ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΕΙΦΟΡΟ ΑΝΑΠΤΥΞΗ: ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ & ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ Μιχαήλ Σκούλλος Καθηγητής Παν/μιου Αθηνών, Πρόεδρος MIO-ECSDE, GWP-Med, Ελλην. Εθν. Επιτροπή MAB/UNESCO Συντονιστής MEdIES ΔΙΗΜΕΡΟ ΣΥΜΠΟΣΙΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΕ, 15-16 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2011, ΥΔΒΜΘ ΤΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΠΕ ΚΑΙ Η ΕΝΣΩΜΑΤΩΣΗ ΤΩΝ ΑΡΧΩΝ ΤΗΣ Ε.Α.Α. ΣΤΟ ΝΕΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΟΡΓΑΝΩΣΗ: ΠΕΕΚΠΕ
Τo περιεχόμενο της παρουσίασης Γιατί χρειάζεται η Εκπαίδευση για Αειφόρο Ανάπτυξη (ΕΑΑ); Η Ανάπτυξη/Μεγέθυνση έναντι της Aειφόρου Aνάπτυξης Ο ρόλος της Παιδείας: Η εξέλιξη της ΕΑΑ και οι δυνατότητές της Διεθνές πλαίσιο: Η δεκαετία των Ηνωμένων Εθνών για την ΕΑΑ (2005-2014). Η Στρατηγική της UNECE για την ΕΑΑ Οι προκλήσεις για την Ελλάδα Οι προοπτικές της ΕΑΑ για την Ελλάδα
Γιατί χρειάζεται η Εκπαίδευση για Αειφόρο Ανάπτυξη (Ε.Α.Α.); Διότι χρειαζόμαστε την Αειφόρο Ανάπτυξη ως τη μόνη διέξοδο στα προβλήματα και την κρίση του πλανήτη μας, αλλά και της χώρας μας. Οι φυσικοί πόροι ελαττώνονται, οι ανάγκες αυξάνουν, τα χάσματα μεγαλώνουν, οι διεργασίες παραγωγής και κατανάλωσης δεν ανταποκρίνονται στις ανάγκες και τους πόρους και οι θεσμοί και η διακυβέρνηση γενικότερα θέλουν αναθεώρηση.
Προκλήσεις ενόψει του κόσμου του 21 ου αιώνα (1/2) Με τον καλπασμό της ηλεκτρονικής πληροφόρησης και την παγκοσμιοποίηση της οικονομίας: «πλήρης ελευθερία» Συρρίκνωση του πλανήτη και των συνόρων Οι πλούσιοι πλουσιότεροι και οι φτωχοί φτωχότεροι Πολλαπλασιασμός ευκαιριών και παγίδων Ένας κόσμος με κυρίαρχο στοιχείο τον ανταγωνισμό Δραματική συρρίκνωση της βιοποικιλότητας Επιτάχυνση των κλιματικών αλλαγών Καταστροφή περιβάλλοντος εκεί που είναι υπερβολική ανάπτυξη αλλά και εκεί που λείπει η ανάπτυξη!
Προκλήσεις ενόψει του κόσμου του 21 ου αιώνα (2/2) Μεγάλο ποσοστό ευθύνης στα χέρια των πολιτών χρηστών παραγωγών καταναλωτών. Περιβαλλοντικές επιπτώσεις κατανάλωσης 31% τροφή 23,6% Στέγαση 18.5% Μετακινήσεις > 83% 16.9% Λοιπά
Πρόσθετες Προκλήσεις για την Ελλάδα και την Παιδεία της 1. Να εξασφαλίσει την επιβίωση και διατήρηση του Ελληνισμού, της γλώσσας, και κουλτούρας του Ελληνικού λαού, το πολιτισμικό της στίγμα. Ένας ολιγάριθμος λαός χρειάζεται εσωτερική κοινωνική συνοχή και μέσα επιβίωσης, δηλαδή πόρους. 2. Να εξασφαλίσει ανάπτυξη βασισμένη σους δικούς της φυσικούς πόρους (ήλιο, άνεμο, βουνά, θάλασσα, ομορφιά) και αυτό το αιώνιο πνεύμα επινόησης (βλ. ναυτιλία κ.λπ) σημαίνει κυρίως να μεταβεί σε νέο επίπεδο γνώσης και διαχείρισης της γνώσης προστατεύοντας την βιοποικιλότητα και το τοπίο της 3. Να καταλάβει την πλεονεκτική της θέση στο χώρο της Ευρωπαϊκής ένωσης της Μεσογείου και των Βαλκανίων σε μια σταθερή εξωστρεφή πολιτική αξιοποιοώντας τη θέση της στη διεθνή κοινή κουλτούρα. 4. ΝΑ ΣΟΒΑΡΕΥΤΕΙ!
Η Ανάπτυξη/Μεγέθυνση έναντι της Aειφόρου Aνάπτυξης προσωπικότητας development/ ανάπτυξη κοινωνική οικονομική Growth / Μεγέθυνση Δύο διαφορετικές πορείες με προσέγγιση στην οικονομική ανάπτυξη Η αειφόρος ανάπτυξη προσπαθεί να αντιμετωπίσει το σύστημα αυτών των αλληλένδετων προβλημάτων & χρειάζεται κατάλληλη παιδεία για να το καταφέρει.
Η ιδέα της «προστασίας» υπήρξε η βάση της ΠΕ Διαστημόπλοιο γη (limits to growth) «Εποικοδόμημα» η κοινωνία και οι σχέσεις σε αυτήν (οικονομία, κ.λπ.)
Τα πρώτα βήματα της ΠΕ Διάσκεψη Στοκχόλμης (1972), Βελιγράδι (1975) και Τυφλίδα (1977): Έμφαση στην ανάγκη για μετάδοση γνώσης, για καλλιέργεια δεξιοτήτων κατανόησης και λήψης αποφάσεων καθώς και για υιοθέτηση φιλοπεριβαλλοντικών στάσεων και αξιών. Διάσκεψη Μόσχας (1987): έγινε σαφές ότι η ΠΕ είχε ανάγκη από πολλές άλλες διαστάσεις (π.χ. υγεία, ισότητα φύλων, ειρήνη κλπ) και ήταν καλό όχημα για βαθύτερο προβληματισμό αλλά υπήρχε και κίνδυνος να γίνει απλή φυσιολατρία
ΕΑΑ: μαθαίνουμε την προσέγγιση με την οποία αντιμετωπίζουμε το μέλλον & την αειφόρο ανάπτυξη Η ανάπτυξη για να είναι αειφόρος θα πρέπει Να μη βασίζεται στην καταστροφή των φυσικών πόρων Να προωθεί και χρησιμοποιεί φιλο-περιβαλλοντικές τεχνολογίες Να υπολογίζει τις ανάγκες των ανθρώπων αλλά και όλων όλων των ειδών και το δικαίωμα τους να έχουν μερίδιο στη χρήση των φυσικών πόρων Να είναι δίκαιη & προσβάσιμη προς όλους τους ανθρώπους ώστε όλοι να έχουν ένα επίπεδο ασφάλειας, υγείας και ποιότητας ζωής Να λαμβάνει υπόψη τις ανάγκες και προοπτικές των επόμενων γενιών
Ο ρόλος της Παιδείας: Η εξέλιξη της ΕΑΑ Όπως η έννοια της ανάπτυξης εξελίχθηκε περιλαμβάνοντας και συνθέτοντας αρχικά ασύμβατες πορείες έτσι και η παιδεία και κάθε μορφή εκπαίδευσης οφείλει αφενός να συμβάλλει στην επίτευξη της Αειφόρου Ανάπτυξης και αφετέρου να δημιουργήσει τις προϋποθέσεις για την παραπέρα εξέλιξη και βελτίωση της ανθρωπότητας και την προστασία και διατήρηση των βιο-γεω-χημικών μηχανισμών πάνω στους οποίους στηρίζεται το οικοσύστημά μας.
Διδάγματα από τις ατέλειες στην εφαρμογή της ΠΕ Ασύμμετρη Ανάπτυξη ΠΕ στις διάφορες χώρες Ιδεολογικοί φραγμοί και εμπόδια ή προσχήματα στην εφαρμογή: οι βιομηχανικές χώρες - ο τρίτος κόσμος αντιαναπτυξιακή υποκρισία κ.λπ. Σε μερικές χώρες υπερβολές και υπεραπλουστεύσεις από επιφανειακούς ενημερωμένους εκπαιδευτικούς Η προσπάθεια να αντιμετωπιστούν σοβαρά τα στοιχεία για την κατάσταση του περιβάλλοντος, με βάση αξιόπιστες επιστημονικές έρευνες χωρίς ακραίες υπερβολές Δυσκολίες διδασκαλίας αρχών π.χ. Ο ρυπαίνων πληρώνει, η αρχή της προφύλαξης/ προβλεπτικότητας
our common future Η έννοια της αειφόρου ανάπτυξης όπως προσεγγίστηκε στη Διάσκεψη του Ρίο (1992) Αειφόρος Ανάπτυξη Περιβάλλον Οικολογία Οικονομία Κοινωνία Πού τοποθετείται η Εκπαίδευση;
Ο Επαναπροσανατολισμός της ΠΕ: Η ΠΕ μόνο για τη στήριξη του Περιβάλλοντος ή με έναν πιο ευρύ ρόλο; Αειφόρος Ανάπτυξη ΠE Περιβάλλον Οικολογία Οικονομία Κοινωνία?
Η προσέγγιση της Θεσσαλονίκης (1997) Αειφόρος Ανάπτυξη Περιβάλλον Οικολογία Οικονομία Κοινωνία Εκπαίδευση Εκπαίδευση για το Περιβάλλον και την Αειφορία
Ένα ευρέως χρησιμοποιούμενο μοντέλο στην Ευρωπαϊκή Ένωση ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΟΙΝΩΝΙΑ Α.Α. ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Πού τοποθετείται η εκπαίδευση;
Η εξέλιξη μετά τη Θεσσαλονίκη Περιβάλλον Οικονομία Κοινωνία Εκπαίδευση Η αειφόρος ανάπτυξη σαν πυραμίδα με έδρα την Εκπαίδευση
Περιβάλλον Οικονομία Κοινωνία Διακυβέρνηση Μόνη η Εκπαίδευση δεν αρκεί για την προσέγγιση της αειφόρου ανάπτυξης. Η εκπαίδευση είναι ένα μέρος της συνολικής «Διακυβέρνησης».
Διακυβέρνηση Οικονομία Κοινωνία Περιβάλλον Το Περιβάλλον ως η βάση για τις υπόλοιπες τρεις ανθρωπογενείς έδρες (το ανθρώπινο «εποικοδόμημα». Το σχήμα αυτό μοιάζει αρκετά με την αρχική προσέγγιση της ΠΕ.
Διακυβέρνηση Οικονομία Κοινωνία Το ανθρώπινο εποικοδόμημα πάνω στο περιβάλλον
Θεσμοί Εκπαίδευση Επιστήμη & Τεχνολογία Διακυβέρνηση Ανάλυση της Διακυβέρνησης για την προσέγγιση της αειφόρου ανάπτυξης
Η αειφόρος ανάπτυξη σαν «διαμάντι» (διπλή πυραμίδα) όπου μία έδρα είναι και η εκπαίδευση Κοινωνική Πρόνοια ΔΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗ Οικονομία Προστασία Περιβάλλοντος Εκπαίδευση Θεσμοί Επιστήμη &Τεχνολογία
Το περιεχόμενο της Eκπαίδευσης για την Αειφόρο Ανάπτυξη (ΕΑΑ) σαν «διαμάντι» (διπλή τριγωνική πυραμίδα-εξάεδρο) Οικονομία Κοινωνική Πρόνοια Προστασία Περιβάλλοντος Πολιτισμός Θεσμοί Επιστήμη &Τεχνολογία
Διεθνές πλαίσιο: Η δεκαετία των Ηνωμένων Εθνών για την ΕΑΑ (2005-2014) Υιοθετήθηκε στη Γ.Σ. του ΟΗΕ το 2002 UNESCO: Φορέας Υπεύθυνος για την Δεκαετία UNECE: «Στρατηγική για την Δεκαετία ΕΑΑ», υιοθετήθηκε από κοινού από Υπουργούς Περιβάλλοντος και Εκπάιδευσης (Vilnious, 2005) Σε Μεσογειακό Επίπεδο εγκαινιάστηκε στην Ελλάδα (Αθήνα, 2005)
Η Στρατηγική της UNECE για την ΕΑΑ Έχει στόχο να ενσωματώσει τα βασικά θέματα της ΑΑ σε όλα τα εκπαιδευτικά συστήματα, όπως τη μείωση της φτώχειας, την ειρήνη, τη δημοκρατία, τη δικαιοσύνη, την ασφάλεια, τα ανθρώπινα δικαιώματα, την υγεία, την κοινωνική ισότητα, την πολιτιστική ποικιλότητα, την οικονομία, την προστασία του περιβάλλοντος, της διαχείρισης των φυσικών πόρων.
Η Στρατηγική της UNECE για την ΕΑΑ Ορίζει το εννοιολογικό και τα αναγαία στοιχεία για το γενικό θεσμικό πλαίσιο Αναπτύσσει εργαλεία ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ για τις χώρες, όπως είναι: Οι δείκτες παρακολούθησης της εφαρμογής της Στρατηγικής Η λίστα των Δεξιοτήτων των εκπαιδευτικών (competences) Ορίζει σύστημα παρακολούθησης (monitoring) και αναφοράς (reporting)
Ασφαλώς, πέρα από τη Στρατηγική υπάρχουν σημαντικές προκλήσεις για τον 21 ο αιώνα και τη νέα χιλιετία για να μπορέσει η νέα εκπαίδευση και ιδιαίτερα η ΕΑΑ να ξεπεράσει τις εντάσεις και να οδηγήσει σε ισορροπία ανάμεσα σε: Παγκόσμιο Γενικό Παράδοση Ανταγωνιστικότητα Ανθρώπινη έκφραση αλματωδώς παραγόμενης γνώσης Πνευματικό Τοπικό Ατομικό Νεωτερισμό Ισότητα στις ευκαιρίες Πεπερασμένη ικανότητα αφομοίωσης Υλιστικό
Πορεία προς την ΕΑΑ σε ένα Νέο Αειφόρο Σχολείο Προσεγγιστική αλλά όχι αφηρημένη και τυχαία: με συγκεκριμένο όραμα, στόχους, σαφές πρόγραμμα, ενσυνείδητους εκπαιδευτικούς φορείς μεταβολής και διακριτούς σταθμούς και δείκτες προόδου. Απαιτεί τόλμη και «ξεβόλεμα» και όχι «ανατροπή για την ανατροπή» (αλλαγή στις μορφές χωρίς αντίστοιχη αλλαγή στην ουσία). Βασική προϋπόθεση η εξασφάλιση συνέχειας και συνέπειας. Αυτό θα επέτρεπε τα επίσημα αναλυτικά προγράμματα αλλά και οι «λανθάνουσες» εκπαιδευτικές πρακτικές να έρθουν πιο κοντά, και να επιτρέψουν εκείνη την ιδεολογική λιτότητα και οργανωτική αυτοπειθαρχία που είναι αναγκαίες για την ανάληψη οποιασδήποτε σοβαρής προσπάθειας με προοπτικές επιτυχίας.
Οι προοπτικές για την Ελλάδα Η ΠΕ εφαρμόζεται με επιτυχία σε αρκετά διευρυμένη βάση Χρειάζεται αξιοποίηση της ΠΕ μαζί με άλλες εκπαιδεύσεις (ισότητας, αγωγής υγείας, (δια)πολιτιστικής, ειρήνης, κ.λπ.) Η ΕΑΑ δεν αποτελεί άθροισμα ούτε απλό συνδυασμό των παραπάνω: Όλα αυτά όμως είναι τα χρήσιμα συστατικά της ΕΑΑ, που είναι έτσι και αλλιώς μια μακροχρόνια διαδικασία πειραματισμού, αυτογνωσίας και βελτίωσης
Οι προοπτικές για την Ελλάδα Η Στρατηγική για την ΕΑΑ (UNECE, 2005) είναι ιδιαίτερα χρήσιμη αλλά δεν είναι πανάκεια ούτε «βίβλος». Πρέπει να εφαρμοστεί με βάση τις εθνικές και τοπικές συνθήκες και δυνατότητες. Ο ρόλος μιας Εθνικής Επιτροπής ΕΑΑ είναι σημαντικός. Η Διεθνής Βιβλιογραφία είναι πλούσια σε προτάσεις και παραδείγματα. Η προσωπική μου εκτίμηση είναι ότι η καλύτερη εξέλιξη στην Ελλάδα μπορεί να ακολουθήσει τα καλά παραδείγματα της ΠΕ, κάνοντας όμως τις αναγκαίες διαφοροποιήσεις και τομές.
Οι προοπτικές για την Ελλάδα Τα άμεσα βήματα σύμφωνα με τη Στρατηγική Εθνική Επιτροπή για την ΕΑΑ με ουσιαστικές αρμοδιότητες Η Στρατηγική και όλα τα εργαλεία και δείκτες που εισάγει να λειτουργεί ως ουσιαστικό πλαίσιο Επιλεγμένα σεμινάρια σε στελέχη (όχι επανάληψη των λαθών του παρελθόντος!)
Αν και η πορεία προς την ΕΑΑ και το Αειφόρο Σχολείο δεν είναι ένας μονόδρομος ούτε ένας στατικός προορισμός, δεν πρέπει να θεωρείται ούτε ως «ελεύθερος πειραματισμός» ούτε ως «ουτοπία». Έχουν ήδη προσεγγιστεί επιτυχώς και είναι ουσιαστικοί στόχοι μαζί και εργαλεία για ένα καλύτερο μέλλον για την ανθρωπότητα την Ελλάδα, την κοινωνία και καθένα άτομο ξεχωριστά.