Eυριπίδη «Ελένη» Α επεισόδιο Α σκηνή στιχ.437-494494 καθηγήτρια:τσούτσα Σταυρούλα
Διδακτικοί Στόχοι Να διαµορφώσουµε µια πρώτη εικόνα για τον Μενέλαο, τον άλλο βασικό ήρωα του δράµατος. Να εµβαθύνουµε στη µελέτη της αντίθεσης «φαίνεσθαι»# «είναι». Να γνωρίσουµε τον τρόπο µε τον οποίο ο Ευριπίδης προσεγγίζει το θέµα του πολέµου.
δοµή και λειτουργία του επεισοδίου 1 η σκηνή στιχ.437-494 : µονόλογος Μενέλαου. 2 η σκηνή στιχ.495-541:διάλογος Μενέλαουγερόντισσας. 3 η σκηνή στιχ.542-575:µονόλογος Μενέλαου. Εναλλαγή από το µονόλογο στο διάλογο. Γιατί ο ποιητής χρησιµοποιεί αυτήν την εναλλαγή; (1ος µονόλογος: ενηµέρωση θεατών για το παρόν και το παρελθόν του ήρωα. Διάλογος: απαραίτητος για την ενηµέρωση του ήρωα. 2 ος µονόλογος: ακούµε τις σκέψεις του ήρωα.)
Σκηνική παρουσία του Μενέλαου Εισέρχεται από τη δεξιά πάροδο, είναι ρακένδυτος και φαίνεται καταβεβληµένος. δείκτες: στιχ.472, 479-80, 487-89, 493-94 κλπ Μονολογεί, κοιτάζει γύρω του µε περιέργεια, µοιάζει καχύποπτος και φοβισµένος. Ένας κουρελιασµένος ναυαγός µπροστά σε ένα πλούσιο ανάκτορο. Ποιες αντιθέσεις σας έρχονται στο µυαλό;
Γιατί ο ποιητής µας παρουσιάζει τον Μενέλαο έτσι; Η εµφάνιση του Μενέλαου εξυπηρετεί την οικονοµία του έργου αλλά και τονίζει το παράλογο του πολέµου. Ο Μενέλαος είναι µια αξιοθρήνητη αντιηρωική παρουσία που δε θυµίζει σε τίποτα τον οµηρικό ήρωα.
Είναι η πρώτη σκηνή δεύτερος πρόλογος; Η Ελένη είναι µια τραγωδία αναγνώρισης στην οποία δύο πρόσωπα που δρουν παράλληλα συναντιούνται και συνεχίζουν µετά την κοινή τους πορεία µέχρι το τέλος. Για αυτό και θεωρήθηκε από πολλούς η πρώτη σκηνή ως δεύτερος πρόλογος που µας επιτρέπει να γνωρίσουµε τον δεύτερο βασικό ήρωα. Επιπλέον ο Μενέλαος στον µονόλογό του αυτοσυστήνεται, παρουσιάζει τη γενιά του και ενηµερώνει για την τωρινή του κατάσταση και πώς έφτασε σε αυτή, στοιχεία που συναντάµε στους προλόγους.
Σύγκριση µονόλογου Ελένης και Μενέλαου Οµοιότητες: Και οι δύο εκφωνούνται χωρίς την παρουσία χορού. Και στους δύο έχουµε αυτοσύσταση και παρουσίαση της γενεαλογίας καθώς και περιγραφή της κατάστασης στην οποία βρίσκονται οι ήρωες αλλά και αναφορά του παρελθόντος τους. Διαφορές: στο ύφος Η Ελένη απευθύνεται στου θεατές (δια απαγγελίας) ενώ ο Μενέλαος µονολογεί διατυπώνοντας δυνατά τις σκέψεις του (δια µιµήσεως).
Μενέλαος πριν και τώρα πριν: βασιλιάς, αρχηγός εκστρατείας, φηµισµένος, πορθητής της Τροίας. τώρα: ρακένδυτος ναυαγός, οι πράξεις του καθορίζονται από την ανάγκη, ζητιάνος, χωρίς στρατό, καράβι και όπλα έχει χάσει τη δύναµή του. Έντονη αντίθεση ανάµεσα στο «φαίνεσθαι» του Μενέλαου και το «είναι» αυτό που είναι στην πραγµατικότητα.
Είναι ο Μενέλαος τραγικό πρόσωπο; Είναι γιατί πρόκειται για έναν αρχηγό εκστρατείας και βασιλιά που η µεταστροφή της τύχης του φαίνεται να έχει αλλάξει την ζωή του ριζικά. Τώρα είναι ναυαγός σε µια άγνωστη χώρα, κουρελής και αδύναµος, ντρέπεται για την εµφάνιση του, δεν έχει τα απαραίτητα για επιβίωση και ψάχνει να ζητιανέψει. Τίποτα στην εµφάνισή του δεν θυµίζει την παλιά ιδιότητά του= η τραγικότητά του γίνεται ορατή. Αγνοεί ότι πολέµησε για ένα είδωλο. Πέρασε πολλές περιπέτειες προσπαθώντας να γυρίσει στην πατρίδα. Οι θεατές νιώθουν έλεο και φόβο.
Σύγκριση Μενέλαου µε τον Τεύκρο. Οµοιότητες: Νικητές µα στην πραγµατικότητα ηττηµένοι (καυχιόνται για την άλωση της Τροίας). Περιπλανιούνται στο πέλαγος αναζητώντας πατρίδα (ο Μενέλαος τη Σπάρτη, ο Τεύκρος µια καινούρια). Φτάνουν στην Αίγυπτο (ο Μενέλαος τυχαία ο Τεύκρος σκόπιµα). Φαίνονται ταλαιπωρηµένοι και η εικόνα τους είναι αντιηρωική αν και ανήκουν και οι δύο σε σπουδαίες γενιές. Διαφορές: Ο Τεύκρος είναι οπλισµένος και φορά τη στολή του. Το καράβι του τον περιµένει ενώ ο Μενέλαος είναι ναυαγός.
το ήθος του Μενέλαου ψυχικά ταλαιπωρηµένος, υπεύθυνος, φιλελεύθερος, ευσυνείδητος, σωστός αρχηγός, δε διστάζει να ζητιανέψει( χάνει την αξιοπρέπειά του) σπρωγµένος από την ανάγκη.
Συναισθήµατα του Μενέλαου απορία, ντροπή για την εµφάνιση, περηφάνια για την άλωση της Τροίας, καχυποψία, νιώθει αδικηµένος από τους θεούς, στοργή για τους συντρόφους του, νοσταλγία για την πατρίδα του
τραγικές ειρωνείες στιχ.482-485 Γιατί είναι τραγική ειρωνεία;
Αποφθεγµατικές ρήσεις Στιχ.474-75: Ο ευτυχισµένος όταν κακοπάθει νιώθει πικρότερη τη δυστυχία. Στιχ.491-92: απ τους φτωχούς δεν έχεις ακόµη και αν το θέλουνε, βοήθεια. Συµφωνείτε ή διαφωνείτε µε τις παραπάνω απόψεις;
άλλες προεκτάσεις στιχ.447-9: κι όχι µε τη βία σαν τύραννος αλλά µε ακολούθησαν θέλοντας οι λεβέντες της Ελλάδας. στιχ.485-86: Μόνος γυρίζω ψάχνοντας για κείνους να βρω κάτι να τους χορτάσω. Ποιον σας θυµίζει ο Μενέλαος; στιχ.456 : την Τροία για να κουρσέψω Ποια αντίθεση υπάρχει ανάµεσα στα λόγια του Μενέλαου και την εµφάνισή του; Σας φαίνεται περισσότερο τραγικό ή αστείο;
Λειτουργία της α σκηνής Γνωρίζουµε το άλλο κύριο πρόσωπο του δράµατος προωθείται η πλοκή και προοικονοµείται η αναγνώριση. Σιγουρεύονται οι θεατές ότι ο Μενέλαος είναι ζωντανός. Με την πληροφορία ότι η Ελένη βρίσκεται στην σπηλιά δυσχεραίνεται η αναγνώριση. Οι θεατές νιώθουν έλεος και φόβο. Τονίζεται η τραγικότητα του Μενέλαου.