2η Ανατροφοδοτική συνάντηση. Κώστας Δ. Ντίνας Πανεπιστήµιο Δυτικής Μακεδονίας

Transcript

1 2η Ανατροφοδοτική συνάντηση Κώστας Δ. Ντίνας Πανεπιστήµιο Δυτικής Μακεδονίας 1

2 Τι είδαµε ως τώρα; 1/2 Γνωριµία µε βαθύτερες πτυχές της δοµής και της λειτουργίας των γλωσσών και ιδιαίτερα της νέας ελληνικής. Κατανόηση πτυχών της µορφολογικής, συντακτικής και σηµασιολογικής δοµής της σύγχρονης νέας ελληνικής γλώσσας. Εµβάθυνση σε ιδιαίτερα θέµατα της δοµής και της περιγραφής της νέας ελληνικής γλώσσας. Σύνδεση της δοµής της νέας ελληνικής µε τη γλωσσική διδασκαλία. 2

3 Τι είδαµε ως τώρα; 2/2 επιλεγµένα θέµατα Μορφολογίας - Σύνταξης Η µετοχή στη νέα ελληνική Η υποτακτική και η προστακτική στη νέα ελληνική γλώσσα Οι ονοµασίες των χρόνων και οι σηµασίες τους στην οριστική Εγκλίσεις και τροπικότητες Ποιόν ενέργειας ή τρόπος ή όψη στη νέα ελληνική Αναφορικές δευτερεύουσες προτάσεις 3

4 Παρατηρήσεις που αφορούν όλες τις εργασίες: 1/2 Για την επικοινωνία: ονοµατεπώνυµο 1. Διαβάζουµε προσεκτικά το θέµα δεν έγινε σε όλες τις εργασίες και από όλους Όταν, π.χ., λέει: την άποψή σας υπέρ ή υπέρ λέµε την άποψή µας, δεν εξιστορούµε τα πράγµατα «η άποψη µου για το είναι» τα στοιχεία που αντλούµε από διάφορες εργασίες τα διαµορφώνουµε και τα καταθέτουµε ως επιχειρήµατα 4

5 Γενικές, που αφορούν όλες τις εργασίες: 2/2 2. Τηρούµε τα περιθώρια αλλιώς, γιατί τα θέτουµε; 3. Δεν «πλαγιαρίζουµε», άρα αναφέρουµε τις πηγές µας 4. Τηρούµε τις βιβλιογραφικές προδιαγραφές, βλ. πρότυπο Harvard στο κείµενο µόνο η παραποµπή, στο τέλος η βιβλιογραφία η παραποµπή Μήτσης 1999 δεν οδηγεί πουθενά 5. Τηρούµε βιβλιολογικές προδιαγραφές, παραγραφοποίηση, χρήση σηµείων στίξης (αµέσως µετά τη λέξη), σωστή χρήση του κόµµατος Περισσότερη τυπογραφική φροντίδα οι εργασίες όχι σε.pdf 5

6 5η εργασία: Mορφολογία και χρονική θέση των εγκλίσεων Όπως προφανώς γνωρίζετε [ ], υπάρχει ένα θέµα στην ανάλυση της µορφολογίας της νέας ελληνικής και αφορά τη µορφολογία και την χρονική θέση των εγκλίσεων της υποτακτικής και της προστακτικής. Να διαβάσετε το κείµενο του Βελούδη και της Φιλιππάκη (βλ. αρχείο: Βελούδης-Φιλιππάκη (ΜΕΓ 4)), καθώς και το κείµενο του Τσαγγαλίδη (βλ. αρχείο: ΤΣΑΓΓΑΛΙΔΗΣ (Δίον)) και να προσπαθήσετε να απαντήσετε µε ~500 λέξεις στα εξής ερωτήµατα: α) ποιος είναι ο ρόλος των αρνητικών µορίων δεν και µην για την κατάταξη των εγκλίσεων; β) πώς εξηγείτε τον σχηµατισµό των τύπων να έγραφα, να έγραψα, να είχα γράψει; γ) τι θα λέγατε στους µαθητές σας αν σας ρωτούσαν τι ρηµατικός τύπος είναι το θα έγραφα; 6

7 Παρατηρήσεις 5ης 1/3 α) ποιος είναι ο ρόλος των αρνητικών µορίων δεν και µην για την κατάταξη των εγκλίσεων; Καλή η εισαγωγή, αλλά αρκετά µεγάλη, π.χ. 255 λέξεις / και µας παραπλανά ως προς το ποιο είναι το θέµα της εργασίας Η καταληκτική παράγραφος επιβεβαιώνει τους φόβους µου: συζήτηση, τελικώς, για τις εγκλίσεις και όχι για τον ρόλο των µην και δεν Η απάντηση µοιάζει σαν «µη- απάντηση», καθώς δεν συζητιέται ο ρόλος των µορίων µην και δεν Από την απάντηση φαίνεται σαν να απασχολεί τι είναι υποτακτική και τι οριστική. Θα ήταν προτιµότερη µια «ευθεία» απάντηση στο ερώτηµα Εκτός από τα µορφολογικά στοιχεία υπάρχουν και τα σηµασιολογικά 7

8 Καλές απαντήσεις για το 1ο θέµα της 5ης 1/5 Καλή η εισαγωγή στην προβληµατική του θέµατος, π.χ. Διάφορες απόψεις έχουν διατυπωθεί σχετικά µε την κατάταξη των εγκλίσεων. Σήµερα, στη νεοελληνική γραµµατική µας, εµφανίζονται τρεις: Οριστική, Υποτακτική, Προστακτική µε αµφισβητήσεις ως προς τη µορφολογία και τη χρονική θέση των δύο τελευταίων. Όµως θα µπορούσε να µας βοηθήσει ο ρόλος των αρνητικών µορίων δεν και µην για την κατάταξη τους; Η κατάργηση της διαφορετικής ορθογραφίας της οριστικής και της υποτακτικής στη Ν.Ε. και η οµοιοµορφία στους τύπους επέβαλε και την ανυπαρξία των διαφορετικών εγκλίσεων, οι οποίες διακρίνονται πια µόνο συντακτικά, ανάλογα µε το λεκτικό περιβάλλον στο οποίο βρίσκονται (Mackridge, 2000: 172). 8

9 Καλές απαντήσεις για το 1ο θέµα της 5ης 2/5 Η µακρόχρονη συζήτηση γύρω από την ύπαρξη της υποτακτικής ως έγκλισης [ ] γέννησε συγχρόνως και πολλά ερωτήµατα. Ένα εξ αυτών [ ] σχετίζεται άµεσα µε τον ακριβή ρόλο που διαδραµατίζουν τα δύο αρνητικά µόρια δεν και µην στην κατάταξη των εγκλίσεων της ελληνικής γραµµατικής. Όπως αναφέρουν οι Βελούδης και Φιλιππάκη (1984: 152), η ΝΕ κάνει χρήση δύο προτασικών αρνήσεων, [ ]. Συγκεκριµένα «το µη(ν) µπορεί να εµφανιστεί µόνο δίπλα σε ρηµατικούς τύπους που συνοδεύονται από το µόριο να και ας και γενικά έχουν χαρακτηρισθεί σαν τύποι της υποτακτικής. Από την άλλη το µόριο δε(ν) δε µπαίνει µπροστά από τύπους που δε συνοδεύονται από τα να ή το ας και γενικά χαρακτηρίζονται σαν τύποι της οριστικής» (Βελούδης Γ. & Ει. Φιλιππάκη-Warburton 1984:152). Εποµένως η άρνηση στη ΝΕ πραγµατοποιείται σε δύο διαφορετικά περιβάλλοντα, µε τα δύο αρνητικά µόρια να βρίσκονται σε «συµπληρωµατική κατανοµή» στο αντίστοιχό τους περιβάλλον. Πρόκειται για δύο «δείκτες» που χαρακτηρίζουν την οριστική και την υποτακτική ή µε άλλα λόγια φαίνεται πως οι δύο αυτές εγκλίσεις «έχουν τις δικές τους προσωπικές αρνήσεις» (Βελούδης Γ. & Ει. Φιλιππάκη-Warburton 1984:153). Αν τώρα ασπαζόµαστε την πρόταση των Βελούδη και Φιλιππάκη για διάκριση προστακτικής και µη προστακτικής, θα γινόταν αντιληπτό πως, ενώ η πρώτη δε δέχεται άρνηση, η δεύτερη διαθέτει δύο αρνήσεις και µάλιστα µε αυστηρά καθορισµένο ρόλο. Αν σε αυτό προστεθεί και το παράδειγµα της καταφατικής µορφής του «µη γράφεις εκεί», που δεν είναι άλλη από το «να γράφεις εκεί» και η οποία οδηγεί µε µία µαθηµατική λογική στην ισοδυναµία του «µη» µε το «να», γίνεται αποδεκτό πως η θεώρηση των δύο αρνητικών µορίων ως σηµατοδοτών των εγκλίσεων δεν είναι αυθαίρετη. 9

10 Καλές απαντήσεις για το 1ο θέµα της 5ης 3/5 H µορφολογία του ρήµατος της ελληνικής στο επίπεδο των µονολεκτικών τύπων διακρίνει µόνο µεταξύ προστακτικής, η οποία δε δέχεται άρνηση, και µη προστακτικής (Βελούδης & Φιλιππάκη-Warburton στο Τσαγγαλίδης, 2011: 2), που δέχεται δύο αρνήσεις, δε(ν) και µη(ν), µε καθορισµένη κατανοµή σε δύο διαφορετικά περιβάλλοντα των ανεξάρτητων προτάσεων. Το µην εµφανίζεται δίπλα σε ρηµατικούς τύπους που συνοδεύονται από τα µόρια να ή ας και χαρακτηρίζονται ως τύποι της υποτακτικής, ενώ το δεν εµφανίζεται δίπλα σε ρηµατικούς τύπους που δεν συνοδεύονται από τα µόρια να ή ας, που χαρακτηρίζονται ως τύποι της οριστικής (Τζάρτζανος, Mirambel, Browning στο Βελούδης & Φιλιππάκη-Warburton, 1983: 152), λειτουργώντας έτσι σαν «προσωπικά» µόρια δύο διαφορετικών γραµµατικών κατηγοριών. Όσον αφορά την προστακτική η άρνηση µη(ν) της δανείζει τους τύπους που της λείπουν (π.χ. παίξε - να µην παίξεις). Εποµένως τα αρνητικά µόρια δε(ν) και µη(ν), αποτελώντας µορφήµατα που δεν υπάρχουν ανεξάρτητα ούτε παρουσιάζουν από µόνα τους νοηµατική αυτοτέλεια, λειτουργούν σαν δείκτες που µαρκάρουν και ξεχωρίζουν γραµµατικά µία ξεχωριστή µορφολογική κατηγορία του ρηµατικού συστήµατος της Ν.Ε. που αναφέρεται ως έγκλιση αποτελώντας ασφαλή κριτήρια, για να αποφανθούµε εάν µια έγκλιση είναι οριστική ή υποτακτική. 10

11 Καλές απαντήσεις για το 1ο θέµα της 5ης 4/5 Η κοινή ορθογράφηση των καταλήξεων «οριστικής-υποτακτικής» οδήγησε στη διατύπωση διάφορων απόψεων για την κατάταξη των εγκλίσεων και ένα από τα θέµατα αναφέρεται στον ρόλο των αρνητικών µορίων δεν και µην (Τσαγγαλίδης, 2012β:1). Η ΝΕ κάνει χρήση δύο προτασιακών αρνήσεων, οι οποίες έχουν αυστηρά καθορισµένη κατανοµή σε δύο διαφορετικά περιβάλλοντα των ανεξάρτητων προτάσεων. Ειδικότερα: «το µη(ν) µπαίνει µπροστά από ρηµατικούς τύπους που συνοδεύονται από τα µόρια να ή ας και χαρακτηρίζονται ως τύποι της υποτακτικής, ενώ το δε(ν) µπαίνει µπροστά από ρηµατικούς τύπους που δε συνοδεύονται από τα µόρια να ή ας και χαρακτηρίζονται ως τύποι της οριστικής». Έτσι η άρνηση πραγµατοποιείται σε δύο διαφορετικά περιβάλλοντα µε τα δύο αρνητικά µόρια να βρίσκονται σε συµπληρωµατική κατανοµή στο αντίστοιχό τους περιβάλλον. Λειτουργούν δηλαδή σαν προσωπικά µόρια δύο διαφορετικών γραµµατικών κατηγοριών (Βελούδης και Φιλιππάκη, 1984:152). Εποµένως τα αρνητικά µόρια δε(ν) και µη(ν), αποτελώντας µορφήµατα που δεν υπάρχουν ανεξάρτητα ούτε παρουσιάζουν από µόνα τους νοηµατική αυτοτέλεια, λειτουργούν σαν δείκτες που µαρκάρουν και ξεχωρίζουν γραµµατικά µία ξεχωριστή µορφολογική κατηγορία του ρηµατικού συστήµατος της ΝΕ που αναφέρεται ως έγκλιση, αποτελώντας ασφαλή κριτήρια για να αποφανθούµε εάν µια έγκλιση είναι οριστική ή υποτακτική (Βελούδης & Φιλιππάκη-Warburton, 1983:152). 11

12 Καλές απαντήσεις για το 1ο θέµα της 5ης 5/5 Για να τη δηµιουργία των εγκλίσεων χρειάστηκε µια συµφωνία κριτηρίων σε κάθε κατηγορία. Η χρήση των αρνητικών µορίων δεν και µην εξυπηρετεί ακριβώς αυτόν τον σκοπό. Αποτελεί ένα από τα κριτήρια για τον διαχωρισµό δύο οµάδων ρηµατικών τύπων, µία απόδειξη της διαφορετικότητας δύο κατηγοριών. Το «µη(ν) µπορεί να εµφανιστεί µόνο δίπλα σε ρηµατικούς τύπους που συνοδεύονται από το µόριο να ή το ας και γενικά έχουν χαρακτηριστεί σαν τύποι της υποτακτικής», π.χ. να µην ράβω, να µην έχω ράψει. Αντίθετα, το δε(ν) συντάσσεται µε ρηµατικούς τύπους «που δε συνοδεύονται από το να ή το ας και γενικά χαρακτηρίζονται σαν τύποι της οριστικής», π.χ. δε ράβω, δε θα ράβω. Δεδοµένου ότι δεν υπάρχει καµία πιθανότητα αντικατάστασης του µη(ν) από το δε(ν) στις φράσεις της πρώτης κατηγορίας ή αντίστροφα (π.χ. «Να µην γράφεις.» αλλά ποτέ *«Να δεν γράψεις»), οι δύο αυτές αρνήσεις φαίνεται να σηµατοδοτούν δύο ξεχωριστές µορφολογικές κατηγορίες ρηµατικών τύπων. Επιπρόσθετα, µια τρίτη οµάδα ρηµάτων δε συνοδεύεται ποτέ από άρνηση. Λέµε: «Εσύ γράφε!», αλλά ποτέ: *«Εσύ δεν γράφε!» ή *«Εσύ µην γράφε!». Εποµένως, ακόµα και η απουσία άρνησης δηµιουργεί µια τρίτη εγκλιτική κατηγορία, την προστακτική. 12

13 Παρατηρήσεις 5ης 2/3 β) πώς εξηγείτε τον σχηµατισµό των τύπων να έγραφα, να έγραψα, να είχα γράψει; Και εδώ δεν δίνεται συχνά σαφής απάντηση Γιατί δεν αλλάζουµε παράγραφο, ενώ θα ασχοληθούµε µε το τρίτο ερώτηµα; Εκφράζουν ευχή όχι µόνο, π.χ. Ίσως να έγραφα καλύτερα, αν Ασαφής και προβληµατική απάντηση, καθότι και πάρα πολύ σύντοµη 13

14 Καλές απαντήσεις για το 2ο θέµα της 5ης 1/3 Είναι γνωστό ότι οι εγκλίσεις είναι συγκεκριµένες ρηµατικές δοµές που διαφοροποιούνται και ως προς τη µορφή, εφόσον έχουν διαφορετικές καταλήξεις ή παίρνουν µπροστά διαφορετικά µόρια, αλλά και ως προς τις χαρακτηριστικές λειτουργίες που επιτελούν. Συνοδεύονται συχνά από τα µόρια «να», «θα», «ας», που, επειδή δηλώνουν την υποκειµενική στάση-προσωπική άποψη του οµιλητή απέναντι σ αυτό που λέει, είναι διαδεδοµένα ως «δείκτες τροπικότητας» και καθένας από αυτούς τους δείκτες εµπεριέχει και κάποιες εννοιολογικές δηλώσεις. Δηµιουργούνται έτσι οι λεγόµενες «συνταχτικές εγκλίσεις», που ο Τριανταφυλλίδης τις ορίζει ως «προσωπικές εγκλίσεις, που δεν έχουν όµως ξεχωριστούς γραµµατικούς τύπους. Αναγνωρίζονται από το νόηµα που παίρνουν στη σύνταξη του λόγου» (Τσαγγαλίδης 2011). 14

15 2 Εποµένως, οι τύποι «να έγραφα», «να έγραψα», «να είχα γράψει» αποτελούν τέτοια παραδείγµατα και θα µπορούσαν να εκφράζουν την απορία ή τη σκέψη του οµιλητή, την ευχή (ευχετική συνταχτική έγκλιση), την παράκληση ή την άδεια, για να γίνει κάτι. Ενώ δηλαδή µε βάση τα µορφολογικά τους χαρακτηριστικά οι τύποι αυτοί είναι υποτακτική παρατατικού ή υπερσυντέλικου, εντούτοις όµως δεν τολµούµε να προβούµε σε µία τέτοια διατύπωση. Και εδώ έγκειται η διάκριση έγκλισης (µορφολογικής κατηγορίας) και τροπικότητας (σηµασιολογικής κατηγορίας). «Η τυπική, λοιπόν, αναγνώριση ενός τύπου είτε ως χρόνου είτε ως έγκλισης δεν είναι στενά µορφολογική, αλλά µπορεί να περιλαµβάνει και στοιχεία που υπερβαίνουν τα όρια της λέξης» Τσαγγαλίδης (2011). Έτσι, η υπόσταση τέτοιου είδους «περιφράσεων» δεν είναι πάντα ξεκάθαρη, απεναντίας αυτές περικλείουν πολλές εννοιολογικέςσηµασιολογικές επικαλύψεις. 15

16 Καλές απαντήσεις για το 2ο θέµα της 5ης 2/3 β) Οι τύποι να έγραφα/να έγραψα/να είχα γράψει κινούνται µορφολογικά στην υποτακτική λόγω της ύπαρξης του µορίου «να», που όπως είδαµε παραπάνω συνδέεται µε τη συγκεκριµένη έγκλιση (Βελούδης- Φιλιππάκη, ό.π.), ωστόσο η κλίση τους παραπέµπει ταυτόχρονα στην οριστική, καθώς κλίνονται όπως και οι αντίστοιχοι τύποι. Στην περίπτωση αυτή λοιπόν θα πρέπει µάλλον να γίνεται λόγος για συνταχτική έγκλιση, που δηλώνει ευχή/απορία ή κάποια άλλη τροπικότητα, τη «στάση δηλαδή του οµιλητή απέναντι στην πληροφορία που µεταδίδει» (Νικοπούλου κ.ά. 1995) χωρίς να γίνονται κατ ανάγκη συσχετισµοί µε µια συγκεκριµένη τυπική έγκλιση. Στις πιο πρόσφατες σχολικές γραµµατικές πάντως «γίνεται σαφής προσπάθεια να περιληφθούν και οι παρελθοντικοί τύποι µε τη συνοδεία του να» στην υποτακτική (Τσαγγαλίδης 2011) κι έτσι κάτω από τους αντίστοιχους πίνακες κλίσης των ρηµάτων γίνεται σχετική αναφορά. 16

17 Καλές απαντήσεις για το 2ο θέµα της 5ης 3/3 Οι τύποι να έγραφα, να έγραψα, να είχα γράψει είναι ευρύτατα διαδεδοµένοι στον γραπτό και προφορικό λόγο στη νεοελληνική γλώσσα. Ωστόσο, δεν υπάρχει συµφωνία µεταξύ των γλωσσολόγων για την κατάταξή τους σε µία έγκλιση ή σε άλλη «γραµµατική» οµάδα. Στο παράδειγµα: Να έγραφα κι εγώ έτσι όµορφα σαν κι εσένα! Το να αποτελεί δείκτη της Υποτακτικής, η άρνηση που µπορεί να δεχτεί ο παραπάνω τύπος είναι η άρνηση µη(ν), ως προς την τροπικότητα εκφράζεται επιθυµία, ευχή. Ο παρελθοντικός χρόνος του ρήµατος είναι τύπος οριστικής, αφού παίρνει αύξηση. Αυτό το τελευταίο µορφολογικό στοιχείο δηµιουργεί σύγχυση, καθώς γνωρίζουµε πως η υποτακτική δεν παίρνει αύξηση. (Βελούδης Φιλιππάκη,1983: ) Υπάρχει βέβαια και η άποψη πως στη νέα ελληνική γλώσσα δεν υπάρχει κάποιος ουσιαστικός λόγος που απαγορεύει την ονοµασία υποτακτική σε αυξηµένους τύπους, αν και κάτι τέτοιο ίσχυε στην αρχαία ελληνική. (Τσαγγαλίδης, 2011:20) Γνωρίζουµε ότι οι τύποι της υποτακτικής είναι άχρονοι. Και είναι δύσκολο στην έκφραση της ευχής/επιθυµίας µε την υποτακτική να µην διακρίνουµε µια ξεκάθαρη αναφορά στο µέλλον, ακόµη κι αν ο χρόνος είναι παρελθοντικός. (Τσαγγαλίδης, 2011: 9) Παράδειγµα: Να έγραφα καλά στις εξετάσεις και τίποτα στον κόσµο! Μπορεί να ειπωθεί και σαν ευχή πριν τις εξετάσεις και να αφορά στο µέλλον ή να ειπωθεί µετά τις εξετάσεις ως ευχή/υπόθεση/παράπονο και να αφορά στο παρελθόν. Η άποψή µου, λοιπόν, είναι ότι οι ζητούµενοι τύποι µπορούν να ονοµαστούν υποτακτικές που εκφράζουν ευχή, επιθυµία και αναφέρονται στο παρελθόν αλλά και στο παρόν (Να ερχόταν τώρα ο Αι Βασίλης και να µού φερνε το δώρο µου!) και στο µέλλον (Να ερχόσουν για λίγο στο σπίτι ). 17

18 Παρατηρήσεις 5ης 3/3 γ) τι θα λέγατε στους µαθητές σας, αν σας ρωτούσαν τι ρηµατικός τύπος είναι το θα έγραφα; Αποκλείεται έτσι, όµως, το: Προχτές ο Χ µου είπε ότι χτες θα έγραφε την τελική έκθεση Το παράδειγµα δηλώνει το µη πραγµατικό - Προβληµατική απάντηση Πολύ καλή απάντηση, αλλά παραλείπεται ο µέλλοντας στο παρελθόν Η απάντηση θα µπορούσε να είναι πιο σαφής 18

19 Καλές απαντήσεις για το 3ο θέµα της 5ης 1/3 Σαφές είναι από τα παραπάνω πως αναλύοντας τη νεοελληνική γραµµατική µε βάση τη µορφολογία της αρχαίας ελληνικής δηµιουργούνται πολλά κενά. Αυτά ανακύπτουν συχνά και στη διδακτική διαδικασία µε τους µαθητές να εκφράζουν τις απορίες τους, χωρίς να παίρνουν ικανοποιητικές απαντήσεις από τους εκπαιδευτικούς. Αν λοιπόν στην τάξη µου ετίθετο το ερώτηµα τι ρηµατικός τύπος είναι το «θα έγραφα», θα απαντούσα ότι στις σχολικές γραµµατικές δεν εντάσσεται σε κάποια συγκεκριµένη έγκλιση, αλλά αυτό δε σηµαίνει πως δεν υπάρχει. Θα αναφερόµουν στον όρο συντακτικές ή περιφραστικές εγκλίσεις (Τσαγγαλίδης 2011) και στις τροπικότητες και θα διευκρίνιζα πως, ανάλογα µε τα συµφραζόµενα, η φράση µπορεί να έχει διαφορετική σηµασιολογία και τροπικότητα. 19

20 2 Έτσι, στη φράση «Αν ήξερα αγγλικά, θα έγραφα ένα γράµµα στο θείο µου στην Αµερική» αποτελεί απόδοση του υποθετικού λόγου του µη πραγµατικού και δηλώνει δυνατότητα (Τσαγγαλίδης, χ.χ.), ενώ στη φράση «Υποσχέθηκα πως θα έγραφα µια επιστολή» είναι µελλοντική αναφορά σε σχέση µε κάποιο σηµείο του παρελθόντος που υιοθετείται ως βάση από τον οµιλητή, δηλαδή στο πλαίσιο του πλάγιου λόγου (ό.π.). Ενδεχοµένως όµως να δηλώνει και υπόθεση (Π.χ. Γιατί δε βγήκε στο διάλειµµα; Ε, µάλλον θα έγραφε ακόµα). Τελειώνοντας την απάντησή µου, θα εξηγούσα στους µαθητές µου, ιδίως αν επρόκειτο για µαθητές γυµνασίου ή λυκείου, πως αυτά είναι προβλήµατα που προκύπτουν, επειδή θελήσαµε να υποτάξουµε την ελληνική γλώσσα σε κανόνες της αρχαίας. 20

21 Καλές απαντήσεις για το 3ο θέµα της 5ης 2/3 Μια αρχική προσέγγιση της µορφολογικής ταυτότητας του ρηµατικού τύπου θα κατέληγε στο συµπέρασµα ότι δεν παραπέµπει σε συγκεκριµένο µορφολογικό τύπο. Συνεπώς, η διδασκαλία µου θα βασίζονταν στη σηµασιολογική ανάλυση του τύπου µε τη βοήθεια αυθεντικών κειµένων, ώστε οι µαθητές: να εντοπίσουν ότι το θα αντιστοιχεί σε ένα ίσως που θέλει να πει ο οµιλητής για κάτι που θεωρεί αρκετά πιθανό, αλλά όχι βέβαιο να αντιπαραβάλουν τη σηµασία του έγραφα χωρίς τη συνοδεία του µορίου να συγκρίνουν µορφολογικά συγγενείς τύπους, π.χ. θα έγραφα - θα έγραψα, ώστε να αντιληφθούν τη σηµασιολογική διαφοροποίηση που επιτυγχάνεται κάθε φορά. Στο τέλος θα έγραφα στον πίνακα: «Je voudrais / I would like να γράψουµε ένα τεστ», ώστε οι µαθητές να προβληµατιστούν όσον αφορά την αντιστοιχία του τύπου µε τις υποθετικές εγκλίσεις άλλων γλωσσών (Ντίνας στο Τσαγγαλίδης, 2011: 6). 21

22 Καλές απαντήσεις για το 3ο θέµα της 5ης 3/3 Οι συνδυασµοί θα+παρατατικός, θα+υπερσυντέλικος, αναφέρονται ως τύποι της υποθετικής. Έτσι τους καταγράφει ο Mirambel (1959/78: ) ως τύπους µιας «παράγωγης έγκλισης» που εκφράζουν το «δυνατό ή απραγµατοποίητο». Ως µορφοσυντακτικό σχηµατισµό που δεν έχει ιδιαίτερο «µορφολογικό τύπο», αλλά αντιστοιχεί µε τις υποθετικές εγκλίσεις άλλων γλωσσών τις παρουσιάζει ο Ντίνας (1987:383). Ως τροπικότητα την αναφέρουν οι Holton, Mackridge και Φιλιππάκη-Warburton (1999: ). Ο Ανδριώτης (1934/76:46) απορρίπτει την ενδεχόµενη αναγνώρισή της ως έγκλιση, εφόσον δε µπορεί να διακριθεί µορφολογικά. Αναλύοντας τη νεοελληνική γραµµατική µε βάση τη µορφολογία της αρχαίας ελληνικής δηµιουργούνται πολλά κενά. Αν λοιπόν στην τάξη µου οι µαθητές µου µε ρωτούσαν τι ρηµατικός τύπος είναι το «θα έγραφα», θα απαντούσα ότι στις σύγχρονες γραµµατικές δεν εντάσσεται σε κάποια συγκεκριµένη έγκλιση, αλλά αυτό δε σηµαίνει πως δεν υπάρχει. Θα αναφερόµουν στον όρο συντακτικές ή περιφραστικές εγκλίσεις (Τσαγγαλίδης,2011) και στις τροπικότητες και θα διευκρίνιζα πως, ανάλογα µε τα συµφραζόµενα, η φράση αυτή µπορεί να έχει διαφορετική σηµασιολογία ή τροπικότητα. 22

23 6η εργασία: Σηµασίες των χρόνων στη νέα ελληνική Όπως διαπιστώσατε από την παρουσίαση και τα κείµενα που υπάρχουν στο ΥΛΙΚΟ σας, οι σηµασίες των χρόνων στη νέα ελληνική παρουσιάζουν µεγάλη ποικιλία. Να µελετήσετε την παρουσίαση και τα κείµενα του ΥΛΙΚΟΥ και να απαντήσετε µε ~500 λέξεις στα παρακάτω ερωτήµατα α) ποιοι είναι οι παράγοντες που διαφοροποιούν στον λόγο τη σηµασία των χρόνων στην οριστική; Η χρήση του ενός χρόνου αντί του κυριολεκτικού πού οφείλεται; β) να αναφέρετε µερικά παραδείγµατα φράσεων σε προφορικό ή σε γραπτό λόγο- που να περιέχουν κάποιες από τις µη κυριολεκτικές σηµασίες γ) πώς θα εξηγήσετε στους µαθητές σας αυτή την αλλαγή σηµασιών; 23

24 Παρατηρήσεις 6ης 1/2 Καλή η διαπραγµάτευση του θέµατος, πετυχηµένα τα παραδείγµατα, θα µπορούσε όµως να είναι πιο «πειστική» η επιχειρηµατολογία προς τους µαθητές Καλή η διαπραγµάτευση του θέµατος, καλά τα παραδείγµατα και η διδακτική πρόταση Η γλώσσα δε ρυθµίζεται από τη Γραµµατική, αλλά η Γραµµατική περιγράφει τη γλώσσα προς τι αυτή η εξαντλητική παρουσίαση (αντιγραφή από µια γραµµατική) των χρόνων; Δεν είναι ακριβές ότι η αναντιστοιχία των χρόνων µε τις χρήσεις τους οφείλεται στην επίδραση της αρχαίας ελληνικής Αν άκουγα αυτό το τραγούδι αύριο, δε θα θυµόµουν τη φωνή της. Χρήση παρατατικού σε θέση µέλλοντα. Ατυχές το παράδειγµα. Εκτενής γενικόλογη εισαγωγή, που οδηγεί σε υπέρβαση του αριθµού των λέξεων Για να γίνουµε περισσότερο συγκεκριµένοι, το παρόν µπορεί να προσεγγίζεται διαφορετικά ως κάτι περισσότερο "στιγµιαίο" ή να αναφέρεται σε κάτι µε µεγαλύτερη διάρκεια. Για παράδειγµα: "Ο Γιάννης κλοτσάει την µπάλα" ή "Ο Γιάννης ταξιδεύει για Αυστραλία". Δεν υπάρχουν συµφραζόµενα, για να κατανοηθεί η σηµασία των χρόνων 24

25 Παρατηρήσεις 6ης 2/2 Ταξίδευα δέκα ώρες, για να σε συναντήσω. / Ταξίδεψα δέκα ώρες, για να σε συναντήσω. Στις παραπάνω προτάσεις ο οµιλητής παρουσιάζει ένα γεγονός που συνέβη στο παρελθόν. Η διαφορά των δύο ρηµατικών χρόνων δε βρίσκεται στη διάρκεια του ταξιδιού αλλά στην οπτική γωνία από την οποία προσεγγίζει ο οµιλητής το γεγονός και στον τρόπο µε τον οποίο βιώνει ο ίδιος τη διάρκειά του. Το παράδειγµα δεν είναι αντίστοιχο των προηγουµένων. Δε χρησιµοποιείται, δηλ., άλλος αντί του κυριολεκτικού χρόνου, αλλά άλλος χρόνος, για να δηλωθεί έµφαση όπου επιλέγει ο οµιλητής Θα µπορούσε να αφιερωθεί λίγο περισσότερος χώρος στη διδακτική διαχείριση του θέµατος για µια πιο «πειστική» επιχειρηµατολογία Από τα παρακάτω δεν προκύπτει ότι η χρήση µη κυριολεκτικού χρόνου οφείλεται στην επιρροή της αρχαίας γραµµατικής παράδοσης 25

26 Καλές απαντήσεις για το 1ο και 2ο θέµα της 6ης 1α/3 οι χρόνοι της νέας ελληνικής κατηγοριοποιούνται σε τρεις χρονικές βαθµίδες και χωρίζονται σε παροντικούς (ενεστώτας, παρακείµενος), παρελθοντικούς (παρατατικός, αόριστος, υπερσυντέλικος) και µελλοντικούς (συνοπτικός µέλλοντας, εξακολουθητικός µέλλοντας και συντελεσµένος µέλλοντας). Ωστόσο, οι ρηµατικοί τύποι αποκλίνουν αρκετά συχνά από τη βασική τους σηµασία, καθώς αφενός «σπάνια παρουσιάζουν 1-προς-1 αντιστοιχία µε την πιθανή χρονική αναφορά τους», αφετέρου, διότι οι οµιλητές παραβιάζουν «τους κανόνες» έτσι, ώστε να προσδώσουν στον λόγο τους περισσότερη ζωντάνια, αµεσότητα, πειστικότητα, κ.λπ. και να επιτύχουν κατ αυτόν τον τρόπο τους επικοινωνιακούς τους στόχους. 26

27 Ως εκ τούτου, ενώ ο ενεστώτας έχει κυρίως δύο βασικές λειτουργίες: α) την αναφορά στο παρόν και την περιγραφή ενεργειών που βρίσκονται σε εξέλιξη ή επαναλαµβάνονται, β) την αναφορά σε ενέργειες µε παγχρονική/αχρονική ισχύ, π.χ. παροιµίες, γνωµικά, χρησιµοποιείται επίσης συνδυαστικά µε τον αόριστο, για να αναφερθεί κανείς στο παρελθόν (ιστορικός ενεστώτας) και να κάνει έτσι τον λόγο του πιο ζωντανό και άµεσο, να τονίσει ενδεχοµένως µια σηµαντική καµπή στην αφήγησή του ή να εισαγάγει ένα νέο δεδοµένο (Αντωνίου 2003: 6), π.χ. «Κάθισα που λες σ ένα παγκάκι να διαβάσω την εφηµεριδούλα µου και ξαφνικά ποιον βλέπω;». Ενώ µια επίσης «αποκλίνουσα» χρήση του ενεστώτα είναι η αναφορά σε προγραµµατισµένες µελλοντικές ενέργειες, π.χ. «Τον άλλο µήνα φεύγω διακοπές!», τις οποίες ο οµιλητής παρουσιάζει ως εγγύτερες, για προφανείς λόγους. 27

28 Καλές απαντήσεις για το 1ο και 2ο θέµα της 6ης 1β/3 Ο αόριστος, ο οποίος συνήθως χρησιµοποιείται για να αναφερθεί κανείς σε µια παρελθοντική ενέργεια, µπορεί επίσης να χρησιµοποιηθεί, για να δηλωθεί µια µελλοντική πράξη, π.χ. «Πες το κι έγινε!», για να τονισθεί η αµεσότητα/ βεβαιότητα πραγµατοποίησής της. Γι αυτό άλλωστε και είναι συχνή η χρήση του αορίστου για υποσχέσεις ή απειλές, π.χ. «Αν διαβάσεις το ηµερολόγιό µου, σε σκότωσα!», (Holton et al. 2000: 226). Ενώ, βέβαια, όταν ο αόριστος χρησιµοποιείται σε γνωµικά και παροιµίες (γνωµικός αόριστος), π.χ. «Ποιος είδε τον Θεό και δεν τον φοβήθηκε», δηλώνεται µια ενέργεια που έχει ισχύ στο παρόν. 28

29 Ο συνοπτικός µέλλοντας, εκτός από την αναµενόµενη χρήση του για αναφορά σε πράξεις που θα γίνουν και θα ολοκληρωθούν στο µέλλον, χρησιµοποιείται επίσης τόσο για να περιγράψει επαναλαµβανόµενες αχρονικές ενέργειες, π.χ. «Κάθε απόγευµα, θα διαβάσει την εφηµερίδα του και θα πιει το καφεδάκι του.», όσο και παρελθοντικές πράξεις (βιογραφικές αφηγήσεις), π.χ. «Ο Π. ολοκλήρωσε τις σπουδές του στη Γαλλία. Εκεί θα δηµοσιεύσει και τα πρώτα του δοκίµια.», έτσι ώστε να προσδοθεί έµφαση στα επιτεύγµατα κάποιου ή να τονισθεί το στοιχείο της ανώτερης δύναµης και του µοιραίου (Holton et al. 2000: 228, Αντωνίου 2003:10-11). Όπως µπορούµε να συµπεράνουµε από τα ενδεικτικά παραδείγµατα που παρατέθηκαν, η γλώσσα, και εν προκειµένω το ρηµατικό σύστηµα, ρυθµίζεται από νόµους λειτουργικότητας και όχι από στείρες γραµµατικές κατηγοριοποιήσεις. 29

30 από άλλη απάντηση Άλλωστε, η κατηγοριοποίηση των χρόνων είναι ένα µεθοδολογικό εργαλείο που αφορά τυπικές διακρίσεις, ενώ η κωδικοποίηση των σηµασιών τους δεν είναι ούτε εξαντλητική, ούτε αποκλειστική, ούτε απόλυτη, απλώς ενδεικτική των κυριότερων χρήσεων. Η γλώσσα είναι τόσο σύνθετη και πολυδιάστατη, ώστε είναι αδύνατο να προσπαθούµε να τη «φυλακίσουµε» στα «κελιά» ενός πίνακα. Θα βρει τρόπο να «δραπετεύσει» και υπάρχουν πολλά παραδείγµατα, όπως αυτά µε τις µη κυριολεκτικές χρήσεις των χρόνων, που το επιβεβαιώνουν. Αυτή όµως είναι και η µαγεία της. 30

31 Καλές απαντήσεις για το 1ο και 2ο θέµα της 6ης 2/3 Παραδείγµατα µη κυριολεκτικής σηµασίας των χρόνων Πολλές φορές, συνειδητά ή ασυνείδητα, τόσο στον προφορικό, όσο και στον γραπτό µας λόγο χρησιµοποιούµε τον χρόνο ενός ρήµατος προσδίδοντάς του διαφορετική σηµασία από τη βασική του. Χαρακτηριστικό παράδειγµα αποτελεί η χρήση του αορίστου σε προτάσεις που έχουν µελλοντική σηµασία (Πες το κι έγινε). Σ αυτή την περίπτωση, ο οµιλητής χρησιµοποιεί τον αόριστο, για να δηλώσει κάτι που θα γίνει µε βεβαιότητα στο µέλλον, δίνοντας, έτσι, έµφαση στο τέλος, στην ολοκλήρωση της ενέργειας του ρήµατος (αν είχε χρησιµοποιηθεί ο ενεστώτας: γίνεται θα δινόταν έµφαση στη διάρκεια της ενέργειας). Η µη κυριολεκτική σηµασία των ρηµατικών χρόνων απαντάται συχνά στον δηµοσιογραφικό και στον λογοτεχνικό λόγο. Χαρακτηριστικό παράδειγµα αποτελεί ο ιστορικός ενεστώτας, η χρήση δηλαδή του ενεστώτα σε προτάσεις µε παρελθοντική σηµασία (Είναι µεσάνυχτα. Οι ληστές παραβιάζουν την πόρτα του διαµερίσµατος). Χρησιµοποιώντας τον συγκεκριµένο χρόνο, ο οµιλητής στοχεύει να µας παρουσιάσει το γεγονός εν εξελίξει, να µας καταστήσει µάρτυρές του και να προσδώσει, έτσι, ζωντάνια και δραµατικότητα στην αφήγησή του. 31

32 Καλές απαντήσεις για το 1ο και 2ο θέµα της 6ης 3/3 Ήταν χθες το µεσηµέρι που συνειδητοποίησα ότι είχα µία µόνο µέρα για την παράδοση της εργασίας µου. Ανοίγω λοιπόν το eclass και τι να δω! Αποµένουν µία ηµέρα, δύο ώρες και πέντε δευτερόλεπτα! Με πιάνει πανικός. Δε θα τα καταφέρω! Τότε ταξίδεψα στο παρελθόν και άκουσα τη µάνα µου να µου λέει: «Όποιος δε θέλει να ζυµώσει, πέντε µέρες κοσκινίζει». Το θέµα ήταν να πάρω την απόφαση να αρχίσω να γράφω. Και πράγµατι... Ξεκινάµε! Ήταν σαν το εναρκτήριο σάλπισµα για συγχρονισµό θέλησης και µυαλού. Αισθάνοµαι ανακούφιση! Διαβάζω γρήγορα Τσαγγαλίδη, Μόζερ, Γιαβρή... Είχα ταξιδέψει στα γραφόµενά τους τόσο έντονα, που ο προβληµατισµός γεννήθηκε αµέσως µέσα µου. Δεν ενδιαφέροµαι πια για παραποµπές. Νοµίζω ότι κατάλαβα πολύ καλά το θέµα. Τίποτα δεν µε σταµατά. Θα τελειώσω σύντοµα. Τώρα µου φαίνονται όλα ένα µακρινό παρελθόν! 32

33 Καλές απαντήσεις για το 3ο θέµα της 6ης 1/4 (συνέχεια από την προηγούµενη διαφάνεια) Μετά τη µορφολογική ταυτοποίηση των γραµµατικών τύπων θα ακολουθούσε η σηµασιολογική προσέγγισή τους. Η διδασκαλία µου θα στηρίζονταν σε ένα ανάλογο µε το προηγούµενο κείµενο, προκειµένου από τη µια να φανεί η αλλαγή των σηµασιών των χρόνων και από την άλλη ότι η αλλαγή αυτή δεν είναι χρονική. Αρχικά θα πρότεινα στους µαθητές να ξαναγράψουν όλο το κείµενο χρησιµοποιώντας µόνο παρελθοντικούς χρόνους και να εντοπίσουν τις διαφορές που παρατηρούνται. Θα τους καλούσα στη συνέχεια να επιλέξουν έναν από τους ρηµατικούς τύπους του παραδείγµατος «Το 1890 γεννιέται /γεννήθηκε / θα γεννηθεί στην Αθήνα ο µεγάλος ποιητής» και να αιτιολογήσουν την επιλογή τους. Τέλος, και µε τη χρήση των κατάλληλων επιρρηµατικών να ερµηνεύσουν την αλλαγή των σηµασιών. 33

34 Καλές απαντήσεις για το 3ο θέµα της 6ης 2/4 Είναι βέβαιο ότι κατά τη διδακτική µας διαδικασία θα έρθουµε αντιµέτωποι µε το ζήτηµα της λειτουργίας των χρόνων και της χρήσης τους, κυριολεκτικής και µη. Αφού λοιπόν ασχοληθούµε µε τους µαθητές µας µε την κυριολεκτική χρήση των χρόνων των ρηµάτων, όπως αυτοί υπαγορεύονται από τους κανόνες της γραµµατικής, θα τους τονίσουµε ότι συχνά οι κανόνες αυτοί «παραβιάζονται» στον καθηµερινό µας λόγο, προφορικό και γραπτό. Θα εξηγήσουµε ότι οι διακρίσεις αυτές δεν είναι απόλυτες, αλλά υπάρχουν περιπτώσεις, στις οποίες αντί να χρησιµοποιούµε κυριολεκτικά έναν χρόνο, βάζουµε κάποιον άλλον στη θέση του, που τα µορφολογικά και σηµασιολογικά χαρακτηριστικά του διαφοροποιούνται (π.χ. µπορεί να έχει τα µορφολογικά χαρακτηριστικά του ενεστώτα, αλλά σηµασιολογικά να δηλώνει µέλλοντα). 34

35 Για να καταστήσουµε αυτό περισσότερο σαφές, θα τους αναφέρουµε παραδείγµατα της µη κυριολεκτικής χρήσης των χρόνων και έπειτα θα τους καλέσουµε να σκεφτούν αναλόγως και οι ίδιοι. Η αλλαγή των σηµασιών και η λειτουργία των χρόνων εποµένως καθορίζεται και από τα συµφραζόµενα, αφού ο οµιλητής θέτει πάντα τη δική του οπτική γωνία και το υποκειµενικό στοιχείο στον λόγο του. Όλα αυτά συµβαίνουν, γιατί επιδιώκουµε να πετύχουµε καλύτερο επικοινωνιακό αποτέλεσµα, αποσκοπώντας πάντα να εκφράσουµε και να δώσουµε έµφαση σε συγκεκριµένες παραµέτρους κάθε φορά (έντονη βεβαιότητα, πιθανότητα, ζωντάνια κ.τ.λ.). Οι τύποι εποµένως του ρήµατος δε διαχωρίζονται µεταξύ τους µόνο από τη χρονική τους σηµασία, αλλά πρέπει να έχουµε υπ όψη µας ότι δηλώνουν και τροπικότητα, απόρροια της εκφραστικής καλλιέργειας και του πλούτου της γλώσσας µας, που µας διευκολύνει να παρουσιάσουµε και τις πιο «λεπτές» έννοιες. 35

36 Καλές απαντήσεις για το 3ο θέµα της 6ης 3/4 Σηµασίες των χρόνων και διδασκαλία Την αφορµή για να συζητήσουµε µε τους µαθητές µας το ζήτηµα των διαφορετικών σηµασιών των ρηµατικών χρόνων µπορούµε να την πάρουµε από κάποιο δηµοσιογραφικό ή λογοτεχνικό κείµενο ή από παροιµίες και γνωµικά, στα οποία συναντάµε µη κυριολεκτική χρήση των χρόνων. Αρχικά, θα ζητήσουµε από τους µαθητές να υποθέσουν για ποιο λόγο επελέγη στο εκάστοτε παράδειγµα ο συγκεκριµένος χρόνος. Στη συνέχεια, θα τους καλέσουµε να τον αντικαταστήσουν µε τον αντίστοιχο κυριολεκτικό (π.χ., στη φράση Φέξε µου και γλίστρησα να αντικαταστήσουν το γλίστρησα µε το θα γλιστρήσω). Θα συζητήσουµε για τις αλλαγές που παρατηρούνται στο ύφος του παραδείγµατος και µε στοχευµένες ερωτήσεις θα βοηθήσουµε τους µαθητές να κατανοήσουν τις γραµµατικές επιλογές του συγγραφέα/οµιλητή. Τέλος, οι µαθητές σε οµάδες θα καταγράψουν τα δικά τους παραδείγµατα, τα οποία θα περιέχουν µη κυριολεκτικές σηµασίες των χρόνων. 36

37 Καλές απαντήσεις για το 3ο θέµα της 6ης 4/4 Όλα τα παραπάνω, αν και δύσκολα ιδωµένα σα θέµατα συζήτησης στον χώρο του σχολείου, αποτελούν κοµµάτι της γλώσσας που χρησιµοποιούµε καθηµερινά και για τον λόγο αυτό θεωρώ πως θα ήταν ιδιαίτερα κατανοητά και εύκολα αποδεκτά από το µαθητικό κοινό. Στην προσέγγιση του θέµατος αυτού στην τάξη, προσωπικά θα επεδίωκα να «χαλαρώσω» λίγο τα όρια των χρόνων, υποστηρίζοντας ότι δεν είναι σφάλµα κάποιες φορές οι κανόνες να παραβιάζονται. Βέβαια, θα φρόντιζα να τονίσω και τη λεπτή γραµµή ανάµεσα στο «καλό» και το «κακό» λάθος, για να ισορροπήσω λίγο την εκπαιδευτική διαδικασία. Σε γενικές γραµµές θα επιχειρούσα να κατανοήσουν οι µαθητές πως, όταν τα καταστασιακά δεδοµένα µάς το επιτρέπουν (ή και το επιβάλλουν) έχουµε το δικαίωµα (ή αλλιώς είµαστε υποχρεωµένοι) να µην τηρήσουµε πιστά τον κανόνα και να υποκύψουµε σε τέτοιου είδους παραβιάσεις µε σκοπό να πετύχουµε το καλύτερο επικοινωνιακό αποτέλεσµα. 37

38 7η εργασία: Εγκλίσεις και Τροπικότητες Όπως προφανώς κατανοήσατε από την παρουσίαση και τα κείµενα του ΥΛΙΚΟΥ οι εγκλίσεις και οι τροπικότητες είναι δυο µεταγλωσσικοί όροι που δηλώνουν την ίδια λειτουργία, τη στάση δηλαδή του οµιλητή/συγγραφέα απέναντι σ αυτό που λέει. Αυτό µάλιστα οδήγησε νεότερες αναλύσεις να καταργήσουν τον όρο έγκλιση και να τον αντικαταστήσουν µε τον όρο τροπικότητες. Να µελετήσετε τα 2 κείµενα του Τσαγγαλίδη (βλ. αρχεία: Τσαγγαλίδης (10ICGL- Komotini).pdf και ΤΣΑΓΓΑΛΙΔΗΣ (Δίον).pdf), καθώς και το κείµενο για το πιθανολογικό θα [βλ. αρχείο: Πιθανολογ. ΘΑ (Η ελληνική ως ξένη).pdf] και να απαντήσετε µε ~500 λέξεις στα εξής ερωτήµατα: α) θεωρείτε ότι είναι σωστή η κατάργηση του όρου έγκλιση; β) µε ποια κριτήρια µπορούµε να διακρίνουµε την πιθανολογική από τη µελλοντική χρήση του θα σε µορφολογικούς τύπους, όπως: Θα γράφει (ως απάντηση σε ερώτηση: Τι κάνει τώρα ο Χ; ) από το: Θα γράφει (ως απάντηση στην ερώτηση: Τι θα κάνει την Κυριακή ο Χ;) γ) πώς θα εξηγούσατε και πού θα κατατάσσατε στη διδασκαλία σας τους µορφολογικούς τύπους όπως θα ζωγράφιζε, θα ζωγράφισε, θα είχε ζωγραφίσει; 38

39 Καλές απαντήσεις για το 1ο θέµα της 7ης 1/5 Ωστόσο, σύγχρονες γραµµατικές προσεγγίσεις επικεντρώνονται µόνο στις τροπικότητες και εξοβελίζουν τις εγκλίσεις (Κλαίρης & Mπαµπινιώτης, 2005), προσέγγιση µε την οποία και συµφωνώ για δύο λόγους: αφενός γιατί δεν είναι καθόλου λειτουργικό να εγκλωβιζόµαστε στην γραµµατική εννοιολόγηση ενός άλλου παλιότερου γλωσσικού κώδικα (του αρχαιοελληνικού), για να περιγράφουµε έναν καινούργιο (αυτόν της νεοελληνικής) και αφετέρου γιατί ο όρος της τροπικότητας (εναλλακτικά µε την έννοια της «συντακτικής έγκλισης» του Τριανταφυλλίδη) µπορεί να περιγράψει και να εξηγήσει γραµµατικούς τύπους που µε το περιοριστικό σύστηµα των εγκλίσεων αναδεικνύονται σε προβληµατικές. 39

40 Καλές απαντήσεις για το 1ο θέµα της 7ης 2/5 Συµπερασµατικά, θεωρούµε ότι οι τροπικότητες µπορούν να αποτελέσουν µία συµπληρωµατική έννοια που καλύπτει τα κενά των εγκλίσεων και καταλήγουµε στο ότι η κατάργηση των εγκλίσεων δε θα ήταν αποτελεσµατική αντιθέτως, θα προκαλούσε σύγχυση, ιδιαίτερα κατά τη διδασκαλία της γλώσσας, όπου θα ήταν πλέον πολύπλοκο, για παράδειγµα, να δώσουµε οδηγίες σε παραδοσιακές ασκήσεις γραµµατικής που εντάσσονται στα σύγχρονα προγράµµατα, προκειµένου οι µαθητές να κατακτήσουν βασικές γνώσεις της γλωσσικής δοµής (π.χ. γραµµατική αναγνώριση). 40

41 Καλές απαντήσεις για το 1ο θέµα της 7ης 3/5 Η άποψή µου είναι ότι, προκειµένου να περιγραφεί µε πληρότητα και οµοιογένεια το ρηµατικό σύστηµα της Νέας Ελληνικής, θα ήταν επιθυµητό να στηριχτεί η περιγραφή του κυρίως στην έννοια της τροπικότητας. Με αυτόν τον τρόπο εγκαταλείπεται ο συντηρητισµός της µεταγλωσσικής ορολογίας των µορφολογικών τύπων των εγκλίσεων και προωθείται η σηµασιολογική πλευρά του ρήµατος. Έτσι, θεραπεύεται η ασυνέπεια των παραδοσιακών γραµµατικών και αποφεύγεται η σύγχυση που µπορεί να προκληθεί, κυρίως στο διδακτικό πλαίσιο του σχολείου, από τη συµπληρωµατική παρουσίαση εγκλίσεων και τροπικοτήτων. Τέλος, µε αυτόν τον τρόπο το περιγραφικό σύστηµα της νεοελληνικής γραµµατικής αξιοποιεί τα σύγχρονα επιστηµονικά επιτεύγµατα. 41

42 Καλές απαντήσεις για το 1ο θέµα της 7ης 4/5 Ο παραδοσιακός όρος έγκλιση έχει τεθεί υπό αµφισβήτηση τα τελευταία χρόνια. Υπάρχουν ακόµη και απόψεις, όπως των Κλαίρη και Μπαµπινιώτη (Φιλιππάκη & Σπυρόπουλος 2006: 17), για κατάργηση του όρου και αντικατάστασή του µε τον όρο τροπικότητες. Πιστεύω ότι ο όρος έγκλιση δεν πρέπει να καταργηθεί, δεδοµένου ότι ούτε η τροπικότητα, ούτε κάποιος άλλος όρος µπορεί να περιγράψει µε ακρίβεια µορφή και σηµασία του ρήµατος. Πρέπει, όµως, να οριοθετηθεί και να ξεκαθαριστεί το τι ακριβώς εκφράζει. Η τροπικότητα αναφέρεται µόνο στη σηµασιολογική χροιά που δίνει ο οµιλητής στο ρήµα και η έγκλιση αποτελεί µόνο την γραµµατική, µορφολογική εκφορά της (Τσαγγαλίδης 2011: 1166), έξω από τα στενά καλούπια των συγκεκριµένων χρόνων ανά έγκλιση. Οι εγκλίσεις µορφολογικά διαχωρίζονται σε προστακτική και µη προστακτική και προκύπτουν και δύο άλλες εγκλίσεις από τη µη προστακτική, που διαχωρίζονται µε βάση τη χρήση του αρνητικού µορίου: δεν για την οριστική, µην για την υποτακτική (Βελούδης και Φιλιππάκη 1984, 153). Οι εγκλίσεις αυτές δεν πρέπει να συγχέονται µε τις εγκλίσεις τις αρχαίας ελληνικής (Τσαγγαλίδης 2011: 1166). Εάν συµφωνήσουµε και διαχωρίσουµε τη µορφική από τη σηµασιολογική διάσταση, τότε θεωρώ ότι δεν τίθεται θέµα κατάργησης του όρου έγκλιση. Αντιθέτως, θα βοηθήσει στην καλύτερη, ευκολότερη, πληρέστερη περιγραφή της γλώσσας. 42

43 Καλές απαντήσεις για το 1ο θέµα της 7ης 5/5 παρατηρώντας το κλιτικό παράδειγµα του ρήµατος της ελληνικής διαπιστώνει κανείς ότι ουσιαστική µορφολογική, µονολεκτική διαφοροποίηση υπάρχει µόνο µεταξύ οριστικής και προστακτικής. Η υποτακτική διαφοροποιείται µορφολογικά από την οριστική µόνο µε την πρόταξη των τροπικών δεικτών «να» και «ας» και µε την χρήση της άρνησης «µην». Εποµένως, όπως επισηµαίνουν οι Βελούδης και Φιλιππάκη (Βελούδης & Φιλιππάκη 1983: 153) «στο ρηµατικό κλιτικό σύστηµα της ΝΕ µε βάση µόνο τις µορφολογικές καταλήξεις θα έπρεπε να αρκεστούµε σε µια διάκριση: προστακτική / µη προστακτική». Την άποψη αυτή επαναλαµβάνει και ο Τσαγγαλίδης (2012 ) γράφοντας ότι εδώ και πολλούς αιώνες η µορφολογία του ρήµατος της ελληνικής διακρίνει µόνο µεταξύ προστακτικής και µη προστακτικής στο επίπεδο των µονολεκτικών τύπων. Υπ αυτήν την έννοια η προστακτική είναι ο µοναδικός τύπος του ρήµατος που ανταποκρίνεται στον ορισµό της έννοιας έγκλιση. Για τον λόγο αυτό, η κατάργηση του παραδοσιακού αυτού όρου είναι επιτρεπτή και ίσως αναγκαία, αν θέλουµε να περιγράψουµε τη ΝΕ γλώσσα συγχρονικά. Ακολούθως, µπορεί να υιοθετηθεί ο ευρύτερος όρος τροπικότητα και τροπικοί δείκτες, για να περιγραφούν τα µορφολογικά χαρακτηριστικά αυτής. Η υιοθέτηση αυτής της ορολογίας αφ ενός περιγράφει συγχρονικά το µορφολογικό σύστηµα του ρήµατος κι αφ ετέρου λύνει προβλήµατα που ανακύπτουν και σχετίζονται µε την κατάταξη όλων των τύπων του ρήµατος που συνδυάζονται µε τους δείκτες αυτούς. 43

44 Καλές απαντήσεις για το 2ο θέµα της 7ης 1/2 (συνέχεια από την προηγούµενη διαφάνεια) Μια τέτοια «προβληµατική» περίπτωση είναι η διάκριση της πιθανολογικής από τη µελλοντική χρήση του δείκτη «θα». Ασφαλή µορφολογικά κριτήρια που να επιτρέπουν τη διάκριση µεταξύ του ρηµατικού τύπου «θα γράφει», στον οποίο το «θα» λειτουργεί ως χρονικός δείκτης του µέλλοντα, και του αντίστοιχου «θα γράφει», στον οποίο το «θα» λειτουργεί ως πιθανολογικός δείκτης, δεν υπάρχουν. Εποµένως, για να κάνουµε τη διάκριση, πρέπει να καταφύγουµε στα λεξιλογικά µέσα δήλωσης της τροπικότητας και να ελέγξουµε το κειµενικό περιβάλλον, τα συµφραζόµενα του µηνύµατος. Χρησιµοποιώντας το κριτήριο της αντικατάστασης, εντός του κειµενικού περιβάλλοντος, διαπιστώνουµε ότι κάθε φορά που ο δείκτης «θα» µπορεί να αντικατασταθεί από επιρρήµατα κι επιρρηµατικές εκφράσεις που έχουν πιθανολογική σηµασία, όπως π.χ. ίσως, µάλλον, πιθανόν, προφανώς κτό, παύει να λειτουργεί ως χρονικός δείκτης και γίνεται δείκτης τροπικότητας. Επιπλέον, αν θεωρήσουµε ότι οι τύποι αυτοί απαντώνται στον προφορικό λόγο, σηµαντικό κριτήριο για την παραπάνω διάκριση αποτελούν τα παραγλωσσικά µέσα δήλωσης τροπικότητας που περιγράφηκαν παραπάνω. 44

45 Καλές απαντήσεις για το 2ο θέµα της 7ης 2/2 Οι όροι θα ζωγράφιζε, θα ζωγράφισε, θα είχε ζωγραφίσει δεν εντάσσονται πουθενά, σύµφωνα µε την παραδοσιακή γραµµατική. Αυτό, προφανέστατα, αποτελεί µεγάλη έλλειψη, όταν όροι της γλώσσας παραµένουν ανένταχτοι. Αυτή θα ήταν µία καλή ευκαιρία να µιλήσουµε στους µαθητές µας για τον πλούτο της ελληνικής γλώσσας, την εξέλιξη/ αλλαγή της γραµµατικής και πώς ο ίδιος µορφολογικός τύπος σηµασιολογικά µπορεί να πάρει διαφορετικές ερµηνείες. Οι εγκλίσεις δεν µας βοηθάνε στην κατάταξη των παραπάνω όρων, οπότε θα καταφύγουµε στις τροπικότητες. Η χρήση του µορίου θα, όταν δεν είναι δείκτης µελλοντικής αναφοράς, µε τη συνοδεία κάποιου χρόνου της Οριστικής, µπορεί να κατηγοριοποιηθεί στην επιστηµική τροπικότητα. Εκφράζουν µία σοβαρή πιθανότητα, λίγο πιο ισχυρή από τη χρήση του ίσως (Τσαγγαλίδης χ.η). Οι όροι αυτοί, αποπλαισιωµένοι από την πρόταση, είναι δύσκολο να ερµηνευτούν. Η εξέτασή τους µέσα σε πρόταση/κείµενο θα µας οδηγούσε σε ασφαλέστερα συµπεράσµατα. 45

46 θα ζωγράφιζε: Το θα µε τον µη συνοπτικό παρελθοντικό τύπο συναντάται πιο συχνά στον λόγο και επιδέχεται περισσότερες ερµηνείες σε σχέση µε τους συνοπτικούς τύπους (Τσαγγαλίδης Α. χ.η.: 33). Μπορεί να ερµηνευθεί ως ενέργεια που δεν πραγµατοποιείται µε αναφορά και στις τρεις χρονικές βαθµίδες (Χατζησαββίδης 2011: 125), συµπέρασµα, ευγενική παράκληση ή πιθανότητα (Φιλιππάκη-Σπυρόπουλος 2006: 31) θα ζωγράφισε: Εµφανίζεται στον λόγο πιο σπάνια σε σχέση µε τους άλλους δύο τύπους. Ο Αόριστος, ακόµη και µε την συνοδεία του θα, δεν αναφέρεται ποτέ στο µέλλον (Τσαγγαλίδης χ.η.1: 1). Ερµηνεύεται µε αναφορά στο παρελθόν (Τσαγγαλίδης χ.η.3: 1) και έχει µόνο πιθανολογική χρήση. Φανερώνει κάτι που, µε βάση τα στοιχεία που έχουµε, έγινε, π.χ. θα έφτασε µέχρι τώρα. θα είχε ζωγραφίσει: Ο τύπος θα+υπερσυντέλικος µπορεί να χρησιµοποιηθεί, για να δηλώσει το µη πραγµατοποιηµένο ή µη πραγµατοποιήσιµο (Φιλιππάκη-Σπυρόπουλος 2006: 31) ως απόδοση υποθετικού λόγου (π.χ. Αν δεν είχε σκάσει το λάστιχο του αυτοκινήτου του, θα είχε φτάσει µέχρι τώρα). Μπορεί, επίσης, να απαντηθεί σε πλάγιο λόγο (π.χ. Είπε ότι θα είχε σχολάσει, πριν ξεκινήσει η συναυλία) (Τσαγγαλίδης Α. χ.η.2) 46

47 Καλές απαντήσεις για το 3ο θέµα της 7ης 1/2 Αν αγνοήσουµε τον όρο έγκλιση κι επικεντρωθούµε στην ευρύτερη έννοια της τροπικότητας, είναι κατανοητό ότι το βάρος για την κατανόηση αυτών των περιπτώσεων βρίσκεται στη χρήση και τη λειτουργία του «θα». Με βάση το κριτήριο της αντικατάστασης που περιγράφηκε παραπάνω, γίνεται κατανοητό ότι ο συγκριµένος δείκτης σε όλες αυτές τις περιπτώσεις λειτουργεί ως πιθανολογικός κι όχι ως χρονικός. Αν αυτό ξεκαθαριστεί στους µαθητές κι αυτοί καταλάβουν ότι το «θα» εκφράζει όχι µόνο τη χρονική βαθµίδα µέλλον, αλλά ακόµη: την πιθανότητα (θα ζωγράφισε περίπου 30 πίνακες σε ένα χρόνο ή θα είχε ζωγραφίσει πολύ περισσότερους πίνακες, αν δεν είχε το ατύχηµα στο χέρι), τη δυνατότητα να γίνει κάτι (θα ζωγράφιζε, αν είχε χρόνο), την επιθυµία (θα σε ζωγράφιζε ευχαρίστως) ή την απορία (θα ζωγράφισε άραγε τα παιδιά δίπλα στη θάλασσα;) στη συνέχεια είναι εύκολο για τον διδάσκοντα µέσα από τη χρήση αντίστοιχων παραδειγµάτων να εξηγήσει τις διαφοροποιήσεις που προκύπτουν από τη χρήση του διαφορετικού ποιού ενέργειας και της διαφορετικής χρονικής βαθµίδας. 47

48 Καλές απαντήσεις για το 3ο θέµα της 7ης 2/2 Εάν προέκυπτε κατά τη διδασκαλία µου στο δηµοτικό η ανάγκη να εξηγήσω και να κατατάξω τους µορφολογικούς τύπους: θα ζωγράφιζε, θα ζωγράφισε, θα είχε ζωγραφίσει, θα λειτουργούσα περίπου ως εξής: «Οι τύποι αυτοί γραµµατικά δεν ανήκουν σε κάποια συγκεκριµένη έγκλιση. Είναι ένας συνδυασµός του µορίου θα µε τον Παρατατικό (ή Αόριστο ή Υπερσυντέλικο), για να εκφράσει κανείς την πιθανότητα, σαν να λέει: Ίσως ζωγράφιζε. Η γλώσσα µας είναι τόσο πλούσια, που δε χωρά πολλές φορές στους κανόνες της γραµµατικής, οι οποίοι αφορούν τις βασικές και πολυπληθέστερες περιπτώσεις. Ωστόσο, βλέπουµε ότι υπάρχουν και επιπλέον περιπτώσεις που µπορούµε, όµως, πολύ σωστά να τις χρησιµοποιούµε και να τις ερµηνεύουµε, αφού είναι κοµµάτι της καθηµερινότητάς µας» Όπως παρατηρούµε, δε χρησιµοποιώ τον όρο τροπικότητες, διότι δεν απαντάται στη γραµµατική Δηµοτικού. 48

49 8α εργασία: Ποιόν ενέργειας ή όψη ή τρόπος Όπως προφανώς διαπιστώσατε από την παρουσίαση και το ποιόν ενέργειας (ή όψη ή τρόπος) αποτελεί µια ιδιότητα του ρήµατος της νέας ελληνικής, που σπάνια τονίζεται στις γλωσσολογικές αναλύσεις και στην διδασκαλία της. Πάντως από παλιά οι γλωσσολόγοι που ασχολήθηκαν µε την ανάλυση της νέας ελληνικής εντόπισαν αυτό το χαρακτηριστικό και του έδωσαν κάποια ονοµασία, ενώ οι νεότερες αναλύσεις άλλαξαν αυτήν την ονοµασία. Να µελετήσετε το κείµενο του Τσαγγαλίδη (βλ. αρχείο: Τσαγγαλίδης (MEG_34).pdf) και να προσπαθήσετε µε ~500 λέξεις να απαντήσετε στα εξής ερωτήµατα: α) Γιατί ο Τσαγγαλίδης θεωρεί ότι ο όρος «ποιόν ενέργειας» είναι ακατάλληλος; β) Μπορείτε να παραθέσετε φράσεις ανάλογες µε αυτές που παραθέτει ο Τσαγγαλίδης στην αρχή του άρθρου του, στις οποίες να µην γίνεται εµφανής η διαφορά στο ποιόν ενέργειας; 49

50 Καλές απαντήσεις για το 1ο θέµα της 8αης 1/2 Το ποιόν ενέργειας ή όψη ή τρόπος αποτελεί µια ιδιότητα του ρήµατος, η ορολογία της οποίας έχει απασχολήσει τις γλωσσολογικές έρευνες κι έχει διατυπωθεί µε διαφορετικούς όρους στις σχολικές γραµµατικές. [ ] Σύµφωνα µε τον Τσαγγαλίδη, υπάρχουν παραδείγµατα στη νέα ελληνική γλώσσα όπου είναι δυνατό οι διαφορετικοί χρόνοι να αναφέρονται στην ίδια ακριβώς χρονική περίοδο και διάρκεια (π.χ. θα κοιµηθώ όλο το βράδυ/ θα κοιµάµαι όλο το βράδυ). Ταυτίζοντας την επιλογή µεταξύ ενεστωτικού και αοριστικού θέµατος µε τη διαφορά ποιού ενέργειας δηµιουργείται σύγχυση µεταξύ πράξεων που είναι «εξακολουθητικές» ή «στιγµιαίες» ή που παρουσιάζονται ως τέτοιες (Τσαγγαλίδης, 2011, σελ 418). Έτσι φαίνεται πως ο Τσαγγαλίδης συµφωνεί µε τον Τριανταφυλλίδη στο ότι η διάκριση ενεστωτικού και αοριστικού θέµατος δεν δηλώνει τη διαφορά χρόνου ούτε διάρκειας αλλά τον τρόπο µε τον µε τον οποίο παρουσιάζεται το περιεχόµενο της πρότασης. 50

51 Σε αντίθεση µε το Λεξικό Μπαµπινιώτη, όπου επιχειρείται η διάκριση ανάµεσα στο «λεξικό ποιόν ενέργειας» και το «γραµµατικό ποιόν ενέργειας», ο Τσαγγαλίδης θεωρεί πως η γραµµατική διάκριση που επιτυγχάνεται µε την επιλογή µεταξύ ενεστωτικού και αοριστικού θέµατος είναι διάκριση όψης, δηλαδή τρόπου θέασης. Επιπρόσθετα χρησιµοποιεί ως καταλληλότερους όρους για τις δύο τιµές της όψης τους όρους συνοπτικό και µη συνοπτικό αντί για τους όρους τέλειο-ατελές, συντελεσµένο-ασυντέλεστο και εξακολουθητικό-στιγµιαίο (Τσαγγαλίδης, 2011, σελ 417). Παράλληλα εµµένοντας στη διάκριση µεταξύ των δυο τοµέων της όψης θεωρεί αναγκαίο τον διαχωρισµό της (γραµµατικής) κατηγορίας της όψης από τη (λεξική ή γνωσιακή) κατηγορία του ποιού ενέργειας. [ ] 51

52 Καλές απαντήσεις για το 1ο θέµα της 8αης 2/2 Η µορφολογική διαφοροποίηση µεταξύ ενεστωτικού και αοριστικού θέµατος η κατηγορία της όψης είναι η πιο κεντρική, σταθερή και σηµαντική κατηγορία του ρήµατος της νέας ελληνικής. Αφενός, διότι παρά την ποικιλοµορφία των µορφολογικών δεικτών της µετατροπής του ενεστωτικού θέµατος σε αοριστικό, όλοι οι τύποι του ρήµατος του συνόλου σχεδόν των ρηµάτων, εκτός από ελάχιστες µόνο εξαιρέσεις (όπως π.χ. οι περιπτώσεις των οµόηχων θεµάτων σε -ν-, -λλ- ή η απουσία αοριστικού θέµατος για τα κύρια καταστασιακά ρήµατα), σχηµατίζονται µε βάση αυτά τα δύο θέµατα και άρα η όψη δηλώνεται σε όλο το ρηµατικό σύστηµα (Τσαγγαλίδης, sine data). Αφετέρου, διότι «τα βλέµµατα προς την πραγµατικότητα», όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Tonet (1986), δηλαδή η προσωπική οπτική θεώρησης του περιεχοµένου της πρότασης από τον οµιλητή, η εσωτερική θεώρηση των γεγονότων, η οποία δηλώνεται µέσω της εν λόγω µορφολογικής διαφοροποίησης, διαδραµατίζει πρωτεύοντα ρόλο στην ελληνική και παράλληλα υπερβαίνει την κατηγορία του χρόνου. 52

53 Αν και η µορφολογική διάκριση ενεστωτικού και αοριστικού θέµατος είναι ευκρινής, η σχετική ορολογία που αναπτύχθηκε για την ονοµασία του φαινοµένου και κυρίως η απόδοσή του ως «ποιόν ενέργειας» συσκότισε τη φύση του. Ως εκ τούτου, δικαίως ο Τσαγγαλίδης κρίνει τον όρο ως ακατάλληλο και παραπλανητικό, αφού έτσι ελλοχεύει ο κίνδυνος να περάσουµε από την υποκειµενική θεώρηση της περίστασης από τον οµιλητή, την όψη, στη χρονική και ποιοτική αποτίµηση της ίδιας της περίστασης, στο ποιόν της. Όµως, όπως αποδεικνύεται µέσα από τα σχετικά παραδείγµατα που παραθέτει ο Τσαγγαλίδης, η επιλογή που κάνει ο οµιλητής µεταξύ του ενεστωτικού-αοριστικού θέµατος δε δηλώνει απαραιτήτως ούτε διαφορά στη χρονική αναφορά της ενέργειας, ούτε στη διάρκειά της, ούτε στη φύση της περίστασης για την οποία γίνεται λόγος στην πρόταση. 53

54 Καλές απαντήσεις για το 2ο θέµα της 8αης 1/2 Μερικά ανάλογα παραδείγµατα, που θα µπορούσαµε µε τη σειρά µας να παραθέσουµε, αποδεικνύουν του λόγου το αληθές. Έτσι λέγοντας: «Εργάστηκα/εργαζόµουν τρία χρόνια στην Ισπανία.», «Εργάστηκα/ εργαζόµουν στην Ισπανία από το 2000 ως το 2003.» ή «Ο κακοποιός ξέφυγε/ξέφευγε όλες τις φορές από την αστυνοµία.», τα χρονικά και ποιοτικά δεδοµένα των περιστάσεων για τις οποίες γίνεται λόγος στις προτάσεις παραµένουν τα ίδια. Αυτό που αλλάζει είναι η εστίαση του οµιλητή: µε τον συνοπτικό τύπο (αοριστικό θέµα) παρουσιάζεται η περίσταση ως σύνολο χωρίς να ενδιαφέρει η εσωτερική της διάρθρωση, ενώ µε τον µη συνοπτικό (ενεστωτικό θέµα), ο οµιλητής φωτίζει µόνο ένα τµήµα της περίστασης, δηλαδή την παρουσιάζει στην εξέλιξή της. 54

55 Καλές απαντήσεις για το 2ο θέµα της 8αης 2/2 φράσεις στις οποίες δεν γίνεται εµφανής η διαφορά στο ποιόν ενέργειας. -Θα νοικιάζουµε εκεί για όλο το χρόνο. -Θα νοικιάσουµε εκεί για όλο το χρόνο. -Έλεγα µήπως βγούµε για λίγο. -Είπα µήπως βγούµε για λίγο -Ίσως λείπει την Κυριακή. -Ίσως λείψει την Κυριακή. -Έρχοµαι σε 5 λεπτά! -Θα έρθω σε 5 λεπτά! Μέσα από τα παραπάνω παραδείγµατα γίνεται κατανοητή η τοποθέτηση του Τσαγγαλίδη για την ακαταλληλότητα του όρου ποιού ενέργειας και η ορθότητα της υιοθέτησης του όρου όψη. 55

56 8β εργασία: Αναφορικές προτάσεις Οι αναφορικές προτάσεις, όπως προφανώς διαπιστώσατε από την παρουσίαση, αποτελούν τις περισσότερο περίπλοκες γραµµατοσυντακτικά δευτερεύουσες προτάσεις της νέας ελληνικής. Να διαβάστε τα σχετικά κείµενα του ΥΛΙΚΟΥ (βλ. αρχεία: Περιοριστικές αναφορικές προτάσεις (Η ελληνική ως ξένη).pdf και Μη περιοριστικές αναφορικές προτάσεις (Η ελληνική ως ξένη).pdf) και να εξηγήσετε µε ~500 λέξεις την περιπλοκότητα των αναφορικών προτάσεων στη νέα ελληνική. 56

57 Καλή απάντηση για την 8βη Οι αναφορικές προτάσεις διακρίνονται σε επιθετικές και σε ελεύθερες. Οι επιθετικές εισάγονται µε τις αναφορικές αντωνυµίες ο οποίος και που και χρησιµοποιούνται για να προσδιορίσουν κάποιο όρο (συνήθως ουσιαστικό) της κύριας πρότασης. Αυτές µε βάση τη θέση τους στο νοηµατικό πλαίσιο του λόγου διακρίνονται σε περιοριστικές (προσδιοριστικές) και µη περιοριστικές (προσθετικές). Οι περιοριστικές αποτελούν αναγκαίους προσδιορισµούς του όρου που προσδιορίζουν και απαραίτητα συµπληρώµατα για την κατανόηση του. Για αυτό δεν χωρίζονται µε κόµµα από τον όρο που προσδιορίζουν, ενώ στον προφορικό λόγο δεν γίνεται παύση. 57

58 Μη προσδιοριστικές είναι όσες δίνουν µια πρόσθετη πληροφορία στον όρο αναφοράς, η οποία δεν είναι απαραίτητη για τον ακριβή προσδιορισµό του και για αυτό χωρίζονται µε κόµµα από τον όρο που προσδιορίζουν ( www2.media.uoa.gr/language/grammar/details.php?id=110). «Η Μαρία, που είναι πραγµατική φίλη, µου συµπαραστάθηκε». Ακόµα και αν παραλείψουµε την αναφορική πρόταση, δεν αλλάζει το νόηµα της κύριας. Η ίδια αναφορική πρόταση ενδέχεται να είναι προσδιοριστική ή µη προσδιοριστική ανάλογα µε το νόηµα που επιδιώκουµε να τις δώσουµε. Αν πω «Πέταξα τα ρούχα που είχαν φθαρεί» (προσδιοριστική), εννοώ ότι πέταξα όσα από τα ρούχα είχαν φθαρεί. Αν όµως πω «Πέταξα τα ρούχα, που είχαν φθαρεί» (µη προσδιοριστική), εννοώ ότι τα ρούχα είχαν φθαρεί και τα πέταξα. Επίσης, αν πω «Τα παιδιά που κουράστηκαν σταµάτησαν το παιχνίδι», εννοώ ότι σταµάτησαν το παιχνίδι µόνο τα παιδιά που κουράστηκαν, ενώ στην πρόταση «Τα παιδιά, που κουράστηκαν, σταµάτησαν το παιχνίδι» το «που κουράστηκαν» δίνει µια επιπλέον πληροφορία. Με την χρήση, λοιπόν, του κόµµατος αποφεύγονται ασάφειες και παρανοήσεις. 58