Πώς τροποποιούµε το µήνυµα: 1. Έγκλιση (σελ. 1) 2. Άποψη - Ποιόν Ενεργείας (σελ. 7) 3. Άρνηση - Ερώτηση (σελ. ) 4. Τροπικά (σελ. 13). Επιτονισµός και τόνος (σελ. 13) 1 1. Έγκλιση: Οριστική (+/-) Απαρέµφατο Προστακτική (+/-) 2 Επιθυµητό Πραγµατικό Προσταγή 3 40 Έγκλιση Φωνή Χρόνος Άποψη Ρήµα Γένος 4 Πτώση 1
1.1 Διάκριση κατά τον Μανώλη Τριανταφυλλίδη (σελ. 1) 1.2 Διάκριση κατά τον Αχιλλέα Τζάρτζανο (σελ. 2) 1.3 Διάκριση κατά τον André Mirambel (σελ. 2) 1.4 Διάκριση κατά τους Γ. Μπαµπινιώτη- Π. Κοντό (σελ. 2) 1. Διάκριση κατά τον Αγαπητό Τσοπανάκη (σελ. 2) 1.6 Το απαρέµφατο και η µετοχή (σελ. 3) 1.7 Σχηµατισµός της Υποτακτικής (σελ. 3) 1.8. Η προστακτική (σελ. 4) 1.9 Πώς εκφράζουµε την δέσµευση του οµιλητή (σελ. ) 1.1 Διάκριση κατά τον Μανώλη Τριανταφυλλίδη 1 Προσωπικές Απρόσωπες Συντακτικές Οριστική Προστακτική Απαρέµφατο Δυνητική ή Απορηµατική Πιθανολογική ή Υποθετική Ευχετική ή Ευκτική 1.2 Διάκριση κατά τον Αχιλλέα Τζάρτζανο 2 3 Οριστική Υποτακτική Προστακτική Η διάκριση γίνεται µε µορφολογικά κριτήρια και διαχωρίζεται σηµασιολογικά στην προσπάθεια αντιµετωπίσεως των ρηµατικών τύπων πέρα από τις µορφολογικές συµβάσεις και τύπους: 1. Έγκλιση του δεδοµένου και του πραγµατικού. Þοριστική 2. Έγκλιση του πιθανού και του δυνατού. Þδυνητική οριστική 3. Έγκλιση της προσταγής. Þπροστακτική 4. Έγκλιση της ευχής. Þευκτική Η διάκριση αυτή ευρίσκεται εγγύτερα στην επικοινωνιακή προσέγγιση της γλώσσας. 1.3 Διάκριση κατά τον André Mirambel 2
Ρηµατικές Οριστική Προστακτική Παράγωγες Υποθετική Ευκτική Απορηµατική 1.4 Διάκριση κατά τους Γ. Μπαµπινιώτη- Π. Κοντό Κύριες (ή γραµµατικές) Οριστική Υποτακτική Προστακτική Δευτερεύουσες (ή συντακτικές) Δυνητική ή Υποθετική Πιθανολογική Ευκτική (Ευχετική) 1 1. Διάκριση κατά τον Αγαπητό Τσοπανάκη Οριστική Υποτακτική Δυνητική Προστακτική 2 3 1.6 Το απαρέµφατο και η µετοχή Το απαρέµφατο είναι ρηµατικός άκλιτος τύπος / ρηµατικό ουσιαστικό ουδετέρου γένους, άκλιτο. Δεν χρησιµοποιείται µόνο τους και χρησιµεύει γιά τον σχηµατισµό των συντελεσµένων ρηµατικών χρόνων: έχει δέσει, έχει δεθεί. Το ρήµα µπορεί να έχει δύο απαρέµφατα. α. ενεργητικού αορίστου: -σει ή -ει β. παθητικού αορίστου: -θεί ή -εί Η µετοχή είναι ρηµατικός τύπος επιθετικός που φανερώνει διάθεση και χρόνο / ρηµατικό επίθετο µε τρία γένη. Είναι άκλιτη: ενεργητική µετοχή [: δένοντας, αγαπώντας], χρησιµοποιείται (τώρα) επιρρηµατικά. ή κλιτή: παθητική µετοχή [: γραφόµενος (εξακολουθητικό) και γραµµένος (συντελικό)], χρησιµοποιείται (τώρα) επιθετικά. 3
1.7 Σχηµατισµός της Υποτακτικής Μόρια ή σύνδεσµοι + ρήµα να αν θα ας γιά άµα αφού ίσως µόλις µήπως όποτε όποιος όπου ό,τι πριν προτού ωσότου ώσπου σαν (Æ) κ.ά. Να ζεί κανείς ή να µη ζεί; Αν προσπαθήσεις, θα τα καταφέρεις θα προτιµηθεί η καλύτερη παρουσίαση. Ας παίξουµε σκράµπλ. Γιά να δείς ότι κρατάω τον λόγο µου. Άµα παίρνω φόρα κι ο Θεός ο ίδιος δεν µε σταµατά. Αφού θες να φύγω, θα φύγω. Ίσως έρθουν. Μόλις γυρίσεις να µού τηλεφωνήσεις. Μήπως να έπαιρνα το πρώτο πλοίο. Όποτε φύγεις πάρε µαζί σου τον χαρτοφύλακα. Όποιος φύγει τελευταίος να κλείσει τα φώτα. Άφησέ το όπως είναι. Ό,τι πεις θα είναι ψέµα. Πριν φύγει µε φίλησε. Πρό του (να) τρέξεις, δέσε τα κορδόνια σου. Ωσότου να αποφασίσεις, µείνε ουδέτερος. Ώσπου να γυρίσω να έχεις εξαφανιστεί. Φόρεσε το καπέλο σαν να ήταν στρατηγός. Έρθεις δεν έρθεις εγώ θα ξεκινήσω. Πηγάινουµε; Από συντακτική άποψη συντάσσονται µε οριστική τα µόρια που εισάγουν δευτερεύουσες προτάσεις όταν πρόκειται για κάτι ορισµένο: α. Υποθετικό αν +Οριστική β. Πλαγίου λόγου αν + Οριστική γ. Πιθανολογικό θα + Οριστική δ. Παραχωρητικό ας + Οριστική ε. Διστακτικό να + Οριστική Αν θέλεις τηλεφώνησέ µου. Τον ρώτησα αν επιµένει... Ποιός κτυπά το κουδούνι; Θα πρέπει να είναι ο πατέρας. Ας τρέχει. Λέω να έχει φτάσει. Επικράτησε όµως όταν πρόκειται γιά κάτι το επιθυµητό ή προσδοκώµενο ή γιά αόριστη επανάληψη χρονικά να γράφεται υποτακτική. Ακόµη και µετά τα να, ας, θα, γιά: [να] α. Βουλητικό: Να το δώσουµε. β. Δεικτικό: Να που είχα δίκιο. γ. Αφηγηµατικό: Άµα τ άκουσε η Μαρία να κλαίει, να φωνάζει... δ. Μόριο υπόταξης: Μπορώ να τραγουδήσω. Πρέπει να φύγω. ε. ύστερα από ρήµατα αντίληψης: Δεν τον είδαµε να περνά τον δρόµο. στ. ύστερα από το λες και το λέτε: Λες να έρθει αύριο. [ας] α. Προτροπή ή συγκατάθεση: Ας παίξει και ας πηγαίνουµε. 4
β. Αποτροπή: Ας µην έρθουν. γ. Παραχωρητικό: Έλα στο πάρτυ µας και ας έρθει και ο άνδρας σου. [θα] α. Μελλοντικό: Θα ξεκινήσω. β. Δυνητικό ή Υποθετικό: Θα σου τα έστελνα αν τα είχα. γ. Πιθανολογικό ή Πορισµατικό: Θα διαβάζει τώρα. [για] Προτρεπτικό (+προστακτική, ή να + υποτακτική) Η υποτακτική λέγεται: Γιά ελάτε. Γιά να δείς. ή µόνη της ή µε τα µόρια που παίρνει η Υποτακτική ενεστώτα ή µε τα ακόλουθα άκλιτα: άµα, αφού, ίσως, ανίσως ή µε το απαγορευτικό ή διστακτικό µή, µήπως ή µε τα µόλις, όποτε, πριν, προτού, σαν, ωσότου, ώσπου να, αν τύχει και ή µε τα αναφορικά που, όποιος, όπου, όπως, όσος, ό,τι, καθώς, ως 1.8 Η προστακτική Προστακτική 1 Εξακολουθητικός τρόπος Προσταγή ή Απαγόρευση (τώρα) Γενική Απαγόρευση (άχρονη) Συνοπτικό ή Εξακολουθητικό Συγκεκριµενοποίηση Ευγένεια Μορφολογικές Απαιτήσεις Παράγοντες που επηρεάζουν την προστακτική: 2 1.8.1 Συγκεκριµενοποίηση Λέγε ¹ Πές το 1.8.2 Ευγένεια Εξακολουθητικό Μίλα! Κοίτα! Άκου! Δός του κι έφερνε πέτρες Συνοπτικό Μίλησε! (ευγενική προτροπή) Κοίταξε! Άκουσε! Δίνε του πριν φωνάξω την αστυνοµία! 1.8.3 Μορφολογικές απαιτήσεις: