ΕΝΟΤΗΤΑ 3. ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΠΥΡΚΑΓΙΑΣ

ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΥΓΙΕΙΝΗ - ΔΙΚΑΙΟ Τομέας Μεταλλευτικής Τμήμα Μηχανικών Μεταλλείων Μεταλλουργών ΕΝΟΤΗΤΑ 3. ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΠΥΡΚΑΓΙΑΣ Ιωάννης Πασπαλιάρης, Καθηγητής, Τομέας Μεταλλουργίας Γεώργιος Ν. Παναγιώτου, Καθηγητής, Τομέας Μεταλευτικής Κατερίνα Αδάμ, Eπίκουρος Καθηγήτρια, Τομέας Μεταλλευτικής

ΑΔΕΙΑ ΧΡΗΣΗΣ 2 Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άδεια χρήσης άλλου τύπου, αυτή πρέπει να αναφέρεται ρητώς.

ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΠΥΡΚΑΓΙΑΣ 3 Ορισμοί «Καύση»: σύνολο φυσικών και χημικών διεργασιών που αλληλεπιδρούν. Η σημαντικότερη από αυτές, η οποία και χαρακτηρίζει την καύση, είναι η ταχεία και αυτοσυντηρούμενη χημική αντίδραση οξείδωσης ενός καυσίμου με έντονη έκλυση θερμότητας και φωτεινής ακτινοβολίας. Η καύση απαιτεί την ύπαρξη ενός οξειδωτικού παράγοντα. Τέτοιος μπορεί να είναι το οξυγόνο του αέρα, μια ουσία με οξειδωτικές ιδιότητες ή ακόμη και ουσία που περιέχεται στο καύσιμο. «Ανάφλεξη»: είναι η έναρξη του φαινόμενου της καύσης. Ανάλογα με τις συνθήκες και τη θερμότητα που θα αναπτυχθεί μπορεί το φαινόμενο να οδηγήσει σε αυτοσυντηρούμενη καύση ή να σβήσει η φωτιά. Σημαντικός παράγοντας, επίσης, είναι η φυσική κατάσταση του καυσίμου, δηλαδή εάν το καύσιμο βρίσκεται σε αέρια, υγρή ή στερεή. «Πυρκαγιά»: η πυρκαγιά είναι μια ταχεία διαδικασία καύσης, κατά την οποία εκλύεται θερμότητα και φως. Είναι αντίστοιχη διαδικασία με αυτή που συμβαίνει στην έκρηξη (η οποία είναι ταχύτερη) και στην οξείδωση (η οποία είναι βραδύτερη και σε χαμηλότερη θερμοκρασία).

ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΠΥΡΚΑΓΙΑΣ 4 Για να εκδηλωθεί μια πυρκαγιά πρέπει να συνυπάρχουν οι ακόλουθοι παράγοντες («τρίγωνο» της καύσης): Καύσιμη ύλη Οξυγόνο (συνήθως από τον ατμοσφαιρικό αέρα) Θερμότητα Σύμφωνα με νεώτερες θεωρίες και αντιλήψεις, στην πυρκαγιά παίζουν ρόλο και διάφοροι μηχανισμοί αλυσιδωτών αντιδράσεων, οπότε προκύπτει το λεγόμενο «τετράεδρο» της καύσης

THE FIRE TETRAHEDRON/ ΤΕΤΡΑΕΔΡΟ ΤΗΣ ΦΩΤΙΑΣ 5 Παριστά το μοντέλο ανάφλεξης μετά την καύση Η αλυσιδωτή χημική αντίδραση προστέθηκε ώστε να παριστά με ακρίβεια την φλόγα ανάφλεξης Αν μία παράμετρος εκλείψει η φωτιά θα σβήσει

ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΠΥΡΚΑΓΙΑΣ 6 Κίνδυνοι για τους ανθρώπους: A. Από την ίδια την πυρκαγιά Πρόκειται για την έκθεση του ατόμου στις φλόγες και στα θερμά προϊόντα της καύσης. Ο κίνδυνος αυτός μηδενίζεται με την απομάκρυνση από την πυρκαγιά σε σημαντική απόσταση. B. Από τους καπνούς και τα τοξικά αέρια της καύσης Ο κίνδυνος αυτός εκτείνεται σε μεγάλες αποστάσεις από την περιοχή της πυρκαγιάς και προέρχεται από τον καπνό και τα τοξικά αέρια της καύσης (π.χ. CO). Τα ¾ των θυμάτων των πυρκαγιών προέρχονται από τα τοξικά αέρια και τον καπνό και το ¼ από Κίνδυνοι για τις εγκαταστάσεις: Οι κίνδυνοι για τις εγκαταστάσεις προέρχονται κυρίως από τις υψηλές θερμοκρασίες και τις φλόγες. Κίνδυνοι για το περιβάλλον: Οι κίνδυνοι για το περιβάλλον μπορούν να προέλθουν από τις υψηλές θερμοκρασίες και τις φλόγες (π.χ. επέκταση της πυρκαγιάς σε δασική περιοχή) αλλά και από τα αέρια που παράγονται από την καύση (π.χ. σε κάποιες περιπτώσεις παράγονται διοξίνες και άλλα τοξικά αέρια που επιδρούν στο οικοσύστημα).

ΘΕΡΜΙΚΗ ΙΣΧΥΣ ΠΥΡΚΑΓΙΑΣ 7 Ιδιαίτερης σημασίας για το σχεδιασμό της παθητικής πυροπροστασίας είναι η θερμική ισχύς της πυρκαγιάς, η οποία είναι ενδεικτική του μεγέθους μιας φωτιάς και αποτελεί κρίσιμο παράγοντα στην εκτίμηση της σοβαρότητάς της. Η θερμική ισχύς μιας φωτιάς δεν λαμβάνει αμέσως τη μέγιστη τιμή της. Αρχικά, αυξάνεται και ύστερα από 10-20 min σταθεροποιείται στη μέγιστη τιμή της. Q = a *t 2 (kw) όπου Q = Θερμική ισχύς (kw), t = Χρόνος (sec), α = Σταθερά που εκφράζει το ρυθμό ανάπτυξης μιας φωτιάς (kw/s2) Εξέλιξη της φωτιάς

ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑΣ 8 Η έκθεση του ανθρώπου στις υψηλές θερμοκρασίες του καπνού που παράγεται από μια φωτιά, απειλεί άμεσα τη ζωή του. Η εισπνοή ξηρού αέρα θερμοκρασίας μεγαλύτερης των 350 ο C και κανονικού αέρα θερμοκρασίας μεγαλύτερης των 204 ο C οδηγεί σε ανεπανόρθωτες βλάβες του αναπνευστικού συστήματος. Σε έναν κλειστό χώρο (π.χ. υπόγειο) θεωρείται ότι ο καπνός ακολουθεί το ρεύμα του αέρα και ότι καταλαμβάνει όλη τη διατομή του χώρου μπροστά από τη φωτιά. Αυτές οι παραδοχές οδηγούν σε συντηρητικά αποτελέσματα καθώς γενικώς παρατηρείται στρωμάτωση του καπνού (αρχικά στην οροφή του χώρου). Η θερμοκρασία του καπνού μετά από συγκεκριμένο χρόνο (Tg) μπορεί να υπολογιστεί από τον τύπο: όπου T 0 = Αρχική θερμοκρασία του χώρου ( o K), ν = Ταχύτητα του αέρα εντός του χώρου (m/s), ρ 0 = Πυκνότητα του αέρα (kg/m3), Cp = Ειδική θερμότητα του αέρα (kj/ o K.kg), Α = Διατομή του χώρου χώρου (m2), Q(t) = Θερμική ισχύς (kw)

ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑΣ 9 Μέγιστη θερμική ισχύς και θερμοκρασία - Αποτελέσματα του EUREKA project, 1995

ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΠΥΡΚΑΓΙΩΝ 10 Ανάλογα με το υλικό που καίγεται, οι πυρκαγιές κατατάσσονται σε πέντε κατηγορίες: Κατηγορία Α: ανθρακούχα (συνήθη) υλικά, όπως: υφάσματα, ξύλο, χαρτί, άχυρο, ελαστικό, διάφορα πλαστικά, στερεά οργανικής σύνθεσης, κ.ά., τα οποία καιγόμενα σχηματίζουν στάχτη και κάρβουνο). Κατηγορία Β: εύφλεκτα υγρά (υγρά καύσιμα), όπως πετρελαιοειδή, διαλύτες, άλλα εύφλεκτα υγρά κ.λπ. Κατηγορία C: αέρια καύσιμα, όπως μεθάνιο, προπάνιο, βουτάνιο, ασετιλίνη, υδρογόνο Κατηγορία Δ: μέταλλα όπως: νάτριο, κάλιο, μαγνήσιο, τιτάνιο και ζιρκόνιο, κ.ά. Κατηγορία Ε: ηλεκτρικές πυρκαγιές. Πρόκειται για πυρκαγιές υλικών που ανήκουν στις προηγούμενες κατηγορίες και οφείλονται σε κακό σχεδιασμό ή κακή συνδεσμολογία του ηλεκτρολογικού υλικού. Ανάλογα με το είδος της πυρκαγιάς καθορίζονται και η Μέθοδος κατάσβεσης Κατηγορία Κ: αφορά τα έλαια, απαιτεί νέους τύπους πυροσβεστήρων

ΑΙΤΙΕΣ ΠΥΡΚΑΓΙΩΝ 11 Υπολείμματα καπνίσματος. Φλόγες. Θερμές επιφάνειες. Ηλεκτρισμός. Φυσικές αιτίες. Λιγότερο από 1% των πυρκαγιών οφείλεται σε φυσικά αίτια. Το 99% αποδίδεται στον ανθρώπινο παράγοντα.

ΣΤΑΔΙΑ ΠΥΡΚΑΓΙΑΣ 12 Αρχικό στάδιο: Δεν υπάρχει καπνός ή φλόγες, ούτε έχει παραχθεί σημαντικό ποσό θερμότητας. Έχει σχηματιστεί όμως ποσότητα καύσιμων σωματιδίων. Τα σωματίδια αυτά έχουν μικρό βάρος και μάζα και δεν γίνονται αντιληπτά με γυμνό μάτι. Ακολουθούν τους νόμους των αερίων και ανεβαίνουν στην οροφή. Το στάδιο μπορεί να διαρκέσει λεπτά, ώρες ή και ημέρες. Στάδιο καπνών: Καθώς συνεχίζεται η εξέλιξη της πυρκαγιάς, η ποσότητα των σωματιδίων αυξάνει και γίνονται ορατά με το μάτι, με τη μορφή καπνού. Ακόμη δεν έχει παραχθεί φλόγα, ούτε σημαντική ποσότητα θερμότητας. Στάδιο φλογών: Καθώς συνεχίζεται η εξέλιξη της πυρκαγιάς, η συγκέντρωση των σωματιδίων φτάνει στο όριο ανάφλεξης, οπότε με έναν σπινθήρα εμφανίζονται φλόγες. Τότε ο καπνός περιορίζεται και αυξάνει η έκλυση της θερμότητας. Εκλύεται ενέργεια υπό τη μορφή της υπέρυθρης ακτινοβολίας. Στάδιο θέρμανσης: Στο στάδιο αυτό παράγονται μεγάλες ποσότητες θερμότητας, φλογών, καπνού και τοξικών αερίων. Η μετάβαση από το στάδιο φλογών στο στάδιο θέρμανσης είναι ταχεία, αναπτύσσεται πολύ γρήγορα, συνήθως σε δευτερόλεπτα

ΜΕΤΡΑ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΚΑΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΠΥΡΚΑΓΙΩΝ 13 Λιγότερο από 1% των πυρκαγιών οφείλεται σε φυσικά αίτια. Το 99% αποδίδεται στον ανθρώπινο παράγοντα ΠΡΟΛΗΨΗ ΠΥΡΚΑΓΙΩΝ Οργάνωση και καθαριότητα, π.χ. απομάκρυνση σκόνης, εύφλεκτων υλικών, κενών δοχείων που μπορεί να περιέχουν υπολείμματα πετρελαιοειδών, κλπ. Αποφυγή επικίνδυνων γειτνιάσεων, π.χ. Ηλεκτρικών πινάκων σε περιοχές που μπορεί να συγκεντρώνονται επικίνδυνα αέρια ή κονιορτοί. Τακτική επιθεώρηση και συντήρηση εγκαταστάσεων (ηλεκτρολογικών και άλλων). Χρησιμοποίηση εξειδικευμένου προσωπικού για την εκτέλεση επικίνδυνων εργασιών (κοπών, συγκολλήσεων, κ.ά.). Απαγορευτικά μέτρα όπου είναι απαραίτητα (π.χ. απαγόρευση διέλευσης ξένων ατόμων σε σχέση με το χώρο εργασίας, απαγόρευση καπνίσματος, κ.ά.). Καλός εξαερισμός, φυσικός ή μηχανικός.

ΜΕΤΡΑ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΚΑΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΠΥΡΚΑΓΙΩΝ 14 Δημιουργία κατάλληλων ζωνών πυρασφάλειας. Τήρηση ειδικών κανόνων ασφαλείας. Τοποθέτηση ανιχνευτών πυρκαγιάς. Ύπαρξη όλων των απαραίτητων μέτρων Πυρόσβεσης ΠΡΟΛΗΨΗ ΠΥΡΚΑΓΙΩΝ - ΠΥΡΟΠΡΟΣΤΑΣΙΑ Για την έγκριση άδειας οικοδομής των κτηρίων απαιτείται η σχετική με την πυροπροστασία αδειοδότηση. Στις διαδικασίες εμπλέκονται οι Πολεοδομίες (ζητήματα παθητικής πυροπροστασίας) και οι Πυροσβεστικές Υπηρεσίες (ζητήματα ενεργητικής πυροπροστασίας). Για τα νέα κτήρια, που έχουν κατασκευαστεί μετά την ημερομηνία έναρξης ισχύος του κανονισμού πυροπροστασίας κτηρίων (Π.Δ. 71/1988), εφαρμόζονται οι διατάξεις που προβλέπονται σε αυτόν, ανάλογα με τη χρήση του κτηρίου.

ΠΡΟΛΗΨΗ ΠΥΡΚΑΓΙΩΝ ΠΥΡΟΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΓΕΝΙΚΑ, ΕΛΙΝΥΑΕ 15 Υ.Α. 1782/63/2010 (ΦΕΚ 210/Β`/1.3.2010) Συστήματα πυρανίχνευσης και συναγερμού, συστήματα ελέγχου καπνού και θερμότητας, μόνιμα συστήματα πυρόσβεσης και διατάξεις ανιχνευτών καπνού Υ.Α. 1783/64/2010 (ΦΕΚ 210/Β`/1.3.2010) Μόνιμα συστήματα πυρόσβεσης Αρ. Πρωτ. 1308 Φ. 701.2/2010 (ΦΕΚ --/11/1.2010) Ισχύουσα νομοθεσία πυροπροστασίας Χρονική διάρκεια ισχύος πιστοποιητικού πυροπροστασίας Υ.Α. 5804 οικ. Φ. 109.1/2009 (ΦΕΚ 281/Β`/17.2.2009) Κανονισμός λειτουργίας Λιμενικών Πυροσβεστικών Σταθμών Ν. 3511/2006 (ΦΕΚ 258/Α`/27.11.2006) Αναδιοργάνωση του Πυροσβεστικού Σώματος, αναβάθμιση της αποστολής του και άλλες διατάξεις

ΠΡΟΛΗΨΗ ΠΥΡΚΑΓΙΩΝ ΠΥΡΟΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΓΕΝΙΚΑ, ΕΛΙΝΥΑΕ 16 Εγγρ. 30058Φ.701.2/2002 (ΦΕΚ --/5/6.2002) Έγκριση μελετών ενεργητικής πυροπροστασίας Αρ. Πρωτ. 39112 Φ.701.2/1998 (ΦΕΚ --/12/10.1998) Κωδικοποίηση ερμηνευτικών διευκρινιστικών διαταγών επί εφαρμογής του π.δ. 71/88 Π.Δ. 16/1996 (ΦΕΚ 10/Α`/18.1.1996) Ελάχιστες προδιαγραφές ασφάλειας και υγείας στους χώρους εργασίας σε συμμόρφωση με την οδηγία 89/654/EOK Υ.Α. 32787/2597/1995 (ΦΕΚ 1028/Β`/13.12.1995) Τροποποίηση της 19846/79 (610/Β) απόφασης του Υπουργού Συγκοινωνιών, περί εφοδιασμού των αυτοκινήτων οχημάτων και τρικύκλων μοτοσικλετών με πυροσβεστήρες Υ.Α. Δ3/14858/1993 (ΦΕΚ 477/Β`/1.7.1993) Καθορισμός τεχνικών προδιαγραφών διαμόρφωσης, σχεδίασης, κατασκευής, ασφαλούς λειτουργίας και πυροπροστασίας εγκαταστάσεων αποθήκευσης, εμφιάλωσης, διακίνησης, και διανομής υγραερίου καθώς και εγκαταστάσεων για τη χρήση αυτού σε βιομηχανικές, βιοτεχνικές και επαγγελματικές δραστηριότητες

ΠΥΡΟΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΑΝΑ ΧΡΗΣΗ ΚΤΙΡΙΟΥ Ή ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ 17 www.elinyae.gr σε αεροδρόμια - ελικοδρόμια σε αποθήκες σε αυτοκινούμενες καντίνες σε βιομηχανικές-βιοτεχνικές εγκαταστάσεις σε γραφεία - ιατρεία - κατοικίες σε διυλιστήρια σε εγκαταστάσεις εξυπηρέτησης οχημάτων σε εγκαταστάσεις κεντρικής θέρμανσης σε εκπαιδευτήρια σε εμπορικά καταστήματα σε εταιρείες εμπορίας πετρελαιοειδών σε εταιρείες μη εμπορίας πετρελαιοειδών σε ινστιτούτα αισθητικής σε κτίρια κοινωνικής πρόνοιας - γηροκομεία σε κτίρια υγείας - σωφρονιστικά κτίρια σε λεβητοστάσια σε μεταλλεία - λατομεία σε ξενοδοχειακά καταλύματα σε πρατήρια υγραερίων σε πρατήρια υγρών καυσίμων σε σταθμούς αυτοκινήτων σε ταχυδρομικά καταστήματα μονάδες διανομής πρακτορεία σε τράπεζες σε φαρμακεία σε χώρους συγκέντρωσης κοινού

ΠΡΟΛΗΨΗ ΠΥΡΚΑΓΙΩΝ - ΠΥΡΟΠΡΟΣΤΑΣΙΑ 18 Για τις παλαιές οικοδομές ισχύουν άλλοι αντίστοιχοι κανονισμοί π.χ. σχετικές Πυροσβεστικές Διατάξεις. Στις διαδικασίες εμπλέκονται οι Πολεοδομίες (ζητήματα παθητικής πυροπροστασίας) και οι Πυροσβεστικές Υπηρεσίες (ζητήματα ενεργητικής πυροπροστασίας). Για τις βιομηχανικές εγκαταστάσεις και τις βιοτεχνίες, τα επαγγελματικά εργαστήρια, τις αποθήκες και τις μηχανολογικές εγκαταστάσεις παροχής υπηρεσιών που υπάγονται στις διατάξεις του Ν. 3325/2005, πρέπει να λαμβάνεται υπόψη και η απόφαση 1589/104/2006. (ΦΕΚ 10/Α`/18.1.1996) Για τη χορήγηση της άδειας λειτουργίας απαιτείται η υποβολή Πιστοποιητικού Ενεργητικής Πυροπροστασίας που εκδίδεται από την οικεία Πυροσβεστική Υπηρεσία και βεβαιώνει ότι έχουν ληφθεί τα αναγραφόμενα στην εγκεκριμένη μελέτη, μέσα και μέτρα πυροπροστασίας. Οι επιχειρήσεις κατατάσσονται σε κατηγορίες ανάλογα με την οικονομική δραστηριότητα και την επικινδυνότητά τους. Με βάση την κατηγορία στην οποία ανήκουν απαλλάσσονται από την υποχρέωση για μελέτη ενεργητικής πυροπροστασίας. Υπάρχουν επίσης και ειδικές διατάξεις κατά περίπτωση

ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗ ΠΥΡΟΠΡΟΣΤΑΣΙΑ 19 Η ενεργητική πυροπροστασία αφορά στα κατασταλτικά μέτρα πυροπροστασίας δηλαδή στον εξοπλισμό και στις προγραμματισμένες δραστηριότητες που ενεργοποιούνται με την εμφάνιση ή κατά τη διάρκεια της πυρκαγιάς Τα μέτρα ενεργητικής πυροπροστασίας αφορούν σε συστήματα πυρανίχνευσης, συναγερμού (αναγγελίας πυρκαγιάς), πυρόσβεσης, βοηθητικού εξοπλισμού, κλπ.

ΑΝΙΧΝΕΥΤΕΣ ΠΥΡΚΑΓΙΑΣ 20 Σκοπός της εγκατάστασης του συστήματος είναι η έγκαιρη ανίχνευση της πυρκαγιάς προκειμένου να σημάνει συναγερμός, που δίνεται με ηχητικά ή οπτικά μέσα στην ελεγχόμενη περιοχή ή σε έναν πίνακα ενδείξεων τοποθετημένο σε ειδικό χώρο ελέγχου. Η εγκατάσταση ενός αυτόματου συστήματος ανίχνευσης πυρκαγιάς γίνεται, κατόπιν μελέτης, σύμφωνα με τους ισχύοντες κανονισμούς Ανιχνευτές ιόντων (μπορούν να εντοπισθούν ιονισμένα σωματίδια κατά το αρχικό στάδιο της πυρκαγιάς). Ανιχνευτές καπνού (μπορούν να ανιχνεύσουν την πυρκαγιά κατά το δεύτερο στάδιο). Ανιχνευτές υπέρυθρης ακτινοβολίας (μπορούν να ανιχνεύσουν την πυρκαγιά κατά το τρίτο στάδιο). Θερμικοί ανιχνευτές (μπορούν να ανιχνεύσουν την πυρκαγιά κατά το τέταρτο στάδιο). Συνδυασμένοι ανιχνευτές. Σχήμα 1. Ανιχνευτής καπνού

ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΣΥΝΑΓΕΡΜΟΥ 21 Τα συστήματα συναγερμού αποτελούν απαραίτητο τμήμα του συστήματος πυροπροστασίας των κτηρίων. Διακρίνονται σε χειροκίνητα συστήματα, τα οποία επιτρέπουν σε όποιον αντιληφθεί την εκδήλωση φωτιάς, να καλέσει σε βοήθεια μέσω ενός διακόπτη και σε αυτόματα συστήματα ανίχνευσης πυρκαγιάς και κρούσης του συναγερμού χωρίς ανθρώπινη επέμβαση Με βάση τη νομοθεσία, τα συστήματα συναγερμού που εκπέμπουν ηχητικά σήματα πρέπει να έχουν τέτοια χαρακτηριστικά και να είναι κατανεμημένες με τέτοιο τρόπο, ώστε τα σήματα να υπερισχύουν της μέγιστης στάθμης θορύβου που υπάρχει σε κανονικές συνθήκες και να ξεχωρίζουν από τα ηχητικά σήματα άλλων συσκευών στον ίδιο χώρο. Ειδικές διατάξεις του Π.Δ. 71/88, επιβάλλουν σε κτήρια διαφόρων χρήσεων να μεταβιβάζεται αυτόματα στην πλησιέστερη Πυροσβεστική Υπηρεσία η ενεργοποίηση του συναγερμού. Σχήμα 2. Χειροκίνητο σύστημα συναγερμού

ΠΥΡΟΣΒΕΣΗ 22 Η επέμβαση στο ξεκίνημα μιας φωτιάς είναι ιδιαίτερα αποτελεσματική. Η καταστολή της πυρκαγιάς επιτυγχάνεται με την εξουδετέρωση ενός ή περισσοτέρων από τους παράγοντες που αποτελούν το «τετράεδρο» της καύσης. Οι βασικές αρχές πυρόσβεσης είναι τέσσερις: Αραίωση: μείωση της πυκνότητας συγκέντρωσης του υλικού ανάφλεξης, στην περιοχή που εξελίσσεται η πυρκαγιά. Συνήθως, επιτυγχάνεται με διαδικασίες έγκαιρης απομάκρυνσης υλικών που δεν έχουν ακόμα αναφλεγεί (π.χ. διακοπή παροχής καυσίμου αν ανιχνευθεί διαρροή). Σχήμα 3

ΠΥΡΟΣΒΕΣΗ 23 Ψύξη: αφορά στην αφαίρεση ποσοτήτων θερμότητας από την εστία πυρκαγιάς, με ρυθμό ταχύτερο από το ρυθμό παραγωγής τους, ώστε να διακοπεί η καύση. Μπορεί να αποτελέσει και προληπτικό μέτρο (π.χ. κατά τη διάρκεια μιας κατάσβεσης σε περιπτώσεις πυρκαγιών που απειλούν δεξαμενές καυσίμων μπορεί να ψυχθούν οι γύρω χώροι. Απόπνιξη: αφορά στη μείωση της περιεκτικότητας σε οξυγόνο. Μπορεί να επιτευχθεί με διαδικασία αραίωσης λόγω αυξημένης παρουσίας ή προσθήκης αδρανών ως προς την καύση αερίων. Η μέθοδος βρίσκει εφαρμογή κυρίως σε κλειστούς χώρους ή όταν υπάρχει δυνατότητα να καλυφθεί ολόκληρη η φλεγόμενη περιοχή, έστω πρόσκαιρα, από άκαυστο κάλυμμα ή από το κατασβεστικό μέσο.

ΠΥΡΟΣΒΕΣΗ 24 Καταλυτική κατάσβεση: στοχεύει στην επιβράδυνση των αλυσιδωτών αντιδράσεων που συντελούν στην εξέλιξη του φαινόμενου της καύσης. Υλικά κατάσβεσης Τα υλικά κατάσβεσης τα οποία χρησιμοποιούνται είναι το νερό, ο αφρός, το διοξείδιο του άνθρακα και οι ξηρές χημικές σκόνες.

ΥΛΙΚΑ ΚΑΤΑΣΒΕΣΗΣ - ΝΕΡΟ 25 Η κατασβεστική του ικανότητα βασίζεται στην ιδιότητά του να απορροφά σημαντικά ποσά θερμότητας από την εστία φωτιάς και να απομονώνει θερμικά όλη την περιοχή της εστίας. Το νερό πρέπει να έρχεται σε επαφή με τα αντικείμενα στις περιοχές που καίγονται. Το νερό μπορεί να είναι επικίνδυνο σε ορισμένες περιπτώσεις, όπως: κοντά σε δίκτυα, μηχανήματα ή εγκαταστάσεις με ηλεκτρική τάση στην κατάσβεση πυρωμένων ανθράκων γιατί παράγονται σημαντικές ποσότητες μονοξειδίου του άνθρακα και υδρογόνου όταν στην εστία φωτιάς υπάρχουν πυρωμένα μέταλλα μεγάλης επιφάνειας, κ.α. Το νερό είναι ακατάλληλο μέσο πυρόσβεσης: για φωτιές φωσφόρου, θειαφιού, ναφθαλίνης, καμφοράς, εύφλεκτων κινηματογραφικών ταινιών και γενικά υλών που περιέχουν περίσσεια οξυγόνου (π.χ. υπεροξείδια), καθώς δεν τις σβήνει. όταν εκτοξεύεται με τη μορφή συμπαγούς βολής σε φωτιές πετρελαιοειδών και υγρών που επιπλέουν στο νερό, αφού δεν τις σβήνει αλλά αντίθετα τις επεκτείνει.

ΥΛΙΚΑ ΚΑΤΑΣΒΕΣΗΣ - ΑΦΡΟΣ 26 Ο αφρός «πνίγει» τη φλόγα, καθώς την καλύπτει και την απομονώνει από το οξυγόνο του αέρα. Επίσης ψύχει τη φλεγόμενη επιφάνεια λόγω της βαθμιαίας αποβολής και εξάτμισης του νερού από τον αφρό. Συστήματα αφρού υψηλής διόγκωσης μπορούν να χρησιμοποιηθούν για αποθήκες, χώρους φύλαξης αρχείων και βιβλιοθήκες. Πρέπει να χρησιμοποιείται με προσοχή σε χώρους όπου υπάρχουν άνθρωποι διότι υπάρχει ο κίνδυνος δημιουργίας ασφυκτικού περιβάλλοντος.

ΥΛΙΚΑ ΚΑΤΑΣΒΕΣΗΣ - CO 2 27 Η δράση του ως υλικού κατάσβεσης οφείλεται στην αραίωση του αέρα και του οξυγόνου της καύσης. Χρησιμοποιείται με επιτυχία ως κατασβεστικό υλικό αδρανές, μη αγώγιμο ηλεκτρικά και «καθαρό» επειδή δεν αφήνει κατάλοιπα μετά τη χρήση του. Είναι κατάλληλο για χώρους που περιέχουν συνηθισμένα καύσιμα υλικά, υγρά ή αέρια καύσιμα, χώρους ηλεκτρικών εγκαταστάσεων, χώρους Η/Υ και τηλεπικοινωνιών, κ.λπ. Δεν αποτελεί σωστή επιλογή για την κατάσβεση πυρκαγιών σε: υλικά στη χημική σύσταση των οποίων περιέχεται επαρκές για την καύση τους οξυγόνο καιγόμενα μέταλλα Το CO2, σε υψηλές συγκεντρώσεις που είναι αναγκαίες για την κατάσβεση πυρκαγιάς, είναι επικίνδυνο για τους ανθρώπους (κίνδυνος ασφυξίας). Για το λόγο αυτό, τα συστήματα ολικής κατάκλισης με CO2 δεν πρέπει να είναι αυτόματης λειτουργίας όταν προορίζονται για χώρους στους οποίους βρίσκονται άνθρωποι Κατά τη χρήση πυροσβεστήρων πρέπει να λαµβάνονται µέτρα ώστε να αποφεύγεται η επαφή ανθρώπων µε στερεό CO2 που µπορεί να δημιουργηθεί, καθώς και µε κάθε κρύο τµήµα του σωλήνα και της χοάνης εκροής για να µην προκληθεί έγκαυµα από το ψύχος (θερµοκρασία περίπου 78 C).

ΥΛΙΚΑ ΚΑΤΑΣΒΕΣΗΣ ΞΗΡΕΣ ΣΚΟΝΕΣ 28 Η κατασβεστική τους ικανότητα βασίζεται στη δυνατότητα επέμβασης στην αλυσίδα των διεργασιών της καύσης. Οι πιο διαδεδομένες ξηρές χημικές σκόνες έχουν ως βασικό υλικό το δισανθρακικό κάλιο ή νάτριο. Μπορούν να σβήσουν θεωρητικά οποιαδήποτε φωτιά. Προσφέρονται για κατασβέσεις σε περιβάλλον υψηλών τάσεων, αν και έχουν το μειονέκτημα ότι τα κατάλοιπα της σκόνης μπορεί να προκαλέσουν μεγάλες ζημιές σε εγκαταστάσεις και να αποτελέσουν επικίνδυνους ρυπαντές. Γενικά, αποτελούν αποτελεσματική λύση για περιπτώσεις που δεν υπάρχει κίνδυνος ζημιών από τα κατάλοιπα.

ΥΛΙΚΑ ΚΑΤΑΣΒΕΣΗΣ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΟΙ ΑΕΡΙΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ 29 Συστήματα αδρανούς αερίου: είναι καθαροί κατασβεστικοί παράγοντες ηλεκτρικά μη-αγώγιμοι. Πρόκειται για αδρανή αέρια, όπως το άζωτο, ή και μίγματα αερίων τα κύρια συστατικά των οποίων είναι το άζωτο και το αργό. Αποτελούν μια πιθανή λύση σε τηλεπικοινωνιακές εγκαταστάσεις, χώρους Η/Υ, κλπ. Συστήματα Αερίων Αλογονανθράκων: πρόκειται για αέρια αλογονανθράκων με πολύ χαμηλό ή μηδενικό δυναμικό καταστροφής όζοντος (π.χ. περφθοροβουτάνιο, επταφθοροπροπάνιο κ.λπ.). Έχουν αντίστοιχες περιοχές εφαρμογές με τα αδρανή αέρια.

ΥΛΙΚΑ ΚΑΤΑΣΒΕΣΗΣ ΣΥΝΟΨΗ 30 Ακολούθως παρουσιάζεται, ανάλογα με το είδος του καυσίμου, το κατάλληλο υλικό κατάσβεσης

ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΟΥΣΙΩΝ 31 Σύμφωνα με την Υ.Α. 41/2002/2002 για την ταξινόμηση, συσκευασία και επισήμανση των επικίνδυνων ουσιών, ισχύουν τα ακόλουθα: Εξαιρετικά εύφλεκτες (F+), R12: (α) υγρές ουσίες και παρασκευάσματα με σημείο ανάφλεξης κατώτερο των 0 C και σημείο ζέσεως (ή σε περίπτωση εύρους σημείων ζέσεως, το αρχικό σημείο ζέσεως) κατώτερο ή ίσο με 35 C και (β) αέριες ουσίες και παρασκευάσματα που καθίστανται εύφλεκτα όταν έρχονται σε επαφή με τον αέρα σε θερμοκρασία και πίεση περιβάλλοντος. Πολύ εύφλεκτες (F) R15, (σε επαφή με το νερό εκλύουν εξαιρετικά εύφλεκτα αέρια): ουσίες και παρασκευάσματα τα οποία σε επαφή με το νερό ή με υγρό αέρα, εκλύουν εξαιρετικά εύφλεκτα αέρια σε επικίνδυνες ποσότητες, με ελάχιστη παροχή 1 l/kg/h. Πολύ εύφλεκτες (F) R17 (αυτοαναφλέγονται στον αέρα): ουσίες και παρασκευάσματα τα οποία μπορούν να αναπτύξουν υψηλές θερμοκρασίες και τελικά να αναφλεγούν σε επαφή με τον αέρα, σε θερμοκρασίες περιβάλλοντος και χωρίς καμιά εισροή ενέργειας. Εύφλεκτες ουσίες, R10: υγρές ουσίες και παρασκευάσματα, τα οποία έχουν σημείο ανάφλεξης μεταξύ 21 C και 55 C.

ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΟΥΣΙΩΝ 32 Οξειδωτικές ουσίες R7 (μπορεί να προκαλέσει πυρκαγιά): οργανικά υπεροξείδια τα οποία έχουν εύφλεκτες ιδιότητες ακόμη και όταν δεν έρχονται σε επαφή με άλλα καύσιμα υλικά. Οξειδωτικές ουσίες R8 (η επαφή με καύσιμο υλικό μπορεί να προκαλέσει πυρκαγιά): άλλες οξειδωτικές ουσίες και παρασκευάσματα συμπεριλαμβανομένων των ανόργανων υπεροξειδίων, τα οποία μπορεί να προκαλέσουν πυρκαγιά ή να αυξήσουν τον κίνδυνο πυρκαγιάς όταν βρεθούν σε επαφή με καύσιμα υλικά. Τα πετρελαιοειδή ταξινομούνται στις παρακάτω κατηγορίες: Κατηγορία 0: υγροποιημένα αέρια πετρελαίου Κατηγορία Ι: υγρά (σημείο ανάφλεξης <21 C) Κατηγορία IΙ: υγρά (σημείο ανάφλεξης 21 C - 55 C) Κατηγορία IIΙ: υγρά (σημείο ανάφλεξης 55 C - 100 C) Aταξινόμητα υγρά (σημείο ανάφλεξης >100 C)

ΜΕΣΑ ΚΑΤΑΣΒΕΣΗΣ 33 Οι πυροσβεστικές φωλιές χρησιμοποιούν ως κατασβεστικό μέσο το νερό. Τα συστήματα κατάσβεσης αφορούν αυτόματους σταθερούς πυροσβεστήρες οροφής, υδραυλικά πυροσβεστικά δίκτυα με sprinklers και δίκτυα κατάσβεσης με αδρανή ή άλλα αέρια. Σχήμα 4. Πυροσβεστική Φωλιά Σχήμα 5. πυροσβεστικά συστήματα καταιονισμού Σχήμα 6. Συστήματα Κατάσβεσης FM 200

ΠΑΘΗΤΙΚΗ ΠΥΡΟΠΡΟΣΤΑΣΙΑ 34 Η παθητική πυροπροστασία περιλαμβάνει τα μέτρα που πρέπει να λαμβάνονται κατά το σχεδιασμό και την κατασκευή των εγκαταστάσεων, ώστε εάν ξεσπάσει πυρκαγιά, τα αποτελέσματά της να είναι όσο το δυνατόν λιγότερο καταστρεπτικά για τους χρήστες, τον εξοπλισμό, το ίδιο το κτήριο καθώς και την γειτνιάζουσα περιοχή, ακόμη και στην περίπτωση που δεν γίνει χρήση των μέτρων και των μέσων της ενεργητικής πυροπροστασίας. Τα μέτρα παθητικής πυροπροστασίας περιλαμβάνουν: την ύπαρξη οδών διαφυγής του πληθυσμού προς το ύπαιθρο ή προς άλλα διαμερίσματα προστατευμένα από την πυρκαγιά (ταυτόχρονα πρέπει να γίνεται πρόβλεψη της διαδρομής καπνού και αερίων, ώστε οι οδοί διαφυγής να διατηρούνται ελεύθερες) τη στατική επάρκεια των φερόντων στοιχείων το διαχωρισμό του κτηρίου σε διαμερίσματα, τα οποία κατασκευάζονται με επαρκώς πυράντοχα δομικά στοιχεία, ώστε να επιτυγχάνεται η καθυστέρηση της μετάδοσης της φωτιάς την άρτια εξωτερική διαμόρφωση του κτηρίου ώστε να εξασφαλίζεται η ακίνδυνη δυνατότητα προσέγγισης και δράσης της Πυροσβεστικής

ΟΔΕΥΣΕΙΣ ΔΙΑΦΥΓΗΣ 35 Οι ΟΔ δεν πρέπει γενικά να περνούν κοντά από τμήματα του κτηρίου που παρουσιάζουν υψηλό βαθμό κινδύνου, εκτός εξαιρέσεων και μετά από έγκριση της ελέγχουσας αρχής Κάθε πόρτα που έχει άμεση πρόσβαση προς κλιμακοστάσιο, πρέπει κατά την περιστροφή της να μη φράσσει σκαλοπάτια ή πλατύσκαλα και να μη μειώνει το πλάτος της σκάλας ή του πλατύσκαλου, διασφαλίζοντας μία τουλάχιστο μονάδα πλάτους οδεύσεως διαφυγής Πόρτες μηχανοκίνητες που ανοίγουν με το πλησίασμα ενός ατόμου και παρεμβάλλονται σε οδεύσεις διαφυγής, πρέπει να μπορούν να ανοίγονται και με το χέρι σε περίπτωση διακοπής της παροχής ενέργειας Απαγορεύεται η χρησιμοποίηση πόρτας περιστρεφόμενης γύρω από κεντρικό άξονα σε ΟΔ

ΠΥΡΟΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑΤΑ 36 Ο έλεγχος εξάπλωσης της πυρκαγιάς μέσα στο κτήριο επιδιώκεται με το διαχωρισμό του κτηρίου σε πυροδιαμερίσματα και τη χρήση υλικών περιορισμένης αναφλεξιμότητας και καυστότητας στα διάφορα δομικά στοιχεία και τα εσωτερικά τελειώματα. Ο διαχωρισμός ενός κτηρίου σε πυροδιαμερίσματα έχει στόχο να περιορίσει την πυρκαγιά μέσα στο χώρο που εκδηλώθηκε. Για κάθε κατηγορία κτηρίων καθορίζεται ένα μέγιστο εμβαδόν ορόφου ή ορόφων ή/και όγκου κτηρίου, πέρα από το οποίο ο όροφος ή το κτήριο υποδιαιρείται σε πυροδιαμερίσματα.

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΑΝΑΦΟΡΩΝ ΕΙΚΟΝΩΝ 37 Σχήμα 1. Διευθυνσιοδοτούμενος ανιχνευτής ορατού καπνού. http://www.freezefire.gr/index.php?target=products&product_id=338 Σχήμα 2. Χειροκίνητο Σύστημα Συναγερμού. Υλικό με μη προσδιορισμένη προέλευση. Σε περίπτωση που είστε ο κάτοχος του κύριου δικαιώματος επικοινωνήστε μαζί μας. Σχήμα 3. Υλικό με μη προσδιορισμένη προέλευση. Σε περίπτωση που είστε ο κάτοχος του κύριου δικαιώματος επικοινωνήστε μαζί μας. Σχήμα 4. Πυροσβεστική Φωλιά. http://www.firesecurity.gr/folies.htm Σχήμα 5. Fire Sprinkler System. http://sbynews.blogspot.gr/2010_07_12_archive.html Σχήμα 6. Συστήματα Κατάσβεσης FM 200. http://www.firesecurity.gr/fm200.htm

ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗ Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα Ε.Μ.Π.» έχει χρηματοδοτήσει μόνο την αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.