ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ 2013 Αδαμαντίου Κοραή De morborum haereditariorum: existentia, natura, prophylaxi et cura Κωνσταντίνος Ηροδότου (Συντονιστής, Δρ. Φιλοσοφίας, Πανεπιστήμιο Paris VIII) Διονύσιος Γ. Μπενέτος (Επιστημονικός υπεύθυνος, Επίκ. Καθηγητής της Λατινικής Φιλολογίας, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών) Stéphane Cosson (Επιστημονικός συνεργάτης, Πανεπιστήμιο της Nîmes) Δεκέμβριος 2013
1
Γενικά Η έρευνα που εγκρίθηκε προς χρηματοδότηση περιλαμβάνει τα εξής γενικά πεδία έρευνας: την editio princeps του λατινικού κειμένου τον κειμενικό σχολιασμό την τοποθέτηση του κειμένου στο ευρύτερο ιστορικό και λογοτεχνικό πλαίσιο της ιστορίας των ιδεών ενός άγνωστου μέχρι σήμερα λατινικού χειρογράφου του Αδαμαντίου Κοραή, του 1790, η ύπαρξη του οποίου επισημάνθηκε τον Ιούνιο του 2012 από τον συντονιστή της επιστημονικής ομάδας Κωνσταντίνο Ηροδότου στη Bibliothèque de l'academie Nationale de Médecine (SRM 181A, dossier 1) και τιτλοφορείται De morborum haereditariorum: existentia, natura, prophylaxi et cura, περιλαμβάνει δε τις απόψεις του Αδαμαντίου Κοραή για τις κληρονομικές ασθένειες. Το ενδιαφέρον αυτής της ανέκδοτης πραγματείας είναι σημαντικό, πέραν της ιστορίας της Ιατρικής, για τη σύνδεσή της με τις αρχές του νέο-ελληνικού διαφωτισμού και την ιστορία των ιδεών. Τα αποτελέσματα της όλης μελέτης αναμένεται να εκδοθούν στην ελληνική και τη γαλλική γλώσσα. Στάδια έρευνας Η έρευνα περιλαμβάνει τους ακόλουθους επιμέρους τομείς: 1. μεταγραφή του χειρογράφου 2. κριτικός υπομνηματισμός (apparatus criticus) και την έκδοση του λατινικού κειμένου 3. ανάδειξη των κειμενικών σχέσεων (πηγών - διακειμενικότητας) και τη συγγραφή του υπομνήματος των πηγών (apparatus fontium) 4. ελληνική και τη γαλλική μετάφραση του λατινικού κειμένου 5. αποτύπωση του ιστορικού και φιλοσοφικού υπόβαθρου του κειμένου 2
6. στοιχειοθεσία και επιμέλεια της γαλλικής έκδοσης της όλης μελέτης 7. στοιχειοθεσία και επιμέλεια της ελληνικής έκδοσης της όλης μελέτης Πορεία έρευνας Σύμφωνα με το παραπάνω οργανόγραμμα, από την ανάθεση του έργου ως σήμερα έχουν ολοκληρωθεί τα στάδια εργασίας 1 έως και 5, ενώ για τα στάδια 6 και 7 βρίσκεται σε εξέλιξη η συμφωνία με Ακαδημαϊκούς Εκδοτικούς Οίκους ώστε να προχωρήσει η ένταξη του όλου έργου σε κάποια εκδοτική σειρά. Ακολούθως σημειώνεται η περίληψη των πεπραγμένων για κάθε στάδιο εργασίας: Στάδιο 1 (Κωνσταντίνος Ηροδότου, Stéphane Cosson) Φωτογράφηση του χειρογράφου, αποτίμηση της φυσικής του κατάστασης, μεταγραφή του χειρογράφου σε κειμενογράφο, ενσωμάτωση των πηγών εντός του κειμένου. Ο συντονιστής εργάστηκε, μετά την αυτοψία, επί διαφορετικών ηλεκτρονικών λήψεων του χειρογράφου και ο επιστημονικός συνεργάτης μετέγραψε σε κειμενογράφο Word το λατινικό κείμενο. Η μορφή των πηγών διατηρήθηκε ως έχει στο πρωτότυπο (εντός του κειμένου). Στάδια 2 και 3 (Stéphane Cosson, Διονύσιος Γ. Μπενέτος) Αγορά του λογισμικού Classical Text Editor (της Αυστριακής Ακαδημίας Επιστημών) από τον επιστημονικό υπεύθυνο και μεταφορά του κειμένου από τον κειμενογράφο Word στο περιβάλλον εργασίας του Classical Text Editor. Ενσωμάτωση των χαρακτηριστικών που απαιτούνται για την επιστημονική πρώτη έκδοση (editio princeps), όπως η αρίθμηση σειρών και παραγράφων, ενδοκειμενικές αναφορές (cross references) υπομνήματα κτλ. Μεταφορά των πηγών στο υπόμνημα, αυτοματισμοί και δυνατότητα 3
αντιστοίχισης του λατινικού κειμένου με την γαλλική ή και την ελληνική μετάφραση (βλ. επόμενα στάδια). Επισυνάπτεται ακολούθως δείγμα του χειρογράφου και της στοιχειοθεσίας: 4
5
6
7
8
9
10
11
12
Στάδια 4 και 5 (Stéphane Cosson, Διονύσιος Γ. Μπενέτος, Κωνσταντίνος Ηροδότου) Η ερευνητική ομάδα μετέφρασε τη λατινική πραγματεία στα γαλλικά και τα ελληνικά, όπως αυτή εκδόθηκε σύμφωνα με τα παραπάνω επισυναπτόμενα. Τόσο το λατινικό κείμενο όσο και οι μεταφράσεις απέκτησαν εξαρχής τη δυνατότητα να τεθούν κατ αντιστοιχία προς το λατινικό κείμενο, κατά τη βούληση των εκδοτών (βλ. επόμενα στάδια). Κατά τα στάδια αυτά θα πρέπει να τονιστεί η ερευνητική εργασία του συντονιστή, ο οποίος ανέδειξε το ιστορικό υπόβαθρο και τη σημασία αυτού του άγνωστου μέχρι στιγμή κειμένου για την ιστορία των ιδεών. Τα συμπεράσματα της έρευνας αυτής αποτυπώθηκαν σε κείμενο το οποίο θα αποτελέσει την Εισαγωγή της έκδοσης τόσο στα ελληνικά όσο και στα γαλλικά. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η σύνδεση του ιατρικού αυτού κειμένου με την αντίληψη του Κοραή σχετικά με τον εκφυλισμό των εθνών, ιδωμένη μέσα από ένα βιοπολιτικό πρίσμα. Στάδια 6 και 7 (Κωνσταντίνος Ηροδότου, Διονύσιος Γ. Μπενέτος, Stéphane Cosson) Η ερευνητική ομάδα ήρθε σε επαφή με δύο ακαδημαϊκούς εκδοτικούς φορείς που ενδιαφέρθηκαν να εκδώσουν το έργο που πειγράφηκε πιο πάνω: TYPIS Humanities Publishing House. Σειρά:Humanities Éditions L Harmattan Εξασφαλίστηκαν βεβαιώσεις και αναμένονται περαιτέρω οδηγίες τους για την έκδοση του όλου έργου. 13