«ΚΕΝΤΡΟ ΣΤΗΡΙΞΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ ΑΘΗΝΑΙΩΝ»

«ΚΕΝΤΡΟ ΣΤΗΡΙΞΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ ΑΘΗΝΑΙΩΝ» ΠΑΡΑΔΟΤΕΟ Β.5.7 Μελέτη Εξελίξεων και Τάσεων της Αγοράς Φεβρουάριος 215 ΚΟΙΝΟΠΡΑΞΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΚΕΝΤΡΟ ΣΤΗΡΙΞΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ ΑΘΗΝΑΙΩΝ Ευρωπαϊκή Ένωση Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης «Με τη συγχρηματοδότηση της Ελλάδας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης»

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 3 1.1 Πλαίσιο εκπόνησης παραδοτέου... 3 1.2 Περιεχόμενο παραδοτέου... 3 2. ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ... 5 2.1 Διεθνείς εξελίξεις... 5 2.2 Βιωσιμότητα δημόσιου χρέους... 7 2.3 Κύρια μακροοικονομικά μεγέθη για την Ελλάδα... 1 2.3.1 Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν... 1 2.3.2 Ανεργία και πληθωρισμός... 13 2.3.3 Δημόσια οικονομικά... 15 2.3.4 Εξωτερικό ισοζύγιο - ανταγωνιστικότητα... 19 2.3.5 Νομισματική πολιτική Ρευστότητα στο χρηματοπιστωτικό σύστημα... 2 2.3.6 Αγορά ακινήτων στην Αθήνα... 26 2.4 Δείκτης οικονομικού κλίματος... 26 3. ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΣΤΟΥΣ ΕΠΙΜΕΡΟΥΣ ΚΛΑΔΟΥΣ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΟΣ... 28 3.1 Κλάδοι ενδιαφέροντος... 28 3.2 Πωλήσεις, Ακαθάριστη Προστιθέμενη Αξία & Απασχόληση ανά Κλάδο Ενδιαφέροντος... 28 3.2.1 Σύγκριση κλάδων ενδιαφέροντος με την οικονομία... 28 3.2.2 Χονδρικό εμπόριο, εκτός από το εμπόριο οχημάτων... 3 3.2.3 Λιανικό εμπόριο, εκτός από το εμπόριο οχημάτων... 32 3.2.4 Καταλύματα & δραστηριότητες υπηρεσιών εστίασης... 33 3.2.5 Εκδοτικές δραστηριότητες... 35 3.2.6 Δραστηριότητες προγραμματισμού ηλεκτρονικών υπολογιστών, παροχής συμβουλών και συναφείς δραστηριότητες... 37 3.2.7 Δραστηριότητες ταξιδιωτικών πρακτορείων, γραφείων οργανωμένων ταξιδιών και υπηρεσιών κρατήσεων και συναφείς δραστηριότητες... 39 3.2.8 Διοικητικές δραστηριότητες γραφείου, γραμματειακή υποστήριξη και άλλες δραστηριότητες παροχής υποστήριξης προς τις επιχειρήσεις... 4 3.2.9 Δραστηριότητες ανθρώπινης υγείας... 41 3.3 Ρευστότητα... 43 3.4 Επιχειρηματικές προσδοκίες... 45 4. ΚΥΡΙΑ ΕΥΡΗΜΑΤΑ... 46 ΠΑΡAΡΤΗΜΑ Α: ΟΡΙΣΜΟI ΚΑΙ ΚΑΤΗΓΟΡΙΟΠΟIΗΣΕΙΣ... 49 Ανάδοχος: Κοινοπραξία για το 2

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1 Πλαίσιο εκπόνησης παραδοτέου Το Παραδοτέο Β.5.7: «Μελέτη Εξελίξεων και Τάσεων της Αγοράς» υποβάλλεται στο πλαίσιο της από 8.4.214 Σύμβασης μεταξύ της Εταιρείας Ανάπτυξης και Τουριστικής Προβολής Αθηνών (ΕΑΤΑ ΑΕ) ως αναθέτουσας αρχής και της Κοινοπραξίας για το Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας του Δήμου Αθηναίων για την υλοποίηση του έργου «Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας του Δήμου Αθηναίων». Το έργο χρηματοδοτείται από το Περιφερειακό Επιχειρησιακό Πρόγραμμα ΑΤΤΙΚΗ 27-213. Το παρόν παραδοτέο αποτελεί την τέταρτη μελέτη παρακολούθησης και αποτύπωσης των πλέον πρόσφατων τάσεων και εξελίξεων για τους κυριότερους κλάδους άσκησης επιχειρηματικής δραστηριότητας στον Δήμο Αθηναίων, έτσι όπως προκύπτουν από την εξέταση βασικών και κατά κύριο λόγο οικονομικών μεγεθών. Η τρέχουσα έκδοση της μελέτης είναι σε συνοπτική μορφή. 1.2 Περιεχόμενο παραδοτέου Η ελληνική οικονομία το 214 παρουσίασε αδύναμη ανάκαμψη μετά από τη βαθύτερη ύφεση στην ιστορία της, με τα τελευταία στοιχεία ωστόσο να δείχνουν χειροτέρευση της πορείας. Στόχο της παρούσας μελέτης αποτελεί η αποτύπωση των πλέον πρόσφατων τάσεων και εξελίξεων τόσο για το σύνολο της οικονομίας, όσο και για τις κυριότερες κατηγορίες άσκησης επιχειρηματικής δραστηριότητας στον Δήμο Αθηναίων. Αντικείμενο της μελέτης είναι η διαχρονική και επαναλαμβανόμενη παρακολούθηση ενός ικανοποιητικού αριθμού στοιχείων και μεγεθών που κρίνεται ότι επηρεάζουν την ελληνική οικονομία και τις κυριότερες κατηγορίες άσκησης επιχειρηματικής δραστηριότητας στο Δήμο Αθηναίων. Τα εν λόγω στοιχεία αφορούν: συγκεντρωτικά μακροοικονομικά μεγέθη της ελληνικής οικονομίας (ΑΕΠ, βασικά μεγέθη του ισοζυγίου πληρωμών, βασικά μεγέθη απασχόλησης, γενικός δείκτης οικονομικής συγκυρίας, κλπ) επιμέρους κλαδικά εθνικολογιστικά δεδομένα για τις κυριότερες κατηγορίες άσκησης επιχειρηματικής δραστηριότητας στο Δήμο Αθηναίων, (ΑΠΑ, όγκος πωλήσεων, απασχόληση, εκτιμήσεις και προσδοκίες, κλπ) Για την άντληση των στοιχείων χρησιμοποιήθηκαν επίσημες εθνικές και διεθνείς δευτερογενείς πηγές (ΕΛ.ΣΤΑΤ., Τράπεζα της Ελλάδος, Eurostat, Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, ΟΟΣΑ, ΔΝΤ, κλπ) και περιοδικές ειδικές έρευνες (LFS, STS, SBS, κλπ.) που υλοποιούνται σε εθνικό ή/και ευρωπαϊκό επίπεδο. Τα στοιχεία που παρουσιάζονται έχουν ως χρόνο εκκίνησης το 27, που είναι το τελευταίο έτος ανάπτυξης πριν την τρέχουσα κρίση, με σκοπό να αναδείξουν την πορεία των οικονομικών μεγεθών κατά τη διάρκεια της ύφεσης από το υψηλότερο σημείο του προηγούμενου επιχειρηματικού κύκλου στα πλέον πρόσφατα δεδομένα. Η χρονική ανάλυση των παρουσιαζόμενων μεγεθών είναι η μεγαλύτερη δυνατή με βάση τα διαθέσιμα στοιχεία, δηλαδή χρησιμοποιούνται κατά προτίμηση μηνιαία στοιχεία, εάν δεν είναι Ανάδοχος: Κοινοπραξία για το 3

διαθέσιμα, τότε τριμηνιαία και αλλιώς ετήσια, με σκοπό να αποτυπωθούν οι τελευταίες εξελίξεις και να εντοπιστούν τυχόν τάσεις ανάκαμψης. Στην τρίτη ενότητα της μελέτης παρουσιάζονται διαθέσιμα κλαδικά στοιχεία, με στόχο να αξιοποιηθούν τα συμπεράσματα για τους επιχειρηματικούς τομείς ενδιαφέροντος του Δήμου Αθηναίων. Πέρα από τα στοιχεία που παρουσιάζονται σε τακτική βάση, στην παρούσα έκδοση της μελέτης γίνεται ειδική ανάλυση στο δημόσιο χρέος και τη βιωσιμότητα του. Ανάδοχος: Κοινοπραξία για το 4

2. ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ 2.1 Διεθνείς εξελίξεις Με βάση προσωρινά στοιχεία για το 214, οι ΗΠΑ και η Μ. Βρετανία βρίσκονται σε μία αυτοτροφοδοτούμενη περίοδο ανάπτυξης με συνεχή μείωση της ανεργίας. Αντίθετα η Ευρωζώνη και η Ιαπωνία είναι στα όρια της στασιμότητας, με περιόδους αδύναμης ανάπτυξης να εναλλάσσονται με περιόδους ήπιας ύφεσης. Εντός της Ευρωζώνης, η Γερμανία συνεχίζει να παρουσιάζει τον ισχυρότερο ρυθμό ανάπτυξης, ενώ η Γαλλία βρίσκεται σε στασιμότητα και η Ιταλία σε ύφεση. Η Κίνα αναπτύσσεται με τον ταχύτερο ρυθμό από όλες τις μεγάλες οικονομίες, ωστόσο, ο ρυθμός αυτός είναι ο χαμηλότερος εδώ και πολλά έτη. 8% 7% 6% 5% 4% 3% 2% 1% % -1% 1,4%,8% Μεταβολή ΑΕΠ από την προηγούμενη περίοδο 2,4% 2,6% 7,4% 6,1%,3% 2,7% 2,2% 2,% Ευρωζώνη ΗΠΑ Κίνα Ιαπωνία Μ. Βρετανία 1,4% 2,8% 214 δ' τρίμηνο 214 σε ετήσιο ρυθμό,4%,3% Γερμανία Γαλλία -,1% -,4% Ιταλία Πηγή: Economist Εξετάζοντας το δ τρίμηνο του 214, διαφαίνεται ότι υπάρχει επιτάχυνση στην Ευρωζώνη και την Ιαπωνία. Από την άλλη πλευρά, είναι ακόμη εμφανέστερη η επιβράδυνση της κινεζικής οικονομίας. Η μεγάλη πτώση των τιμών του πετρελαίου στα $45 το βαρέλι τον Ιανουάριο ενισχύει τις οικονομίες αυτές καθώς έχουν τη μεγαλύτερη εξάρτηση από εισαγωγές. Ωστόσο, το Φεβρουάριο οι τιμές του πετρελαίου δείχνουν ότι σταθεροποιούνται σε υψηλότερα επίπεδα (~$6 το βαρέλι). Ανάδοχος: Κοινοπραξία για το 5

Τιμή πετρελαίου 16 1% 14 12 1 8 6 4 2 8% 6% 4% 2% % -2% -4% -6% -8% Ιαν-7 Ιουλ-7 Ιαν-8 Ιουλ-8 Ιαν-9 τιμή βαρελιού σε $ μεταβολή από προηγούμενο έτος Ιουλ-9 Ιαν-1 Ιουλ-1 Ιαν-11 Ιουλ-11 Ιαν-12 Ιουλ-12 Ιαν-13 Ιουλ-13 Ιαν-14 Ιουλ-14 Ιαν-15 Μεταβολή από προηγούμενο έτος Τιμή σε $ Πηγή: ΔΝΤ Η καλή πορεία της αμερικανικής οικονομίας, δημιουργεί προσδοκίες ότι τα επιτόκια θα αυξηθούν εντός του 215 για πρώτη φορά μετά το 27. Ο πολύ χαμηλός πληθωρισμός και η απουσία αυξητικών τάσεων στους μισθούς ωστόσο, ενδέχεται να καθυστερήσει την αύξηση αυτή. Η Ευρωζώνη κινείται σε αντίθετη κατεύθυνση, με την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) να έχει ανακοινώσει τον Ιανουάριο πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης με αγορές κρατικών ομολόγων της τάξεως των 6 δισ. το μήνα, για τουλάχιστον 19 μήνες, ξεκινώντας από το Μάρτιο. Από τις αγορές αυτές θα εξαιρεθεί η Ελλάδα μέχρι να λήξουν και να αποπληρωθούν τον Ιούλιο ομόλογα που ήδη διαθέτει η ΕΚΤ, ενώ σε κάθε περίπτωση για να περιληφθεί η χώρα μας θα πρέπει να είναι σε συμφωνία με τους δανειστές της. Οι αντικρουόμενες νομισματικές πολιτικές των δύο κυριότερων οικονομιών έχουν ως αποτέλεσμα σημαντικές μεταβολές στις συναλλαγματικές ισοτιμίες (σημαντική πτώση του ευρώ) και την πίεση των επιτοκίων σε οικονομίες συνδεδεμένες με την ευρωζώνη (Δανία, Σουηδία και Ελβετία) σε πρωτοφανή αρνητικά επίπεδα. Ανάδοχος: Κοινοπραξία για το 6

Συναλλαγματικές ισοτιμίες ευρώ (1=31/12/26) 15 14 13 12 11 1 9 8 7 6 5 Δεκ-6 Απρ-7 Αυγ-7 Δεκ-7 Απρ-8 Αυγ-8 Δεκ-8 Απρ-9 Αυγ-9 Δεκ-9 Απρ-1 Αυγ-1 Δεκ-1 Απρ-11 Αυγ-11 Δεκ-11 Απρ-12 Αυγ-12 Δεκ-12 Απρ-13 Αυγ-13 Δεκ-13 Απρ-14 Αυγ-14 Δεκ-14 Λίρα Αγγλίας Ελβετικό φράγκο Γιουάν Κίνας Γιέν Ιαπωνίας Δολλάριο ΗΠΑ Η υποτίμηση του ευρώ είναι μία εξέλιξη που θα ευνοήσει τις πλέον αδύναμες οικονομίες της Ευρωζώνης, όπως η Ελλάδα. Το γεγονός ότι παράλληλα υπάρχει ανάπτυξη στις περισσότερες μεγάλες οικονομίες, χαμηλά επιτόκια και μείωση των τιμών του πετρελαίου είναι ένας σπάνιος συνδυασμός ευνοϊκού διεθνούς οικονομικού περιβάλλοντος. 2.2 Βιωσιμότητα δημόσιου χρέους Το δημόσιο χρέος στην Ελλάδα ανέρχεται σε 321 δισ. (Πηγή: Οργανισμός Διαχείρισης Δημοσίου Χρέους, Σεπτέμβριος 214). Με βάση τη μεθοδολογία του Δ.Ν.Τ. (η οποία έχει διαφορές από το παραπάνω μέγεθος) ως ποσοστό του ΑΕΠ ανέρχεται σε 168% (βλ. ενότητα 2.3.3). Το χρέος αναλύεται ως εξής: Ανάδοχος: Κοινοπραξία για το 7

Κατηγορία χρέους σε εκ., Σεπ/214 Ομόλογα και Βραχυπρόθεσμοι Τίτλοι 79.89,53 Ομόλογα εκδοθέντα στην αγορά εσωτερικού 63.791,28 Ομόλογα εκδοθέντα στις αγορές εξωτερικού 2.639,41 Τιτλοποιήσεις στο εξωτερικό 137,13 Βραχυπρόθεσμοι τίτλοι 13.322,71 Δάνεια 241.841,7 Δάνεια ΤτΕ 4.265,9 Δάνεια λοιπά εσωτερικού 112,5 Δάνεια ειδικά και διακρατικά 6.793,71 Δάνεια Μηχανισμού Στήριξης 22.12,99 Δάνεια λοιπά εξωτερικού 5.36,37 Βραχ. δάνεια (Repos) 5.512,23 Πηγή: Οργανισμός Διαχείρισης Δημόσιου Χρέους Όπως φαίνεται από τον παραπάνω πίνακα το μεγαλύτερο μέρος (68%) του χρέους αφορά τα διακρατικά δάνεια από το Δ.Ν.Τ. και τα κράτη της ευρωζώνης (δάνεια μηχανισμού στήριξης). Το 71% του χρέους είναι με κυμαινόμενο επιτόκιο και το 29% με σταθερό επιτόκιο, ενώ το 95% είναι σε ευρώ και το 5% σε άλλο νόμισμα. Η πιστοληπτική διαβάθμιση των ομολόγων είναι χαμηλή και παρουσιάζεται στον επόμενο πίνακα. Οίκος αξιολόγησης Διαβάθμιση Προοπτική Ημ/νία αξιολόγησης MOODY'S Caa1 Αρνητική Φεβρουάριος 215 FITCH B Σταθερή Ιούλιος 214 STANDARD & POOR'S B- Αρνητική Φεβρουάριος 215 RATING AND INVESTMENT B- Σταθερή Μάιος 214 Το δημόσιο χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ είναι εξαιρετικά υψηλό τόσο ιστορικά όσο και σε σύγκριση με άλλες χώρες. Ωστόσο, δεν είναι πρωτοφανές. Η Ιαπωνία σήμερα έχει υψηλότερο επίπεδο χρέους (227% του ΑΕΠ το 213) αλλά δανείζεται για δεκαετή ομόλογα με επιτόκια,4% ενώ η Μ. Βρετανία μετά το Β Παγκόσμιο Πόλεμο είχε χρέος 25% του ΑΕΠ και πέτυχε την αναχρηματοδότηση και σταδιακή αποπληρωμή του χωρίς πρόβλημα. Η βιωσιμότητα του χρέους εξαρτάται από το ύψος του αλλά και από το πρωτογενές ισοζύγιο, το μέσο χρόνο αποπληρωμής, τα επιτόκια και το ρυθμό αύξησης του ονομαστικού ΑΕΠ. Ο κανόνας είναι ότι εάν το πρωτογενές ισοζύγιο είναι ισοσκελισμένο, τότε το δημόσιο χρέος ως % του ΑΕΠ θα μειώνεται εφόσον το επιτόκιο είναι χαμηλότερο από το ρυθμό αύξησης του ονομαστικού ΑΕΠ. Ο χρόνος αποπληρωμής επηρεάζει τον παραπάνω κανόνα καθώς επιδρά στις ανάγκες αναχρηματοδότησης του χρέους και κατά συνέπεια στο κατά πόσο τα υφιστάμενα επιτόκια θα συνεχιστούν και στο μέλλον. Ο χρόνος αποπληρωμής του δημόσιου χρέους αυξήθηκε σε ιδιαίτερα υψηλά επίπεδα μετά το PSI το 212 για τα ομόλογα (οι περισσότερες δόσεις μέχρι το 242 και μία Ανάδοχος: Κοινοπραξία για το 8

τελευταία το 257), ενώ οι συμφωνίες για τα δάνεια του μηχανισμού στήριξης έχουν επίσης πολύ μεγάλο χρόνο εξόφλησης που φτάνει για τη τελευταία δόση μέχρι και το 254. Δισ. Πηγή: Οργανισμός Διαχείρισης Δημόσιου Χρέους Ο μέσος χρόνος αποπληρωμής ανέρχεται το 214 τα 16,5 έτη ενώ το 211 ήταν μόλις 6,3 έτη. Ο χρόνος αυτός είναι διπλάσιος από αυτό της Γερμανίας ή της Ιταλίας. Το 215 όμως, οι συνολικές δόσεις ξεπερνούν τα 2 δισ. ενώ το αμέσως επόμενο έτος με υψηλές δόσεις είναι το 219 με περίπου 14 δισ. Από τα 2 δισ. του 215, οι κυριότερες δόσεις ανά μήνα αφορούν: 1,4 δισ. το Μάρτιο στο Δ.Ν.Τ. 1,4 δισ. τον Ιούνιο στο Δ.Ν.Τ. 3,5 δισ. τον Ιούλιο για ομόλογα που έχει αγοράσει η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα 3,2 δισ. τον Αύγουστο για ομόλογα που έχει αγοράσει η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα 1,4 δισ. το Σεπτέμβριο στο Δ.Ν.Τ. 1,4 δισ. το Δεκέμβριο στο Δ.Ν.Τ. Το μέσο επιτόκιο του δημόσιου χρέους είναι επίσης ιδιαίτερα χαμηλό μετά από το PSI και τις συμφωνίες με τους δανειστές το 212. Για τα διακρατικά δάνεια, το επιτόκιο ανέρχεται σε,5% πάνω από το euribor. Συνολικά το 214 οι τόκοι ως % του ΑΕΠ ανέρχονται σε 4,2% και το μεσοσταθμικό επιτόκιο σε 2,5%. Με βάση τα παραπάνω δεδομένα και εκτιμήσεις για το μακροπρόθεσμο ρυθμό ανάπτυξης του ονομαστικού ΑΕΠ (μαζί με τον πληθωρισμό) μπορούν να εξεταστούν σενάρια για τη βιωσιμότητα του δημόσιου χρέους σε συνδυασμό με το προτεινόμενο από τη νέα κυβέρνηση πρωτογενές πλεόνασμα 1,5% του ΑΕΠ. Όπως φαίνεται από το παρακάτω διάγραμμα, η βιωσιμότητα εξαρτάται από την ανάπτυξη και το μέσο επιτόκιο. Με στάσιμο πληθυσμό, η Ελλάδα είναι αμφίβολο ότι θα μπορέσει να πετύχει πραγματικό ρυθμό ανάπτυξης πάνω από 1%-2% σε μακροπρόθεσμη βάση. Βραχυπρόθεσμα, λόγω του βάθους της ύφεσης, υπάρχει η δυνατότητα για ταχύτερη ανάπτυξη, εφόσον το χρέος γίνει διαχειρίσιμο. Ο πληθωρισμός σήμερα είναι αρνητικός αλλά μακροπρόθεσμα εκτιμάται ότι θα επιστρέψει σε θετικά αλλά χαμηλά επίπεδα. Το μέσο επιτόκιο εξαρτάται από τη δυνατότητα Ανάδοχος: Κοινοπραξία για το 9

επιστροφής στις αγορές, αλλά και από τον πληθωρισμό. Εφόσον, το δημόσιο χρέος ως % του ΑΕΠ είναι σε μία καθοδική πορεία, τα επιτόκια στις αγορές θα είναι χαμηλά. Δημόσιο χρέος ως % του ΑΕΠ με πρωτογενές πλεόνασμα 1,5% του ΑΕΠ και σενάρια ανάπτυξης και επιτοκίων 22% 213,3% 2% 18% 16% 169% 172,8% 155,3% 14% 12% 125,3% 1% Έτος 1 Έτος 2 Έτος 3 Έτος 4 Έτος 5 Έτος 6 Έτος 7 Έτος 8 Έτος 9 Έτος 1 Έτος 11 Έτος 12 Έτος 13 Έτος 14 Έτος 15 Έτος 16 Έτος 17 Έτος 18 Έτος 19 Έτος 2 Σενάριο Α: 3% αύξηση ΑΕΠ, 2,5% επιτόκιο Σενάριο Γ: 3% αύξηση ΑΕΠ, 4% επιτόκιο Σενάριο Β: 2% αύξηση ΑΕΠ, 2,5% επιτόκιο Σενάριο Δ: 2% αύξηση ΑΕΠ, 4% επιτόκιο Συνοψίζοντας, η βιωσιμότητα του χρέους εξαρτάται από την ανάπτυξη και τα επιτόκια, αλλά και η ανάπτυξη και τα επιτόκια εξαρτούνται από τις προσδοκίες των αγορών για τη βιωσιμότητα. Το πρωτογενές πλεόνασμα 1,5% του ΑΕΠ υπό ορισμένες συνθήκες μπορεί να οδηγήσει σε βιωσιμότητα αλλά δεν δημιουργεί επαρκή ασφάλεια από μόνο του. Η αποκατάσταση της εμπιστοσύνης των αγορών προς τη μακροπρόθεσμη δημοσιονομική διαχείριση της χώρας είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την έξοδο από την παγίδα του χρέους. 2.3 Κύρια μακροοικονομικά μεγέθη για την Ελλάδα 2.3.1 Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν Το 214 ήταν το πρώτο έτος θετικής μεταβολής του ΑΕΠ για την Ελλάδα από το 27. Ωστόσο, η έξοδος από την ύφεση σε μία πορεία βιώσιμης ανάκαμψης δεν είναι βέβαιη, καθώς τα τελευταία στοιχεία σε επίπεδο μήνα και τριμήνου δείχνουν χειροτέρευση των οικονομικών μεγεθών. Ανάδοχος: Κοινοπραξία για το 1

6% 4% 3,5% Μεταβολή ΑΕΠ από προηγούμενο έτος 2% % -2% -,2%,8% -4% -6% -3,1% -4,9% -3,9% -8% -7,1% -7,% 27 28 29 21 211 212 213 214 Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ. Το δ τρίμηνο του 214, συγκριτικά με το τελευταίο τρίμηνο του 213, η Ελλάδα παρουσίασε ρυθμό ανάπτυξης 1,7%. Όμως, μετά από τρία τρίμηνα αύξησης, το ΑΕΠ το δ τρίμηνο επέστρεψε σε αρνητικό ρυθμό (-,2%) έναντι του γ τριμήνου του 214. 8 6 4 2-2 -4-6 -8-1 5,6 3,5 4,2 Μεταβολή ΑΕΠ σε σταθερές τιμές από το προηγούμενο έτος(%) 1,1,3,4 -,1-1,4 Ελλαδα -4,2-3,9-2,8-1,7-1,1-2,5-6,6 Ευρωζωνη -9,2-8,3-8, -4,3-8,-7,8-7,4-7,7-1,1 -,3-4, -3,2-2,3-4,9-6, 1,61,7 27Q1 27Q2 27Q3 27Q4 28Q1 28Q2 28Q3 28Q4 29Q1 29Q2 29Q3 29Q4 21Q1 21Q2 21Q3 21Q4 211Q1 211Q2 211Q3 211Q4 212Q1 212Q2 212Q3 212Q4 213Q1 213Q2 213Q3 213Q4 214Q1 214Q2 214Q3 214 Q4 Οι προβλέψεις για τα επόμενα έτη είναι θετικές, με το ρυθμό ανάπτυξης να προσεγγίζει το 3% το 215 και να το ξεπερνάει τα επόμενα έτη. Ωστόσο, οι προβλέψεις αυτές του Δ.Ν.Τ. δεν λαμβάνουν υπόψη την εκροή καταθέσεων του πρώτους μήνες του 215 και την συνεπακόλουθη απώλεια ρευστότητας, αλλά ούτε και τη διαφαινόμενη ελάφρυνση της λιτότητας με βάση την επίτευξη της πρόσφατης συμφωνίας με τους δανειστές στις 2 Φεβρουαρίου. Ανάδοχος: Κοινοπραξία για το 11

Προβλέψεις μεταβολής ΑΕΠ Ελλάδας 4,% 3,7% 3,5% 3,3% 3,6% 3,% 2,9% 2,% 1,%,6%,% 214 215 216 217 218 219 Πηγή: ΔΝΤ Η κατανάλωση που αποτελεί τον κυριότερο μοχλό ανάπτυξης δεν φαίνεται να συνεχίζει τη θετική πορεία των προηγούμενων μηνών με το δείκτη λιανικού εμπορίου να σημειώνει μικρή πτώση με βάση τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία (Νοέμβριος 214). 15% Λιανικό εμπόριο (μεταβολή δείκτη από το προηγούμενο έτος σε σταθερές τιμές) 1% 5% % -5% -1,9% -1% -15% -2% -25% Ιαν-7 Απρ-7 Ιουλ-7 Οκτ-7 Ιαν-8 Απρ-8 Ιουλ-8 Οκτ-8 Ιαν-9 Απρ-9 Ιουλ-9 Οκτ-9 Ιαν-1 Απρ-1 Ιουλ-1 Οκτ-1 Ιαν-11 Απρ-11 Ιουλ-11 Οκτ-11 Ιαν-12 Απρ-12 Ιουλ-12 Οκτ-12 Ιαν-13 Απρ-13 Ιουλ-13 Οκτ-13 Ιαν-14 Απρ-14 Ιουλ-14 Οκτ-14 Ελλάδα Ευρωζώνη Ανάδοχος: Κοινοπραξία για το 12

Αντίστοιχα, η βιομηχανική παραγωγή μειώθηκε το Δεκέμβριο 214 έναντι του ίδιου μήνα το 213, και βρίσκεται πολύ κοντά στο ιστορικό χαμηλό της το Σεπτέμβριο του 214. 15% Όγκος βιομηχανικής παραγωγής (μεταβολή δείκτη από το προηγούμενο έτος) 1% 5% %,% -5% -4,2% -1% -15% -2% -25% Ιαν-7 Απρ-7 Ιουλ-7 Οκτ-7 Ιαν-8 Απρ-8 Ιουλ-8 Οκτ-8 Ιαν-9 Απρ-9 Ιουλ-9 Οκτ-9 Ιαν-1 Απρ-1 Ιουλ-1 Οκτ-1 Ιαν-11 Απρ-11 Ιουλ-11 Οκτ-11 Ιαν-12 Απρ-12 Ιουλ-12 Οκτ-12 Ιαν-13 Απρ-13 Ιουλ-13 Οκτ-13 Ιαν-14 Απρ-14 Ιουλ-14 Οκτ-14 Ελλάδα Ευρωζώνη 2.3.2 Ανεργία και πληθωρισμός Η απασχόληση παρουσιάζει αύξηση τους 7 από τους 9 μήνες από το Μάρτιο 214 έως και το Νοέμβριο του 214. Ο Νοέμβριος (τελευταίος μήνας με διαθέσιμα στοιχεία) ήταν ένας από τους δύο αρνητικούς μήνες, οπότε είναι νωρίς να εξαχθεί συμπέρασμα κατά πόσο η τάση ανάκαμψης συνεχίζεται ή διακόπηκε. Τους τελευταίους 6 μήνες συνεχίζεται αδιάκοπα η μείωση της ανεργίας σε απόλυτους αριθμούς, που παραμένει όμως σε πολύ υψηλά επίπεδα. Ανάδοχος: Κοινοπραξία για το 13

Αγορά εργασίας 3% 25% 2% 15% 1% 5% % -5% -1% -15% % μεταβολή στην απασχόληση % ανεργίας 25,8% 1,5% Ιαν-7 Απρ-7 Ιουλ-7 Οκτ-7 Ιαν-8 Απρ-8 Ιουλ-8 Οκτ-8 Ιαν-9 Απρ-9 Ιουλ-9 Οκτ-9 Ιαν-1 Απρ-1 Ιουλ-1 Οκτ-1 Ιαν-11 Απρ-11 Ιουλ-11 Οκτ-11 Ιαν-12 Απρ-12 Ιουλ-12 Οκτ-12 Ιαν-13 Απρ-13 Ιουλ-13 Οκτ-13 Ιαν-14 Απρ-14 Ιουλ-14 Οκτ-14 Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ. Η Ελλάδα βρίσκεται στον 23ο μήνα αποπληθωρισμού (τελευταία στοιχεία τον Ιανουάριο 215) με τη σωρευτική πτώση του δείκτη τιμών καταναλωτή από το υψηλότερο σημείο του κατά 6,3%. Η επιτάχυνση του αποπληθωρισμού τους τελευταίους μήνες οφείλεται στη μείωση των τιμών του πετρελαίου. Οι τιμές παραγωγού παρουσιάζουν και αυτές επιτάχυνση των αρνητικών πιέσεων. Ο αποπληθωρισμός είναι πλέον γενικευμένο φαινόμενο στην ευρωζώνη, με 15 από τις 19 χώρες να παρουσιάζουν αρνητικό πρόσημο στη μεταβολή του δείκτη τιμών καταναλωτή και συνολικά για τη νομισματική ένωση να κυμαίνεται στο -,6% τον Ιανουάριο 215. Ανάδοχος: Κοινοπραξία για το 14

Πληθωρισμός (μεταβολή τιμών από το προηγούμενο έτος) 2% 15% 1% 5% % -5% -1% -2,8% -5,7% -15% Ιαν-7 Απρ-7 Ιουλ-7 Οκτ-7 Ιαν-8 Απρ-8 Ιουλ-8 Οκτ-8 Ιαν-9 Απρ-9 Ιουλ-9 Οκτ-9 Ιαν-1 Απρ-1 Ιουλ-1 Οκτ-1 Ιαν-11 Απρ-11 Ιουλ-11 Οκτ-11 Ιαν-12 Απρ-12 Ιουλ-12 Οκτ-12 Ιαν-13 Απρ-13 Ιουλ-13 Οκτ-13 Ιαν-14 Απρ-14 Ιουλ-14 Οκτ-14 Ιαν-15 Τιμες καταναλωτή Τιμές παραγωγού Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ., Eurostat 2.3.3 Δημόσια οικονομικά Η εκτίμηση του Δ.Ν.Τ. για το δημοσιονομικό έλλειμμα του 214 ανέρχεται σε -2,7%. Με βάση εκτιμήσεις του Δ.Ν.Τ. το 213 και το 214, η Ελλάδα παρουσίασε δομικό δημοσιονομικό πλεόνασμα 1,6% του ΑΕΠ, δηλαδή εάν η οικονομία ανακάμψει αξιοποιώντας το παραγωγικό της δυναμικό, τα αυξημένα φορολογικά έσοδα θα έχουν ως αποτέλεσμα το προαναφερθέν έλλειμμα να μετατραπεί σε πλεόνασμα. Ανάδοχος: Κοινοπραξία για το 15

6% 5% 47,5% Έσοδα, δαπάνες και δημοσιονομικό έλλειμμα της γενικής κυβέρνησης ως % του ΑΕΠ 5,6% 54,% 51,4% 51,9% 5,2% 47,2% 47,3% 4% 3% 4,7% 4,7% 38,3% 4,4% 42,2% 43,8% 44,% 44,6% 2% 1% % -1% -2% -6,8% -3,2% -2,7% -9,9% -11,% -9,6% -6,4% -15,6% 27 28 29 21 211 212 213 214* Δημόσιονομικό ισοζύγιο Δημόσια έσοδα Δημόσιες δαπάνες * εκτίμηση Πηγή: ΔΝΤ Το 214, η Ελλάδα εμφάνισε πρωτογενές πλεόνασμα (το δημοσιονομικό ισοζύγιο χωρίς τους τόκους) ύψους 1,5% του ΑΕΠ. Η πρόβλεψη με βάση το μνημόνιο για το 215 ήταν ότι το πρωτογενές πλεόνασμα θα αυξηθεί περαιτέρω και θα ανέλθει σε 3% του ΑΕΠ. Ωστόσο, με βάση τις πρόσφατες διαπραγματεύσεις μεταξύ της νέας ελληνικής κυβέρνησης και των δανειστών, ο στόχος αυτός θα μειωθεί με βάση τις οικονομικές συνθήκες για το έτος αυτό. Το προτεινόμενο πρωτογενές πλεόνασμα από την ελληνική κυβέρνηση είναι στο 1,5%, όσο και το 214. Το μεγάλο ύψος των τόκων (4% του ΑΕΠ), παρά τη μείωσή τους με το κούρεμα του χρέους το Μάρτιο 212, συνεχίζει να δημιουργεί ελλείμματα συνολικά. Η δημοσιονομική σταθεροποίηση προϋποθέτει την ανάκαμψη της οικονομίας που θα αυξήσει τα φορολογικά έσοδα και τη συνέχιση της αναχρηματοδότησης του χρέους με χαμηλά επιτόκια. Ανάδοχος: Κοινοπραξία για το 16

Ανάλυση δημοσιονομκού ελλείμματος σε πρωτογενές και τόκους ως % του ΑΕΠ 4% 2% % -2% -4% -6% -8% -1% -12% -14% -16% -18%,8% 1,5% -4,8% -5,1% -5,2% -5,9% -5,% -4,% -4,2% -7,2% -2,% -1,3% -4,8% -5,1% -2,4% -1,5% 27 28 29 21 211 212 213 214* Τόκοι Πρωτογενές δημοσιονομικό ισοζύγιο Πηγή: ΔΝΤ Η διαφορά (spread) των αποδόσεων των 1ετών ομολόγων Ελλάδας και Γερμανίας έχει αυξηθεί σημαντικά τους τελευταίους μήνες λόγω της πολιτικής αβεβαιότητας και της εκροής κεφαλαίων από τη χώρα κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων με τους δανειστές και σε ορισμένες περιόδους ξεπέρασαν το 1%. Οι αποδόσεις των 3ετών ομολόγων έφτασαν σε ακόμη υψηλότερα επίπεδα, δείγμα έντονης ανησυχίας για χρεοκοπία και ξεπέρασαν ακόμα και το 2%. Σε κάθε περίπτωση, η προσφυγή στις αγορές για αναχρηματοδότηση των δανειακών αναγκών της Ελλάδας είναι αδύνατη το παρόν χρονικό διάστημα. Ανάδοχος: Κοινοπραξία για το 17

Αποδόσεις 1ετών ομολόγων 35% 3% 25% 2% 15% 1% 9,5% 5%,4% % Ιαν-7 Μαϊ-7 Σεπ-7 Ιαν-8 Μαϊ-8 Σεπ-8 Ιαν-9 Μαϊ-9 Σεπ-9 Ιαν-1 Μαϊ-1 Σεπ-1 Ιαν-11 Μαϊ-11 Σεπ-11 Ιαν-12 Μαϊ-12 Σεπ-12 Ιαν-13 Μαϊ-13 Σεπ-13 Ιαν-14 Μαϊ-14 Σεπ-14 Ιαν-15 Spread Γερμανία Ελλάδα Η βαθειά ύφεση σε συνδυασμό με τα συνεχιζόμενα ελλείμματα είχαν ως αποτέλεσμα την αύξηση του επιπέδου του χρέους ως % του ΑΕΠ σε πολύ υψηλά επίπεδα. Το κούρεμα του χρέους προς ιδιώτες το Μάρτιο 212, είχε περιορισμένο αποτέλεσμα καθώς η χρηματοδότηση της Ελλάδα από το ΔΝΤ και τα υπόλοιπα ευρωπαϊκά κράτη από το Μάιο 21 και μετά είχε ήδη αντικαταστήσει μέρος του χρέους προς ιδιώτες σε χρέος προς δημόσιους φορείς του εξωτερικού που δεν κουρεύτηκε. Το δημόσιο χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ κυμαίνεται σε επίπεδα κοντά στο 17%. Τα επόμενα έτη, οι προβλέψεις του ΔΝΤ είναι ότι το ποσοστό αυτό θα μειωθεί σταδιακά λόγω της ανάπτυξης της οικονομίας. Το μεγαλύτερο μέρος του χρέους είναι προς τα άλλα ευρωπαϊκά κράτη και το ΔΝΤ και μόνο ένα μικρό μέρος του είναι προς ιδιώτες (βλ. ενότητα 2.2). Ανάδοχος: Κοινοπραξία για το 18

Ακαθάριστο δημόσιο χρέος ως % του ΑΕΠ 18% 16% 14% 12% 1% 8% 6% 17,2% 112,9% 129,7% 148,3% 17,3% 153,5% 169,7% 168,8% 4% 2% % 27 28 29 21 211 212 213 214* Πηγή: ΔΝΤ 2.3.4 Εξωτερικό ισοζύγιο - ανταγωνιστικότητα Το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών από το έλλειμμα 15% του ΑΕΠ το 27 28, έχει πλέον γυρίσει σε ένα μικρό πλεόνασμα της τάξης του 1,4% του ΑΕΠ το α τρίμηνο 214. Η πρόβλεψη του Δ.Ν.Τ. για το πλεόνασμα το 214 ανέρχεται σε,7% του ΑΕΠ. Ανάδοχος: Κοινοπραξία για το 19

Ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών ως % του ΑΕΠ 15% 1% 5% % 1,4% -5% -1% -15% -2% -25% -3% 27Q1 27Q2 27Q3 27Q4 28Q1 28Q2 28Q3 28Q4 29Q1 29Q2 29Q3 29Q4 21Q1 21Q2 21Q3 21Q4 211Q1 211Q2 211Q3 211Q4 212Q1 212Q2 212Q3 212Q4 213Q1 213Q2 213Q3 213Q4 214Q1 Αγαθά Εισόδημα Ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών Υπηρεσίες Μεταβιβαστικές πληρωμές Η διόρθωση του εξωτερικού ισοζυγίου έχει στηριχθεί σχεδόν αποκλειστικά στη συμπίεση των εισαγωγών. Οι εμπορικές κυρώσεις στη Ρωσική αγορά και η συνεχιζόμενη στασιμότητα στις χώρες της ευρωζώνης που απορροφούν μεγάλο μέρος των ελληνικών εξαγωγών καθώς και η δυσκολία χρηματοδότησης εμπορικών συναλλαγών από το χρηματοπιστωτικό σύστημα έχουν συντελέσει στην αδυναμία σημαντικής αύξησης των εξαγωγών. 2.3.5 Νομισματική πολιτική Ρευστότητα στο χρηματοπιστωτικό σύστημα Ο πληθωρισμός στην ευρωζώνη βρίσκεται πλέον σε αρνητικά επίπεδα ενώ τα επιτόκια σε μηδενικά. Χωρίς τη δυνατότητα περαιτέρω μείωσης των επιτοκίων, η ΕΚΤ έχει αναγγείλει τη λήψη μέτρων ποσοτικής χαλάρωσης με αγορά ομολόγων στο ύψος των 6 δισ. το μήνα, ξεκινώντας από το Μάρτιο. Η Ελλάδα, για την ώρα, θα εξαιρεθεί από τις αγορές ομολόγων. Επιπλέον, από τις 11 Φεβρουαρίου η ΕΚΤ δεν δέχεται ελληνικά ομόλογα ως ενέχυρο από τις ελληνικές τράπεζες που επιθυμούν να λάβουν ρευστότητα. Ως αποτέλεσμα, οι ελληνικές τράπεζες θα μπορούν να απευθυνθούν μόνο στο μηχανισμό Emergency Liquidity Assistance (ELA) μέσω της Τράπεζας της Ελλάδος για να δανειστούν, κάτι που έχει υψηλότερο επιτόκιο (1,55% έναντι,5%) και ανανεώνεται ανά δύο εβδομάδες με συγκεκριμένο ανώτατο ύψος (η τελευταία απόφαση στις 19 /2 ανέβασε το όριο στα 68,3 δισ.). Ανάδοχος: Κοινοπραξία για το 2

4,5% 4,% 3,5% 3,% 2,5% 2,% 1,5% 1,%,5%,% -,5% Επιτόκια Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας Ιαν-7 Μαϊ-7 Σεπ-7 Ιαν-8 Μαϊ-8 Σεπ-8 Ιαν-9 Μαϊ-9 Σεπ-9 Ιαν-1 Μαϊ-1 Σεπ-1 Ιαν-11 Μαϊ-11 Σεπ-11 Ιαν-12 Μαϊ-12 Σεπ-12 Ιαν-13 Μαϊ-13 Σεπ-13 Ιαν-14 Μαϊ-14 Σεπ-14 Ιαν-15 Επιτόκιο καταθέσεων Επιτόκιο αναχρηματοδότησης Πηγή: Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα Με βάση τα τελευταία δημοσιευμένα στοιχεία (Δεκ. 214), η ποσότητα του χρήματος στην ελληνική οικονομία συνεχίζει να ανακάμπτει, αν και παραμένει σε χαμηλότερα επίπεδα από ότι πριν την οικονομική κρίση. Τα στοιχεία αυτά όμως δεν λαμβάνουν υπόψη τη μεγάλη εκροή καταθέσεων των δύο τελευταίων μηνών. 2% 15% 1% 5% % -5% -1% -15% -2% Ιαν-7 Μαϊ-7 Σεπ-7 Ιαν-8 Μαϊ-8 Ποσότητα χρήματος στην ελληνική οικονομία Σεπ-8 Ιαν-9 Μαϊ-9 Σεπ-9 Ιαν-1 Μαϊ-1 Σεπ-1 Ιαν-11 Μ1 Μ3 Μαϊ-11 Σεπ-11 Ιαν-12 Μαϊ-12 Σεπ-12 Ιαν-13 Μαϊ-13 Σεπ-13 Ιαν-14 Μαϊ-14 Σεπ-14 Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος Οι καταθέσεις, μετά από μία περίοδο στασιμότητας φαίνεται με βάση τα τελευταία στοιχεία (Δεκ. 214) να μειώνονται. Σύμφωνα με εκτιμήσεις της JP Morgan, οι εκροές καταθέσεων προσεγγίζουν τα 25 δισ. ευρώ από την αρχή του Ιανουαρίου, με μεταβλητότητα να καταγράφεται ανάλογα με τη συγκυρία και την πορεία της διαπραγμάτευσης. Αν οι εκροές καταθέσεων συνεχίζονταν ως Ανάδοχος: Κοινοπραξία για το 21

αποτέλεσμα της αβεβαιότητας, οι ελληνικές τράπεζες θα μπορούσαν να μείνουν χωρίς ρευστότητα, ακόμη και αν η ΕΚΤ συνέχιζε να παρέχει πρόσβαση στον ELA. 25% 2% 15% 1% 5% % Μεταβολή καταθέσεων στα Νομισματικά Χρηματοπιστωτικά Ιδρύματα της Ελλάδας από το προηγούμενο έτος -5% -2,3% -1% -15% -2% -25% Ιαν-7 Μαϊ-7 Σεπ-7 Ιαν-8 Μαϊ-8 Σεπ-8 Ιαν-9 Μαϊ-9 Σεπ-9 Ιαν-1 Μαϊ-1 Σεπ-1 Ιαν-11 Μαϊ-11 Σεπ-11 Ιαν-12 Μαϊ-12 Σεπ-12 Ιαν-13 Μαϊ-13 Σεπ-13 Ιαν-14 Μαϊ-14 Σεπ-14 Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος Η επίτευξη της συμφωνίας στις 2 Φεβρουαρίου ενδέχεται να σταματήσει τις εκροές. Ωστόσο, με βάση την εμπειρία από το 212 όπου και πάλι υπήρχαν μεγάλες εκροές καταθέσεων, φαίνεται ότι με τη λήξη της αβεβαιότητας, οι καταθέσεις δεν ανακτώνται πλήρως και μόνο ένα μέρος επιστρέφει στο ελληνικό τραπεζικό σύστημα. Κατά συνέπεια, η εκροή καταθέσεων θα έχει ένα μεσοπρόθεσμο αρνητικό αποτέλεσμα στην εγχώρια ρευστότητα. Όπως φαίνεται από το ακόλουθο διάγραμμα, τα νέα δάνεια συνεχίζουν να μειώνονται με επιταχυνόμενο ρυθμό, με βάση τα τελευταία στοιχεία (Δεκ. 214) που δεν έχουν λάβει υπόψη την εκροή καταθέσεων των τελευταίων δύο μηνών. Ανάδοχος: Κοινοπραξία για το 22

Μεταβολη νεων δανειων σε μη χρηματοοικονομικες επιχειρησεις απο το προηγουμενο έτος 3% 2% 1% % -1% -2% -3% -4% -36,9% -5% Ιαν-7 Μαϊ-7 Σεπ-7 Ιαν-8 Μαϊ-8 Σεπ-8 Ιαν-9 Μαϊ-9 Σεπ-9 Ιαν-1 Μαϊ-1 Σεπ-1 Ιαν-11 Μαϊ-11 Σεπ-11 Ιαν-12 Μαϊ-12 Σεπ-12 Ιαν-13 Μαϊ-13 Σεπ-13 Ιαν-14 Μαϊ-14 Σεπ-14 Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος Η διαφορά των δανείων με τις καταθέσεις άρχισε και πάλι να αυξάνεται το Δεκέμβριο 214 και εκτιμάται ότι η διαφορά αυτή έχει εκτιναχθεί τον Ιανουάριο και Φεβρουάριο 215. Η διαφορά καλύπτεται από την ΕΚΤ είτε άμεσα, είτε έμμεσα μέσω του ELA. Ανάδοχος: Κοινοπραξία για το 23

Υπόλοιπα καταθέσεων και χρηματοδοτήσεων σε ελληνικά νομισματικά χρηματοπιστωτικά ιδρύματα 35. 3. 25. 2. σε εκ. 15. 1. 5. -5. -1. Ιαν-7 Μαϊ-7 Σεπ-7 Ιαν-8 Μαϊ-8 Σεπ-8 Ιαν-9 Μαϊ-9 Σεπ-9 Ιαν-1 Μαϊ-1 Σεπ-1 Ιαν-11 Μαϊ-11 Σεπ-11 Ιαν-12 Μαϊ-12 Σεπ-12 Ιαν-13 Μαϊ-13 Σεπ-13 Ιαν-14 Μαϊ-14 Σεπ-14 Διαφορά καταθέσεων από χρηματοδοτήσεις Σύνολο καταθέσεων και ρέπος (σε εκ. Γενικό Σύνολο Χρηματοδότησης Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος To μέσο ονομαστικό επιτόκιο χορηγήσεων από εγχώρια χρηματοπιστωτικά ιδρύματα σε επιχειρήσεις εμφανίζει μία ήπια τάση μείωσης τους τελευταίους μήνες. Σε πραγματικά επίπεδα όμως, λόγω του αρνητικού πληθωρισμού, τα επιτόκια είναι σε εξαιρετικά υψηλά επίπεδα. Ανάδοχος: Κοινοπραξία για το 24

Μέσο επιτόκιο σε νέα δάνεια προς μη χρηματοοικονομικές επιχειρήσεις 1% 8% 7,9% 6% 4% 5,1% 2% % -2% Ιαν-7 Μαϊ-7 Σεπ-7 Ιαν-8 Μαϊ-8 Σεπ-8 Ιαν-9 Μαϊ-9 Σεπ-9 Ιαν-1 Μαϊ-1 Σεπ-1 Ιαν-11 Μαϊ-11 Σεπ-11 Ιαν-12 Μαϊ-12 Σεπ-12 Ιαν-13 Μαϊ-13 Σεπ-13 Ιαν-14 Μαϊ-14 Σεπ-14 Μεσο ονομαστικο επιτοκιο Μέσο πραγματικο επιτοκιο Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος Ο δείκτης αξιών του χρηματιστηρίου Αθηνών συνεχίζει την πτωτική πορεία του τους τελευταίους μήνες παρουσιάζοντας εξαιρετική αστάθεια από τις αρχές Δεκεμβρίου και μετά, με μεγάλες αυξομειώσεις ανάλογα με τις πολιτικές εξελίξεις και την πορεία των διαπραγματεύσεων. Γενικός δείκτης χρηματιστηρίου Αθηνών 6. 5. 5.334 4. 3. 2. 1369 1. 476 854 Πηγή: ΧΑΑ, Ναυτεμπορική Ανάδοχος: Κοινοπραξία για το 25

2.3.6 Αγορά ακινήτων στην Αθήνα Από το υψηλότερο σημείο του το β τρίμηνο του 28, ο δείκτης τιμών ακινήτων στην Αθήνα έχει μειωθεί κατά 4,7%. Το δ τρίμηνο του 214 ο ρυθμός μεταβολής από το προηγούμενο έτος ανήλθε σε -6,6%. Ο ρυθμός μεταβολής, αν και παραμένει αρνητικός, είναι πλέον ηπιότερος από το παρελθόν, δείχνοντας ενδεχομένως ότι μέσα στο 215 η αγορά θα σταθεροποιηθεί. Η οικοδομική δραστηριότητα στη χώρα συνεχίζει και μειώνεται με ταχείς ρυθμούς (-37,3% το Νοέμβριο 214 έναντι του ίδιου μήνα το 213). Δείκτης τιμών ακινήτων Αθήνας (27=1) 1% 125 5% 1 % 75-5% 5-6,6% -1% 25-15% Μεταβολή από το προηγούμενο έτος Δείκτης τιμών ακινήτων - Αθήνα Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος 2.4 Δείκτης οικονομικού κλίματος Ο δείκτης οικονομικού κλίματος παρουσίασε απότομη επιδείνωση τους τελευταίους μήνες, αναδεικνύοντας την ανησυχία για την πολιτική αβεβαιότητα στο προσεχές μέλλον. Ανάδοχος: Κοινοπραξία για το 26

Δείκτης οικονομικού κλίματος 12 11 1 9 95,3 8 7 6 Ιαν-7 Μαϊ-7 Σεπ-7 Ιαν-8 Μαϊ-8 Σεπ-8 Ιαν-9 Μαϊ-9 Σεπ-9 Ιαν-1 Μαϊ-1 Σεπ-1 Ιαν-11 Μαϊ-11 Σεπ-11 Ιαν-12 Μαϊ-12 Σεπ-12 Ιαν-13 Μαϊ-13 Σεπ-13 Ιαν-14 Μαϊ-14 Σεπ-14 Ιαν-15 Δείκτης Οικονομικού Κλίματος Πηγή: ΙΟΒΕ Με βάση την έρευνα του ΙΟΒΕ, ο δείκτης καταναλωτικής εμπιστοσύνης παραμένει στα καλύτερα επίπεδα μετά το 21, δείχνοντας αντοχή. Δείκτης καταναλωτικής εμπιστοσύνης -1-2 -3-4 -49,3-5 -6-7 -8-9 Ιαν-7 Μαϊ-7 Σεπ-7 Ιαν-8 Μαϊ-8 Σεπ-8 Ιαν-9 Μαϊ-9 Σεπ-9 Ιαν-1 Μαϊ-1 Σεπ-1 Ιαν-11 Μαϊ-11 Σεπ-11 Ιαν-12 Μαϊ-12 Σεπ-12 Ιαν-13 Μαϊ-13 Σεπ-13 Ιαν-14 Μαϊ-14 Σεπ-14 Ιαν-15 Δείκτης Καταναλωτικής Εμπιστοσύνης Πηγή: ΙΟΒΕ Ανάδοχος: Κοινοπραξία για το 27

3. ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΣΤΟΥΣ ΕΠΙΜΕΡΟΥΣ ΚΛΑΔΟΥΣ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΟΣ Στην παρούσα ενότητα της μελέτης, εξετάζονται οι εξελίξεις σε επιμέρους κλάδους, με έμφαση στους κλάδους ενδιαφέροντος για το Δήμο της Αθήνας. 3.1 Κλάδοι ενδιαφέροντος Στον ακόλουθο πίνακα παρουσιάζονται οι κλάδοι ενδιαφέροντος για την Αθήνα (με βάση την κατηγοριοποίηση τους κατά NACE2 σε διψήφιο επίπεδο) όπως προέκυψαν βάσει συγκεκριμένων κριτηρίων από την ICAP DATABANK, ώστε να εστιάσει σε αυτούς και η μελέτη των τάσεων και εξελίξεων. NACE Κλάδος 46 Χονδρικό εμπόριο, εκτός από το εμπόριο μηχανοκίνητων οχημάτων και μοτοσικλετών 47 Λιανικό εμπόριο, εκτός από το εμπόριο μηχανοκίνητων οχημάτων και μοτοσικλετών 55 Καταλύματα 56 Δραστηριότητες υπηρεσιών εστίασης 58 Εκδοτικές δραστηριότητες 62 Δραστηριότητες προγραμματισμού ηλεκτρονικών υπολογιστών, παροχής συμβουλών και συναφείς δραστηριότητες 79 Δραστηριότητες ταξιδιωτικών πρακτορείων, γραφείων οργανωμένων ταξιδιών και υπηρεσιών κρατήσεων και συναφείς δραστηριότητες 82 Διοικητικές δραστηριότητες γραφείου, γραμματειακή υποστήριξη και άλλες δραστηριότητες παροχής υποστήριξης προς τις επιχειρήσεις 86 Δραστηριότητες ανθρώπινης υγείας 3.2 Πωλήσεις, Ακαθάριστη Προστιθέμενη Αξία & Απασχόληση ανά Κλάδο Ενδιαφέροντος Τα στοιχεία που παρουσιάζονται στην ενότητα αυτή αφορούν στο σύνολο της Ελλάδας και όχι για την Αττική καθώς δεν υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία για τους κλάδους ενδιαφέροντος σε επίπεδο περιφέρειας ή πόλης. 3.2.1 Σύγκριση κλάδων ενδιαφέροντος με την οικονομία Όλοι οι εξεταζόμενοι κλάδοι παρουσίασαν μείωση των πωλήσεων και της ακαθάριστης προστιθέμενης αξίας την περίοδο της οικονομικής κρίσης από το 27 έως το 213 (το 213 είναι το τελευταίο έτος με διαθέσιμα στοιχεία). Η μείωση αυτή ήταν ηπιότερη στον κλάδο καταλυμάτων και εστίασης και στον κλάδο προγραμματισμού Η/Υ, παροχής συμβουλών και υπηρεσιών. Σε σχέση με την απασχόληση, όπου υπάρχουν πιο πρόσφατα στοιχεία (έως το γ τρίμηνο του 214), ορισμένοι κλάδοι παρουσιάζουν αύξηση των θέσεων εργασίας όπως οι λοιπές διοικητικές και υποστηρικτικές δραστηριότητες, τα ταξιδιωτικά γραφεία, τα καταλύματα και ο κλάδος προγραμματισμού Η/Υ, παροχής συμβουλών και υπηρεσιών. Ανάδοχος: Κοινοπραξία για το 28

Μέσος ετήσιος ρυθμός μεταβολής πωλήσεων (27-213) -1% -9% -8% -7% -6% -5% -4% -3% -2% -1% % Σύνολο οικονομίας Χονδρικό εμπόριο, εκτός από το εμπόριο οχημάτων Λιανικό εμπόριο, εκτος από το εμπόριο οχημάτων Καταλύματα και δραστηριότητες υπηρεσιών εστίασης -5,9% -5,6% -4,5% -2,% Εκδοτικές δραστηριότητες -8,6% Δραστηριότητες προγραμματισμού Η/Υ, παροχής συμβουλών και υπηρεσιών -3,9% Δραστηριότητες ταξιδιωτικών πρακτορείων -5,6% Λοιπές διοικητικές και υποστηρικτικές -9,2% δραστηριότητες, ασφάλεια, υποστήριξη κτιρίων Δραστηριότητες ανθρώπινης υγείας -7,7% Μέσος ετήσιος ρυθμός μεταβολής ΑΠΑ (27-213) -14% -12% -1% -8% -6% -4% -2% % Σύνολο οικονομίας -4,% Χονδρικό εμπόριο, εκτός από το εμπόριο -5,8% -4,% Καταλύματα και δραστηριότητες υπηρεσιών Εκδοτικές δραστηριότητες Δραστηριότητες προγραμματισμού Η/Υ, -3,% -3,6% -3,6% Δραστηριότητες ταξιδιωτικών πρακτορείων -8,6% Λοιπές διοικητικές και υποστηρικτικές -11,6% Δραστηριότητες ανθρώπινης υγείας -7,3% Ανάδοχος: Κοινοπραξία για το 29

Μέσος ετήσιος ρυθμός μεταβολής απασχόλησης (Q3 28-Q3 214) -1% -5% % 5% 1% 15% Σύνολο οικονομίας Χονδρικό εμπόριο, εκτός από το εμπόριο Λιανικό εμπόριο, εκτος από το εμπόριο -5,8% -4,2% -3,9% Καταλύματα,7% Δραστηριότητες υπηρεσιών εστίασης -1,% Εκδοτικές δραστηριότητες-7,9% Δραστηριότητες προγραμματισμού Η/Υ, Δραστηριότητες ταξιδιωτικών πρακτορείων,7% 1,7% Λοιπές διοικητικές και υποστηρικτικές 13,% Δραστηριότητες ανθρώπινης υγείας -1,4% 3.2.2 Χονδρικό εμπόριο, εκτός από το εμπόριο οχημάτων Η πορεία του κλάδου χονδρικού εμπορίου στην Ελλάδα είναι έντονα αρνητική με σημαντικές απώλειες τόσο σε πωλήσεις (σχεδόν 1 δισ.), όσο και σε θέσεις εργασίας (>5 χιλ. εργαζόμενοι) τα τελευταία έτη. Τάσεις σταθεροποίησης εμφανίζονται στην απασχόληση από το τέλος του 212 μέχρι τα μέσα του 214, αλλά το γ τρίμηνο του 214 ο αριθμός των θέσεων εργασίας μειώθηκε στο χαμηλότερο επίπεδο του μετά την κρίση. Ανάδοχος: Κοινοπραξία για το 3

Πωλήσεις Χονδρικό εμπόριο, εκτός από το εμπόριο οχημάτων 3. 25. 24.847 26.675 25.584 24.52 22.19 2. 19.524 17.288 σε εκ. 15. 1. 5. 27 28 29 21 211 212 213 ΑΠΑ Χονδρικό εμπόριο, εκτός από το εμπόριο οχημάτων 16. σε εκ. 14. 12. 1. 8. 6. 12.176 13.435 13.1 11.938 1.882 9.68 8.511 4. 2. 27 28 29 21 211 212 213 Ανάδοχος: Κοινοπραξία για το 31

Απασχόληση Χονδρικό εμπόριο, εκτός από το εμπόριο οχημάτων σε χιλ. θέσεις εργασίας 2 18 16 14 12 1 8 6 4 2 169 176 171 172 17 172 165 163 159 166 172 166 163 165 28Q1 28Q2 28Q3 28Q4 29Q1 29Q2 29Q3 29Q4 21Q1 21Q2 21Q3 21Q4 211Q1 211Q2 211Q3 211Q4 212Q1 212Q2 212Q3 212Q4 213Q1 213Q2 213Q3 213Q4 214Q1 214Q2 214Q3 156 147 137 137 127 121 121 127 124 121 122 123 12 3.2.3 Λιανικό εμπόριο, εκτός από το εμπόριο οχημάτων Οι πωλήσεις του λιανικού εμπορίου μειώθηκαν κατά 4,7 δισ. από το 21 έως το 213 (περίπου 3%). Αντίστοιχη μείωση παρουσιάζεται και στην ακαθάριστη προστιθέμενη αξία. Οι θέσεις εργασίας μειώθηκαν κατά 15 χιλ. από το α τρίμηνο του 29 έως το δ τρίμηνο του 213. Όμως, μέσα στο 214 εμφανίζεται ανάκαμψη στην απασχόληση. Πωλήσεις Λιανικό εμπόριο, εκτός από το εμπόριο οχημάτων 18. 16. 14. 12. 16.44 16.5 16.74 16.324 13.938 12.769 11.633 σε εκ. 1. 8. 6. 4. 2. 27 28 29 21 211 212 213 Ανάδοχος: Κοινοπραξία για το 32

ΑΠΑ Λιανικό εμπόριο, εκτός από το εμπόριο οχημάτων 12. 1. 8. 9.244 9.215 9.268 1.12 8.666 7.939 7.235 σε εκ. 6. 4. 2. 27 28 29 21 211 212 213 Απασχόληση Λιανικό εμπόριο, εκτός από το εμπόριο οχημάτων σε χιλ. θέσεις εργασίας 7 6 5 4 3 2 1 553 565 57 569 58 569 558 544 54 55 545 542 533 52 28Q1 28Q2 28Q3 28Q4 29Q1 29Q2 29Q3 29Q4 21Q1 21Q2 21Q3 21Q4 211Q1 211Q2 211Q3 211Q4 212Q1 212Q2 212Q3 212Q4 213Q1 213Q2 213Q3 213Q4 214Q1 214Q2 214Q3 56 495 477 466 455 455 446 443 441 43 437 44 449 3.2.4 Καταλύματα & δραστηριότητες υπηρεσιών εστίασης Ο κλάδος καταλυμάτων και υπηρεσιών εστίασης εμφάνισε ανάκαμψη ήδη από το 213, τόσο στις πωλήσεις, όσο και στην ακαθάριστη προστιθέμενη αξία. Η ανάκαμψη είναι ακόμη περισσότερο αισθητή στην απασχόληση. Στην εστίαση, οι θέσεις εργασίας έχουν αυξηθεί κατά 15% το τελευταίο έτος, χωρίς να έχουν ακόμα προσεγγίσει το επίπεδο προ της κρίσης. Στα καταλύματα, το γ τρίμηνο Ανάδοχος: Κοινοπραξία για το 33

του 214 η απασχόληση έφτασε στο υψηλότερο σημείο της με βάση τα διαθέσιμα στοιχεία, αναδεικνύοντας τη δυναμική του τουρισμού να αποτελέσει προπομπό της ανάκαμψης. 25. Πωλήσεις Καταλύματα και υπηρεσίες εστίασης 2. 2.891 21.31 19.933 19.987 18.34 17.62 18.522 σε εκ. 15. 1. 5. 27 28 29 21 211 212 213 ΑΠΑ Καταλύματα και υπηρεσίες εστίασης 12. 1. 8. 1.247 1.625 1.4 9.716 8.73 7.774 8.535 σε εκ. 6. 4. 2. 27 28 29 21 211 212 213 Ανάδοχος: Κοινοπραξία για το 34

Απασχόληση Καταλύμματα σε χιλ. θέσεις εργασίας 12 1 8 6 4 2 99 13 86 9 83 85 86 8 82 7 73 68 7 73 62 56 59 63 66 5 53 57 54 46 43 45 47 28Q1 28Q2 28Q3 28Q4 29Q1 29Q2 29Q3 29Q4 21Q1 21Q2 21Q3 21Q4 211Q1 211Q2 211Q3 211Q4 212Q1 212Q2 212Q3 212Q4 213Q1 213Q2 213Q3 213Q4 214Q1 214Q2 214Q3 3 Απασχόληση Υπηρεσίες εστίασης σε χιλ. θέσεις εργασίας 25 2 15 1 5 239 247249 243 236 249 264 26 246238 255 239229 235234 22525 22 21 23191 19825 19822 22234 28Q1 28Q2 28Q3 28Q4 29Q1 29Q2 29Q3 29Q4 21Q1 21Q2 21Q3 21Q4 211Q1 211Q2 211Q3 211Q4 212Q1 212Q2 212Q3 212Q4 213Q1 213Q2 213Q3 213Q4 214Q1 214Q2 214Q3 3.2.5 Εκδοτικές δραστηριότητες Ο κλάδος εκδοτικών δραστηριοτήτων παρουσιάζει μεγάλη μείωση στις πωλήσεις και την ακαθάριστη προστιθέμενη αξία. Το 213 διαφάνηκε σταθεροποίηση με ελαφρά ανάκαμψη στην προστιθέμενη αξία. Οι θέσεις εργασίας, όμως μειώνονται σταθερά τα τελευταία τρίμηνα. Ανάδοχος: Κοινοπραξία για το 35

Πωλήσεις Εκδοτικές δραστηριότητες 3. 2.5 2. 2.384 2.76 2.267 2.291 1.764 σε εκ. 1.5 1.46 1.391 1. 5 27 28 29 21 211 212 213 ΑΠΑ Εκδοτικές δραστηριότητες 1.4 1.2 1.19 1.157 1. 92 925 923 861 89 σε εκ. 8 6 4 2 27 28 29 21 211 212 213 Ανάδοχος: Κοινοπραξία για το 36

σε χιλ. θέσεις εργασίας 2 18 16 14 12 1 8 6 4 2 6 7 Απασχόληση Εκδοτικές δραστηριότητες 16 17 19 18 17 16 14 14 14 14 14 1 11 12 12 14 13 11 11 11 1 1 9 8 28Q1 28Q2 28Q3 28Q4 29Q1 29Q2 29Q3 29Q4 21Q1 21Q2 21Q3 21Q4 211Q1 211Q2 211Q3 211Q4 212Q1 212Q2 212Q3 212Q4 213Q1 213Q2 213Q3 213Q4 214Q1 214Q2 214Q3 6 3.2.6 Δραστηριότητες προγραμματισμού ηλεκτρονικών υπολογιστών, παροχής συμβουλών και συναφείς δραστηριότητες Σταθεροποίηση εμφανίζεται το 213 και στον κλάδο προγραμματισμού ηλεκτρονικών υπολογιστών και παροχής συμβουλών, τόσο στις πωλήσεις, όσο και στην ακαθάριστη προστιθέμενη αξία. Αντίστοιχη σταθεροποίηση, χωρίς εμφανή τάση, διαφαίνεται και στις θέσεις εργασίας. Πωλήσεις Δραστηριότητες προγραμματισμού Η/Υ, παροχής συμβουλών και υπηρεσιών ενημέρωσης 1.6 1.4 1.2 1.36 1.16 1.185 1.485 1.239 1.61 1.74 1. σε εκ. 8 6 4 2 27 28 29 21 211 212 213 Ανάδοχος: Κοινοπραξία για το 37

ΑΠΑ Δραστηριότητες προγραμματισμού Η/Υ, παροχής συμβουλών και υπηρεσιών ενημέρωσης 9 8 7 6 743 641 672 779 668 561 595 σε εκ. 5 4 3 2 1 27 28 29 21 211 212 213 Απασχόληση Δραστηριότητες προγραμματισμού Η/Υ, παροχής συμβουλών και συναφείς δραστηριότητες σε χιλ. θέσεις εργασίας 2 15 1 5 18 19 19 18 17 18 17 17 18 15 16 16 16 16 17 17 16 17 18 16 14 14 15 15 16 17 16 28Q1 28Q2 28Q3 28Q4 29Q1 29Q2 29Q3 29Q4 21Q1 21Q2 21Q3 21Q4 211Q1 211Q2 211Q3 211Q4 212Q1 212Q2 212Q3 212Q4 213Q1 213Q2 213Q3 213Q4 214Q1 214Q2 214Q3 Ανάδοχος: Κοινοπραξία για το 38

3.2.7 Δραστηριότητες ταξιδιωτικών πρακτορείων, γραφείων οργανωμένων ταξιδιών και υπηρεσιών κρατήσεων και συναφείς δραστηριότητες Ο κλάδος ταξιδιωτικών πρακτορείων παρουσιάζει ανάκαμψη το 213 σε όλα τα μεγέθη μετά από βαθειά πτώση την περίοδο 21 212. Ιδιαίτερα εντυπωσιακός είναι ο διπλασιασμός των θέσεων εργασίας μετά το 212, με αποτέλεσμα να έχει ξεπεράσει πλέον τα επίπεδα προ της κρίσης. 2.5 Πωλήσεις Δραστηριότητες ταξιδιωτικών πρακτορείων 2. 1.982 1.948 2.115 2.9 1.73 σε εκ. 1.5 1. 1.262 1.43 5 27 28 29 21 211 212 213 ΑΠΑ Δραστηριότητες ταξιδιωτικών πρακτορείων 8 729 7 6 568 635 σε εκ. 5 4 3 476 422 31 332 2 1 27 28 29 21 211 212 213 Ανάδοχος: Κοινοπραξία για το 39

Απασχόληση Δραστηριότητες ταξιδιωτικών πρακτορείων 25 23 22 σε χιλ. θέσεις εργασίας 2 15 1 5 17 19 2 17 16 17 18 16 14 13 14 15 16 13 12 12 13 14 15 12 11 12 1 1 12 28Q1 28Q2 28Q3 28Q4 29Q1 29Q2 29Q3 29Q4 21Q1 21Q2 21Q3 21Q4 211Q1 211Q2 211Q3 211Q4 212Q1 212Q2 212Q3 212Q4 213Q1 213Q2 213Q3 213Q4 214Q1 214Q2 214Q3 3.2.8 Διοικητικές δραστηριότητες γραφείου, γραμματειακή υποστήριξη και άλλες δραστηριότητες παροχής υποστήριξης προς τις επιχειρήσεις Συνεχιζόμενη αλλά ήπια ύφεση παρουσιάζει το 213 ο κλάδος διοικητικών δραστηριοτήτων γραφείου, γραμματειακής υποστήριξης και άλλων δραστηριοτήτων παροχής υποστήριξης σε επιχειρήσεις, με βάση τις πωλήσεις και την ακαθάριστη προστιθέμενη αξία. Σημαντική αύξηση εμφανίζεται στις θέσεις εργασίας, ιδιαίτερα το γ τρίμηνο του 214. Πωλήσεις Λοιπές διοικητικές και υποστηρικτικές δραστηριότητες, ασφάλεια, υποστήριξη κτιρίων 6. 5. 4.334 5.417 4.963 4. σε εκ. 3. 3.82 2.785 2.565 2.426 2. 1. 27 28 29 21 211 212 213 Ανάδοχος: Κοινοπραξία για το 4

σε εκ. 4.5 4. 3.5 3. 2.5 2. 1.5 1. ΑΠΑ Λοιπές διοικητικές και υποστηρικτικές δραστηριότητες, ασφάλεια, υποστήριξη κτιρίων 3.176 4.265 3.92 2.7 1.771 1.612 1.514 5 27 28 29 21 211 212 213 Απασχόληση Λοιπές διοικητικές και υποστηρικτικές δραστηριότητες σε χιλ. θέσεις εργασίας 14 12 1 8 6 4 2 5 6 6 7 9 1 1 11 12 12 13 12 12 1 8 8 5 6 6 6 6 8 9 8 8 9 12 28Q1 28Q2 28Q3 28Q4 29Q1 29Q2 29Q3 29Q4 21Q1 21Q2 21Q3 21Q4 211Q1 211Q2 211Q3 211Q4 212Q1 212Q2 212Q3 212Q4 213Q1 213Q2 213Q3 213Q4 214Q1 214Q2 214Q3 3.2.9 Δραστηριότητες ανθρώπινης υγείας Η υγεία θεωρείται διεθνώς ως ένας από τους κλάδους με τη μικρότερη ευαισθησία σε οικονομικές κρίσεις, λόγω της αναγκαιότητας της δαπάνης και της μακροχρόνιας τάσης γήρανσης. Παρ ολ αυτά στην Ελλάδα, ο κλάδος έχει γνωρίσει βαθειά ύφεση με τις πωλήσεις και την ακαθάριστη προστιθέμενη αξία να έχουν μειωθεί κατά ~4% από το 29 έως το 213. Μεγαλύτερη σταθερότητα εμφανίζεται στις θέσεις εργασίας με τα τελευταία τρίμηνα μέσα στο 214 να δείχνουν ίσως την αρχή μίας ανάκαμψης. Ανάδοχος: Κοινοπραξία για το 41

Πωλήσεις Δραστηριότητες ανθρώπινης υγείας 18. 16. 15.357 16.27 16.429 15.22 14. 12.735 σε εκ. 12. 1. 8. 1.716 9.495 6. 4. 2. 27 28 29 21 211 212 213 ΑΠΑ Δραστηριότητες ανθρώπινης υγείας 12. 1.937 11.328 11.337 1.969 1.415 1. 8.723 8. 6.943 σε εκ. 6. 4. 2. 27 28 29 21 211 212 213 Ανάδοχος: Κοινοπραξία για το 42

Απασχόληση Δραστηριότητες ανθρώπινης υγείας σε χιλ. θέσεις εργασίας 25 2 15 1 5 28 22 24 23 21 194 198 26 27 211 29 28 21 24 25 199 194 194 186 191 191 192 18 186 185 186 187 28Q1 28Q2 28Q3 28Q4 29Q1 29Q2 29Q3 29Q4 21Q1 21Q2 21Q3 21Q4 211Q1 211Q2 211Q3 211Q4 212Q1 212Q2 212Q3 212Q4 213Q1 213Q2 213Q3 213Q4 214Q1 214Q2 214Q3 3.3 Ρευστότητα Το συνολικό ύψος δανείων μειώνεται για το σύνολο της οικονομίας, ωστόσο όπως φαίνεται από τα ακόλουθα διαγράμματα, σε ορισμένες περιπτώσεις υπάρχει ενδιαφέρον από τον εγχώριο τραπεζικό τομέα για χρηματοδότηση. Οι κλάδοι που παρουσιάζονται είναι μόνο τρεις καθώς δεν υπάρχει η απαιτούμενη συνάφεια των κλάδων στα διαθέσιμα στοιχεία με τους κλάδους κατά NACE2 όπως επιλέχθηκαν στο πλαίσιο της μελέτης. % Μεταβολή ύψους δανείων από εγχώρια χρηματοπιστωτικά ιδρύματα Εμπόριο -2% -4% -3,% -6% -8% -1% -12% -14% Ιουν-11 Σεπ-11 Δεκ-11 Μαρ-12 Ιουν-12 Σεπ-12 Εμπόριο Δεκ-12 Μαρ-13 Ιουν-13 Σεπ-13 Δεκ-13 Σύνολο κλάδων Μαρ-14 Ιουν-14 Σεπ-14 Δεκ-14 Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος Ανάδοχος: Κοινοπραξία για το 43

Το εμπόριο ακολουθεί σε μεγάλο βαθμό το σύνολο της οικονομίας σε αδυναμία χρηματοδότησης από το τραπεζικό σύστημα. Αντίθετα, ο κλάδος του τουρισμού και της εστίασης είχε το 212 και 213 αυξημένη πρόσβαση σε δανεισμό. Το 214 όμως, η χρηματοδότηση σημειώνει μικρή μείωση, παρά τη θετική πορεία του τουρισμού το έτος αυτό. 8% 6% 4% 2% % -2% -4% -6% -8% -1% -12% Μεταβολή ύψους δανείων από εγχώρια χρηματοπιστωτικά ιδρύματα Καταλύματα και εστίαση,% Ιουν-11 Σεπ-11 Δεκ-11 Μαρ-12 Ιουν-12 Σεπ-12 Δεκ-12 Μαρ-13 Ιουν-13 Σεπ-13 Δεκ-13 Μαρ-14 Ιουν-14 Σεπ-14 Δεκ-14 Υπηρεσίες παροχής καταλύματος και εστίασης (Τουρισμός) Σύνολο κλάδων Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος Ο κλάδος επαγγελματικών, επιστημονικών, τεχνικών, διοικητικών και υποστηρικτικών δραστηριοτήτων παρουσιάζει σημαντική αύξηση του δανεισμού από το τέλος του 213 και μετά. 5% 4% 3% 2% 1% % -1% -2% -3% Μεταβολή ύψους δανείων από εγχώρια χρηματοπιστωτικά ιδρύματα Επαγγελματικές, επιστημονικές, τεχνικές, διοικητικές και υποστηρικτικές δραστηριότητες Ιουν-11 Σεπ-11 Δεκ-11 Μαρ-12 Ιουν-12 Σεπ-12 Δεκ-12 Μαρ-13 Επαγγελματικές, επιστημονικές, τεχνικές, διοικητικές και υποστηρικτικές δραστηριότητες Σύνολο κλάδων Ιουν-13 Σεπ-13 Δεκ-13 Μαρ-14 Ιουν-14 Σεπ-14 19,2% Δεκ-14 Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος Ανάδοχος: Κοινοπραξία για το 44

3.4 Επιχειρηματικές προσδοκίες Οι επιχειρηματικές προσδοκίες εμφανίζουν πτώση τους τελευταίους μήνες μετά το καλοκαίρι ή το φθινόπωρο. Αστάθεια παρουσιάζεται στο δείκτη προσδοκιών στις κατασκευές ενώ απότομη πτώση παρουσιάζεται στη βιομηχανία και τις υπηρεσίες. 14 12 1 8 6 4 2 Ιαν-7 Μαϊ-7 Πηγή: ΙΟΒΕ Σεπ-7 Ιαν-8 Μαϊ-8 Δείκτες επιχειρηματικών προσδοκιών ανά κλάδο Σεπ-8 Ιαν-9 Μαϊ-9 Σεπ-9 Ιαν-1 Μαϊ-1 Σεπ-1 Ιαν-11 Μαϊ-11 Σεπ-11 Ιαν-12 Μαϊ-12 Σεπ-12 Ιαν-13 Δεικτης Επιχειρηματικών Προσδοκιών στην Βιομηχανία Δεικτης Επιχειρηματικών Προσδοκιών στις Κατασκευές Μαϊ-13 Δεικτης Επιχειρηματικών Προσδοκιών στο Λιανικό Εμπόριο Δεικτης Επιχειρηματικών Προσδοκιών στις Υπηρεσίες Σεπ-13 Ιαν-14 Μαϊ-14 Σεπ-14 Ιαν-15 Ανάδοχος: Κοινοπραξία για το 45

4. ΚΥΡΙΑ ΕΥΡΗΜΑΤΑ Η αβεβαιότητα των τελευταίων μηνών λόγω των εκλογών και των διαπραγματεύσεων με τους δανειστές έχει αποσταθεροποιήσει προσωρινά την ούτως ή άλλως αδύναμη πορεία ανάκαμψης που διαφάνηκε μέσα στο 214. Η νομισματική χαλάρωση σε όλη την ευρωζώνη, η επίτευξη συμφωνίας με τους δανειστές στις 2 Φεβρουαρίου και η διαφαινόμενη ελάφρυνση της λιτότητας δημιουργούν την ελπίδα ότι το 215 μετά από τους πρώτους δύσκολους μήνες θα είναι ένα έτος αυτοτροφοδοτούμενης ανάπτυξης. Ειδικότερα, τα κύρια ευρήματα της μελέτης είναι τα ακόλουθα: (i) Διεθνές περιβάλλον Οι ΗΠΑ και η Μ. Βρετανία (2,4% και 2,7% ανάπτυξη το 214) βρίσκονται σε μία αυτοτροφοδοτούμενη περίοδο ανάπτυξης με συνεχή μείωση της ανεργίας. Αντίθετα η Ευρωζώνη και η Ιαπωνία είναι στα όρια της στασιμότητας (,8% και,3% ανάπτυξη το 214). Η Κίνα αναπτύσσεται με τον ταχύτερο ρυθμό από όλες τις μεγάλες οικονομίες (7,4%), ωστόσο, ο ρυθμός αυτός είναι ο χαμηλότερος εδώ και πολλά έτη. Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ), λόγω του αποπληθωρισμού στην ευρωζώνη (-,6% τον Ιανουάριο) έχει ανακοινώσει πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης με αγορές κρατικών ομολόγων της τάξεως των 6 δις. το μήνα, για τουλάχιστον 19 μήνες, ξεκινώντας από το Μάρτιο. Η αναμενόμενη χαλάρωση της νομισματικής πολιτικής στην ευρωζώνη είχε ήδη σαν αποτέλεσμα τη σημαντική υποτίμηση του ευρώ έναντι του δολαρίου και άλλων νομισμάτων. (ii) Μεταβολή ΑΕΠ Η Ελλάδα, παρουσίασε θετικό ρυθμό ανάπτυξης (,8%) το 214 για πρώτη φορά μετά το 27. Όμως, μετά από τρία τρίμηνα αύξησης, το ΑΕΠ το δ τρίμηνο επέστρεψε σε αρνητικό ρυθμό (-,2%) έναντι του γ τριμήνου του 214. Οι προβλέψεις για τα επόμενα έτη είναι θετικές, με το ρυθμό ανάπτυξης να προσεγγίζει το 3% το 215 και να το ξεπερνάει τα επόμενα έτη. Ωστόσο, οι προβλέψεις αυτές του Δ.Ν.Τ. δεν λαμβάνουν υπόψη την εκροή καταθέσεων του πρώτους μήνες του 215 και την συνεπακόλουθη απώλεια ρευστότητας, αλλά ούτε και τη διαφαινόμενη ελάφρυνση της λιτότητας με βάση την επίτευξη συμφωνίας με τους δανειστές στις 2 Φεβρουαρίου. (iii) Βιομηχανική παραγωγή και λιανικό εμπόριο Οι δείκτες λιανικού εμπορίου και βιομηχανικής παραγωγής έχουν επιστρέψει σε αρνητική πορεία στα τέλη του έτους (-1,9% και -4,2% αντίστοιχα σε σχέση με το προηγούμενο έτος) κάτι που δείχνει ότι η ανάκαμψη του 214 είναι εύθραυστη και εξαρτήθηκε σε πολύ μεγάλο βαθμό από ένα κλάδο, τον τουρισμό. (iv) Αγορά εργασίας Η απασχόληση παρουσιάζει αργή αύξηση από την άνοιξη του 214, και με βάση τα τελευταία στοιχεία, τον Νοέμβριο 214 ήταν αυξημένη κατά 1,5% από τον ίδιο μήνα του προηγούμενου έτους. Η ανεργία έχει μειωθεί από το υψηλότερο σημείο της (28% το Σεπτέμβριο 213) σε 25,8% το Νοέμβριο 214. Ανάδοχος: Κοινοπραξία για το 46

(v) Πληθωρισμός Η Ελλάδα βρίσκεται στον 23ο μήνα αποπληθωρισμού με τη σωρευτική πτώση του δείκτη τιμών καταναλωτή από το υψηλότερο σημείο του κατά 6,3%. Η επιτάχυνση του αποπληθωρισμού τους τελευταίους μήνες (-2,8% τον Ιανουάριο) οφείλεται στη μείωση των τιμών του πετρελαίου. Οι τιμές παραγωγού παρουσιάζουν και αυτές επιτάχυνση των αρνητικών πιέσεων (-5,7% τον ίδιο μήνα). (vi) Δημοσιονομικό έλλειμμα Το 214, η Ελλάδα παρουσίασε πρωτογενές πλεόνασμα 1,5% του ΑΕΠ. Ωστόσο το μεγάλο ύψος των τόκων (4% του ΑΕΠ), παρά τη μείωση τους με το κούρεμα του χρέους το Μάρτιο 212, συνεχίζει να δημιουργεί ελλείμματα συνολικά. Το ύψος του πρωτογενούς πλεονάσματος για το 215 αποτελεί αντικείμενο διαπραγμάτευσης με τους δανειστές και με βάση την πρόσφατη συμφωνία στις 2 Φεβρουαρίου θα διαμορφωθεί ανάλογα με την οικονομική συγκυρία χωρίς να προσδιορίζεται το ακριβές ύψος του. Η αγορά ομολόγων γνώρισε νέα κρίση στο τέλος του 214 και τους δύο πρώτους μήνες του 215 παρουσιάζοντας μεγάλη αστάθεια στις αποδόσεις ανάλογα με τις πολιτικές εξελίξεις και την πορεία των διαπραγματεύσεων με τους δανειστές. Σε ορισμένα χρονικά διαστήματα, η απόδοση των ελληνικών 1ετών ομολόγων ξεπέρασε το 1% και των 3ετών το 2%. (vii) Καταθέσεις Οι καταθέσεις, μετά από μία περίοδο στασιμότητας φαίνεται με βάση τα τελευταία στοιχεία (Δεκ. 214) να μειώνονται κατά 2,3%. Σύμφωνα με εκτιμήσεις της JP Morgan, οι εκροές καταθέσεων προσεγγίζουν τα 25 δισ. ευρώ από την αρχή του Ιανουαρίου, με μεταβλητότητα να καταγράφεται ανάλογα με τη συγκυρία και την πορεία της διαπραγμάτευσης. Η επίτευξη της συμφωνίας στις 2 Φεβρουαρίου θα σταματήσει τις εκροές, χωρίς να είναι βέβαιο όμως ότι θα αναστραφούν. (viii) Δάνεια και επιτόκια Η ΕΚΤ έχει αναγγείλει τη λήψη μέτρων ποσοτικής χαλάρωσης με αγορά ομολόγων στο ύψος των 6 δις. το μήνα, ξεκινώντας από το Μάρτιο, με σκοπό την αντιμετώπιση του αποπληθωρισμού. Η Ελλάδα, για την ώρα, θα εξαιρεθεί από τις αγορές ομολόγων. Επιπλέον, από τις 11 Φεβρουαρίου η ΕΚΤ δεν δέχεται ελληνικά ομόλογα ως ενέχυρο από τις ελληνικές τράπεζες που επιθυμούν να λάβουν ρευστότητα. Ως αποτέλεσμα, οι ελληνικές τράπεζες θα μπορούν να απευθυνθούν μόνο στο μηχανισμό Emergency Liquidity Assistance(ELA) μέσω της Τράπεζας της Ελλάδος για να δανειστούν, κάτι που έχει υψηλότερο επιτόκιο (1,55% έναντι,5%) και ανανεώνεται ανά δύο εβδομάδες με συγκεκριμένο ανώτατο ύψος (η τελευταία απόφαση στις 19 /2 ανέβασε το όριο στα 68,3 δισ.). Τα νέα δάνεια συνεχίζουν να μειώνονται με επιταχυνόμενο ρυθμό (36,9%), με βάση τα τελευταία στοιχεία (Δεκ. 214) που δεν έχουν λάβει υπόψη την εκροή καταθέσεων των τελευταίων δύο μηνών. To μέσο ονομαστικό επιτόκιο χορηγήσεων από εγχώρια χρηματοπιστωτικά ιδρύματα σε επιχειρήσεις εμφανίζει μία ήπια τάση μείωσης τους τελευταίους μήνες. Σε πραγματικά επίπεδα όμως, λόγω του αρνητικού πληθωρισμού, τα επιτόκια είναι σε εξαιρετικά υψηλά επίπεδα (7,9%). (ix) Κλάδοι ενδιαφέροντος Οι κλάδοι ενδιαφέροντος για το Δήμο Αθηναίων παρουσιάζουν ύφεση από το 28/29 μέχρι το 212 / 213 αλλά σε ορισμένες περιπτώσεις υπάρχουν σημάδια ανάκαμψης μέσα στο 214. Ιδιαίτερα αισθητή είναι η ανάκαμψη στον τουρισμό. Ειδικότερα: Ανάδοχος: Κοινοπραξία για το 47