ΑΓΧΩΔΗΣ ΤΥΠΟΣ ΕΝΗΛΙΚΗΣ ΠΡΟΣΚΟΛΛΗΣΗΣ ΚΑΙ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ: Ο ΔΙΑΜΕΣΟΛΑΒΗΤΙΚΟΣ ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΒΑΣΙΚΩΝ ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΩΝ ΑΝΑΓΚΩΝ

ΑΓΧΩΔΗΣ ΤΥΠΟΣ ΕΝΗΛΙΚΗΣ ΠΡΟΣΚΟΛΛΗΣΗΣ ΚΑΙ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ: Ο ΔΙΑΜΕΣΟΛΑΒΗΤΙΚΟΣ ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΒΑΣΙΚΩΝ ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΩΝ ΑΝΑΓΚΩΝ Κωνσταντίνος Κορμάς, Γεωργία Καράμαλη και Φώτιος Αναγνωστόπουλος Τμήμα Ψυχολογίας, Πάντειο Πανεπιστήμιο Στην παρούσα έρευνα εξετάστηκε ο διαμεσολαβητικός ρόλος του βαθμού ικανοποίησης των βασικών ψυχολογικών αναγκών ανάμεσα στον αγχώδη τύπο ενήλικης προσκόλλησης και την κατάθλιψη σε δείγμα 318 συμμετεχόντων. Τα ψυχομετρικά εργαλεία που χορηγήθηκαν ήταν: η κλίμακα κατάθλιψης του Κέντρου Επιδημιολογικών Μελετών (Radloff, 1977), η αναθεωρημένη κλίμακα βιωμάτων στις κοντινές σχέσεις (Brennan et al., 1998) και η κλίμακα ικανοποίησης των βασικών ψυχολογικών αναγκών (Deci & Ryan, 2000). Για τη διερεύνηση του διαμεσολαβητικού μοντέλου εφαρμόστηκε μια σειρά αναλύσεων παλινδρόμησης και η σημαντικότητα της έμμεσης επίδρασης εκτιμήθηκε με τη μέθοδο της επαναληπτικής δειγματοληψίας (bootstrapping). Τα αποτελέσματα αποκαλύπτουν πως ο βαθμός ικανοποίησης των βασικών ψυχολογικών αναγκών διαμεσολαβεί στη σχέση μεταξύ της αγχώδους προσκόλλησης και της κατάθλιψης. Τα παραπάνω αποτελέσματα καταδεικνύουν πως ψυχοθεραπευτικές παρεμβάσεις εστιασμένες στην ικανοποίηση των βασικών ψυχολογικών αναγκών μπορούν να μειώσουν τα καταθλιπτικά συμπτώματα του αγχώδους τύπου προσκόλλησης. This study examined the mediating role of basic psychological needs satisfaction in the relationship between adult attachment anxiety and depression in a sample of 318 participants. The following measurement instruments were used to collect the data: Center for Epidemiologic Studies-Depression Scale (Radloff, 1977), Experiences in Close Relationships Scale-revised (Brennan et al., 1998) and Basic Psychological Needs Satisfaction Scale-general version (Deci & Ryan, 2000). Mediated effects were explored using a series of regression analyses and were further confirmed through bootstrapping procedures. The results revealed that the degree of satisfaction of basic psychological needs mediated the relationship between attachment anxiety and depression. These results indicate that psychotherapeutic interventions, focused on basic psychological needs satisfaction, can reduce depressive symptoms in anxiously attached individuals. Λέξεις-κλειδιά: αγχώδης προσκόλληση, κατάθλιψη, βασικές ψυχολογικές ανάγκες, διαμεσολάβηση

2 Σύμφωνα με τη θεωρία της προσκόλλησης (Bowlby, 1969; 1973; 1980; 1988) η ποιότητα της σχέσης που αναπτύσσει το άτομο με τους γονείς/τροφούς τα πρώτα χρόνια της ζωής επηρεάζει σημαντικά την ύστερη ψυχοσυναισθηματική του εξέλιξη. Ειδικότερα, οι αποκρίσεις και η διαθεσιμότητα των γονέων/τροφών οδηγούν βαθμιαία στην ανάπτυξη ενεργών εσωτερικευμένων προτύπων προσκόλλησης, τα οποία καθοδηγούν τις μεταγενέστερες πεποιθήσεις και αντιλήψεις του ατόμου, καθώς και τον τρόπο που βιώνει, εκφράζει και επεξεργάζεται τα συναισθήματά του (Bretherton & Munholland, 1999). Οι Hazan και Shaver (1987) πρότειναν πως οι πρώιμες εμπειρίες του ατόμου με τους γονείς/τροφούς συμβάλουν στην ανάπτυξη είτε ασφαλούς είτε ανασφαλούς ενήλικης προσκόλλησης. Η ασφαλής ή ανασφαλής προσκόλληση σχετίζεται με την ικανότητα των ατόμων να συνάπτουν στενές σχέσεις και να αντιμετωπίζουν επαρκώς τυχόν αρνητικά γεγονότα στη ζωή τους, συναισθηματικά προβλήματα και στρεσογόνες καταστάσεις (Kobak & Sceery, 1988). Οι Brennan, Clark και Shaver (1998) πρότειναν τρεις τύπους ενήλικης προσκόλλησης: ασφαλής, αγχώδης και αποφευκτική. Στην παρούσα ερευνητική μελέτη εστιάσαμε στον αγχώδη τύπο, ο οποίος χαρακτηρίζεται ως παρορμητικός, με μειωμένη αυτοπεποίθηση, επιθυμία για υπέρμετρη εγγύτητα και έντονο φόβο απόρριψης και εγκατάλειψης. Στη βιβλιογραφία (Wei, Mallinckrodt, Russell, & Abraham, 2004) έχει τεκμηριωθεί πως ο αγχώδης τύπος προσκόλλησης εμφανίζει ισχυρή τάση κλονισμού της ψυχικής υγείας (κατάθλιψη). Δεδομένου πως αυτός ο τύπος προσκόλλησης διακρίνεται από άκαμπτες δυσλειτουργικές συμπεριφορές και σταθερά ψυχολογικά χαρακτηριστικά που δύσκολα μεταβάλλονται (Bowlby, 1973) η έρευνα έχει προσανατολιστεί στον εντοπισμό παραγόντων που διαμεσολαβούν τη σχέση ανασφαλούς προσκόλλησης-ψυχοπαθολογίας με στόχο τη βελτίωση των επιπέδων ψυχικής υγείας. Προς αυτή την κατεύθυνση έχει μελετηθεί διεξοδικά η σχέση ανάμεσα στην ενήλικη προσκόλληση και το βαθμό ικανοποίησης των βασικών ψυχολογικών αναγκών (Deci & Ryan, 2000). Στα πλαίσια της θεωρίας του αυτοκαθορισμού (Deci & Ryan, 1985; Deci & Ryan, 2000) έχουν προταθεί τρείς βασικές ψυχολογικές ανάγκες που είναι κεντρικές για την ανάπτυξη της αυτοκαθοριζόμενης συμπεριφοράς και της ψυχικής υγείας. Οι τρεις αυτές μορφές ψυχολογικών αναγκών αφορούν στις ανάγκες για αυτονομία, επάρκεια και σχετίζεσθαι. Η ανάγκη για αυτονομία αναφέρεται στην βούληση του ατόμου να αποτελεί πηγή κινητοποίησης της ίδιας του της συμπεριφοράς. Η ανάγκη για επάρκεια δηλώνει ότι τα άτομα επιθυμούν να

3 βιώνουν την αίσθηση της επάρκειας και δημιουργίας. Τέλος η ανάγκη για σχετίζεσθαι αναφέρεται στην προσπάθεια του ατόμου να γίνει αποδεκτό και να δημιουργήσει στενές και οικείες σχέσεις με το περιβάλλον του. Το άτομο ικανοποιώντας τις ανάγκες αυτές, εξασφαλίζει ένα αίσθημα ψυχικής ευεξίας, που ευνοεί την ανάπτυξη και ωρίμανσή του, διαφορετικά οδηγείται σε καταστάσεις που αυξάνουν το κίνδυνο εμφάνισης ψυχοπαθολογίας και υψηλών επιπέδων αισθήματος ψυχικής δυσφορίας. Εμπειρικές έρευνες έχουν δείξει την υψηλή συσχέτιση ανάμεσα στην ενήλικη προσκόλληση και το βαθμό ικανοποίησης των βασικών ψυχολογικών αναγκών. Φαίνεται πως άτομα με ασφαλή προσκόλληση τείνουν να βιώνουν τις βασικές ψυχολογικές ανάγκες σε υψηλά επίπεδα ικανοποίησης (Deci & Ryan, 2000). Αντίθετα οι Wei, Shaffer, Young και Zakalik (2005) βρήκαν πως οι ανασφαλείς τύποι ενήλικης προσκόλλησης παρουσίασαν αρνητική συσχέτιση με το βαθμό ικανοποίησης των βασικών ψυχολογικών αναγκών, γεγονός που συμβάλει σε αυξημένα επίπεδα ψυχικής δυσλειτουργίας. Από την παραπάνω ανασκόπηση φαίνεται πως η ανασφαλής προσκόλληση συμβάλει σε αυξημένα επίπεδα ψυχικής δυσφορίας και σε μειωμένα επίπεδα ικανοποίησης των βασικών ψυχολογικών αναγκών. Με τη σειρά του, ο μειωμένος βαθμός ικανοποίησης των βασικών ψυχολογικών αναγκών σχετίζεται με αρνητικές ψυχολογικές καταστάσεις. Θεωρητικά, τέτοιου είδους ευρήματα υποδεικνύουν πως η ανασφαλής προσκόλληση συμβάλει σε καταστάσεις ψυχοπαθολογίας και διαμέσου του μειωμένου βαθμού ικανοποίησης των βασικών ψυχολογικών αναγκών. Ο σκοπός της παρούσας ερευνητικής μελέτης ήταν να εξεταστεί ο διαμεσολαβητικός ρόλος του βαθμού ικανοποίησης των βασικών ψυχολογικών αναγκών ανάμεσα στον αγχώδη τύπο ενήλικης προσκόλλησης και την κατάθλιψη. Μέθοδος Συμμετέχοντες Στην έρευνάς μας συμμετείχαν 318 προπτυχιακοί φοιτητές και φοιτήτριες του τμήματος Ψυχολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου και του τμήματος Πολιτικών Μηχανικών του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου. Συμμετείχαν 216 (67,9%) γυναίκες και 102 (32,1%) άνδρες. Η ηλικιακή κατηγορία 18-22 συγκέντρωσε το υψηλότερο ποσοστό (74,5%). Από τους συμμετέχοντες ήταν δεσμευμένοι οι 129 (40,6%) και αδέσμευτοι ήταν οι 189 (59,4%). Τέλος 168 (52,8%) συζούσαν με τις οικογένειές τους, 41 (12,9%) με τον/τη σύντροφό τους, ενώ 109 (34,3%) έμεναν μόνοι τους.

4 Μετρήσεις Η καταθλιπτική συμπτωματολογία μετρήθηκε με την κλίμακα κατάθλιψης του Κέντρου Επιδημιολογικών Μελετών (Radloff, 1977), στην ελληνική προσαρμογή της (Fountoulakis et al., 2001). Η αξιοπιστία εσωτερικής συνοχής της κλίμακας στην παρούσα έρευνα βρέθηκε ότι είναι α=0,76. Η Προσκόλληση μετρήθηκε με την αναθεωρημένη κλίμακα βιωμάτων στις κοντινές σχέσεις (Brennan et al., 1998), στην ελληνική προσαρμογή της (Tsagarakis, Kafetsios, & Stalikas, 2007). Η αξιοπιστία εσωτερικής συνοχής της υποκλίμακας άγχους στην παρούσα έρευνα βρέθηκε ότι είναι α=0,95. Η αξιοπιστία εσωτερικής συνοχής της υποκλίμακας αποφυγής στην παρούσα έρευνα βρέθηκε ότι είναι α=0,93. Οι Βασικές Ψυχολογικές Ανάγκες μετρήθηκαν με την κλίμακα ικανοποίησης των βασικών ψυχολογικών αναγκών (Deci &Ryan, 2000) η οποία προσαρμόστηκε στα ελληνικά για τις ανάγκες της παρούσας έρευνας και μεταφράστηκε με την βοήθεια δύο δίγλωσσων έμπειρων μεταφραστών. Ακολουθήθηκε η διαδικασία της αντίστροφης μετάφρασης. Για την υποκλίμακα της αυτονομίας, η αξιοπιστία εσωτερικής συνοχής στην παρούσα έρευνα βρέθηκε ότι είναι α=0,90, για την υποκλίμακα της επάρκειας βρέθηκε α=0,84 και για την υποκλίμακα του σχετίζεσθαι η αξιοπιστία εσωτερικής συνοχής βρέθηκε α=0,79. Διαδικασία Η έρευνα πραγματοποιήθηκε με τη χορήγηση ερωτηματολογίων αυτοαναφοράς. Στους συμμετέχοντες ειπώθηκε ότι «η παρούσα μελέτη αναφέρεται στις σκέψεις και τα συναισθήματά σας για τον εαυτό σας και τις σχέσεις σας με τους άλλους». Οι συμμετέχοντες διαβεβαιώθηκαν για την ανωνυμία και εμπιστευτικότητα των απαντήσεών τους. Στατιστική ανάλυση Για τον έλεγχο του διαμεσολαβητικού ρόλου του βαθμού ικανοποίησης των βασικών ψυχολογικών αναγκών χρησιμοποιήθηκε το μοντέλο των Baron και Kenny (1986), οι οποίοι προτείνουν τρία κριτήρια προκειμένου να επαληθεύεται η ύπαρξη ενός διαμεσολαβητικού μοντέλου:1) στατιστικά σημαντική σχέση ανάμεσα στην ανεξάρτητη και εξαρτημένη μεταβλητή, 2) στατιστικά σημαντική σχέση μεταξύ της ανεξάρτητης και της διαμεσολαβητικής μεταβλητής και 3) η διαμεσολαβητική μεταβλητή θα πρέπει να διατηρεί στατιστικά σημαντική σχέση με την εξαρτημένη μεταβλητή. Για την εκτίμηση της σημαντικότητας της έμμεσης επίδρασης

5 εφαρμόστηκε η τεχνική της επαναληπτικής δειγματοληψίας με επανατοποθέτηση (bootstrapping). Τέλος εφαρμόστηκε σχετική μακρο-εντολή από το στατιστικό πρόγραμμα SPSS (Preacher & Hayes, 2004). Αποτελέσματα Με βάση το μοντέλο των Baron και Kenny (1986) προκύπτουν τα εξής αποτελέσματα. Αρχικά ο συντελεστής παλινδρόμησης ανάμεσα στην αγχώδη προσκόλληση και την κατάθλιψη βρέθηκε στατιστικά σημαντικός (Β=.067, p<.05), δηλαδή όσο υψηλότερες είναι οι τιμές στην κλίμακα άγχους της ενήλικης προσκόλλησης, τόσο υψηλότερα είναι τα επίπεδα κατάθλιψης. Στη συνέχεια ο συντελεστής παλινδρόμησης ανάμεσα στην αγχώδη προσκόλληση και το βαθμό ικανοποίησης των βασικών ψυχολογικών αναγκών βρέθηκε επίσης σημαντικός (Β= -.218, p<.05), δηλώνοντας ότι όσο πιο υψηλά είναι τα σκορ στην κλίμακα άγχους της ενήλικης προσκόλλησης τόσο χαμηλότερα είναι τα επίπεδα ικανοποίησης των βασικών ψυχολογικών αναγκών. Έπειτα ο συντελεστής παλινδρόμησης μεταξύ των βασικών ψυχολογικών αναγκών και της κατάθλιψης βρέθηκε σημαντικός (Β= -.077, p<.05), δηλώνοντας ότι υψηλότερες τιμές στην κλίμακα ικανοποίησης των βασικών ψυχολογικών αναγκών συνδέονται με χαμηλότερα επίπεδα κατάθλιψης. Ικανοποιώντας τα κριτήρια Baron και Kenny (1986) δεχόμαστε το διαμεσολαβητικό ρόλο της ικανοποίησης των βασικών ψυχολογικών αναγκών στη σχέση της αγχώδους προσκόλλησης με την κατάθλιψη. Τέλος η μέθοδος της επαναληπτικής δειγματοληψίας (bootstrapping) μας πληροφορεί πως η έμμεση επίδραση με συντελεστή παλινδρόμησης Β=.0169 της ανεξάρτητης μεταβλητής «αγχώδης προσκόλληση» στην εξαρτημένη μεταβλητή «κατάθλιψη» μέσω του διαμεσολαβητή «βασικές ψυχολογικές ανάγκες» είναι στατιστικά σημαντική σε επίπεδο 1%, καθώς η τιμή μηδέν δεν περιλαμβάνεται στα όρια εμπιστοσύνης 99% (99% CI= -.038 έως-.003).

6 Πίνακας 1. Συντελεστές παλινδρόμησης με ανεξάρτητη μεταβλητή την αγχώδη προσκόλληση (ΑΑ), εξαρτημένη μεταβλητή την κατάθλιψη (Κ) και διαμεσολαβητική μεταβλητή τις βασικές ψυχολογικές ανάγκες (ΒΨΑ). Επίδραση Β SE t p Άμεση Επίδραση ΑΑ Κ.067.020 3.335 <.001 Άμεση Επίδραση ΑΑ ΒΨΑ -.218.049-4.421 <.001 Άμεση Επίδραση ΒΨΑ Κ -.077.022-3.468 <.001 Έμμεση Επίδραση ΑΑ Κ μέσω ΒΨΑ.0169.020 4.129 <.001 Συζήτηση Τα αποτελέσματα της παρούσας έρευνας διευρύνουν την οπτική προσέγγισης της σχέσης της ενήλικης προσκόλλησης με δείκτες κλονισμού της ψυχικής υγείας. Σημαντικό εύρημα ήταν πως ο βαθμός ικανοποίησης των βασικών ψυχολογικών αναγκών διαμεσολαβεί μεταξύ της αγχώδους προσκόλλησης και της κατάθλιψης. Το παραπάνω εύρημα δηλώνει πως η συνολική σύνδεση μεταξύ αγχώδους προσκόλλησης και κατάθλιψης δεν είναι μόνο άμεση, αλλά συγχρόνως η αγχώδης προσκόλληση συμβάλλει σε αυξημένα επίπεδα κατάθλιψης και μέσω του μειωμένου βαθμού ικανοποίησης των βασικών ψυχολογικών αναγκών. Προκύπτει, λοιπόν, πως άτομα με αγχώδη τύπο προσκόλλησης τείνουν να βιώνουν την ικανοποίηση των βασικών ψυχολογικών αναγκών σε χαμηλά επίπεδα γεγονός που συμβάλει με τη σειρά του στην εμφάνιση καταθλιπτικής συμπτωματολογίας. Τα παρόντα ευρήματα ενισχύουν ακόμη περισσότερο την άποψη πως οι πρώιμες ψυχοσυναισθηματικές εμπειρίες και αλληλεπιδράσεις επηρεάζουν το βαθμό ικανοποίησης των βασικών ψυχολογικών αναγκών στην ενήλικη ζωή (Wei et al., 2005). Στην περίπτωση του αγχώδους τύπου ενήλικης προσκόλλησης φαίνεται πως οι εμπειρίες απόρριψης, εγκατάλειψης και αδιαφορίας που βίωσε το άτομο σε πρώιμα στάδια της ψυχοσυναισθηματικής του ανάπτυξης, υποσκάπτουν την διαδικασία ωρίμανσής του μέσω της αδυναμίας πλήρωσης των ψυχολογικών αναγκών (Deci & Ryan, 2000; Pietromonaco & Feldman Barrett, 2000). Ο αγχώδης τύπος έχοντας

7 οικοδομήσει ένα αρνητικό μοντέλο για τον εαυτό του διατηρεί την πεποίθηση ότι ο ίδιος δεν αξίζει την αγάπη και τη φροντίδα των άλλων, δεν είναι επαρκής, ενώ συγχρόνως εξιδανικεύοντας το οικείο περιβάλλον του αναζητά απεγνωσμένα με έναν πρωτόγονα απαιτητικό τρόπο την προσοχή, το ενδιαφέρον και τη συναισθηματική διαθεσιμότητα των άλλων, υπερεκφράζοντας συναισθήματα ψυχικής δυστυχίας και δυσφορίας (Kobak & Sceery, 1988; La Guardia et al., 2006). Επιπρόσθετα τα αποτελέσματα της παρούσας έρευνας υποδηλώνουν ότι άτομα με αγχώδη προσκόλληση έχουν τη δυνατότητα να μειώσουν τα επίπεδα κατάθλιψης μέσω της ενίσχυσης του βαθμού ικανοποίησης των βασικών ψυχολογικών αναγκών. Το εύρημα αυτό θα μπορούσε να συνεκτιμηθεί σε ψυχοθεραπευτικές παρεμβάσεις ενισχύοντας το έργο των κλινικών και συμβουλευτικών ψυχολόγων. Η ενθάρρυνση για αυτονομία, αίσθηση επάρκειας και σύναψη υγειών διαπροσωπικών σχέσεων θα συμβάλει καθοριστικά ώστε τα άτομα να έρθουν βαθμιαία σε επαφή με τις βασικές ψυχολογικές τους ανάγκες, εγκαταλείποντας δυσλειτουργίες του παρελθόντος με σκοπό την αντιμετώπιση της καταθλιπτικής συμπτωματολογίας. Περιορισμοί Ορισμένοι περιορισμοί της παρούσας έρευνας θα πρέπει να αναφερθούν. Το δείγμα περιορίστηκε σε νέους φοιτητές/τριες Ελληνικής εθνικότητας. Επομένως τα ευρήματα της μελέτης δεν μπορούν να γενικευθούν σε άλλους πληθυσμούς. Επίσης μόνο ο αγχώδης τύπος προσκόλλησης μελετήθηκε στην παρούσα έρευνα. Τέλος η αγχώδης προσκόλληση, η κατάθλιψη και ο βαθμός ικανοποίησης των βασικών ψυχολογικών αναγκών μετρήθηκαν με τη χρήση ερωτηματολογίων αυτοαναφοράς, όπου οι απαντήσεις των συμμετεχόντων ίσως επηρεάστηκαν από το κοινωνικά ορθό και αρεστό. Ερευνητικές προεκτάσεις Μελλοντικές έρευνες θα μπορούσαν να συμπεριλάβουν την κατηγορία του αποφευκτικού τύπου προσκόλλησης επεκτείνοντας τα αποτελέσματα της παρούσας έρευνας. Επίσης σκόπιμη θα ήταν και η χρησιμοποίηση εναλλακτικών τρόπων μέτρησης των μεταβλητών, όπως η ενσωμάτωση συνεντεύξεων των συμμετεχόντων. Τέλος θα ήταν εξαιρετικά χρήσιμη η διεξαγωγή παρόμοιων ερευνών σε διαφορετικές ομάδες πληθυσμού, όπως ψυχιατρικοί ασθενείς, γηραιότερες ηλικιακές ομάδες και μέλη διαφορετικών εθνικοτήτων.

8 Συμπεράσματα Ανακεφαλαιώνοντας, συμπεραίνουμε πως η σύγχρονη ψυχολογία διαθέτει προηγμένες στατιστικές μεθόδους που μπορούν να αποκαλύψουν το διαμεσολαβητικό ρόλο δυσλειτουργικών παραγόντων-διαδικασιών ανάμεσα στην ενήλικη προσκόλληση και την ψυχοπαθολογία. Οι παραπάνω παράγοντες δύνανται να τροποποιηθούν στο πλαίσιο θεραπευτικών παρεμβάσεων (MacKinnon, Krull, & Lockwood, 2000). Συνεπώς, οι κλινικοί ψυχολόγοι έχουν τη δυνατότητα να βελτιώσουν την ψυχική υγεία ατόμων με αγχώδη προσκόλληση στοχεύοντας σε αυτούς τους διαμεσολαβητικούς παράγοντες και όχι προσπαθώντας να μεταβάλουν σταθερά και σχετικά άκαμπτα χαρακτηριστικά, όπως ο τύπος προσκόλλησης Βιβλιογραφικές Αναφορές Baron, M. R., & Kenny, D. A. (1986). The moderator-mediator variable distinction in social psychological research: Conceptual, strategic, and statistical considerations. Journal of Personality and Social Psychology, 51, 1173 1182. Brennan, K. A., Clark, C. L., & Shaver, P. R. (1998). Self-report measurement of adult attachment: An integrative overview. In J. A. Simpson & W. S. Rholes (Eds.), Attachment theory and close relationships (pp. 46 76). New York: Guilford Press. Bretherton, I., & Munholland, A. (1999). Internal working models in attachment relationships: A construct revisited. In J. Cassidy & P.R. Shaver (Eds.). Handbook of attachment: Theory, research and clinical applications (pp. 89 114). New York: Guilford Press. Bowlby, J. (1969). Attachment and loss. New York: Basic Books. Bowlby, J. (1973). Attachment and loss: Vol. 2. Separation: Anxiety and anger. New York: Basic Books. Bowlby, J. (1980). Attachment and loss: Vol. 3. Sadness and depression. New York: Basic Books. Bowlby, J. (1988). A secure base: Parent-child attachment and healthy human development. New York: Basic Books. Deci, E. L., & Ryan, R. M. (1985). Intrinsic motivation and self-determination in human behavior. New York: Plenum Press. Deci, E. L., & Ryan, R. M. (2000). The what and why of goal pursuits: Human needs and the self-determination of behavior. Psychological Inquiry, 11, 227 268.

9 Fountoulakis, K., Iacovides, A., Kleanthous, S., Samolis, S., Kaprinis, S., Sitzoglou, K., Kaprinis, G., & Bech, P. (2001). Reliability, validity and psychometric properties of the Greek translation of the Center for Epidemiological Studies- Depression (CES-D) scale. BMC Psychiatry, 1:3, 47 55. Hazan, C., & Shaver P.R. (1987). Romantic love conceptualized as an attachment process. Journal of Personality and Social Psychology, 52, 511 24. Kobak, R. R., & Sceery, A. (1988). Attachment in late adolescence: Working models, affect regulation, and representations of self and others. Child Development, 59, 135-146. La Guardia, J. G., Tyan, R. M., Couchman, C. E., & Deci, E. L. (2000). Withinperson variation in security of attachment: A self-determination theory perspective on attachment, need fulfillment, and well-being. Journal of Personality and Social Psychology, 79, 367 384. MacKinnon, D. P., Krull, J. L., & Lockwood, C. (2000). Mediation, confounding, and suppression: Different names for the same effect. Prevention Science, 1, 173 181. Pietromonaco, P. R., & Feldman Barrett, L. (2000). The internal working models concept: What do we really know about the self in relation to others? Review of General Psychology, 4, 155 175. Preacher, K. J., & Hayes, A. F. (2004). SPSS and SAS procedures for estimating indirect effects in simple mediation models. Behavior Research Methods, Instruments, and Computers, 36, 717-731. Radloff, L. S. (1977). The CES-D scale: A self-report depression scale for research in the general population. Applied Psychological Measurement, 1, 385 401. Tsagarakis, M., Kafetsios, K., & Stalikas, A. (2007). Reliability and validity of the Greek version of the revised experiences in close relationships measure of adult attachment. European Journal of Psychological Assessment, 23, 47 55. Wei, M., Mallinckrodt, B., Russell, D. W., & Abraham, W. T. (2004). Maladaptive perfectionism as a mediator and moderator between attachment and negative mood. Journal of Counseling Psychology, 51, 201 212. Wei, M., Shaffer, P., Young, S., & Zakalik, R. (2005). Adult attachment, shame, depression, and loneliness: The mediation role of basic psychological needs satisfaction. Journal of Counseling Psychology, 52, 591-601.