ΕΥΡΩΠΑΙΚΗ ΟΔΗΓΙΑ ΚΑΙ ΝΕΕΣ ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΑΜΕΣΟΛΑΒΗΣΗ ΣΤΗ ΓΑΛΛΙΑ Της κ. Daniele Ganancia, Δικαστή Αντιπροέδρου του Πολυμελούς Πρωτοδικείου του Παρισιού Η Οδηγία της 21 ης Μαΐου 2008, σε σχέση με τη διαμεσολάβηση εφαρμόστηκε στη Γαλλία με τη Διάταξη (Ordonnance) της 16 ης Νοεμβρίου 2011 και το Εφαρμοστικό Διάταγμα (Décret d Application) της 20 ης Ιανουαρίου 2012 σχετικά με τη «Φιλική Επίλυση Διαφορών». Ήδη ο νόμος της 8 ης Φεβρουαρίου 1995 είχε δημιουργήσει το νομικό πλαίσιο, για την δικαστική διαμεσολάβηση. Η Διάταξη δεν επέφερε παρά μικρές αλλαγές στον εν λόγω νόμο. Δεν κρίθηκε σκόπιμη η επέκταση στις λοιπές αστικές υποθέσεις της δυνατότητας του δικαστή να εκδίδει αποφάσεις στα πλαίσια μιας διαδικασίας διαμεσολάβησης, όπως προβλέπεται σε υποθέσεις οικογενειακού δικαίου. Τα βασικά μέτρα της Διάταξης και του Εφαρμοστικού Διατάγματος στοχεύουν στη δημιουργία πλαισίου για τη συμβατική διαμεσολάβηση και ενός γενικού πεδίου προβλέψεων που θα εφαρμόζεται τόσο στη δικαστική, όσο και στη συμβατική διαμεσολάβηση. Το Εφαρμοστικό Διάταγμα εισάγει στον κώδικα πολιτικής δικονομίας ένα βιβλίο (βίβλος V) αφιερωμένο στη «Φιλική Επίλυση Διαφορών», με την πρωτοβουλία των μερών (εκτός της δικαστικής διαδικασίας), που περιέχει: 1 ο Κεφάλαιο I για τη συνδιαλλαγή και τη διαμεσολάβηση σε συμβατικό πλαίσιο. 2 ο Κεφάλαιο II για τη συμμετοχική διαδικασία 3 ο Κεφάλαιο III κοινό και για τις δύο μορφές διαμεσολάβησης (συμβατική και δικαστική) για την εκτελεστότητα των συμφωνιών που προκύπτουν από τη διαμεσολάβηση (αρ. 1565 1568).
Ι. Γενικό πλαίσιο εφαρμοζόμενο στη δικαστική και στη συμβατική διαμεσολάβηση Α) Ορισμός της διαμεσολάβησης και η θέση του διαμεσολαβητή Η Διάταξη και το Εφαρμοστικό Διάταγμα διατηρούν το γενικό ορισμό της διαμεσολάβησης, όπως αυτή αναφέρεται στην Οδηγία, η οποία περιλαμβάνει όχι μόνο την αυστηρή έννοια της διαμεσολάβησης, αλλά και κάθε είδους συνδιαλλαγής, που δεν έχει διενεργείται από το δικαστή. Σύμφωνα με το νέο άρθρο 21 του νόμου της 8.2.1995 (Διάταξη) και το άρθρο 1530 της Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας (προερχόμενη από το Εφαρμοστικό Διάταγμα), ως διαμεσολάβηση ορίζεται «κάθε δομημένη διαδικασία, όποια κι αν είναι η ονομασία αυτής, με την οποία δυο ή περισσότερα μέρη τείνουν να καταλήξουν σε συμφωνία σχετικά με τη φιλική επίλυση των διαφορών τους, με τη βοήθεια ενός τρίτου, του διαμεσολαβητή». Η πλειοψηφία των σχολιαστών επέκρινε την εξομοίωση των όρων «συνδιαλλαγή» και «διαμεσολάβηση», δεδομένου ότι προσδίδει ασάφεια στην τρέχουσα ερμηνεία. Αυτές οι δύο έννοιες εμφανίζονται ωστόσο διακριτές: η συνδιαλλαγή διενεργείται από δικαστή, που προσφέρει το έργο του εθελοντικά και με ρόλο αρκετά «καθοδηγητικό», στο πλαίσιο μιας διαπραγμάτευσης με στόχο τη σύναψη συμφωνίας. Από την άλλη πλευρά, η διαμεσολάβηση, βασισμένη στην αυτονομία και την υπευθυνότητα των μερών, υποβοηθείται από έναν τρίτο, ο οποίος δεν έχει την εξουσία να καθοδηγήσει τα μέρη σε συμφωνία, αλλά έχει σκοπό να βοηθήσει τα μέρη προς αποκατάσταση της επικοινωνίας και την επανάκτηση των δεσμών τους. Εξάλλου, σύμφωνα με το άρθρο 21 2 του νόμου της 8.2.1995 και του άρθρο 1530 του Εφαρμοστικού Διατάγματος, o Διαμεσολαβητής ολοκληρώνει την αποστολή του με αμεροληψία, αποτελεσματικότητα και επιμέλεια. Η αρχή της ανεξαρτησίας του Διαμεσολαβητή, η οποία εμπεριέχεται στην Οδηγία, δεν επαναλαμβάνεται στη
Διάταξη και το Εφαρμοστικό Διάταγμα, γεγονός που οδηγεί τους συγγραφείς να συμπεριλαμβάνουν στην έννοια της Διαμεσολάβησης και εκείνες τις διαδικασίες που διεξάγονται από θεσμικούς μεσολαβητές (όπως τους διαμεσολαβητές του Οργανισμού Σιδηροδρόμων SNCF και των Τραπεζών). Τα προσόντα του διαμεσολαβητή βασίζονται στην εκπαίδευση και την εμπειρία του. Εμφανίζεται ως έλλειψη ότι δεν έχουν καθοριστεί ειδικότερα κριτήρια ικανότητας, κυρίως όσον αφορά τις ελάχιστες απαιτήσεις εκπαίδευσης, έτσι ώστε να είναι εγγυημένη κατά το δυνατόν η ποιότητα των παρεχομένων από τους διαμεσολαβητές υπηρεσιών. Τα προσόντα του δικαστικού διαμεσολαβητή παραμένουν καθορισμένα από το άρθρο 131 5 του 3 ου και 4 ου κώδικα Πολιτικής Δικονομίας σύμφωνα με το οποίο: «ο διαμεσολαβητής οφείλει να κατέχει, από την άσκηση παρούσας ή προηγούμενης δραστηριότητας, τα εκ του νόμου απαιτούμενα προσόντα εν όψει της φύσης των διαφορών και να αποδεικνύει, ανάλογα με την περίπτωση, ότι κατέχει την εκπαίδευση ή την εμπειρία, η οποία συνάδει με την πρακτική της διαμεσολάβησης». Το Εφαρμοστικό Διάταγμα (άρθρο 1533 Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας) είναι ακόμη λιγότερο δεσμευτικό για το συμβατικό (μη δικαστικό) διαμεσολαβητή και δεν επιβάλλει παρά μια εναλλακτική απαίτηση: προσόντα ή εκπαίδευση. Μοιάζει εξαιρετικά απογοητευτική η ρύθμιση ότι ο Διαμεσολαβητής μπορεί να είναι ένα πρόσωπο χωρίς καμία εκπαίδευση, ούτε εμπειρία στη διαμεσολάβηση, κάτι που είναι απαραίτητο για την αξιόπιστη λειτουργία του θεσμού και την εμπιστοσύνη στο πρόσωπό του που πρέπει να συμβαδίζει με τη διαμεσολάβηση. Αυτό θα έπρεπε βεβαίως να παρακινεί τους δικαστές να είναι πιο προσεκτικοί σε ότι αφορά την έγκριση των προκυπτουσών συμφωνιών. Ειδικά ως προς την Εμπιστευτικότητα/Απόρρητο: αυτή εφαρμόζεται τόσο στη δικαστική όσο και στη συμβατική μεσολάβηση και στον εξωδικαστικό συμβιβασμό.
Η Διάταξη (άρθρο21 3 νόμου 1995) και το Εφαρμοστικό Διάταγμα (άρθρο 1531 ΚΠΔ), υιοθετούν τις εξαιρέσεις στη γενική αρχή της εμπιστευτικότητας που εμπεριέχονται στην Οδηγία: «Πλην διαφορετικής συμφωνίας των μερών, η διαμεσολάβηση υπόκειται στην αρχή της εμπιστευτικότητας. Οι διαπιστώσεις του μεσολαβητή και οι δηλώσεις που συγκεντρώθηκαν κατά την διάρκεια της διαπραγμάτευσης δεν μπορούν να διαδίδονται σε τρίτους, ούτε να γίνεται επίκλησή τους ή να αναπαράγονται στο πλαίσιο μίας δικαστικής ή διαιτητικής διαδικασίας χωρίς την συμφωνία των μερών. Γίνεται εξαίρεση από τις προηγούμενες παραγράφους στις δύο ακόλουθες περιπτώσεις: α) σε περίπτωση ύπαρξης επιτακτικού λόγου δημόσιας τάξεως ή κινήτρων βασισμένων στην προστασία του υπέρτερου συμφέροντος του παιδιού ή στη φυσική ή ψυχική ακεραιότητα του ατόμου. β) εφόσον η αποκάλυψη της ύπαρξης ή της διάδοσης του περιεχομένου της συμφωνίας που προέρχεται από τη Διαμεσολάβηση είναι αναγκαία για την πραγματοποίηση ή την εκτέλεσή της». Αυτό το κείμενο προκάλεσε έντονες ανησυχίες και δέχθηκε κριτική από τους σχολιαστές και συγκεκριμένα όσον αφορά στα εξής: η εγκατάλειψη της «υποχρέωσης του απορρήτου όσον αφορά τρίτους» που προβλέπεται από τον νόμο του 1995 φαίνεται να υποδεικνύει ότι η προστασία της εμπιστευτικότητας δεν είναι πλέον συγκρίσιμη με εκείνη του επαγγελματικού απορρήτου και, κατά συνέπεια, λιγότερο δεσμευτική. ο διαμεσολαβητής είναι μόνος υπόχρεος για την τήρηση της εμπιστευτικότητας, και όχι τα μέρη. Ωστόσο, η Έκθεση στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας που συνοδεύει τη Διάταξη υποδεικνύει ότι η αρχή της εμπιστευτικότητας «διαπνέει το σύνολο της διαδικασίας της διαμεσολάβησης και επιβάλλεται στα άτομα που συμμετέχουν σε αυτή, εκτός αντίθετης συμφωνίας των μερών στη διαμεσολάβηση». Αυτό σημαίνει ότι το μέρος που
προσκομίζει κατά τη διάρκεια της διαμεσολάβησης έγγραφα, αποδείξεις, πληροφορίες κ.λπ. δεν μπορεί να τα επικαλεστεί αποτελεσματικά σε περίπτωση αποτυχίας της διαμεσολάβησης και της συνέχισης της διένεξης στο πλαίσιο μίας δικαστικής διαδικασίας (ασυμβίβαστο αυτής της απόδειξης). Βέβαια, δεν υφίσταται απόρρητο για όλα τα επιμέρους στοιχεία των οποίων η άλλη πλευρά θα μπορούσε να γνωρίζει την ύπαρξη και να αποκτήσει τη πρόσβαση χωρίς τη διαμεσολάβηση, έτσι, η σύνεση επιβάλλεται πάντα στα μέρη όσον αφορά την προσκόμιση των εγγράφων τους: πράγματι, μπορεί να συζητηθεί το ζήτημα εάν ένα μέρος μπορεί να στηρίζεται σε έγγραφο του οποίου έχει λάβει γνώση εκτός διαμεσολάβησης, αλλά του οποίου το περιεχόμενο του έχει αποκαλυφθεί κατά τη διάρκεια της διαμεσολάβησης, υπάρχει μια τεράστια ασάφεια όσον αφορά την έννοια των «επιτακτικών λόγων της δημόσιας τάξης» που θα μπορούσαν να οδηγήσουν στην άρση του απορρήτου του διαμεσολαβητή, τελικά η άρση του απορρήτου «εάν η γνωστοποίηση του περιεχομένου της συμφωνίας είναι αναγκαία για την εφαρμογή της» προκάλεσε επίσης κριτική και δημιούργησε προβλήματα ερμηνείας από την υπερβολική της συρρίκνωση, οι δε μεσολαβητές πρέπει να φοβούνται τους «πληροφοριοδότες» οι οποίοι καλούνται να καταθέσουν σχετικά με το περιεχόμενο μιας συμφωνίας, ακόμα και προφορικά (όπως προτείνεται στην Έκθεση προς τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας) Β) Εξαίρεση από τη συμβατική διαμεσολάβηση στον τομέα των ατομικών σχέσεων εργασίας Η Διάταξη (νέο άρθρο 24 του νόμου του 1995) καθώς και το Εφαρμοστικό Διάταγμα (άρθρο 1529 του Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας) προβλέπουν, ότι αυτές οι νέες διατάξεις «δεν θα εφαρμοστούν στη συμβατική διαμεσολάβηση για διαφορές που προκύπτουν σε περίπτωση μιας σύμβασης εργασίας, εφόσον αυτές οι διαφορές
είναι διασυνοριακές». Αυτά τα κείμενα επιβεβαιώνουν τη θέση των συνδικάτων και εξηγούν ότι η συμμετοχική διαδικασία επίλυσης των διαφορών θα πρέπει να αποκλείεται στα ζητήματα που έχουν σχέση με σύμβαση εργασίας. Εάν η συμβατική διαμεσολάβηση δεν είναι επισήμως απαγορευμένη στις ατομικές σχέσεις εργασίας, αντίθετα η συμφωνία που θα προκύψει από μία τέτοια διαμεσολάβηση δεν θα μπορεί να εγκριθεί από το Δικαστή. Έτσι μόνο η διαμεσολάβηση θα μπορεί να ολοκληρωθεί και θα τίθεται το ζήτημα της δυνατότητας εκτέλεσής του. Για να εκτελείται η συμφωνία, τα μέρη θα υποχρεωθούν να περάσουν από δικαστική διαδικασία, η οποία θα πραγματοποιείται στα αρμόδια εργατικά δικαστήρια (Conseil des Prud hommes). Αυτή η άνιση μεταχείριση της συμβατικής σε σχέση με τη δικαστική διαμεσολάβηση παρακινεί μερικούς να θέσουν το ζήτημα της συνταγματικότητάς της. ΙΙ. Το Νομικό Καθεστώς των συμφωνιών Α) Τα μέρη έχουν την πρωτοβουλία της δικαστικής αναγνώρισης της συμφωνίας Σύμφωνα με το νέο άρθρο 1534 του Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας για τη συμβατική Διαμεσολάβηση: «το αίτημα δικαστικής αναγνώρισης της συμφωνίας η οποία απορρέει από τη Διαμεσολάβηση, παρουσιάζεται στο Δικαστή μετά από αίτηση όλων ή ενός των μερών της Διαμεσολάβησης, με τη σύμφωνη γνώμη των λοιπών». Να σημειωθεί ότι στη δικαστική Διαμεσολάβηση, το αίτημα πρέπει πάντα να παρουσιάζεται και από τα δυο μέρη (άρθρο 131 12). Και για το συμβιβασμό, σύμφωνα με το νέο άρθρο 1568 του Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας, το αίτημα αναγνώρισης μπορεί να κατατεθεί «από μέρος που θα δραστηριοποιηθεί πρώτο ή και από τα δυο μέρη». Το άρθρο 1535 του Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας προβλέπει ότι κάθε συμφωνία που αναγνωρίζεται ως εκτελεστή από τη δικαιοδοσία ενός Κράτους Μέλους, θα αναγνωριστεί και θα κηρυχτεί εκτελεστή από ένα άλλο Κράτος μέλος, σύμφωνα με
τις προϋποθέσεις, οι οποίες προβλέπονται στα ισχύοντα κείμενα (άρθρα 509 2 έως 509 7). Β) Ο αρμόδιος Δικαστής για την αναγνώριση της συμφωνίας Το Εφαρμοστικό Διάταγμα ενοποιεί το ισχύον καθεστώς, το οποίο μέχρι τώρα ήταν διάσπαρτο, όσον αφορά στην έγκριση των συμφωνιών. Σύμφωνα με το άρθρο 1565: «η συμφωνία στην οποία κατέληξαν τα συμβαλλόμενα μέρη μέσω της Διαμεσολάβησης, της συνδιαλλαγής ή της συμμετοχικής διαδικασίας μπορεί να υποβληθεί ώστε να καταστεί εκτελεστή, στον Δικαστή, που είναι αρμόδιος να αποφασίζει ανάλογα με το περιεχόμενο της υπόθεσης που ρυθμίζεται με την συμφωνία. Ο δικαστής, στον οποίο υποβάλλεται η συμφωνία, δεν δύναται να τροποποιήσει τους όρους». Το κείμενο εφαρμόζεται ήδη στο συμβιβασμό (άρθρο 1568 του Κώδικα). Καταργείται λοιπόν το άρθρο 1441 4 του Κώδικα, που προέβλεπε ότι ο Πρόεδρος του Δικαστηρίου ήταν αρμόδιος σχετικά. Με αυτή τη ρύθμιση ενοποιήθηκε το ισχύον καθεστώς όσον αφορά στην αναγνώριση και εκτέλεση των σχετικών συμφωνιών. Τα νέα κείμενα δεν υποδεικνύουν αν ο δικαστής μπορεί να ελέγχει το περιεχόμενο της συμφωνίας εν όψει της αναγνώρισης. Μόνο η Έκθεση προς τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας υποδεικνύει ότι «ο δικαστής οφείλει να προχωρήσει στην επαλήθευση, η οποία επιβάλλεται κυρίως για να επιβεβαιώσει ότι η εν λόγω συμφωνία δεν είναι αντίθετη προς τη δημόσιας τάξη». Είναι δυνατό ωστόσο να εξαχθεί ως συμπέρασμα από τα κείμενα, ότι ο δικαστής έχει την εξουσία να κάνει έναν ελάχιστο έλεγχο στο περιεχόμενο της συμφωνίας που προκύπτει από τη διαμεσολάβηση, στο βαθμό που το άρθρο 1566, παρ. 3 του Κώδικα προβλέπει ότι ο δικαστής μπορεί να αρνηθεί συμφωνίας. την αναγνώριση της
Γ) Συμπερασματικά, η μεταφορά της Οδηγίας στο εθνικό δίκαιο της Γαλλίας πραγματοποιήθηκε στο μικρότερο δυνατό βαθμό, αποκαλύπτοντας μια απροθυμία εκ μέρους του νομοθέτη για το θεσμό της διαμεσολάβησης, την οποία απογυμνώνει από ένα ασφαλές νομικό πλαίσιο εξαιτίας της ασάφειας των ισχυουσών πολυάριθμων διατάξεων. Παράρτημα Νομοθετικά Κείμενα σχετικά με τη Διαμεσολάβηση στη Γαλλία Art. 21 du CCP Définition du terme : MEDIATION Loi n 95 125 du 8 février 1995 Travaux parlementaires sur la Loi du 8 février 1995 - Projet de Loi du 1 er juin 1994 - Rapport du 22 juin 1994 - Assemblée Nationale du 5 juillet 1994 - Projet de Loi du 7 juillet 1994 - Rapport du 13 octobre 1994 - Sénat, séance du 20 octobre 1994 - Projet de Loi du 21 octobre 1994 - Rapport du 16 novembre 1994 - Compte rendu intégral du 21 novembre 1994 - Projet de Loi du 22 novembre 1994 - Rapport du 7 décembre 1994 - Sénat, séance du 12 décembre 1994 - Projet de Loi du 13 décembre 1994 - Rapport du 20 décembre 1994 - Assemblée Nationale du 22 décembre 1994 Décret n 96 652 du 22 juillet 1996 Loi n 98 1163 du 18 décembre 1998 Décret n 98 1231 du 28 décembre 1998 Loi n 2004 439 du 26 mai 2004 Ordonnance n 2005 1086 du 1 er septembre 2005 Décret n 2005 1392 du 8 novembre 2005 Directive du 21 mai 2008 Loi n 2008 561 du 17 juin 2008 Accord du 26 mars 2010 Loi n 2010 737 du 1 er juillet 2010
- La Commission de la Médiation de la Consommation (CMC) - La Charte Médiation Consommation La synthèse des propositions du Conseil d Etat pour transposer la directive médiation Assemblée Générale du CNB sur l interprofessionnalité capitalistique des 9 & 10 juillet 2010 Rapport du CNB sur les modes alternatifs de résolution des litiges des 24 & 25 septembre 2010 Décret n 2010 1165 du 1 er octobre 2010 Circulaire du 24 janvier 2011, application du décret du 1 er octobre 2010 Décret n 2010 1395 du 12 novembre 2010 Loi n 2010 1609 du 22 décembre 2010 Décret n 2011 48 du 13 janvier 2011 Circulaire du 6 avril 2011 Loi n 2011 525 du 17 mai 2011 art. 198 Résolution du Parlement européen du 13 septembre 2011 Ordonnance n 2011 1540 du 16 novembre 2011 Commentaires sur l ordonnance du 16 novembre 2011 Rapport du 17 novembre 2011 Art. 373 2 20 du C.C. Loi n 2011 1862 du 13 décembre 2011 art. 373 2 13 du C.C. Décret n 2012 66 du 20 janvier 2012 Assemblée Générale du CNB des 10 & 11 février 2012 Art 2523 4 du Code du Travail Le Conciliateur de Justice