Δράσεις στρατηγικής για τη μείωση αλατιού στα προϊόντα αρτοποιίας Μαράκης Γ., Τσιγαρίδα Ε., Μπουκουβάλας Γ. Δ/νση Διατροφικής Πολιτικής και Ερευνών Ενιαίος Φορέας Ελέγχου Τροφίμων
Κίνδυνοι για την υγεία από την υπερβολική κατανάλωση αλατιού Αυξημένος κίνδυνος για υπέρταση Αυξημένος κίνδυνος για εγκεφαλικό Αυξημένος κίνδυνος για στεφανιαία καρδιακή νόσο Αυξημένη θνητότητα Ενδείξεις που συσχετίζουν δίαιτα πλούσια σε αλάτι με: Έλκος στομάχου και δωδεκαδακτύλου Καρκίνος στομάχου Οστεοπόρωση Παθήσεις νεφρών
Συσχέτιση μεταξύ υψηλής πρόσληψης αλατιού και υπέρτασης Μελέτες καταδεικνύουν μια σταθερή και άμεση σχέση μεταξύ αλατιού και αρτηριακής πίεσης Η μείωση της αρτηριακής πίεσης ως αποτέλεσμα της μείωσης της πρόσληψης αλατιού ισχύει και για τα δύο φύλα, για όλες τις εθνότητες, όλες τις ηλικιακές ομάδες και ανεξαρτήτως της αρχικής τιμής αρτηριακής πίεσης
Στοιχεία επιπολασμού υπέρτασης στην Ελλάδα Σύμφωνα με την «Εθνική Έρευνα Υγείας: Έτος 2009» που εκπονήθηκε από την ΕΛ.ΣΤΑΤ. ένας στους πέντε δήλωσε ότι έχει υπέρταση. Τα ποσοστά των ανδρών και των γυναικών με υπέρταση είναι 17,1% και 22,5% αντίστοιχα. 70,00% 60,00% 50,00% 40,00% 30,00% ΑΝΤΡΕΣ ΓΥΝΑΙΚΕΣ 20,00% 10,00% 0,00% 15-24 25-34 35-44 45-54 55-64 65+ Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ. «Εθνική Έρευνα Υγείας: 2009»
Πόσο αλάτι προσλαμβάνει ο σύγχρονος καταναλωτής; Η ημερήσια πρόσληψη αλατιού σε κράτη της ΕΕ κυμαίνεται μεταξύ 8-10γρ. ή και παραπάνω Σε άλλες χώρες η κατανάλωση αλατιού μπορεί να είναι πολύ μεγαλύτερη! π.χ. στην Τουρκία, η πρόσληψη αλατιού έχει παρατηρηθεί ότι αγγίζει τα 18γρ. ημερησίως (εκ των οποίων τα 7γρ. προέρχονται από την κατανάλωση ψωμιού)
Πηγές νατρίου στη διατροφή του Ευρωπαίου 70-75% Επεξεργασμένα τρόφιμα 10-15% Αλάτι που προστίθεται στο μαγείρεμα / στο φαγητό στο πιάτο 10-15% Νάτριο που υπάρχει σε φυσική μορφή στις ακατέργαστες τροφές
Στρατηγική σε παγκόσμιο επίπεδο Ο στόχος που έχει θέσει ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας είναι η μείωση της πρόσληψης αλατιού σε λιγότερο από 5γρ. ημερησίως (ή 2γρ. νατρίου) μέχρι το 2025. WHO, 2007 Η κατανάλωση αλατιού από τα παιδιά πρέπει να είναι μικρότερη συγκριτικά με την αντίστοιχη κατανάλωση από τους ενήλικες
Μεταξύ των πέντε πιο σημαντικών παρεμβάσεων σε παγκόσμιο επίπεδο στον τομέα της δημόσιας υγείας, η μείωση της πρόσληψης αλατιού κατέχει τη δεύτερη θέση στη λίστα των προτεραιοτήτων, μετά τη διακοπή του καπνίσματος. Cappuccio et al., 2011 BMJ Η συζήτηση έχει μετατοπιστεί από το: «εάν η μείωση πρόσληψης αλατιού έχει οφέλη για την υγεία» στο: «ποιος είναι ο καλύτερος τρόπος μείωσης της πρόληψης αλατιού προκειμένου να σωθούν ζωές» Campbell et al., 2011 Can J Cardiol
Παγκόσμια δίκτυα για ανάπτυξη στρατηγικών μείωσης αλατιού από το γενικό πληθυσμό European Salt Action Network PAHO Expert Group Western Pacific Initiative South East Asia Initiative Development of Population Salt Reduction Strategies
Δράσεις μείωσης πρόσληψης αλατιού στην Ευρώπη Συμπεράσματα Συμβουλίου της ΕΕ High Level Group on Nutrition & Physical Activity Συμβούλιο Υπουργών Υγείας European Salt Action Network ESAN [ανταλλαγή τεχνογνωσίας και επιστημονικών πληροφοριών] Εθνικές στρατηγικές και δράσεις Ευρωπαϊκών κρατών
Στρατηγική μείωσης πρόσληψης αλατιού 5 κύριοι άξονες Ευαισθητοποίηση και ενημέρωση του πληθυσμού για μείωση πρόσληψης αλατιού Συλλογή δεδομένων Διαβούλευση με επιχειρήσεις τροφίμων προκειμένου να τεθούν ρεαλιστικοί στόχοι μείωσης αλατιού Ανασχεδιασμός τροφίμων Παρακολούθηση και αξιολόγηση πρόσληψης αλατιού
Ευαισθητοποίηση και ενημέρωση του πληθυσμού για μείωση πρόσληψης αλατιού Μελέτη ΕΦΕΤ: Γνώσεις, στάση και συμπεριφορά των Ελλήνων απέναντι στο αλάτι Εθνικά αντιπροσωπευτικό δείγμα 3609 ενηλίκων 17 ερωτήσεις Υπάρχει μέγιστη ημερήσια ποσότητα αλατιού που συστήνουν οι ειδικοί για τους ενήλικες; Δεν γνωρίζω 49,2% Όχι 17,5% Ναι 33,3% Ποια είναι η μέγιστη ημερήσια ποσότητα αλατιού που συστήνουν οι ειδικοί για τους ενήλικες; Λάθος Απάντηση / 'Οχι, δεν γνωρίζω 88,9% Ναι / Σωστή απάντηση 11,1%
Ενημερωτικό φυλλάδιο για καταναλωτές Συνεργασία μεταξύ ΕΦΕΤ και Αγωγής Υγείας του Υπουργείου Υγείας
Στρατηγική μείωσης πρόσληψης αλατιού 5 κύριοι άξονες Ευαισθητοποίηση και ενημέρωση του πληθυσμού για μείωση πρόσληψης αλατιού Συλλογή δεδομένων Διαβούλευση με επιχειρήσεις τροφίμων προκειμένου να τεθούν ρεαλιστικοί στόχοι μείωσης αλατιού Ανασχεδιασμός τροφίμων Παρακολούθηση και αξιολόγηση πρόσληψης αλατιού
Πιο σημαντικές πηγές αλατιού στη διατροφή Το ψωμί, αρτοσκευάσματα και δημητριακά αποτελούν την κυριότερη πηγή αλατιού στις περισσότερες χώρες της ΕΕ εκτός από: Τσεχία, Πολωνία, Ρουμανία (το αλάτι κατά το μαγείρεμα είναι η σημαντικότερη πηγή) Νορβηγία, Ισπανία ( προϊόντα κρέατος είναι η σημαντικότερη πηγή) Σε πρόσφατη έκθεση της ΕΕ από τις 13 χώρες που ποσοστοποίησαν τη συνεισφορά των διαφορετικών ομάδων τροφίμων, το ψωμί συνεισφέρει πάνω από 20% στη συνολική πρόσληψη αλατιού (το εύρος κυμαίνεται από 19,1% στην Ισπανία μέχρι 28% στη Γαλλία). http://ec.europa.eu/health/nutrition_physical_activity/docs/salt_report1_en.pdf
Παραδείγματα χωρών που έχουν θέσει συγκεκριμένες δεσμεύσεις για ποσοτικοποιημένους στόχους όσον αφορά στη μείωση αλατιού στο ψωμί και τα αρτοσκευάσματα Αυστρία 15% μείωση αλατιού στο ψωμί σε 4 χρόνια Ουγγαρία μείωση αλατιού στο ψωμί κατά 10,7% μέχρι το τέλος του 2012 και επιπλέον μείωση κατά 5,3% μέχρι το τέλος του 2017 Ολλανδία από τον Ιαν. 2013 δεύτερη νομοθετική μείωση στο ανώτερο όριο αλατιού στο ψωμί (1,8% επί ξηράς μάζας) Σλοβενία 4% μείωση αλατιού στα προϊόντα αρτοποιίας ετησίως (τελικός στόχος: 1γρ αλατιού στα 100γρ προϊόντος) Ισπανία πραγματοποιήθηκαν οι δεσμεύσεις που είχαν κάνει οι αρτοποιοί το 2004 μειώνοντας το αλάτι κατά 18% Δεσμεύσεις (συγκεκριμένες και μη) για μείωση αλατιού στο ψωμί και τα προϊόντα αρτοποιίας έχουν γίνει και σε άλλες χώρες όπως στην Ιταλία, Μάλτα, Ελβετία κτλ
Κρυφές πηγές αλατιού στη διατροφή Στην Ελλάδα, δεδομένα από τη μελέτη EPIC καθώς και από την πιο πρόσφατη μελέτη GRECO, έχουν αναδείξει το θέμα των κρυφών πηγών νατρίου στη διατροφή του Έλληνα. Τα επεξεργασμένα δημητριακά (προϊόντα αρτοποιίας) αποτελούν σημαντική πηγή Νa, κυρίως λόγω της σημαντικής συνεισφοράς των ψωμιών-αρτοσκευασμάτων στη διατροφή του Έλληνα. Psaltopoulou et al., 2004 - Am J Clin Nutr Magriplis et al., 2011 - J Hypertens
Γνώσεις, στάση και συμπεριφορά των Ελλήνων απέναντι στο αλάτι Ποια είναι η κυριότερη πηγή αλατιού στη διατροφή του Έλληνα; Αλάτι που προστίθεται κατά τη διάρκεια του μαγειρέματος 38,2 Κρέας και αλλαντικά 20,4 Τυριά 16,5 Αλάτι που προστίθεται στο τραπέζι 15,8 Ψωμί 3,5 Δεν γνωρίζω 5,6 0 5 10 15 20 25 30 35 40 http://www.efet.gr/images/efet_res/docs/nutrition/salt_report_%20with_abst.pdf
Διερευνητικό Πρόγραμμα Ελέγχου περιεκτικότητας νατρίου σε άρτο-αρτοπαρασκευάσματα Συνεργασία ΕΦΕΤ και Γενικού Χημείου του Κράτους 220 δείγματα ψωμιού (άρτος / αρτοπαρασκευάσματα) 110 δείγματα από Αττική και 110 από Ήπειρο Ανάλυση περιεκτικότητας νατρίου με φλογοφωτομετρία και αναγωγή περιεκτικότητας σε αλάτι
Εύρος περιεκτικότητας αλατιού στα δείγματα (γρ. αλατιού ανά κιλό δείγματος) Εύρος περιεκτικό τητας αλατιού (γρ/κιλό) Μέση περιεκτικό τητα αλατιού Αριθμός δειγμάτων % επί του συνολικού δείγματος <5γρ 3,4 3 1,4 5-10γρ 8,6 21 9,5 Αριθμός δειγμάτων ανά εύρος περιεκτικότητας νατρίου / 100γρ δείγματος 10-15γρ 12,8 144 65,4 80 70 64 80 60 15-20γρ 16,8 50 22,7 >20γρ 22,1 2 0,9 50 40 30 20 10 0 3 5 <200mg 200-300mg 18 300-400mg 400-500mg 500-600mg 39 600-700mg 9 700-800mg 2 >800mg περιεκτικότητα Na ανά 100γρ δείγματος
Μέση περιεκτικότητα αλατιού (γρ.) ανά κιλό δείγματος από διαφορετικές περιοχές Περιεκτικότητα αλατιού (γρ) ανά κιλό δείγματος 14 13,8 13,6 13,4 13,2 13 12,8 12,6 12,4 12,2 12 13,87 12,64 Αττική (n=110) Ήπειρος (n=110) Προέλευση
Περιεκτικότητα αλατιού (γρ / κιλό) σε διαφορετικούς τύπους άρτου / αρτοπαρασκευασμάτων 14,0 13,5 13,9 13,6 13,8 13,5 Μέση περιεκτικότητα αλατιού (γρ) ανά κιλό δείγματος 13,0 12,5 12,4 12,0 11,5 Λευκόπολυτελείαςσταρενιο Χωριάτικο Ολικής Σίκαλης Λοιπά Η κατηγοριοποίηση των δειγμάτων τύπος έγινε δείγματος σύμφωνα με την ονομασία πώλησης όπως την ορίζουν οι αρτοποιοί
Επόμενες ενέργειες; Διαβούλευση με συνδέσμους/ενώσεις αρτοποιών προκειμένου: να τεθούν ρεαλιστικοί στόχοι σταδιακής μείωσης της περιεκτικότητας νατρίου στο ψωμί-αρτοπαρασκευάσματα και δέσμευση για υλοποίηση των στόχων σε συγκεκριμένο χρονικό διάστημα
Τελικά σχόλια Η διακύμανση της περιεκτικότητας αλατιού στο ψωμί είναι μεγάλη (κυμαίνεται από ~1γρ αλατιού μέχρι 22γρ αλατιού στο κιλό ψωμιού) Απαραίτητη η ευαισθητοποίηση όλων των αρτοποιών για παρασκευή ψωμιού χαμηλό σε αλάτι Στόχος η σταδιακή μείωση αλατιού/νατρίου σε όλα τα είδη ψωμιού. Η μείωση αλατιού στο ψωμί είναι εύκολα επιτεύξιμη και αποδεκτή από τον καταναλωτή Απαραίτητη η ευαισθητοποίηση του κοινού σχετικά με τις κρυφές πηγές αλατιού και την επιλογή ψωμιού / αρτοπαρασκευασμάτων χαμηλών σε αλάτι
δυνατότητες περαιτέρω διαλόγου Ο ΕΦΕΤ υλοποιεί το έργο KnowInTarget, το οποίο στοχεύει: Στη διευκόλυνση της προβολής, μεταφοράς και εφαρμογής της νέας γνώσης, και Στη δημιουργία στρατηγικών και πολιτικών, σε περιφερειακό επίπεδο, φιλικότερων προς την καινοτομία Στα πλαίσια του έργου, ο ΕΦΕΤ θα οργανώσει μία σειρά ημερίδων με στόχο την ενημέρωση και τον διάλογο με τον κλάδο των τροφίμων με αφορμή τις εξελίξεις στη νομοθεσία των τροφίμων. Το έργο KnowInTarget υποστηρίζεται από μία κοινοπραξία 10 εταίρων από την Ελλάδα, την Ιταλία, τη Γαλλία, την Ισπανία και τη Σλοβενία. Το έργο συγχρηματοδοτείται από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης υπό το Πρόγραμμα MED. www.knowintarget.eu
Ευχαριστούμε για την προσοχή σας! Ευχαριστίες: Δ/νση Τροφίμων, ΓΧΚ Χημική Υπηρεσία Ιωαννίνων KY ΕΦΕΤ Περιφ. Δ/νση Αττικής, ΕΦΕΤ Περιφ. Δ/νση Ηπείρου, ΕΦΕΤ http://www.efet.gr/images/efet_res/docs/nutrition/alati_20_09_2011.pdf