ΤΜΗΜΑ ΕΡΓΑΤΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΣΥΡΙΖΑ Να αντιστρέψουμε τη σημερινή εικόνα απορρύθμισης των εργασιακών σχέσεων : Προτάσεις επιτακτικών αλλαγών στην εργατική νομοθεσία Στην 5ετία 2010-2014 έγινε μια - χωρίς προηγούμενο για δημοκρατική χώρα- επίθεση στα εργασιακά δικαιώματα και επιχειρήθηκε η πλήρης απορρύθμιση των εργασιακών σχέσεων. Σε μεγάλο βαθμό αυτό επιτεύχθηκε μέσω της ανατροπής των συλλογικών εργασιακών σχέσεων και της κατάργησης των ρυθμιστικών διατάξεων που καθόριζαν το πλαίσιο των συλλογικών διαπραγματεύσεων και τη λειτουργία των συλλογικών συμβάσεων. Μετά τις ισοπεδωτικές αλλαγές στο συλλογικό εργατικό δίκαιο, η απορρύθμιση των εργασιακών σχέσεων ήταν σε μεγάλο βαθμό το φυσιολογικά αποτέλεσμα της μετατόπισης από τις εθνικές, κλαδικές και ομοιοεπαγγελματικές συλλογικές συμβάσεις στις επιχειρησιακές και τις ατομικές συμβάσεις εργασίας. Χαρακτηριστικό είναι ότι σύμφωνα με την ετήσια έκθεση του ΙΝΕ ΓΣΕΕ, το 2015 οι επιχειρησιακές συμβάσεις επικρατούν σχεδόν καθολικά αντιπροσωπεύοντας το 94% του συνόλου των συλλογικών συμβάσεων ενώ μόνο 12 από τις 285 συλλογικές συμβάσεις είναι εθνικές, κλαδικές ή ομοιοεπαγγελματικές. Στη συνέχεια του κειμένου παρουσιάζονται συνοπτικά οι βασικές ανατροπές στις συλλογικές εργασιακές σχέσεις που έγιναν από το 2010 έως το 2014, οι επιπτώσεις τους και οι προτάσεις του τμήματος εργατικής πολιτικής. Τέλος γίνεται παρουσίαση της σημερινής κατάστασης και των προτάσεων του τμήματος στα κρίσιμα θέματα των ομαδικών απολύσεων και των ελαστικών μορφών εργασίας. 1. Κατάργηση του συστήματος διαμόρφωσης κατώτατου μισθού με υπουργική απόφαση. Καθορισμός κατώτατου μισθού αποκλειστικά μέσω της ΕΓΣΣΕ. Μνημονιακές ρυθμίσεις 2010-2014: Με τον ν. 4093/2012 καθιερώθηκε η εισαγωγή ενός συστήματος διαμόρφωσης κατώτατου μισθού και ημερομισθίου για τους εργαζόμενους στον ιδιωτικό τομέα με πράξη υπουργικού συμβουλίου καταργώντας ουσιαστικά την Εθνική Γενική Συλλογική Σύμβαση Εργασίας (ΕΓΣΣΕ), τουλάχιστον στο κομμάτι των αμοιβών. Οι νέοι μισθοί ήταν μειωμένοι από 22% έως 32% ανάλογα με την ηλικία των εργαζόμενων (άνω ή κάτω των 25 ετών), ενώ καταργήθηκαν και όλα τα επιδόματα με την εξαίρεση του επιδόματος προϋπηρεσίας για όσους είχαν τεκμηριώσει μέχρι το 2012 προϋπηρεσία έως 3 τριετίες. Με τον ν. 4172/2013 έγινε αναλυτική περιγραφή του νέου αυτού συστήματος διαμόρφωσης κατώτερου μισθού όπως αυτό θα ισχύσει από 1-1-2017, ουσιαστικά δηλαδή της διαδικασίας που θα ακολουθείται για την έκδοση της ετήσιας υπουργικής απόφασης που θα καθορίζει τον κατώτατο μισθό. Πρόταση: κατάργηση των διατάξεων των ν 4092/12 και 4172/13 που αφορούν το σύστημα διαμόρφωσης κατώτατου μισθού με υπουργική απόφαση. Ο καθορισμός του κατώτατου μισθού να γίνεται μέσω της ΕΓΓΣΕ ώστε να είναι αντικείμενο αποκλειστικά του κοινωνικού διαλόγου μεταξύ ΓΣΕΕ εργοδοτικών οργανώσεων και αποτέλεσμα της ταξικής πάλης στους χώρους εργασίας. Τέλος ο κατώτατος μισθός της ΕΓΣΣΕ να καλύπτει όλους ανεξαιρέτως τους εργαζόμενους της χώρας χωρίς ηλικιακές διακρίσεις. Αιτιολόγηση: α)το συγκεκριμένο μέτρο είναι ιδιαίτερα σημαντικό προκειμένου να δοθεί η δυνατότητα στα συνδικάτα να διαπραγματευτούν καλύτερους όρους αμοιβής της εργασίας και να υπάρξουν στο 1
επόμενο διάστημα αυξήσεις στους κατώτατους μισθούς. Είναι καιρός να απαλλαγούμε από τη νεοφιλελεύθερη ιδεοληψία των μνημονίων που θεωρεί ότι η χαμηλή αμοιβή της εργασίας αυξάνει την ανταγωνιστικότητα της οικονομίας, κάτι που διαψεύστηκε από την πραγματικότητα των περασμένων ετών. Αντίθετα έγινε προφανές ότι η μείωση των μισθών επιδείνωσε την ύφεση της οικονομίας μέσω της μείωσης της αγοραστικής δύναμης των εργαζομένων. β) Μεγάλη είναι η σημασία του μέτρου όσον αφορά την ίδια την ύπαρξη και την ενδυνάμωση του συνδικαλιστικού κινήματος. Όταν η συλλογική εκπροσώπηση των εργαζομένων στερείται κάθε αποφασιστικό ρόλο στον καθορισμό των βασικών όρων της εργασιακής σχέσης, απαξιώνεται η συλλογική δράση και ενισχύεται η ηττοπάθεια, η ανασφάλεια και οι ατομικιστικές λογικές. 2. Επαναφορά της επεκτασιμότητας των ΣΣΕ Μνημονιακές ρυθμίσεις 2010-2014: Με το άρθρο 37 παρ.6 του ν.4024/2011 επιβλήθηκε αναστολή των διατάξεων σχετικά με την επέκταση εφαρμογής μιας ΣΣΕ, για όλη τη διάρκεια του μεσοπρόθεσμου πλαισίου δημοσιονομικής στρατηγικής. Προβλέπεται δηλαδή αποκλειστική εφαρμογή των κλαδικών και ομοιοεπαγγελματικών ΣΣΕ μόνο όταν εργαζόμενος και εργοδότης είναι μέλη των αντίστοιχων συνδικαλιστικών και εργοδοτικών οργανώσεων που υπογράφουν τη συγκεκριμένη συλλογική σύμβαση. Αποτέλεσμα : Αποκλείονται από την εφαρμογή κλαδικής ΣΣΕ όλοι οι εργαζόμενοι των οποίων οι εργοδότες δεν ανήκουν στην εργοδοτική οργάνωση. Αυτό σημαίνει ότι ένας εργοδότης που δεν θέλει να εφαρμόσει μια κλαδική συλλογική σύμβαση αρκεί να μην γραφτεί ή να αποχωρήσει από την εργοδοτική οργάνωση που την υπογράφει - πρακτική πολύ συνηθισμένη στους εργοδότες των κλάδων στους οποίους υπάρχουν ακόμα κλαδικές ΣΣΕ σε ισχύ. Πρόταση: Όταν η κλαδική ή η ομοιοεπαγγελματική ΣΣΕ δεσμεύει εργοδότες που απασχολούν τουλάχιστον το 51% των εργαζομένων του κλάδου ή του επαγγέλματος η δέσμευση από τη ΣΣΕ να μπορεί να επεκταθεί σε όλους τους εργαζόμενους του κλάδου ή του επαγγέλματος με απόφαση του Υπουργού Εργασίας. 3. Επαναφορά της αρχής της ευνοϊκότερης ρύθμισης σε περίπτωση συρροής διαφορετικών συλλογικών συμβάσεων. Μνημονιακές ρυθμίσεις 2010-2014: Με το άρθρο 37 του ν. 4024/2011 καταργήθηκε η αρχή της ευνοϊκότερης ρύθμισης σε περίπτωση συρροής διαφορετικών συλλογικών συμβάσεων (όταν υπάρχουν διαφορετικές ΣΣΕ να υπερισχύει η ευνοϊκότερη για τον εργαζόμενο). Συγχρόνως ορίστηκε ότι όσο διαρκεί το μεσοπρόθεσμο πλαίσιο δημοσιονομικής στρατηγικής, η επιχειρησιακή σύμβαση υπερισχύει σε περίπτωση συρροής με κλαδική ΣΣΕ. Αποτέλεσμα: Το τέχνασμα απλό και αποτελεσματικό: μεταφορά ουσιαστικά της συλλογικής διαπραγμάτευσης στο επίπεδο της επιχείρησης, εκεί που η εργοδοτική πλευρά είναι προφανώς πιο ισχυρή, ενώ δεν είναι λίγες και οι περιπτώσεις που η εκπροσώπηση των εργαζομένων γίνεται από εργοδοτικά σωματεία. Πρόταση : Όταν θέματα που αφορούν μια σχέση εργασίας ρυθμίζονται από περισσότερες ΣΣΕ με διαφορετικό τρόπο να εφαρμόζεται η πιο ευνοϊκή για τον εργαζόμενο ( όπως ίσχυε με τον ν.1876/90). 2
Αιτιολόγηση: Μόνο έτσι θα αποκτήσουν ξανά νόημα ύπαρξης και ισχύ τα κλαδικά σωματεία και γενικότερα ο συνδικαλισμός και η διαπραγμάτευση μεταξύ των κοινωνικών ανταγωνιστών θα μεταφερθεί στο επίπεδο του κλάδου που η εργατική πλευρά είναι ισχυρότερη από ότι στο επίπεδο της επιχείρησης, όπου στην πλειοψηφία των επιχειρήσεων είναι εξαιρετικά ευάλωτη. 4. Επαναφορά της Μετενέργειας των ΣΣΕ στα πλαίσια του Ν. 1876/90 Μνημονιακές ρυθμίσεις 2010-2014: Με τον ν. 4046/2012 και την ΠΥΣ 6/2012 η παράταση ισχύος των κανονιστικών όρων ΣΣΕ που έληξε ή καταγγέλθηκε περιορίστηκε στους τρεις (3) μήνες από τους έξι (6). Συγχρόνως η κανονιστική ισχύς των όρων μιας ΣΣΕ μετά την πάροδο της παράτασης ισχύος της ( μετενέργεια) περιορίστηκε μόνο στους όρους που αφορούν το βασικό μισθό και τέσσερα επιδόματα (σπουδών, ωρίμανσης, επικίνδυνης εργασίας και τέκνων) Πρόταση : επαναφορά της παράτασης ισχύος της ΣΣΕ στους 6 μήνες. Η κανονιστική ισχύς των όρων να επεκταθεί μετά την πάροδο της περιόδου αυτής σε όλους τους όρους και όχι μόνο στα τέσσερα επιδόματα. Αιτιολόγηση: προστασία κεκτημένων δικαιωμάτων των εργαζομένων, πίεση σε εργοδότες για υπογραφή νέας ΣΣΕ. 5. Κατάργηση της δυνατότητας υπογραφής επιχειρησιακής σύμβασης από ένωση προσώπων Μνημονιακές ρυθμίσεις 2010-2014: Με τον ν 4024/ 2011 δόθηκε η δυνατότητα υπογραφής επιχειρησιακής σύμβασης στις επιχειρήσεις που δεν υπάρχει σωματείο εργαζομένων σε ενώσεις προσώπων, ανεξάρτητα από το μέγεθος της επιχείρησης. Μοναδική προϋπόθεση η συμμετοχή των 3/5 των εργαζομένων. Αποτέλεσμα: Στις μικρές και πολύ μικρές επιχειρήσεις (που αποτελούν τη συντριπτική πλειοψηφία των επιχειρήσεων στην Ελλάδα ) αρκεί η σύσταση μιας ένωσης προσώπων συχνά με εργοδοτική πρωτοβουλία- για την υπογραφή επιχειρησιακής σύμβασης η οποία υπερισχύει της κλαδικής. Πρόταση : κατάργηση της δυνατότητας σύστασης ένωσης προσώπων και δυνατότητα υπογραφής επιχειρησιακής σύμβασης μόνο σε αναγνωρισμένο σωματείο εργαζομένων. Αιτιολόγηση: επαναφορά στοιχειωδών συνδικαλιστικών δικαιωμάτων στους εργασιακούς χώρους και μετατόπιση της συλλογικής διαπραγμάτευσης από το επίπεδο της -μικρής επιχείρησης, στην οποία οι εργαζόμενοι είναι εξαιρετικά ευάλωτοι σε εργοδοτικές πιέσεις, στο επίπεδο του κλάδου. 6. Επαναφορά των αρμοδιοτήτων και ενίσχυση του Οργανισμού Μεσολάβησης και Διαιτησίας (ΟΜΕΔ) Μνημονιακές ρυθμίσεις 2010-2014: Αρχικά με την ΠΥΣ 6 /2012 έγινε προσπάθεια να καταργηθεί στην πράξη ο θεσμός της Διαιτησίας, καθώς καταργήθηκε η δυνατότητα της μονομερούς προσφυγής ( οι εργαζόμενοι δεν μπορούσαν να προσφύγουν εάν δεν συμφωνούσε ο εργοδότης) και περιορίζονταν τα θέματα για τα οποία θα μπορούσε να υπάρξει διαιτητική απόφαση. (Σημειώνεται ότι προσφυγή στην ΟΜΕΔ γίνεται όταν δεν υπάρχει συμφωνία μεταξύ των εκπροσώπων των εργαζομένων και των εργοδοτών για την υπογραφή ΣΣΕ καθώς και ότι η Διαιτητική Απόφαση έχει ουσιαστικά το ρόλο και την ισχύ Συλλογικής Σύμβασης Εργασίας). 3
Με την απόφαση 2307/2014 της Ολομέλειας του Συμβουλίου της Επικρατείας οι διατάξεις αυτές κρίθηκαν αντισυνταγματικές και έτσι η τότε κυβέρνηση αναγκάστηκε να φέρει ένα νέο νόμο, τον ν. 4303/2014. Με τον νόμο αυτό αποκαταστάθηκε -αναγκαστικά- η δυνατότητα μονομερούς προσφυγής στη Διαιτησία, αλλά συγχρόνως μπήκαν πολλοί περιορισμοί στο περιεχόμενο των διαιτητικών αποφάσεων, ουσιαστικά δικλίδες ασφαλείας που ελαχιστοποιούν την δυνατότητα έκδοσης διαιτητικών αποφάσεων με φιλεργατικούς όρους. Αποτέλεσμα: Περιορίζεται ασφυκτικά ο ρόλος της διαιτησίας και μπαίνουν αυστηροί κανόνες ( δημοσιονομικής πολιτικής, ανταγωνιστικότητας κλπ) και αυστηρός έλεγχος της τήρησης τους, ώστε να γίνεται σχεδόν απαγορευτική οποιαδήποτε φιλεργατική διαιτητική απόφαση. Πρόταση: Κατάργηση των περιορισμών, επαναφορά στον ΟΜΕΔ του συνόλου των αρμοδιοτήτων που είχε πριν από τους μνημονιακούς νόμους και περαιτέρω ενίσχυσή του. Ο ΟΜΕΔ να γίνει πεδίο συνεννόησης και εξεύρεσης λύσεων που θα ικανοποιούν και τις δύο πλευρές. 7. Καμία αλλαγή στη νομοθεσία που διέπει τις ομαδικές απολύσεις Σημερινή κατάσταση: Με το νόμο 3863/2010 αυξήθηκαν τα όρια για τις ομαδικές απολύσεις και πλέον ομαδικές θεωρούνται όσες υπερβαίνουν σε διάστημα ενός μήνα είτε τους 6 εργαζόμενους για επιχειρήσεις που απασχολούν από 20 έως 150 εργαζόμενους ή το 5% του συνολικού αριθμού εργαζομένων για επιχειρήσεις που απασχολούν περισσότερους από 150 εργαζόμενους. Η διοικητική έγκριση εξακολουθεί να υφίσταται (απόφαση του Υπουργού Εργασίας) αλλά ο καθοριστικό ρόλος έχει περάσει στη γνωμοδότηση του Ανώτατου Συμβουλίου Εργασίας (ΑΣΕ) στο οποίο εκπροσωπούνται οι εργοδοτικές οργανώσεις και η ΓΣΕΕ. Συγχρόνως μειώθηκαν οι αποζημιώσεις απόλυσης και το χρονικό διάστημα για απόλυση με προειδοποίηση (η οποία επιφέρει μείωση της αποζημίωσης κατά 50%). Τι συμβαίνει στην Ευρώπη: Παρόμοια νομοθεσία (υποχρεωτική έγκριση από τους αρμόδιους φορείς) υπάρχει και σε άλλες χώρες τις ΕΕ όπως η Ισπανία και η Ολλανδία. Σε χώρες που δεν προβλέπεται κάτι αντίστοιχο, δίνεται μεγάλο βάρος στην διαβούλευση με τα συνδικάτα ( πχ Γαλλία, Γερμανία, Αυστρία, Βέλγιο) τα οποία έχουν παραδοσιακά πολύ μεγαλύτερη διαπραγματευτική ισχύ και ικανότητα αποτελεσματικής επιρροής των εξελίξεων από τα αντίστοιχα Ελληνικά, ενώ συγχρόνως υπάρχουν και νομικές διατάξεις που δημιουργούν ένα περιοριστικό πλαίσιο προστασίας. Πρόταση: Να μην υπάρξει απελευθέρωση των ομαδικών απολύσεων Αιτιολόγηση: Απελευθέρωση ομαδικών απολύσεων θα σημάνει: α) εκτίναξη της ανεργίας η οποία παρά τη σχετική μείωση το τελευταίο διάστημα παραμένει σε ιδιαίτερα υψηλά επίπεδα ( περίπου 25% του εργατικού δυναμικού) και αποτελεί το μεγαλύτερο κοινωνικό οικονομικό πρόβλημα της χώρας και β) περαιτέρω φτωχοποίηση της Ελληνικής κοινωνίας όταν το 48% των νοικοκυριών βρίσκονται ήδη κάτω από τα όρια της φτώχειας σύμφωνα με την ετήσια έκθεση του ΙΝΕ ΓΣΕΕ. Ακόμα και οι εργοδοτικές ενώσεις συμφωνούν ότι απελευθέρωση ομαδικών απολύσεων δεν θα έχει κανένα θετικό αντίκτυπο στην οικονομία ενώ θα δημιουργήσει περαιτέρω κοινωνικά προβλήματα. Ουσιαστικά μόνο οι τραπεζικοί όμιλοι επιθυμούν και επιδιώκουν την κατάργηση της προστασίας των εργαζομένων από ομαδικές απολύσεις. 8. Καμία περαιτέρω ελαστικοποίηση των εργασιακών σχέσεων. Θεσμικό πλαίσιο περιορισμού εργοδοτικών αυθαιρεσιών στην μερική και εκ περιτροπής απασχόληση. Προστασία των εργασιακών δικαιωμάτων των εργαζόμενων που βρίσκονται σε τυπικό ή άτυπο καθεστώς δανεισμού 4
Μνημονιακές ρυθμίσεις 2010-2014: Η κατάργηση της προσαύξησης για εργασία πέραν του ωραρίου στη μερική απασχόληση, της προσαύξησης για εργασία Σαββάτου, η καθιέρωση Κυριακάτικης εργασίας στις εμπορικές επιχειρήσεις, η δυνατότητα των επιχειρήσεων για μονομερή επιβολή εκ περιτροπής εργασίας μέχρι 9 μήνες το χρόνο και η ελαστικοποίηση των διατάξεων για τον δανεισμό εργαζομένων και τη λειτουργία των εταιρειών προσωρινής απασχόλησης, είναι μερικά μόνο παραδείγματα της ελαστικοποίησης του ρυθμιστικού πλαισίου στην αγορά εργασίας. Αποτέλεσμα σημερινή κατάσταση : Οι νομοθετικές παρεμβάσεις απορρύθμισης της αγοράς εργασίας σε συνδυασμό με την οικονομική κρίση και την εκτόξευση της ανεργίας την πενταετία 2010-2014 είχαν ως αποτέλεσμα την κυριαρχία των ευέλικτων μορφών εργασίας έναντι της σταθερής πλήρους απασχόλησης. Σύμφωνα με τα στοιχεία του πληροφοριακού συστήματος ΕΡΓΑΝΗ του Υπουργείου Εργασίας και τη μελέτη του ΙΝΕ ΓΣΕΕ, οι προσλήψεις με ευέλικτες μορφές εργασίας το 2009 αντιστοιχούσαν στο 21% του συνόλου των προσλήψεων το 2015 στο 55%. Πιο συγκεκριμένα, την περίοδο 2009-2015 οι προσλήψεις με μερική απασχόληση αυξήθηκαν κατά 329 % και με εκ περιτροπής απασχόληση 707%. Μεγάλη αύξηση παρουσίασε και η ψευδής μερική απασχόληση, δηλαδή η εργασία με σύμβαση μερικής απασχόλησης που δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα καθώς ο εργαζόμενος δουλεύει πολύ περισσότερες ώρες χωρίς ασφαλιστική κάλυψη και συχνά χωρίς αμοιβή. Συγχρόνως κατακόρυφη αύξηση παρουσιάζει ο αριθμός των εργαζομένων που βρίσκεται σε τυπικό ή άτυπο καθεστώς ενοικίασης καθώς και η απασχόληση εργαζομένων μέσω εργολαβικών εταιρειών στις οποίες ανατίθενται όλο και μεγαλύτερα κομμάτια των επιχειρηματικών δραστηριοτήτων κυρίως μεγάλων επιχειρήσεων ( πρακτική που είναι πλέον κυρίαρχη ειδικά στον τραπεζικό τομέα). Με τη διαδικασία αυτή οι επιχειρήσεις αποφεύγουν και τους ελάχιστους όρους προστασίας των εργαζομένων και κυρίως την υποχρέωση πρόσληψής τους και τη δυνατότητα συνδικαλιστικής δράσης. Συνολικά, η αύξηση των ελαστικών μορφών εργασίας την τελευταία πενταετία έχει επιφέρει αύξηση της εργασιακής ανασφάλειας, περιορισμό των εργασιακών δικαιωμάτων, μεγαλύτερη εκμετάλλευση και επιδείνωση της υγείας και ασφάλειας των εργαζομένων. Προτάσεις: - Περιορισμός των συμβάσεων μερικής ή εκ περιτροπής απασχόλησης που δεν δικαιολογούνται από τη φύση της επιχειρηματικής δραστηριότητας. - Αυστηρός έλεγχος στην τήρηση του ωραρίου των εργαζομένων με μερική απασχόληση. - Θεσμοθέτηση περιοριστικού πλαισίου για την μονομερή επιβολή εκ περιτροπής εργασίας. - Αυστηροποίηση των διατάξεων για την ίδρυση και λειτουργία των ΕΠΑ (Εταιρείες Προσωρινής Απασχόλησης). - Δημιουργία περιοριστικού θεσμικού πλαισίου στην απασχόληση εργαζομένων στις επιχειρήσεις μέσω εργολαβικών εταιρειών. - Εργασιακά δικαιώματα για τους εργαζόμενους μέσω εργολαβιών αντίστοιχα με αυτά των υπόλοιπων εργαζομένων στην επιχείρηση, υποχρέωση απευθείας πρόσληψης μετά από συγκεκριμένο χρονικό διάστημα και πλήρη συνδικαλιστικά δικαιώματα. 5
- Κατάργηση των εργολαβικών εταιρειών από το Δημόσιο, τους ΟΤΑ και τις ΔΕΚΟ. 6