Προγραμματισμός Η/Υ. Εισαγωγή στους Υπολογιστές και την Πληροφορική

Προγραμματισμός Η/Υ Εισαγωγή στους Υπολογιστές και την Πληροφορική ΤΕΙ Ιονίων Νήσων Τμήμα Τεχνολόγων Περιβάλλοντος Κατεύθυνση Τεχνολογιών Φυσικού Περιβάλλοντος

Η επιστήμη της Πληροφορικής Πληροφορική: Η επιστήμη και η τεχνολογία με αντικείμενο τη συλλογή, αποθήκευση, επεξεργασία και διανομή πληροφοριών με τη χρήση υπολογιστικών συστημάτων. Εμφανίστηκε τη δεκαετία του 60. Αγγλία Η.Π.Α.: Informatics / Computer science Γερμανία : Informatik Γαλλία: Informatique

Βασικές Έννοιες Δεδομένα (Data), από το λατινικό datum που σημαίνει γεγονός είναι το ακατέργαστο πληροφοριακό υλικό, δηλαδή πρωτογενή γεγονότα του φυσικού περιβάλλοντος πριν αυτά οργανωθούν και διευθετηθούν σε μορφή κατανοητή και χρήσιμη για τους ανθρώπους. Πληροφορία (Information) είναι η σχετική γνώση που παίρνουμε σαν αποτέλεσμα της επεξεργασίας κάποιων δεδομένων. Έχει σκοπό την επίτευξη κάποιου αποτελέσματος ή την αύξηση γνώσης και εν τέλει τη λήψη αποφάσεων.

Βασικές Έννοιες Δεδομένα Λέξεις: Γιώργος, αυτοκίνητο, δώρο, γυναίκα Αριθμοί: 4.500.000, 34, -7, 234, 11000110011 Ημερομηνίες: 05/10/2011, 00:00:09.56, Πέμπτη 6 Οκτωβρίου Συµβολοσειρές: ZAB2979, OA573, P!!! Χρώματα: Μαύρο, Άσπρο, Κόκκινο, Μπλε, Πράσινο Πληροφορία (Information) Η σημασία που δίνει ο άνθρωπος σε ένα σύνολο δεδομένων, τα οποία επεξεργάζεται με τη βοήθεια προκαθορισμένων συμφωνιών που έχουν θεσπιστεί από τον ίδιο.

Αναπαράσταση Δεδομένων Στον πραγματικό κόσμο Αλφάβητο: είναι ένα σύνολο συμβόλων {α, β, γ,, ω, Α, Β, Γ,, Ω, 0, 1,, 9, +, -,,!, } Δεδομένα: σχηματίζονται με συνδυασμούς συμβόλων ενός αλφαβήτου. Άλογο Μουσική Έρωτας

Αναπαράσταση Δεδομένων Στην Πληροφορική Αλφάβητο: { 0, 1 } [είναι το απλούστερο αλφάβητο] 0 : αριθμός μηδέν, Ψευδής (false) κατάσταση, Off 1 : αριθμός ένα, Αληθής (true) κατάσταση, On Τα σύμβολα 0 και 1 καλούνται bits [Binary digit : bit (δυαδικό ψηφίο)]

Αναπαράσταση Δεδομένων Δεδομένα του πραγματικού κόσμου Δεδομένα στον υπολογιστή Κωδικοποίηση (ψηφιοποίηση)

Αναπαράσταση Δεδομένων Κώδικας ASCII

Επεξεργασία Δεδομένων ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΕΙΣΟΔΟΥ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ (PROCESS) ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΕΞΟΔΟΥ ΕΙΣΟΔΟΣ (INPUT) ΕΞΟΔΟΣ (OUTPUT) Είσοδος (Input): Η σύλληψη ή συλλογή πρωτογενών δεδομένων με σκοπό την επεξεργασία τους. Επεξεργασία (Process): Η μετατροπή, η κατάλληλη διαχείριση και η ανάλυση της πρωτογενούς εισόδου σε μορφή πιο κατανοητή από τους ανθρώπους. Έξοδος (Output): Η διανομή των επεξεργασμένων πληροφοριών στους ανθρώπους.

Επεξεργασία Δεδομένων ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΕΙΣΟΔΟΥ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΗΣ ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΕΞΟΔΟΥ Πρόγραμμα (program) είναι ένα σύνολο οδηγιών/εντολών οι οποίες λένε στον υπολογιστή τι να κάνει με τα δεδομένα. Τα προγράμματα αποτελούνται από σειρά εντολών οι οποίες είναι γραμμένες σε μια γλώσσα προγραμματισμού. Τα δεδομένα εξόδου εξαρτώνται από το συνδυασμό δύο παραγόντων: των δεδομένων εισόδου και του προγράμματος.

Εξέλιξη Υπολογιστικών Συστημάτων Η σημερινή μορφή των υπολογιστικών συστημάτων είναι αποτέλεσμα μιας εξέλιξης. Κατά τη διάρκεια αυτής της εξέλιξης ορισμένα γεγονότα αποτέλεσαν σταθμούς.

Εξέλιξη Υπολογιστικών Συστημάτων Άβακας Επινοήθηκε από τους Σουμέριους στη Μεσοποταμία (3500-3000 π.χ.) Είναι το πρώτο σύστημα που διευκολύνει τις αριθμητικές πράξεις. Επιτυγχάνει αυτοματοποίηση στοιχειωδών πράξεων με μετακίνηση των χαντρών.

Εξέλιξη Υπολογιστικών Συστημάτων Μηχανισμός των Αντικυθήρων Ο πρώτος μηχανικός υπολογιστής (150-100 π.χ.) Τεχνολογία αντίστοιχης πολυπλοκότητας ξαναεμφανίζεται μόλις τον 14ο αιώνα. Μπορούσε να υπολογίζει με ακρίβεια αστρονομικές πληροφορίες για τον ήλιο, τη σελήνη και τις θέσεις των πλανητών.

Εξέλιξη Υπολογιστικών Συστημάτων Μηχανικές Υπολογιστικές Μηχανές 1617 John Napier: βαθμολογημένες ράβδοι για την επιτέλεση πολλαπλασιασμών και διαιρέσεων. Οδήγησε στη δημιουργία του λογαριθμικού κανόνα. 1642 Blaise Pascal: κατασκευή πρώτης υπολογιστικής μηχανής (Pascalin) [για να βοηθήσει τον πατέρα του που ήταν εφοριακός!]. 1672 Gottfried von Leibniz: κατασκευή υπολογιστικής μηχανής (ο Τροχός του Leibnitz). Αρχές 19ου αιώνα Αργαλειός του Jacquard: χρήση διάτρητων καρτών για αποθήκευση. 1823 Charles Babbage: κατασκευή Διαφορικής και Αναλυτικής Μηχανής (με χρήση διάτρητων καρτών).

Εξέλιξη Υπολογιστικών Συστημάτων 20ος αιώνας Μηχανή Von Neumann: κατασκευή πρώτης ηλεκτρονικής υπολογιστικής μηχανής. Βασικά χαρακτηριστικά : Δέχονταν τα προγράμματα από τα σημεία εισόδου. Αποθήκευε και εκτελούσε το πρόγραμμα (οδηγίες εκτέλεσης). Μετάβαση από μηχανικά σε ηλεκτρικά στοιχεία. Οι σημερινές υπολογιστικές μηχανές ανήκουν στην κλάση των von Neumann μηχανών.

Εξέλιξη Υπολογιστικών Συστημάτων Από μηχανικά σε ηλεκτρικά στοιχεία Mark I (1944): πολλαπλασιασμός 2 αριθμών σε 3 δευτερόλεπτα (!) ENIAC (1946): πολλαπλασιασμός < 3 χιλιοστά του δευτερολέπτου. Ο πρώτος πλήρως ηλεκτρονικός υπολογιστής γενικής χρήσης (18.000 λυχνίες, 1.500 relays, ισχύς 140.000 Watts, μήκος 30 μέτρα, ύψος 3 μέτρα, ζύγιζε 30 τόνους). EDVAC (1950): προγράμματα σε ψηφιακή μορφή που συνυπάρχουν με τα δεδομένα => Μνήμη. Οδήγησε στους μαγνητικούς δακτυλίους.

Εξέλιξη Υπολογιστικών Συστημάτων Mark I

Εξέλιξη Υπολογιστικών Συστημάτων ENIAC

Εξέλιξη Υπολογιστικών Συστημάτων Η εξέλιξη των σύγχρονων υπολογιστών χωρίζεται σε γενεές (generations). Πρώτη Γενιά (1950-1958): λυχνίες κενού στα κυκλώματα, μαγνητικά τύμπανα και ταινίες ως κεντρική και δευτερεύουσα μνήμη, διάτρητες κάρτες / χαρτοταινίες για είσοδο/έξοδο

Εξέλιξη Υπολογιστικών Συστημάτων Δεύτερη Γενιά (1959-1964): χρήση της τριόδου ηλεκτρονικής λυχνίας (τρανζίστορ) (βραβείο Nobel 1956), το τρανζίστορ αντικατέστησε τους μαγνητικούς δακτυλίους της κύριας/δευτερεύουσας μνήμης, Βήμα προς την βιομηχανοποίηση κατασκευής Η/Υ, Υλοποιήσεις: PDP 1 (120.000 δολάρια).

Εξέλιξη Υπολογιστικών Συστημάτων Τρίτη Γενιά (1965-1970): χρήση ολοκληρωμένων κυκλωμάτων μεγάλης ολοκλήρωσης [τσιπ] (LSI Large Scale Integration) (Texas Instruments 1958), χρήση μαγνητικών δακτυλίων για την κατασκευή μνήμης, μαγνητικοί δίσκοι αντικαθιστούν τις ταινίες, εμφανίζονται: οθόνη, γραφική απεικόνιση, πληκτρολόγιο και ποντίκι.

Εξέλιξη Υπολογιστικών Συστημάτων Τέταρτη Γενιά (1971-Σήμερα): χρησιμοποίηση κυκλωμάτων πολύ μεγάλης ολοκλήρωσης (VLSI Very Large Scale Integration), κατασκευή μονάδων επεξεργασίας με μονολιθικά κυκλώματα πυριτίου (μικροεπεξεργαστές), χρήση κυκλωμάτων ημιαγωγών (Flip-Flops) για την κατασκευή κεντρικής μνήμης.

Εξέλιξη Υπολογιστικών Συστημάτων Προβλέψεις που έπεσαν μέσα : "Computers in the future may weigh no more than 1.5 tons" - Popular Mechanics, forecasting the relentless march of science, 1949. "I think there is a world market for maybe five Computers" - Thomas Watson, Chairman of IBM, 1943. "There is no reason anyone would want a computer in their home" - Ken Olson, president, chairman and founder of Digital Equipment Corp., 1977. "640K ought to be enough for anybody" - Bill Gates, 1981.

Δομή & Οργάνωση Υπολογιστών

Αρχιτεκτονική Υπολογιστή Η αρχιτεκτονική ενός υπολογιστή, αποτελείται από 5 τμήματα: Μονάδα Εισόδου - Input Device Μονάδα Εξόδου - Output Device Κύρια Μνήμη - Main Memory Μονάδα Ελέγχου Κεντρική Μονάδα - Control Unit Επεξεργασίας (ΚΜΕ) Αριθμητική & Λογική Μονάδα - Central Processing - Arithmetic & Logical Unit (ALU) Unit (CPU)

Κεντρική Μονάδα Επεξεργασίας Αριθμητική και Λογική Μονάδα (ALU) => Εκτελεί τους αριθμητικούς και λογικούς υπολογισμούς Μονάδα Ελέγχου => ελέγχει τη ροή δεδομένων από και προς την ΚΜΕ, τους καταχωρητές, τη μνήμη και τις περιφερειακές μονάδες Εισόδου/Εξόδου (Input/Output I/O) Καταχωρητές (registers) => γρήγορες αυτόνομες θέσεις αποθήκευσης για προσωρινή αποθήκευση δεδομένων

Χαρακτηριστικά CPU Αρχιτεκτονική Επεξεργαστή Πλήθος δυαδικών ψηφίων (bits) που μπορεί να επεξεργάζεται ταυτόχρονα (4, 8, 12, 16, 32 και 64 bits). Ταχύτητα Η εκτέλεση μιας εντολής υλοποιείται με την εκτέλεση ενός συνόλου μικρο-ενεργειών που αποτελούν τον κύκλο εντολής. Ο χρόνος που απαιτείται για να εκτελεστεί μια τέτοια μικρο-ενέργεια λέγεται χρόνος κύκλου επεξεργαστή. Το αντίστροφο του χρόνου κύκλου εκτέλεσης καλείται συχνότητα ή ρυθμός του ρολογιού του επεξεργαστή και μετριέται σε Megahertz (MHz) ή Gigahertz (GHz). Το μέτρο της επεξεργαστικής ισχύος της CPU δίνεται σε MIPS (Millions Instructions Per Second) ή MFLOPS (Millions Floating Point Operations Per Second).

Εξέλιξη Επεξεργαστών Νόμος του Moore (1965) για τους υπολογιστές: Ο αριθμός των τρανζίστορ σε ένα μικροεπεξεργαστή διπλασιάζεται περίπου κάθε 18 μήνες.

Κύρια Μνήμη Κύρια ή Κεντρική μνήμη είναι η μονάδα όπου αποθηκεύονται τα δεδομένα, τα προγράμματα και τα αποτελέσματα που παράγονται από την εκτέλεση των προγραμμάτων. Είναι συλλογή από θέσεις αποθήκευσης, κάθε μια από τις οποίες διαθέτει ένα μοναδικό αναγνωριστικό που καλείται διεύθυνση μνήμης (address). Ο συνολικός αριθμός των μοναδικά προσδιορίσιμων θέσεων στη μνήμη ονομάζεται χώρος διευθύνσεων. Η ελάχιστη μονάδα μνήμης είναι το bit, το όποιο είναι ένα δυαδικό ψηφίο που μπορεί να πάρει τις τιμές 0 ή 1.

Κύρια Μνήμη Η βασική μονάδα μέτρησης των πληροφοριών είναι το byte (1 byte = 8 bits). Τα δεδομένα μεταφέρονται από και προς τη μνήμη σε ομάδες από bits οι οποίες ονομάζονται λέξεις (words). Μια λέξη μπορεί να είναι μια ομάδα των 8, 16, 32, 64 bits. Μεγαλύτερες μονάδες είναι: Kilobyte: 1KB = 2 10 Bytes = 1.024 Bytes Megabyte: 1MB = 2 10 KB = 2 20 Bytes Gigabyte: 1GB = 2 10 MB = 2 20 KB = 2 30 Bytes Terabyte: 1 TB = 2 10 GB = 2 20 MB = 2 30 KB = 2 40 Bytes

Χαρακτηριστικά Κύριας Μνήμης Χωρητικότητα (capacity): αναφέρεται στο μέγεθος των πληροφοριών που αποθηκεύονται στη μνήμη. Ταχύτητα ανάγνωσης εγγραφής πληροφοριών: αναφέρεται στον χρόνο που απαιτείται για να γίνει η πρόσβαση σε ένα στοιχείο που είναι τοποθετημένο σε οποιαδήποτε θέση της μνήμης. Μονιμότητα αποθήκευσης. Υπάρχουν δύο τύποι μνήμης: Μνήμη Τυχαίας Προσπέλασης (Random Access Memory RAM): Υπάρχει δυνατότητα μεταβολής του περιεχομένου της. Μόνο για προσωρινή αποθήκευση δεδομένων. Μνήμη μόνο για ανάγνωση (Read Only Memory ROM): Το τμήμα της κύριας μνήμης που έχει από κατασκευή της μόνιμο περιεχόμενο (δεν μπορεί να αλλάξει από το χρήστη). Χρησιμοποιείται μόνο για να τη διαβάζει ο επεξεργαστής.

Κρυφή Μνήμη Η κρυφή μνήμη (cache memory) χρησιμοποιείται από τον επεξεργαστή για να επιτύχει ταχύτερη πρόσβαση στην κύρια μνήμη. Γρηγορότερη αλλά ακριβότερη και μικρότερη σε μέγεθος συγκριτικά με την κύρια μνήμη.

Μονάδες Εισόδου/Εξόδου Μονάδα Εισόδου: Εισαγωγή δεδομένων, προγραμμάτων, εντολών χρήστη. Μετατροπή σε μορφή κατάλληλη για τον υπολογιστή. Μονάδα Εξόδου: Εξαγωγή/απεικόνιση των αποτελεσμάτων. Απεικόνιση οποιουδήποτε στοιχείου της μνήμης. Αντίστροφες διαδικασίες από τη μονάδα εξόδου.

Διασύνδεση Υποσυστημάτων Η CPU, η μνήμη και οι συσκευές I/O συνδέονται μεταξύ τους μέσω τριών ομάδων καλωδίων που ονομάζονται δίαυλοι (buses). Δίαυλος Δεδομένων (Data Bus) Δίαυλος Διευθύνσεων (Address Bus) Δίαυλος Έλεγχου (Control Bus)

Διασύνδεση Υποσυστημάτων Ο Δίαυλος Δεδομένων (Data Bus) αποτελείται από πολλά καλώδια (γραμμές), καθένα από τα όποια μεταφέρει 1 bit τη φορά. Ο αριθμός καλωδίων εξαρτάται από το μέγεθος της λέξης, π.χ. αν το μέγεθος της λέξης είναι 4 bytes = 32 bits => 32 καλώδια. Ο Δίαυλος Διευθύνσεων (Address Bus) επιτρέπει την προσπέλαση μιας συγκεκριμένης λέξης στη μνήμη. Ο αριθμός καλωδίων του διαύλου διευθύνσεων εξαρτάται από το χώρο διευθύνσεων της μνήμης, π.χ. αν η μνήμη διαθέτει 2 16 =65.536=64 ΚΒ, ο δίαυλος διευθύνσεων πρέπει να μεταφέρει 16 bit τη φορά, άρα πρέπει να διαθέτει 16 καλώδια. Ο Δίαυλος Έλεγχου (Control Bus) αναλαμβάνει την επικοινωνία μεταξύ της CPU και της μνήμης. Το πλήθος των καλωδίων του διαύλου έλεγχου εξαρτάται από το συνολικό αριθμό των εντολών έλεγχου που χρειάζεται ο υπολογιστής, π.χ. αν ένας υπολογιστής διαθέτει 2 μ ενέργειες έλεγχου, ο δίαυλος έλεγχου χρειάζεται μ καλώδια.

Περιφερειακές Συσκευές Μέσα αποθήκευσης Συσκευές εισόδου (πληκτρολόγιο, ποντίκι, κ.ά.) Συσκευές εξόδου (οθόνη, εκτυπωτής κ.ά.)

Μέσα Αποθήκευσης Μπορούν να φιλοξενήσουν μεγάλες ποσότητες πληροφοριών για μελλοντική ανάκτηση. Είναι φθηνότερα από την Κυρία Μνήμη και τα περιεχόμενα τους είναι μη πτητικά (δε διαγράφονται με το κλείσιμο του ρεύματος). Χωρίζονται σε μαγνητικά (π.χ. σκληρός δίσκος) και οπτικά (π.χ. CD, DVD) μέσα αποθήκευσης.

Μέσα Αποθήκευσης

Μαγνητικά Αποθηκευτικά Μέσα Αρχή λειτουργίας: Στα μαγνητικά μέσα αποθήκευσης, η αποθήκευση των ψηφιακών δεδομένων γίνεται με τη μόνιμη μαγνήτιση μικρών περιοχών του μαγνητικού υλικού. Η πολικότητα της μαγνήτισης καθορίζει την τιμή που αντιστοιχεί σε κάθε περιοχή (0 ή 1). Αντιπροσωπευτικά είδη: Μαγνητικοί (σκληροί) δίσκοι. Εύκαμπτοι δίσκοι (δισκέτες). Μαγνητικές ταινίες.

Μαγνητικοί Δίσκοι Εσωτερική Όψη Εξωτερική Όψη

Εύκαμπτοι Δίσκοι Μικρό μέγεθος Μικρή χωρητικότητα Επισφαλείς

Μαγνητικές Ταινίες Παρόμοιες με αυτές που χρησιμοποιούνται στα μαγνητόφωνα. Πολύ μεγάλος αποθηκευτικός χώρος (τάξεως Terabytes). Μικρό μέγεθος. Δύσκολη ανάγνωση. Χρήση κυρίως για δημιουργία αντιγράφων ασφαλείας (backup).

Οπτικοί Δίσκοι Αρχή λειτουργίας: Αποθήκευση ψηφιακών δεδομένων με τη δημιουργία μόνιμης εσοχής (ή την απουσία εσοχής) σε μικρές περιοχές στην επιφάνεια του δίσκου. Η εσοχή αντιστοιχεί στην τιμή 0 ενώ η απουσία της στην τιμή 1. Αντιπροσωπευτικά είδη: Συμπαγής δίσκος CD (Compact Disc) DVD (Digital Versatile Disc)

Οπτικοί Δίσκοι Πλεονεκτήματα: υψηλή χωρητικότητα, μεγάλη διάρκεια ζωής και σταθερότητα, οπτική ανάγνωση (μη εμφάνιση φθοράς κατά την αναπαραγωγή), μικρό μέγεθος / μεταφερσιμότητα, χαμηλό κόστος.

Άλλοι Τύποι Μέσων Αποθήκευσης Μνήμες flash Memory sticks

Συσκευές Εισόδου Πληκτρολόγιο Ποντίκι Οθόνη αφής Σαρωτής (scanner) Εικόνας Γραμμικού κώδικα (barcode) Διαφανειών (slides)

Συσκευές Εισόδου Χειριστήρια (joysticks) Ειδικά για παιχνίδια Φωτογραφίδες (light-pens) Χειριστήριο με μπάλα (trackball) Συσκευές εισόδου φωνής (μικρόφωνο) Αναγνώριση φωνής Εκτέλεση προφορικών εντολών

Συσκευές Εξόδου Οθόνες: Παρουσίαση περιεχομένου φιλικού προς τον άνθρωπο Βασικό στοιχείο απεικόνισης το pixel (Picture Element) Ανάλυση της οθόνης, π.χ. 1024x768 pixels Συχνότητα σάρωσης, π.χ. 75Hz Απεικόνιση χρωμάτων με χρήση τριών βασικών χρωμάτων ανά pixel (Red, Green, Blue RGB). O συνδυασμός τους δίνει οποιοδήποτε χρώμα.

Συσκευές Εξόδου Εκτυπωτές: Εκτυπωτές μαργαρίτας (daisy wheel) Εκτυπωτές μήτρας στιγμών (dot matrix) Εκτυπωτές εκτόξευσης μελάνης (ink-jet) Εκτυπωτές laser Ξηρογραφικοί (xerographic) εκτυπωτές Θερμικοί εκτυπωτές Σχεδιογράφοι (plotters)

Συσκευές Εξόδου Υποσυστήματα ήχου: Ηχεία Κάρτες ήχου Ενισχυτές Κονσόλες

Σημείωμα Αδειοδότησης Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons Αναφορά, Μη Εμπορική Χρήση Παρόμοια Διανομή 4.0 [1] ή μεταγενέστερη, Διεθνής Έκδοση. Εξαιρούνται τα αυτοτελή έργα τρίτων π.χ. φωτογραφίες, διαγράμματα κ.λ.π., τα οποία εμπεριέχονται σε αυτό. Οι όροι χρήσης των έργων τρίτων επεξηγούνται στη διαφάνεια «Επεξήγηση όρων χρήσης έργων τρίτων». Τα έργα για τα οποία έχει ζητηθεί άδεια αναφέρονται στο «Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων». [1] http://creativecommons.org/licenses/από-nc-sa/4.0/ Ως Μη Εμπορική ορίζεται η χρήση: που δεν περιλαμβάνει άμεσο ή έμμεσο οικονομικό όφελος από την χρήση του έργου, για το διανομέα του έργου και αδειοδόχο που δεν περιλαμβάνει οικονομική συναλλαγή ως προϋπόθεση για τη χρήση ή πρόσβαση στο έργο που δεν προσπορίζει στο διανομέα του έργου και αδειοδόχο έμμεσο οικονομικό όφελος (π.χ. διαφημίσεις) από την προβολή του έργου σε διαδικτυακό τόπο Ο δικαιούχος μπορεί να παρέχει στον αδειοδόχο ξεχωριστή άδεια να χρησιμοποιεί το έργο για εμπορική χρήση, εφόσον αυτό του ζητηθεί.

Επεξήγηση όρων χρήσης έργων τρίτων διαθέσιμο με άδεια CC-BY διαθέσιμο με άδεια CC-BY-SA διαθέσιμο με άδεια CC-BY-ND διαθέσιμο με άδεια CC-BY-NC διαθέσιμο με άδεια CC-BY-NC-SA διαθέσιμο με άδεια CC-BY-NC-ND διαθέσιμο με άδεια CC0 Public Domain διαθέσιμο ως κοινό κτήμα χωρίς σήμανση Δεν επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου, παρά μόνο εάν ζητηθεί εκ νέου άδεια από το δημιουργό. Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου και η δημιουργία παραγώγων αυτού με απλή αναφορά του δημιουργού. Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού, και διάθεση του έργου ή του παράγωγου αυτού με την ίδια άδεια. Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού. Δεν επιτρέπεται η δημιουργία παραγώγων του έργου. Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού. Δεν επιτρέπεται η εμπορική χρήση του έργου. Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού και διάθεση του έργου ή του παράγωγου αυτού με την ίδια άδεια. Δεν επιτρέπεται η εμπορική χρήση του έργου. Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού. Δεν επιτρέπεται η εμπορική χρήση του έργου και η δημιουργία παραγώγων του. Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου, η δημιουργία παραγώγων αυτού και η εμπορική του χρήση, χωρίς αναφορά του δημιουργού. Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου, η δημιουργία παραγώγων αυτού και η εμπορική του χρήση, χωρίς αναφορά του δημιουργού. Συνήθως δεν επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου.

Διατήρηση Σημειωμάτων Οποιαδήποτε αναπαραγωγή ή διασκευή του υλικού θα πρέπει να συμπεριλαμβάνει: το Σημείωμα Αναφοράς το Σημείωμα Αδειοδότησης τη δήλωση Διατήρησης Σημειωμάτων το Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων (εφόσον υπάρχει) μαζί με τους συνοδευόμενους υπερσυνδέσμους.

Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ιονίων Νήσων» έχει χρηματοδοτήσει μόνο την αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.