Επί ασπαλάθων, Γ. Σεφέρης

Επί ασπαλάθων, Γ. Σεφέρης Ο ΜΥΘΟΣ ΤΟΥ ΗΡΟΣ Ο Πλάτωνας επιλέγει να κλείσει το πολυσύνθετο έργο του, την «Πολιτεία», με μια αισιόδοξη διδαχή, ένα βαρυσήμαντο μύθο, που αναφέρεται στη μεταθανάτια ζωή. Ο δίκαιος άνθρωπος επιβραβεύεται και σ αυτόν τον κόσμο, αλλά και μετά θάνατον. Αντίθετα οι άδικοι, οι τύραννοι, οι κακούργοι, τιμωρούνται σκληρά. Απόδειξη αυτής της απόδοσης της δικαιοσύνης στον άλλο κόσμο, είναι η μαρτυρία του Ηρός του Αρμενίου, την οποία εκθέτει μέσα από το στόμα του Σωκράτη. Σύμφωνα με το μύθο, ο Ηρ ο γιος του Αρμενίου, που ήταν γενναίος πολεμιστής, σκοτώνεται στη μάχη. Το σώμα του για δέκα ημέρες παρέμεινε στο πεδίο της μάχης ανάμεσα στα πτώματα των υπολοίπων πολεμιστών που είχαν αρχίσει να αποσυντίθενται. Μετά από δώδεκα ημέρες, αφού τον είχαν μεταφέρει σπίτι του, τη στιγμή που τον είχαν πάνω στη νεκρική πυρά, ο ήρωας ξαναγύρισε στη ζωή και άρχισε να διηγείται όσα είχε δει η ψυχή του στον άλλο κόσμο. Η ψυχή του, όπως διηγείται ο ίδιος ο Ηρ στο μύθο, που είχε φύγει από το σώμα του, πορεύτηκε μαζί με άλλες ψυχές σε έναν τόπο δαιμονικό. Εκεί υπήρχαν δύο ανοίγματα πάνω στη γη, το ένα δίπλα στο άλλο και άλλα δύο απέναντί του πάνω στον ουρανό. Ανάμεσά τους κάθονταν δικαστές, οι οποίοι, αφού δίκαζαν, πρόσταζαν τους δίκαιους να προχωρήσουν δεξιά και επάνω, μέσα από τον ουρανό και τους άδικους αριστερά και κάτω. Όταν παρουσιάστηκε ο Ηρ στους δικαστές, του είπαν να ακούει και να βλέπει προσεκτικά ό, τι συνέβαινε εκεί για να γίνει αγγελιοφόρος και να τα ανακοινώσει αργότερα όλα στους ζωντανούς. Έβλεπε εκεί τις ψυχές που είχαν δικαστεί, να προχωρούν προς τα δύο ανοίγματα και άλλες να βγαίνουν από τα άλλα δύο. Όσες ανέβαιναν από τα ανοίγματα της γης ήταν κατασκονισμένες και διψασμένες, ενώ όσες κατέβαιναν από τον ουρανό ήταν καθαρές. Όλες οι ψυχές πήγαιναν προς ένα λιβάδι και κατασκήνωναν εκεί σαν να ήταν σε πανηγύρι. Όσες έρχονταν από τη γη, έκλαιγαν και οδύρονταν για όσα είχαν πάθει κατά την πορεία τους κάτω από τη γη, που είχε κρατήσει χίλια χρόνια. Όσες έρχονταν από τον ουρανό διηγούνταν όλα τα ευχάριστα που είχαν δοκιμάσει και όλη την ομορφιά που είχαν αντικρίσει. Οι ψυχές που είχαν διαπράξει αδικήματα, πλήρωναν για όλα δεκαπλάσιες ποινές. Επίσης με την ίδια αναλογία, δεκαπλάσιες ήταν και οι ανταμοιβές για όσες ψυχές είχαν φανεί δίκαιες. Ακόμη μεγαλύτερες ήταν οι τιμωρίες για όσους είχαν ασεβήσει προς τους θεούς ή τους γονείς ή για όσους είχαν σκοτώσει με τα ίδια τους τα χέρια. Τον Αρδιαίο, τον τύραννο της Παμφυλίας που διέπραξε στη ζωή του μεγάλα και πολλά κακουργήματα, οι τιμωροί του άλλου κόσμου τον έδεσαν χειροπόδαρα και τον τραβούσαν πάνω στα αγκάθια των ασπαλάθων. Ύστερα μαζί με άλλους πολλούς που είχαν διαπράξει πολλά ανομήματα, τον πέταξαν στον Τάρταρο. Επτά ημέρες έμειναν οι ψυχές στο λιβάδι και την όγδοη πορεύτηκαν σε ένα τόπο, όπου έβλεπαν ένα φως σαν ουράνιο τόξο, αλλά πολύ λαμπρότερο και καθαρότερο. Εκεί, μετά από μιας ημέρας δρόμο, είδαν να ναι τεντωμένες από τον ουρανό οι άκρες των δεσμών που τον συγκρατούσαν. Αυτό το φως ήταν ο σύνδεσμος του ουρανού που συγκρατούσε την ουράνια περιφορά. Από τις άκρες των δεσμών του ήταν σφιχτά στερεωμένο το αδράχτι της Ανάγκης, το οποίο προκαλεί όλες τις κινήσεις. Το αδράχτι είχε στέλεχος και αγκίστρι από σκληρό μέταλλο και σφόνδυλο που ήταν κοίλος και περιείχε άλλους επτά σφονδύλους. Στους κύκλους που σχημάτιζαν τα επάνω χείλη των σφονδύλων ήταν καθισμένες και περιστρέφονταν Σειρήνες, μια πάνω σε κάθε κύκλο. Κάθε Σειρήνα έβγαζε από μέσα της έναν ήχο και όλες μαζί σχημάτιζαν ένα αρμονικό ταίριασμα από νότες. Την κυκλική κίνηση των σφονδύλων, πάνω στα γόνατα της Ανάγκης, παρακολουθούσαν καθισμένες πάνω σε θρόνους οι τρεις Μοίρες, η Λάχεσις, η Κλωθώ και η 1

Άτροπος και τραγουδούσαν η καθεμιά πάνω στη μελωδία των Σειρήνων. Η Λάχεσις τα περασμένα, η Κλωθώ τα τωρινά και η Άτροπος τα μελλούμενα. Φθάνοντας εκεί οι ψυχές, ήταν αναγκασμένες να διαλέξουν το είδος της ζωής που ήθελαν να ζήσουν κατά την επόμενη ενσάρκωσή τους. Ένας προφήτης έπειτα πήρε από τα γόνατα της Λάχεσης πολλά παραδείγματα ζωής, τα τοποθέτησε μπροστά στις ψυχές και ανεβαίνοντας σε ένα βήμα ψηλό, απήγγειλε ένα λόγο της Λάχεσης που καλούσε τις ψυχές να τραβήξουν τον κλήρο τους για τη σειρά που θα διαλέξουν. Ο καθέναν έπρεπε ανάλογα με τη σειρά που προσδιόριζε ο κλήρος του, να επιλέξει ένα ορισμένο είδος ζωής. Οι αφιλοσόφητες ψυχές έσπευσαν να επιλέξουν βίους ένδοξους, χωρίς να υπολογίσουν πόση δυστυχία κρύβουν μέσα τους τα αξιώματα και τα μεγαλεία. Όσες όμως ψυχές είχαν δοκιμαστεί σκληρά στην προηγούμενη ζωή τους, τώρα πρόσεχαν να μην απατηθούν από τη δολερή λάμψη. Είδε την ψυχή του Οδυσσέα, που χε τον τελευταίο κλήρο, να διαλέγει την ήσυχη ζωή ενός άσημου ανθρώπου. Επίσης είδε πολλές ψυχές ανθρώπων να επιλέγουν ζωές ζώων και πολλών ζώων να επιλέγουν ζωές ανθρώπων. Μετά την επιλογή της κάθε ψυχή πήγαινε μπροστά στη Λάχεση και εκείνη έδινε στην καθεμιά ένα δαίμονα που θα τη συνόδευε στη ζωή που είχε διαλέξει. Ο δαίμονας πήγαινε πρώτα την ψυχή στην Κλωθώ για να επικυρώσει αυτή την επιλογή της μοίρας της κάθε ψυχής και μετά την πήγαινε στην Άτροπο, η οποία έκανε αμετάστροφη την επικύρωση της Κλωθώς. Έπειτα όλες οι ψυχές, χωρίς να κοιτάζουν πίσω, προχωρούσαν προς την πεδιάδα της λήθης όπου κατασκήνωναν εκεί και έπιναν από το νερό του Αμέλητα ποταμού και σιγά - σιγά ο καθένας ξεχνούσε τα πάντα. Τα μεσάνυχτα, μετά από δυνατή βροντή και σεισμό οι ψυχές άρχιζαν να αναπηδούν προς τα πάνω για να ξαναγεννηθούν μέσα στα νέα τους σώματα. Τον Ήρα μόνο δεν τον άφησαν να πιει νερό από τον Αμέλητα ποταμό. Το πώς ξαναγύρισε στο σώμα του δεν το ήξερε. Ξαφνικά ανοίγοντας τα μάτια του, απλώς είδε πως ήταν πρωί και βρισκόταν πάνω στην πυρά. Ο μύθος του Ηρός είναι επίνοια του Πλάτωνα, αλλά ο φιλόσοφος έχει αντλήσει στοιχεία από κάποια προφορική παράδοση, από τη λαϊκή πίστη, από τις θεωρίες των ορφικών και των πυθαγορείων για τη μεταφυσική και από τις τελετουργίες των Ελευσίνιων μυστηρίων. Βλέπουμε εδώ την μεγάλη σημασία της πείρας που έχει αποκτήσει η ψυχή από την προηγούμενη ζωή της επάνω στη γη, για την απόφαση που θα πρέπει να πάρει, για τη μοίρα που θα διαλέξει. Η εκλογή του καινούργιου βίου, στηρίζεται στην ανάμνηση αυτής της γνώσης που έχει η ψυχή από την πείρα της και είναι μη αναστρέψιμη. Γι αυτό η ψυχή, δεν πρέπει να κάνει αλόγιστη εκλογή, αλλά να προσέξει πολύ. Είναι πολύ σημαντικό επίσης, το γεγονός της ελευθερίας της εκλογής και θέλει να μας δηλώσει ο Πλάτωνας εδώ, τη μεταφυσική ευθύνη που έχει ο κάθε άνθρωπος για τη ζωή του. Η ευθύνη αυτή αγγίζει την αιωνιότητα. Ο καθένας είναι απόλυτα ελεύθερος να διαλέξει τη μοίρα του και μόνο ο ίδιος έχει την ευθύνη, χωρίς να παρεμβαίνει κανένας θεός. Η ίδια η ψυχή του ανθρώπου έχοντας ακόμα τη γνώση και την πείρα, χωρίς ακόμα να έχει πιει το νερό της λήθης, διαλέγει ανάμεσα σε πολλά παραδείγματα ζωής αυτό που θέλει. Τα παραδείγματα που έχουν μπροστά τους οι ψυχές, είναι πολύ περισσότερα από το σύνολό τους και γι αυτό αν αναλογιστούν και τη γνώση που έχουν, μπορούν να διαλέξουν αυτό που τους αρμόζει. Και για να φανεί ότι η ευθύνη και η δυσκολία είναι η ίδια και για τον πρώτο και για τον τελευταίο που θα διαλέξει, ο προφήτης της Μοίρας Λάχεσης, αναφέρει ότι, δεν θα πρέπει, ούτε ο πρώτος να είναι ανέμελος ούτε ο τελευταίος να χάνει το κουράγιο του. Η ψυχή επίσης δεν μπορεί να επηρεαστεί από πουθενά, αφού δεν μπορεί να δεχτεί βοήθεια ούτε από τους θεούς ούτε από τις Μοίρες. Έχει ως μοναδική βοήθεια την ανάμνηση, τη γνώση και την πείρα που έχει αποκτήσει κατά την διάρκεια της ζωής της στη γη. Κάτι που θέλει επίσης ο μύθος να παραστήσει ανάγλυφα, είναι η ενότητα της προσωπικότητας, στην οποία ο άνθρωπος κατευθύνεται, μέσα από τις πράξεις του και τις αποφάσεις του. Αυτό που 2

πρέπει να κρατήσουμε, είναι ότι στη ψυχή, αποδίδεται πλήρως δικαιοσύνη και παράλληλα ελευθερία να επιλέξει ενσυνείδητα, βάση της πείρας της, τη μοίρα της για την επόμενη ζωή της. Στοιχεία τόπου και χρόνου Ο ποιητής βρίσκεται στο ακρωτήριο του Σουνίου στις 25 Μαρτίου 1971, ημέρα του Ευαγγελισμού, και είναι βέβαια άνοιξη (οι λέξεις ήταν του Ευαγγελισμού άνοιξη συνδέουν το ποίημα με την εποχή που αυτό γράφτηκε). Το επίρρημα πάλι λειτουργεί πολλαπλά: και για την εποχή του έτους και για τον εορτασμό της 25ης Μαρτίου ίσως και για το καθεστώς, που εξακολουθεί να υφίσταται. Μια τελευταία σύνδεση του ποιήματος με την εποχή που γράφτηκε είναι η ένδειξη μετά το τέλος του ποιήματος: 31 του Μάρτη 1971. Πέρα όμως από τους σαφείς τοπικούς και χρονικούς προσδιορισμούς, το γενικό αντιτυραννικό πνεύμα του ποιήματος μας παραπέμπει στην εποχή της επτάχρονης δικτατορίας (1967-1974). Η φυγή ανήμερα του Ευαγγελισμού Ο ποιητής επισκέπτεται το Σούνιο ανήμερα του Ευαγγελισμού. Η 25η Μαρτίου είναι ημέρα εθνικής γιορτής: οι Έλληνες γιορτάζουν την έναρξη της Επανάστασης του 1821, που τους χάρισε την ελευθερία αυτήν όμως την έχει καταλύσει η δικτατορία, κάτι που είναι δυσβάσταχτο για τον ποιητή (είναι η πέμπτη άνοιξη που βρίσκει την Ελλάδα σ' αυτή την κατάσταση). Εξάλλου, οι άνθρωποι του καθεστώτος ευτελίζουν την εθνική γιορτή με στομφώδεις πανηγυρικούς και με πομπώδεις εορταστικές εκδηλώσεις, παραλληλίζοντας την Επανάσταση του 1821 με το καθεστώς που έχουν επιβάλει και που το ονομάζουν και αυτό «επανάσταση». Τώρα μάλιστα που κλείνουν 150 χρόνια από το 1821, οι παραπάνω εκδηλώσεις είναι ακόμα πιο έντονες και πανηγυρικές, και ο Σεφέρης, για να αποφύγει εκείνη την ατμόσφαιρα και για να νιώσει όπως καταλαβαίνει ο ίδιος το νόημα της ημέρας, επιλέγει τη φυγή στη γαλήνη και στην ερημιά του Σουνίου. 3 Οι δύο εικόνες του Σουνίου Στην πρώτη στροφική ενότητα (στ. 1-7) ο ποιητής χαρακτηρίζει πρώτα το Σούνιο ωραίο και στη συνέχεια παρουσιάζει τα στοιχεία που αιτιολογούν αυτόν το χαρακτηρισμό, δίνοντας δύο όψεις του τοπίου: α. Η πρώτη εικόνα αναφέρεται στο ανοιξιάτικο φυσικό τοπίο και τη συνθέτουν: πράσινα φύλλα, που είναι λιγοστά (βρισκόμαστε μόνο στην αρχή της άνοιξης - εξάλλου, το ελληνικό τοπίο έχει λιγοστή βλάστηση) σκουριασμένες πέτρες (είναι η πετρώδης και άγονη ελληνική γη, ενώ με το σκουριασμένες αποδίδεται μεταφορικά το χρώμα που έχουν οι πέτρες της περιοχής) κόκκινο χώμα (το κοκκινόχωμα της περιοχής) ασπάλαθοι από όλα τα επιμέρους στοιχεία των δύο εικόνων το μεγαλύτερο βάρος πέφτει στους ασπάλαθους, που παρουσιάζονται πιο λεπτομερειακά, γιατί θα παίξουν ουσιαστικό ρόλο στη συνέχεια. β. Η δεύτερη εικόνα εντάσσεται στη φύση, όμως δεν είναι δημιούργημα δικό της, παρά αποτελεί απόηχο της ελληνικής πολιτισμικής παράδοσης, και ειδικά του κλασικού Ελληνισμού, ο οποίος εξακολουθεί να κάνει αισθητή την παρουσία του ως σήμερα. Πρόκειται για τα ερείπια του αρχαίου ναού του Ποσειδώνα στο Σούνιο, που δίνονται όχι μόνο οπτικά αλλά και ηχητικά - με μεταφορικό τρόπο. Τα ερείπια του αρχαίου ναού του Ποσειδώνα ο ποιητής τα βλέπει μεταφορικά, σαν αρχαία άρπα που έχει για χορδές τις κολόνες. Έτσι, η οπτική εικόνα γίνεται και ακουστική. Στην περιγραφή χρησιμοποιείται το ρήμα αντηχούν σε «εξακολουθητικό» ενεστώτα, για να δηλωθεί η επίδραση

και η επιβίωση του αρχαίου κλασικού παρελθόντος ως το παρόν (ο αρχαιοελληνικός πολιτισμός εκπέμπει την επίδρασή του στον κόσμο ως τις μέρες μας). Οι ασπάλαθοι Η χρήση της χαρακτηριστικής φράσης δείχνοντας έτοιμα τα μεγάλα τους βελόνια θα μπορούσε, σε συσχετισμό με το κεντρικό θέμα του ποιήματος, να σχολιαστεί ως εξής: θέμα του ποιήματος είναι η τιμωρία του πανάθλιου Τυράννου Αρδιαίου. Στόχος του, να υποδείξει τον τρόπο με τον οποίο πρέπει να τιμωρηθούν και οι σύγχρονοι τύραννοι: να συρθούν και αυτοί επί ασπαλάθων (επομένως και ο τίτλος του ποιήματος παραπέμπει βέβαια στο παρελθόν, στην τιμωρία του Αρδιαίου, αλλά και υποδεικνύει ή προβλέπει τη μελλοντική τιμωρία των σύγχρονων τυράννων). Για την τιμωρία λοιπόν οι ασπάλαθοι υπάρχουν, αφού φυτρώνουν ακόμη στην ίδια περιοχή και δείχνουν έτοιμα τα μεγάλα τους βελόνια: οι δύο πρώτες λέξεις (δείχνουν έτοιμα) μας παραπέμπουν σε μερικά ζώα, σε στιγμές που δείχνουν απειλητικά τα δόντια ή τα νύχια τους σε στάση επιθετικής ετοιμότητας. Και τα αγκάθια είναι πρόθυμα για το ρόλο που θα διαδραματίσουνείναι μάλιστα μυτερά και σκληρά σαν βελόνια. Τέλος, τα μεγάλα αγκάθια θα προξενήσουν πιο βαθιά οδύνη στους τυράννους και η τιμωρία τους θα είναι πιο φριχτή. Και ακόμα μία παρατήρηση: η λέξη έτοιμα λειτουργεί και ως π ρ ο σ ή μ α ν σ η, γιατί περιμένουμε παρακάτω να δούμε για ποιο ρόλο, για ποια λειτουργία ήταν έτοιμα. Τα αποσιωπητικά Στο τέλος του στίχου 7 ο ποιητής χρησιμοποιεί τα αποσιωπητικά, που έχουν αυτή τη λειτουργία: η θέα των ασπάλαθων και του αρχαίου ναού φέρνει στον ποιητή κάποιες σκέψεις, οι οποίες παραλείπονται, και τα αποσιωπητικά χρησιμοποιούνται για να καλύψουν το φαινομενικό κενό που υπάρχει ανάμεσα στην πρώτη και στη δεύτερη ατροφική ενότητα. Έτσι, θα λειτουργήσουν οι συνειρμοί που θα οδηγήσουν στην ερώτηση του στίχου 9 και στη συνέχεια στην παρουσίαση του κύριου θέματος του ποιήματος. - Οι συνειρμικές σκέψεις του ποιητή οι οποίες παραλείπονται θα μπορούσαν να είναι σαν αυτές: «Είμαστε ένας λαός με λαμπρό παρελθόν, όπως το δείχνουν αυτές οι κολόνες τους αρχαίου ναού του Ποσειδώνα, που βρίσκονται εδώ στο Σούνιο, κοντά στις πέτρες και στους ασπάλαθους με τα κίτρινα φύλλα και τα μεγάλα αγκάθια. Αλήθεια, από όλα αυτά κάτι μου θυμίζει έναν αρχαίο τύραννο σαν τους σημερινούς, τον Αρδιαίο: μια αρχαία λέξη που κοντεύει να σβήσει από την μνήμη μου, παρόλο που χρησιμοποιείται ως τις μέρες μας δηλώνοντας το ίδιο πράγμα, μια λέξη που την αναφέρει, νομίζω, σε ένα έργο του ο Πλάτωνας. Α, ναι: "ασπάλαθος". Θα ψάξω το βράδυ να βρω την περικοπή». 4 Η γαλήνη Η λέξη γαλήνη του στίχου 8 θα διαπιστώσουμε ότι έχει τη δική της βαρύτητα μέσα στο ποίημα, αν σκεφτούμε ποιο είναι το περιεχόμενό της, από πού απορρέει αυτή και πώς επιδρά στη σκέψη του ποιητή: α. Γαλήνη σημαίνει ηρεμία, αταραξία. Εδώ η λέξη έχει διττή σημασία και γαλήνη είναι: η ηρεμία του τοπίου, επειδή μέσα στην ερημιά δεν υπάρχουν θόρυβοι, και μεταφορικά η ψυχική ηρεμία του ποιητή αυτή προέρχεται και από τη γαλήνη του τοπίου και τη θέα του αρχαίου ναού αλλά και από το ότι αυτός βρίσκεται μακριά από τους πομπώδεις εορτασμούς, που θα του προξενούσαν ψυχική ταραχή. β. Η γαλήνη δίνει την ευκαιρία στον ποιητή να αφεθεί σε σκέψεις, με αποτέλεσμα να λειτουργήσει ο νους του συνειρμικά.

Η ερώτηση του στίχου 9 και ο συνειρμός Η μετάβαση της ποιητικής σκέψης στον Αρδιαίο γίνεται συνειρμικά και με τη χρήση της ερώτησης (του ποιητή στον εαυτό του): στο νου του ποιητή ήρθε ξαφνικά ο Αρδιαίος, προφανώς συνειρμικά, αφού αυτό έγινε ασύνειδα. Και ο ποιητής αναρωτιέται τι είναι εκείνο που του έφερε στο νου του τον Αρδιαίο. Έτσι, διαπιστώνει ότι η θέα των ασπάλαθων (οπτική παράσταση) ανέσυρε στη μνήμη του την ίδια λέξη, που τη χρησιμοποιεί ο Πλάτωνας στην Πολιτεία (ο συνειρμός λειτούργησε σύμφωνα με το «νόμο της ομοιότητας») και η λέξη του αρχαίου κειμένου ανέσυρε τον Αρδιαίο, για τον οποίο γίνεται λόγος στη σχετική περικοπή (εδώ ο συνειρμός λειτούργησε σύμφωνα με το «νόμο της συνάφειας στο χώρο»).ο συνειρμός λοιπόν λειτούργησε έτσι: οπτική παράσταση των ασπάλαθων η αρχαία λέξη «ασπάλαθοι» ο Αρδιαίος. Τη φράση στου μυαλού τ' αυλάκια (στ. 10) την αντλεί ο ποιητής από τον Αισχύλο ( Ἑπτά ἐπί Θήβας ). Ο αρχαίος ποιητής εννοεί την εικόνα που παρουσιάζει ο εγκέφαλος εξωτερικά. Η τιμωρία του Αρδιαίου Ο ποιητής, μεταφράζοντας με δικό του ποιητικό τρόπο το σχετικό χωρίο από την Πολιτεία του Πλάτωνα, περιγράφει παραστατικά την τιμωρία του Αρδιαίου χρησιμοποιώντας ρήματα με έντονα ενεργητική σημασία και δίνοντας με ιδιαίτερο τρόπο τις φάσεις της τιμωρίας: α. Τα ρήματα που χρησιμοποιεί ο ποιητής (έδεσαν, έριξαν, έγδαραν, έσυραν, καταξέσκισαν, πέταξαν) δηλώνουν μαζί και με άλλες λέξεις σκληρά και άγρια βασανιστήρια. β. Στην παραστατική περιγραφή της τιμωρίας του Αρδιαίου παρατηρείται μια κλιμακούμενη ένταση από τη μία φάση στην άλλη (ένα crescendo αν μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε το σχετικό όρο της μουσικής), η οποία ξεκινάει από το απλό δέσιμο του ενόχου, για να φτάσει ως το πλήρες κουρέλιασμά του. 5 Οι επιλογικοί στίχοι 19 Και 20 Οι επιλογικοί στίχοι 19 και 20 συνοψίζουν την περιγραφή της μαρτυρικής τιμωρίας του Αρδιαίου, εκφράζοντας παράλληλα τη θέση του ποιητή και υποδηλώνοντας κάποιαν επιθυμία του: α. Ο ποιητής τάσσεται όχι μόνο εναντίον του Αρδιαίου αλλά και γενικά εναντίον των τυραννικών καθεστώτων και των ανθρώπων εκείνων που επιβάλλουν στο λαό την εξουσία με τη βία και με το έγκλημα. Αυτό δηλώνεται με τις λέξεις πλέρωνε τα κρίματά του και κυρίως με το χαρακτηρισμό πανάθλιος (το επίθετο σε υπερθετική λειτουργία), ο οποίος προέρχεται από τον ποιητή και όχι από το πλατωνικό κείμενο. Εδώ είναι απαραίτητος ένας ιδιαίτερος σχολιασμός για το λειτουργικό ρόλο του ρήματος πλέρωνε, με τη χρήση του οποίου τονίζεται όχι τόσο η χρονική βαθμίδα που δηλώνεται (το παρελθόν) αλλά ο «εξακολουθητικός τρόπος» του: η τιμωρία του τυράννου δεν ήταν παροδική, αλλά συνεχής και δε θα σταματούσε ποτέ. β. Παρόλο που η διατύπωση του χωρίου είναι αποφαντική και όχι βουλητική, τα λόγια του ποιητή υποδηλώνουν και μιαν άλλη θέση, που υποκρύπτει δεοντολογική στάση και επιθυμία: ότι με παρόμοιο σκληρό τρόπο πρέπει να τιμωρούνται για τα εγκλήματά τους οι τύραννοι όλων των εποχών - επομένως και αυτοί που κυβερνούν τη στιγμή εκείνη την Ελλάδα. Εκτός από το τέλος των τυράννων, που αποτελεί προσωπική γι αυτούς υπόθεση, ο ποιητής, όπως έχει αναφέρει στη γνωστή αντιδικτατορική δήλωσή του στις 28-3-1969, προβλέπει την τραγωδία να περιμένει αναπότρεπτη στο τέλος. Η πρόβλεψη αυτή επαληθεύτηκε με την τραγωδία της Κύπρου το 1974, αλληλένδετη με τη δικτατορία και ταυτόχρονη με την κατάρρευσή της.

Τα εγκλήματα των τυράννων Ο Αρδιαίος διέπραξε πατροκτονία, αδελφοκτονία και άλλα ειδεχθή εγκλήματα. Αλλά σε όλες τις εποχές τα εγκλήματα των τυράννων είναι τα ίδια και διαπράττονται με ευκολία, αφού αυτοί έχουν στα χέρια τους όλες τις εξουσίες και δεν ελέγχονται από κανέναν. Έτσι, αυτά δε διαπράττονται μόνο εναντίον ατόμων, αλλά έχουν κυρίως γενικό χαρακτήρα, είναι εγκλήματα εναντίον ολόκληρου του λαού. Έτσι, οι τύραννοι: - αρπάζουν και επιβάλλουν την εξουσία με τη βία των όπλων (και δεν την παίρνουν ούτε την ασκούν με δημοκρατικές διαδικασίες) - καταλύουν τις πολιτικές ελευθερίες και στερούν το λαό από βασικά δικαιώματα - χρησιμοποιούν τις φυλακίσεις, τους βασανισμούς, τις εκτοπίσεις, ακόμα και τις εκτελέσεις ως μέσα για την αντιμετώπιση εκείνων που αντιτίθενται στο καθεστώς τους. Η κατάφαση στα βασανιστήρια Τα βασανιστήρια είναι ένα πολύ σκληρό και φριχτό μέσο, για όποιο σκοπό και αν χρησιμοποιούνται. Όμως, ενώ όλοι πάντα μιλάμε με αποτροπιασμό για τα βασανιστήρια και η λέξη «βασανιστής» προξενεί σε όλους απέχθεια, ο Πλάτωνας και ο Σεφέρης όχι μόνο δεν εκφράζουν αποτροπιασμό γι' αυτά και για τους άγριους βασανιστές, αλλά αντίθετα δείχνουν να αποδέχονται τη χρήση τους, και μάλιστα με ικανοποίηση. Η παράδοξη αυτή στάση έχει την εξήγησή της: είναι τόσο ισχυρή η προσήλωση του αρχαίου στοχαστή και του σύγχρονου ποιητή στις αρχές της δημοκρατίας και της δικαιοσύνης, ώστε φτάνουν και οι δύο στο σημείο να μην απορρίπτουν τα βασανιστήρια ως μέσο παραδειγματισμού αλλά και ως μέσο ικανοποίησης του κοινού αισθήματος της δικαιοσύνης. Εξάλλου, η σκληρότητα των τυράννων είναι τόσο μεγάλη και τα εγκλήματά τους τόσο βαριά, ώστε δεν αφήνουν περιθώρια για οίκτο ούτε στους νηφάλιους ανθρώπους του πνεύματος. 6 Τα συναισθήματα του ποιητή Σύμφωνα με τα στοιχεία που δίνει το ποίημα και σύμφωνα με όσα γνωρίζουμε για τις συνθήκες εκείνων των ημερών μπορούμε να υποθέσουμε ότι ο ποιητής έφυγε από την Αθήνα και πήγε στο Σούνιο φορτισμένος με συναισθήματα αγανάκτησης και αποστροφής για το καθεστώς που είχε επιβληθεί στην Ελλάδα, και πόνου για το λαό. Στο Σούνιο, όπου κατέφυγε, του προσφέρουν ψυχική γαλήνη το φυσικό τοπίο και η μακρινή θέα των ερειπίων του αρχαίου ναού, ενώ στη συνέχεια είναι φανερή η ικανοποίησή του από την τιμωρία του Αρδιαίου. Στόχος και διαχρονικότητα Στόχος λοιπόν του ποιητή είναι να υποδείξει ότι πρέπει να τιμωρηθούν και οι σύγχρονοι τύραννοι. Έτσι, το επικαιρικό στοιχείο, καθώς συσχετίζεται με τα αρχαία χρόνια, αποκτάει διαχρονικότητα, δένοντας το παρόν όχι μόνο με την εποχή του Πλάτωνα αλλά ακόμα και με την εποχή των μυθικών χρόνων.