Βιομηχανικές & βιοτεχνικές εγκαταστάσεις στις αρχές του 20 ου αιώνα στις πρωτεύουσες των νομών της Περιφέρειας Πελοποννήσου.

Βιομηχανικές & βιοτεχνικές εγκαταστάσεις στις αρχές του 20 ου αιώνα στις πρωτεύουσες των νομών της Περιφέρειας Πελοποννήσου. Γιώργος Γιαξόγλου Αρχιτέκτονας Ε.Μ.Π. Πρόεδρος Αντιπροσωπείας του Π.Τ./Τ.Ε.Ε. Πελοποννήσου ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟ Σελίδα 1

Βιομηχανικές & βιοτεχνικές εγκαταστάσεις στις αρχές του 20 ου αιώνα στις πρωτεύουσες των νομών της Περιφέρειας Πελοποννήσου. Γιώργος Γιαξόγλου Αρχιτέκτονας Ε.Μ.Π. Πρόεδρος Αντιπροσωπείας του Π.Τ./Τ.Ε.Ε. Πελοποννήσου Σε μια περίοδο όπου η αποβιομηχάνιση της χώρας μας σε συνδυασμό με τις λοιπές πρακτικές μας έχει φέρει στα πρόθυρα της χρεοκοπίας σαν χώρα, μας έχει επιβάλλει στην επιτήρηση του ΔΝΤ και της ΕΕ, θεωρώ ότι το να κοιτάξουμε λίγο πίσω, να κοιτάξουμε στο σχετικά πρόσφατο παρελθόν μας, μόνο καλό θα μας κάνει. Περί τα τέλη του 19 ου αιώνα η χώρα είχε πραγματικά πτωχεύσει. Το «δυστυχώς επτωχεύσαμε» του Τρικούπη είναι γνωστό. Και όμως αμέσως μετά και κυρίως τα πρώτα χρόνια του 20 ου αιώνα παρατηρήθηκε μία σημαντική ανάπτυξη, μία ανάπτυξη σε όλους τους τομείς. Το προστατευτικό νομικό πλαίσιο που είχε θεσπισθεί, όπως επισημαίνει ο Αγγ. Αγγελόπουλος στη μελέτη του «Αι Ανώνυμαι Εταιρείαι εν Ελλάδι» (1928), είχε ως αποτέλεσμα η ελληνική βιομηχανία να «εμφανίζει μίαν υπερτροφικήν ανάπτυξιν». Έτσι, παρ όλες τις δύσκολες καταστάσεις που πέρασε η χώρα μας, κύρια με την καταστροφή του 1922, ορθοποδήσαμε, πήγαμε μπροστά. Ας ελπίσουμε ότι και σήμερα, με σύνεση, ομοψυχία και δημιουργική δουλειά, θα ξεπεράσουμε τον σκόπελο. Άς είναι!!!!! Όσον αφορά τώρα το θέμα μας, σαν μία πρώτη προσπάθεια προσέγγισης του, σκέφτηκα να προχωρήσω σε μια αποδελτίωση των βιομηχανικών και βιοτεχνικών εγκαταστάσεων που υπήρχαν και δραστηριοποιούνταν στις πρωτεύουσες των νομών της σημερινής Περιφέρειας Πελοποννήσου. Αποδελτίωση μέσα από τις σελίδες του Oδηγού Ελλάδος» του Ν. Γ. Ιγγλέση, του έτους 1921. Ο οδηγός αυτός, είναι εξ όσων γνωρίζω, αξιόπιστος και δίνει αρκετές πληροφορίες για τις παραγωγικές εγκαταστάσεις. Πληροφορίες που μπορούν να διαμορφώσουν μια πρώτη βάση δεδομένων για την περαιτέρω διερεύνηση του θέματος. Το εξώφυλλο του οδηγού ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟ Σελίδα 2

Πριν όμως δούμε την βάση αυτή των δεδομένων και την σχολιάσουμε, θεωρώ ότι είναι σκόπιμο να ρίξουμε μια ματιά στο γενικότερο κοινωνικοοικονομικό πλαίσιο, μέσα στο οποίο παρουσιάστηκε η ανάπτυξη αυτή. Το 1921, τα σύνορα της Ελλάδας είχαν επεκταθεί, βόρεια στην Μακεδονία & Θράκη, ανατολικά στην Μικρά Ασία και βορειοδυτικά στην Ήπειρο και την Βόρεια Ήπειρο. Ήδη ο Βενιζέλος έχασε τις εκλογές, ο Βασιλιάς Κωνσταντίνος επανήρθε και η εκστρατεία στην Μικρά Ασία καλά κρατεί. Τα χειρότερα θα έρθουν τον επόμενο χρόνο. Η Πελοπόννησος 1, που ανήκε στην «Παλιά Ελλάδα», και ειδικότερα ο χώρος που αντιστοιχεί στα όρια της σημερινής Περιφέρειας Πελοποννήσου, απαρτιζόταν από τους νομούς: Τον Νομό Αργολιδοκορινθίας, με έκταση 4.650 τετρ. χλμ, πληθυσμό 149.866 κατοίκους, έναν Δήμο (πρώην) Ναυπλιέων και 177 κοινότητες. Τον Νομό Αρκαδίας με έκταση 4.330 τετρ. Χλμ., πληθυσμό 147.972 κατοίκους, έναν Δήμο (Δήμο Τριπόλεως) και 215 κοινότητες. Τον Νομό Μεσσηνίας, με έκταση 9.165 τετρ. Χλμ., πληθυσμό 215.542 κατοίκους, έναν Δήμο (Δήμο Καλαμάτας) και 264 κοινότητες. Τον Νομό Λακωνίας, με έκταση 5020 τετρ. Χλμ., πληθυσμό 136.280 κατοίκους, έναν Δήμο (Δήμο Σπαρτιατών) και 180 κοινότητες. Με μια πρώτη ματιά παρατηρούμε ότι ο Νομός Μεσσηνίας είναι ο πολυπληθέστερος νομός, και ο Νομός Λακωνίας ο Νομός με του λιγότερους κατοίκους. Κατάσταση που επικρατεί και σήμερα. Ας δούμε τώρα τις βιομηχανικές και βιοτεχνικές μονάδες που υπήρχαν το 1921 ανά πόλη και ειδικότερα ανά πρωτεύουσα Νομού. 1 H Πελοπόννησος γνωστή και σαν Μωρέας, είχε το προσωνύμιο αυτό, από την ευρύτατη καλλιέργεια της μουριάς, τα φύλλα της οποίας είναι απαραίτητη τροφή που μεταξοσκώληκα. Η παραγωγή της μετάξης αποτελούσε μία από τις κύριες οικονομικές δραστηριότητες ήδη από τους βυζαντινούς χρόνους. ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟ Σελίδα 3

ΚΑΛΑΜΑΤΑ Η Καλαμάτα, πρωτεύουσα του νομού Μεσσηνίας, στη δεκαετία του 1920 αποτελούσε την δεύτερη μετά την Πάτρα πόλη της Πελοποννήσου και το 1921 είχε πληθυσμό 18.510 κατοίκους. Αρχικά η πόλη αναπτύχθηκε στις υπώρειες του Κάστρου. Η Καλαμάτα και το φράγκικο κάστρο (1868), σχέδιο του Th. Weber βασισμένο σε σκίτσο του Henri Belle. «..Σημαντική εξέλιξη 2 για την πόλη αποτέλεσε η κατασκευή του λιμανιού της, που θεμελιώθηκε το 1882 και ολοκληρώθηκε το 1901. Ως τότε, η εμπορική κίνηση εξυπηρετούνταν προβληματικά βέβαια από τον όρμο του Αλμυρού (7 χλμ. νοτιοανατολικά) και από τις υποτυπώδεις εγκαταστάσεις της παραλίας ή τις μαούνες, που προσφέρονταν μόνο για το καλοκαίρι. Εξίσου σημαντικά γεγονότα ήταν η ίδρυση της συνοικίας Νέαι Καλάμαι (1860), στο ανατολικό τμήμα της παραλίας, η κατασκευή των οδικών αξόνων κάστρου-παραλίας και της σιδηροδρομικής γραμμής Καλαμών- Αθηνών, καθώς και ο ηλεκτροφωτισμός. Έτσι, στο μεταίχμιο του 19ου και του 20ού αι. η πόλη είχε αλλάξει ριζικά πρόσωπο. Στις αρχές του 20ού αι. συνεχίζει να ακμάζει και να αναπτύσσεται. Μάλιστα, την περίοδο 1900-20 το λιμάνι είχε φτάσει στο απόγειό του, είχε ενωθεί πολεοδομικά με την πόλη και μια νέα αγορά είχε αναπτυχθεί στην προκυμαία. Όλα αυτά είχαν προσδώσει στην Καλαμάτα το προσωνύμιο «Μασσαλία του Μοριά». Στις πρώτες δεκαετίες του 20ού αι. θα ιδρυθούν και θα γνωρίσουν μέρες ακμής μια σειρά από βιομηχανίες, όπως μεταξοϋφαντήρια, ποτοποιεία, σαπωνοποιεία, παγοποιεία, βυρσοδεψεία κ.ά. Η πλημμύρα του Νέδοντα (1924) ήταν μια δοκιμασία για την πόλη, που συνέχισε όμως να αναπτύσσεται. Συνδεδεμένη με αυτή την πορεία ήταν 2 Όπως αναφέρεται στην ιστοσελίδα του Δήμου Καλαμάτας ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟ Σελίδα 4

και η ανάπτυξη του εργατικού στοιχείου, που δήλωσε δυναμικά παρόν με την εξέγερση των λιμενεργατών (Μάιος 1934). Την εξέγερση κατέστειλε ο στρατός, με απολογισμό 6 νεκρούς και 13 τραυματίες λιμενεργάτες.» Πρωτοσέλιδο της εφημερίδας Έθνος που αναφέρεται στο θλιβερό απολογισμό της εξέγερσης των λιμενεργατών του 1834. Αξίζει νομίζω να σημειώσουμε ότι η Καλαμάτα ήταν μία από τις λίγες πόλεις της Ελλάδας που διέθεταν ηλεκτροκίνητο ΤΡΑΜ, για την κάλυψη των αναγκών της αστικής συγκοινωνίας. Το Τραμ λειτούργησε από το 1910 μέχρι το 1940 και συνέδεε την πόλη με την Παραλία και το λιμάνι. Στην εικόνα, ο χώρος του σημερινού Πάρκου των Σιδηροδρόμων σε καρτ ποστάλ του 1914. Διακρίνεται και το τραμ (φωτ. Αρχείο ΓΑΚ Ν. Μεσσηνίας). Στην εικόνα, Τράμ στον παραλιακό δρόμο της Καλαμάτας, έργο του Γ. Μανωλακάκη ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟ Σελίδα 5

Οι βιομηχανικές και βιοτεχνικές μονάδες που υπήρχαν και δραστηριοπούνταν στην Καλαμάτα κατά το έτος 1921, σύμφωνα με τον οδηγό της Ελλάδας του Ν.Γ. Ιγγλέση (έκδοση 1921) φαίνονται στον παρακάτω Πίνακα 1. ΠΙΝΑΚΑΣ 1 ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΩΝ & ΒΙΟΤΕΧΝΙΚΩΝ ΜΟΝΑΔΩΝ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ ΤΗΣ ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟΝ ΟΔΗΓΟ ΕΛΛΑΔΟΣ ΤΟΥ Ν.Γ. ΙΓΓΛΕΣΗ ΤΟΥ ΕΤΟΥΣ 1921 ΠΟΛΗ ΕΙΔΟΣ ΕΠΩΝΥΜΙΑ ΔΥΝΑΜΙΚΟΤΗΤΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΚΑΛΑΜΑΤΑ ΑΛΕΥΡΟΠΟΙΙΕΣ ΔΡΑΓΩΝΑ Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑ ΑΛΕΥΡΟΠΟΙΙΕΣ ΚΑΜΑΡΙΝΟΥ Π. ΚΑΛΑΜΑΤΑ ΑΛΕΥΡΟΠΟΙΙΕΣ ΜΠΑΡΔΗ & ΓΕΩΡΓΟΠΟΥΛΟΥ ΚΑΛΑΜΑΤΑ ΑΛΕΥΡΟΠΟΙΙΕΣ ΜΠΟΥΡΑ & ΚΑΠΡΑΛΟΥ Εργ. 4 1200 οκ/ημερ ΚΑΛΑΜΑΤΑ ΑΛΕΥΡΟΠΟΙΙΕΣ ΦΕΣΤΑ & ΛΑΦΑΖΑΝΗ ΚΑΛΑΜΑΤΑ ΒΥΡΣΟΔΕΨΕΙΑ ΚΑΤΣΙΚΕΑ Θ. ΚΑΛΑΜΑΤΑ ΒΥΡΣΟΔΕΨΕΙΑ ΜΑΜΑΛΟΥΚΑ Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑ ΒΥΡΣΟΔΕΨΕΙΑ ΜΑΜΑΛΟΥΚΑ Π. ΚΑΛΑΜΑΤΑ ΒΥΡΣΟΔΕΨΕΙΑ ΝΙΚΗΦΟΡΟΥ Γ. ΚΑΛΑΜΑΤΑ ΒΥΡΣΟΔΕΨΕΙΑ ΠΟΥΛΟΠΟΥΛΟΥ Δ. ΚΑΛΑΜΑΤΑ ΒΥΡΣΟΔΕΨΕΙΑ ΣΤΑΥΡΟΥΛΙΑ Σ. ΚΑΛΑΜΑΤΑ ΕΛΑΙΟΤΡΙΒΕΙΑ ΑΝΤΩΝΑΚΟΠΟΥΛΟΥ Δ. (Ανωνύμου Εταιρείας Γεωργικής Βιομηχανίας) ΚΑΛΑΜΑΤΑ ΕΛΑΙΟΤΡΙΒΕΙΑ ΑΝΤΩΝΑΚΟΠΟΥΛΟΥ Ν. & Π ΚΑΛΑΜΑΤΑ ΕΛΑΙΟΤΡΙΒΕΙΑ ΚΟΝΤΕΑ Λ. ΚΑΛΑΜΑΤΑ ΕΛΑΙΟΤΡΙΒΕΙΑ ΛΙΝΑΡΔΑΚΗ - ΣΤΡΟΥΜΠΟΥ ΠΙΓΓΡΗ ΑΓΓΕΛΟΥ & ΚΑΛΑΜΑΤΑ ΕΛΑΙΟΤΡΙΒΕΙΑ ΑΔΕΛΦΩΝ ΣΤΑΣΙΝΟΠΟΥΛΟΥ ΚΑΛΑΜΑΤΑ ΕΦΑΠΛΩΜΑΤΟΠΟΙΪΑ ΣΓΟΥΡΟΥ Π. ΚΑΛΑΜΑΤΑ ΖΑΧΑΡΟΠΛΑΣΤΙΚΗΣ ΚΑΛΛΟΥΛΗ ΑΔΕΡΦΩΝ ΚΑΛΑΜΑΤΑ ΖΑΧΑΡΟΠΛΑΣΤΙΚΗΣ ΠΑΠΑΒΑΣΙΛΟΠΟΥΛΟΥ Γ., ΠΑΧΥ ΠΑΝ.,ΨΑΛΤΗΡΑ Κ. ΚΑΛΑΜΑΤΑ ΖΑΧΑΡΟΠΛΑΣΤΙΚΗΣ ΚΑΛΟΥΛΗ Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑ ΖΥΜΑΡΙΚΩΝ ΚΑΜΑΡΙΝΟΥ Π. ΚΑΛΑΜΑΤΑ ΖΥΜΑΡΙΚΩΝ ΚΟΝΤΕΑ Λ. ΚΑΛΑΜΑΤΑ ΚΑΛΑΜΑΤΑ ΚΑΛΑΜΑΤΑ ΗΛΕΚΤΡΙΣΜΟΥ ΗΛΕΚΤΡΙΣΜΟΥ ΚΑΘΑΡΙΣΜΟΥ ΣΤΑΦΙΔΑΣ ΠΡΟΝ.ΕΛΛ.ΗΛΕΚΤΡΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΕΡΓ. ΚΙΝΗΣΕΩΣ ΗΛΕΚΤΡ. ΤΡΟΧΙΟΔΡ. ΑΝΤΩΝΑΚΟΠΟΥΛΟΥ Δ.Ν., ΜΙΧΑΛΑΚΕΑ Γ., ΠΕΤΡΟΜΑΝΙΑΤΟΥ Β., ΜΠΑΚΟΠΟΥΛΟΥ ΚΑΙ ΣΙΑ, ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΥ ΗΛ. Εργ. 15 & ατμ. 12 ίπ. Εργ. 11 & ατμ. 16 ίπ. Εργ. 10 & ατμ. 5 ίπ. Εργ. 15 & ατμ. 25 ιπ. Εργ.10 & ατμ 10 ιπ. Εργ.8 & ατμ 5 ιπ. Εργ. 15 & ατμ. 300 ίπ. 600 αμπερ Εργ. 6 & ατμ. 100 ιπ. 200.000 κιλ/ετος 250.000 κιλ/ετος 500.000 οκ/ετ. 100.000 οκ/έτος 100.000 οκ/έτος Διά γκαζολίνης στον Αγιο Φλώρο Ιδρυθέν το 1886 Ηλεκτρ. Αλευρόμυλο; Διά γκαζολίνης & ελαιοτριβείο στην Αρφάρα Υδραυλικό Ηλεκτροκίνητο Ιδρυθέν το 1900 Ιδρυθέν το 1900 Ιδρυθέν το 1897 Χαλβάδες,λουκούμι α Χαλβάδες,λουκούμι α Ιδρ.1905 ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟ Σελίδα 6

ΠΟΛΗ ΕΙΔΟΣ ΕΠΩΝΥΜΙΑ ΔΥΝΑΜΙΚΟΤΗΤΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΚΑΛΑΜΑΤΑ ΚΑΠΝΟΚΟΠΤΕΙΑ ΔΗΜ.ΚΑΠΝΟΚΟΠΤΗΡΙΟ Εργ. 150 10.000οκ/μην ΚΑΛΑΜΑΤΑ ΚΑΠΝΟΚΟΠΤΕΙΑ ΚΑΡΕΛΛΑ Εργ. 7 ΚΑΛΑΜΑΤΑ ΚΑΡΟΠΟΙΪΑΣ ΓΕΩΡΓΙΑΔΗ Δ. Εργ. 8 ΚΑΛΑΜΑΤΑ ΚΑΡΟΠΟΙΪΑΣ ΛΑΜΠΟΥ Π.Ι. Εργ. 9 ΚΑΛΑΜΑΤΑ ΚΑΤΑΣΤΙΧΩΝ ΜΑΝΙΝΟΥ ΚΑΙ ΒΕΝΤΟΠΟΥΛΟΥ ΚΑΛΑΜΑΤΑ ΚΟΝΙΑΚΟΠΟΙΪΑΣ ΠΑΧΥ Π. ΚΑΛΑΜΑΤΑ ΛΙΘΟΓΡΑΦΙΑΣ ΠΑΝΙΤΣΑ Γ. Εργ. 9 Ηλεκτροκίνητον ΚΑΛΑΜΑΤΑ ΜΕΤΑΞΟΚΛΩΣΤΗΡΙΑ ΔΡΑΓΩΝΑ & ΚΑΛΑΜΑΡΑ ΚΑΛΑΜΑΤΑ ΜΕΤΑΞΟΚΛΩΣΤΗΡΙΑ ΣΤΑΣΙΝΟΠΟΥΛΟΥ ΑΔΕΛΦΩΝ Εργ. 20 45 ίππ. 180 εργ. 50.000 χλγ/έτος ΚΑΛΑΜΑΤΑ ΜΕΤΑΞΩΚΛΩΣΤΗΡΙΑ ΠΑΤΣΟΥ Ν. Ιστοί 10 22 έργ. Ηλεκτρ. 9 ίπποι 200 μ./ημέρ. Ιδρυθέν το 1897 ΚΑΛΑΜΑΤΑ ΜΗΧΑΝΟΥΡΓΕΙΑΣ ΚΟΥΓΙΟΥΖΙΤΖΗ - ΚΟΝΤΕΑ Λ. Εργ. 14 Ηλεκτροκίνητο ΚΑΛΑΜΑΤΑ ΜΗΧΑΝΟΥΡΓΕΙΑΣ ΠΕΤΕΙΝΑΡΗ Α. Εργ. 10 Ηλεκτροκίνητο ΚΑΛΑΜΑΤΑ ΜΗΧΑΝΟΥΡΓΕΙΑΣ ΣΠΑΠ Εργ. 23 ΚΑΛΑΜΑΤΑ ΜΩΣΑΪΚΩΝ ΠΛΑΚΩΝ ΑΛΕΞΑΝΔΡΑΜΗΣ Β. ΚΑΛΑΜΑΤΑ ΜΩΣΑΪΚΩΝ ΠΛΑΚΩΝ ΜΙΧΑΛΑΚΕΑΣ Β. ΚΑΛΑΜΑΤΑ ΠΑΓΟΠΟΙΊΑΣ ΛΙΝΑΡΔΑΚΗ - ΣΤΡΟΥΜΠΟΥ ΚΑΛΑΜΑΤΑ ΠΙΛΟΠΟΙΪΑΣ ΠΑΠΑΒΑΣΙΛΟΠΟΥΛΟΥ 5.000 13 εργ. & ΣΙΑ δωδ/έτος ΚΑΛΑΜΑΤΑ ΠΙΛΟΠΟΙΪΑΣ ΣΤΑΜΑΤΑΚΗΣ Ι. 8 εργ. ΚΑΛΑΜΑΤΑ ΠΟΤΟΠΟΙΪΑΣ ΜΕΓΑΛΑ ΕΡΓΟΣΤ. ΕΛΛΗΝ. ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ ΟΙΝΩΝ & ΟΙΝΟΠΝΕΥΜΑΤΩΝ 160 εργ. 3.000 δωδ/έτος 90.000 οκ/έτος οινόπνευμα 12.000 οκ./έτος οίνος ΚΑΛΑΜΑΤΑ ΠΟΤΟΠΟΙΪΑΣ ΠΑΠΑΒΑΣΙΛΟΠΟΥΛΟΥ Γ., ΠΑΧΥ ΠΑΝ.,ΨΑΛΤΗΡΑ Κ. ΚΑΛΑΜΑΤΑ ΠΟΤΟΠΟΙΪΑΣ ΚΑΛΛΙΚΟΥΝΗ Ν. Ιδρυθέν 1850 ΚΑΛΑΜΑΤΑ ΠΟΤΟΠΟΙΪΑΣ ΑΓΓΕΛΟΠΟΥΛΟΥ - ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΥ ΗΛ. ΚΑΛΑΜΑΤΑ ΠΟΤΟΠΟΙΪΑΣ ΚΑΛΟΥΛΗ ΑΘ. ΚΑΛΑΜΑΤΑ ΠΟΤΟΠΟΙΪΑΣ ΒΑΡΝΑΒΕΛΛΑ Π. ΚΑΛΑΜΑΤΑ ΠΟΤΟΠΟΙΪΑΣ ΓΙΑΝΤΕΚΟΥ Ε. ΚΑΛΑΜΑΤΑ ΠΟΤΟΠΟΙΪΑΣ ΖΑΧΑΡΑΚΗ Χ. ΚΑΛΑΜΑΤΑ ΠΟΤΟΠΟΙΪΑΣ ΖΑΧΑΡΑΚΗ ΗΛ. ΚΑΛΑΜΑΤΑ ΠΟΤΟΠΟΙΪΑΣ ΖΕΡΒΑ Θ. ΚΑΛΑΜΑΤΑ ΠΟΤΟΠΟΙΪΑΣ ΠΑΠΑΒΑΣΙΛΟΠΟΥΛΟΥ Β. & ΠΑΧΥ Γ. ΚΑΛΑΜΑΤΑ ΠΟΤΟΠΟΙΪΑΣ ΣΤΕΦΑΝΟΥΡΗ ΠΑΝ. ΚΑΛΑΜΑΤΑ ΠΟΤΟΠΟΙΪΑΣ ΦΟΥΦΑ Α. ΚΑΛΑΜΑΤΑ ΠΟΤΟΠΟΙΪΑΣ ΨΑΛΤΗΡΑ Κ. ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟ Σελίδα 7

ΠΟΛΗ ΚΑΛΑΜΑΤΑ ΚΑΛΑΜΑΤΑ ΕΙΔΟΣ ΣΑΠΩΝΟΠΟΙΕΙΑ ΠΥΡΗΝΕΛΑΙΑ ΣΑΠΩΝΟΠΟΙΕΙΑ ΠΥΡΗΝΕΛΑΙΑ ΕΠΩΝΥΜΙΑ ΔΥΝΑΜΙΚΟΤΗΤΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗ 10 εργ. Ατμ. 20 ίπποι 300.000 οκ/έτος Σάπωνες 350.000 οκ/έτος πυρηνέλαιο 16 ιστοί 85 εργ. 150 πήχ./ημερ ΒΕΛΙΣΣΑΡΙΟΥ Α. ΚΟΝΤΕΑ Λ. ΒΕΛΙΣΣΑΡΙΟΥ Α. ΚΟΝΤΕΑ Λ. ΚΑΛΑΜΑΤΑ ΣΑΠΩΝΟΠΟΙΕΙΑ ΠΥΡΗΝΕΛΑΙΑ ΛΙΝΑΡΔΑΚΗ ΣΤΡΟΥΜΠΟΥ ΚΑΛΑΜΑΤΑ ΣΑΠΩΝΟΠΟΙΕΙΑ ΠΥΡΗΝΕΛΑΙΑ ΜΠΟΥΡΝΙΑ & ΑΔΕΛΦΩΝ ΣΤΑΣΙΝΟΠΟΥΛΟΥ ΚΑΛΑΜΑΤΑ ΥΦΑΝΤΟΥΡΓΙΑΣ ΣΧΟΛΗΣ ΚΑΛΟΓΡΑΙΩΝ Όπως φαίνεται στον Πίνακα αυτό οι μονάδες που υπήρχαν δραστηριοποιούνταν κύρια, στους κλάδους της μετάξης, του καπνού, της αλευροποιίας, των ζυμαρικών, της ελαιουργίας, των γλυκισμάτων και της οινοπνευματοποιίας. Ας δούμε, τώρα, κάποιες από αυτές, από πιο κοντά. Ένα από τα βασικά προϊόντα της Μεσσηνίας ήταν και είναι η ελαιοκαλλιέργεια. Στον τομέα αυτό μια από τις σημαντικότερες μονάδες ήταν αυτή των «Λιναρδάκη & Στρούμπου» που περιελάμβανε Πυρηνελουργείο, Ραφιναρία, Σαπωνοποιείο και Παγοποιείο (το παγοποιείο φυσικά δεν συνδέεται με την ελαιοπαραγωγή, λειτουργούσε, όμως, για τα εξασφαλίζει εργασία και απασχόληση και κατά τους θερινούς μήνες). Η μονάδα αυτή βρισκόταν στην «Νέα Καλαμάτα», ιδρύθηκε στα τέλη του 19ου αιώνα και οι κτιριακές της εγκαταστάσεις κατεδαφίστηκαν την δεκαετία του 1990, προκειμένου στην θέση τους να ανεγερθεί ένα σχολικό συγκρότημα. ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟ Σελίδα 8 ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

Η είσοδος του συγκροτήματος Το Σαπωνοποιείο και τα γραφεία (Σκίτσο του Γιώργου Γιαξόγλου) ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟ Σελίδα 9

Το συγκρότημα «Λιναρδάκη Στρούμπου» όταν κατεδαφιζόταν Η σταφίδα είχε εξελιχθεί στο πρώτο εξαγώγιμο προϊόν της Καλαμάτας ως τη σταφιδική κρίση του 1890. Στη συνέχεια διοχετεύτηκε στα ονομαστά ποτοποιεία και οινοποιεία της πόλης. Στις παρακάτω εικόνες, βλέπουμε ετικέτες της ποτοποιίας Δ. Κ. Στεφανούρη (που λειτούργησε από το 1892 ως το 1980) και της ποτοποιίας Ν. Γ. Καλλικούνη, που λειτουργεί από τα μέσα του 19ου αι. μέχρι σήμερα (φωτ.: ΓΑΚ/Αρχεία Νομού Μεσσηνίας), καθώς και φωτογραφία του εργοστασίου Ζαν & Ρος (ΜΕΓΑΛΑ ΕΡΓΟΣΤΑΣΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ ΟΙΝΩΝ & ΟΙΝΟΠΝΕΥΜΑΤΩΝ), εργοστασίου που λειτουργούσε μέχρι το 1950. ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟ Σελίδα 10

Το εργοστάσιο Ζαν και Ρος (οίνων και οινοπνευμάτων), το οποίο λειτουργούσε ως τη δεκαετία του 1950 (φωτ. Αρχείο ΓΑΚ Ν. Μεσσηνίας). Τέλος, όσον αφορά την Καλαμάτα, θεωρώ ότι είναι σκόπιμο να αναφερθώ δι ολίγων και στην βιομηχανία τσιγάρων ΚΑΡΕΛΙΑ, μιας και είναι μια μονάδα που έπαιξε και εξακολουθεί να παίζει και σήμερα σημαντικό ρόλο στην οικονομία της Καλαμάτας. Αντιγράφω από το άρθρο «Ταξίδι στην ιστορία του καπνού - Η πορεία των 112 χρόνων μιας από τις μεγαλύτερες καπνοβιομηχανίες της χώρας: των Αδελφών Καρέλια» του ΔΗΜΗΤΡΗ ΧΑΡΟΝΤΑΚΗ (ΒΗΜΑ - Κυριακή 16 Απριλίου 2000)..Το 1888 ο Γιώργος και ο Ευστάθιος Καρέλιας ιδρύουν στην Καλαμάτα μια μικρή καπνεμπορική επιχείρηση, προμηθεύοντας την πόλη και τα γύρω χωριά. «Ολα ξεκίνησαν από μια μικρή βιοτεχνία καπνού, ένα κοφτήριο, που πωλούσε κομμένο καπνό σε σακκούλες στην τοπική αγορά, όταν το βιομηχανοποιημένο τσιγάρο ήταν ένα είδος ακόμη άγνωστο στην Ελλάδα. Η μικρή οικογενειακή βιοτεχνία επεκτάθηκε σταδιακά και στο "παραγωγικό της δυναμικό" προστέθηκαν ορισμένες εργάτριες που έφτιαχναν χειροποίητα τσιγάρα. Παράλληλα η δεύτερη γενιά της οικογένειας Καρέλια, τα τέσσερα παιδιά του Γιώργου Καρέλια, ενίσχυσαν την οικογενειακή επιχείρηση» (CD- ROM «Ελληνική Βιομηχανία και Οικονομία»)... «Ο καπνός καθώς η Μεσσηνία δεν είναι καπνοπαραγωγική περιοχή έρχεται με καΐκια από το Αγρίνιο και τη Λαμία...Το 1916 ο.. Ανδρέας Καρέλιας αγοράζει την πρώτη σιγαροποιητική μηχανή» («Ιστορία του Ελληνικού Τσιγάρου», Ελληνικό ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟ Σελίδα 11

Λογοτεχνικό Ιστορικό Αρχείο, 1997). Το πρώτο της τσιγάρο μάλιστα έχει έντονα «τοπικά χαρακτηριστικά»: φέρει την επωνυμία «Πετρόμπεης Σιγαρέτα Αφοί Καρέλια»..» Το πρώτο εργοστάσιο είχε αναγερθεί στην παλιά πόλη της Καλαμάτας και ευτυχώς υπάρχει μέχρι σήμερα. Το πρώτο βιομηχανικό συγκρότημα ΚΑΡΕΛΙΑ στην καρδιά της παλιάς πόλης Άποψη του σύγχρονου βιομηχανικού συγκροτήματος ΚΑΡΕΛΙΑ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟ Σελίδα 12

Τρίπολη Η Τρίπολη, κοινώς Τριπολιτσά, πρωτεύουσα του Νομού Αρκαδίας, είχε το 1921, 14.000 κατοίκους. Σύμφωνα με τον Εμπορικό οδηγό Ιγγλέση:. «..Η Τρίπολις έχει καλάς οικοδομάς, ναούς μαρμαρίνους, πλατείας, θέατρον, αγοράν, φιλαρμονικήν, ηλεκτρικόν φωτισμόν και Μουσείον εν Τεγέα..Μετά των Αθηνών διά Ναυπλίου, Άργους, Κορίνθου συνδέεται δια του σιδηροδρόμου Πειραιώς Καλαμών, επίσης δε και με τας Καλάμας. Με την Σπάρτην και λοιπούς Δήμους του Νομού δι αυτοκινήτων, αμαξών και βατών δρόμων..» Απόψεις της «παλιάς» Τρίπολης Το σχέδιο πόλης της Τρίπολης Την περίοδο της Τουρκοκρατίας υπήρχε αναπτυγμένη η βιοτεχνία παραγωγής μεταξωτών. Επίσης την περίοδο εκείνη είχαν αναπτυχθεί οικοτεχνίες, κύρια, για την παραγωγή νημάτων, στρώσεις υποζυγίων, ενδυμάτων και ιδιαίτερη ανάπτυξη παρουσίαζε ο κλάδος της υφαντουργίας και της σαπωνοποιίας 3. Οι βιομηχανικές και βιοτεχνικές μονάδες που υπήρχαν και δραστηριοποιούνταν στην Τρίπολη κατά το έτος 1921, σύμφωνα με τον οδηγό της Ελλάδας του Ν.Γ. Ιγγλέση (έκδοση 1921) φαίνονται στον παρακάτω Πίνακα 2 και όπως βλέπουμε σε αυτόν δραστηριότητες που είχαν αναπτυχθεί ως οικοτεχνία, κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας, εξελίχθηκαν σε βιομηχανικές και βιοτεχνικές εγκαταστάσεις στα τέλη του 19 ου και τις αρχές του 20 ου αιώνα. 3 Πηγή: Δήμος Τρίπολη (Η εξέλιξη της Τριπολιτσάς σε αστικό κέντρο) ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟ Σελίδα 13

ΠΙΝΑΚΑΣ 2 ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΩΝ & ΒΙΟΤΕΧΝΙΚΩΝ ΜΟΝΑΔΩΝ ΣΤΗΝ ΤΡΙΠΟΛΗ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟΝ ΟΔΗΓΟ ΕΛΛΑΔΟΣ ΤΟΥ Ν.Γ. ΙΓΓΛΕΣΗ ΤΟΥ ΕΤΟΥΣ 1921 ΠΟΛΗ ΕΙΔΟΣ ΕΠΩΝΥΜΙΑ ΔΥΝΑΜΙΚΟΤΗΤΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΤΡΙΠΟΛΗ ΑΛΕΥΡΟΠΟΙΙΕΣ ΑΛΕΞΙΟΥ Ν. ΤΡΙΠΟΛΗ ΑΛΕΥΡΟΠΟΙΙΕΣ ΒΑΦΕΙΟΠΟΥΛΟΥ ΒΑΣ. & ΣΙΑ ΤΡΙΠΟΛΗ ΑΛΕΥΡΟΠΟΙΙΕΣ ΠΑΡΙΣΗ ΑΝΑΣΤ. Γκαζομ. 40 ίππ, 8 εργ. Ατμομ. 325 ίπποι, 10 εργ. Γκαζομ. 60 ίππ, 10 εργ. ΤΡΙΠΟΛΗ ΑΣΠΡΟΡΟΥΧΩΝ ΚΛΕΑΝΘΗ ΜΑΝΤΩ ΤΡΙΠΟΛΗ ΑΣΠΡΟΡΟΥΧΩΝ ΜΠΟΓΡΗ ΦΑΝΗ 6 εργ. ΤΡΙΠΟΛΗ ΑΣΠΡΟΡΟΥΧΩΝ ΧΡΙΣΤΟΦΙΛΟΠΠΟΥΛΟΥ ΕΥΑΓ. ΤΡΙΠΟΛΗ ΒΥΡΣΟΔΕΨΕΙΑ ΖΕΡΒΟΠΟΥΛΟΥ Ν. 6 εργ. ΤΡΙΠΟΛΗ ΒΥΡΣΟΔΕΨΕΙΑ ΚΥΡΙΑΚΟΠΟΥΛΟΥ ΑΔΕΛΦΩΝ 5 εργ. ΤΡΙΠΟΛΗ ΒΥΡΣΟΔΕΨΕΙΑ ΛΥΜΠΕΡΟΠΟΥΛΟΥ ΣΤ. 7 εργ. ΤΡΙΠΟΛΗ ΒΥΡΣΟΔΕΨΕΙΑ ΜΑΛΟΥΧΟΥ Μ. ΥΙΩΝ 15 εργ. 3.500 οκ/ημ 1.500.000 οκ/έτος 4.000 οκ/έτος 5.000 οκ./έτος 40.000 οκ/έτος Ιδρυθέν 1901 Ιδρ. 1870 ΤΡΙΠΟΛΗ ΒΥΡΣΟΔΕΨΕΙΑ ΠΑΡΑΣΚΕΥΟΠΟΥΛΟΥ 10.000 5 εργ. Ν. οκ/έτος Ιδρ. 1900 ΤΡΙΠΟΛΗ ΖΥΜΑΡΙΚΩΝ ΠΑΡΑΣΚΕΥΟΠΟΥΛΟΥ 500 7 εργ. Ν. & ΥΙΟΣ οκ/ημέρα Ηλεκτροκίνητο ΤΡΙΠΟΛΗ ΖΥΜΑΡΙΚΩΝ ΠΑΡΑΣΚΕΥΟΠΟΥΛΟΥ Π. ΤΡΙΠΟΛΗ ΗΛΕΚΤΡΙΣΜΟΥ ΖΑΧΑΡΙΑ & ΣΙΑ - 325 ίπποι ΗΛΕΚΤΡΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ 6 εργ. ΤΡΙΠΟΛΗΣ ΤΡΙΠΟΛΗ ΙΧΘΥΟΚΟΛΛΑΣ ΚΟΥΡΕΜΠΗ ΑΔΕΛΦΟΙ Ιδρ. 1910 ΤΡΙΠΟΛΗ ΚΑΛΕΜΚΕΡΙΩΝ ΠΕΤΡΟΠΟΥΛΟΥ Κ. Γ. & 50 15 εργ. ΥΙΩΝ δωδ/ημερ. ΤΡΙΠΟΛΗ ΚΑΛΤΣΟΠΛΕΚΤΙΚΗΣ ΝΤΕΛΟΠΟΥΛΟΥ Ν. 5 εργ. Ηλεκτροκίνητο ΤΡΙΠΟΛΗ ΚΑΠΝΟΚΟΠΤΕΙΑ ΔΗΜΟΤΙΚΟ 700 30 εργ. ΚΑΠΝΕΡΓΟΣΤΑΣΙΟ οκ/μήνα ΤΡΙΠΟΛΗ ΜΗΧΑΝΟΥΡΓΕΙΑΣ ΜΗΧΑΝΟΥΡΓΕΙΟ ΣΠΑΠ 6 εργ. ΤΡΙΠΟΛΗ ΟΙΝΟΠΟΙΪΑΣ ΒΑΦΕΙΟΠΟΥΛΟΥ ΒΑΣ. & ΣΙΑ ΤΡΙΠΟΛΗ ΟΙΝΟΠΟΙΪΑΣ ΠΑΝΑΓΟΠΟΥΛΟΥ Α. ΤΡΙΠΟΛΗ ΟΙΝΟΠΟΙΪΑΣ ΠΡΕΒΕΖΑΝΟΥ Ν. ΤΡΙΠΟΛΗ ΣΑΠΩΝΟΠΟΙΕΙΑ ΜΑΜΑΛΗ Ν. - ΣΒΟΛΟΠΟΥΛΟΥ ΑΦΟΙ ΤΡΙΠΟΛΗ ΣΙΔΗΡΟΥΡΓΙΑΣ ΜΕΝΤΗ Κ. 10 εργ. ΤΡΙΠΟΛΗ ΤΡΙΠΟΛΗ ΤΑΠΗΤΟΥΡΓΕΙΑΣ ΦΑΝΕΛΛΟΠΟΙΪΑΣ ΟΡΦΑΝΟΤΡΟΦΕΙΟ ΘΗΛΕΩΝ ΜΠΙΚΟΥ ΣΥΜΕΩΝ & ΑΔΕΛΦΩΝ Ατμ. 50 ίπποι 50 εργ. ΤΡΙΠΟΛΗ ΦΑΝΕΛΛΟΠΟΙΪΑΣ ΝΤΕΛΟΠΟΥΛΟΥ Ν. 25 εργ. 20 δωδ/ημερ. 2.000 οκ/έτος Αφρώδη ποτά "ΚΑΜΠΑΝΙΤΟΥ" Αφρώδη ποτά "ΚΑΜΠΑΝΙΤΟΥ" Αφρώδη ποτά "ΚΑΜΠΑΝΙΤΟΥ" Εργοστάσιο σιδηρουργείας και καρροποιίας Ιδρ. 1900 ΤΡΙΠΟΛΗ ΦΑΝΕΛΛΟΠΟΙΪΑΣ ΤΖΑΘΑ Ν. 6 εργ. Ιδρ. 1898 ΤΡΙΠΟΛΗ ΦΑΝΕΛΛΟΠΟΙΪΑΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΥ Ν. 9 εργ. ΤΡΙΠΟΛΗ ΦΑΝΕΛΛΟΠΟΙΪΑΣ ΠΑΡΑΣΧΟΥ Κ. & ΣΙΑ 8 εργ. ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟ Σελίδα 14

ΠΟΛΗ ΕΙΔΟΣ ΕΠΩΝΥΜΙΑ ΔΥΝΑΜΙΚΟΤΗΤΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΤΡΙΠΟΛΗ ΧΑΣΙΣ ΒΑΦΕΙΟΠΟΥΛΟΥ ΒΑΣ. & ΣΙΑ 15 εργ. ΤΡΙΠΟΛΗ ΧΑΣΙΣ ΚΑΡΑΚΑΛΟΥ Π. 25 εργ. ΤΡΙΠΟΛΗ ΧΑΣΙΣ ΚΩΤΣΑΚΗ Σ.Γ. 20 εργ. ΤΡΙΠΟΛΗ ΧΗΜΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΒΑΦΕΙΟΠΟΥΛΟΥ ΒΑΣ. & ΣΙΑ ΤΡΙΠΟΛΗ ΧΗΜΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΔΡΙΤΣΑ Κ. Ι. ΤΡΙΠΟΛΗ ΧΗΜΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΛΟΥΚΑΪΤΗ Η. Ι. & ΣΙΑ Ηλεκτρ. 10 ίππ. 10 εργ. Χρώματα 10.000 χλγ/έτος Όπως φαίνεται στον παραπάνω Πίνακα 2 οι βιομηχανικές και βιοτεχνικές μονάδες που υπήρχαν στην Τρίπολη, δραστηριοποιούνταν κύρια στους κλάδους του καπνού, της αλευροποιίας, των ζυμαρικών, της βυρσοδεψίας, των χημικών προϊόντων, της παραγωγής ετοίμων ενδυμάτων (φανελοποιία, καλτσοπλεκτική, ασπρορούχων κλπ) και της υφαντουργίας, της σαπωνοποιίας, της οινοποιίας και του χασίς. Ενδιαφέρουσα περίπτωση αποτελούν και οι βιομηχανίες χρωματουργείας και χημικών προϊόντων που είχαν αναπτυχθεί στην Τρίπολη. Από αυτές εξέχουσα θέση έχει η βιομηχανική μονάδα χημικών προϊόντων «ΛΟΥΚΑΪΤΗ Η. Ι. & ΣΙΑ», της οποίας η γκραβούρα των κτιριακών εγκαταστάσεων της και το λογότυπο της φαίνονται παρακάτω. Η γκραβούρα του εργοστασίου στην Τρίπολη Το λογότυπο της εταιρείας ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟ Σελίδα 15

Η μονάδα αυτή ιδρύθηκε το 1890 στην Τρίπολη από τον Ι. Λουκαίτη και παρήγαγε χρώματα για μάλλινα, βαμβακερά και λινά υφάσματα καθώς και σαπούνι παράγοντας στην αρχή 10.000 κιλά χρωστικών το χρόνο. Η εταιρεία συνεχίζει την δραστηριότητά της και σήμερα, υπό τον εγγονό του ιδρυτή Γιάννη Λουκαίτη και με την επωνυμία Χρωματουργεία Τριπόλεως Α.Β.Ε.Ε. Σήμερα, η εταιρεία που έχει έδρα στο Κάστρο Βοιωτίας, καλύπτει εκτός από την Ελληνική παραγωγή και αρκετές ξένες αγορές. Στην Τρίπολη, στο παλιό χρωματουργείο, στην οδό Δημητρακοπούλου 36 & 28ης Οκτωβρίου στεγάζεται σήμερα το πολυσινεμά CINEVILLE. Ότι απέμεινε από τα χρωματουργεία της Τρίπολης Μία ιδιαίτερη δραστηριότητα που παρατηρείται μόνο στην Τρίπολη είναι αυτή της καλλιέργειας και επεξεργασίας του χασίς. Το 1921 βλέπουμε να λειτουργούν τρεις τέτοιες μονάδες του Βασ. Βαφειόπουλου, που βρισκόταν στη γωνία των οδών Σπετσεροπούλου και Νικηταρά, του Π. Καρακάλου και Γ. Κωτσάκη. Μονάδες που απασχολούσαν, το 1921, περί τους 60 εργαζόμενους. Πράγματι όπως αναφέρει ο Γεώργιος Ζαχαρόπουλος, στο πόνημα του «Έμποροι & βιοτέχνες Τριπόλεως (1828-1940) «.Η εισαγωγή της καλλιέργειας του χασίς στο οροπέδιο της Μαντινείας στα τέλη της δεκαετίας του 1870 έκανε την Τρίπολη κέντρο της καλλιέργειας, επεξεργασίας και εμπορίας του. Ως πρώτος καλλιεργητής χασίς και ταυτόχρονα χασισέμπορος δραστηριοποιούμενος στην Τρίπολη αναφέρεται ο Γεώργιος Μακρόπουλος, ο οποίος λέγεται ότι διδάχθηκε την καλλιέργεια του χασίς από κάποιον Αρμένιο τον οποίο πλήρωσε αδρά. Το 1904 η παραγωγή χασίς της Μαντινείας υπολογιζόταν από τον Μορέα στις 5.000.000 οκάδες αποφέροντας ποσό άνω των 5.000.000 δραχμών στους καλλιεργητές χασίς. ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟ Σελίδα 16

Στα τέλη του 19ου και τις αρχές του 20ου αιώνα είχαν συσταθεί στην Τρίπολη εργαστήρια επεξεργασίας του χασίς όπου εργάζονταν γυναίκες οι οποίες διαχώριζαν το ξύλο από το σπόρο, κονιορτοποιούσαν κατόπιν το σπόρο και τη σκόνη τη μετέτρεπαν σε μάζα για κάπνισμα.» Όμως με την συνθήκη των Βερσαλλιών, που υπογράφτηκε το 1919, επέβαλλε στα ευρωπαϊκά κράτη την κατάργηση της καλλιέργειας του χασίς για ανθρωπιστικούς λόγους. Κατόπιν αυτού η ελληνική κυβέρνηση ψήφισε τον νόμο 2107/1920, που προέβλεπε την απαγόρευση της καλλιέργειας, εμπορείας και κατανάλωσης του χασίς. Η εφαρμογή του νόμου αυτού προκάλεσε τις έντονες αντιδράσεις των χασισοπαραγωγών της Μαντινείας. «..Το πρόβλημα της διαθέσεως των αποθηκευμένων ποσοτήτων χασίς απασχόλησε τους Τριπολίτες χασισέμπορους μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1930 και υπήρξαν περιπτώσεις κατά τις οποίες οι πρώην χασισέμποροι πραγματοποίησαν δυναμικές κινητοποιήσεις προκειμένου να πιέσουν τις εκάστοτε κυβερνήσεις να προβούν στην αγορά των αδιάθετων ποσοτήτων χασίς. Οι πιο γνωστές και μαζικές εκδηλώσεις διαμαρτυρίας των Τριπολίτων χασισοπαραγωγών πραγματοποιήθηκαν στις 3 Μαρτίου 1929 και 29 Αυγούστου 1934. Η οριστική λύση στο πρόβλημα δόθηκε από την δικτατορία του Μεταξά, ο οποίος εφαρμόζοντας σκληρά αστυνομικά μέτρα πάταξε τόσο τη χασισοκαλλιέργεια όσο και τη χασισεμπορία..» ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟ Σελίδα 17

ΝΑΥΠΛΙΟ ΑΡΓΟΣ Το Ναύπλιο, πρωτεύουσα του νομού Αργολιδοκορινθίας (της Αργολίδας σήμερα), είχε το 1921 5.404 κατοίκους και σύμφωνα με τον Επαγγελματικό οδηγό του Ιγγλέση: «Κείται εν τω μυχώ του Αργολικού κόλπου επί μικράς βραχώδους χερσονήσου συνδεομένης μετά ξηράς διά στενής λωρίδος..το Ναύπλιον υπήρξε η πρώτη πρωτεύουσα της Ελλάδος (μετά την εν Αιγίνη προσωρινήν τοιαύτην) μέχρι του 1830 ως έδρα του Κυβερνήτου Ι. Καποδίστρια και του Βασιλέως Όθωνα από του 1833 1835.» Το Ναύπλιο συνδέεται «μετ Αθηνών ώρ. 28.30 διά του σιδηροδρόμου ΣΠΑΠ.» και αποτελεί, το 1921, το βασικό εξαγωγικό και εισαγωγικό λιμάνι, τόσο του Αργολικού πεδίου όσο και της ευρύτερης ενδοχώρας. Χάρτης της Αργολίδας από τον οδηγό της Ελλάδας του Μπαίδεκερ (1902) Πανοραμική άποψη της σύγχρονης πόλης του Ναυπλίου ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟ Σελίδα 18

Δυτικά του Ναυπλίου, αναπτύσσεται η πόλη του Άργους, (η αρχαιότερη πόλη κατά τους Αργείους) που το 1921 είχε 9.868 κατοίκους. Οι δύο αυτές πόλεις λειτουργούσαν και λειτουργούν σαν δίπολο και γι αυτό τον λόγο τις εξετάζω, στο συγκεκριμένο θέμα από κοινού. Το Σχέδιο Πόλης του Άργους που συντάχθηκε το 1831 από τον R. de BORRONZUN Οι βιομηχανικές και βιοτεχνικές μονάδες που υπήρχαν και δραστηριοποιούνταν στο Ναύπλιο και το Άργος κατά το έτος 1921, σύμφωνα με τον οδηγό της Ελλάδας του Ν.Γ. Ιγγλέση (έκδοση 1921) φαίνονται στον παρακάτω Πίνακα 3. ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟ Σελίδα 19

ΠΙΝΑΚΑΣ 3 ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΕΣ & ΒΙΟΤΕΧΝΙΚΕΣ ΜΟΝΑΔΕΣ ΣΤΟ ΑΡΓΟΣ & ΤΟ ΝΑΥΠΛΙΟ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟΝ ΟΔΗΓΟ ΕΛΛΑΔΟΣ ΤΟΥ Ν.Γ. ΙΓΓΛΕΣΗ ΤΟΥ ΕΤΟΥΣ 1921 ΠΟΛΗ ΕΙΔΟΣ ΕΠΩΝΥΜΙΑ ΔΥΝΑΜΙΚΟΤΗΤΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΑΡΓΟΣ ΑΛΕΥΡΟΠΟΙΙΕΣ ΚΑΡΖΗ - ΑΔΕΛΦΩΝ Ατμόμυλος 4000 ΜΠΟΥΒΟΠΟΥΛΟΥ 40 ίπποι οκ/ημ ΑΡΓΟΣ ΑΣΒΕΣΤΟΠΟΙΕΙΑ ΛΥΓΔΑΣ ΧΡ. ΑΡΓΟΣ ΒΥΡΣΟΔΕΨΕΙΑ ΒΟΓΛΗ Π. ΑΡΓΟΣ ΒΥΡΣΟΔΕΨΕΙΑ ΠΡΟΒΑΤΑΚΗ ΗΛΙΑ ΑΡΓΟΣ ΒΥΡΣΟΔΕΨΕΙΑ ΧΕΙΛΑΔΑΚΗ Κ. ΑΡΓΟΣ ΕΛΑΙΟΤΡΙΒΕΙΑ ΚΑΡΑΝΤΖΑ ΑΝΔΡΕΑ ΑΡΓΟΣ ΕΛΑΙΟΤΡΙΒΕΙΑ ΚΑΡΖΗ ΑΔΕΛΦΩΝ Ατμοκινητο ΑΡΓΟΣ ΕΛΑΙΟΤΡΙΒΕΙΑ ΚΟΜΜΑΤΑ ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΑΡΓΟΣ ΕΛΑΙΟΤΡΙΒΕΙΑ ΚΟΝΤΟΓΙΑΝΝΗ ΑΔΕΛΦΩΝ ΑΡΓΟΣ ΖΥΜΑΡΙΚΩΝ ΜΠΟΥΛΑΜΑΚΗ Γ. ΑΡΓΟΣ ΗΛΕΚΤΡΙΣΜΟΥ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΗΛΕΚΤΡΟΦΩΤΙΣΜΟΥ ΑΡΓΟΣ ΗΛΕΚΤΡΙΣΜΟΥ ΚΟΛΙΚΟΥΔΑΡΗ ΝΙΚΗΤΑ ΑΡΓΟΣ ΚΑΠΝΟΚΟΠΤΕΙΑ ΔΗΜΟΣΙΟ ΚΑΠΝΟΚΟΠΤΗΡΙΟΝ ΑΡΓΟΣ ΚΕΡΑΜΟΠΟΙΕΙΑ ΧΑΝΤΖΑΡΑ ΑΘ. ΑΡΓΟΣ ΚΛΩΣΤΗΡΙΑ ΔΙΑΜΑΝΤΟΠΟΥΛΟΥ Γ. ΑΡΓΟΣ ΚΛΩΣΤΗΡΙΑ ΦΟΥΒΑ Γ. ΑΡΓΟΣ ΠΛΕΚΤΗΡΙΑ ΚΑΤΣΩΝΑ ΑΔΕΛΦΩΝ ΑΡΓΟΣ ΠΛΕΚΤΗΡΙΑ ΗΛΙΟΠΟΥΛΟΥ ΕΛΕΝΗΣ ΑΡΓΟΣ ΠΛΕΚΤΗΡΙΑ ΜΠΑΡΑΚΑΡΗ Μ. ΑΡΓΟΣ ΠΟΤΟΠΟΙΪΑΣ "ΑΓΑΜΕΜΝΩΝ" ΑΔΕΛΦΩΝ ΜΑΥΡΑΚΗ ΑΡΓΟΣ ΣΑΠΩΝΟΠΟΙΕΙΑ ΚΑΡΖΗ ΑΘ. ΑΡΓΟΣ ΣΑΡΩΘΡΑ ΑΘΗΝΙΟΣ Α. ΑΡΓΟΣ ΣΑΡΩΘΡΑ ΜΟΘΑΝΙΟΣ Α. ΑΡΓΟΣ ΣΑΡΩΘΡΑ ΠΟΥΛΗΣ Γ. ΑΡΓΟΣ ΣΧΟΙΝΟΠΛΕΚΤΕΙΑ ΛΙΑΚΟΠΟΥΛΟΥ ΧΡΙΣΤΗΝΑ ΑΡΓΟΣ ΣΧΟΙΝΟΠΛΕΚΤΕΙΑ ΤΣΑΓΚΟΥ Π. ΑΡΓΟΣ ΤΥΡΟΠΟΙΕΙΑ ΚΟΛΛΙΑ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ Μικρή παραγωγή 15-20 εργάτες Ιστοί χειροκίνητοι 16 ημερ. Ιστοί χειροκίνητοι 6 ημερ. 20-30 οκ/ημ. 150 πήχεις Ιδρύθη το 1889 Κατασκευαστές & εξαγωγείς Κατασκευαστές & εξαγωγείς Κατασκευαστές & εξαγωγείς Κατασκευή τσουπιών για ελιές Κατασκευή τσουπιών για ελιές Εξαγωγείς κεφαλοτυριού ΑΡΓΟΣ ΥΦΑΝΤΟΥΡΓΙΑΣ "ΕΡΜΗΣ" ΡΟΚΑ Α. Ιδρύθη το 1887 ΑΡΓΟΣ ΧΗΜΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΚΑΤΣΟΥΛΑΣ ΑΘΑΝ. Πίσσα, Τερεβινθέλαιο, Καλοφώνιο κλπ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟ Σελίδα 20

ΠΟΛΗ ΕΙΔΟΣ ΕΠΩΝΥΜΙΑ ΔΥΝΑΜΙΚΟΤΗΤΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΝΑΥΠΛΙΟ ΑΛΕΥΡΟΠΟΙΙΕΣ ΑΔΕΛΦΟΙ ΚΟΚΚΙΝΟΥ ΝΑΥΠΛΙΟ ΒΑΡΕΛΟΠΟΙΕΙΑ ΚΟΜΙΝΗ Η. ΝΑΥΠΛΙΟ ΒΑΡΕΛΟΠΟΙΕΙΑ ΚΟΥΛΟΥΡΙΔΗ Α. ΝΑΥΠΛΙΟ ΒΑΡΕΛΟΠΟΙΕΙΑ ΜΠΟΝΑΚΗ Α. ΝΑΥΠΛΙΟ ΒΥΡΣΟΔΕΨΕΙΑ ΚΟΥΡΑΝΤΗ Α. ΝΑΥΠΛΙΟ ΕΛΑΙΟΤΡΙΒΕΙΑ ΝΤΑΝΟΥ ΕΥΑΓΓΕΛΟΥ ΝΑΥΠΛΙΟ ΕΛΑΙΟΤΡΙΒΕΙΑ ΑΔΕΛΦΩΝ ΚΟΚΚΙΝΟΥ ΝΑΥΠΛΙΟ ΖΥΜΑΡΙΚΩΝ ΑΔΕΛΦΟΙ ΚΟΚΚΙΝΟΥ ΝΑΥΠΛΙΟ ΗΛΕΚΤΡΙΣΜΟΥ ΕΥΜΟΡΦΟΥΛΗΣ Ν. ΝΑΥΠΛΙΟ ΝΑΥΠΛΙΟ ΚΑΠΝΟΚΟΠΤΕΙΑ ΚΑΠΝΟΚΟΠΤΕΙΑ ΠΑΝΟΠΟΥΛΟΣ Α. ΣΤΑΜΑΤΗΣ Α. ΔΗΜΟΣΙΟ ΚΑΠΝΟΚΟΠΤΗΡΙΟΝ Ατμόμυλος, Ατμοηχ. 30 ίππων Ατμόμυλος, Ατμοηχ. 30 ίππων Εργ. 45 Ζυμαρικά 200.000 οκ/έτος 100.000 οκ/έτος Ζυμαρικά 200.000 οκ/έτος 1.344 οκ/μήνα Εργοστάσιον Ιδρυθέν 1904 Εργοστάσιον Τριετές συμβόλαιο ΝΑΥΠΛΙΟ ΚΑΡΟΠΟΙΕΙΑ ΠΑΝΑΓΙΩΤΙΤΣΑ Α. Αμαξοποιία ΕΛΛΗΝ. ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΝΑΥΠΛΙΟ ΚΟΝΣΕΡΒΩΝ Ηλεκροκίνητον ΚΟΝΣΕΡΒΩΝ ΝΑΥΠΛΙΟ ΚΟΝΣΕΡΒΩΝ ΠΑΤΣΟΠΟΥΛΟΥ Ν. Ηλεκροκίνητον Νωπά προϊόντα Διατηρημένα νωπά προϊόντα ΝΑΥΠΛΙΟ ΜΕΤΑΞΩΚΛΩΣΤΗΡΙΑ ΝΤΑΒΕΛΗΣ Λ. ΝΤΑΒΕΛΗΣ Α. Εργ. 10 ΝΑΥΠΛΙΟ ΠΑΓΟΠΟΙΊΑΣ ΚΟΚΚΙΝΟΥ Α. Εργοστάσιο ΝΑΥΠΛΙΟ ΠΟΤΟΠΟΙΪΑΣ ΚΑΡΩΝΗ Π. ΑΔΕΛΦΩΝ Ιδρυθέν το 1880 ΝΑΥΠΛΙΟ ΠΟΤΟΠΟΙΪΑΣ ΠΛΑΤΗ Δ. ΝΑΥΠΛΙΟ ΣΑΠΩΝΟΠΟΙΕΙΑ ΜΑΛΑΒΑΖΟΣ ΔΗΜ. ΝΑΥΠΛΙΟ ΧΡΙΣΤΟΠΟΥΛΟΥ ΑΔΕΛΦΩΝ Όπως φαίνεται από τον παραπάνω Πίνακα 3, στα κύρια αστικά κέντρα του Αργολικού πεδίου, εκτός από τις συνήθεις δραστηριότητες που εμφανίζονται και στις λοιπές πόλεις της περιφέρειας Πελοποννήσου (ελαιοτριβεία, μεταξοκλωστήρια, σαπωνοποιεία, βυρσοδεψεία κλπ) συναντάμε βιομηχανίες κονσερβών, μια δραστηριότητα που έχει να κάνει με την επεξεργασία και αξιοποίηση των προϊόντων του εύφορού Αργολικού κάμπου. Σημαίνουσα θέση, στην δραστηριότητα αυτή κατέχει η γνωστή εταιρεία KYKNΟS, που είναι και η πρώτη κονσερβοποιία στην Ελλάδα. Ξεκίνησε τη λειτουργία της το 1911 σε ένα κτήμα στην Ασίνη Αργολίδος από τα αδέλφια Μιχαήλ και Κωστή Μανουσάκη. Εκεί παρασκεύασαν στα πρώτα 1000 κουτιά ολόκληρες τομάτες και σε άλλα τόσα τοματοπολτού. Το Δεκέμβριο του 1914, και ενώ έχει ξεσπάσει πόλεμος, η παραγωγή αυξήθηκε στα 100.000 με την χρηματοδότηση της οικογένειας Παπαντωνίου. Οινοποιίας, ποτοποιίας, λεμονάδων ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟ Σελίδα 21

Κάτω από συνθήκες εξαιρετικά αντίξοες συντάχθηκε, το 1915, το καταστατικό της πρώτης στα Βαλκάνια "Ανωνύμου Ελληνικής Εταιρίας Κονσερβών". Με την ίδρυση αυτής της Βιομηχανίας ανοίχτηκαν νέοι ορίζοντες στην επεξεργασία και συντήρηση των αγροτικών προϊόντων της χώρας μας, μεγάλο μέρος των οποίων σάπιζε, μέχρι τότε, στα χωράφια. Η ΚΥΚΝΟS πραγματοποιεί τις πρώτες της εξαγωγές σε Ευρώπη και ΗΠΑ. Το 1928 η ΚΥΚΝΟS ίδρυσε το δεύτερο εργοστάσιό της στην Αργολίδα και εγκατάστησε τους πρώτους ταχυσυμπυκνωτές στην Ελλάδα. Το 1960 αγόρασε το εργοστάσιο Αργολική που λειτουργούσε στην Αργολίδα. Το 1963 ίδρυσε το τέταρτο εργοστάσιό της στα Σαβάλια Ηλείας με αποτέλεσμα να ευνοήσει την συγκέντρωση βιομηχανιών στην περιοχή που αξιοποιούν την τοπική παραγωγή τομάτας. Το 2002-2003 η Εταιρία μετεγκατέστησε όλη την παραγωγική της δραστηριότητα και το διανεμητικό της κέντρο στο εργοστάσιο των Σαβαλίων Ηλείας,τον τόπο παραγωγής της πρώτης ύλης. ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟ Σελίδα 22

ΣΠΑΡΤΗ Η απελευθέρωση της Ελλάδας από τους Τούρκους, στα 1828, βρήκε την περιοχή της Σπάρτης να είναι ένας απέραντος ελαιώνας. Από την αρχαία πόλη ότι είχε απομείνει από τις επιδρομές αλλοφύλων και ομοφύλων ήταν πιά βαθειά θαμμένο στη γη. Οι κάτοικοι της άλλοτε κραταιάς Σπάρτης των Κλασσικών χρόνων, της Λακεδαιμονίας των Βυζαντινών, της «La Cremmonie των Βιλλαρδουίνων είχαν από το 1200 μετοικήσει στον γειτονικό οχυρό και ασφαλή Μυστρά, παίρνοντας μαζί τους εκτός από τα υπάρχοντά τους και τα μάρμαρα της. Εκεί στην γύρω περιοχή είχαν απομείνει, διάσπαρτα μέσα στον κάμπο λίγοι αγρότες, που μέναν, στην Μαγούλα, το Τσούνι, τον Κλαδά, τα Αφυσού, το Αλάμπεη, την Καλογωνιά, το Τσάσι, την Ριβιώτισσα. Η μακραίωνη όμως, αλλά και ένδοξη ιστορία της Σπάρτης σε συνδυασμό με τα ιδεολογικά ρεύματα του ρομαντισμού και του νεοκλασικισμού που επικρατούσαν εκείνη την περίοδο, οδήγησαν τον Βασιλιά Όθωνα στην απόφαση της ανίδρυσης της πόλης της Σπάρτης και στα 1834 υπογράφει το σχετικό διάταγμα με το οποίο εγκρίθηκε και το ρυμοτομικό της σχέδιο που είχε συνταχθεί από τον Βαυαρό Γεωμέτρη Fr. Stauffert. Αξίζει να σημειωθεί ότι είχε γίνει και πρόβλεψη μίας οιωνεί βιοτεχνικής ζώνης, με την χωροθέτηση της χρήσης βαφεία σε ένα οικοδομικό τετράγωνο στο βορειοδυτικό άκρο του σχεδίου πόλης, εκεί όπου και πριν μερικά χρόνια υπήρχαν ακόμα τα παλιά εργοστάσια επεξεργασίας μετάξης και τα βυρσοδεψεία. Η Σπάρτη, πρωτεύουσα του Νομού Λακωνίας, είχε κατά το έτος 1921, μόλις 5.802 κατοίκους. Στις αρχές του 20ου αιώνα ο πληθυσμός της Σπάρτης έχει φθάσει τους 6.000 κατοίκους, από τους 3.600 που ήταν περί το 1880. Το αρχικό σχέδιο πόλης της Σπάρτης (του Stauffert) ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟ Σελίδα 23

Η οικονομία της νέας πόλης στηριζόταν στις αγροτικές καλλιέργειες και στην επεξεργασία της μετάξης, που ήταν και μια από τις κύριες δραστηριότητες των κατοίκων του Μυστρά. Αξίζει να σημειώσουμε ότι ένα από τα πρώτα κτίρια που ανεγέρθηκαν στην νέα πόλη, περί το 1840, ήταν το εργοστάσιο παραγωγής και επεξεργασίας μετάξης του Κων. Δουρούτη. Κατά πάσα πιθανότητα το εργοστάσιο αυτό ταυτίζεται με το ισόγειο κτίριο που βρισκόταν στην γωνία Λεωνίδου & Διοσκούρων. Εκτός όμως από την μονάδα αυτή δημιουργούνται και άλλες. Όπως φαίνεται και στον παρακάτω Πίνακα 4 υπήρχαν τότε στην πόλη εννέα μονάδες με ετήσια συνολική παραγωγή 19.500 οκάδων. Δυστυχώς από τα βιομηχανικά αυτά κτίρια δεν έχει απομείνει κανένα. Το φερόμενο ως εργοστάσιο του Δουρούτη. Στο βάθος το μεταξοκλωστήριο & βυρσοδεψείο «Γκορτσολόγου Λαδόπουλου» ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟ Σελίδα 24

ΠΙΝΑΚΑΣ 4 ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΕΣ & ΒΙΟΤΕΧΝΙΚΕΣ ΜΟΝΑΔΕΣ ΣΤHN ΣΠΑΡΤΗ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟΝ ΟΔΗΓΟ ΕΛΛΑΔΟΣ ΤΟΥ Ν.Γ. ΙΓΓΛΕΣΗ ΤΟΥ ΕΤΟΥΣ 1921 ΠΟΛΗ ΕΙΔΟΣ ΕΠΩΝΥΜΙΑ ΔΥΝΑΜΙΚΟΤΗΤΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΣΠΑΡΤΗ ΑΛΕΥΡΟΠΟΙΙΕΣ ΓΕΩΡΓΟΠΟΥΛΟΥ Γ., ΓΕΩΡΓΟΠΟΥΛΟΥ (Χήρα) ΦΡΟΣΩ ΣΠΑΡΤΗ ΒΥΡΣΟΔΕΨΕΙΑ ΜΑΥΡΟΥΚΑ Σ. & ΣΙΑ ΣΠΑΡΤΗ ΒΥΡΣΟΔΕΨΕΙΑ ΦΙΛΙΠΠΟΠΟΥΛΟΥ & ΓΚΟΡΤΣΟΛΟΓΟΥ ΣΠΑΡΤΗ ΕΛΑΙΟΤΡΙΒΕΙΑ ΚΥΡΙΑΖΟΠΟΥΛΟΥ ΑΦΟΙ ΣΠΑΡΤΗ ΕΛΑΙΟΤΡΙΒΕΙΑ ΜΑΝΟΥΣΑΚΗ Λ. & ΚΩΣΤΟΠΟΥΛΟΥ Π. ΣΠΑΡΤΗ ΕΛΑΙΟΤΡΙΒΕΙΑ ΠΑΠΑΔΑΚΟΥ Π. ΣΠΑΡΤΗ ΕΛΑΙΟΤΡΙΒΕΙΑ ΣΓΟΥΡΙΤΣΑ Μ.Ν. ΣΠΑΡΤΗ ΖΑΧΑΡΟΠΛΑΣΤΙΚΗΣ ΓΚΑΤΣΗΣ ΧΡΥΣ. ΣΠΑΡΤΗ ΚΑΡΟΠΟΙΕΙΑ ΘΕΟΔΩΡΟΠΟΥΛΟΣ Γ. ΣΠΑΡΤΗ ΚΑΡΟΠΟΙΕΙΑ ΤΡΥΦΩΝΑΣ Γ. ΣΠΑΡΤΗ ΚΗΡΟΠΛΑΣΤΕΙΑ ΓΚΑΤΣΗΣ ΧΡΥΣ. ΣΠΑΡΤΗ ΚΗΡΟΠΛΑΣΤΕΙΑ ΗΛΙΟΠΟΥΛΟΣ ΧΡ. ΣΠΑΡΤΗ ΜΕΤΑΞΩΚΛΩΣΤΗΡΙΑ ΚΑΡΥΔΗ Κ., ΚΑΡΥΔΗ Σ. ΣΤΑΜΑΤΑΚΟΥ Β. ΣΠΑΡΤΗ ΜΕΤΑΞΩΚΛΩΣΤΗΡΙΑ ΒΑΣΙΛΑΚΗ Β. ΣΠΑΡΤΗ ΜΕΤΑΞΩΚΛΩΣΤΗΡΙΑ ΚΥΤΣΟΠΟΥΛΟΥ Π. ΣΠΑΡΤΗ ΜΕΤΑΞΩΚΛΩΣΤΗΡΙΑ ΚΥΡΙΑΖΟΠΟΥΛΟΥ ΑΦΟΙ Εργ. 8 Ατμ. 8 ίππ. Εργ. 5 Ατμ. 4 ίππ. Εργ. 5 Ατμ. 4 ίππ. Ατμ. 12 ίπποι, αργ. 45 Ατμ. 3 ίππ. Εργ. 30 Ατμ. 8 ίππ., έργ. 60 ΣΠΑΡΤΗ ΜΕΤΑΞΩΚΛΩΣΤΗΡΙΑ ΠΑΠΑΔΑΚΟΥ Π. Ιππ. 8, εργ. 29 ΣΠΑΡΤΗ ΜΕΤΑΞΩΚΛΩΣΤΗΡΙΑ ΡΗΓΟΠΟΥΛΟΥ Γ. & ΑΔΕΛΦΟΙ ΣΠΑΡΤΗ ΜΕΤΑΞΩΚΛΩΣΤΗΡΙΑ ΣΓΟΥΡΙΤΣΑ Ν. ΣΠΑΡΤΗ ΜΕΤΑΞΩΚΛΩΣΤΗΡΙΑ ΦΙΚΙΩΡΗ Γ. ΣΠΑΡΤΗ ΜΕΤΑΞΩΚΛΩΣΤΗΡΙΑ ΧΡΗΣΤΑΚΟΥ Π. 12 ίππ., εργ. 40 Ατμ. 10 ίππ., εργ. 32 Ατμ. 5 ίππ., έργ. 50 Ατμ. 8 ίππ., έργ. 30 25.000 οκ./έτος 20.000 οκ./έτος 25.000 οκ./έτος. 2.500 οκ./έτος 1.500 οκ./έτος 3.000 οκ./έτος 2.500 οκ./έτος 2.500 οκ./έτος 2.500 οκ/έτος 3.000 οκ./έτος 3.000 οκ./έτος Ιδρ. 1885 Ιδρ. 1901 Υδραυλικό διϋλισμένου ελαίου Ιδρ. 1886 Ιδρ. 1886 Κατασκευασταί λουκουμιών Ιδρ. 1880 Ιδρ. 1880 Ιδρ. 1870 Ιδρ. 1880 Ιδρ. 1880 Ιδρ. 1886 Ιδρ. 1880 Ιδρ. 1900 ΣΠΑΡΤΗ ΝΑΦΘΗΣ - ΤΡΥΓΙΑΣ ΜΑΛΑΒΑΖΟΥ Χ. Εργοστ. Εξαγω. ΣΠΑΡΤΗ ΝΑΦΘΗΣ - ΤΡΥΓΙΑΣ ΜΑΡΚΑΚΗ Δ. Εργοστ. Εξαγω. ΣΠΑΡΤΗ ΣΑΠΩΝΟΠΟΙΕΙΑ ΠΑΠΑΔΑΚΟΥ Β. ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟ Σελίδα 25

ΚΟΡΙΝΘΟΣ Κατά την βυζαντινή περίοδο, η Κόρινθος είναι, μαζί με την Πάτρα και την Θήβα, ένα από τα σημαντικότερα κέντρα μεταξουργίας και ύφανσης μεταξωτών υφασμάτων. Μια δραστηριότητα όμως που δεν απαντάται πλέον στις αρχές του 20 ου αιώνα, όπως φαίνεται στον παρακάτω Πίνακα 5. Το 1858, στις 9 Φεβρουαρίου, ισχυρός σεισμός με επίκεντρο μόλις 1000 μέτρα από τον Ακροκόρινθο, ερείπωσε ολόκληρη την πόλη της Κορίνθου (την σημερινή Αρχαία Κόρινθο). Ήταν η αφορμή για να κτιστεί στο ΝΑ μέρος του Αρχαίου Λιμανιού του Λεχαίου, στη θέση Σχοινιάς, η νέα πόλη της Κορίνθου με νέο πολεοδομικό σχέδιο, σχέδιο που είχε και αυτό τα χαρακτηριστικά του ιπποδαμείου συστήματος. Το 1921, η (νέα) πόλη της Κορίνθου, πρωτεύουσα του νομού Κορινθίας σήμερα, είχε 5.340 κατοίκους και όπως αναφέρεται στον Οδηγό της Ελλάδος του 1921 του Ιγγλέση «..Έχει πλατείς και ευθείας οδούς, πλατείας καταφύτους, οικίας χαμηλάς και στερείται λιμένος. Προ του Σιδηροδρομικού Πειραιώς Αθηνών Πελοποννήσου, ήτο κέντρον των εξ Αθηνών εις Πάτρας και τανάπαλιν ταξιδευόντων δια του λιμένος Καλαμακίου. Σήμερον είναι κέντρον των δικτύων των σιδηροδρόμων με πυκνήν συγκοινωνίαν..» Άποψη της Κορίνθου από τον σιδηροδρομικό σταθμό στις αρχές του 20 ου αιώνα Στον παρακάτω Πίνακα 5 καταγράφονται οι βιομηχανικές και βιοτεχνικές μονάδες της Κορίνθου κατά το έτος 1921, σύμφωνα με τον «Οδηγό της Ελλάδος» του Ιγγλέση ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟ Σελίδα 26

ΠΙΝΑΚΑΣ 5 ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΩΝ & ΒΙΟΤΕΧΝΙΚΩΝ ΜΟΝΑΔΩΝ ΣΤΗΝ ΚΟΡΙΝΘΟ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟΝ ΟΔΗΓΟ ΕΛΛΑΔΟΣ ΤΟΥ Ν.Γ. ΙΓΓΛΕΣΗ ΤΟΥ ΕΤΟΥΣ 1921 ΠΟΛΗ ΕΙΔΟΣ ΕΠΩΝΥΜΙΑ ΔΥΝΑΜΙΚΟΤΗΤΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΚΟΡΙΝΘΟΣ ΑΛΕΥΡΟΠΟΙΙΕΣ ΔΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΥ ΦΩΤΙΟΥ Ατμόμυλος ΚΟΡΙΝΘΟΣ ΑΛΕΥΡΟΠΟΙΙΕΣ ΤΟΜΠΡΟΥ Α. Ατμόμυλος ΚΟΡΙΝΘΟΣ ΒΑΡΕΛΟΠΟΙΕΙΑ ΜΑΡΚΟΥΡΗ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΚΟΡΙΝΘΟΣ ΒΑΡΕΛΟΠΟΙΕΙΑ ΣΤΑΥΡΑΚΗ ΠΕΤΡΟΥ ΚΟΡΙΝΘΟΣ ΒΥΡΣΟΔΕΨΕΙΑ ΜΟΣΧΟΠΕΤΡΟΥ Π. ΚΟΡΙΝΘΟΣ ΒΥΡΣΟΔΕΨΕΙΑ ΝΙΧΟΠΟΥΛΟΥ Π. ΚΟΡΙΝΘΟΣ ΕΛΑΙΟΤΡΙΒΕΙΑ ΔΗΜΗΤΡΑΚΟΠΟΥΛΟΣ Π. ΚΟΡΙΝΘΟΣ ΕΛΑΙΟΤΡΙΒΕΙΑ ΚΑΖΑΝΤΖΗΣ Κ. ΚΟΡΙΝΘΟΣ ΕΛΑΙΟΤΡΙΒΕΙΑ ΛΑΛΑΚΑΣ Π. ΚΟΡΙΝΘΟΣ ΕΛΑΙΟΤΡΙΒΕΙΑ ΚΑΝΑΓΙΑΝΝΗΣ ΑΘΑΝ. ΚΟΡΙΝΘΟΣ ΕΛΑΙΟΤΡΙΒΕΙΑ ΜΑΡΚΕΛΟΣ Γ. ΚΟΡΙΝΘΟΣ ΕΛΑΙΟΤΡΙΒΕΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΟΠΟΥΛΟΣ Β. ΚΟΡΙΝΘΟΣ ΕΛΑΙΟΤΡΙΒΕΙΑ ΠΑΠΑΧΡΙΣΤΟΠΟΥΛΟΣ ΣΤ. ΚΟΡΙΝΘΟΣ ΕΛΑΙΟΤΡΙΒΕΙΑ ΠΟΛΙΤΗΣ Ι. ΚΟΡΙΝΘΟΣ ΚΑΡΟΠΟΙΕΙΑ ΔΑΣΚΑΛΟΠΟΥΛΟΥ Π. ΚΟΡΙΝΘΟΣ ΚΑΡΟΠΟΙΕΙΑ ΔΑΣΚΑΛΟΠΟΥΛΟΥ Δ. ΚΟΡΙΝΘΟΣ ΚΑΡΟΠΟΙΕΙΑ ΚΑΨΟΥΛΗ Γ. ΚΟΡΙΝΘΟΣ ΚΑΡΟΠΟΙΕΙΑ ΚΟΜΙΤΣΟΠΟΥΛΟΥ Ι. ΚΟΡΙΝΘΟΣ ΚΑΡΟΠΟΙΕΙΑ ΝΩΔΗ Α. ΚΟΡΙΝΘΟΣ ΚΑΡΟΠΟΙΕΙΑ ΠΕΤΡΟΠΟΥΛΟΥ Ι. ΚΟΡΙΝΘΟΣ ΚΑΡΟΠΟΙΕΙΑ ΠΕΤΡΟΠΟΥΛΟΥ Π. ΚΟΡΙΝΘΟΣ ΚΑΡΟΠΟΙΕΙΑ ΦΟΥΡΓΙΩΤΟΥ ΠΑΝ. ΚΟΡΙΝΘΟΣ ΥΦΑΝΤΟΥΡΓΙΑΣ ΣΤΡΟΥΜΠΟΥΛΗ Α. ΚΟΡΙΝΘΟΣ ΧΕΙΡΟΤΕΧΝΗΜΑΤΑ ΕΛΛΗΝ. ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΚΟΡΙΝΘΟΣ ΧΗΜΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΛΟΥΚΑ Ν. "Η ΑΛΗΘΕΙΑ" Εργοστάσιον Τερεβυνθελ., πίσσα, κολοφώνιον Όπως φαίνεται από τον παραπάνω Πίνακα 3, στην Κόρινθο, εκτός από τις συνήθεις δραστηριότητες που εμφανίζονται και στις λοιπές πόλεις της περιφέρειας Πελοποννήσου (ελαιοτριβεία, αλευροποιία, βυρσοδεψεία κλπ) συναντάμε μονάδες που ασχολούνται με την καροποιία και την βαρελοποιία. Συνοψίζοντας τα όσα είδαμε, μπορούμε να πούμε ότι η Νοτιοανατολική Πελοπόννησος, δηλαδή η εδαφική περιφέρεια που ταυτίζεται με τα όρια της σημερινής Περιφέρειας Πελοποννήσου, είχε αναπτυγμένες, πέρα από τις παραδοσιακές δραστηριότητες και άλλες. Είχαν αναπτυχθεί δραστηριότητες που δεν είχαν να κάνουν μόνο με την επεξεργασία και αξιοποίηση των τοπικών προϊόντων. Σας τέτοιες εννοούμε την Καπνοβιομηχανία στην Καλαμάτα, τις βιομηχανίες χημικών προϊόντων κλπ. Με τα χρόνια όμως συντελέστηκε η αποβιομηχάνιση και της Περιφέρειας αυτής, είτε με την εξαφάνιση της δραστηριότητας (μεταξοκλωστήρια, βυρσοδεψεία κλπ), είτε με την μεταφορά της δραστηριότητας σε άλλες περιοχές (πχ. Η Βιομηχανία Κύκνος, η βιομηχανία Λουκαϊτη κλπ). Να σημειώσουμε όμως ότι υπήρχε οργανωμένη παρέμβαση για την δημιουργία των σχετικών υποδομών (θέσπιση βιομηχανικών περιοχών κλπ) υπήρξε λειτουργία & ανάπτυξη βιομηχανικών μονάδων. ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟ Σελίδα 27

Τελειώνοντας, θέλω να πω ότι ανακοίνωση αυτή όπως αντιλαμβάνεστε δεν εξάντλησε το θέμα. Απλά το έφερε στην επιφάνεια και έγινε μια πρώτη, εξ απαλών ονύχων εάν θέλετε, καταγραφή της υπάρχουσας κατάστασης. Ελπίζω όμως ότι με την ευκαιρία αυτή θα δοθεί και σε άλλους, πιο ειδικούς, να ασχοληθούν με το θέμα αυτό, που κατά την άποψη μου έχει μεγάλο ενδιαφέρον. Πριν κλείσω, θέλω να εκφράσω τις ευχαριστίες μου στο TICCHI (το Ελληνικό Τμήμα της διεθνούς επιτροπής για τη διατήρηση της βιομηχανικής κληρονομιάς) που είχε την ιδέα οργάνωσης της σημερινής ημερίδας, φυσικά το ΤΕΕ Πελοποννήσου που αποδέχθηκε την πρόταση και τέλος θέλω να ευχαριστήσω την Χάρη Τσιώλη, τον Ολύμπιο Βράτιμο, τον Θοδωρή Κουτσούγερα, τον Βαγγέλη Κανελλόπουλο, την Πέπυ Γαβαλά, τον Δημήτρη Καρούντζο και τον Δημήτρη Τροχάτο, για την βοήθεια τους στην συλλογή του υλικού. ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟ Σελίδα 28