Νοµικό Τµήµα Πανεπιστηµίου Αθηνών Ακαδηµαϊκό έτος 2008-2009 ΔΙΚΑΙΟ ΤΩΝ ΕΤΑΙΡΙΏΝ 5 ο (χειµερινό) εξάµηνο Γενικές Παραδόσεις (Καθ.κ.Ε.Περάκης Επ.Καθ.κ.ΓΣωτηρόπουλος) Σύντοµο διάγραµµα παραδόσεων Ι. Εισαγωγικά 1. Γιατί εταιρίες και γιατί εταιρικό δίκαιο. Ατοµική επιχείρηση και εταιρία. Πλεονεκτήµατα εταιρικής άσκησης της επιχείρησης. Η εξέλιξη: Από την εταιρία του ΑΚ και την προσωπική εταιρία ως τη σύγχρονη µεγάλη κεφαλαιουχική εταιρία. Η εταιρία ως οργανισµός πέραν της σύµβασης. Η «θεσµική» θεώρηση της εταιρίας. Το «εταιρικό συµφέρον» (Ρ1 1 ). 2. Εταιρικό δίκαιο και δίκαιο επιχειρήσεων (Ρ7-9). 3. Εµπορικές και µη εµπορικές εταιρίες (Ρ19). Διάκριση ιδεολογικού-οικονοµικούκερδοσκοπικού σκοπού (Ρ7). 4. Εταιρίες µε και χωρίς νοµική προσωπικότητα (Ρ15-18). Χαρακτηριστικά της νοµικής προσωπικότητας. Θεωρίες περί του ν.π. Σήµερα: Το ερώτηµα είναι όχι τι είναι το ν.π., αλλά σε τι χρησιµεύει: Για συνεργασία; αλλά µονοπρόσωπη εταιρία! Για περιορισµό ευθύνης; αλλά οε! Για τυποποίηση; (αντιστοιχούσα στο numerus clausus των εταιρικών µορφών) έννοια τύπου αλλά έστω και περιορισµένη ελευθερία καταστατικών διαµορφώσεων, µε τάση διεύρυνσης. Μάλλον τελικά: Η νοµική προσωπικότητα προσφέρει αποτελεσµατικότητα στις συναλλαγές (=εµφάνιση προς τα έξω), οργάνωση της επιχείρησης (=λειτουργία προς τα µέσα), συνέχεια της δράσης. Δίκαιο των εµπορικών εταιριών και όχι δίκαιο της εµπορικής εταιρίας. Το ζήτηµα της αυτονοµίας του ν.π. Έννοια. Αυτοκαθορισµός της πορείας και των εσωτερικών σχέσεων του ν.π., στα πλαίσια του νόµου, χωρίς εξωτερικές παρεµβάσεις (από τρίτους, από τη Διοίκηση). Συνταγµατικό υπόβαθρο της αυτονοµίας. 5. Ο «κλειστός αριθµός» των εµπορικών εταιριών (Ρ6). Προσωπικές και κεφαλαιουχικές εταιρίες (Ρ11). Διαφορές από σωµατεία, αλλά και προσέγγιση στην περίπτωση των κεφαλαιουχικών εταιριών (Ρ4). Τα δύο πρότυπα: Η οµόρρυθµη εταιρία (πρότυπο προσωπικής εταιρίας), η ανώνυµη εταιρία (πρότυπο κεφαλαιουχικής εταιρίας). Παραλλαγές. Μετριασµός διαφορών (Ρ13). Οι γενικές παραδόσεις αφορούν τους δύο αυτούς τύπους. Οι ειδικές παραδόσεις αφορούν ειδικές εταιρικές µορφές και ειδικά ζητήµατα. 1 Ρ = Για διευκόλυνση της µελέτης γίνονται παραποµπές στο διανεµόµενο σύγγραµµα Ν.Ρόκα, Εµπορικές εταιρίες, 2006. Π.χ. Ρ100 = Σελ. 100 του συγγράµµατος. 1
ΙΙ. Η οµόρρυθµη εταιρία 1. H οε γενική περιγραφή. ΑΚ και ΕµπΝ. Βασικά χαρακτηριστικά (Ρ39). Σύγκριση µε εταιρία ΑΚ (άρθρα 741 επ.). Η εταιρική σύµβαση και το καταστατικό (Ρ43). «Affectio societatis» = Συγκλίνουσα βούληση. Κοινός (εµπορικός) σκοπός (Ρ45). Μορφές συµφωνιών που δεν αποτελούν «εταιρία», π.χ. συµφωνίες µη ανταγωνισµού (=αποκλίνουσες βουλήσεις) ή συνεργασίας µεταξύ γραφείων µελετών (ΔΕΕ 07, 677, =παράλληλες βουλήσεις). Συνήθως και intuitus personae. Εισφορές (Ρ44). Ενέργεια ακυρότητας και ακυρωσίας (Ρ49). 2. Σύσταση της οε (Ρ136). Η εταιρική σύµβαση και το καταστατικό (Ρ43). Τύπος: ΕµπΝ 39. Έγγραφο. Τι πρέπει να περιέχει: ΕµπΝ 43. Δηµοσιεύσεις (Ρ136). Έλλειψη δηµοσιότητας. Αδηµοσίευτη de facto εταιρία. Η νοµολογία του ΑΠ (ολοµαπ 22/1998) για την έλλειψη νοµικής προσωπικότητας όταν πρόκειται για de facto ο.ε. (Ρ140 επ.). Δηµοσιότητα τροποποίησης (ΕµπΝ 46). Γενικό Εµπορικό Μητρώο («ΓΕΜΗ»), ν. 3419/05. 3. Excursus: Η ο.ε. και ιδίως η αδηµοσίευτη de facto ο.ε. ως «θεµελιακή» [και επικουρική] εταιρική µορφή («Grundform»), την οποία λαµβάνουν, παρά ή ενδεχοµένως και εναντίον της βούλησης των εταίρων, άτυπα εταιρικά µορφώµατα (K.Schmidt, GesR 1997, σ. 108). 4. Η οε ως νοµικό πρόσωπο. Επωνυµία, ΕµπΝ 20, 21 (Ρ127). Ίδια περιουσία και υποχρεώσεις (Ρ84). 5. Θέση εταίρων: Εταιρική µερίδα (Ρ53). Δικαιώµατα (διοίκησης, περιουσιακά) και υποχρεώσεις (Ρ55). Actio pro socio (Ρ82). 6. Ατοµική, απεριόριστη και εις ολόκληρον ευθύνη οµορρύθµων εταίρων έναντι τρίτων (Ρ127). Σύγκριση µε εταιρία ΑΚ (ΑΚ 759). Παραγραφή (ΕµπΝ 64). Εµπορική ιδιότητα του οµόρρυθµου εταίρου. «Συµπτώχευση» τούτου σε περίπτωση πτώχευσης της ΟΕ (άρθρο 7 4 ν. 3588/2007). 7. Μεταβίβαση ολική ή µερική της εταιρικής συµµετοχής (Ρ63). Μεταβολές στη σύνθεση της εταιρίας (Ρ89). Αποκλεισµός εταίρου (ΑΚ 771). 8. Ατοµική διαχείριση και εκπροσώπηση (ατοµική), ΕµπΝ 22 (Ρ66, Ρ147). Αποκλίνουσες συµφωνίες. Σύγκριση µε εταιρία ΑΚ (άρθρα 748 επ.). Έκταση διαχειριστικής και εκπροσωπευτικής εξουσίας (Ρ77). Ανάκληση (ΑΚ 752) και παραίτηση διαχειριστή (ΑΚ 753). Δικαιώµατα και υποχρεώσεις του διαχειριστή, ευθύνη διαχειριστή (ΑΚ 754 1). Αµοιβή διαχειριστή (ΑΚ 754 2). 9. Αποφάσεις των εταίρων (Ρ81). Τροποποιήσεις του καταστατικού (Ρ137). 10. Λύση της εταιρίας (Ρ98). ΑΚ 765-775. Και όταν πτωχεύει (αλλά για τις µετά τον ΠτΚ πτωχεύσεις). 11. Εκκαθάριση της οε (Ρ110). Συνέχιση της νοµικής προσωπικότητας µέχρι την «περάτωση». Αναβίωση της οε (Ρ108). 2
12. Συµπέρασµα: Για ποιες επιχειρήσεις είναι η οε κατάλληλος εταιρικός φορέας (Ρ40). ΙΙΙ. Η ανώνυµη εταιρία Γενικά Γενική περιγραφή Τα βασικά δοµικά στοιχεία της α.ε. 1. Γενικά χαρακτηριστικά: (α) Εταιρία εµπορική κατά το τυπικό σύστηµα, µε νοµική προσωπικότητα. Επωνυµία: 5 ν. 2190. (β) Ένωση προσώπων ή κεφαλαίων; Το φαινόµενο της µονοπρόσωπης εταιρίας. (γ) Μη ευθύνη µετόχων για τα χρέη της εταιρίας. (δ) Αντισταθµιστικοί µηχανισµοί: Ιδίως το «κεφάλαιο». Προστατευτική και διανεµητική λειτουργία του κεφαλαίου. (ε) Μεταβιβαστό µετοχών. Χρηµατιστήριο. Πρωτογενής και δευτερογενής αγορά. (στ) Διαχείριση κεφαλαίων από τρίτους ( Drittorganschaft ), τυπικά διοικητές τεχνοκράτες (όχι όµως απαραίτητα!). Περισσότερα όργανα στην α.ε. Διαχωρισµός ιδιοκτησίας και ελέγχου. (ζ) Πλειοψηφική λήψη των αποφάσεων, τροποποίηση του καταστατικού και λύση της εταιρίας. (η) (Μειούµενη) κρατική εποπτεία. Πηγές του δικαίου της α.ε.: ΕµπΝ (όχι όµως πλέον µετά το ν. 3604/2007), κ.ν. 2190/1920. Εκτεταµένη αναµόρφωση µε το ν. 3604/2007. Νόµος για τους ελεγκτές (Αύγ. 2008). 2. Ίδρυση (Ρ212). Καταστατικό. Περιθώρια καταστατικών διαµορφώσεων. Σύγκριση µε ελευθερία συµβάσεων (ΑΚ 361) και µε καταστατικό οε. 3. Εισφορές, εκτίµηση (Ρ205). Ύψος κεφαλαίου (60.000 ). Μερική καταβολή. Δηµόσια εγγραφή. Διοικητική έγκριση (ενδεχοµένως), καταχώρηση στο Μητρώο ΑΕ. ΦΕΚ. Το ΓΕΜΗ. Ευθύνες κατά τη σύσταση ελαττωµατική ίδρυση (Ρ226) προϊδρυτικές υποχρεώσεις, 7δ ν. 2190/1920 (Ρ229). Δηµόσια εγγραφή, 8 α ν. 3401/05, 1,5 εκ., ενηµερωτικό δελτίο. 4. Τα όργανα της εταιρίας. Στο κεφάλαιο αυτό θα γίνει µια γενική περιγραφή των οργάνων της εταιρίας (γενική διάρθρωση οργάνων, τρόπος λειτουργίας). Η περιγραφή θα είναι µάλλον στατική, ενώ σε επόµενο κεφάλαιο θα γίνει λόγος για τη δυναµική πλευρά της λειτουργίας των οργάνων και τις εντάσεις που η λειτουργία τους δηµιουργεί. Α. Η γενική συνέλευση (Ρ236). 5. Ανώτατο όργανο (Ρ237), αρµοδιότητες (ενδεχοµένως και πέραν εκείνων που απαριθµεί ο νόµος βλ. παρακάτω), είδη συνελεύσεων. Η γ.σ. όργανο «περιοδικό». Είδη συνελεύσεων. Τακτική, έκτακτη, καταστατική. 6. Σύγκληση, συγκρότηση, λειτουργία. Απαρτία και πλειοψηφία. «Καθολική» γ.σ. Πρόεδρος. Ψηφοφορία. Πρακτικά. Δυνατές καταστατικές προβλέψεις: Τηλεδιάσκεψη, συµµετοχή εξ αποστάσεως. Β. Το διοικητικό συµβούλιο (Ρ265) 3
7. Drittorganschaft. Διορισµός (από τη γ.σ., το καταστατικό, απευθείας διορισµός 18 3, ψηφοδέλτιο), ελεύθερα ανακλητό. Δηµοσιότητα. Αριθµός µελών. «Κολοβό» δ.σ. Θητεία. Νοµική σχέση δ.σ. και εταιρίας (Ρ267). 8. Το δ.σ. ως «διαρκές» όργανο. Σύνθεση, λειτουργία, διαδικασία λήψης των αποφάσεων (Ρ288), εξουσίες (Ρ291), εκπροσωπευτική εξουσία (Ρ292), διαχειριστική εξουσία (Ρ301). «Νοµιµοποίηση» της εταιρίας. Κατανοµή εξουσιών και αρµοδιοτήτων µεταξύ γ.σ. και δ.σ. Αρµοδιότητες της γ.σ. πέραν των αναγραφόµενων στο νόµο. Αναφορά στη νοµολογία «Holzmüller» και σε αντίστοιχη ελληνική νοµολογία (π.χ. ΝΣΚ 122/07 Δελτίον Συνδέσµου Α.Ε. & ΕΠΕ, 1.6.07 σ. 255, ΜΠρΠειρ 5826/06 ΔΕΕ 07, 452, ΜΠρΚορ 2263/03 ΕλλΔνη 04, 272 βλ. και Ν.Ρόκα, ΕΕµπΔ 2007, 22). Μη ευθύνη των µελών του δ.σ. για τα χρέη της εταιρίας. Βλ. όµως παρακάτω για ευθύνη του δ.σ. έναντι της εταιρίας, των κατιδίαν µετόχων, των τρίτων. 9. Συλλογική διαχείριση, αλλά και: Ανάθεση αρµοδιοτήτων του δ.σ. σε µέλη του ή τρίτους (22 3). Εκτελεστικά και µη µέλη του δ.σ. 10. Γ. Οι ελεγκτές. Παραποµπή παρακάτω. Νοµική θέση του µετόχου 11. Ο µέτοχος δεν είναι όργανο της εταιρίας. Νοµική θέση του µετόχου (Ρ328): Διάφοροι τύποι µετόχων (Ρ177). Διεθνής διάκριση συµπαγών (βασικοί επιχειρηµατίες, θεσµικοί) και διεσπαρµένων συµµετοχών. Μέτοχος-επενδυτής και µέτοχος-επιχειρηµατίας. 12. Αρχή ισότητας (Ρ330). Εκδοχές της έννοιας. Εξαιρέσεις της αρχής. Αρχή «µία µετοχή, µία ψήφος» ( one share, one vote ). Προνοµιούχες µετοχές. Αντίκειται στην αρχή της ισότητας ο κανόνας της πλειοψηφίας; 13. Η έλλειψη υποχρεώσεων του µετόχου. Η µη ευθύνη του µετόχου για τα χρέη της εταιρίας. Αποτελεί βασικό χαρακτηριστικό της α.ε.; (βλ. ΣτΕ 3489/2006, ΕΕµπΔ 2007, 574). Το άρθρο 29 ν. 2190/1920 (αύξηση των υποχρεώσεων των µετόχων έννοια, π.χ. εισαγωγή δεσµευµένων µετοχών). Όµως διάσπαση της αρχής µε διάφορες κατασκευές (παραποµπή παρακάτω). 14. Δικαιώµατα του µετόχου (Ρ333-338). 15. Μεταβίβαση των µετοχών (παραποµπή παρακάτω). Η λειτουργία της ανώνυµης εταιρίας Οι συγκρούσεις συµφερόντων στην ανώνυµη εταιρία η ιδέα της agency 16. Τα επί µέρους συµφέροντα στην α.ε. (Ρ1, Ρ177). Η σύγκρουση των συµφερόντων. Μετοχικό συµφέρον, εταιρικό συµφέρον και άλλα «δορυφορικά» εταιρικά συµφέροντα (Ρ178). Σε ποια έκταση το «εταιρικό συµφέρον» αποτελεί σύνθεση των επιµέρους αυτών συµφερόντων; 17. Excursus: Εταιρική κοινωνική ευθύνη (Corporate Social Responsibility, CSR). 4
18. Κύριες εντάσεις: Διοικούντες/µέτοχοι, µειοψηφία/πλειοψηφία, εταιρία/δανειστές. Οι κατιδίαν συγκρούσεις συµφερόντων στην εταιρία. Μεγάλο µέρος του δικαίου της α.ε. ρυθµίζει τις εντάσεις αυτές. H αγγλοσαξωνική ιδέα της «Agency», ως έκφραση του προβλήµατος και των τρόπων αντιµετώπισης των συγκρούσεων. Υπενθύµιση διάκρισης συµπαγών (βασικοί επιχειρηµατίες, θεσµικοί) και διεσπαρµένων συµµετοχών και συσχετισµός µε τις εντάσεις αυτές. Γενικοί προστατευτικοί µηχανισµοί: Αναγκαστικού δικαίου διατάξεις του νόµου, διαφάνεια, κρατική εποπτεία (Ρ234). A. Εντάσεις διοικούντων-µετόχων. 19. Ιδίως στις περιπτώσεις διασποράς των µετοχών (όπως ιδίως στην Αµερική). Η ασθενής θέση του µετόχου. Αιτίες: Η «ασύµµετρη πληροφόρηση». Η απουσία των µετόχων από τις γενικές συνελεύσεις. Ο διαχωρισµός ιδιοκτησίας και ελέγχου (βλ. Berle and Means, The modern corporation and private property, 1932). 20. Πώς το δίκαιο αντιµετωπίζει τα προβλήµατα που δηµιουργεί η κακή ή και δόλια διοίκηση: Ανάκληση, κανόνες εταιρικής διακυβέρνησης, δικαιώµατα των µετόχων, που περιορίζουν την εξουσία της διοίκησης (anti-directors rights), ευθύνη διοίκησης, κανόνες για ρύθµιση σύγκρουσης συµφερόντων, ελαττώµατα αποφάσεων δ.σ., κίνητρα (π.χ. αµοιβές δ.σ., stock options). 21. Το ζήτηµα της «εταιρικής διακυβέρνησης» (Ρ317). Έµφαση στην ποιοτικά καλύτερη άσκηση της εταιρικής διοίκησης. Συχνά soft law αλλά και N. 3016. 22. Γενικά δικαιώµατα µετόχων που προστατεύουν συµµετοχή από τους διοικητές (anti-directors rights). Ιδίως δικαιώµατα σύγκλησης γ.σ., πληροφόρησης, αίτησης έκτακτου ελέγχου κλπ. 23. Η ευθύνη του διοικητικού συµβουλίου απέναντι στην εταιρία (Ρ304). Άρθρο 22 α ν. 2190/1920. Το business judgment rule. Απαιτήσεις της εταιρίας κατά µελών του δ.σ. (308). Ενεργοποίηση της ευθύνης. Η µη αποδοχή της derivative action (Ρ332). 24. Υποχρέωση πίστεως δ.σ. (Ρ282). Ενδεχόµενο ευθύνης έναντι των κατιδίων µετόχων. 25. Συγκρούσεις συµφερόντων: Ο ν. 3016/02 (αλλά σήµερα και άρθρο 22 α 3 α και 3β) (Ρ318). Το άρθρο 23 α (Ρ284). ΑΚ 69. Απαγορεύσεις ανταγωνισµού. «Corporate opportunities, Tunneling, insider dealing. 26. Αµοιβές δ.σ. (278). Έλεγχος stock options. Υποβολή των stock options σε φορολογία κατά το τελευταίο φορολογικό νόµο (Σεπτ. 08),άρθρο 17. 27. Σύνθεση και συµπέρασµα για την προστασία του µετόχου από κακή ή δόλια διοίκηση. B. Εντάσεις πλειοψηφίας-µειοψηφίας. 5
28. Πηγή προβλήµατος: Αρχή πλειοψηφίας. Τι εννοείται µε τον όρο «πλειοψηφία». Ιδίως στις περιπτώσεις συµπαγών πλειοψηφιών (όπως στην Ευρώπη). Διαφοροποίηση αλλά και οµοιότητες µε εντάσεις διοικούντων-µετόχων (συχνή ταύτιση διοίκησης µετόχων πλειοψηφίας). Τρόποι ελέγχου πλειοψηφίας: Δικαιώµατα µειοψηφίας, υποχρέωση πίστης της πλειοψηφίας, ελαττωµατικές αποφάσεις της γ.σ., εξωεταιρικές συµβάσεις. 29. Δικαιώµατα µειοψηφίας διάκριση από δικαιώµατα µετόχου αλλά και ατοµικά δικαιώµατα µετόχου, που κατ ουσίαν είναι δικαιώµατα µειοψηφίας. Είδη δικαιωµάτων µειοψηφίας (Ρ374). Διάκριση από παρακωλυτικές µειοψηφίες. 30. Υποχρέωση πίστης των µετόχων. Η υποχρέωση πίστεως και η ευθύνη του κυρίαρχου µετόχου (Ρ339). 31. Οι αποφάσεις της γενικής συνέλευσης. Οι ελαττωµατικές αποφάσεις (Ρ255). Ιδιαίτερα οι καταχρηστικές αποφάσεις. 32. Εξωεταιρικές συµφωνίες (Ρ216). 33. Σύνθεση και συµπέρασµα για την προστασία της µειοψηφίας. Γ. Εντάσεις εταιρίας-δανειστών. 34. Το πρόβληµα προκύπτει κυρίως από την έλλειψη ευθύνης των µετόχων. Τρόποι αντιµετώπισης της έντασης: Ο µηχανισµός του κεφαλαίου, οι ευθύνες των διοικούντων την εταιρία απέναντι στους δανειστές, ειδικές διατάξεις. 35. Το κεφάλαιο της εταιρίας (Ρ192). Έννοια και λειτουργία. Η αυστηρή (γερµανική) άποψη για το κεφάλαιο. Κανόνες για την καταβολή και διατήρηση του µετοχικού κεφαλαίου (Ρ195). Η υποχώρηση της αυστηρής γερµανικής αντίληψης του κεφαλαίου και οι (αγγλοσαξωνικής έµπνευσης) επιεικέστερες ρυθµίσεις. Εναλλακτικές λύσεις («solvency tests»). Ιδιαίτερα: Η απαγόρευση επιστροφής των εισφορών. Η απαγόρευση διανοµής ανύπαρκτων κερδών. Κεκαλυµµένη επιστροφή επιστροφών και διανοµή κερδών. 36. Ευθύνη των µελών του δ.σ. έναντι των εταιρικών δανειστών (Ρ314). Ιδίως σε περίπτωση αφερεγγυότητας. Ευθύνη για παρέλκυση και για πρόκληση πτώχευσης: ΠτΚ (άρθρο 98). Wrongful trading. (Ρ314). Τροποποίηση (καταρχήν) του εταιρικού συµφέροντος µετά την είσοδο της εταιρίας σε αφερεγγυότητα ή τη λύση της εταιρίας. Σχέση εταιρικού και πτωχευτικού δικαίου. Είναι το wrongful trading ζήτηµα του εταιρικού ή του πτωχευτικού δικαίου (ιδίως µετά τη νοµολογία Centros, Überseering, Inspire Art); 37. Ευθύνη του κυριαρχούντος µετόχου απέναντι στους δανειστές (Ρ341). Η άρση της νοµικής προσωπικότητας. 38. Η γερµανική νοµολογία για την ευθύνη λόγω «existenzvernichtender Eingriff». BGH 17.9.2001 NJW 17.9.2001, Bremer Vulkan και πρόσφατα µε αλλαγή νοµικής βάσης BGH 16.7.07 NJW 2007, 2689, Trihotel ). 6
39. Η κεφαλαιοδότηση (και η «πραγµατική» υποκεφαλαιοδότηση) της εταιρίας (Ρ343). (Για «ονοµαστική» υποκεφαλαιοδότηση παραποµπή παρακάτω). Η απόφαση "Gamma" (BGH 28.4.08). 40. Σύνθεση και συµπέρασµα για την προστασία των δανειστών. Τίτλοι εκδιδόµενοι από την α.ε. 41. Οι εκδιδόµενοι από την εταιρία τίτλοι: Οι µετοχές (Ρ346). Ονοµαστικές, ανώνυµες (Ρ349). 42. Η µετοχή ως αξιόγραφο («µετοχικός τίτλος») (Ρ346). Αξίωση για παράδοση τίτλου. Δυνατότητα µη έκδοσης µετοχών. «Άϋλες» µετοχές. 43. Μεταβίβαση (Ρ352). Ενεχύραση, επικαρπία. Αξία της µετοχής (Ρ348). 44. Παραλλαγές των µετοχών: Δεσµευµένες µετοχές, προνοµιούχες µετοχές (Ρ360), µετοχές επικαρπίας (Ρ362), εξαγοράσιµες µετοχές. 45. Ίδιες µετοχές (Ρ356). 46. Οι εκδιδόµενοι από την εταιρία τίτλοι: Οι οµολογίες (366). 47. Ιδρυτικοί τίτλοι (Ρ364). 48. Οι διαρκώς εξελισσόµενες υβριδικές µορφές τίτλων. Εταιρικοί λογαριασµοί - Χρηµατοδότηση της εταιρίας 49. Εταιρικοί λογαριασµοί (Ρ388). Περιγραφή των ετήσιων οικονοµικών καταστάσεων. Ο ισολογισµός, ο πίνακας αποτελεσµάτων χρήσεως, ο πίνακας διάθεσης κερδών. Η διάρθρωση και η λειτουργία των καταστάσεων. Η επικοινωνία µεταξύ των. Το µέρισµα. Το «ελάχιστο» µέρισµα. 50. Ο τακτικός έλεγχος (Ρ323). Ο πρόσφατος νόµος για τους ελεγκτές (ν. 3693/2008, ενσωµάτωση οδηγίας 2004/43/ΕΚ). 51. Έγκριση ισολογισµού. 52. Ενοποιηµένοι λογαριασµοί (Ρ397). 53. Χρηµατοδότηση της εταιρίας (Ρ209). Σε σχέση µε τα ίδια και τα ξένα κεφάλαια. Δάνειο ή αύξηση κεφαλαίου (Ρ402, Ρ418). Σύγκριση. «Ονοµαστική» υποκεφαλαιοδότηση. 54. Η µείωση κεφαλαίου. 55. Σχηµατισµός αποθεµατικών (Ρ384). Οι οµολογίες (βλ. παραπάνω) και η τιτλοποίηση. 7
Δοµικές µεταβολές της εταιρίας 56. Εταιρική αυτονοµία. Όρια που τίθενται από την προστασία της µειοψηφίας και των δανειστών. 57. Τροποποίηση του καταστατικού. Ενδεχόµενη διοικητική έγκριση της τροποποίησης. 58. Μετασχηµατισµοί εταιριών. Μετατροπές (Ρ424), συγχωνεύσεις (Ρ427), διασπάσεις, εξαγορές (Ρ439). Το ζητούµενο: Η συνέχιση της ν.π. Καταχρηστικοί µετασχηµατισµοί. 59. Λύση και εκκαθάριση της εταιρίας (Ρ441). Η αναβίωση, άρθρο 47 α 4. 60. Οι νέοι κανόνες (ν. 3604/2007) για εξαγορές. Σχέση τούτων µε νόµο για δηµόσιες προτάσεις. Διαφορετική τελολογία. Παραλλαγές της α.ε. 61. Ο «τύπος» της α.ε. και οι παραλλαγές της. Λόγοι των παραλλαγών. De iure (π.χ. τράπεζες) και de facto (π.χ. η µικρή α.ε.) παραλλαγές. 62. Η «µικρή» ή «κλειστή» α.ε. (Ρ173). Τρόποι ρύθµισης της παραλλαγής αυτής: παρέκκλιση από κανόνες του ν. 2190 (π.χ. 23 α στη µονοπρόσωπη α.ε.), ειδικοί κανόνες του 2190, καταστατικές διαµορφώσεις, εξωεταιρικές συµβάσεις (Ρ216), εφαρµογή γενικών αρχών και διατάξεων του ΑΚ. Ο ν. 3604/07 και η «µικρή εταιρία εκ του καταστατικού». 63. Η εισηγµένη εταιρία (Ρ448). Ειδικές διατάξεις εταιρικού δικαίου για τις εισηγµένες. Ειδικότερα: Ο ν. 3340/2005 για την κατάχρηση της αγοράς. Ο ν. 3461/06 για τις δηµόσιες προτάσεις. Ο ν. 3556/07 για τη διαφάνεια. Ο ν. 3606/07 για τις αγορές χρηµατοπιστωτικών µέσων. IV. Γενικά ζητήµατα του εταιρικού δικαίου (ανάλογα µε διαθέσιµο χρόνο). 1. Η θέση του εταιρικού δικαίου στο σύγχρονο δίκαιο. Συγγένειες µε πτωχευτικό δίκαιο, δίκαιο του ανταγωνισµού, δίκαιο της κεφαλαιαγοράς, τραπεζικό δίκαιο, φορολογικό δίκαιο, συνταγµατικό δίκαιο (Ρ28). 2. Εκσυγχρονισµός του εταιρικού δικαίου στην Ευρώπη και πέραν του Ατλαντικού. Κυριαρχία αµερικανικού δικαίου. 3. Η µεγαλύτερη διαφάνεια, ως στοιχείο εκσυγχρονισµού του εταιρικού δικαίου. Αντικείµενα: Οικονοµικές καταστάσεις, αµοιβές δ.σ., συγκρούσεις συµφερόντων, µεγάλες συµµετοχές, ενηµερωτικό δελτίο, δικαιώµατα πληροφοριών, διαφάνεια στις δηµόσιες προτάσεις κλπ. Πλεονέκτηµα: Υποβοηθείται η επενδυτική κρίση και η αυτονοµία. Η διαφάνεια µπορεί να αντικαταστήσει άλλες διαδικασίες, όπως η έγκριση από γ.σ. (πρβλ. 23 α ). Μειονεκτήµατα διαφάνειας: Κόστος 8
πληροφοριών, αποκάλυψη επιχειρηµατικών µυστικών, διαφοροποιηµένη πληροφόρηση, υπερπληροφόρηση. 4. Το πρόβληµα της ρύθµισης των οµίλων επιχειρήσεων. Η δυνατότητα επίλυσης προβληµάτων µε χορήγηση δικαιώµατος εξόδου («exit rights», βλ. σήµερα άρθρα 49 α, 49β ν. 2190/1920). 5. Η εργατική συµµετοχή στην επιχείρηση. Το παράδειγµα της Societas Europaea. 6. Επικαλύψεις (και καµιά φορά συγκρούσεις) κανόνων, χαρακτηριστικό του εταιρικού δικαίου. Π.χ. ευθύνη από ενηµερωτικό δελτίο, insider trading, διαγραφή και συγχώνευση κλπ. 7. Ανταγωνισµός δικαίων. Ο κίνδυνος του Delaware effect και του race to the bottom. 8. Το ποινικό εταιρικό δίκαιο. 9. Το ζήτηµα των «gatekeepers». 9
Ειδικές παραδόσεις (Λέκτορες κ.κ. Χρυσάνθης και Μαστροµανώλης) 1. Πηγές του εταιρικού δικαίου (Ρ21). Προσωπικές εταιρίες: ΕµπΝ και ΑΚ. Οι κεφαλαιουχικές: Μόνο η οικεία νοµοθεσία, οριακά όµως και κατ εξαίρεση ο ΑΚ. Ιστορία του ν. 2190 (ιδιαίτερα: ο πρόσφατος ν. 3604/2007) και του ν. 3190. Κοινοτικό δίκαιο. Soft law. Η µέθοδος comply or explain. 2. Ειδικές εταιρικές µορφές: Η ετερόρρυθµη εταιρία (Ρ151). 3. Η αφανής εταιρία (Ρ159). 4. H κοινοπραξία (Ρ118). Υπόψη ο πρόσφατος ν. 3669/2008 για την κωδικοποίηση της νοµοθεσίας κατασκευής δηµοσίων έργων (άρθρα 66 επ.). 5. Η εταιρία περιορισµένης ευθύνης (επε), ν. 3190/1955 (Ρ469). Υπόψη ο πρόσφατος ν. 3661/2008, άρθρο 16 2, αλλά και η νέα νοµοθετική προσπάθεια για τη γενικότερη αναµόρφωση του ν. 3190/1955. 6. Η οε του π.δ. 326/1994 (Ρ138). 7. Η µονοπρόσωπη εταιρία (µονοπρόσωπη ανώνυµη εταιρία, µονοπρόσωπη επε) (Ρ533). 8. Συνεταιρισµοί. Βασικά χαρακτηριστικά. 9. Συνδεδεµένες επιχειρήσεις (Ρ539). Το άρθρο 42 ε 5 ν. 2190/1920. 10. Το κοινοτικό εταιρικό δίκαιο (Ρ23, 35) Ο ΕΟΟΣ (Ρ120), η Societas Europaea (Ρ191). 11. Κριτήρια επιλογής εταιριών (Ρ5). Πρόσφατη βιβλιογραφία: 1. Νικολάου Ρόκα, Εµπορικές εταιρίες, 5 η έκδ., 2006, Αθήνα, Εκδόσεις Αντ.Ν.Σάκκουλα. 2. Ευαγγέλου Περάκη, Το νέο δίκαιο της ανώνυµης εταιρίας, 2007, Αθήνα, Νοµική Βιβλιοθήκη. 3. Ελίζας Αλεξανδρίδου, Δίκαιο εµπορικών εταιριών, β έκδοση, 2 τεύχη, Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα-Θεσσαλονίκη: Α τεύχος, Προσωπικές εταιρίες, 2007. Β τεύχος, Κεφαλαιουχικές εταιρίες, 2000. 10
4. Βασίλη Αντωνόπουλου, Δίκαιο εταιριών, 2 τόµοι, Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα- Θεσσαλονίκη: Α τόµος: Δίκαιο προσωπικών εταιριών, 2007. Β τόµος, Δίκαιο Α.Ε. & Ε.Π.Ε., 2008. Περιοδικά: Ειδικά περιοδικά: 1. Επιθεώρηση Εµπορικού Δικαίου. 2. Δίκαιο Επιχειρήσεων και Εταιριών. 3. Επισκόπηση Εµπορικού Δικαίου. Γενικά περιοδικά (ενδεικτικά): 1. Νοµικό Βήµα. 2. Ελληνική Δικαιοσύνη. 3. Αρµενόπουλος. 4. Χρονικά ιδιωτικού δικαίου. 11