ΚΕΝΤΡΟ ΣΤΗΡΙΞΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΔΗΜΟΥ ΑΘΗΝΑΙΩΝ

ΚΕΝΤΡΟ ΣΤΗΡΙΞΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΔΗΜΟΥ ΑΘΗΝΑΙΩΝ ΠΑΡΑΔΟΤΕΟ Β.5.1 Μελέτη για τον κλάδο των ΤΠΕ (2η έκδοση) ΚΟΙΝΟΠΡΑΞΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΚΕΝΤΡΟ ΣΤΗΡΙΞΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ ΑΘΗΝΑΙΩΝ Δεκέμβριος 215

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 3 2. ΓΕΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΚΛΑΔΟΥ ΤΠΕ... 3 2.1 Οριοθέτηση / Συγκρότηση κλάδου...3 2.2 Ο Κλάδος των ΤΠΕ στην Ελλάδα...3 3. ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΖΗΤΗΣΗΣ... 5 3.1 Επιχειρήσεις...5 3.2 Νοικοκυριά / Ιδιώτες...5 3.3 Δημόσιος Τομέας...6 4. ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΠΡΟΣΦΟΡΑΣ... 6 5. ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ... 7 5.1 Εξέλιξη Πωλήσεων...8 5.2 Κερδοφορία...8 5.3 Αποδοτικότητα Κεφαλαίων... 1 5.4 Δραστηριότητα... 1 5.5 Κεφαλαιακή Διάρθρωση... 11 5.6 Ρευστότητα... 12 Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 2

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η παρούσα μελέτη έχει ως αντικείμενο την καταγραφή των πρόσφατων εξελίξεων, της υφιστάμενης κατάστασης και των προοπτικών για τον κλάδο των Τεχνολογιών Πληροφορικής και Επικοινωνιών (ΤΠΕ) στην Ελληνική επικράτεια, με έμφαση στην εξέταση των προσδιοριστικών παραγόντων της ζήτησης και της προσφοράς του κλάδου. Επιπλέον παρουσιάζονται τα οικονομικά αποτελέσματα αντιπροσωπευτικού δείγματος επιχειρήσεων που έχουν την έδρα τους στην Περιφέρεια Αττικής, με επιμέρους σχετική ανάλυση ειδικά για δείγμα επιχειρήσεων του Δήμου Αθηναίων. Τα οικονομικά αποτελέσματα προέκυψαν από επεξεργασία στοιχείων που αντλήθηκαν από την βάση δεδομένων της ICAP για την περίοδο 211 214. Τα συμπεράσματα που αφορούν το υπόλοιπο μέρος της μελέτης έχουν εξαχθεί από επεξεργασία δεδομένων και πληροφοριών από διάφορες πηγές, με τις κυριότερες από αυτές να αφορούν τις βάσεις δεδομένων της ΕΛΣΤΑΤ, της EUROSTAT, του International Trade Centre (ITC) κλπ.. 2. ΓΕΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΚΛΑΔΟΥ ΤΠΕ 2.1 Οριοθέτηση / Συγκρότηση κλάδου Σύμφωνα με τον ορισμό που έχει υιοθετηθεί από τον ΟΟΣΑ, ο κλάδος των ΤΠΕ «αποτελείται από το συνδυασμό επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στον χώρο της μεταποίησης και των υπηρεσιών οι οποίες συλλέγουν, διαβιβάζουν και παρουσιάζουν δεδομένα και πληροφορίες ηλεκτρονικά» 1. Στο πλαίσιο αυτό, ο κλάδος των ΤΠΕ περιλαμβάνει ένα ιδιαίτερα ευρύ φάσμα επιχειρηματικών δραστηριοτήτων επιμερισμένων (βάσει της στατιστικής ταξινόμησης των οικονομικών δραστηριοτήτων - NACE Rev.2) κυρίως στον τομέα των Υπηρεσιών (Software, Telecoms, IT Computer Services), καθώς και στους τομείς της Βιομηχανικής Παραγωγής και του Εμπορίου. Η συγκρότηση του κλάδου των ΤΠΕ μεταβάλλεται διαρκώς την τελευταία εικοσαετία, ως αποτέλεσμα τόσο των διαρκών αλλαγών στον χώρο της τεχνολογίας, όσο και των έντονων μετασχηματισμών στις αγορές του κλάδου (μέσω της παρατηρούμενης σύγκλισης των επιμέρους κλάδων). Εστιάζοντας στις αλλαγές στο χώρο της τεχνολογίας, βασικό παράγοντα μετασχηματισμού του κλάδου των ΤΠΕ έχει αποτελέσει η εξάπλωση του διαδικτύου, η συνεχώς εδραιούμενη κυριαρχία των ψηφιακών μέσων στην παραγωγή και διάθεση της πληροφορίας, καθώς και η διαφαινόμενη τάση μετατόπισης από το υλικό (hardware) προς το λογισμικό (software). 2.2 Ο Κλάδος των ΤΠΕ στην Ελλάδα Μετά την σημαντική δυναμική μεγέθυνσης που εμφάνισε καθόλη τη διάρκεια της δεκαετίας 1999-28, ο κλάδος των ΤΠΕ στην Ελλάδα σημειώνει διαρκή συρρίκνωση έχοντας επηρεαστεί κατά κύριο λόγο από την υφεσιακή πορεία της Ελληνικής οικονομίας και την υστέρηση σε σχέση με τον διεθνή ανταγωνισμό. Ειδικότερα, σύμφωνα με τα πλέον πρόσφατα στοιχεία 2, τη διετία 215-216 η εγχώρια αγορά Τεχνολογιών Πληροφορικής και Επικοινωνιών αναμένεται ότι θα παραμείνει σε πτωτική τροχιά, με τις 1 «The Information and Communication and Technology Sector: A definition», OECD, 1998 2 ICT MARKET REPORT 215/ 216, Σύνδεσμος Επιχειρήσεων Πληροφορικής και Επικοινωνιών Ελλάδας Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 3

συνολικές δαπάνες να διαμορφώνονται το 215 στα 5,64 δισ. (-3,2%), ενώ το 216 η πτώση αναμένεται ότι θα περιοριστεί στο 1,3% (με τις συνολικές δαπάνες να διαμορφώνονται στα 5,57 δις). Σε επίπεδο επιμέρους κλάδου, η εγχώρια αγορά Πληροφορικής αναμένεται να κινηθεί πτωτικά (-4%) το 215 και να τοποθετείται στα 1,68 δις., ενώ πιο αισιόδοξες διαμορφώνονται οι εκτιμήσεις για το επόμενο έτος, κατά το οποίο η αγορά αναμένεται ότι θα επανέλθει σε έστω και οριακά- θετικούς ρυθμούς ανάπτυξης (+,5%). Αντίθετα, η αγορά Τηλεπικοινωνιών δεν αναμένεται να σημειώσει ανάκαμψη την υπό εξέταση διετία, με την αξία των δαπανών να εκτιμάται ότι θα υποχωρήσουν κατά 2,8% για το 215 και κατά 2,1% για το 216, ανερχόμενες στα 3,9 δισ. Στις επιμέρους κατηγορίες, τη μεγαλύτερη συρρίκνωση αναμένεται να εμφανίζουν οι δαπάνες για Υπηρεσίες Τηλεφωνίας και κυρίως για εξοπλισμό Πληροφορικής, ως αποτέλεσμα της αρνητικής πορείας των αναμενόμενων πωλήσεων Ηλεκτρονικών Υπολογιστών και tablets. Αντίθετα, αισθητή αναμένεται να διαμορφωθεί η ενίσχυση των δαπανών για αγορά Εξοπλισμού Τηλεπικοινωνιών, οι οποίες αναμένεται ότι θα τροφοδοτηθούν από τις αναβαθμίσεις των δικτύων 3G και τις επενδύσεις σε υποδομές LTE. Οι αρνητικές εξελίξεις στον κλάδο των ΤΠΕ και η εδραίωση του κλίματος αβεβαιότητας αντανακλώνται και στην έντονα πτωτική πορεία του δείκτη των επιχειρηματικών προσδοκιών στην Πληροφορική και την ανάπτυξη Λογισμικού. Εστιάζοντας στις πιο πρόσφατες εξελίξεις ωστόσο, τον Αύγουστο του τρέχοντος έτους προκύπτει ότι η πτωτική πορεία του δείκτη διακόπτεται, διαγράφοντας το τελευταίο τρίμηνο (8/215-11/215) ανοδική τάση. Σημαντικό παράγοντα για τη συρρίκνωση του κλάδου στην Ελλάδα, αποτελεί και ο χαμηλός βαθμός ανταπόκρισης της χώρας μας στις απαιτήσεις της ψηφιακής κοινωνίας και του συνεχώς μεταβαλλόμενου περιβάλλοντος που αφορά τις ΤΠΕ, γεγονός που αντικατοπτρίζεται και στη θέση που καταλαμβάνει - τόσο σε ευρωπαϊκό όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο- σε αντιπροσωπευτικούς δείκτες μέτρησης. Ειδικότερα, σύμφωνα με τον Ψηφιακό Δείκτη Οικονομίας και Κοινωνίας (Digital Economy and Society Index - DESI) για την Ευρωπαϊκή Ένωση (σε αξιολόγηση πέντε κριτηρίων 3 σχετικά με τον βαθμό εξοικείωσης με υπηρεσίες και εφαρμογές της ψηφιακής κοινωνίας), η Ελλάδα την τελευταία διετία καταλαμβάνει την 26η θέση μεταξύ των 28 κρατών-μελών της Ε.Ε., σημειώνοντας πολύ μικρή ενίσχυση της βαθμολογίας μεταξύ των δύο τελευταίων ετών (από,31 το 214 σε,36 το 215). Ωστόσο, δεδομένου ότι οι επιδόσεις και στα 5 επιμέρους κριτήρια βαθμολογούνται κάτω του Ευρωπαϊκού μέσου όρου, έχει ως αποτέλεσμα η χώρα μας να συγκαταλέγεται στο group χαμηλής επίδοσης στην εξοικείωση τις απαιτήσεις της ψηφιακής κοινωνίας (μαζί με την Βουλγαρία, την Κύπρο, την Κροατία, την Ουγγαρία, την Ιταλία, την Πολωνία, τη Ρουμανία, τη Σλοβενία και τη Σλοβακία). Αντίστοιχα φτωχές χαρακτηρίζονται οι επιδόσεις της χώρας μας σε όρους ψηφιακής ετοιμότητας και σε διεθνές επίπεδο, καταλαμβάνοντας την 66η θέση (μεταξύ 143 χωρών) στην σχετική παγκόσμια κατάταξη του Δείκτη Ψηφιακής Ετοιμότητας για το 215, με τη σχετική βαθμολογία να διαμορφώνεται σε 4,1 (σε κλίμακα 1 έως 7). Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι η θέση της χώρας στη σχετική κατάταξη παραμένει ουσιαστικά αμετάβλητη από το 212, γεγονός που αναδεικνύει τη σχετική δυσκαμψία της χώρας μας στην ενσωμάτωση μετασχηματισμών και βελτιώσεων που αφορούν ΤΠΕ. 3 Τα Κριτήρια αυτά αφορούν Συνδεσιμότητα, Ανθρώπινο κεφάλαιο, Χρήση διαδικτύου, Ενσωμάτωση της ψηφιακής τεχνολογίας και Ψηφιακές δημόσιες υπηρεσίες Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 4

3. ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΖΗΤΗΣΗΣ Εξετάζοντας τις συνθήκες ζήτησης του κλάδου, προκύπτει ότι η εγχώρια ζήτηση για υπηρεσίες και προϊόντα ICT στην Ελληνική αγορά προέρχεται κατά κύριο λόγο από τις επιχειρήσεις, ενώ αρκετά σημαντική χαρακτηρίζεται και η συμβολή των νοικοκυριών/ιδιωτών καταναλωτών και των φορέων του Δημοσίου Τομέα. 3.1 Επιχειρήσεις Οι επιχειρηματικές οντότητες αποτελούν βασικό παράγοντα διαμόρφωσης των συνθηκών ζήτησης του κλάδου των ΤΠΕ, λαμβάνοντας υπόψη το γεγονός ότι διαμορφώνουν το μεγαλύτερο μέρος της συνολικής ζήτησης για σχετικά προϊόντα και υπηρεσίες. Στους κυριότερους παράγοντες διαμόρφωσης των συνθηκών ζήτησης του κλάδου εκ μέρους των επιχειρήσεων περιλαμβάνεται η συχνότητα αντικατάστασης των παλαιών τεχνολογιών με νεότερες, το επίπεδο πρόσβασης τους στο διαδίκτυο, ο βαθμός ενσωμάτωσης τεχνολογικών συσκευών και λύσεων στην επιχειρηματική τους δραστηριότητα, καθώς και το επίπεδο του απασχολούμενου προσωπικού σε ψηφιακές δεξιότητες. Εξειδικεύοντας, όσον αφορά τη συχνότητα αντικατάστασης των παλαιών τεχνολογιών σημειώνεται ότι οι ελληνικές επιχειρήσεις δεν σημειώνουν ικανοποιητικές επιδόσεις, καθώς μόλις 1 στις 1 αντικατέστησε παλαιότερες τεχνολογίες με νεότερες την τελευταία 5ετία, με αποτέλεσμα το 213 η αναλογία των παλαιότερων έναντι των νεότερων τεχνολογιών (όσον αφορά τις επιχειρηματικές διεργασίες πρώτων σταδίων) να αγγίζει το 1:1. Περιθώρια για την περαιτέρω ενίσχυση των συνθηκών ζήτησης του κλάδου ΤΠΕ διαφαίνονται κατά την εξέταση του επιπέδου πρόσβασης των ελληνικών επιχειρήσεων στο διαδίκτυο και του επιπέδου ενσωμάτωσης τεχνολογικών συσκευών και λύσεων, δεδομένου ότι υπολείπονται αισθητά συγκριτικά με τον αντίστοιχο ευρωπαϊκό μέσο όρο. Τέλος, όσον αφορά τις ψηφιακές δεξιότητες του απασχολούμενου προσωπικού, σημειώνεται ότι οι ελληνικές επιχειρήσεις εμφανίζουν ικανοποιητικά ποσοστά χρήσης και εξοικείωσης με τις ΤΠΕ, με την ικανότητα τους ωστόσο να εκπαιδεύουν και να προσελκύουν προσωπικό εξειδικευμένο σε ΤΠΕ να υποχωρεί συνεχώς. 3.2 Νοικοκυριά / Ιδιώτες Στους κυριότερους προσδιοριστικούς παράγοντες διαμόρφωσης της ζήτησης για ΤΠΕ εκ μέρους των Ελληνικών νοικοκυριών, περιλαμβάνεται το ύψος του διαθέσιμου εισοδήματος, οι προτιμήσεις των νοικοκυριών για συγκεκριμένα προϊόντα και υπηρεσίες από το σύνολο των προσφερόμενων υπηρεσιών και προϊόντων ΤΠΕ, η πρόσβαση στις απαραίτητες τεχνολογίες και υπηρεσίες που θα επιτρέψει την εξυπηρέτηση αυτής της ζήτησης, καθώς και οι ψηφιακές δεξιότητες των μελών των νοικοκυριών. Στο πλαίσιο αυτό, σύμφωνα με την επεξεργασία των στοιχείων προκύπτει ότι η αρνητική οικονομική συγκυρία και η μείωση του διαθέσιμου εισοδήματος των νοικοκυριών, έχει επηρεάσει συνολικά τη δυνατότητα τους να ενισχύσουν τις συνθήκες ζήτησης του κλάδου. Ενδεικτικά οι μηνιαίες δαπάνες των νοικοκυριών για υπηρεσίες τηλεπικοινωνιών υποχωρούν συνεχώς από το 29, με τον ετήσιο ρυθμό μεταβολής να διαμορφώνεται σε -7,2%, ενώ οι αντίστοιχη μείωση των δαπανών σε συσκευές τεχνολογίας εμφανίζεται αισθητά πιο περιορισμένη. Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 5

Τέλος, όσον αφορά την προσβασιμότητα των Ελληνικών νοικοκυριών σε υπηρεσίες επικοινωνιών καθώς και το επίπεδο των ψηφιακών τους δεξιοτήτων, αυτή διαμορφώνεται διαχρονικά σε χαμηλότερα επίπεδα συγκριτικά με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο επηρεάζοντας αρνητικά δυνατότητα τους να ενισχύσουν τις συνθήκες ζήτησης του κλάδου (με τη σχετική τάση ωστόσο να υποδηλώνει συνεχή σύγκλιση την τελευταία επταετία). 3.3 Δημόσιος Τομέας Η ζήτηση του Δημόσιου Τομέα (ειδικά για υπηρεσίες πληροφορικής) εξαρτάται άμεσα από την ζήτηση τόσο των νοικοκυριών όσο και των επιχειρήσεων για υπηρεσίες ηλεκτρονικής διακυβέρνησης και παροχής προσβασιμότητας σε δίκτυα. Ειδικότερα, όσο μεγαλύτερη είναι η ζήτηση από το καταναλωτικό κοινό για τέτοιες υπηρεσίες, τόσο μεγαλύτερη οφείλει να είναι και η προσφορά τους από το Δημόσιο Τομέα και άρα ανάλογη πρέπει να είναι και η Δημόσια ζήτηση για υπηρεσίες πληροφορικής, τόσο σε επίπεδο εξοπλισμού όσο και λογισμικού. Ως αποτέλεσμα, η ζήτηση για ΤΠΕ από τους φορείς του δημόσιου τομέα μπορεί να εξεταστεί έμμεσα από το επίπεδο της ζήτησης υπηρεσιών ηλεκτρονικής διακυβέρνησης και διαδικτυακής προσβασιμότητας από τους πολίτες και τις επιχειρήσεις. Αναφορικά με την ηλεκτρονική διακυβέρνηση, η Ελλάδα έχει πετύχει σχεδόν απόλυτη σύγκλιση με την Ευρωπαϊκή Ένωση των 28 σε όρους ζήτησης για υπηρεσίες ηλεκτρονικών συναλλαγών με το Δημόσιο, με αποτέλεσμα το 214 σχεδόν το μισό του Ελληνικού πληθυσμού να έχει πραγματοποιήσει παρόμοιες συναλλαγές. Παράλληλα, αναφορικά με την διείσδυση υπηρεσιών ηλεκτρονικής διακυβέρνησης σε πολίτες, ο πληθυσμός της χώρας μας διαμορφώνει σαφώς πιο ικανοποιητικές συνθήκες ζήτησης για τέτοιες υπηρεσίες συγκριτικά με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο, υπερκαλύπτοντας την υστέρηση που καταγραφόταν έντονα μέχρι και το 211. Αντίστοιχα, σε ιδιαίτερα ικανοποιητικά επίπεδα (πάνω από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο) διαμορφώνεται και το ποσοστό των επιχειρήσεων που κάνουν χρήση ηλεκτρονικών υπηρεσιών από το Δημόσιο στη χώρα μας, αν και χαρακτηρίζεται από έντονη μεταβλητότητα. Εστιάζοντας στην Περιφέρεια Αττικής, το ποσοστό των επιχειρήσεων που έχουν ηλεκτρονικές συναλλαγές με το Δημόσιο διαμορφώνεται στο 76,8% 4. ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΠΡΟΣΦΟΡΑΣ Σύμφωνα με τα πλέον πρόσφατα στοιχεία, στον κλάδο των ΤΠΕ δραστηριοποιούνται περίπου 9 χιλιάδες επιχειρήσεις, αποτελώντας μόλις το 1,3% των επιχειρηματικών οντοτήτων της χώρας (εξαιρουμένου του χρηματοπιστωτικού τομέα), μέγεθος που υπολείπεται αισθητά του Ευρωπαϊκού μέσου όρου. Σε όρους εξέλιξης, συρρίκνωση σημειώνει ο πληθυσμός των επιχειρήσεων του κλάδου ΤΠΕ την τελευταία τετραετία (29-213) με μέσο ετήσιο ρυθμό της τάξης του 2,8% και σωρευτική μείωση της τάξης του 1,6%. Ωστόσο, συγκρινόμενη με το σύνολο της οικονομίας, είναι εμφανές ότι η συρρίκνωση του κλάδου των ΤΠΕ χαρακτηρίζεται αισθητά πιο ήπια. Σε επίπεδο επιμέρους κλάδων, τη μεγαλύτερη συρρίκνωση σημειώνει η Μεταποίηση και το Εμπόριο προϊόντων ICT (σωρευτική μείωση της τάξης του 4,8% και 19,3% αντίστοιχα), ενώ αισθητά πιο ήπια χαρακτηρίζεται η συρρίκνωση των Υπηρεσιών ICT (7,9%), Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 6

συμβάλλοντας καθοριστικά (εξαιτίας του υψηλού μεριδίου) στον περιορισμό των συνολικών απωλειών του κλάδου των ΤΠΕ. Αντίθετα με τον πληθυσμό των επιχειρήσεων, η συμβολή του κλάδου των ΤΠΕ σε όρους πωλήσεων στο σύνολο της οικονομίας (εξαιρουμένου του χρηματοπιστωτικού τομέα) χαρακτηρίζεται αισθητά πιο έντονη, πλησιάζοντας τον ευρωπαϊκό μέσο όρο (3,9% έναντι 4,9%). Σε απόλυτα μεγέθη, ο συνολικός κύκλος εργασιών του κλάδου των ΤΠΕ αγγίζει τα 9,3 δισ., με το μεγαλύτερο μέρος να διαμορφώνεται στον υπο-κλάδο των Υπηρεσιών ICT (8,2%). Σε όρους εξέλιξης, ιδιαίτερα έντονη χαρακτηρίζεται η συρρίκνωση των πωλήσεων στον κλάδο ΤΠΕ την τελευταία τετραετία (σωρευτική μείωση της τάξης του 33,5%), η οποία διαμορφώνεται σε πιο υψηλά επίπεδα συγκριτικά με το σύνολο των οικονομικών δραστηριοτήτων της χώρας (-27,1% αντίστοιχα). Σε επίπεδο επιμέρους κλάδων, τη μεγαλύτερη συρρίκνωση σημειώνει η Μεταποίηση και το Εμπόριο προϊόντων ICT (σωρευτική μείωση της τάξης του 46,8% και 44,9% αντίστοιχα), ενώ η συρρίκνωση των πωλήσεων στις Υπηρεσίες ICT διαμορφώνεται στα ίδια επίπεδα με το συνολικό κλάδο των ΤΠΕ. Ικανοποιητική χαρακτηρίζεται η συμβολή του κλάδου των ΤΠΕ στην διαμόρφωση της απασχόλησης στην ελληνική οικονομία, καθώς το 213 σχεδόν 53 χιλιάδες εργαζόμενοι απασχολήθηκαν σε δραστηριότητες σχετικές με το ICT, με τη συντριπτική πλειοψηφία (82% περίπου) να δραστηριοποιείται στον υπο-κλάδο των Υπηρεσιών ICT. Σε όρους εξέλιξης, ήπια -συγκριτικά με το σύνολο της οικονομίας χαρακτηρίζεται- η συρρίκνωση της απασχόλησης στον κλάδο ΤΠΕ την τελευταία τετραετία, με τον αριθμό απασχολούμενων στον κλάδο να σημειώνει μέσο ετήσιο ρυθμό μείωσης της τάξης του 4,6% και σωρευτική μείωση της τάξης του 17,3%, τη στιγμή που για το σύνολο της οικονομίας (εξαιρουμένου του χρηματοπιστωτικού τομέα) τα αντίστοιχα ποσοστά διαμορφώνονται σε αισθητά πιο υψηλά επίπεδα (-5,9% και -21,8% αντίστοιχα). 5. ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Στην παρούσα ενότητα πραγματοποιείται η χρηματοοικονομική ανάλυση των οικονομικών αποτελεσμάτων αντιπροσωπευτικού δείγματος επιχειρήσεων, οι οποίες εδρεύουν εντός των διοικητικών ορίων της Περιφέρειας Αττικής, ασκούν κύρια δραστηριότητα στον κλάδο των ΤΠΕ και δημοσίευσαν τα οικονομικά τους αποτελέσματα καθ όλη την διάρκεια της εξεταζόμενης περιόδου 211-214. Η ανάλυση πραγματοποιείται τόσο για το σύνολο των επιχειρήσεων του δείγματος (559) όσο και για τις επιχειρήσεις που εδρεύουν εντός των διοικητικών ορίων του Δήμου Αθηναίων (156). Σημειώνεται ότι τα στοιχεία προέρχονται από τους δημοσιευμένους ισολογισμούς των εταιρειών (που έχουν καταχωρηθεί στη βάση δεδομένων της ICAP Databank) και αφορούν το σύνολο των δραστηριοτήτων τους. Στο πλαίσιο αυτό και για τους σκοπούς της παρούσας ανάλυσης, συντάχθηκαν οι ομαδοποιημένοι ισολογισμοί των υπό εξέταση επιχειρήσεων, βάσει των οποίων υπολογίστηκαν οι χρηματοοικονομικοί δείκτες κερδοφορίας, αποδοτικότητας, κεφαλαιακής διάρθρωσης, ρευστότητας και επιχειρηματικής δραστηριότητας. Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 7

5.1 Εξέλιξη Πωλήσεων Το 214 ο συνολικός κύκλος εργασιών των επιχειρήσεων του δείγματος ανήλθε περίπου σε 8,4 δις, με τον υπο-κλάδο των Υπηρεσιών ICT να συμβάλει στη διαμόρφωση του 72,2% περίπου του συνολικού τζίρου (ήτοι 6,1 δισ.). Σε αισθητά χαμηλότερα επίπεδα διαμορφώνεται ο κύκλος εργασιών των επιχειρήσεων ΤΠΕ που δραστηριοποιούνται εντός των διοικητικών ορίων του Δήμου Αθηναίων, καθώς το 214 ξεπερνούν οριακά τα 6 εκατ. Η κατανομή μεταξύ των επιμέρους κλάδων ΤΠΕ εμφανίζεται σε γενικές γραμμές όμοια με την Περιφέρεια Αττικής, με τον υπο-κλάδο των Υπηρεσιών ICT να καταλαμβάνει και σε αυτή την περίπτωση το μεγαλύτερο μερίδιο (74,2% ήτοι 452 εκατ.). Σε όρους διαχρονικής εξέλιξης, στην Περιφέρεια Αττικής έντονη χαρακτηρίζεται η συρρίκνωση του κύκλου εργασιών στον κλάδο των ΤΠΕ (-5,9% μέση ετήσια μεταβολή), με τις σημαντικότερες απώλειες να καταγράφονται την διετία 213-212. Εστιάζοντας ωστόσο εντός των διοικητικών ορίων του Δήμου Αθηναίων, η γενική τάση χαρακτηρίζεται έστω και οριακά- ανοδική (,9% μέση ετήσια μεταβολή), εμφανίζοντας ωστόσο έντονη μεταβλητότητα καθόλη την περίοδο αναφοράς. Διάγραμμα 5-1: Κύκλος εργασιών επιχειρήσεων ΤΠΕ σε Αθήνα και Περιφέρεια Αττικής (211 214, εκατ. ) 7 6 5 4 3 2 1 426,6 459,4 448,9 452,6 164,8 2,6 158, 2,3 147,4 1,9 155,3 1,9 Αθήνα 12. 1. 8. 6. 4. 2. 7.329,6 6.972,9 6.287,9 6.12,8 2.433,5 2.232,7 399, 269,6 2.149,6 2.113,9 22,7 23,4 Περιφέρεια Αττικής 5.2 Κερδοφορία Τα προ φόρων αποτελέσματα του συνόλου των επιχειρήσεων του δείγματος διαμορφώνονται για πρώτη φορά σε θετικά επίπεδα το 213 ( 69,1 εκατ.), ως αποτέλεσμα της συνεχούς βελτίωσης των συνθηκών κερδοφορίας από το 211, έτος κατά το οποίο οι συνολικές ζημίες ανήλθαν στο μέγιστο επίπεδο της υπό εξέτασης περιόδου ( 6 εκατ. περίπου). Αντίστοιχη σε γενικές γραμμές χαρακτηρίζεται η τάση και για τις επιχειρήσεις που εδρεύουν εντός των διοικητικών ορίων του Δήμου Αθηναίων, με την παρατηρούμενη ενίσχυση των συνθηκών κερδοφορίας μέχρι το 213 να μεταφράζεται ουσιαστικά στη διαμόρφωση οριακά αρνητικών προ φόρων αποτελεσμάτων ( 2,5 εκατ.). Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 8

-13,7-9, -2,4-3,5 3,4 3,7 4,1 7, 12,6 5,3 4,6 4,8-13,4-8,7-4,1-1,8-3,2 7,2 1,7 5,1 6, 13, 6,5 6, Μελέτη για τον κλάδο ΤΠΕ Διάγραμμα 5-2: Προ φόρων αποτελέσματα επιχειρήσεων ΤΠΕ (211 214, εκατ. ) Αθήνα Περιφέρεια Αττικής 1-1 -2-3 -4-5 -6-7 -54,43-35,75-2,65-8,5 1-1 -2-3 -4-5 -6 69,1-111,78-4,84-599,17 Παρά τις συνολικές ζημίες που καταγράφει ο κλάδος των ΤΠΕ κατά το μεγαλύτερη διάρκεια της περιόδου αναφοράς, η πλειοψηφία των επιχειρήσεων του κλάδου (περίπου 7 στις 1) χαρακτηρίζονται ως κερδοφόρες. Το γεγονός αυτό υποδηλώνει ότι οι ζημίες μιας μειοψηφίας επιχειρήσεων είναι τόσο έντονες, που αρκούσαν για τη διαμόρφωση συνολικά αρνητικών αποτελεσμάτων στον κλάδο των ΤΠΕ. Η διαχρονική βελτίωση των συνθηκών κερδοφορίας των επιχειρήσεων του δείγματος (Περιφέρεια Αττικής) μέχρι και το 213 και η παρατηρούμενη υποχώρηση κατά το 214, αντικατοπτρίζονται σχεδόν στο σύνολο των χρηματοοικονομικών δεικτών κερδοφορίας. Ανάλογη χαρακτηρίζεται σε γενικές γραμμές η εξέλιξη των δεικτών κερδοφορίας και για τις αθηναϊκές επιχειρήσεις, με τις σχετικές τιμές ωστόσο να διαμορφώνονται σε αισθητά πιο χαμηλά επίπεδα. Διάγραμμα 5-3: Δείκτες κερδοφορίας επιχειρήσεων ΤΠΕ (211 214, Δήμος Αθηναίων) Μικτό Περιθώριο Κέρδους (%) Λειτουργικό Περιθώριο Κέρδους (%) 45 4 35 3 25 2 15 1 5 24,5 26,2 25, 2,1 31, 3,2 16,2 32, 31,3 22,1 39,4 29,2 25,2 36, 28,4 23,8 15 1 5-5 -1-15,2 -,9-8,2-5, Καθαρό Περιθώριο Κέρδους (%) Περιθώριο EBITDA (%) 15 1 5-5 -1-15 -2-9, -5,7 -,4-1,4 25 2 15 1 5 17,2 14,9 12,6 14,2 9,7 11,2 13,1 13,1 12,4 15,7 18,8 11,1 19,2 7,3 1,3 15,6 Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 9

5.3 Αποδοτικότητα Κεφαλαίων Οι δείκτες αποδοτικότητας ιδίων και απασχολούμενων κεφαλαίων του κλάδου των ΤΠΕ καταγράφουν ανοδική πορεία κατά την πρώτη τριετία της περιόδου αναφοράς, με αποτέλεσμα το 213 να διαμορφώνονται για πρώτη φορά σε -έστω και οριακά- θετικά επίπεδα (1% και,8% αντίστοιχα). Οι δείκτες αποδοτικότητας των Αθηναϊκών επιχειρήσεων παρουσιάζουν σε γενικές γραμμές όμοια εξέλιξη με το σύνολο των επιχειρήσεων του δείγματος, λαμβάνοντας ωστόσο αισθητά χαμηλότερες τιμές καθόλη την περίοδο αναφοράς, ως αποτέλεσμα των δυσμενέστερων συνθηκών κερδοφορίας που σημειώνουν. Διάγραμμα 5-4: Δείκτες αποδοτικότητας επιχειρήσεων ΤΠΕ (211 214, Δήμος Αθηναίων) Αποδοτικότητα Ιδίων Κεφαλαίων (%) Αποδοτικότητα Απασχ/μενων Κεφαλαίων (%) 2 1-1 -2-3 -4-5 -6-7 1,1 11,4 4,3 12,3 14,3 14,8 6,5 13,9-36,9-26, -62,6-51,3-16,1-2,1-6,3-2,5 2 15 1 5-5 -1-15 -2 1, 8,9-12,8-16,7 4,3 9,9-9, -13, 14,2 12,3 6,5 11,8-1,1-1,8-6, -4, 5.4 Δραστηριότητα Αισθητά μεγαλύτερο διαμορφώνεται το χρονικό διάστημα είσπραξης των απαιτήσεων για τις αθηναϊκές επιχειρήσεις, συγκριτικά με το σύνολο των επιχειρήσεων της Περιφέρειας Αττικής, με την τάση ωστόσο να υποδηλώνει διαρκή σύγκλιση. Ειδικότερα, η μέση διάρκεια είσπραξης των απαιτήσεων το 214 για τις αθηναϊκές επιχειρήσεις διαμορφώνεται σε 96 ημέρες, σημειώνοντας διαρκή υποχώρηση καθόλη την περίοδο αναφοράς (με μέσο ετήσιο ρυθμό της τάξης του 5,9%), ως αποτέλεσμα της μεγαλύτερης μείωσης των απαιτήσεων και γραμματίων σε σύγκριση με τον κύκλο εργασιών. Ωστόσο, σε αντίθεση με το σύνολο των επιχειρήσεων της Περιφέρειας, έντονη χαρακτηρίζεται η αποκλιμάκωση της μέσης διάρκειας εξόφλησης των υποχρεώσεων εκ μέρους των αθηναϊκών επιχειρήσεων καθόλη την περίοδο αναφοράς, με τον απαιτούμενο χρονικό διάστημα να εξισώνεται το 214 με τον αντίστοιχο διάστημα είσπραξης των απαιτήσεων (97 ημέρες). Τέλος, αναφορικά με την κυκλοφοριακή ταχύτητα των αποθεμάτων, ο μέσος όρος διατήρησης των αποθεμάτων για το σύνολο των αθηναϊκών επιχειρήσεων διαμορφώνεται περίπου στις 32 ημέρες χωρίς αξιόλογες διακυμάνσεις κατά την περίοδο αναφοράς, ως αποτέλεσμα της ισοδύναμης μείωσης των αποθεμάτων και του κόστους πωληθέντων. Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 1

Διάγραμμα 5-5: Δείκτες δραστηριότητας επιχειρήσεων ΤΠΕ (211 214, Δήμος Αθηναίων) Μ.Ο. προθεσμίας είσπραξης απαιτήσεων (ημέρες) Μ.Ο. προθεσμίας εξόφλησης προμηθευτών (ημέρες) 25 2 15 1 5 115 18 144 14 153 137 92 14 98 96 239 125 89 165 123 86 2 15 1 55 149 144 86 123 12 Κυκλοφοριακή ταχύτητα αποθεμάτων (ημέρες) 7 92 65 83 18 16 14 12 1 8 6 4 2 212 145 121 127 146 98 136 97 19 117 91 12 179 112 5 28 25 3 32 7 8 7 6 5.5 Κεφαλαιακή Διάρθρωση Σχετικά με τους δείκτες κεφαλαιακής διάρθρωσης, ο Βαθμός παγιοποίησης διαμορφώνεται τόσο για την Περιφέρεια Αττικής όσο και για τον Δήμο Αθηναίων σε υψηλά και σχετικά σταθερά επίπεδα, ενώ η Σχέση Ξένων προς ίδια Κεφάλια διαμορφώνεται σε υψηλά επίπεδα, με μικρή τάση ανόδου για τις Αθηναϊκές επιχειρήσεις ΤΠΕ, καταδεικνύοντας την μεγάλη εξάρτησή τους από κεφάλαια τρίτων. Σε ιδιαίτερα υψηλά επίπεδα διαμορφώνονται οι δείκτες που αποτυπώνουν τον βραχυπρόθεσμο δανεισμό των Αθηναϊκών επιχειρήσεων του κλάδου, ως αποτέλεσμα της «έκθεσης» των αθηναϊκών επιχειρήσεων σε τραπεζικά δανειακά κεφάλαια. Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 11

2,7 43,6 6,8 7,5 36,7 9,2 5,2 33,3 97,8 1,5 44,1 68,9 Μελέτη για τον κλάδο ΤΠΕ Διάγραμμα 5-6: Δείκτες κεφ. διάρθρωσης επιχειρήσεων ΤΠΕ (211 214, Δήμος Αθηναίων) Σχέση Ξένων προς Ίδια Κεφάλαια Βαθμός παγιοποίησης (%) 9 8 7 6 5 4 3 2 1 5,6 6,3 4,4 4,4 2, 1,6,5,4,7 7,8 6,9 4,9 4,7 1,5,7 1,6 7 6 5 4 3 2 1 ICT tot 55,1 55,1 55,4 51,8 27,4 23,7 62,6 2,2 24,5 62,3 16,3 24,7 62,4 19, 21,6 58,8 Βραχ/σμος τραπ. δανεισμός / ίδια κεφάλαια (%) Βραχ/σμος τραπ. δανεισμός / πωλήσεις (%) 12 1 24 2 8 6 54,4 68,4 68,2 58,2 16 12 13,5 15,2 14, 12,9 4 8 6,4 5,2 2 4 1,9 13,1 13,7 12,3 16,2 12,2 14,7 1,2 15,5 12, 5.6 Ρευστότητα Δυσμενείς χαρακτηρίζονται οι συνθήκες ρευστότητας των επιχειρήσεων του δείγματος καθόλη την περίοδο αναφοράς, όπως διαφαίνεται και από τις τιμές των σχετικών δεικτών ρευστότητας. Ειδικότερα, στην Περιφέρεια Αττικής οι δείκτες γενικής και άμεσης ρευστότητας διαμορφώνονται σε επίπεδα μικρότερα της μονάδας καθόλη την περίοδο αναφοράς σημειώνοντας έντονες διακυμάνσεις, με τη γενική τάση ωστόσο να υποδηλώνει μικρή υποχώρηση. Με εξίσου έντονες διακυμάνσεις αλλά σε ελαφρώς πιο υψηλά επίπεδα διαμορφώνονται οι αντίστοιχοι δείκτες των αθηναϊκών επιχειρήσεων, με την γενική τάση να καταγράφεται (σε αντίθεση με την Περιφέρεια Αττικής) ελαφρώς ανοδική, με αποτέλεσμα το 214 οι σχετικοί δείκτες να λαμβάνουν την υψηλότερη τιμή τους καθόλη την περίοδο αναφοράς. Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 12

1,92,99,83 2,59 1,1,79 1,52 1,4,52 1,38,99 1,16 Μελέτη για τον κλάδο ΤΠΕ Διάγραμμα 5-7: Δείκτες ρευστότητας επιχειρήσεων ΤΠΕ (211 214, Δήμος Αθηναίων) Γενική Ρευστότητα Άμεση ρευστότητα 3,5 3, 2,5 2, 1,5 1,,5, 1,25,97,95,67 2,34 1,33,86 2,97 1,44,82 2,2 1,47,54 1,93 1,41 1,18 3, 2,5 2, 1,5 1,,5, 1,11,87,86,6 Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 13