ΠΑΛΙΑΤΣΟΥ ΟΥΡΑΝΙΑ 1 ο Γυμνάσιο Φιλιππιάδας http://users.sch.gr/ipap/ellinikos%20politismos/yliko/theoria%20 Nea/parathesi-epexigisi.htm
Αν προσέξεις το διάγραμμα, θα διαπιστώσεις ότι η παράθεση είναι ένας: προσδιορισμός > ονοματικός > ομοιόπτωτος > ουσιαστικό Αυτό σημαίνει ότι προσδιορίζει (προσδιορισμός) ένα όνομα (ονοματικός), βρίσκεται στην ίδια πτώση με το όνομα που προσδιορίζει (ομοιόπτωτος), και είναι ουσιαστικό.
Παράθεση λέγεται το ουσιαστικό που παραθέτει - προσθέτει στη λέξη που προσδιορίζει μια ιδιότητα, δηλαδή, ένα ιδιαίτερο και γνωστό γνώρισμα ή απλώς το χαρακτηρίζει, π.χ. Ήρθε ο Νικολάου, ο καθηγητής. Αν στο παραπάνω παράδειγμα: Ρήμα είναι το "Ήρθε", Υποκείμενο είναι "ο Νικολάου", τότε το ουσιαστικό "ο καθηγητής" είναι: προσδιορισμός ονοματικός, γιατί προσδιορίζει το όνομα "ο Νικολάου" ομοιόπτωτος, γιατί βρίσκεται στην ίδια πτώση με το όνομα που προσδιορίζει (ο Νικολάου = ονομαστική εν. ο καθηγητής = ονομαστική εν.) ουσιαστικό παράθεση.
Η λέξη "ο καθηγητής" είναι παράθεση, γιατί προσθέτει στο ουσιαστικό "ο Νικολάου" ένα γνωστό γνώρισμά του. Ας δούμε το προηγούμενο παράδειγμα σ' ένα φανταστικό διάλογο μεταξύ δύο μαθητών: - Ήρθε ο Νικολάου! είπε ο Πέτρος. - Ποιος Νικολάου, δε σε καταλαβαίνω, απάντησε ο Γιώργος, επειδή δεν καταλάβαινε ποιος Νικολάου είχε έρθει, ο καθηγητής ή ο δήμαρχος. - Αυτός που είναι καθηγητής, συμπλήρωσε ο Πέτρος. - Τώρα κατάλαβα, απάντησε ο Γιώργος.
Αν προσέξεις το διάγραμμα, θα διαπιστώσεις ότι η επεξήγηση είναι ένας: προσδιορισμός > ονοματικός > ομοιόπτωτος > ουσιαστικό Αυτό σημαίνει ότι προσδιορίζει (προσδιορισμός) ένα όνομα (ονοματικός), βρίσκεται στην ίδια πτώση με το όνομα που προσδιορίζει (ομοιόπτωτος), και είναι ουσιαστικό.
Επεξήγηση λέγεται το ουσιαστικό που διασαφηνίζει - επεξηγεί τη λέξη που προσδιορίζει, επειδή η έννοιά της είναι γενική και αόριστη. Ήρθε ο καθηγητής, ο Νικολάου. Αν στο παραπάνω παράδειγμα: Ρήμα είναι το "Ήρθε", Υποκείμενο είναι "ο καθηγητής", τότε το ουσιαστικό "ο Νικολάου" είναι: προσδιορισμός ονοματικός, γιατί προσδιορίζει το όνομα "ο καθηγητής" ομοιόπτωτος, γιατί βρίσκεται στην ίδια πτώση με το όνομα που προσδιορίζει (ο καθηγητής = ονομαστική εν., ο Νικολάου = ονομαστική εν.) ουσιαστικό επεξήγηση.
Η λέξη "ο Νικολάου" είναι επεξήγηση, γιατί επεξηγεί το ουσιαστικό ο καθηγητής αυτό σημαίνει ότι λέγοντας κάποιος "Ήρθε ο καθηγητής" μπορεί να μην καταλάβαιναν οι άλλοι ποιος καθηγητής ήρθε έτσι, συμπληρώνει με τη λέξη "ο Νικολάου", ώστε ο ακροατής ή ο αναγνώστης να καταλάβει ότι δεν πρόκειται για οποιοδήποτε "καθηγητή", π.χ. τον καθηγητή Αντωνίου ή τον καθηγητή Βασιλόπουλο, αλλά τον Νικολάου. Με λίγα λόγια, χρησιμοποιούμε την επεξήγηση για να γίνουμε πιο συγκεκριμένοι ή, για να το πούμε με όρους του συντακτικού, επειδή η λέξη που προσδιορίζει η επεξήγηση είναι γενική και αόριστη.
Ας δούμε το προηγούμενο παράδειγμα σ' ένα φανταστικό διάλογο μεταξύ δύο μαθητών: - Ήρθε ο καθηγητής! είπε ο Πέτρος. - Ποιος καθηγητής, δε σε καταλαβαίνω, απάντησε ο Γιώργος, επειδή δεν καταλάβαινε ποιος απ' όλους τους καθηγητές είχε έρθει. - Ο καθηγητής, δηλαδή ο Νικολάου, συμπλήρωσε ο Πέτρος. - Τώρα κατάλαβα, απάντησε ο Γιώργος.
Συγκρίνοντας την παράθεση και την επεξήγηση, διαπιστώνουμε ότι: η παράθεση είναι μια γενική έννοια σε σχέση με τη λέξη που προσδιορίζει. Ήρθε ο Νικολάου, ο καθηγητής. Νικολάου > μερική έννοια, // καθηγητής > γενική έννοια, καθηγητές υπάρχουν κι άλλοι. η επεξήγηση είναι μια μερική έννοια σε σχέση με τη λέξη που προσδιορίζει. Ήρθε ο καθηγητής, ο Νικολάου. καθηγητής > γενική έννοια, καθηγητές υπάρχουν πολλοί // Νικολάου > μερική έννοια, είναι ένας.
Το σχολείο βράβευσε τον Παπαδόπουλο, το συμμαθητή μου. Μέθοδος: Βρίσκουμε πρώτα τους κύριους όρους, κάνοντας τις ανάλογες ερωτήσεις: βράβευσε = ρήμα Ποιος βράβευσε; Το σχολείο = υποκείμενο Ποιον βράβευσε το σχολείο; τον Παπαδόπουλο = αντικείμενο Οι λέξεις "το συμμαθητή", "μου" περίσσεψαν, άρα είναι προσδιορισμοί. Η λέξη "το συμμαθητή" είναι ουσιαστικό και προσδιορίζει ένα άλλο ουσιαστικό (τον Παπαδόπουλο) και οι δύο λέξεις βρίσκονται στην ίδια πτώση, την αιτιατική. Άρα είναι ομοιόπτωτος προσδιορισμός. Ελέγχω αν είναι παράθεση ή επεξήγηση. Ο προσδιορισμός "το συμμαθητή" είναι μεγαλύτερη έννοια από τη λέξη "τον Παπαδόπουλο", άρα είναι παράθεση.
Το σχολείο βράβευσε το συμμαθητή μου, τον Παπαδόπουλο. Μέθοδος: Βρίσκουμε πρώτα τους κύριους όρους, κάνοντας τις ανάλογες ερωτήσεις: βράβευσε = ρήμα Ποιος βράβευσε; Το σχολείο = υποκείμενο Ποιον βράβευσε το σχολείο; το συμμαθητή = αντικείμενο Οι λέξεις "τον Παπαδόπουλο", "μου" περίσσεψαν, άρα είναι προσδιορισμοί. Η λέξη "τον Παπαδόπουλο" είναι ουσιαστικό και προσδιορίζει ένα άλλο ουσιαστικό (το συμμαθητή) και οι δύο λέξεις βρίσκονται στην ίδια πτώση, την αιτιατική. Άρα είναι ομοιόπτωτος προσδιορισμός. Ελέγχω αν είναι παράθεση ή επεξήγηση. Ο προσδιορισμός "τον Παπαδόπουλο" είναι μικρότερη έννοια από τη λέξη "το συμμαθητή", άρα είναι επεξήγηση.
Πολλές φορές η παράθεση μπαίνει πρώτη και χαρακτηρίζει όχι μόνο μια λέξη αλλά και ολόκληρη την πρόταση που ακολουθεί. Η παράθεση αυτή ονομάζεται προεξαγγελτική, π.χ. Το πιο φοβερό! Όλοι καθόντουσαν ήσυχοι.
Η παράθεση μπορεί να αναλυθεί σε αναφορική πρόταση, π.χ. Ήρθε ο Νικολάου, ο καθηγητής > Ήρθε ο Νικολάου, που είναι καθηγητής. Η επεξήγηση μπορεί να συμπληρωθεί με τη λέξη: δηλαδή, π.χ. Ήρθε ο καθηγητής, ο Νικολάου > Ήρθε ο καθηγητής, δηλαδή ο Νικολάου.