Ομιλία του Προέδρου του Κ.Σ. ΕΔΕΚ Γιαννάκη Λ. Ομήρου σε εκδήλωση της Θεματικής Επιτροπής Οικονομίας του Κινήματος με θέμα: «Παγκόσμια Χρηματοπιστωτική κρίση Η απάντηση των Σοσιαλιστών» 25.11.2008 Δημοσιογραφική Εστία Θα ξεκινήσω αυτή την εισήγηση διατυπώνοντας ένα ερώτημα και επιχειρώντας να δώσω την απάντηση. Ήταν κεραυνός εν αιθρία η χρηματοπιστωτική κρίση που εκδηλώθηκε στις Ηνωμένες Πολιτείες και ξαπλώθηκε δίκην χιονοστιβάδας στην Ευρώπη αλλά και σε ολόκληρο τον πλανήτη; Για εμάς τους Σοσιαλιστές, τους Σοσιαλδημοκράτες, τα Εργατικά Κόμματα, τη Σοσιαλιστική Διεθνή, το Ευρωπαϊκό Σοσιαλιστικό Κόμμα η απάντηση είναι όχι. Η κρίση ήταν προβλεπτή. Προειδοποιήσαμε για τους κινδύνους από μια απάνθρωπη παγκοσμιοποίηση. Προειδοποιήσαμε για τα δεινά που θα επέφεραν οι συνταγές των θεωρητικών του «τέλους της ιστορίας». Από την ανεξέλεγκτη συγκέντρωση πλούτου στα χέρια των λίγων οι οποίοι δεν λογοδοτούν σε κανένα. Από τον έλεγχο των αγορών από τα παγκόσμια ολιγοπώλια. Από την απουσία εποπτείας, ελέγχου, διαφάνειας και λογοδοσίας. Από τη συγκέντρωση εξουσίας στα Μέσα Ενημέρωσης που περιορίζει τις δυνατότητες διερεύνησης, διαιωνίζει μύθους, παραπληροφορεί τους πολίτες και περιορίζει την ελευθερία έκφρασης. Από την «αιχμαλωσία» των δημοκρατικών θεσμών, Κυβερνήσεων, Κομμάτων, Πολιτισμού, Παιδείας από Μ.Μ.Ε. μεγάλες επιχειρήσεις και παντοδύναμα Υποδείξαμε ότι σε αυτό το νέο περιβάλλον της παγκοσμιοποίησης, η ανεξέλεγκτη κίνηση των κεφαλαίων από τη μια στιγμή στην άλλη και 1
από τη μια μεριά του πλανήτη στην άλλη, μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα, βάζει σε κρίση οικονομίες ολόκληρων κρατών. Συσσωρεύει κέρδη στις μητροπόλεις του καπιταλισμού στερώντας τα αδύνατα στρώματα των κοινωνιών αλλά και τις υπό ανάπτυξη χώρες από κρίσιμους πόρους. Πόρους που χρειάζονται για την κοινωνική συνοχή, για την αντιμετώπιση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού. Με αυτές τις οικονομικές δυνάμεις που θέλουν να κυριαρχούν ανεξέλεγκτες στις παγκόσμιες αγορές, συντάσσεται δυστυχώς και ένα τμήμα του πολιτικού προσωπικού, σε όλα τα μήκη και τα πλάτη του κόσμου, σε ρόλο υπηρέτη, σε ρόλο διεκπεραιωτή των επιθυμιών και των προσταγών τους. Είναι οι δυνάμεις που καλύπτουν τα παιγνίδια της κερδοσκοπίας στα Χρηματιστήρια, είναι οι δυνάμεις που από τη μια θησαυρίζουν γιατί είναι «μέσα στο κόλπο» και από την άλλη δηλώνουν δήθεν αμέτοχες για την τεράστια ανακατανομή του πλούτου που επιχειρούν μέσα από τη νέα ληστρική επιδρομή στα μικρά και μεσαία εισοδήματα. Είναι εκείνοι οι πολιτικοί και εκείνα τα Κόμματα που βρίσκονται πίσω από τα μεγάλα deals, πίσω από τις κουρτίνες με όρους αδιαφάνειας και συναλλαγής. Αυτός ο πολιτικός κόσμος, ο κόσμος της διαφθοράς και της συναλλαγής, ο κόσμος της διαπλοκής των μεγάλων συμφερόντων, είναι αντίθετος με τα συμφέροντα του εργαζόμενου λαού. Είναι αντίθετος με τα συμφέροντα της υγιούς επιχειρηματικότητας Είναι αντίθετος με την ανάπτυξη, την παραγωγικότητα και την πρόοδο των λαών. 2
Όμως για να έχουμε μια ολοκληρωμένη εικόνα για το πώς οδηγηθήκαμε στη σημερινή εκρηκτική κρίση θα πρέπει να ανατρέξουμε και στην αφετηρία της πορείας που οδήγησε στο σημερινό πλαίσιο οικονομικών σχέσεων. Το τέλος του ψυχρού πολέμου και η κατάρρευση των ολοκληρωτικών καθεστώτων στην ανατολική Ευρώπη κλόνισαν σταθερές αξίες, τις οποίες μέρος τουλάχιστον της αριστεράς είχε υιοθετήσει για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα. Για τη σοσιαλδημοκρατία, ωστόσο, ότι συνέβη δεν αποτέλεσε τη μεγάλη έκπληξη. Εμείς, οι σοσιαλιστές και σοσιαλδημοκράτες πάντα πιστεύαμε ότι ο σοσιαλισμός θα μπορούσε να ανθίσει μόνο σαν βαθιά δημοκρατικό κίνημα που θα αγκάλιαζε όλες τις αρχές και τα οράματα της μακράς δημοκρατικής παράδοσης και της κοινωνικά ευαίσθητης σκέψης. Ταυτόχρονα ποτέ δεν υιοθετήσαμε τη λογική του άκρατου κρατισμού και τη δαιμονοποίηση μιας ρυθμιζόμενης και εποπτευόμενης οικονομίας της αγοράς. Οι προκλήσεις και η κρίση που αντιμετωπίζουμε σήμερα, είναι απόρροια πολλών παραγόντων που έχει τις ρίζες της στην παγκοσμιοποίηση των οικονομικών σχέσεων, στη θεαματική τεχνολογική εξέλιξη και την κατάρρευση των κοινωνικών και πολιτισμικών προτύπων. Θα πρέπει να σημειώσουμε ότι οι σαρωτικές αλλαγές στην παγκόσμια οικονομία τα τελευταία χρόνια ήταν το ίδιο δημιουργικές όσο και καταστροφικές. Οι αλλαγές αυτές προκάλεσαν επιχειρηματικούς άθλους και μέσα από ένα κύμα ανανέωσης, οδήγησαν στην αξιοσημείωτη αύξηση της παραγωγικότητας. Αυτές οι ίδιες όμως αλλαγές απελευθέρωσαν ισχυρές καταστρεπτικές δυνάμεις. 3
Ο «καπιταλισμός καζίνο», ο οποίος πάσχισε να αντικαταστήσει και σε μερικές περιπτώσεις, πραγματικά το πέτυχε, τη μικτή οικονομία της αγοράς, οδήγησε στην κοινωνική αποσύνθεση, την κοινωνική στέρηση, την περιθωριοποίηση και τη συντριβή. Ο αχαλίνωτος καπιταλισμός της αγοράς αποδεικνύεται οικονομικά πολυδάπανος και κοινωνικά καταστροφικός. Διαβρώνει την αμοιβαία πίστη και εμπιστοσύνη, την αλληλεγγ 7 η και τους κοινωνικούς δεσμούς, στους οποίους στηρίχτηκαν οι ελεύθερες δημοκρατικές κοινωνίες και από τους οποίους εξαρτάται η επιβίωση τους. Υπονομεύει τις βάσεις της κοινωνικής συνοχής και τις πηγές της κοινωνικής αλληλεγγύης. Συνδεδεμένος με τις, χωρίς προηγούμενο, τεχνολογικές καινοτομίες και ειδικότερα με την παγκοσμιοποίηση της τεχνολογίας, της κοινωνίας των πληροφοριών δημιουργεί νέα πολιτιστικά σχήματα, τα οποία απειλούν την ύπαρξη της παραδοσιακής πολιτιστικής ταυτότητας και την έννοια της ιθαγένειας, που συνδέεται άμεσα μαζί τους. Το πιο σημαντικό ίσως από όλα είναι οι σαρωτικές τεχνολογικές αλλαγές, η παγκοσμιοποίηση, η ομογενοποίηση, που συνέτειναν στο να αποδίδεται όλο και πιο παρωχημένος ρόλος στο έθνος κράτος. Και αυτό ακόμη περισσότερο σε σχέση με τη διαχείριση της οικονομίας και τη δημιουργία αποτελεσματικής οικονομικής πολιτικής. Η αποτελεσματικότητα του σύγχρονου έθνους- κράτους, ιδιαίτερα στα οικονομικά ζητήματα, εξέλειπε ολοκληρωτικά μετά την κατάργηση των συνόρων, που ακολούθησε την παγκοσμιοποίηση. Ποια μπορεί να είναι η απάντηση της σύγχρονης σοσιαλδημοκρατίας σε αυτές τις προκλήσεις; Ποια είναι η εναλλακτική λύση για τις κοινωνίες μας; 4
Η πρώτη απάντηση μας είναι ότι απέναντι σε όλα αυτά τα φαινόμενα μιας απάνθρωπης παγκοσμιοποίησης, εμείς αντιπαραβάλλουμε τον εξανθρωπισμό της. Προτάσσουμε την αλληλεγγύη, την ανακατανομή του πλούτου, τη δημοκρατία, την κρατική εποπτεία και ρύθμιση των αγορών, την υποταγή της οικονομίας της αγοράς στις ανάγκες της κοινωνίας και των ανθρώπων, την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, τη δύναμη της γνώσης, το διάλογο, τον πολιτισμό, την αντιμετώπιση των αιτίων της βίας και της τρομοκρατίας, τη βιώσιμη ανάπτυξη απέναντι στην ανατροπή της οικολογικής ισορροπίας. Το δημοκρατικό έλεγχο απέναντι στην παντοδυναμία των Μ.Μ.Ε. και την κοινωνική λογοδοσία απέναντι στα φαινόμενα διαφθοράς και αδιαφάνειας. Επιχειρώντας μια ακόμα πιο συγκεκριμένη απάντηση θα μπορούσαμε να πούμε ότι η λύση βρίσκεται ανάμεσα στον παλαιού τύπου σοσιαλισμό, που δεν απευθύνεται σε κανένα και στον άγριο καπιταλισμό που υπόσχεται αναρχία, ανομία και διάλυση για το μέλλον. Κάνοντας αυτό, πρέπει να επινοήσουμε ξανά να επαναδιατυπώσουμε το λεξιλόγιο της σοσιαλδημοκρατίας με ένα τρόπο, που θα μπορεί εύκολα και πειστικά να παρουσιάσει τόσο τις σύγχρονες προκλήσεις όσο και την ελπίδα για το μέλλον. Ξεκινώντας αυτή την προσπάθεια πρέπει να βεβαιωθούμε ότι θα διατηρήσουμε όλα τα καλά στοιχεία που πλούτισαν το ιδεολογικό μας οπλοστάσιο και επέτρεψαν να χτιστεί αυτό, που έγινε ευρύτερα γνωστό σαν το «ευρωπαϊκό κοινωνικό μοντέλο». Ιστορικά, στη σοσιαλδημοκρατία να διεκδικούμε την κληρονομιά όλων των παραδοσιακών δημοκρατικών κινημάτων, των ιδανικών της φιλελεύθερης δημοκρατίας, των αρχών του διαφωτισμού και των σοσιαλδημοκρατικών θεωριών. Ως σοσιαλδημοκρατία, διεκδικούμε 5
ακόμα το δικαίωμα της έκφρασης των ιδανικών της δημοκρατίας, της κοινωνικής δικαιοσύνης, της αλληλεγγύης και της προόδου. Να διευρύνουμε το ιδεολογικό και πολιτικό πιστεύω μας, πέρα από τα παραδοσιακά κοινωνικά όρια. Κι αυτός ο μετασχηματισμός θα πρέπει να εκφραστεί στην πολιτική μας οργάνωση, στις δομές και τη δυναμική μας. Η επαναδιατύπωση των πολιτικών μας θα μπορούσε να πάρει τη μορφή μιας ευρείας σοσιαλδημοκρατικής συμμαχίας στην Ευρώπη και μιας ευρύτερης Διεθνούς Οργάνωσης, που θα φέρει κοντά όλα τα πολιτικά κόμματα που μοιράζονται τα ίδια ιδανικά. Το Ευρωπαϊκό Σοσιαλιστικό Κόμμα και η Σοσιαλιστική Διεθνής να γίνουν πιο αποφασιστικά όργανα παραγωγής πολιτικής. Για πρώτη φορά, στη μεταπολεμική ευρωπαϊκή ιστορία, αυτή η συστράτευση πολιτικών δυνάμεων είναι όχι μόνο επιθυμητή, αλλά και εφικτή, αν μπορέσουμε να υπερασπιστούμε με επιτυχία τις βασικές ανθρώπινες αξίες και αν υπάρξει μια εγκατάλειψη δογμάτων, ιδεολογιών και αγκυλωμένων αντιλήψεων του παρελθόντος. Και βέβαια, αν καταφέρουμε να προσαρμόσουμε στις κοινωνίες μας τις «νέες απαιτήσεις», όπως αυτές διαμορφώθηκαν από τις σαρωτικές παγκόσμιες αλλαγές. Σχετική με αυτό είναι η ανάγκη να ξανακτίσουμε μια νέα αντίληψη κοινωνικής αλληλεγγύης και συλλογικότητας. Αυτό απαιτεί και τον επαναπροσδιορισμό του δημόσιου τομέα, με ένα τρόπο που θα συμφιλιώσει, από τη μια πλευρά την πειστική λειτουργία της παγκόσμιας αγοράς με την ανάγκη διατήρησης της κοινωνικής συνοχής και την αύξηση της κοινωνικής δικαιοσύνης και την αυτονομία με κοινωνική ευθύνη από την άλλη. Με την ευαισθησία και αποφασιστικότητα, έχοντας πάντοτε στο μυαλό ότι ένα σύστημα που ελέγχεται αποκλειστικά από την αγορά εξασθενίζει τους άτυπους κοινωνικούς δεσμούς. Τους δεσμούς, οι οποίοι στηρίζουν τις 6
κοινωνίες και αποτρέπουν εγκληματικές παράνομες, αντικοινωνικές συμπεριφορές, που οδηγούν στην περιβαλλοντική εξαθλίωση, την πολιτιστική ερήμωση, τη μετανάστευση και την τρομοκρατία. Ο μεγάλος κίνδυνος από την παγκοσμιοποίηση των οικονομιών είναι μια ισοπέδωση των κοινωνιών χωρίς αρχές, αξίες και οράματα. Αυτή είναι η ώρα της σοσιαλδημοκρατίας. Γιατί εκπροσωπεί τις ελπίδες και τις προσδοκίες ανθρώπων και κοινωνιών για τις άφθορες διαχρονικά αξίες της αλληλεγγύης, της ελευθερίας, της ισότητας, της κοινωνικής δικαιοσύνης. Γιατί εκφράζει τα αιτήματα των ανθρώπων για δημοκρατικό έλεγχο, για ισότητα ευκαιριών, για πρόοδο και δημιουργία. Γιατί εκπροσωπεί τη συλλογική θέληση των λαών να υπάρξουν, να συμβιώσουν ειρηνικά και να συνάπτουν σχέσεις δημιουργικής συνεργασίας. Γιατί αποτυπώνει την ευαισθησία και ταυτόχρονα την αγωνία των ανθρώπων, να ζουν σε ένα αρμονικό περιβάλλον τα πάντα εν σοφία εποίησε μέσα σε συνθήκες δημοκρατίας, με αλληλοανοχή και κατανόηση στις ιδιαιτερότητες και τις διαφορετικές πολιτιστικές ταυτότητες. Αγαπητοί φίλοι, Κανένας δεν φανταζόταν πριν μερικές εβδομάδες ότι σήμερα θα είμαστε μάρτυρες ενός κύματος εθνικοποιήσεων τραπεζών στην Ευρώπη. Και όμως αυτή είναι η σημερινή πραγματικότητα. Σχεδόν κάθε μέρα μια ευρωπαϊκή τράπεζα χρειάζεται τη βοήθεια του κράτους για να διασωθεί. Κάθε μέρα όλο και περισσότερα Ευρωπαίοι ανησυχούν για τις αποταμιεύσεις τους, τις συντάξεις και την ασφάλιση τους. Η χρηματοπιστωτική κρίση οδηγεί σε ύφεση εθνικές οικονομίες 7
και βρίσκεται στο μεταίχμιο μετεξέλιξης της σε οικονομική κρίση. Είναι πια φανερό ότι η μη λήψη κρατικών μέτρων για την αποκατάσταση των ζημιών από τον αχαλίνωτο καπιταλισμό και την οικονομία του καζίνο, θα ήταν στάση ανεύθυνη και καταστροφική. Τα πράγματα ομιλούν αφ εαυτών. RES IPSA LOQVITOUS. Έχουμε ένα οικονομικό σύστημα που χρειάζεται αναθεώρηση. Πρέπει η πραγματική οικονομία να συγκρουστεί με την οικονομία του άκρατου κέρδους. Είναι ανάγκη να επιστρέψει η ηθική και η ανθρωπιά στον κόσμο της οικονομίας. Αυτό που χρειαζόμαστε σήμερα είναι μια έκρηξη των προοδευτικών δυνάμεων παγκοσμίως. Εμείς, τα Σοσιαλιστικά Κόμματα, το Ευρωπαϊκό Σοσιαλιστικό Κόμμα, η Σοσιαλιστική Διεθνής, έχουμε τον πρώτο λόγο και τον πρώτο ρόλο. Και οι πολίτες τον τελευταίο λόγο. Ι 8