ΑΓΙΑΣ ΦΙΛΟΘΕΗΣ 19-21, 105 56 ΑΘΗΝΑ ΤΗΛ. 2103352364 FAX: 2103237654 www.iaath.gr, E-Mail: ipe.iaath@gmail.com ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ 5 Η ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΓΙΑ ΤΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΜΕ ΒΑΣΗ ΤΑ ΘΕΟΛΟΓΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ 4 Η ΕΝΟΤΗΤΑ: ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΑΝΑΛΥΣΗ ΘΕΜΑΤΩΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΓ. ΓΡΑΦΗ Β ΜΕΡΟΣ ΙΟΥΝΙΟΣ 2014 ΠΡΑΞΗ: «Προγράμματα Διά Βίου Εκπαίδευσης για την Ανάπτυξη των Κοινωνικών Δεξιοτήτων των Κληρικών και των Λαϊκών Στελεχών της Εκκλησίας» στον άξονα προτεραιότητας 8 του Ε.Π. «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» με συγχρηματοδότηση από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.
4 Η ΕΝΟΤΗΤΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΑΝΑΛΥΣΗ ΘΕΜΑΤΩΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΓ. ΓΡΑΦΗ Β ΜΕΡΟΣ Η Καινή Διαθήκη Ο όρος «Καινή Διαθήκη» συνδέθηκε από τον ίδιο τον Κύριό μας κατά τη διάρκεια του Μυστικού Δείπνου με το αίμα Του: «καὶ λαβὼν τὸ ποτήριον καὶ εὐχαριστήσας ἔδωκεν αὐτοῖς λέγων Πίετε ἐξ αὐτοῦ πάντες τοῦτο γάρ ἐστι τὸ αἷμά μου τὸ τῆς καινῆς διαθήκης τὸ περὶ πολλῶν ἐκχυνόμενον εἰς ἄφεσιν ἁμαρτιῶν» 1. Η «καινή διαθήκη» που πραγματοποίησε ο Χριστός είναι η ανανέωση της «παλαιάς» την οποία είχε συνάψει ο Θεός με τον ισραηλιτικό λαό στο όρος Σινά όταν παρέδωσε στον Μωυσή το νόμο. Και οι δυο Διαθήκες αποτελούν μέρη ενός ενιαίου συνόλου με κοινό θεολογικό ενδιαφέρον. Οι δυο διαθήκες δεν συγχέονται αλλά συνδέονται στο πρόσωπο του Χριστού. Όπως γράφει ο Απ. Παύλος «το να μιλάει για καινούργια διαθήκη (ο Χριστός) σημαίνει πως έχει κάνει παλιά την πρώτη» 2. Έτσι εκπληρώνεται η Παλαιά και εγκαινιάζεται η Καινή. Με τον όρο «Καινή Διαθήκη» εννοούμε και «τη συλλογή των 27 ιερών βιβλίων, τα οποία η Εκκλησία επέλεξε, αναγνώρισε και καθιέρωσε ως τη μοναδική θεόπνευστη και αποστολική γραπτή μαρτυρία για τη νέα, πλήρη και τελεσίδικη αποκάλυψη του Θεού στο μοναδικό πρόσωπο και έργο του Ι. Χριστού» 3. Τα 27 βιβλία του κανόνα της Καινής Διαθήκης είναι τα 4 Ευαγγέλια, οι Πράξεις των Αποστόλων, οι 14 Επιστολές του Απ. Παύλου, οι 7 Καθολικές Επιστολές και η Αποκάλυψη του Ιωάννου. 5. Τι εννοούμε με τον όρο Αγ. Γραφή; 1 Ματθ. 26, 27-28. 2 Εβρ. 8, 13. πρβλ. Ι. Παναγόπουλου, Εισαγωγή στην Καινή Διαθήκη, χ. εκδ, Αθήνα 1995, σελ. 15. 3 Ο.π., σελ 13 1
Με τον όρο Αγ. Γραφή εννοούμε αρχικά το σύνολο των 76 βιβλίων της Παλαιάς και της Καινής Διαθήκης. Έχουμε ήδη αναφέρει ότι και οι δυο αποτελούν μια συνέχεια, υπομνηματίζουν την ιστορία ενός λαού, «που αν έχει κάποια ιδιαιτερότητα, αυτή συνίσταται την οικουμενική αποστολή και ευθύνη που έχει έναντι των άλλων λαών να κηρύξει το μήνυμα σωτηρίας του ανθρώπου. 4 Η Αγ. Γραφή δεν δόθηκε ξαφνικά στους ανθρώπους, αλλά γράφτηκε από θεόπνευστους συγγραφείς οι οποίοι διαφέρουν μεταξύ τους πολύ ως προς την καταγωγή, τη γλώσσα, τον πολιτισμό τις ιστορικές και τις κοινωνικές συνθήκες. Δεν είναι καρπός ενός συγγραφέα ή μιας εποχής. Παρά τις διαφορές όμως των συγγραφέων τους η Αγ. Γραφή είναι ο λόγος του Θεού. Ενός Θεού ο οποίος δεν είναι κρυμμένος αλλά αποκαλύπτεται και παρεμβαίνει στην καθημερινότητα των ανθρώπων. Β. Τι είναι η Θεολογία της Παλαιάς και της Καινής Διαθήκης; Ο όρος «Θεολογία» δεν υπάρχει στην Αγ. Γραφή. Εισάγεται στη χριστιανική παράδοση από τους Απολογητές. Σύμφωνα με τον Αθηναγόρα θεολογικός λόγος είναι «η περί του αληθούς Θεού διδασκαλία» 5. Παρά την έλλειψη του όρου, θέματα, ιδέες και αντιλήψεις υπάρχουν αφού ο ιερός συγγραφέας διατυπώνει τον τρόπο με τον οποίο ζει την αποκάλυψη του Θεού η κοινότητά του. Η κεντρικός άξονας της Αγ. Γραφής δεν είναι ιδέα αλλά πρόσωπο. Το Πρόσωπο του Ιησού Χριστού. Αυτό μαρτυρείται είτε συνεσκιασμένα στην Παλαιά Διαθήκη είτε ολοφάνερα στην Καινή 6. 4 βλ. Ι. Καραβιδόπουλου, «Η Παλαιά Διαθήκη ως Αγ. Γραφή της Εκκλησίας», σελ. 7. 5 βλ. Π. Ανδριόπουλου, Θέματα της Θεολογίας της Καινής Διαθήκης, χ. έκδ, Αθήνα 1990, σελ. 35. 6 Βλ. Ἰωάννου Ἀρχιεπισκόπου Κωνσταντινουπόλεως τοῦ Χρυσοστόμου, Ὁμιλία εἰς τὸ «ἐξῆλθε δόγμα παρὰ Καίσαρος Αὐγούστου» καὶ εἰς τὴν ἀπογραφὴ τῆς Ἁγίας Θεοτόκου, PG 50, 796: «Προέλαβεν τὴν Καινὴν ἡ Παλαιὰ, καὶ ἡρμήνευσε τὴν Παλαιὰν ἡ Καινή. Πολλάκις εἶπον, ὅτι δύο Διαθῆκαι, καὶ δύο ἀδελφαὶ, καὶ δύο παιδίσκαι, τὸν ἕνα Δεσπότην δορυφοροῦσι. Κύριος παρὰ Προφήταις καταγγέλλεται, Χριστὸς ἐν Καινῇ κηρύσσεται οὐ καινὰ τὰ καινά προέλαβε γὰρ τὰ παλαιά Οὐκ ἐσβέσθη τὰ παλαιά ἡρμηνεύθη γὰρ ἐν τῇ Καινῇ». 2
Διαβάζοντας το βιβλίο της Γενέσεως προσεκτικά μπορούμε να αντιληφθούμε ότι οι θεματικοί άξονες της Θεολογίας της Παλαιάς Διαθήκης είναι: α. Ο Θεός β. Η σχέση του Θεού με τον κόσμο γ. Η σχέση του Θεού με τον άνθρωπο. Αυτοί οι άξονες διατρέχουν ολόκληρη την Αγ. Γραφή. Θα μπορούσαμε να προσθέσουμε ακόμα ένα άξονα ο οποίος προκύπτει από τη σχέση του Θεού με τον άνθρωπο. Αν μελετήσουμε την Αγ. Γραφή από αυτή την σκοπιά τότε θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε την Παλαιά Διαθήκη ως «Ιστορία» της προσπάθειας του Θεού να σώσει τον άνθρωπο και να τον επαναφέρει στο αρχαίο κάλλος του. Όπως η Παλαιά με τον ίδιο τρόπο και η Καινή Διαθήκη δεν προσφέρει ένα θεολογικό σύστημα. Ένα σύνολο επεξεργασμένων ιδεών. Ο κύριος άξονάς της είναι το πρόσωπο του Ιησού Χριστού. Με σαφήνεια μας πληροφορεί για την Ενσάρκωση του Υιού και Λόγου του Θεού, για τη διδασκαλία του Ευαγγελίου Του στον κόσμο, για τα Πάθη, την Σταύρωση και την Ανάσταση Του καθώς και τις ευεργετικές συνέπειες της πορείας αυτής για τον άνθρωπο. Τα βιβλία της Καινής Διαθήκης μας πληροφορούν: α. Για το πρόσωπο και το έργο του Ιησού β. Για το κήρυγμα της πρώτης Εκκλησίας στην Παλαιστίνη και στον ελληνιστικό κόσμο γ. Για τη συνοπτική παράδοση και τη θεολογία των συνοπτικών δ. Για την Θεολογία του Απ. Παύλου ε. για την μετά τον Απ. Παύλο Θεολογία στ. Για την Θεολογία του Ευαγγελιστού Ιωάννου. Οι πρώτοι και υποδειγματικοί θεολόγοι της Παλαιάς και της Κ. Διαθήκης είναι οι θεόπνευστοι συγγραφείς των βιβλίων της οι οποίοι διατύπωσαν την πίστη 3
η οποία θεμελιώνεται στην Αποκάλυψη του Κυρίου μας καθώς και το περιεχόμενό της 7. Ενδεικτική Βιβλιογραφία 1. Π. Ανδριόπουλου, Θέματα της Θεολογίας της Καινής Διαθήκης, χ. έκδ, Αθήνα 1990 2. Στ. Καλαντζάκη, Εισαγωγή στην Παλαιά Διαθήκη, εκδ. Πουρνάρα, Θεσσαλονίκη 2007. 3. Λεξικό Βιβλικής Θεολογίας, εκδ. Αρτος Ζωής, Αθήνα 1980 4. Ι. Παναγόπουλου, Εισαγωγή στην Καινή Διαθήκη, χ. εκδ, Αθήνα 1995. 7 Ν. Π. Μπρατσιώτη Εισαγωγή στη Θεολογία της Παλαιάς Διαθήκης, χ. εκδ 1989, σελ. 53. 4