38 ΣYΝΕΝΤΕYΞΕΙΣΓΙΑΝΝΗΣ ΒΑΡΘΑΛΙΤΗΣ Συνέντευξη του Γιάννη Βαρθαλίτη Υπάρχουν λύσεις χωρίς προσλήψεις; Nα εγκαταλείψουμε παλιές αγκυλωμένες αντιλήψεις... Ο Γιάννης Βαρθαλίτης είναι Διευθυντής Ε.Σ.Y. σε ένα περιφερειακό νοσοκομείο, στο Γενικό Νοσοκομείο Χανίων «Άγιος Γεώργιος» και αντιμετωπίζει καθημερινά πολλές κακοδαιμονίες, για τις οποίες του ζητήσαμε να μας μιλήσει. Να μας μιλήσει για τις δυσκολίες της καθημερινότητας με στόχο να παρουσιασθεί το πρόβλημα και να προσεγγιστούν οι πιθανές λύσεις. Κύρια προβλήματα είναι η υποστελέχωση, η χαρακτηριστική ανισοκατανομή του ιατρικού και του νοσηλευτικού προσωπικού και η έλλειψη ή ανεπάρκεια υποδομών. Yπάρχουν λύσεις χωρίς προσλήψεις; Yπάρχουν. Μερικά από αυτά που μας είπε: «Να βάλουμε κανόνες λειτουργίας για να μπορέσουμε να καλύψουμε τις ανάγκες. Να είμαστε εμείς εκεί για τους αρρώστους κι όχι να μας ψάχνουν με τη συνήθη σακούλα με χαρτιά ριγμένα άτακτα... Να ανοίξουμε οριζόντια τα δίκτυα για τους αρρώστους και παράλληλα να ενισχύσουμε τα τμήματα, κατά προτίμηση με ειδικούς... Εκεί που δεν υπάρχουν ειδικοί να κάνουμε ανακατανομή προσωπικού, ώστε να βοηθηθούν οι άρρωστοι, γιατί πραγματικά δεν υπάρχει οικονομικά άλλη δυνατότητα... Να έχουμε ενιαίο ιστορικό, τουλάχιστον ανά Yγειονομική Περιφέρεια. Ο φάκελος του ασθενή να τον ακολουθεί όπου κι αν πάει. Προπάντων όμως, να εγκαταλείψουμε παλιές αγκυλωμένες αντιλήψεις».
ΤΑ ΝΕΑ ΤΗΣ ΕΟΠΕ 06/10 «Οι δυνατότητες που παρέχει το Ε.Σ.Y. σε κάθε νοσοκομείο, λόγω των υποδομών και του κλειστού, συντεχνιακού συστήματος, δεν επιτρέπουν τη συμμετοχή νέων προσώπων για να αναπτυχθεί η δυνατότητα της απαραίτητης διεπιστημονικής συνεργασίας 39» Ποιο είναι το μεγαλύτερο πρόβλημα που αντιμετωπίζετε ως διευθυντής Ε.Σ.Υ. αυτή τη στιγμή; Στα Χανιά -αλλά και γενικότερα στην περιφέρεια- κύριο πρόβλημα είναι η στελέχωση. Τα ογκολογικά τμήματα έχουν δημιουργηθεί πριν χρόνια με δεδομένα συχνότητας του καρκίνου στον πληθυσμό, τα οποία αντιστοιχούν στην προηγούμενη 25ετία. Εκτός όμως της αυξημένης συχνότητας των νεοπλασματικών νοσημάτων έχει αυξηθεί και το προσδόκιμο επιβίωσης των ογκολογικών ασθενών. Αυτή τη μεγαλύτερη επιβίωση την πετύχαμε χάρη στην προφυλακτική θεραπεία, στην έγκαιρη αντιμετώπιση των υποτροπών και στη δυνατότητα που έχουμε, με τα νέα φάρμακα, να αντιμετωπίζουμε την αρρώστια, να την περιορίζουμε και να επιμηκύνουμε την επιβίωση. Για να μην χάσουμε τον άρρωστο στη διάρκεια των θεραπειών, χρειάζεται συχνή παρακολούθηση, έγκαιρη παρέμβαση, αλλά και υποστήριξη με παρηγορητική αγωγή, η οποία μπορεί να διαρκέσει μήνες, ίσως και χρόνια. Επειδή λοιπόν οι δομές μας φτιάχτηκαν παλιότερα για λίγους ασθενείς και για τις περιορισμένες δυνατότητες που είχαμε τότε, τώρα δεν επαρκούν. Κι αυτό ισχύει τόσο στην επαρχία, όσο και στο κέντρο. Βλέποντας την προσέλευση στα ογκολογικά νοσοκομεία και τις δυνατότητες που έχουν να δουν τους ασθενείς αυτούς οι λίγοι ειδικευμένοι γιατροί, γίνεται φανερό ότι ο χρόνος που μπορεί να διατεθεί για κάθε ασθενή είναι κάτω από τα αποδεκτά όρια. Οι ογκολόγοι στα δημόσια νοσοκομεία διεκπεραιώνουν καθημερινά 40-50 ασθενείς. Αν διανείμουμε το χρόνο λαμβάνοντας υπόψη και τις διοικητικές, εκπαιδευτικές και άλλες υποχρεώσεις, στο επιμηκυμένο συνήθως ωράριο των ογκολογικών τμημάτων, από το πρωί μέχρι αργά το απόγευμα, ο χρόνος ανά ασθενή είναι ελάχιστος. Αν λάβει κανείς μάλιστα υπόψη ότι κάποιοι ασθενείς απαιτούν πολύωρη διαδικασία επειδή έχουν πολύπλοκα πολυπαραγοντικά (multi-disciplinary) προβλήματα για τα οποία πρέπει να συμβουλευτείς χειρουργό, ακτινοθεραπευτή κ.ά. αυτό σημαίνει ότι χρειαζόμαστε εκτός από τους ειδικούς, και μια υποδομή μέσα σε κάθε τμήμα ή ομάδα, η οποία θα προετοιμάζει τον άρρωστο και θα διεκπεραιώνει το σύνηθες πρόβλημα. Ο συντονισμός αυτός επιτυγχάνεται σε μια ογκολογική ομάδα που έχει εκπαιδευτεί κατάλληλα με συνεργάτες που περιλαμβάνουν εκπαιδευμένους νοσηλευτές, data manager και ομάδα υποστήριξης (ψυχολόγοι κ.λπ.), που θα διεκπεραιώνει διαδικασίες που αφορούν άμεσα τους ασθενείς. Είναι περισσότερο από εμφανές ότι οι ογκολογικές υπηρεσίες πρέπει να ενισχυθούν, οι οργανισμοί των νοσοκομείων είναι 20ετίας, 30ετίας και δεν έχουν προβλέψει αυτές τις καινούργιες ανάγκες. Χαρακτηριστικά παραδείγματα συναντάμε σε όλα τα νοσοκομεία της χώρας, όπου ογκολογικές κλινικές που διεκπεραιώνουν χιλιάδες εισαγωγές το χρόνο και αντίστοιχο αριθμό επισκέψεων στα εξωτερικά ιατρεία, λειτουργούν συνήθως με 2-3 ειδικευμένους γιατρούς, ενώ, στα ίδια νοσοκομεία, υπάρχουν τμήματα με τις μισές εισαγωγές ασθενών και μικρή κίνηση στα εξωτερικά ιατρεία, με πολλαπλάσιο αριθμό ειδικευμένων γιατρών, συγκριτικά με τα ογκολογικά τμήματα. Είναι δυσανάλογα μεγάλο το έργο που κάνουμε, για να αντιμετωπίσουμε αυτό τον αριθμό περιστατικών. Αντίστοιχα προβλήματα έχουν και νοσοκομεία της επαρχίας, όπου πολλές φορές ο γιατρός είναι ένας και μοναδικός και προσπαθεί να στηρίξει μια ογκολογική δομή. Ακόμα και νοσοκομεία του κέντρου, της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης, το «Μεταξά», ο «Άγιος Σάββας», το «Θεαγένειο», οι «Άγιοι Ανάργυροι», όπου αν υπολογίσουμε την αναλογία ασθενών και ειδικευμένων γιατρών, η ανισοκατανομή είναι εμφανής. Είναι πάρα πολύ βαρύ το έργο των ογκολογικών τμημάτων. Αυτό είναι το βασικό πρόβλημα. Το άλλο πρόβλημα είναι η διαδικασία ογκολογικής απόφασης στους ασθενείς. Υπάρχει νόμος που ορίζει ότι οι σημαντικές θεραπευτικές αποφάσεις θα λαμβάνονται από τα ογκολογικά συμβούλια. Με βάση αυτό το νόμο προσπαθήσαμε να λειτουργήσει στο νοσοκομείο ογκολογικό συμβούλιο. Η εμπειρία ήταν αρνητική. Δεν μπορεί να λαμβάνονται αποφάσεις για τόσο σύνθετα θεραπευτικά ή διαγνωστικά προβλήματα χωρίς τη συμμετοχή ειδικευμένων σ αυτά τα θέματα γιατρών. Ο γενικός χειρουργός είναι άριστος αλλά δεν μπορεί, χωρίς την ανάλογη εκπαίδευση, να συμμετέχει σε ειδικές ογκολογικές αποφάσεις ή να προχωρήσει σε σύνθετες χειρουργικές ογκολογικές επεμβάσεις. Δεν θεωρείται αποδεκτό πλέον να παραπέμπεται ο ασθενής με καρκίνο του ορθού στο ογκολογικό συμβούλιο μετά το χειρουργείο, όπως είναι ο κανόνας, ακόμα και σε μεγάλα κεντρικά νοσοκομεία. Όταν όμως οι συμμετέχοντες στο ογκολογικό συμβούλιο δεν γνωρίζουν τις κατευθυντήριες οδηγίες σε κάθε ειδικότητα, ξεκινάμε στραβά. Τι μπορούμε να κάνουμε γι αυτό; Όπως όλοι γνωρίζουμε, οι δυνατότητες που παρέχει το Ε.Σ.Υ. σε κάθε νοσοκομείο, λόγω των υποδομών και του κλειστού, συντεχνιακού θα έλεγα συστήματος, δεν επιτρέπουν τη συμμετοχή νέων προσώπων για να αναπτυχθεί η δυνατότητα της απαραίτητης διεπιστημονικής συνεργασίας. Ειδικά μετά τον τελευταίο νόμο (3754/09), πρακτικά όλες οι θέσεις των γιατρών προκηρύσσονται στη βαθμίδα του επιμελητή Β, ενώ για την αναβάθμιση στο βαθμό του διευθυντή ακολουθείται η διαδικασία της εσωτερικής εξέλιξης. Δηλαδή αυτός που θα έρθει από το Harvard, που έχει 20 χρόνια προϋπηρεσία, δύσκολα θα αναλάβει θέση διευθυντή. Κι όχι μόνο αυτό, τα κυκλώματα είναι τόσο σκληρά, που διευθυντικές θέσεις προκηρυγμένες πριν από 5-6 χρόνια καθυστερούν να ολοκληρώσουν τη διαδικασία επιλογής, κυρίως μετά από πιέσεις των γιατρών που υπηρετούν στα τμήματα που αφορά η προκήρυξη, και με πρόθεση να μη διαταραχθεί το status quo και τα όποια συμφέροντα έχουν στο μεταξύ αναπτυχθεί.
40 ΣYΝΕΝΤΕYΞΕΙΣΓΙΑΝΝΗΣ ΒΑΡΘΑΛΙΤΗΣ Αυτά είναι πραγματικά γεγονότα. Σε όλα τα νοσοκομεία υπάρχουν τέτοιες θέσεις, για διάφορες ειδικότητες, όπου, ειδικά στις περιπτώσεις που κάποιοι υποψήφιοι είχαν καλύτερο βιογραφικό, τα διαπλεκόμενα συμφέροντα γιατρών-διοίκησης ήξεραν ότι δεν υπήρχε περίπτωση να τους «πετάξουν έξω» με νόμιμη διαδικασία ανοικτής κρίσης, οπότε ακολουθείται η ασφαλής οδός «ας το τραβήξουμε όσο πάει». Με αυτή τη μέθοδο κύλησαν τα χρόνια, οι ενδιαφερόμενοι που είχαν όρεξη και προσόντα πήγαν κάπου αλλού και τελικά έμειναν οι ίδιοι και οι ίδιοι να επαναλαμβάνουν τη μετριότητα και τα ίδια λάθη. Αυτή είναι η θλιβερή πραγματικότητα όλων των ελληνικών νοσοκομείων και κυρίως της επαρχίας. Μέσα σ αυτό το κατεστημένο σύστημα, που αναπαράγει τη μετριότητα, είναι δεδομένο ότι αν προσπαθήσουμε να κάνουμε ένα τέτοιο εγχείρημα διεπιστημονικής συνεργασίας, θα ναυαγήσει. Με τις παρούσες συνθήκες, η λύση είναι η διεπιστημονική συνεργασία σε επίπεδο επικράτειας ή περιφέρειας. Είναι αυτό που κάνει η Ε.Ο.Π.Ε. με τα εκπαιδευτικά προγράμματα. Είναι αυτό που κάνουν οι δύο ερευνητικές ογκολογικές ομάδες στην Ελλάδα, που έχουν κοινά ερευνητικά πρωτόκολλα, για να αναβαθμισθεί με υψηλά standards η αντιμετώπιση των ασθενών. Αυτή είναι μια προσπάθεια που πραγματικά χαρακτηρίζει την ποιότητα των ογκολογικών υπηρεσιών στην Ελλάδα. Είναι μια προσπάθεια ιδιωτική, πρωτοβουλία άξιων συναδέλφων, η οποία δείχνει τα αποτελέσματά της όχι μόνο στους αρρώστους, που πραγματικά απολαμβάνουν ομοιογενείς και καλές υπηρεσίες, αλλά και στις δημοσιεύσεις στο διεθνή επιστημονικό χώρο. Αυτές οι δύο ομάδες έχουν αναδειχτεί μέσα στο διεθνή στίβο, παρουσιάζοντας δεδομένα πρωτοποριακά, που πραγματικά ανεβάζουν και το επιστημονικό κύρος. Δεν φτάνει όμως αυτό. Στην καθημερινή πράξη βρισκόμαστε αντιμέτωποι με ασθενείς «κακοποιημένους ογκολογικά». «Καθυστερήσεις στη διαγνωστική διαδικασία, ανεπαρκής αντιμετώπιση και πολύ συχνά malpractice. Εμείς θέλουμε να πάμε πιο βαθιά, στη φάση που διαγιγνώσκεται ο άρρωστος. Κι εκεί αδυνατούμε να εισχωρήσουμε στα στεγανά των ειδικοτήτων. Το γυναικολογικό καρκίνο θα τον έχει ο γυναικολόγος, τον καρκίνο του προστάτη ο ουρολόγος. Η multi-disciplinary συνεργασία, για να μπορέσουμε να κάνουμε όσο γίνεται πιο γρήγορη, ασφαλή και αποτελεσματική τη διαγνωστική και τη θεραπευτική μας πρακτική, που είναι η πλέον αποδεκτή προσέγγιση σήμερα, σκοντάφτει στα «στεγανά». Σαν αποτέλεσμα, πολλά νεοπλασματικά νοσήματα δεν αντιμετωπίζονται σωστά. Ακόμα και συχνοί καρκίνοι, όπως του μαστού, του προστάτη και του παχέος εντέρου. Απαιτείται συνεργασία ομάδας που αποτελείται από χειρουργό, ογκολόγο-παθολόγο, ακτινοθεραπευτή και παθολογοανατόμο, για την ολοκληρωμένη θεραπευτική αντιμετώπιση. Λέτε λοιπόν ότι το ογκολογικό συμβούλιο είναι απαραίτητο για τις θεραπευτικές αποφάσεις. Ναι, ειδικά για την περίοδο αρχικής διερεύνησης του ασθενούς, όπου η ταχύτητα διερεύνησης και η έγκαιρη θεραπευτική απόφαση διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην έκβαση της νόσου. Μπορούμε να δώσουμε παραδείγματα όπως τον καρκίνο του προστάτη ή το γυναικολογικό καρκίνο, που πρέπει να συμμετέχουν ουρολόγοι, γυναικολόγοι, καθώς επίσης και οι επεμβατικοί ή η κλασικοί ακτινολόγοι. Δυστυχώς όμως, αυτό δεν μπορεί πάντα να γίνει σε ένα νοσοκομείο. Δεν είναι εξοικειωμένες όλες οι χειρουργικές ειδικότητες και όλοι οι ακτινολόγοι με τις ιδιαιτερότητες της ογκολογίας. Η δυνατότητα αυτή μπορεί εύκολα να γίνει εφικτή με ανάπτυξη πρωτοκόλλων συνεργασίας σε επίπεδο περιφέρειας ή συνεργαζόμενων τμημάτων. Άρα, λέτε ότι τα ογκολογικά συμβούλια στα μικρά νοσοκομεία, που δεν έχουν όλες τις ειδικότητες ή τους έμπειρους γιατρούς δεν είναι αποτελεσματικά. Θα πρέπει να γίνονται οριζόντια, σε επίπεδο περιφέρειας, ή όταν δεν υπάρχει ειδικός να μπορείς να καλέσεις από κάποιο άλλο νοσοκομείο ή και από άλλη περιφέρεια. Σήμερα πλέον αυτά τα πράγματα είναι πολύ απλά. Δεν είναι ανάγκη να μετακινούνται οι ενδιαφερόμενοι. Ορίζεται η ώρα της συνάντησης και μέσω τηλεδιάσκεψης επικοινωνείς, βλέποντας τον άλλον, δείχνοντας τα δεδομένα σου είναι τόσο απλό πλέον. Τρομακτικό πρόβλημα είναι επίσης να ψάχνουμε τα δεδομένα για τους ογκολογικούς αρρώστους. Με αυτό τον τρόπο, αν έχουμε το φάκελο του αρρώστου να τον ακολουθεί όπου κι αν πάει, δεν ξεκινάμε κάθε φορά από την αρχή. Τα δεδομένα ακολουθούν τον άρρωστο - εμείς τρέχουμε για τον άρρωστο κι όχι ο άρρωστος για να τα μαζέψει από νοσοκομείο σε νοσοκομείο. Άρα έχουμε μία κεντρική πηγή όσον αφορά στη διάγνωση, το παθολογοανατομικό, που θα πρέπει να δουλεύει και με εθνική καταγραφή (registry). Δυστυχώς, στην Ελλάδα δεν έχουμε δημιουργήσει ακόμα αυτές τις συνθήκες ποιοτικής λειτουργίας. Εσείς καταγράφετε τα περιστατικά που έχετε; Καταγράφουμε τα δημογραφικά και κλινικά δεδομένα στους φακέλους και διατηρούμε αρχείο. Δεν είναι όμως αρκετό. Απαιτείται κεντρική βάση δεδομένων, όπως αυτή που έχει ξεκινήσει στο ΚΕ.ΕΛ.Π.ΝΟ., στην οποία θα καταλήγουν και θα αναλύονται δεδομένα από την πρωτογενή πηγή, δηλαδή από τα παθολογοανατομικά και κυτταρολογικά εργαστήρια. Όπως ίσως γνωρίζετε, σε πολλά νοσοκομεία της επαρχίας δεν υπηρετούν παθολογοανατόμοι ή και κυτταρολόγοι και αναγκαζόμαστε να στέλνουμε τα παρασκευάσματα στα ιδιωτικά εργαστήρια. Τα στέλνετε στα ιδιωτικά, για να έχετε τις διαγνώσεις. Πρακτικά όλες οι θέσεις των γιατρών προκηρύσσονται στη βαθμίδα του επιμελητή Β. Δηλαδή αυτός που θα έρθει από το Harvard, με 20 χρόνια προϋπηρεσία, δύσκολα θα αναλάβει θέση διευθυντή»
ΤΑ ΝΕΑ ΤΗΣ ΕΟΠΕ 06/10 «Ακριβώς, για να έχουμε διαγνώσεις. Για να τις έχουμε γρήγορα. Γιατί αν ακολουθήσουμε την οδό της αποστολής σε υπερφορτωμένα κεντρικά εργαστήρια η καθυστέρηση μπορεί να φτάσει και τους δύο μήνες. Μήπως θα έπρεπε να γίνει μια συνεργασία ιδιωτικού και δημοσίου τομέα; Αναγκαστικά αυτό θα έπρεπε να έχει γίνει, ιδίως σε περιοχές που απουσιάζουν συγκεκριμένες ειδικότητες. Αν έχουμε το φάκελο του αρρώστου να τον ακολουθεί, όπου κι αν πάει, δεν ξεκινάμε κάθε φορά από την αρχή. Τα δεδομένα ακολουθούν τον άρρωστο - εμείς τρέχουμε για τον άρρωστο κι όχι ο άρρωστος για να τα μαζέψει από νοσοκομείο σε νοσοκομείο Εσάς λοιπόν εκ των πραγμάτων στόχος σας είναι να εξυπηρετούνται οι ασθενείς. Άρα, χρησιμοποιείτε το ανθρώπινο δυναμικό και τους πόρους που έχετε. Σε αυτή τη λογική κινούμαστε. Μεγάλο ποσοστό του ανθρώπινου δυναμικού του Ε.Σ.Υ. έχει επιλεγεί με διαδικασίες αδιανόητες για ευρωπαϊκή χώρα. Η αξιολόγηση είναι στα χαρτιά μόνο. Γιατροί και ιδίως οι νοσηλευτές δεν έχουν ουσιαστικά κίνητρα εξέλιξης. Το διοικητικό προσωπικό λειτουργεί με αδιαφανείς συνθήκες και νοοτροπίες ανάλογες της δεκαετίας του 60. Σήμερα που μιλάμε, σε πολλά νοσοκομεία της χώρας δεν έχουν ακόμα τοποθετηθεί διοικητές. Αναγκαστικά λοιπόν πρέπει να γίνουν συνεργασίες σε οριζόντιο επίπεδο, με σκοπό την κάλυψη των ελλείψεων και την επίλυση των προβλημάτων. Ένα μοντέλο που θα μπορούσε άμεσα να λειτουργήσει, με το υπάρχον δυναμικό και τη χρήση της σύγχρονης τεχνολογίας, είναι η σύνδεση των καλύτερα στελεχωμένων πανεπιστημιακών νοσοκομείων ανά περιφέρεια με τα νομαρχιακά νοσοκομεία, ιδίως στις ειδικότητες που υπάρχουν ελλείψεις. Με τα συστήματα πληροφορικής που έχουν τώρα τα νοσοκομεία, μπορούν να έχουν πρόσβαση το ένα στο άλλο. Μπορούμε να έχουμε πρόσβαση σε εικόνα, εξετάσεις, αλλά και σε όλη την πορεία του αρρώστου. Αυτό είναι απαραίτητο, για να μιλάμε την ίδια γλώσσα. Βασικά, πρέπει να έχουμε έναν κοινό φάκελο. Με αυτό τον τρόπο, σταδιακά, θα εξαλειφθεί η απαράδεκτη νοοτροπία του φόβου «απώλειας του αρρώστου», μεταξύ των διαφόρων ειδικοτήτων. Αυτή η νοοτροπία έχει βαθιές ρίζες αθέμιτης συνδιαλλαγής, με οδυνηρές, συχνά, συνέπειες για την έκβαση του νοσήματος του ασθενούς. Το βασικό δίκτυο συνεργασίας χειρουργού, παθολόγου-ογκολόγου και ακτινοθεραπευτή είναι ο μόνος τρόπος να διεκπεραιωθεί καλά ο ογκολογικός άρρωστος. Φυσικά, με απόλυτα διαφανείς κανόνες λειτουργίας, για να μπορέσουμε να είμαστε εμείς εκεί για τους αρρώστους κι όχι να μας ψάχνουν με τη συνήθη σακούλα με «ριγμένα άτακτα χαρτιά». Με τη σημερινή τεχνολογία και την πλήρη μηχανοργάνωση των νοσοκομείων, πέραν του ότι θα μπορούσαν να τηρούνται οι φάκελοι των ασθενών σε ένα κοινό δίκτυο, τα ογκολογικά συμβούλια θα μπορούσαν να γίνονται από τα γραφεία των γιατρών, μέσω skype τεχνολογίας που δεν κοστίζει. Εγώ αναφέρομαι αρχικά στην τηλεδιάσκεψη, γιατί τα 4-5 άτομα που είναι σε ένα νοσοκομείο θα μαζευτούν σε ένα σημείο και θα ανταλλάξουν απόψεις, τόσο μεταξύ τους, όσο και με άλλους γιατρούς σε κάποιο άλλο νοσοκομείο. Αργότερα, που θα αποκτήσει καθένας τις δυνατότητες και την αυτοπεποίθηση, θα γίνεται από το γραφείο, όπως ήδη κάνουμε όσοι ασχολούμαστε με διεθνή ερευνητικά πρωτόκολλα. Πιστεύω ότι, μέσα σε αυτή την οικονομική κρίση που περνάμε, δεν πρέπει να προσβλέπουμε σε «αφθονία» υλικού και προσωπικού. Άρα πρέπει να εκμεταλλευτούμε την κρίση για ν αναπτύξουμε δομές και λειτουργίες που δεν απαιτούν νέους οικονομικούς πόρους. Για να γίνω πιο συγκεκριμένος, το Ε.Σ.Υ. διαθέτει, αναλογικά με τον πληθυσμό (περίπου 450 κάτοικοι ανά γιατρό), όσους γιατρούς έχει η Αγγλία ως ιδιώτες και Εθνικό Σύστημα μαζί. Ωστόσο, οι πολίτες δεν έχουν την 41» περίθαλψη που χρειάζονται, ενώ ακούμε, σε όλους τους τόνους, τα συνδικαλιστικά στελέχη να απαιτούν νέες προσλήψεις, τη στιγμή που, σε ορισμένους τομείς, έχουμε προσωπικό που υποαπασχολείται. Άρα χρειάζεται ανακατανομή του προσωπικού. Χρειάζεται να δημιουργήσουμε εκπαιδευτικές και εργασιακές συνθήκες για τους νέους, κυρίως, γιατρούς, ώστε να ενσωματωθούν στο σύστημα και να είναι αποδοτικοί. Αυτοί είναι οι καλύτεροί μας συνεργάτες. Και είναι η επόμενη γενιά, που κάνει κλινική έρευνα με συνεργασίες σε διεθνές επίπεδο. Είναι ένα εργαλείο χρήσιμο για οποιαδήποτε ειδικότητα ακολουθήσουν. Η έρευνα έχει την ίδια μεθοδολογία. Πιστεύω ότι σε αυτή τη φάση της οικονομικής δυσχέρειας, η λύση είναι να ανοίξουμε οριζόντια τα δίκτυα για τους αρρώστους και παράλληλα να ενισχύσουμε τα τμήματα, κατά προτίμηση με ειδικούς, αλλά εκεί που δεν υπάρχουν ειδικοί, να προχωρήσουμε σε θαρραλέα μέτρα με ανακατανομή προσωπικού, ώστε να βοηθηθούν τελικά οι άρρωστοι, γιατί πραγματικά δεν υπάρχει άλλη δυνατότητα. Ας πάρουμε ένα οποιοδήποτε επαρχιακό νοσοκομείο και μια κλινική που έχει 100 περιστατικά την εβδομάδα και έχει 10 γιατρούς. Να φύγουν λοιπόν κάποιοι γιατροί και να πάνε σε μια άλλη κλινική, που έχει 400 περιστατικά την εβδομάδα και 2 γιατρούς. Ποιες ειδικότητες θα μπορούσαν να το κάνουν αυτό όμως; Σε εσάς, για παράδειγμα, θα μπορούσαν να ενταχθούν μόνο παθολογικές ειδικότητες. Δεν θα έχετε λοιπόν έναν ογκολόγοπαθολόγο. Στο ογκολογικό τμήμα, το ογκολογικό περιστατικό είναι παθολογικό περιστατικό και το ξέρουμε όλοι μας. Δεν θα υπάρξει λοιπόν αντίσταση από τις άλλες ειδικότητες; Ναι, είναι αλήθεια ότι η κακώς εννοούμε-
42 ΣYΝΕΝΤΕYΞΕΙΣΓΙΑΝΝΗΣ ΒΑΡΘΑΛΙΤΗΣ Πιστεύω ότι μέσα σε αυτή την οικονομική κρίση που περνάμε, δεν πρέπει να προσβλέπουμε σε «αφθονία» υλικού και προσωπικού. Άρα πρέπει να εκμεταλλευτούμε την κρίση για ν αναπτύξουμε δομές και λειτουργίες που δεν απαιτούν νέους οικονομικούς πόρους. Το Ε.Σ.Y. διαθέτει, αναλογικά με τον πληθυσμό, όσους γιατρούς έχει η Αγγλία ως ιδιώτες και Εθνικό Σύστημα μαζί νη αντίδραση είναι ο κανόνας. Θα προσπαθήσω όμως να σας πείσω για την ανάγκη αλλαγής νοοτροπίας, με απλά νούμερα. Όπως ξέρετε, τα νεοπλασματικά νοσήματα είναι συχνότερα από όλα τα άλλα νοσήματα πλέον, στα αναπτυγμένα κράτη. Συνεπώς οι παθολόγοι είναι ο πρώτοι που χρειάζονται εκπαίδευση στην ογκολογία. Άρα θα μπορούσε να έχει η κλινική της ογκολογίας και παθολόγους και ογκολόγο-παθολόγο. Ας μην γελιόμαστε. Ο πυρήνας της παθολογικής ογκολογίας είναι η εκπαίδευση στην παθολογία. Κι αυτό είναι ευτύχημα, γιατί ξέρουμε καλά την παθολογία του ογκολογικού ασθενούς. Αυτό που λέω λοιπόν είναι ότι χρειάζονται έμπειροι παθολόγοι, για την υποστήριξη των συμβαμάτων των ογκολογικών ασθενών. Μπορούν άριστα να κρατήσουν το υποστηρικτικό μέρος μιας κλινικής. Χρειαζόμαστε ανθρώπους νέους, με όρεξη και έφεση για μάθηση, για να διεκπεραιώνουν τους ασθενείς. Αυτή τη στιγμή υπάρχει κώλυμα από πλευράς διαδικασίας; Όχι. Ο νόμος το προβλέπει. Όπου δεν μπορεί να εξυπηρετηθεί μια κλινική, ο τομέας μπορεί να πάρει προσωπικό από αλλού, από άλλη κλινική. Είναι θέμα διοικητή ή επιστημονικό; Όχι. Είναι θέμα καθαρά αγκυλωμένης αντίληψης. Ο διευθυντής τομέα, σε συνεργασία με το διευθυντή ιατρικής υπηρεσίας, προτείνουν αιτιολογημένη ανακατανομή προσωπικού, με σκοπό την καλύτερη εκπαίδευση και την εξυπηρέτηση των ασθενών. Είναι γεγονός όμως ότι προσπάθειες που χαλάνε το status quo συναντούν κατά κανόνα αντίσταση από τα κατεστημένα οργανωμένα συμφέροντα, που χρόνια τώρα έχουν παγιωθεί στο Ε.Σ.Υ. Επανέρχομαι πάλι στη σημερινή οικονομική συγκυρία, όπου δεν έχουμε την πολυτέλεια να συνεχίσουμε αυτή την κατάσταση. Δεν μπορεί το σύστημα υγείας να πληρώνει ανθρώπινο δυναμικό που υποαπασχολείται. Έχετε απόλυτο δίκιο. Με ποιον τρόπο όμως μπορεί τελικά να γίνει αυτό; Μπορεί να γίνει με απόλυτα νόμιμη και διαφανή διαδικασία. Απλά, ο διοικητής και ο διευθυντής ιατρικής υπηρεσίας που θα το προσπαθήσουν θα βρουν απέναντι κρατικοδίαιτους συνδικαλιστές και κατεστημένα συμφέροντα. Εφόσον όμως ο νόμος το υποστηρίζει Βεβαίως υπάρχει ο νόμος και είναι ξεκάθαρος. Άρα, σε αυτή την περίπτωση, ο ρόλος του διοικητή -με τη συμφωνία βέβαια του υπεύθυνου τομέα- είναι σημαντικός. Γιατί ουσιαστικά κι αυτός πρέπει να χρησιμοποιήσει τους πόρους του όσο το δυνατόν καλύτερα. Ακριβώς. Είναι ευκαιρία τώρα με την κρίση. Θα σας περιγράψω ένα παράδειγμα, χωρίς να προσδιορίσω τις κλινικές (για ευνόητους λόγους): σε συγκεκριμένη χρονική περίοδο, δύο ομοειδή τμήματα, στον ίδιο όροφο, είχαν τρεις (3) και οκτώ (8) γιατρούς αντίστοιχα. Το τμήμα με τους 3 γιατρούς νοσήλευε καθημερινά 40 ασθενείς και το άλλο 15 (κατά μέσο όρο). Ο διευθυντής του τμήματος με τους πολλούς ασθενείς και τους λίγους γιατρούς ζήτησε βοήθεια με μετακίνηση δύο (2) γιατρών, η οποία όχι μόνο δεν δόθηκε, αλλά έλαβε και ομαδική απάντηση από το «διευθυντικό κατεστημένο» ότι το αίτημα ήταν «αντιδεοντολογικό»! Αυτό όμως είναι και θέμα διοικητή. Βέβαια. Γιατί ο διοικητής υπογράφει για το επικουρικό προσωπικό, το οποίο οφείλει να κατανέμεται εκεί που υπάρχει ανάγκη. Αυτά τα προβλήματα μοιάζουν κοινά σε πάρα πολλά μέρη της Ελλάδας. Είναι κοινά. Πληροφορούμαι ότι σε όλα τα περιφερειακά νοσοκομεία οι γιατροί αντιμετωπίζουν τα ίδια προβλήματα. Δεν νομίζω ότι διαφέρουν. Πρόκειται για κοινή λογική: από τη στιγμή που έχεις γιατρούς που τους πληρώνεις, ως πολιτεία, αξιοποίησέ τους κατάλληλα. Με τις συνθήκες λειτουργίας που περιγράψατε, είναι ενημερωμένοι οι ογκολογικοί ασθενείς; Θα έπρεπε να είναι. Αλλά φανταστείτε, δυο ειδικευμένοι ογκολόγοι διεκπεραιώνουμε καθημερινά περισσότερους από 50 ασθενείς. Δεν γίνεται. Δεν φτάνει το 24ωρο. Γι αυτό χρειάζονται ειδικευμένοι
ΤΑ ΝΕΑ ΤΗΣ ΕΟΠΕ 06/10 43 γιατροί, ώστε να μοιράζεται το βάρος της δουλειάς. Ωστόσο δεν τους έχουμε και ούτε φαίνεται στον ορίζοντα ότι θα τους έχουμε σύντομα, με τις σημερινές συνθήκες. Μπορεί να μην είναι ογκολόγοι, αλλά θα μπορούσατε να έχετε μία ομάδα από παθολόγους, που έχουν σχέση με την ογκολογία. Ομολογώ ότι τα νέα παιδιά, οι νέοι γιατροί - είτε αυτοί είναι αγροτικοί είτε ειδικευόμενοι - αν τροποποιηθούν οι συνθήκες λειτουργίας και καταπολεμηθούν οι αγκυλώσεις του συστήματος υγείας, είναι πολύ πρόθυμοι, πάρα πολύ ακριβείς στη δουλειά τους, γιατί είναι διαβασμένοι, και θα μπορούσαν να βοηθήσουν την υποστήριξη των ασθενών, σε πανελλήνιο επίπεδο. Θα φαινόταν η διαφορά από τη μια μέρα στην άλλη. Πώς θα θεσπιστεί αυτό; Κεντρικά, από το Υπουργείο κατ αρχήν, με σαφείς οδηγίες για υποστήριξη μιας προοδευτικής αποψίλωσης κατεστημένων οπισθοδρομικών δομών, με εφαρμογή, κατά περίπτωση, σε επίπεδο περιφέρειας. Το Υπουργείο πρέπει να αφήσει το περιθώριο να γίνει κάτι τέτοιο. Και μετά χρειάζεται απλά καλούς διευθυντές να το οργανώσουν. Ακριβώς. Θέλει καλούς διευθυντές, που θα σπάσουν τα στεγανά. Όχι μόνο δεν ζητάμε ένα ευρώ παραπάνω, αλλά μιλάμε για «οικονομία κλίμακας» την οποία δεν μπορείτε να φανταστείτε. Ένα μόνο παράδειγμα αρκεί: η διάγνωση του αρρώστου σε αρχικό στάδιο, πρακτικά σημαίνει ίαση, δηλαδή ο ασθενής χρειάζεται τη λιγότερη δυνατή θεραπεία, η οποία κατά κανόνα είναι οικονομικά πιο συμφέρουσα και, επιπλέον, το άτομο ζει, είναι υγιές και παραγωγικό για την κοινωνία. Θα μου επιτρέψετε να σας παραπέμψω στο σκανδιναβικό σύστημα υγείας, που είναι απόδειξη αυτού του μοντέλου. Σε αντίθετη περίπτωση, που είναι ο κανόνας στο ελληνικό σύστημα, χωρίς πρόληψη και έγκαιρη διάγνωση, πληρώνουμε, ο ασθενής και το σύστημα υγείας, πανάκριβα φάρμακα και θεραπευτικές μεθόδους. Πώς νομίζετε ότι εξακοντίζονται τα έξοδα; Από την άλλη, όταν έχεις έναν ασθενή, θέλεις να κάνεις ό,τι μπορείς, για να τον σώσεις. Δεν έχεις δικαίωμα να μην παρέχεις στους ασθενείς την επιβεβλημένη καλύτερη θεραπεία. Οι θεραπείες όμως για τους ογκολογικούς ασθενείς κοστίζουν, συχνά, μερικές χιλιάδες ευρώ κάθε μήνα. Πρώτος μας στόχος είναι η διάρκεια και η ποιότητα ζωής του ασθενούς. Δεν παραγνωρίζουμε το κόστος, αλλά δεν μπορούμε να αφήσουμε κανέναν ασθενή στη μοίρα του. Πρέπει να τονίσω ότι το κόστος αυτό είναι δυσβάσταχτο, ακόμη και για εύρωστα οικονομικά συστήματα υγείας. Οι διοικητές των νοσηλευτικών ιδρυμάτων αντιμετωπίζουν αυτή τη σύγχρονη διάσταση του κόστους του καρκίνου, συχνά με αγωνία και εύλογη ανησυχία. Όπως ίσως γνωρίζετε και η ιατρική ακαδημαϊκή κοινότητα εκφράζεται με ανησυχία για τη στροφή της έρευνας προς τη φαρμακευτική βιομηχανία και την όλο και μεγαλύτερη εξάρτηση από μεγάλες πολυεθνικές εταιρείες που επιβάλλουν, δυσβάσταχτους συχνά, οικονομικούς κανόνες, ειδικά για χώρες όπως η Ελλάδα. Για τους παραπάνω λόγους, η ογκολογική κοινότητα στοχοποιείται για διαχείριση φαρμάκων υψηλού κόστους. Εκεί λοιπόν έγκειται ο πολύ σημαντικός ρόλος της Ε.Ο.Π.Ε., που είναι επιστημονική εταιρεία και όχι συντεχνία. Ακριβώς, δεν είναι ένα συνδικαλιστικό όργανο, είναι μια επιστημονική εταιρεία με κύρος. Και βέβαια και οι σύλλογοι των ασθενών μπορούν να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο σε αυτό. Δυστυχώς όμως, οι σύλλογοι ασθενών, ενώ είναι ικανοί σε αριθμό, είναι πολύ αδύναμοι, έως ανύπαρκτοι σε επιρροή για θέματα που άπτονται των συνθηκών παροχής υγείας, στην Ελλάδα. Γίνεται προσπάθεια, αλλά δεν επαρκεί, κυρίως από αδυναμία χρήσης σύγχρονων μεθόδων επικοινωνίας και επιρροής στα Μ.Μ.Ε. και τις κυβερνητικές αποφάσεις, καθώς και από έλλειψη συντονισμού της δράσης τους. Δείτε σήμερα την ιστορία με τις εφημερίες και την επίσχεση εργασίας, όπου εδώ και δύο περίπου μήνες τα νοσοκομεία υπολειτουργούν. Ε, λοιπόν, κανείς δεν έχει διαμαρτυρηθεί! Αυτό θεωρείται αδιανόητο για μια ευρωπαϊκή χώρα, όπου οι εθελοντικοί σύλλογοι ασθενών θα ήταν αρωγοί στα αιτήματα των γιατρών, αν θεωρούσαν ότι αυτά συμφωνούν με το κοινό περί δικαίου αίσθημα, ενώ, αντίθετα, θα στέκονταν απέναντι, σε περίπτωση που τα αιτήματα και η συνδικαλιστική πρακτική έρχονταν σε αντίθεση με το δίκαιο και έβλαπταν τα συμφέροντα των ασθενών. Η διάγνωση του αρρώστου σε αρχικό στάδιο, πρακτικά σημαίνει ίαση, δηλαδή ο ασθενής χρειάζεται τη λιγότερη δυνατή θεραπεία, η οποία κατά κανόνα είναι οικονομικά πιο συμφέρουσα και, επιπλέον, το άτομο ζει, είναι υγιές και παραγωγικό για την κοινωνία. Μιλάμε για «οικονομία κλίμακας», την οποία είναι δύσκολο να φανταστείτε