1 Λειτουργία και χρήση του καταλόγου OPAC. Η Κεντρική Βιβλιοθήκη της Θεολογικής Σχολής μέσα στα πλαίσια που καθορίζει το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών και προσπαθώντας να ανταποκριθεί στις σύγχρονες ανάγκες και παροχές μιας Ακαδημαικής Βιβλιοθήκης, παρέχει Ηλεκτρονικές Υπηρεσίες Πληροφόρησης σε όλες τις ομάδες των χρηστών που εξυπηρετεί. Οι υπηρεσίες αυτές δίνουν τη δυνατότητα αναζήτησης τεκμηρίων σε βιβλιογραφικές βάσεις δεδομένων (συμπεριλαμβανομένων βιβλίων, περιοδικών άρθρων κ.α.) όχι μόνο γιά τις Βιβλιοθήκες του Πανεπιστημίου Αθηνών αλλά και γιά τις υπόλοιπες Ελληνικές Ακαδημαικές Βιβλιοθήκες (μέσω του Zephyros) αλλά και άλλων ηλεκτρονικών πυλών που θα παρουσιαστούν στη συνέχεια. Η παρουσίαση αυτή εντοπίζεται στον OPAC ( OPEN PUBLIC ACCESS CATALOG) δηλαδή τον Ανοιχτό Κατάλογο Δημόσιας Πρόσβασης που είναι διαθέσιμος γιά όλες τις Βιβλιοθήκες του Πανεπιστημίου Αθηνών. Ο κατάλογος αυτός εκτός από την απλή στη λειτουργία του χρήση παρουσιάζει το πλεονέκτημα να χρησιμοποιείται από οποιονδήποτε χρήστη, σε οποιοδήποτε τόπο, ανεξαρτήτου ώρας και ημέρας αρκεί να υπάρχει ένας ηλεκτρονικός υπολογιστής με πρόσβαση στο Internet. Μπορεί να καλύψει τις ανάγκες ενός προπτυχιακού φοιτητή, ενός μεταπτυχιακού φοιτητή και φυσικά μπορεί να φανεί χρήσιμος σε όλες τις βαθμίδες των μελών ΔΕΠ (σε συνδυασμό με τις άλλες μορφές ηλεκτρονικής αναζήτησης ) για να εντοπίσουν το υλικό που τους ενδιαφέρει. Στην πράξη ουσιαστικά αντικαθιστά τον παραδοσιακό κατάλογο μιάς Βιβλιοθήκης με όλα τα παραπάνω πλεονεκτήματα. Πρίν ξεκινήσουμε να δούμε πως λειτουργεί στην πράξη ο OPAC ας απαντήσουμε πρώτα σε μερικές εύλογες απορίες που πιθανόν να δημιουργούνται όσον αφορά τη χρήση του συγκεκριμένου συστήματος. 1. Τι μας παρέχει ο OPAC; Παρέχει βιβλιογραφικές πληροφορίες γιά όλο το υλικό( βιβλία, περιοδικά κλπ) που είναι διαθέσιμο από τις επιμέρους βιβλιοθήκες του Πανεπιστημίου Αθηνών. 2. Πώς κάνω την αναζήτηση και πόσοι τρόποι υπάρχουν; Η αναζήτηση γίνεται επιλέγοντας το ευρετήριο που προτιμάμε, εισάγοντας τον όρο και δίνοντας του την εντολή GO για να αρχίσουμε. Υπάρχουν 4 τρόποι αναζήτησης. Μιά Γενικευμένη με λέξη κλειδί πού είναι και η απλούστερη καί οι 3 κυριότερες με τις οποίες θα ασχοληθούμε στη συνέχεια και οι οποίες θα απασχολήσουν κυρίως τους χρήστες του συστήματος. 3. Τι είναι τα ευρετήρια και πως γίνεται η αναζήτηση σε αυτά; Τα ευρετήρια επιτρέπουν τη γρήγορη αναζήτηση μέσα στον κατάλογο της βιβλιοθήκης, εντοπίζοντας την σε συγκεκριμένους τομείς και καθορίζουν τον τρόπο με τον οποίο εμφανιζονται τα αποτελέσματα της αναζήτησης. 1
2 4. Τι είναι οι θεματικοί όροι, τα θέματα και τα θεματικά ευρετήρια; Ο λόγος που υπάρχουν διαφορετικά ευρετήρια έχει να κάνει με τον τρόπο που καταχωρούνται θεματικοί όροι στις βιβλιογραφικές εγγραφές και έτσι συνιστάται στις αναζητήσεις να ψάχνουμε τους θεματικούς όρους τόσο στα αλφαβητικά όσο και στα ευρετήρια με λέξεις κλειδιά για να έχουμε τα καλύτερα δυνατά αποτελέσματα. 5. Εάν στην αναζήτηση βρώ κάποιο βιβλίο που με ενδιαφέρει μπορώ να το διαβάσω online από το δίκτυο; Όχι, γενικά τέτοια υπηρεσία δεν είναι διαθέσιμη. Εάν όμως δούμε τις λεπτομερείς πληροφορίες γιά το βιβλίο που μας ενδιαφέρει, θα μπορέσουμε να εντοπίσουμε την βιβλιοθήκη που το έχει και να το διαβάσουμε, δανειστούμε ή φωτοτυπήσουμε από αυτήν. 6. Η αναζήτηση που έκανα μου απέφερε πολλά αποτελέσματα. Μπορώ να τα περιορίσω; Ναί αυτό ειναι δυνατό επιλέγοντας κάποιον από τους περιορισμούς που διαθέτει το σύστημα όσον αφορά τη Βιβλιοθήκη, το υλικό(βιβλίο, περιοδικό, οπτικοακουστικά, μικροφίλμ κ.α.), και τη γλώσσα. 7. Μπορώ να επιλέξω μεταξύ Ελληνικής και Αγγλικής μορφής των σελίδων; Ναί υπάρχει αυτή η δυνατότητα στην επιλογή της γλώσσας, όπως επίσης και της βοήθειας που παρέχει το σύστημα. 8. Τι είναι «Η Λίστα μου»; Πρόκειται γιά ένα εικονικό χώρο αποθήκευσης όπου μπορούμε να τοποθετούμε προσωρινά τους τίτλους από τα αποτελέσματα που μας ενδιαφέρουν και να τους τυπώσουμε ή να τους στείλουμε σε κάποιο λογαριασμό ηλεκτρονικού ταχυδρομείου(e-mail). Για να χρησιμοποιήσουμε κατ αρχήν τον OPAC πρέπει να πληκτρολογήσουμε τη διεύθυνση www.lib.uoa.gr ή μπαίνοντας από την σελίδα του Πανεπιστημίου Αθηνών στο www.uoa.gr επιλέγουμε Ελληνικά, μετά Υπηρεσίες στη συνέχεια Βιβλιοθήκες και μπαίνουμε στον OPAC. Παρακάτω θα αναλύσουμε τις 3 βασικές μορφές αναζήτησης που θα χρησιμοποιήσει η πλειονότητα των χρηστών μιάς Ακαδημαικής Βιβλιοθήκης. Ετσι έχουμε: ΒΑΣΙΚΗ ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΣΥΝΘΕΤΗ ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΣΥΝΔΥΑΣΜΕΝΗ ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ 2
3 ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΑΝΑΖΗΤΗΣΕΩΝ... Ας πάμε να δούμε την Βασική Αναζήτηση 1. ΒΑΣΙΚΗ ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ Πάμε στο menou και επιλέγουμε τη ΒΑΣΙΚΗ αναζήτηση. ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ Α. Έστω ότι θέλουμε να δούμε τι υπάρχει για το θέμα Θεολογία στον OPAC. Πληκτρολογούμε Θεολογία στο Γενικός όρος-λέξη κλειδί και πατάμε GO. Βλέπουμε ότι βρέθηκαν 1117 τίτλοι σε όλες τις Πανεπιστημιακές Βιβλιοθήκες. Μπορούμε να κάνουμε Οριοθέτηση της αναζήτησής μας επιλέγοντας ένα από τα πεδία που μας παρέχει το σύστημα είτε για βιβλία, περιοδικά, οπτικοακουστικό υλικό, χειρόγραφα, όπως επίσης και της βασικότερης από όλα που είναι η επιλογή της συγκεκριμένης Βιβλιοθήκης που μας ενδιαφέρει, άρα στη δική μας περίπτωση επιλέγουμε τη Βιβλιοθήκη της Θεολογικής Σχολής και πηγαίνοντας στο GO βλέπουμε τα τεκμήρια που υπάρχουν στη Βιβλιοθήκη μας με το Γενικό Όρο Θεολογία που είναι 947. Αν επιλέξουμε το πρώτο από τα τεκμήρια βλέπουμε ότι πρόκειται για το...και το βλέπουμε με τη μορφή που είναι καταλογογραφημένο. Έτσι τα στοιχεία που μας παρουσιάζονται (συγγραφέας, τίτλος, τοποχρονολογία έκδοσης κ.α.) μας δίνουν τη δυνατότητα να προσδιορίσουμε επακριβώς την ταυτότητα του βιβλίου και να δούμε αν μας ενδιαφέρει η όχι. Έστω ότι μας ενδιαφέρει το βιβλίο και θέλουμε να το αναζητήσουμε.πληκτρολογούμε το ΠΟΥ ΜΠΟΡΩ ΝΑ ΤΟ ΒΡΩ και βλέπουμε τα ταξινομικά στοιχεία του τεκμηρίου και που μπορούμε να το αναζητήσουμε... Αν δούμε στο αριστερό μέρος του δελτίου μας θα βρούμε τις ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΤΕΚΜΗΡΙΟΥ οι οποίες μας δίνουν επιπλέον δεδομένα για το συγκεκριμένο υλικό όπως της Συγγραφικής Υπευθυνότητας, τα Θέματα κ.α. Επιλέγοντας ένα στοιχείο από την Συγγραφική Υπευθυνότητα το σύστημα εμφανίζει τι άλλο υπάρχει στο σύστημα κάτω από τον συγγραφέα η επιλέγοντας τα Θέματα τι άλλο υπάρχει κάτω από τα συγκεκριμένα θέματα. Αν θεωρήσουμε ότι το συγκεκριμένο βιβλίο μας ενδιαφέρει τελικά πατώντας στο δελτίο μας Η ΛΙΣΤΑ ΜΟΥ πιστώνουμε η αποθηκεύουμε το συγκεκριμένο δελτίο ώστε στο τέλος συλλέγοντας τα αποτελέσματα της αναζήτησής μας να υπάρχουν μαζεμένα και τακτοποιημένα όλα τα τεκμήρια που θέλουμε να αποκομίσουμε. Αλλη μιά βασική και χρήσιμη δυνατότητα που μας παρέχεται είναι να στείλουμε το υλικό μας σε μιά Ηλεκτρονική Διεύθυνση (e-mail) για να ενημερώσουμε κάποιον για 3
4 το υλικό που βρήκαμε ή να το στείλουμε στο δικό μας ηλεκτρονικό υπολογιστή αν ψάχνουμε σε κάποιο σπουδαστήριο του Πανεπιστημίου και θέλουμε να δούμε τα αποτελέσματα της αναζήτησής μας. Πάμε λοιπόν στο ΑΠΟΣΤΟΛΗ e-mail ΠΡΟΣ πληκτρολογούμε την ηλεκτρονική διεύθυνση και στέλνουμε τα τεκμήρια. Αν τελειώσουμε την αναζήτησή μας στον OPAC και θέλουμε να δούμε τι υπάρχει στο Διαδίκτυο για το θέμα μας πηγαίνοντας στις ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΤΕΚΜΗΡΙΟΥ και επιλέγοντας ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ όπου συνδεόμαστε με την μηχανή αναζήτησης GOOGLE, βλέπουμε τι άλλα LINKS υπάρχουν στο INTERNET για το θέμα μας είτε αυτό είναι συγγραφέας, τίτλος,κ.α. ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ Β. Ακολουθούμε την ίδια διαδικασία στη Βασική Αναζήτηση άν θέλουμε να δούμε τι υπάρχει στο σύστημα για έναν συγκεκριμένο συγγραφέα επιλέγοντας το Συγγραφέας- Λέξη κλειδί και πληκτρολογούμε το όνομα του συγγραφέα που θέλουμε να αναζητήσουμε.(τσάκωνας Βασίλειος) Βλέπουμε τα αποτελέσματα της αναζήτησης και προχωρούμε τις διαδικασίες όπως παραπάνω. ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ Γ. Το ίδιο ισχύει και αν θέλουμε να ψάξουμε για συγκεκριμένο Θέμα, Τίτλο, Καθιερωμένες Επικεφαλίδες, κλπ. (Ας υποθέσουμε ότι ψάχνουμε να δουμε τι υπάρχει στο λήμμα Μοναχισμός.) Αυτές σε γενικές γραμμές είναι οι παράμετροι του συστήματος όσον αφορά τη Βασική Αναζήτηση που είναι και η πρώτη που θα χρησιμοποιήσουμε σαν χρήστες της βιβλιοθήκης πρίν πάμε στις πιό πολύπλοκες μορφές όπως ειναι η Συνθετη Αναζήτηση 2. ΣΥΝΘΕΤΗ ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ Στή Συνθετη Αναζήτηση όσο περισότερους όρους εισάγουμε τόσο πιό εντοπισμένα θα είναι τα αποτελέσματά μας, και γνωρίζοντας κάποιες παραμέτρους γιά το τεκμήριο που θέλουμε είναι πιό εύκολο να το αναζητήσουμε. Έτσι ενώ στη Βασική Αναζήτηση βάζαμε έναν όρο εδώ έχουμε την δυνατότητα να βάλουμε 2 η και παραπάνω όρους ανάλογα με τα στοιχεία που έχουμε. ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ Α. 4
5 Έστω ότι ψάχνουμε γιά το υμνογραφικό έργο του Ματθαίου Βλάσταρη αλλά δεν έχουμε κάποιο στοιχείο γιά να αρχίσουμε την αναζήτησή μας. Βάζουμε στο Γενικός όρος-λέξη κλειδί το Βλάσταρης και στο Θέμα-Λέξη κλειδί το Υμνογραφία και βλέπουμε τα αποτελέσματα της αναζήτησης που όπως προείπαμε είναι περισσότερο εντοπισμένα και μας δινεται η δυνατότητα να χρησιμοποιήσουμε οποιαδήποτε πληροφορία έχουμε για το υλικό μας. ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ Β. Κατά τον ίδιο τρόπο ξέροντας μόνο ότι για το συγκεκριμένο θέμα έχει γράψει ο κ.π.β. Πάσχος αλλά δεν έχουμε άλλα στοιχεία πληκτρολογούμε στο Γενικός όρος- Λεξη κλειδί το Βλάσταρης και στο Συγγραφέας-Λέξη κλειδί το Πάσχος και έχουμε το ίδιο αποτέλεσμα. Μπορούμε επίσης να χρησιμοποιήσουμε και κάποιους όρους που μπορεί να γνωρίζουμε ότι υπάρχουν όπως π.χ. ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ Γ. Ξέρουμε ότι υπάρχει βιβλίο γιά τον Βασίλειο τον Μέγα στη σειρά Βιβλιοθήκη Ελληνων Πατέρων αλλά δεν ξέρουμε άλλο στοιχείο. Βάζουμε στο Γενικός όρος-λέξη κλειδι το Βασίλειος ο Μέγας και στο Σειρές-Λέξη κλειδί το Βιβλιοθήκη Ελλήνων Πατέρων και βρίσκουμε το υλικό μας. Συνοπτικά λοιπόν η Συνθετη μας δίνει περισσότερες δυνατότητες αναζήτησης αν γνωρίζουμε κάποια ενδεικτικά στοιχεία για το αντικείμενό μας και τα αποτελέσματά της είναι περισότερο στοχευμένα. Θα τελειώσουμε την παρουσίαση του OPAC με την Συνδυασμένη Αναζήτηση όπου 3.ΣΥΝΔΥΑΣΜΕΝΗ ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ Η Συνδυασμένη Αναζήτηση μας δίνει την δυνατότητα να εισάγουμε όρους σε πολλαπλά ευρετήρια τα οποία μπορούν να συνδυαστούν με τελεστές Και, Η, Οχι κ.α. ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ Α. Έστω λοιπόν ότι ψάχνουμε τεκμήρια που αφορούν τη Θεολογία σε σχέση με τη Ψυχολογία. Βάζουμε στο Γενικός όρος-λέξη κλειδί το Θεολογία και στον Τίτλο-Λέξη κλειδί το Ψυχολογία. Το ίδιο μπορούμε να κάνουμε και με οποιονδήποτε όρο θέλουμε να ψάξουμε σε σχέση με κάποιον άλλο, χρησιμοποιώντας τα πεδία του συστήματος σε συνδυασμό με το ΚΑΙ το ΟΧΙ κ.λ.π. Είναι λοιπόν μιά υπηρεσία λίγο πιό πολύπλοκη από τις δύο προηγούμενες όμως στον τακτικό χρήστη του συστήματος θα δώσει περισσότερη ευελιξία στην αναζήτηση όταν η θεματολογία του είναι πιό δύσκολη από τα κοινά 5
6 θέματα που συνήθως ανακτώνται από τον OPAC. Απλά θέλει λίγο περισότερο χρόνο εξοικείωσης με τον κατάλογο η οποία δεν είναι δύσκολο να αποκτηθεί. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Συνοπτικά λοιπόν θα πρέπει να αναφέρουμε ότι τα πλεονεκτήματα του OPAC είναι συντριπτικά περισσότερα σε σχέση με την αναζήτηση που κάναμε παλιότερα στον κλασικό δελτιοκατάλογο μιάς Βιβλιοθήκης γιατί μας δίνει την ευκαιρία να κάνουμε συνδυασμένες αναζητήσεις με πιό στοχευμένα αποτελέσματα, ενώ με τους δελτιοκαταλόγους είχαμε δεσμεύσεις όπως την αναζήτηση μόνο με συγγραφέα ή και με θέμα. Αν προσθέσουμε σε αυτό ότι η αναζήτηση μπορεί να γίνει και από το σπίτι μας μπορούμε να πούμε ότι ο OPAC γίνεται ένα απαραίτητο εργαλείο στα χέρια του ερευνητή. Το γεγονός ότι έχουμε την δυνατότητα να δούμε υλικό και άλλων Ακαδημαικών Βιβλιοθηκών που βρίσκονται κοντά στη σχολή μας (όπως π.χ. της Φιλοσοφικής) που εύκολα μπορεί να ανακτηθεί, κάνει την έρευνα μας πλουσιότερη και πληρέστερη καθιστώντας την ηλεκτρονική περιήγηση στα αναζητήσιμα τεκμήρια εύκολη υπόθεση. Εδώ θα πρέπει να σας ενημερώσω ότι το υλικό που είναι αναζητήσιμο μέσω του OPAC στη Βιβλιοθήκη μας ξεπερνάει τα 15000 τεκμήρια και αυξάνεται καθημερινά με τις καινούργιες προσκτήσεις. Επίσης αυτή τη στιγμή γίνεται αναζητήσιμο ηλεκτρονικά μεγάλο μέρος του υλικού των Δωρεών που υπάρχουν στη Βιβλιοθήκη μας καθώς τελειώνει η επεξεργασία τους από την πρότερη κατάσταση που υπήρχε λόγω της Αναδρομικής Καταλογογράφησης που έγινε από το Πανεπιστήμιο Αθηνών. Όσον αφορά τους δελτιοκαταλόγους συνεχίζουν να υφίστανται γιά όσο διάστημα χρειασθεί γιατί η ηλεκτρονική επεξεργασία του υλικού ξεκίνησε ουσιαστικά στο τέλος του 2000, μετά από ενα μεταβατικό στάδιο εξοικείωσης με το σύστημα. Γιά το καινούργιο υλικό που μπαίνει στη Βιβλιοθήκη μας συνεχίζουμε να τυπώνουμε δελτία γιά την εξυπηρέτηση των χρηστών που δεν έχουν επαφή με τους υπολογιστές. Γιά τους χρήστες που έχουν απορίες όσον αφορά τη χρήση και λειτουργία του καταλόγου ή έχουν οποιοδήποτε πρόβλημα με την ηλεκτρονική αναζήτηση στο υλικό της Βιβλιοθήκης μας, μπορούν να απευθύνονται στους αρμόδιους συναδέλφους βιβλιοθηκονόμους ώστε να εξυπηρετηθούν. 6
7 7