EΝΟΡΙΑ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ I.M. ΓΟΥΜΕΝΙΣΣΗΣ, ΑΞΙΟΥΠΟΛΕΩΣ & ΠΟΛΥΚΑΣΤΡΟΥ ΣΤΕΡΕΩΣΗ - ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ - ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΓΟΥΜΕΝΙΣΣΑ 2010
2 > EΝΟΡΙΑ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ
3 > I. M. ΓΟΥΜΕΝΙΣΣΗΣ, ΑΞΙΟΥΠΟΛΕΩΣ & ΠΟΛΥΚΑΣΤΡΟΥ Σε μια κομβική συγκυρία 140 ετών από τα εγκαίνια του Ναού, και μόνη η παρουσίαση του παρόντος τεύχους, καρπού μακρών διεργασιών και μελετών εγκεκριμένων από το Κ.Σ.Ν.Μ. και το Κ.Α.Σ., αποτελεί ως πρώτο βήμα απότιση φόρου τιμής, ελάχιστο κτητορικό μνημόσυνο για τους ιδρυτές του μεγαλοπρεπούς Ναού συμβόλου. Τότε είχε ανιδρυθεί με καθοδήγηση του Μητροπολίτη Βοδενών (Εδέσσης) Νικοδήμου και συμμετοχή όλων των Γουμενισσιωτών, κατόπιν προετοιμασίας, σε μια πενταετία (1864 1869). Η δημοσίευση του τεύχους, εξάλλου, συνιστά άφευκτο χρέος μας και προσφορά προς την πόλη και την περιοχή. Η μεθοδολογία που ακολουθήθηκε για την οργάνωση του φακέλου του Αγίου Γεωργίου και απέσπασε όχι απλώς έγκριση αλλά και συγχαρητήρια από το Κ.Α.Σ. (Ιούλιος 2009), μπορεί να αποτελέσει παράδειγμα για τις Αρχές ως προς το πολιτιστικό απόθεμα του τόπου. Ευχαριστίες εποφείλονται στον τ. Υπουργό Βουλευτή Κιλκίς κ. Σ.Τσιτουρίδη για την καθοριστική συμβολή του στην προώθηση για την επικαιροποίηση (ολοκλήρωση) των μελετών και στο Γεν. Γραμματέα Περιφέρειας Κ. Μακεδονίας Καθηγητή κ. Γ. Τσιότρα για την ένταξη του έργου των μελετών του τεύχους. Γουμενίσσης, Αξιουπόλεως & Πολυκάστρου ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ
5 > I. M. ΓΟΥΜΕΝΙΣΣΗΣ, ΑΞΙΟΥΠΟΛΕΩΣ & ΠΟΛΥΚΑΣΤΡΟΥ Ο ναός του Αγίου Γεωργίου, βρίσκεται στο κέντρο της πόλης της Γουμένισσας, 65χλμ βορειοδυτικά της Θεσσαλονίκης, στις υπώρειες του όρους Πάικου. Τοποθετημένος μέσα σε μεγάλο οικοδομικό τετράγωνο στο κέντρο της πόλης, επί της οδού Ελευθερίου Βενιζέλου, αφήνεται περίοπτος στον περαστικό εντυπωσιάζοντας τον με το επιβλητικό μέγεθος του. Ο ναός είναι κηρυγμένο μνημείο από το 1991 (Φ.Ε.Κ. 837Β /11-10-1991) υπό την εποπτεία της 9ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων. Από την ίδια χρονιά (1991) λειτουργεί ως μητροπολιτικός ναός της πόλης. Ο ναός οικοδομήθηκε το 1861, σε μια περίοδο έντονων αναταραχών στο Μακεδονικό χώρο. Ανήκει στον τύπο της τρίκλιτης ξυλόστεγης βασιλικής της περιόδου της Τουρκοκρατίας και αποτελεί σημαντικό μνημείο για την πόλη, αντιπροσωπεύοντας τους αγώνες των κατοίκων απέναντι στις βίαιες προσπάθειες των βουλγάρων να τους εξισλαβίσουν.
6 > EΝΟΡΙΑ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ Η κατάσταση του Ναού σήμερα Ο ναός σήμερα παρουσιάζει πολλά προβλήματα που εντοπίζονται στη στατική συμπεριφορά του αλλά και στις αλλοιώσεις που έχει υποστεί από την κακή συντήρηση των κατασκευών και τις νεωτερικές επεμβάσεις με αποτέλσμα την αισθητική και λειτουργική υποβάθμιση του μνημείου. Η πρώτη προσπάθεια για την εκπόνηση της μελέτης αποκατάστασης του ναού, πραγματοποιήθηκε τον Ιανουάριο του 1999 από την αρχιτέκτονα Άννα Παπαδάμου. Ωστόσο χρειάσθηκαν αρκετά χρόνια έως το 2007, για να φθάσει η συγκεκριμένη μελέτη να υποβληθεί προς έγκριση στο Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο (Κ.Α.Σ.) το οποίο απεφάνθη ως αναρμόδιο και παρέπεμψε το θέμα στο Κεντρικό Συμβούλιο Νεωτέρων Μνημείων. Η Τεχνική Υπηρεσία της Ιεράς Μητροπόλεως Γουμενίσσης, Αξιουπόλεως και Πολυκάστρου εξέλαβε την απόφαση του Κ.Α.Σ. ως μια πολύ καλή ευκαιρία για να συμπληρώσει τη μελέτη και να δημιουργήσει ένα πλήρη φάκελο αποτελούμενο τόσο από τις μελέτες αποτύπωσης, αποκατάστασης, στερέωσης και ανάδειξης του ναού και του περιβάλλοντος χώρου του όσο και από τις μελέτες συντήρησης και άλλων εργασιών ώστε ο φάκελος αυτός να υποβληθεί εκ νέου στην Διεύθυνση Αναστήλωσης Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων (Δ.Α.Β.Μ.Μ.) και να προωθηθεί για έγκριση στο Κ.Σ.Ν.Μ. Ομάδα μελέτης Για τη δημιουργία του πλήρους φακέλου, ο υπεύθυνος για θέματα ανάπτυξης της Μητρόπολης π. Χριστόδουλος Παπακώστας οργάνωσε μια ομάδα από αρχιτέκτονες, πολιτικούς και ηλεκτρολόγους μηχανικούς, συντηρητές και άλλους ειδικούς επιστήμονες και συντόνισε μια σειρά εργασιών με αφετηρία τον Αύγουστο του 2007. Υπό την ευλογία και πνευματική καθοδήγηση του Σεβασμιοτάτου Μητροπολίτη κ.κ. Δημητρίου, η ομάδα εργάσθηκε και ολοκλήρωσε τη δημιουργία του πλήρους φακέλου στο τέλος του πρώτου εξαμήνου του 2008.
7 > I. M. ΓΟΥΜΕΝΙΣΣΗΣ, ΑΞΙΟΥΠΟΛΕΩΣ & ΠΟΛΥΚΑΣΤΡΟΥ
8 > EΝΟΡΙΑ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ Αποτύπωση Ναού Ανάδοχος: Λιάνα Ευθυμιάδου, Αρχιτέκτων Μηχανικός - Αναστηλώτρια Μετά τον έλεγχο της υφιστάμενης αποτύπωσης, κρίθηκε αναγκαία η εξ αρχής αρχιτεκτονική αποτύπωση του ναού. Η ομάδα εργασίας, με υπεύθυνη την αρχιτέκτονα-αναστηλώτρια Λιάνα Ευθυμιάδου, εργάσθηκε επί τόπου επιλέγοντας τη μέθοδο της ηλεκτρονικής αποτύπωσης με χρήση γεωδαιτικού σταθμού και τη δημιουργία ενός ψηφιακού μοντέλου σημείων με αναφορές σε διαδοχικές στάσεις εντός και εκτός του ναού. Η εργασία ολοκληρώθηκε στην πρώτη της φάση σε εννέα ημέρες λαμβάνοντας περισσότερα από 4.400 σημεία και δεκαπέντε στάσεις του σταθμού. Στη συνέχεια τα δεδομένα έτυχαν επεξεργασίας και μετατράπηκαν στα γενικά σχέδια της αρχιτεκτονικής αποτύπωσης συνιστώντας έτσι ένα αξιόπιστο και άμεσα επαληθευόμενο υπόβαθρο για όλες τις υπόλοιπες ειδικότητες μηχανικών. Το υπόβαθρο αυτό είναι δυναμικό επιτρέποντας στο μέλλον να παραχθούν περισσότερες τομές για τη δημιουργία περισσοτέρων αρχιτεκτονικών σχεδίων. Η συγκεκριμένη μέθοδος που εφαρμόσθηκε έδωσε υψηλής ακρίβειας σχέδια αρχιτεκτονικής αποτύπωσης παρουσιάζοντας ακόμη και τις ελάχιστες μετατοπίσεις του φέροντος οργανισμού και των λοιπών δομικών στοιχείων.
9 > Η αποτύπωση έγινε με τη χρήση γεωδαιτικού σταθμού, τύπου Leica TC/TCR 407 [ με χαρακτηριστικά: Up to 7000m Measurement Range 5mm + 2 ppm Distance measurement to prism (TC/TCR) or without reflector (TCR)]. Χρησιμοποιήθηκαν επίσης αποστασιόμετρο τύπου Leica Disto A5 Laser, ξύλινα δίμετρα, και προφιλόμετρα για την αποτύπωση της στέγης, των αρχιτεκτονικών μορφολογικών στοιχείων, των κουφωμάτων και του σταθερού εξοπλισμού (άμβωνας, στασίδια, παγκάρι κ.α.). Για την αρτιότερη αποτύπωση του μνημείου, τόσο στο εξωτερικό όσο και στο εσωτερικό του, λήφθηκαν ανύσματα του ενός μέτρου των οποίων η ακρίβεια επαληθεύτηκε στο τρισδιάστατο ψηφιακό μοντέλο. Τα αρχιτεκτονικά σχέδια της αποτύπωσης, χρησιμοποιήθηκαν και ως υπόβαθρο για την διατύπωση της παθολογίας του ναού με κωδικοποιημένη αναφορά σε βλάβες, επεμβάσεις και χαρακτηριστικά του μνημείου.
10 > I. M. ΓΟΥΜΕΝΙΣΣΗΣ, ΑΞΙΟΥΠΟΛΕΩΣ & ΠΟΛΥΚΑΣΤΡΟΥ
11 > EΝΟΡΙΑ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ Πρόταση αποκατάστασης και ανάδειξης του Ναού και του περιβάλλοντος χώρου Ανάδοχος: Γιώργος Καναβάκης, Αρχιτέκτων Μηχανικός Λαμβάνοντας το υπόβαθρο της υφιστάμενης κατάστασης του ναού, καταβλήθηκε προσπάθεια για την εφαρμογή των διεθνών αρχών αποκατάστασης μνημείων λαμβάνοντας υπόψη τις ιδιαιτερότητες του ναού. Η ομάδα των αρχιτεκτόνων με υπεύθυνο τον αρχιτέκτονα Γιώργο Καναβάκη που ήταν και ο γενικός συντονιστής όλων των ομάδων μηχανικών, συνεργάσθηκε σε διεπιστημονικό επίπεδο με τους υπόλοιπους μηχανικούς της μελέτης, με αποτέλεσμα την επιλογή των αρτιότερων λύσεων των προβλημάτων ως προς τις μεθόδους και τα υλικά. Η επέμβαση θα είναι συμβατή με τις αρχές που απορρέουν κυρίως από το χάρτη της Βενετίας και στοχεύει στην αντιμετώπιση των προβλημάτων που αναλύθηκαν στο στάδιο της αναγνώρισης της παθολογίας του μνημείου, με ήπιο τρόπο. Πρωταρχικός στόχος είναι η αντιμετώπιση των σοβαρών δομικών και οικοδομικών προβλημάτων που εντοπίστηκαν. Δεύτερη προτεραιότητα, αποτελεί η αποκατάσταση της τυπολογίας και της μορφολογίας του μνημείου. Ο δεύτερος στόχος είναι αρκετός ώστε να επαναφέρει το ναό σε ένα λειτουργικά άρτιο «κτήριο» ως προς τις ανάγκες της ορθόδοξης τελετουργίας. Συνοπτικά οι αρχές για τις προτεινόμενες επεμβάσεις διαμορφώνονται ως ακολούθως. Διατήρηση της αυθεντικότητας του μνημείου με τη διατήρηση και συντήρηση όσο το δυνατό περισσότερων αυθεντικών αρχιτεκτονικών στοιχείων και ανάδειξης άλλων που έχουν καταστραφεί αλλά η αποκατάστασή τους είναι δυνατή σύμφωνα με τα στοιχεία που προέκυψαν από τη διενέργεια των διερευνητικών τομών. Τα προτεινόμενα υλικά και νέες κατασκευές είναι συμβατά με τον τύπο του ναού. Ο τρόπος κατασκευής είναι ο παραδοσιακός αλλά βελτιωμένος όπου αυτό κρίνεται απαραίτητο. Τέλος επιδιώκεται η κατά το δυνατό αναστρεψιμότητα των επεμβάσεων.
Ο περιβάλλων χώρος του ναού ανοίγεται προς το δημόσιο δρόμο της πόλης. Ο σχεδιασμός του προβλέπει χρήση φυσικών τοπικών λίθων καθώς και τη δυναμική εμφάνιση του νερού, χαρακτηριστικό στοιχείο της πόλης. Τα χαρακτηριστικά στοιχεία της Γουμένισσας παρουσιάζονται με χρήση δυναμικών στηλών νερού και φωτός ως όριο μεταξύ του «θρησκευτικού και δημοτικού χώρου». Ιδιαίτερη προσπάθεια καταβλήθηκε ώστε η αποκατάσταση του ναού να περιλαμβάνει τόσο εφαρμογές βιοκλιματικού σχεδιασμού όσο και ενεργειακές λύσεις φιλικές προς το περιβάλλον. Έτσι, μελετήθηκε και προτείνεται σύστημα γεωθερμίας για την κάλυψη των αναγκών ψύξης και θέρμανσης του ναού. 12 >
Στην πρόταση αποκατάστασης περιλαμβάνονται όλες οι απαραίτητες ηλεκτρομηχανολογικές εγκαταστάσεις για την άρτια λειτουργία του ναού. Οι εγκαταστάσεις αυτές διέπονται από αρχές που διατυπώθηκαν αρχικά από την ομάδα των αρχιτεκτόνων και παραδόθηκαν στους μηχανολόγους για περαιτέρω επεξεργασία και σχεδιασμό. 13 > I. M. ΓΟΥΜΕΝΙΣΣΗΣ, ΑΞΙΟΥΠΟΛΕΩΣ & ΠΟΛΥΚΑΣΤΡΟΥ
14 > EΝΟΡΙΑ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ Πρόταση στερέωσης και ενίσχυσης του Ναού Ανάδοχος: Δημήτρης Μουρτζούχος, Πολιτικός Μηχανικός Τα περισσότερα προβλήματα που παρουσιάζονται σήμερα στο ναό οφείλονται κατά κύριο λόγο σε αστοχίες και δυσλειτουργίες του φέροντος οργανισμού του. Συνοπτικά αναφέρονται οι αστοχίες της λιθοδομής λόγω των πρόσθετων φορτίων του κωδωνοστασίου, η αστοχία των ξύλινων ζευκτών του κεντρικού τμήματος της στέγης και η απόκλιση από την κατακόρυφο των ξύλινων υποστυλωμάτων του κεντρικού κλίτους και των υπερώων λόγω της αφαίρεσης των αρχικών ελκυστήρων τετραγωνικής διατομής στο ύψος των κυρίων δοκών που εδράζονται σε αυτά. Από την αξιολόγηση των αποτελεσμάτων της στατικής ανάλυσης προκύπτει ότι λόγω έλλειψης διαφραγματικής λειτουργίας στα επίπεδα των υπερώων και της στέγης παρουσιάζεται έντονη εγκάρσια παραμόρφωση υπό σεισμική ένταση των φερόντων τοίχων κυρίως της βόρειας και νότιας πλευράς.
15 >
16 > I. M. ΓΟΥΜΕΝΙΣΣΗΣ, ΑΞΙΟΥΠΟΛΕΩΣ & ΠΟΛΥΚΑΣΤΡΟΥ Next 2007 3 by Computec Software ιαγρά ατα NXY Φόρτιση 3 Next 2007 3 by Computec Software Next 2007 3 by Computec Software 3d Wireframe Αγ. Γεώργιος K 1 :100 Next 2007 3 by Computec Software ιαγρά ατα NY Φόρτιση 1 Αποψη 3 Μόνι α Αγ. Γεώργιος ιαγρά ατα MXY Φόρτιση 3 Αποψη 3 Σεισ ός Χ Αγ. Γεώργιος K 1 :100 K 1 :100 ιαγρά ατα NY Φόρτιση 3 Αποψη 4 Σεισ ός Χ Αγ. Γεώργιος K 1 :100
17 > EΝΟΡΙΑ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ Οι επεμβάσεις που προτείνονται για τη στερέωση και ενίσχυση του φέροντος οργανισμού του ναού παρουσιάζονται συνοπτικά. Η καθαίρεση του κωδωνοστασίου θα ανακουφίσει τη νοτιοδυτική πλευρά του φέροντος οργανισμού του ναού από τα θλιπτικά φορτία που είναι η αιτία δημιουργίας των βλαβών. Οι βλάβες σε αυτή την πλευρά θα αποκατασταθούν με συρραφή των ρωγμών που υπάρχουν σε συνδυασμό με την εισπίεση τσιμεντενέματος για την αποκατάσταση της συνέχειας του φέροντος οργανισμού. Στην εξωτερική όψη των λιθοδομών, λόγω της διατήρησής του χωρίς επίχρισμα θα γίνει βαθύ «πατητό» αρμολόγημα με απώτερο στόχο τη γενικότερη βελτίωση των ιδιοτήτων του υπάρχοντος συνδετικού κονιάματος. Στην εσωτερική όψη των λιθοδομών θα γίνει καθαίρεση του υπάρχοντος επιχρίσματος, τμηματικά, διατηρώντας τα γύψινα πλαίσια, όπως περιγράφεται σε προηγούμενο κεφάλαιο και θα αντικατασταθεί με ινοπλισμένο επίσχρισμα. Σημαντική θα είναι η εφαρμογή της μεθόδου των ριζοοπλισμών ώστε να αυξηθεί η εφελκυστική αντοχή της αργολιθοδομής με σκοπό την καλύτερη συμπεριφορά σε οριζόντιες δράσεις που καταπονούν τους φέροντες τοίχους κάθετα στο επίπεδό τους. Η δημιουργία συνθηκών μερικού διαφράγματος στη στάθμη του δαπέδου των υπερώων επιτυγχάνεται με την τοποθέτηση διπλού σανιδώματος (πετσώματος) κάτω από τις υπάρχουσας ξυλοδοκούς του πατώματος. Στο κεντρικό τμήμα της στέγης, πάνω από το κεντρικό κλίτος του ναού, τοποθετούνται οκτώ νέα μεταλλικά ζυγώματα στις θέσεις άνω των ξύλινων υποστυλωμάτων σε συνδυασμό με την επανατοποθέτηση των αρχικών ελκυστήρων που είχαν αφαιρεθεί. Τέλος, παρόλο που οι λίθινοι ογκόλιθοι που αποτελούν θεμέλια των ξύλινων υποστυλωμάτων δεν παρουσιάζουν ανεπάρκειες, κρίνεται σκόπιμο, λόγω της μικρής επιφανείας τους να αυξηθούν οι διαστάσεις τους.
18 > I. M. ΓΟΥΜΕΝΙΣΣΗΣ, ΑΞΙΟΥΠΟΛΕΩΣ & ΠΟΛΥΚΑΣΤΡΟΥ Πρόταση ηλεκτρομηχανολογικών εγκαταστάσεων Ανάδοχος: Κωνσταντίνος Γκλέζος, Ηλεκτρολόγος Μηχανικός Η πρόκληση σε μνημεία όπως ο Ιερός Ναός Αγίου Γεωργίου Γουμένισσας είναι διπλή. Αφενός πρέπει να λειτουργήσουν άρτια καλύπτοντας στο μέγιστο δυνατό βαθμό τις σύγχρονες ανάγκες διαμονής, ασφάλειας, ιδιαιτέρων λειτουργιών κλπ. και αφετέρου να διασφαλισθούν οι αρχές που θέτει η ομάδα αρχιτεκτόνων στην πρόταση αποκατάστασης. Η ομάδα των ηλεκτρομηχανολογικών εγκαταστάσεων, με υπεύθυνο τον Κωνσταντίνο Γκλέζο, ηλεκτρολόγο μηχανικό, τήρησε ώς το τέλος τις αρχές και κατευθύνσεις της αρχιτεκτονικής μελέτης και σε συνεργασία με τους υπόλοιπους μελετητές, έδωσε λύσεις σε δύσκολα προβλήματα διέλευσης αγωγών και καλωδιώσεων με τέτοιο τρόπο που να μη θίγεται ο αρχιτεκτονικός χαρακτήρας του μνημείου. Υπόγειες διελεύσεις αγωγών, μη ορατές καλωδιώσεις και ένα άρτιο σύστημα κλιματισμού με εφαρμογή της γεωθερμίας, είναι η σύνοψη της πρότασης των ηλεκτρομηχανολογικών εγκαταστάσεων. Οι υπόλοιπες μελέτες που υποστηρίζουν την αρχιτεκτονική πρόταση (ηλεκτρικά, φωτισμός, απορροές όμβριων κ.α.) είναι επίσης αποτέλεσμα της συνεργασίας με την ομάδα των αρχιτεκτόνων σε επίπεδο αρχών και αναλυτικών υπολογισμών και βελτιστοποίησης του σχεδιασμού από την πλευρά των ηλεκτρολόγων μηχανικών.
19 > EΝΟΡΙΑ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ Μελέτη συντήρησης Ανάδοχος: Ευτυχία Παπαδοπούλου, Συντηρήτρια Αρχαιοτήτων και Έργων Τέχνης Αφετηρία για τη σύνταξη του συνόλου των μελετών που αφορούν τον Άγιο Γεώργιο Γουμένισσας αποτέλεσαν τα προβλήματα του ξύλινου φορέα της στέγης και η εξ αυτών κατάρρευση τμημάτων επιχρίσματος της οροφής. Προηγούμενες αναστηλωτικές μελέτες που συντάχθηκαν για λογαριασμό της Τεχνικής Υπηρεσίας της Μητρόπολης προέβλεπαν την πλήρη καθαίρεση της στέγης και της καμάρας που φέρει και την ανακατασκευή τους. Χάρη στην εξαιρετικά ανεπτυγμένη ευαισθησία και την ορθή αντίληψη της Μητρόπολης γύρω από τη δεοντολογία προσέγγισης των μνημείων αλλά και τη στενή διεπιστημονική συνεργασία μεταξύ των μελετητών, συντηρητών, αρχιτεκτόνων, στατικών και ηλεκτομηχανολόγων προέκυψε μια συνολική πρόταση επεμβάσεων και λύσεων που θα επιτρέψουν τη διατήρηση της καμάρας και της στέγης ως αναπόσπαστων τμημάτων του Ναού και σημαντικών μαρτύρων της ιστορίας της περιοχής και της τεχνολογίας της εποχής κατασκευής, την ανάδειξη του μνημείου και την εξασφάλιση κατάλληλου περιβάλλοντος για τη διατήρηση των διακοσμητικών και λειτουργικών στοιχείων του Ναού στο μέλλον. Το σύνολο των προτεινομένων επεμβάσεων αποσκοπεί στη διατήρηση και ανάδειξη του μνημείου και των κειμηλίων με απόλυτο σεβασμό στη λατρευτική, ιστορική και αισθητική μαρτυρία, τόσο των αυθεντικών όσο και των ενδιάμεσων φάσεων, με κύριο γνώμονα την αρχή της ελάχιστης επέμβασης.
20 > I. M. ΓΟΥΜΕΝΙΣΣΗΣ, ΑΞΙΟΥΠΟΛΕΩΣ & ΠΟΛΥΚΑΣΤΡΟΥ Στα πλαίσια της μελέτης συντήρησης 1 1. πραγματοποιήθηκαν διερευνητικές εργασίες που αποκάλυψαν άγνωστες παλαιότερες φάσεις του διακόσμου του μνημείου, που τέθηκαν στη διάθεση των αρχιτεκτόνων. (Εικ. 1-3) Από την πλευρά των αρχιτεκτόνων διατέθηκαν εξαιρετικής ποιότητας σχέδια πάνω στα οποία στη συνέχεια κατεγράφη η παθολογία των υλικών από την άποψη της συντήρησης. Εικ.1 Σπαράγματα τοιχογραφιών που διατηρούνται στο πλαίσιο γύρω από τον Παντοκράτορα 1 Αίτημα χορήγησης άδειας εκπόνησης μελέτης συντήρησης προς την 9η Ε.Β.Α. 17/07/2007 Άδεια εκπόνησης μελέτης με αρ. πρωτ. 3649/23-7-07 της 9ης Ε.Β.Α.
21 > EΝΟΡΙΑ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ Εικ. 2 Ζωγραφική απομίμηση ορθομαρμάρωσης που διατηρείται σε όλη την περιοχή της καμάρας
22 > I. M. ΓΟΥΜΕΝΙΣΣΗΣ, ΑΞΙΟΥΠΟΛΕΩΣ & ΠΟΛΥΚΑΣΤΡΟΥ Εικ. 3 Αποκάλυψη αυθεντικής φάσης ξυλόγλυπτου προσκυνηταρίου
23 > EΝΟΡΙΑ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ 2. Έγιναν δειγματοληψίες 2 για την τεκμηρίωση της σύστασης, της κατάστασης διατήρησης και των προτάσεων συντήρησης κονιαμάτων, λίθων και ξύλου. Αναλύσεις λίθων και κονιαμάτων καθώς και δοκιμές αντοχών κονιαμάτων και ξύλου πραγματοποιήθηκαν στα εργαστήρια αρχαιομετρίας του Ε.Κ.Ε.Φ.Ε. Δημόκριτος ενώ ταυτοποίηση του δασοπονικού είδους του ξύλινου υλικού της στέγης έγινε στο εργαστήριο συντήρησης ξύλου του Τμήματος Συντήρησης Αρχαιοτήτων και Έργων Τέχνης του Τ.Ε.Ι. Αθήνας. (Εικ. 4 8, πίνακας 1, γράφημα 1) Τα αποτελέσματα τέθηκαν στη διάθεση του στατικού. Εικ.4 Εγκάρσια τομή δείγματος ξύλου από τη στέγη στο μικροσκόπιο. Μεγέθυνση x 400. Με τη μικροσκοπική παρατήρηση έγινε δυνατή η ταυτοποίηση του δασοπονικού είδους της δομικής ξυλείας της στέγης. (Ερυθρά δρυς.) 2 Αίτημα χορήγησης άδειας δειγματοληψιών προς την 9η Ε.Β.Α, 27/08/07 Άδεια δειγματοληψίας με αρ. πρωτ. 4289/27-8-07 της 9ης Ε.Β.Α.
Εικ. 5 Η αναγνώριση του είδους του ξύλου οδηγεί στην ερμηνεία της παθολογίας του. Σύμφωνα με τη βιβλιογραφία, το σομφό ξύλο της ερυθράς δρυός είναι ευπαθές στην προσβολή από ξυλοφάγα, ενώ το καρδιόξυλο ανθεκτικό, όπως ακριβώς φαίνεται στην τομή της φωτογραφίας. 24 > I. M. ΓΟΥΜΕΝΙΣΣΗΣ, ΑΞΙΟΥΠΟΛΕΩΣ & ΠΟΛΥΚΑΣΤΡΟΥ
25 > EΝΟΡΙΑ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ Εικ.6 Φάσμα στοιχειακής ανάλυσης κονιάματος της καμάρας με φασματοσκοπία ακτίνων Χ (EDX). Στον πίνακα 1 που ακολουθεί παρουσιάζεται η ποσοστιαία αναλογία διαφόρων οξειδίων στο κονίαμα. Η χημική ανάλυση είναι προϋπόθεση για την ερμηνεία της παθολογίας και το σχεδιασμό των επεμβάσεων συντήρησης. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει η παρουσία γύψου στο κονίαμα. Πίνακας 1 Element Oxides (%) Lime - rich area 1.19 2.92 3.08 7.13 10.09 0.22 0.92 72.01 2.45 Na2O MgO Al2O3 SiO2 SO3 Cl2O K2O CaO Fe2O3 Total 1.11 3.99 3.93 10.49 11.84 0.08 0.55 66.53 1.49 Aggregates 0.30 0.39 18.34 64.24 1.22 0.42 12.80 1.79 0.50 Gypsum - rich area 2.14 1.63 2.13 8.44 30.10 0.52 0.98 51.42 2.64
Εικ. 7 Δείγμα κονιάματος της καμάρας στο ηλεκτρονικό μικροσκόπιο σάρωσης (SEM). Μεγέθυνση x 2500. Διακρίνονται περιοχές κρυστάλλων ασβεστίτη και γύψου. 26 > I. M. ΓΟΥΜΕΝΙΣΣΗΣ, ΑΞΙΟΥΠΟΛΕΩΣ & ΠΟΛΥΚΑΣΤΡΟΥ
27 > EΝΟΡΙΑ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ Εικ.4 Εγκάρσια τομή δείγματος ξύλου από τη στέγη στο μικροσκόπιο. Μεγέθυνση x 400. Με τη μικροσκοπική παρατήρηση έγινε δυνατή η ταυτοποίηση του δασοπονικού είδους της δομικής ξυλείας της στέγης. (Ερυθρά δρυς.)
28 > I. M. ΓΟΥΜΕΝΙΣΣΗΣ, ΑΞΙΟΥΠΟΛΕΩΣ & ΠΟΛΥΚΑΣΤΡΟΥ 3. Πραγματοποιήθηκε καταγραφή δεδομένων μικροκλίματος στο εξωτερικό και το εσωτερικό του μνημείου. Από τη μελέτη τους έγινε δυνατή η κατανόηση των αιτίων μεταβολής των ακινήτων και κινητών διακοσμητικών και λειτουργικών στοιχείων του ναού και η διατύπωση προτάσεων ελέγχου του περιβάλλοντος. Δεδομένα και προτάσεις διατέθηκαν στους ηλεκτρομηχανολόγους μελετητές. Γράφημα 1. Συμπεριφορά των δοκιμίων κονιαμάτων κατά την υποβολή τους σε μονοαξονική θλίψη. Στο γράφημα φαίνεται η μεταβολή της αντοχής των δοκιμίων μετά τη στερέωση. Μετά τη στερέωση παρατηρείται αύξηση των αντοχών μέχρι και 80%.
29 > EΝΟΡΙΑ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ Γράφημα 2: Θερμοκρασία εσωτερικού / εξωτερικού περιόδου δέκα ημερών. Αποτυπώνεται η επίδραση του εξωτερικού στο εσωτερικό περιβάλλον και προκύπτουν συμπεράσματα σχετικά με τη θερμική αδράνεια του κτιρίου.
30 > I. M. ΓΟΥΜΕΝΙΣΣΗΣ, ΑΞΙΟΥΠΟΛΕΩΣ & ΠΟΛΥΚΑΣΤΡΟΥ Εικ. 9 Φωτογράφηση στο ορατό Εικ. 10 Φωτογράφηση στο υπεριώδες 4. Για την τεκμηρίωση παλαιότερων επεμβάσεων πάνω σε φορητές εικόνες του Ναού με εξαιρετική ιστορική σημασία πραγματοποιήθηκε φωτογράφηση στην υπεριώδη περιοχή του φάσματος. (Εικ. 8 9) Από τη σύνθεση των παραπάνω δεδομένων και τη διεπιστημονική συνεργασία των μελετητών προκύπτει μια αρκετά καθαρή και κυρίως τεκμηριωμένη εικόνα για την τεχνολογία κατασκευής του μνημείου, τις φάσεις και το ιστορικό μετατροπών του, την παθολογία του και την ερμηνεία της, καθώς και τις προτάσεις συντήρησής του.
31 > EΝΟΡΙΑ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ Εδαφοτεχνική έρευνα διερευνητικές τομές Ανάδοχος: Χρυσή Πιπιλάκη, Γεωλόγος Η τεκμηρίωση της συστάσης και ποιότητας του υπεδάφους στον περιβάλλοντα χώρο του Ιερού Ναού Αγίου Γεωργίου αποτέλεσε το αντικείμενο εργασίων και τομών που πραγματοποίησε ειδικό συνεργείο υπό την επίβλεψη της γεωλόγου Χρυσής Πιπιλάκη. Οι συγκεκριμένες τομές έδωσαν συγκεκριμένα ποιοτικά αποτελέσματα που χρησιμοποιήθηκαν στις παραδοχές των μελετών των μηχανικών. Παράλληλα, εξήχθησαν σημαντικά αποτελέσματα για την εφαρμογή του συστήματος γεωθερμίας που θα αποτελέσει καινοτόμο εφαρμογή στην περιοχή της πόλης της Γουμένισσας. Οι θέσεις των τομών υπεδείχθησαν από τους μηχανικούς που εκπονούν τη μελέτη και λήφθηκε υπόψη και η προτεινόμενη θέση ανέγερσης του νέου κωδωνοστασίου. Συνολικά πραγματοποιήθηκαν πέντε γεωτρήσεις, δύο εκ των οποίων στα δυτικά, μια στα νότια και μια στα ανατολικά του Ναού.
Οι συντελεστές του έργου π. Χριστόδουλος Παπακώστας Λιάνα Ευθυμιάδου, Αρχιτέκτων Μηχανικός - Αναστηλώτρια Γιώργος Καναβάκης, Αρχιτέκτων Μηχανικός Δημήτρης Μουρτζούχος, Πολιτικός Μηχανικός Κωνσταντίνος Γκλέζος, Ηλεκτρολόγος Μηχανικός Ευτυχία Παπαδοπούλου, Συντηρήτρια Αρχαιοτήτων και Έργων Τέχνης Χρυσή Πιπιλάκη, Γεωλόγος