Άσκηση & Υγεία στη Φυσική Αγωγή

Άσκηση & Υγεία στη Φυσική Αγωγή Οδηγός Οργάνωσης Μαθημάτων «Άσκησης για Υγεία» Αρχές, Ιδέες & Συμβουλές ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ ΔΑΣΚΑΛΟΥ Jo Harris, Jill Elbourn, Ανδρέας Αυγερινός

Το υλικό αυτό χρησιμοποιήθηκε σαν Βιβλίο του Δασκάλου στο πειραματικό ερευνητικό πρόγραμμα παρέμβασης με τίτλο «Αθλητική Αγωγή & Υγεία». Το πρόγραμμα υλοποιήθηκε μέσα από το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο στο Πλαίσιο Εφαρμογής των Πειραματικών Προγραμμάτων Εκπαίδευσης (ΣΕΠΠΕ) κατά το σχολικό έτος 1999-2000 σε σχολεία της Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης της Θεσσαλονίκης. Μέρος των περιεχομένων αυτού του βιβλίου βασίστηκε στο βιβλίο ACTION FOR HEART HEALTH των συγγραφέων Jo Harris & Jill Elbourn του Loughborough University της Μεγάλης Βρετανίας. Το αρχικό κείμενο εμπλουτίστηκε και συμπληρώθηκε με άλλες ενότητες που σχετίζονται με την Άσκηση για Υγεία από τον Ανδρέα Αυγερινό και προσαρμόστηκε στους στόχους του προγράμματος και στις ιδιαιτερότητες του Ελληνικού σχολείου. Το ερωτηματολόγιο γνώσεων που παρουσιάζεται στο Παράρτημα το δημιούργησε ο Καθηγητής Stuart Biddle του Loughborough University. Το ερωτηματολόγιο τροποποιήθηκε και εμπλουτίστηκε ώστε να ανταποκρίνεται στο επίπεδο και τις ανάγκες των μαθητών που συμμετείχαν στο πρόγραμμα. Οι σημειώσεις των σεμιναρίων οργανώθηκαν από την ερευνητική ομάδα και χρησιμοποιήθηκαν σαν πληροφορίες υποστήριξης των μαθημάτων στο σχολείο. Το βιβλίο δημιουργήθηκε αποκλειστικά για εκπαιδευτικούς σκοπούς ως βοήθημα του καθηγητή Φυσικής Αγωγής στη διδασκαλία περιεχομένων σχετικών με την Άσκηση & Υγεία. Διατίθεται δωρεάν μέσω του δικτυακού τόπου της Ελληνικής Ακαδημίας Φυσικής Αγωγής (http://www.hape.gr). Ερευνητική ομάδα του προγράμματος Αθλητική Αγωγή & Υγεία Επιστημονικός Υπεύθυνος: Κιουμουρτζόγλου Ευθύμιος, PhD Επιστημονική Ομάδα: Δογάνης Γεώργιος, PhD, Θεοδωράκης Ιωάννης, PhD, Μούγιος Βασίλειος, PhD, Τσορμπατζούδης Χαράλαμπος, PhD Ειδικοί Επιστήμονες: Αυγερινός Ανδρέας, PhD, Βερναδάκης Νικόλαος. PhD, Γούδας Μάριος, PhD, Ζήση Βασιλική, PhD, Κουρτέσης Θωμάς, PhD, Παπαχαρίσης Βασίλης, PhD, Σχολλ Ούρσουλα, MSc, Τζέτζης Γεώργιος, PhD, Τσαγδή Χριστίνα, MSc. Επιμέλεια: Ανδρέας Γ. Αυγερινός Ηλεκτρονική επιμέλεια: Νικόλαος Α. Βερναδάκης Copyright 2005 Ελληνική Ακαδημία Φυσικής Αγωγής

Άσκηση & Υγεία στη Φυσική Αγωγή Οδηγός Οργάνωσης Μαθημάτων «Άσκησης για Υγεία» ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ ΔΑΣΚΑΛΟΥ Θεσσαλονίκη, Δεκέμβριος 2005

Πρόλογος Αγαπητέ Καθηγητή τρια Φυσικής Αγωγής, Η θετική σχέση της φυσικής δραστηριότητας με την ψυχοσωματική υγεία των νέων ατόμων είναι πλέον τεκμηριωμένη. Ωστόσο, καθημερινά στο σχολείο διαπιστώνετε ότι οι μαθητές συμμετέχουν προοδευτικά όλο και λιγότερο σε φυσικές δραστηριότητες και σπορ ενώ αυξάνεται με δραματικούς ρυθμούς ο αριθμός των υπέρβαρων και παχύσαρκων παιδιών. Έτσι, η προώθηση του δραστήριου τρόπου ζωής στις μέρες μας αποτελεί μια κοινωνική αναγκαιότητα για να αποφευχθούν οι επιπτώσεις της υποκινητικής συμπεριφοράς. Το σχολείο αποτελεί το βασικό άξονα στην προώθηση θετικών αξιών και στάσεων προς τον δραστήριο και υγιεινό τρόπο ζωής. Το σχολείο είναι το ιδανικό περιβάλλον για την προώθηση ενός τρόπου ζωής με υψηλές αξίες προς την υγεία, διότι στην πιο καθοριστική ηλικία μπορεί να επηρεάσει μαζικά τη συμπεριφορά των νέων, μέσα από ένα θεσμοθετημένο και καλά οργανωμένο πλαίσιο λειτουργίας, χωρίς να απαιτείται σημαντικό επιπλέον κόστος. Τα τελευταία χρόνια διεθνώς υλοποιήθηκαν στο περιβάλλον του σχολείου ένα πλήθος από διαφορετικές παρεμβάσεις για συγκεκριμένες συμπεριφορές που σχετίζονται με την υγεία και έχει αποκομιστεί σημαντική εμπειρία. Η αξιολόγηση αυτών των προσπαθειών έδειξε ότι εσείς, οι καθηγητές φυσικής αγωγής, είστε η βασική μεταβλητή για την επιτυχία αυτών των παρεμβάσεων διότι οι γνώσεις, οι ικανότητες και αντιλήψεις σας σχετίζονται άμεσα με την αποτελεσματικότητα κάθε προγράμματος. Διακεκριμένοι ερευνητές υποστηρίζουν ότι για να μπορέσετε να επηρεάσετε τη συμπεριφορά των μαθητών πρέπει να επιδεικνύετε δεξιότητες και γνώσεις που υπερβαίνουν κατά πολύ τις ανάγκες του σημερινού αναλυτικού προγράμματος. Επιπλέον, υπογραμμίζεται ότι σε ανάλογα προγράμματα πρέπει να δίνεται βαρύτητα όχι μόνο στα περιεχόμενα και το εκπαιδευτικό υλικό που χρησιμοποιείται αλλά επίσης στην ποιότητα των εμπειριών που αποκομίζουν οι μαθητές και στις σχέσεις που αναπτύσσουν μαζί σας. Το βιβλίο αυτό θα σας βοηθήσει να σχεδιάσετε μαθήματα που σχετίζονται με την «Άσκηση για Υγεία» που θα παρακινήσουν τους μαθητές προσφέροντας βιωματικές εμπειρίες για τη λειτουργία του σώματός τους και το ρόλο της άσκησης, ενώ παράλληλα εσείς θα καταστείτε ικανότεροι να αντιμετωπίσετε τις προκλήσεις και τις απαιτήσεις αυτής της σπουδαίας επιδίωξης της Φυσικής Αγωγής. Τα μαθήματα που υπάρχουν στο παρόν βιβλίο δεν είναι ασκήσεις επί χάρτου, αλλά δράσεις που δοκιμάστηκαν στην πράξη σε εκατοντάδες μαθητές και βελτιώθηκαν στην πορεία λαμβάνοντας υπόψη τις υποδείξεις των διδασκόντων και τα σχόλια των μαθητών. Ελπίζοντας ότι θα βρείτε στο παρόν βιβλίο την απαραίτητη γνώση και τις ιδέες για να δημιουργήσετε στο σχολείο που εργάζεστε τη δική σας στρατηγική σε ζητήματα προαγωγής της υγείας και της άσκησης, σας ευχόμαστε τη μέγιστη επιτυχία! Ευθύμης Κιουμουρτζόγλου, Καθηγητής ΤΕΦΑΑ ΔΠ Θράκης

Ευχαριστίες Η επιστημονική ομάδα που εργάστηκε στο πρόγραμμα Αθλητική Αγωγή & Υγεία θα ήθελε να ευχαριστήσει όλους αυτούς που βοήθησαν με τα σχόλια και τις παρατηρήσεις τους τη συγγραφή αυτού του εγχειριδίου και ειδικότερα: Τους καθηγητές Φυσικής Αγωγής των σχολείων που συμμετείχαν στο πρόγραμμα κ.κ. Γιαμακίδη Αριστείδη, Ζλατάνου Βιργινία, Καμπακάκη Ηλία, Καρούτα Μαρία, Καρατζέλη Αλεξάνδρα, Καψάλα Θεόδωρο, Κουμπλή Αλέξανδρο, Κυρούδη Καλλιόπη, Κωνσταντίνου Άγγελο, Λάλου Χρυσάνθη, Λίγδη Κωνσταντίνα, Ταγαράκη Ιωσήφ, Τσερκέζη Κωνσταντίνο και Χατζηζήση Αθανάσιο. Τους μαθητές και τις μαθήτριες της Ε τάξης Δημοτικού και Β Γυμνασίου των σχολείων: 33ο Δημοτικό Θέρμης, 74ο Δημοτικό Θεσσαλονίκης, 11ο Δημοτικό Αμπελοκήπων, 88ο Δημοτικό Θεσσαλονίκης, 92ο Δημοτικό Θεσσαλονίκης, 98ο Δημοτικό Θεσσαλονίκης, Λεωνίδεια Εκπαιδευτήρια, 2ο Δημοτικό Συκέων, 17ο Δημοτικό Καλαμαριώς, 2ο Γυμνάσιο Τριανδρίας, 4ο Γυμνάσιο Αμπελοκήπων, 2ο Γυμνάσιο Πολίχνης, 3ο Γυμνάσιο Καλαμαριάς και το Πειραματικό Γυμνάσιο Θεσσαλονίκης. Την Επίκουρο Καθηγήτρια Jo Harris και την κυρία Jill Elbourn του Loughborough University της Μεγάλης Βρετανίας διότι στο βιβλίο τους «Action for Heart Health βασίστηκε κατά κύριο λόγο η δημιουργία αυτού του βιβλίου. Τον Επίκουρο Καθηγητή Len Almond του Loughborough University της Μεγάλης Βρετανίας γιατί με τις συμβουλές και την υποστήριξή του βοήθησε στην οργάνωση του προγράμματος «Αθλητική Αγωγή & Υγεία». Τον Καθηγητή Stuart Biddle του Loughborough University της Μεγάλης Βρετανίας για την παραχώρηση του δικαιώματος χρήσης του Ερωτηματολογίου Γνώσεων. Τον Καθηγητή George Graham του Penn State University και τον πρώην κοσμήτορα του North Carolina at Greensboro University Καθηγητή Bob Christina για τις συμβουλές και τη συμμετοχή τους στην κύρια ημερίδα του προγράμματος.

Περιεχόμενα Ερευνητική ομάδα του προγράμματος Αθλητική Αγωγή & Υγεία 4 Πρόλογος 6 Ευχαριστίες 7 Περιεχόμενα 9 Φιλοσοφία, περιεχόμενα και συνοπτικές οδηγίες για το «Βιβλίο του Δασκάλου» 12 ΜΕΡΟΣ 1: Οργάνωση και δομή του προγράμματος «Αθλητική Αγωγή & Υγεία» 19 ΜΕΡΟΣ 2: Βασικές αρχές του μοντέλου Άσκηση για Υγεία, γενικές πληροφορίες στήριξης της Διδασκαλίας και ιδέες για το μάθημα 31 Ενότητα 1: Αποσαφήνιση λειτουργικών ορισμών 33 Ενότητα 2: Τεκμηρίωση και υποδείξεις 40 Ενότητα 3: Η διδασκαλία της Άσκησης για Υγεία και η καταγραφή των αποτελεσμάτων. 62 ΜΕΡΟΣ 3: Φύλα εργασίας για το μαθητή και τον διδάσκοντα 83 Μάθημα 1ο: Ρυθμός αναπνοής 85 Μάθημα 2ο: Επίδραση της άσκησης στο σώμα μας 88 Μάθημα 3ο: Μέτρηση σφυγμών 92 Μάθημα 4ο: Ρυθμός αποκατάστασης 96 Μάθημα 5ο: «Ζώνη στόχος» για απόδοση 100 Μάθημα 6ο: Δραστηριότητες που βελτιώνουν την υγεία της καρδιάς 105 Μάθημα 7ο: Η αρχή της Συχνότητας Έντασης Χρόνου Τύπου άσκησης 111 Μάθημα 8ο: Αξιολόγηση της υγείας της καρδιάς 115 Μάθημα 9ο: Σύνθεση του σώματος 120 Μάθημα 10ο: Ενεργειακή ισορροπία 130 Μάθημα 11ο: Προγράμματα άσκησης για την υγεία της καρδιάς 140 Μάθημα 12ο: Επανάληψη γνώσεων για την «Υγεία της Καρδιάς» 148

Μάθημα 13ο: Μέγιστη ατομική ικανότητα στην κυκλική προπόνηση 154 Μάθημα 14ο: Εξάσκηση στην κυκλική προπόνηση 159 Μάθημα 15ο: Ασφαλής εξάσκηση Άρση βάρους 164 Μάθημα 16ο: Ασφαλής εξάσκηση Διατάσεις 170 Μάθημα 17ο: Υγιείς μυς Κίνηση για ζωή 176 Μάθημα 18ο: Υγιές μυϊκό σύστημα Τι πρέπει να γνωρίζεις 182 Θεωρητικό Μάθημα 1: Συνταγογράφηση της άσκησης για υγεία σε παιδιά. 187 Θεωρητικό Μάθημα 2 & 3: Η σημασία των μετρήσεων φυσικής κατάστασης για την υγεία και την απόδοση 191 ΜΕΡΟΣ 4: Ερωτηματολόγιο γνώσεων 195 ΜΕΡΟΣ 5: Παράρτημα 213 Ευρετήριο όρων 215 Απαντήσεις ερωτηματολογίου γνώσεων 218

12 Λίγα λόγια για το βιβλίο του δασκάλου Φιλοσοφία, Περιεχόμενα και Συνοπτικές Οδηγίες για την αποτελεσματική χρήση του «Βιβλίου του Δασκάλου» Φιλοσοφία του βιβλίου Η κυρίαρχη επιδίωξη στο μάθημα της Φυσικής Αγωγής σήμερα είναι όχι απλά να καταστούν οι μαθητές/τριες εκπαιδευμένοι «καταναλωτές» της φυσικής δραστηριότητας και του υγιεινού τρόπου ζωής, αλλά και να ενστερνιστούν αξίες και να αναπτύξουν συμπεριφορές που θα τους επιτρέψουν να ενταχθούν αρμονικά και να λειτουργήσουν παραγωγικά στη σύγχρονη κοινωνία. Ωστόσο, οι νέοι άνθρωποι δεν αναπτύσσουν αυτόματα τη γνώση, την κατανόηση, τις δεξιότητες, τις στάσεις και τις συμπεριφορές που οδηγούν στο επιδιωκόμενο αποτέλεσμα. Στις μέρες μας, περισσότερο από ποτέ, οι μαθητές μέσα από την εμπειρία της σχολικής ζωής πρέπει να αναπτύσσονται πολύπλευρα και να είναι ικανοί να ανταποκριθούν με επιτυχία και διαχρονικά στις ετερόκλιτες προκλήσεις ενός κόσμου που βρίσκεται σε διαρκή αλλαγή. Όλα αυτά πρέπει να διδαχθούν μέσα από καλά σχεδιασμένα μαθήματα που έχουν σαφείς και ρεαλιστικές επιδιώξεις. Η πορεία που θα καταστήσει το μαθητή «κινητικά ανεξάρτητο» με το πέρασμα του χρόνου στο σχολικό περιβάλλον περιγράφεται στην παρακάτω εικόνα: Στόχοι για την εκπαίδευση στο fitness Το «μονοπάτι» για fitness δια βίου Ανεξαρτησία Βήμα 4ο Επίλυση προβλημάτων Βήμα 5ο Λήψη αποφάσεων Σχεδιασμός προγράμματος Γίνεται ενημερωμένος καταναλωτής Αυτό-αξιολόγηση Αξιολόγηση ατομικής ικανότητας Ερμηνεία των αποτελεσμάτων Βήμα 3ο Προσωπικό μοτίβο άσκησης Επιλογή προσωπικών ΦΔ Αξιολόγηση προγραμμάτων άσκησης & Σπορ Εξάρτηση Βήμα 2ο Επίτευξη στόχων fitness Επίτευξη κριτηρίων υγείας Μαθαίνει να θέτει & επιτυγχάνει προσωπικούς στόχους Βήμα 1ο Εκτέλεση τακτικής άσκησης Εδραίωση προσωπικών συνηθειών Μαθαίνει τη σωστή εκτέλεση & και τη διασκέδαση μέσα από την άσκηση Το «Βιβλίο του Δασκάλου» σε συνδυασμό με το «Βιβλίο του Μαθητή» θα σας δείξουν έναν από τους τρόπους για να δημιουργήσετε μαθήματα που θα βοηθήσουν τους

Λίγα λόγια για το βιβλίο του δασκάλου 13 μαθητές σας να κατανοήσουν προοδευτικά τους λόγους για τους οποίους η συστηματική συμμετοχή σε φυσικές δραστηριότητες είναι σημαντική για την υγεία τους και να μάθουν πως μπορούν να γυμνάζονται μόνοι τους, αποτελεσματικά και με ασφάλεια. Συνοπτικές οδηγίες Για την επίτευξη των Σκοπών και των Επιδιώξεων της Φυσικής Αγωγής ως προς την προώθηση της φυσικής δραστηριότητας και του υγιεινού τρόπου ζωής είναι σημαντικό όλοι οι μαθητές να συμμετέχουν, να ανήκουν σε ομάδες εργασίας και να δραστηριοποιούνται τόσο στο μάθημα όσο και εκτός σχολείου. Κάθε μαθητής πρέπει να αντιμετωπίζεται ως ξεχωριστή προσωπικότητα, να εμπλέκεται σε δραστηριότητες που τον ενδιαφέρουν και να αισθάνεται ότι μπορεί να αποδώσει με επιτυχία. Στην πορεία της διδασκαλίας πρέπει να δημιουργούνται οι κατάλληλες συνθήκες ώστε όλα τα παιδιά να έχουν τις ίδιες ευκαιρίες για συμμετοχή και να αποκομίζουν εμπειρίες επιτυχίας, ανεξάρτητα από το φύλο και τις ατομικές τους ικανότητες. Με σκοπό την προώθηση της φυσικής δραστηριότητας στο παρόν και το μέλλον, οι κινητικές εμπειρίες πρέπει να δίνονται με τέτοιο τρόπο ώστε να ανταποκρίνονται στις ατομικές ανάγκες και προτιμήσεις τους. Σε κάθε μάθημα αποτελεί επιτακτική υποχρέωση να συμπεριλαμβάνονται δράσεις για τα λιγότερο ικανά παιδιά, τα παιδιά με ειδικές ικανότητες ή προβλήματα υγείας. Η ατομική δέσμευση και η προσπάθεια για βελτίωση πρέπει να ενθαρρύνονται και να επιδοκιμάζονται. Με στόχο την αύξηση της συμμετοχής και τη δημιουργία θετικού κλίματος μάθησης, πρέπει να επιδοκιμάζετε την προσπάθεια και την επίτευξη ατομικών στόχων και να μην εστιάζετε αποκλειστικά στο αποτέλεσμα της κίνησης. Για την οργάνωση του μαθήματος και τη διδασκαλία των περιεχομένων του βιβλίου πρέπει να χρησιμοποιείται ποικιλία στρατηγικών ή στιλ διδασκαλίας. Η ποικιλία στην προσέγγιση και διαχείριση της διδασκαλίας αποτελεί σημαντικό κίνητρο για τη συμμετοχή των μαθητών. Τέλος, πρέπει να έχετε διαρκή και υψηλού επιπέδου συνεργασία με τους γονείς και τους τοπικούς φορείς άσκησης και υγείας και να προσπαθείτε να διευρύνετε το ρόλο του σχολείου δρομολογώντας τη δημιουργία διόδων που θα επιτρέψουν την απρόσκοπτη συμμετοχή των μαθητών σε προγράμματα άσκησης της κοινότητας. Δεξιότητες που πρέπει να χαρακτηρίζουν τον Καθηγητή Φυσικής Αγωγής Για να επιτύχει πληρέστερα τους στόχους που παρουσιάζονται στο παρόν εγχειρίδιο, ο διδάσκων πρέπει να απαγκιστρωθεί από τις παραδοσιακές προσεγγίσεις του μαθήματος και να αναπτύξει μια σύγχρονη εκπαιδευτική φιλοσοφία, τόσο για το ρόλο του σημερινού σχολείου όσο και το δικό του ρόλο στην εκπαιδευτική διαδικασία. Πέρα από τη διάθεση για προσφορά και αγωγή, ο σημερινός εκπαιδευτικός πρέπει να κατέχει ένα πλήθος από επίκαιρες γνώσεις και δεξιότητες που θα συμβάλλουν στη «φυσική εκπαίδευση» του μαθητή όπως αυτή παρουσιάστηκε παραπάνω. Ειδικότερα, ο καθηγητής ΦΑ πρέπει να έχει:

14 Λίγα λόγια για το βιβλίο του δασκάλου Εξειδικευμένες γνώσεις από τις γνωστικές περιοχές της ψυχολογίας, της κινητικής μάθησης, της φυσιολογίας και της αξιολόγησης. Γνώσεις και εμπειρίες στη χρήση σύγχρονων μεθόδων και στρατηγικών διδασκαλίας. Ικανότητες έρευνας ώστε να οργανώνει μια τεκμηριωμένη στρατηγική που θα επιλύει τα εκάστοτε προβλήματα που παρουσιάζονται στην εκπαιδευτική διαδικασία. Δεξιότητες χρήσης των νέων τεχνολογιών ώστε να έχει άμεση πρόσβαση σε ένα πλήθος αξιολογημένων πληροφοριών, να μπορεί να δημιουργήσει χρήσιμα έντυπα για την υλοποίηση των πλάνων μαθήματος και των εκδηλώσεων, να έχει δυνατότητα επιμόρφωσης από απόσταση, ηλεκτρονικής επικοινωνίας με άλλα σχολεία, κά. Οργανωτικές ικανότητες για την τέλεση αγώνων, εκδηλώσεων, παραστάσεων κά. Δεξιότητες που θα συμβάλλουν: α) στη συνεργασία με άλλους διδάσκοντες για διαθεματικές προσεγγίσεις και β) στη συνεργασία με τους γονείς και τους φορείς της κοινότητας. Είναι φανερό ότι το βιβλίο με τον τρόπο που προσεγγίζει την προώθηση της δια βίου άσκησης είναι ιδιαίτερα απαιτητικός. Το γεγονός αυτό αποτελεί μια πρόκληση για τους διδάσκοντες οι οποίοι πρέπει να δείχνουν ενθουσιασμό, φιλομάθεια και κριτικό πνεύμα για την αποτελεσματικότερη διδασκαλία του μαθήματος. Σ αυτή την προσπάθεια ο καθηγητής ΦΑ μπορεί να βοηθηθεί σημαντικά από τη συμμετοχή σε επιμορφωτικά σεμινάρια και ημερίδες, από την επίσκεψη σε σχετικές εκπαιδευτικές ιστοσελίδες, από σύγχρονα βιβλία και επιστημονικά περιοδικά, από την επαφή με άλλους συναδέλφους και από τη συνδρομή των εξωτερικών συνεργατών και συμβούλων. Το πρόγραμμα «ΑΘΛΗΤΙΚΗ ΑΓΩΓΗ & ΥΓΕΙΑ» ήταν μια πολυδιάστατη προσέγγιση του μαθήματος της σχολικής φυσικής αγωγής. Κάθε επιμέρους διάσταση (άσκηση, διατροφή, αγωγή υγείας) αφορούσε ένα συγκεκριμένο τομέα για τον οποίο δόθηκε διαφορετική αξιολογική βαρύτητα. Το παρόν βιβλίο αφορά μόνο τα μαθήματα που σχετίζονται με τη άσκηση. Για λόγους λειτουργικούς, το «Βιβλίο του Δασκάλου» οργανώθηκε σε ενότητες. Σε κάθε επιμέρους ενότητα παρουσιάζονται αναλυτικά: Οργάνωση και Δομή του προγράμματος «Αθλητική Αγωγή και Υγεία» (Μέρος 1). Βασικές αρχές του μοντέλου φυσικής αγωγής «Άσκηση για Υγεία», γενικές πληροφορίες στήριξης της διδασκαλίας και ιδέες για το μάθημα (Μέρος 2). Φύλα εργασίας του «Τετραδίου του Μαθητή» και οι «Σημειώσεις για το Δάσκαλο» (Μέρος 3). Ερωτηματολόγιο για τον έλεγχο των γνώσεων που απόκτησαν οι μαθητές (Μέρος 4). Ευρετήριο όρων (ΜΕΡΟΣ 5). Πριν προβείτε στη υλοποίηση των μαθημάτων και των δράσεων που προτείνονται στο Μέρος 3, είναι χρήσιμο να μελετήσετε τις βασικές αρχές και κατευθυντήριες οδηγίες που περιγράφονται στα Μέρη 1 και 2. Το βιβλίο είναι δομημένο έτσι να μπορεί να εμπλουτιστεί με νέα μαθήματα, ιδέες για εκδηλώσεις και έντυπο υλικό.

Λίγα λόγια για το βιβλίο του δασκάλου 15 Γνωρίσματα του βιβλίου Δίνει στους μαθητές/τριες την ευκαιρία να γνωρίσουν και να συμμετάσχουν σ ένα σημαντικό αριθμό φυσικών δραστηριοτήτων και σπορ που υλοποιούνται στο πλαίσιο του μαθήματος της ΦΑ στο τυπικό πρόγραμμα του σχολείου, στο ολοήμερο σχολείο, αλλά και εκτός σχολείου. Αυτό θα τους/τις επιτρέψει να αξιολογήσουν, να εντοπίσουν και να εμπλακούν σ εκείνες τις φυσικές και αθλητικές δραστηριότητες που τους ευχαριστούν και είναι πιο κοντά στα ενδιαφέροντα και τις ικανότητές τους. Βασίζεται στη δημιουργία ενός ισχυρού θεωρητικού υπόβαθρου σε θέματα της αθλητικής επιστήμης. Οι μαθητές μαθαίνουν να εφαρμόζουν αυτές τις γνώσεις για να επιλύσουν πρακτικά προσωπικά ζητήματα που θα τους επιτρέψουν τη συμμετοχή σε μελλοντικές συνθήκες φυσικής δραστηριότητας. Η διδασκαλία σχεδιάζεται και υλοποιείται με τέτοιο τρόπο ώστε ο κάθε μαθητής να αισθάνεται την ικανοποίηση που προσφέρει η συμμετοχή σε φυσικές και αθλητικές δραστηριότητες, να αυξάνει προοδευτικά την αυτο-αποτελεσματικότητά του και να βελτιώνει την εικόνα που έχει για τον εαυτό και τις ικανότητές του. Χρησιμοποιεί διδακτικές μεθόδους με επίκεντρο το μαθητή, ενώ ο διδάσκων διαδραματίζει με την πάροδο του χρόνου όλο και περισσότερο το ρόλο του συντονιστή της μάθησης και καθοδηγητή ώστε οι μαθητές να καταστούν προοδευτικά κινητικά ανεξάρτητοι. Στη μακρόχρονη μαθησιακή διαδικασία ο μαθητής καθοδηγείται ν αναπτύξει τις στάσεις και τις ικανότητες που θα τον βοηθήσουν να επιλύει ατομικά προβλήματα σχετικά με την άσκηση και να προβαίνει σε τεκμηριωμένες επιλογές για τον τρόπο ζωής και την υγεία του. Η απόκτηση γνώσεων μέσα από ατομική και ομαδική εργασία, διαλέξεις και οργάνωση εκδηλώσεων εντός και εκτός του μαθήματος διασφαλίζουν την ενεργό συμμετοχή του συνόλου των μαθητών, βοηθά στη διαμόρφωση θετικών στάσεων προς την άσκηση και τον υγιεινό τρόπο ζωής και δίνει παράλληλα τη δυνατότητα ανάληψης πρωτοβουλιών. Ο βιωματικός τρόπος προσέγγισης των διδακτικών περιεχομένων (για παράδειγμα κινητικές και εικαστικές δραστηριότητες, η έρευνα στο διαδίκτυο, η χρήση τετραδίου για το μάθημα, η ανάπτυξη πλάνου για την επίτευξη ατομικών στόχων κ.ά.) διασφαλίζει αξιόλογη πρακτική γνώση, συμβάλλει στην ανάπτυξη της δημιουργικότητας και βοηθά στην απόκτηση βαθιάς εμπειρίας. Η φιλοσοφία και η οργάνωση των μαθημάτων σε όλες τις τάξεις είναι τέτοιες που βοηθούν στη δημιουργία συνθηκών που υποστηρίζουν τη φυσική δραστηριότητα των παιδιών και ενισχύουν το ρόλο του σχολείου ως φορέα υγείας, άθλησης και πολιτισμού.

Οργάνωση και δομή του προγράμματος

Οργάνωση και δομή του προγράμματος Συνοπτική περίληψη του Προγράμματος Το πρόγραμμα «Αθλητική Αγωγή & Υγεία» σχεδιάστηκε έτσι ώστε να συμβάλλει στη συνολική αναβάθμιση της ποιότητας της εκπαίδευσης και την ενίσχυση του ενδιαφέροντος των μαθητών για το μάθημα της Φυσικής Αγωγής. Μέσα από αυτό επιδιώχθηκε η αύξηση της φυσικής δραστηριότητας των παιδιών, η προώθηση θετικών συμπεριφορών υγείας και δόθηκε ειδική μέριμνα για τα υπέρβαρα παιδιά και τα παιδιά με αδεξιότητα. Το πρόγραμμα παρείχε με βιωματικό τρόπο διδασκαλίας γνώσεις και δεξιότητες που σχετίζονται με την υγεία, την άσκηση, τη διατροφή, το κάπνισμα και το οινόπνευμα. Όλες αυτές οι δραστηριότητες υλοποιήθηκαν τόσο μέσα στο σχολείο όσο και στο οικογενειακό περιβάλλον με μια πολυδιάστατη προσέγγιση μεταξύ σχολείου, οικογένειας και φορέων αθλητισμού και υγείας της τοπικής κοινωνίας. Το συγκεκριμένο πρόγραμμα σχεδιάστηκε έτσι ώστε να εισαγάγει την ιδέα της δια βίου άσκησης ως βασικό συνθετικό του υγιεινού τρόπου ζωής με την εφαρμογή δραστηριοτήτων στο φυσικό περιβάλλον. Το πρόγραμμα «Αθλητική Αγωγή & Υγεία» σχεδιάστηκε έτσι ώστε να συμβάλλει στη συνολική αναβάθμιση της ποιότητας της εκπαίδευσης και την ενίσχυση του ενδιαφέροντος των μαθητών για το μάθημα της Φυσικής Αγωγής. Το πρόγραμμα παρείχε με βιωματικό τρόπο διδασκαλίας γνώσεις και δεξιότητες που σχετίζονται με την υγεία, την άσκηση, τη διατροφή, το κάπνισμα και το οινόπνευμα. Σκοπός και στόχοι του Προγράμματος Με την εφαρμογή του προγράμματος «Αθλητική Αγωγή & Υγεία» επιδιώχθηκε οι μαθητές να

20 Οργάνωση και δομή του προγράμματος Επιδίωξη του προτεινόμενου προγράμματος ήταν η ανάπτυξη μέσα από το μηχανισμό λειτουργίας του σχολείου κατάλληλης πολιτικής ώστε: Να γίνει η φυσική δραστηριότητα μια προσφιλής απασχόληση για όλους τους μαθητές. Να αυξηθεί η συμμετοχή σε φυσικές δραστηριότητες και σπορ εντός και εκτός του σχολείου. Να προσφέρει βαθιά εμπειρία και γνώση στα κύρια θέματα που σχετίζονται με την υγεία, τη διατροφή και την κατανάλωση καπνού και οινοπνεύματος. Να δημιουργήσει το κατάλληλο περιβάλλον ώστε όλοι οι μαθητές να αποκτήσουν θετική εμπειρία μέσα από την άσκηση λαμβάνοντας υπόψη τις προσωπικές προτιμήσεις και τις ικανότητές τους. Ιδιαίτερη έμφαση δόθηκε στα υποκινητικά παιδιά, στα υπέρβαρα και στα παιδιά με αδεξιότητα. υιοθετήσουν θετικές στάσεις και αξίες προς τον υγιεινό και δραστήριο τρόπο ζωής. Επειδή υγεία είναι η κατάσταση της πλήρους φυσικής, πνευματικής και κοινωνικής ευεξίας και όχι απλά η απουσία ασθενειών και αναπηριών φαίνεται ότι το σχολείο και το μάθημα της φυσικής αγωγής μπορούν να διαδραματίσουν καταλυτικό ρόλο προς την κατεύθυνση αυτή. Επιδίωξη του προτεινόμενου προγράμματος ήταν η ανάπτυξη μέσα από το μηχανισμό λειτουργίας του σχολείου κατάλληλης πολιτικής ώστε: Να γίνει η φυσική δραστηριότητα μια προσφιλής απασχόληση για όλους τους μαθητές. Να αυξηθεί η συμμετοχή σε φυσικές δραστηριότητες και σπορ εντός και εκτός του σχολείου. Να προσφέρει βαθιά εμπειρία και γνώση στα κύρια θέματα που σχετίζονται με την υγεία, τη διατροφή και την κατανάλωση καπνού και οινοπνεύματος. Να δημιουργήσει το κατάλληλο περιβάλλον ώστε όλοι οι μαθητές να αποκτήσουν θετική εμπειρία μέσα από την άσκηση λαμβάνοντας υπόψη τις προσωπικές προτιμήσεις και τις ικανότητές τους. Ιδιαίτερη έμφαση δόθηκε στα υποκινητικά παιδιά, στα υπέρβαρα και στα παιδιά με αδεξιότητα. Ειδικότερα, οι ακόλουθοι στόχοι ήταν αναπόσπαστο τμήμα αυτής της επιδίωξης: Να ενθαρρύνει τα σχολεία να υιοθετήσουν μια δραστήρια πολιτική υγείας και να οργανώσουν σχέδια δράσης με στόχο την αύξηση της φυσικής δραστηριότητας των παιδιών, του διδακτικού προσωπικού και των

Οργάνωση και δομή του προγράμματος 21 γονέων. Να δώσει την ευκαιρία στους μαθητές και στους γονείς τους να εμπλακούν ενεργά σε δραστηριότητες που σχετίζονται με την υγεία, την υγιεινή διατροφή και το δραστήριο τρόπο ζωής. Να εκπαιδεύσει κατάλληλα τους καθηγητές ΦΑ ώστε να μπορέσουν να συμβάλλουν αποτελεσματικά στην επιχειρούμενη αλλαγή συμπεριφοράς των μαθητών τους. Ν αυξήσει τη γνώση και την εμπειρία των μαθητών σε ζητήματα που σχετίζονται με την υγεία, τη διατροφή και την άσκηση. Να δημιουργήσει τις αναγκαίες προϋποθέσεις ώστε να αυξηθεί η φυσική δραστηριότητα των μαθητών εντός και εκτός του σχολείου. Πολλοί ερευνητές τονίζουν ότι στις μέρες είναι πιο αναγκαίο παρά ποτέ να προσανατολιστεί η σχολική φυσική αγωγή περισσότερο προς την υγεία και τη φυσική δραστηριότητα. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι η σχολική ΦΑ θα πρέπει να είναι μια επίπονη διαδικασία όπου οι μαθητές θα δουλεύουν σκληρά σε κάθε ευκαιρία με στόχο να επιτύχουν υψηλές επιδόσεις στη φυσική κατάσταση. Η σχολική φυσική αγωγή δεν πρέπει απλώς να δραστηριοποιεί τους μαθητές αλλά να τους ενθαρρύνει και να τους εμπνέει για ένα δια βίου δραστήριο τρόπο ζωής. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί σε μεγάλο βαθμό όταν οι μαθητές συμμετέχουν με επιτυχία στη φυσική δραστηριότητα και τα σπορ, διασκεδάζουν από τη συμμετοχή, ενστερνίζονται τις αξίες του υγιούς τρόπου ζωής και καθοδηγούνται στην ανάπτυξη «κινητικής ανεξαρτησίας». Η σχολική φυσική αγωγή δεν πρέπει απλώς να δραστηριοποιεί τους μαθητές αλλά να τους ενθαρρύνει και να τους εμπνέει για ένα δια βίου δραστήριο τρόπο ζωής. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί σε μεγάλο βαθμό όταν οι μαθητές συμμετέχουν με επιτυχία στη φυσική δραστηριότητα και τα σπορ, διασκεδάζουν από τη συμμετοχή, ενστερνίζονται τις αξίες του υγιούς τρόπου ζωής και καθοδηγούνται στην ανάπτυξη «κινητικής ανεξαρτησίας».

22 Οργάνωση και δομή του προγράμματος Η τεκμηρίωση του πειραματικού σχεδιασμού του προγράμματος «Αθλητική Αγωγή & Υγεία» έγινε με κριτήρια: Το ρόλο του σχολείου και του αναλυτικού προγράμματος στην προώθηση της υγείας όπως αυτός διαγράφεται μέσα από την έρευνα, τη διεθνή πρακτική και τους νόμους του κράτους. Το ρόλο των διδακτικών περιεχομένων, των μεθόδων διδασκαλίας και της τεχνολογίας με βάση την εμπειρία και τις σύγχρονες τάσεις και εφαρμογές τους στο χώρο της εκπαίδευσης. Περιγραφή και τεκμηρίωση των περιεχομένων του Προγράμματος Η τεκμηρίωση του πειραματικού σχεδιασμού του προγράμματος «Αθλητική Αγωγή & Υγεία» έγινε με κριτήρια: Το ρόλο του σχολείου και του αναλυτικού προγράμματος στην προώθηση της υγείας όπως αυτός διαγράφεται μέσα από την έρευνα, τη διεθνή πρακτική και τους νόμους του κράτους. Το ρόλο των διδακτικών περιεχομένων, των μεθόδων διδασκαλίας και της τεχνολογίας με βάση την εμπειρία και τις σύγχρονες τάσεις και εφαρμογές τους στο χώρο της εκπαίδευσης. Το σχολείο σαν φορέας κοινωνικής υγείας Κατά τη διάρκεια της σχολικής ζωής τα παιδιά αποκτούν γνώσεις και συμπεριφορές που τα συνοδεύουν σ όλη τους τη ζωή. Το σχολείο, όπως προβλέπεται από το Σύνταγμα, πρέπει να προωθεί τη φυσική, διανοητική, ηθική, και πολιτιστική ανάπτυξη των μαθητών και να τους προετοιμάζει για τις υποχρεώσεις της ενήλικης ζωής. Επιπρόσθετα, το σχολείο διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο στην προώθηση της υγείας, στη συμμετοχή των παιδιών σε φυσικές δραστηριότητες και σπορ και διαμορφώνει σε μεγάλο βαθμό τη συμπεριφορά τους στην ενήλικη ζωή. Αυτό συμβαίνει κύρια επειδή η συντριπτική πλειοψηφία των παιδιών ηλικίας 6-15 ετών πηγαίνει στο σχολείο όπου δέχεται υποχρεωτική, τακτική, οργανωμένη

Οργάνωση και δομή του προγράμματος 23 και καθοδηγούμενη αγωγή. Μέσα από το μάθημα της φυσικής αγωγής και των συναφών μαθημάτων που σχετίζονται με την υγεία, τα παιδιά δέχονται κατάλληλα ερεθίσματα προσαρμοσμένα στα ιδιαίτερα αναπτυξιακά χαρακτηριστικά τους σ ένα ασφαλές και υποστηρικτικό περιβάλλον. Η χώρα μας ευθυγραμμίζεται απόλυτα με τη διεθνή πρακτική σ ότι αφορά το θεσμικό πλαίσιο της αγωγής υγείας στη δημόσια εκπαίδευση. Το αναλυτικό πρόγραμμα φυσικής αγωγής της Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης υπογραμμίζουν στους στόχους της εκπαίδευσης και του μαθήματος της Φυσικής Αγωγής την προαγωγή της υγείας, και την υιοθέτηση αξιών που προάγουν τον δια βίου δραστήριο τρόπο ζωής. Παρ όλα αυτά η επιτυχία αυτών των επιδιώξεων δεν είναι μεγάλη με το ισχύον αναλυτικό πρόγραμμα. Έτσι λοιπόν η φιλοσοφία και οι στόχοι του προγράμματος «Αθλητική Αγωγή και Υγεία» εναρμονίστηκαν με τη διεθνή πρακτική άλλων πιο αναπτυγμένων εκπαιδευτικά κρατών, αποβλέποντας να καλυφθεί ένα μεγάλο κενό στο ζωτικό τομέα της πρόληψης και προαγωγής της υγείας. Έτσι λοιπόν η φιλοσοφία και οι στόχοι του προγράμματος «Αθλητική Αγωγή και Υγεία» εναρμονίστηκαν με τη διεθνή πρακτική άλλων πιο αναπτυγμένων εκπαιδευτικά κρατών, αποβλέποντας να καλυφθεί ένα μεγάλο κενό στο ζωτικό τομέα της πρόληψης και προαγωγής της υγείας. Περιεχόμενα, Διδακτικές Μέθοδοι και Μέσα Το πρόγραμμα «Αθλητική Αγωγή και Υγεία» οργανώθηκε στους παρακάτω άξονες: Βασίστηκε στη δημιουργία ενός ισχυρού θεωρητικού υπόβαθρου για τους μαθητές με τη διδασκαλία καινοτόμων διδακτικών

24 Οργάνωση και δομή του προγράμματος Το πρόγραμμα «Αθλητική Αγωγή και Υγεία» οργανώθηκε στους παρακάτω άξονες: Βασίστηκε στη δημιουργία ενός ισχυρού θεωρητικού υπόβαθρου για τους μαθητές με τη διδασκαλία καινοτόμων διδακτικών αντικειμένων. Ο βιωματικός τρόπος προσέγγισης των διδακτικών αντικειμένων και μαθησιακών στόχων εξασφάλισαν αξιόλογη πρακτική γνώση και βαθιά εμπειρία. Δόθηκε ειδική μέριμνα για την επιμόρφωση των καθηγητών ΦΑ σ όλη τη διάρκεια του Προγράμματος από ειδικούς επιστήμονες. αντικειμένων. Χρησιμοποιήθηκαν μέθοδοι διδασκαλίας με επίκεντρο το μαθητή, ενώ ο διδάσκων διαδραμάτιζε ρόλο συντονιστή και καθοδηγητή. Η οργάνωση ομάδων εργασίας, σεμιναρίων και τετραδίου για το μαθητή, η κατανομή αρμοδιοτήτων στην οργάνωση εκδηλώσεων, η οργάνωση εκθέσεων και θεατρικής παράστασης κ.ά. διασφάλισαν την ενεργό συμμετοχή του συνόλου των μαθητών μέσα από διαδικασίες διαλόγου, πρωτοβουλίας και επιχειρηματολογίας. Ο βιωματικός τρόπος προσέγγισης των διδακτικών αντικειμένων και μαθησιακών στόχων (πχ πρακτικές ενότητες στο μάθημα της ΦΑ, συμμετοχή στα tests αξιολόγησης της φυσικής κατάστασης και καρδιοκυκλοφορικής αποτελεσματικότητας, η συμπλήρωση της ατομικής καρτέλας απόδοσης και οι σχολικές δραστηριότητες όπως οργάνωση ημέρας για της καρδιά, ημέρα υγιεινής διατροφής κ.ά.) εξασφάλισαν αξιόλογη πρακτική γνώση και βαθιά εμπειρία. Παράλληλα, το προτεινόμενο εκπαιδευτικό υλικό οργανώθηκε έτσι ώστε να ενισχυθεί η διδασκαλία συμβάλλοντας στην υλοποίηση των γενικότερων στόχων της εκπαίδευσης. Δόθηκε ειδική μέριμνα για την επιμόρφωση των καθηγητών ΦΑ σ όλη τη διάρκεια του Προγράμματος από ειδικούς επιστήμονες. Κάθε διδάσκων εφάρμοσε ένα συγκεκριμένο πρόγραμμα με σαφείς οδηγίες που του παρέχονταν τακτικά εγγράφως, διασφαλίζοντας έτσι την ασφαλή επίτευξη των μικροπρόθεσμων και μεσοπρόθεσμων στόχων. Παράλληλα, δόθηκε στους καθηγητές ΦΑ η δυνατότητα

Οργάνωση και δομή του προγράμματος 25 αυτενέργειας και εφαρμογής διαφορετικών προσεγγίσεων ανάλογα με τις ιδιαιτερότητες του σχολείου τους. Έτσι τα παιδιά με αδεξιότητα, οι υπέρβαροι μαθητές και τα παιδιά με κάποιο χρόνιο πρόβλημα υγείας έτυχαν ειδικής μέριμνας με διαδικασίες ενσωμάτωσης στη μαθητική κοινότητα και δεν αντιμετωπίστηκαν με τη λογική της διάκρισης ή της απομόνωσης από το σύνολο. Οργανώθηκε ένα πλούσιο υλικό υποστήριξης της διδασκαλίας όπως το εικονογραφημένο Τετράδιο για το Μαθητή, διάφορες εκπαιδευτικές video-ταινίες και έντυπο υλικό. Αυτά τα υλικά προσαρμόστηκαν στα αναπτυξιακά χαρακτηριστικά των μαθητών στους οποίους απευθυνόταν ώστε τα παιδιά να αποκτήσουν μια σφαιρική αντίληψη των λειτουργιών του οργανισμού και της αλληλεπίδρασης του σύγχρονου τρόπου ζωής με την υγεία μέσα από ενεργητική συμμετοχή. Η οργάνωση των σχολικών και εξωσχολικών εκδηλώσεων σε συνεργασία με τους γονείς και τους τοπικούς κοινωνικούς παράγοντες έφερε σε επαφή τους φορείς που διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στην πρόληψη και προώθηση του δραστήριου τρόπου ζωής. Έτσι το σχολείο έγινε ο συνδετικός κρίκος μεταξύ γονέων, παιδιών και κοινωνίας και υλοποίησε έμπρακτα το ρόλο του σαν φορέα προώθησης της υγείας. Η πολυδιάστατη αξιολόγηση του προτεινόμενου προγράμματος από τους διδάσκοντες, τους μαθητές και την επιστημονική ομάδα διασφάλισε τη διαρκή αναπροσαρμογή και βελτίωσή του ώστε ν ανταποκρίνεται στις ανάγκες των νέων Οργανώθηκε ένα πλούσιο υλικό υποστήριξης της διδασκαλίας όπως το εικονογραφημένο Τετράδιο για το Μαθητή, διάφορες εκπαιδευτικές videoταινίες και έντυπο υλικό. Η οργάνωση των σχολικών και εξωσχολικών εκδηλώσεων σε συνεργασία με τους γονείς και τους τοπικούς κοινωνικούς παράγοντες έφερε σε επαφή τους φορείς που διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στην πρόληψη και προώθηση του δραστήριου τρόπου ζωής. Η πολυδιάστατη αξιολόγηση του προτεινόμενου προγράμματος από τους διδάσκοντες, τους μαθητές και την επιστημονική ομάδα διασφάλισε τη διαρκή αναπροσαρμογή και βελτίωσή του ώστε ν ανταποκρίνεται στις ανάγκες των νέων κοινωνικών δεδομένων εξασφαλίζοντας την ευρύτερη εφαρμογή και βιωσιμότητά του