ΛΑΤΙΝΙΚΑ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ. Θεωρητικής κατεύθυνσης Γ ΛΥΚΕΙΟΥ. Δ ιδακτέα Ε ξεταστέα Υ λη Σ ύμφωνα

ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ ΛΑΤΙΝΙΚΑ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ Θεωρητικής κατεύθυνσης Κείμενο Μετάφραση Γραμματική αναγνώριση και Λεξιλόγιο Συντακτική ανάλυση Γραμματική Συντακτική επεξεργασία κειμένου Θεωρία μαθήματος σε πίνακες Απαντήσεις των ασκήσεων του σχολικού βιβλίου Ασκήσεις αξιολόγησης Κριτήριο αξιολόγησης ανά μάθημα Στο τέλος του βιβλίου περιέχονται: Σ ύμφωνα με τη νέα Δ ιδακτέα Ε ξεταστέα Υ λη 2015-16 Επαναληπτικές ασκήσεις του σχολικού βιβλίου Επαναληπτικά κριτήρια αξιολόγησης Πίνακες ταξινόμησης όλων των γραμματικών τύπων Απαντήσεις των ασκήσεων και των κριτηρίων αξιολόγησης

ΜΑΘΗΜΑ ΙΙΙ LECTIO TERTIA Η ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΑ ΤΗΣ ΑΝΔΡΟΜΕΔΑΣ ΚΕΙΜΕΝΟ * Cēpheus et Cassiope Andromedam filiam habent. Cassiope, superba formā suā, cum Nymphis se comparat. Neptūnus irātus ad oram Aethiopiae urget beluam marīnam, quae incolis nocet. Oraculum incolis respondet: «regia hostia deo placet!». Tum Cēpheus Andromedam ad scopulum adligat; belua ad Andromedam se movet. Repente Perseus calceis pennātis advolat; puellam videt et stupet formā puellae. Perseus hastā beluam delet et Andromedam liberat. Cēpheus, Cassiope et incolae Aethiopiae valde gaudent. * Το σύμβολο ( ) που σημειώνεται πάνω από τα φωνήεντα δηλώνει ότι αυτά είναι μακρόχρονα.

ΚΕΙΜΕΝΟ (Με νοηματική σειρά των όρων) Cepheus et Cassiope habent Andromedam filiam. Cassiope, superba forma sua, comparat se cum Nymphis. Neptunus iratus urget ad oram Aethiopiae marinam beluam, quae nocet incolis. Oraculum respondet incolis: «regia hostia placet deo!». Tum Cepheus adligat Andromedam ad scopulum; belua movet se ad Andromedam Repente Perseus advolat pennatis calceis; videt puellam et stupet forma puellae. Perseus hasta delet beluam et liberat Andromedam. Cepheus, Cassiope et incolae Aethiopiae gaudent valde. ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ Ο Κηφέας και η Κασσιόπη έχουν την Ανδρομέδα κόρη. Η Κασσιόπη, περήφανη για την ομορφιά της, συγκρίνει τον εαυτό της με τις Νηρηίδες 1. Ο Ποσειδώνας οργισμένος 2 στέλνει στην ακτή της Αιθιοπίας (ένα) 3 θαλάσσιο κήτος, το οποίο αφανίζει 4 τους κατοίκους. Το μαντείο απαντά στους κατοίκους: «βασιλικό σφάγιο για θυσία αρέσει στον θεό!». Τότε ο Κηφέας δένει την Ανδρομέδα σε βράχο το κήτος κινείται 5 προς την Ανδρομέδα. Ξαφνικά ο Περσέας καταφτάνει πετώντας με τα φτερωτά σανδάλια (του) 1 βλέπει την κοπέλα και θαμπώνεται από την ομορφιά της κοπέλας. Ο Περσέας με το δόρυ σκοτώνει το κήτος και ελευθερώνει την Ανδρομέδα. Ο Κηφέας, η Κασσιόπη και οι κάτοικοι της Αιθιοπίας χαίρονται πάρα πολύ. 1 κατά λέξη: Νύμφες εδώ εννοούνται οι Νηρηίδες 2 ή: επειδή οργίστηκε 3 Οι λέξεις σε παρένθεση αφορούν στην καλύτερη απόδοση της μετάφρασης 4 ή: βλάπτει 5 ή: κατευθύνεται προς 2

ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Ανά περίοδο ή ημιπερίοδο Κείμενο Cepheus et Cassiope Andromedam filiam habent. ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ Cepheus: ονομαστική ενικού του ουσιαστικού Cepheus-i, αρσ. β κλίσης = ο Κηφέας 6. et: παρατακτικός συμπλεκτικός (καταφατικός) σύνδεσμος = και. Cassiope: ονομαστική ενικού του ουσιαστικού Cassiope, Cassiopes, θηλ. α κλίσης = η Κασσιόπη 7. Andromedam: αιτιατική ενικού του ουσιαστικού Andromeda -ae, θηλ. α κλίσης = η Ανδρομέδα 8. filiam: αιτιατική ενικού του ουσιαστικού filia -ae, θηλ. α κλίσης = κόρη, θυγατέρα. habent: γ πληθυντικό πρόσωπο οριστικής ενεστώτα ενεργητικής φωνής του ρήματος habeo, habui, habitum, habēre 2 = έχω. ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ 1. Cepheus, Cassiope, Andromeda: τα ουσιαστικά, ως κύρια ονόματα, δεν σχηματίζουν πληθυντικό αριθμό. 2. Cepheus: ως τριτόκλιτο ουσιαστικό της αρχαίας ελληνικής, παρουσιάζει ιδιομορφία ως προς την κλίση του στη λατινική. Συγκεκριμένα, σε μερικές πτώσεις σχηματίζει τύπους όμοιους με τους αντίστοιχους της ελληνικής. Ενικός αριθμός Ονομ. Cepheus Αιτ. Cepheum/Cephea Γεν. Cephei/Cepheos Κλητ. Cepheu Δοτ. Cepheo Αφαιρ. Cepheo 3. Cassiope, Andromeda: ως κύρια ελληνικά πρωτόκλιτα ουσιαστικά, που εμφανίζονται και στη λατινική γλώσσα, σχηματίζουν συνήθως στη λατινική μερικές πτώσεις του ενικού αριθμού όπως και στην αρχαία ελληνική. 6 Cepheus: βασιλιάς της Αιθιοπίας 7 Cassiope: η γυναίκα του Κηφέα 8 Andromeda: κόρη του Κηφέα και της Κασσιόπης 3

ΜΑΘΗΜΑ III Ενικός αριθμός Ονομ. Cassiope Andromeda - Andromede Γεν. Cassiopes Andromedae - Andromedes Δοτ. Cassiopae Andromedae Αιτ. Cassiopen Andromedam - Andromedan - Andromeden Κλητ. Cassiope Andromeda - Andromede Αφαιρ. Cassiope Andromeda - Andromede 4. filia: το ουσιαστικό σχηματίζει τη δοτική και την αφαιρετική του πληθυντικού κανονικά σε -abus (filiabus) αντί filiis, όταν είναι ανάγκη να γίνει διάκριση από τις όμοιες αντίστοιχες πτώσεις του αρσενικού δευτερόκλιτου ονόματος filius (γιος). Έτσι λέγεται filiis et filiabus ή filiis filiabusque (πρβ. τοις υιοίς και ταις θυγατράσιν). Το ίδιο ισχύει και για το όνομα dea (θεά), όταν πρόκειται να γίνει διάκριση από το αρσενικό δευτερόκλιτο όνομα deus-deis et deabus ή dis deabusque. ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Cepheus et Cassiope Andromedam filiam habent: κύρια πρόταση κρίσης. habent: ρήμα, Cepheus (et) Cassiope: υποκείμενα στο ρήμα habent, Andromedam: αντικείμενο στο ρήμα habent, filiam: κατηγορούμενο στο αντικείμενο Andromedam από το συνδετικό ρήμα habent. Κείμενο Cassiope, superba forma sua, cum Nymphis se comparat. ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ 4 Cassiope: superba: forma: sua: superba forma sua: ονομαστική ενικού του ουσιαστικού Cassiope, Cassiopes, θηλ. α κλίσης = η Κασσιόπη. ονομαστική ενικού, γένους θηλυκού του επιθέτου superbus, -a, -um, β κλίσης, (+ αφαιρ.) = περήφανος (για κάτι), ξιπασμένος. αφαιρετική ενικού του ουσιαστικού forma -ae, θηλ. α κλίσης = ομορφιά, (κυρίως σχήμα). αφαιρετική ενικού, γένους θηλυκού της κτητικής αντωνυμίας γ προσώπου για έναν κτήτορα (εδώ) suus, sua, suum = δικός, -ή, -ό του. περήφανη για την ομορφιά της.

Η ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΑ ΤΗΣ ΑΝΔΡΟΜΕΔΑΣ cum: Nymphis: se: comparat: cum Nymphis se comparat: πρόθεση + αφαιρετική = μαζί με... αφαιρετική πληθυντικού του ουσιαστικού Nympha -ae, θηλ. α κλίσης = η Νύμφη εδώ εννοούνται οι Νηρηίδες. αιτιατική ενικού, γένους θηλυκού της προσωπικής αντωνυμίας γ προσώπου = τον εαυτό της. γ ενικό πρόσωπο οριστικής ενεστώτα ενεργητικής φωνής του ρήματος comparo, comparavi, comparatum, comparāre 1 = συγκρίνω. συγκρίνει τον εαυτό της με τις Νηρηίδες. ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ 1. Cassiope: το ουσιαστικό, ως κύριο όνομα, δεν σχηματίζει πληθυντικό αριθμό. Επίσης, ως κύριο ελληνικό πρωτόκλιτο ουσιαστικό, που εμφανίζεται και στη λατινική γλώσσα, σχηματίζει στη λατινική μερικές πτώσεις του ενικού αριθμού όπως και στην αρχαία ελληνική (βλ. προηγούμενη παρατήρηση Cassiope). 2. superbus, -a, -um: βλ. Γραμματική επεξεργασία κειμένου (Β. Παραθετικά επιθέτων και επιρρημάτων). 3. Nympha: το ουσιαστικό σχηματίζει ενικό και πληθυντικό αριθμό. Ως ελληνικό πρωτόκλιτο ουσιαστικό, που εμφανίζεται και στη λατινική γλώσσα, σχηματίζει στη λατινική μερικές πτώσεις διπλοί τύποι του ενικού αριθμού όπως και στην αρχαία ελληνική. Ενικός αριθμός Ονομ. Nympha - Nymphe Ονομ. Nymphae Γεν. Nymphae - Nymphes Γεν. Nympharum Δοτ. Nymphae Δοτ. Nymphis Αιτ. Nympham - Nymphen Αιτ. Nymphas Κλητ. Nympha - Nymphe Κλητ. Nymphae Αφαιρ. Nympha - Nymphe Αφαιρ. Nymphis Πληθυντικός αριθμός ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Cassiope, superba forma sua, cum Nymphis se comparat: κύρια πρόταση κρίσης. comparat: ρήμα, Cassiope: υποκείμενο στο ρήμα comparat, se: αντικείμενο στο ρήμα comparat (άμεση ή ευθεία αυτοπάθεια το se αναφέρεται στο υποκείμενο Cassiope του ρήματος comparat της πρότασης στην οποία βρίσκεται), cum Nymphis: εμπρόθετος προσδιορισμός της σύγκρισης ή της παραβολής στο ρήμα comparat, superba 9 : παράθεση στο Cassiope [κατά παράλειψη της μετοχής sens του ρήματος sum (= είμαι), η οποία δεν είναι σε χρήση], 9 Κατ άλλους επιρρηματικό κατηγορούμενο του τρόπου 5

ΜΑΘΗΜΑ III forma: sua: αφαιρετική της αιτίας δηλώνει το εξωτερικό αναγκαστικό αίτιο στο superba, επιθετικός προσδιορισμός στο forma (άμεση ή ευθεία αυτοπάθεια το sua αναφέρεται στο υποκείμενο Cassiope του ρήματος comparat της πρότασης στην οποία βρίσκεται). Εξωτερικό αναγκαστικό αίτιο: πρόκειται για το αίτιο που εντοπίζεται σε εξωτερικές καταστάσεις, όχι σε ψυχικές συγκινήσεις και συναισθήματα. Εκφέρεται, κυρίως, με τις προθέσεις ob, per και propter + αιτιατική. Π.χ. Tum Camillus, qui fuerat in exilio diu apud Ardeam propter praedam Veienta - nam non divisam aequo iure,... = Τότε ο Κάμιλλος, ο οποίος είχε παραμείνει στην εξορία για πολύ καιρό κοντά στην Αρδέα εξαιτίας της λείας από τους Βηίους, που δεν είχε μοιραστεί ακριβοδίκαια,... (κειμ. 21). Αυτοπάθεια: είναι η ιδιότητα λέξεων (αντωνυμιών ή ρημάτων) να δηλώνουν ότι η ενέργεια επιστρέφει σε αυτόν που δρα ή, διαφορετικά, ότι υπάρχει σχέση ταυτότητας αναφοράς μεταξύ υποκειμένου και αντικειμένου του ρήματος, π.χ. laudo me = επαινώ τον εαυτό μου. Δηλώνεται: i. με την κτητική αντωνυμία του γ προσώπου suus, sua, suum για έναν κτήτορα ή για πολλούς κτήτορες (δικός του, δική του, δικό του / δικός τους, δική τους, δικό τους), ii. με την προσωπική αντωνυμία του γ προσώπου sui, sibi, se, (a) se, iii. με τις πλάγιες πτώσεις της προσωπικής αντωνυμίας του α και του β προσώπου, λόγω της απουσίας αυτοπαθούς αντωνυμίας. Δηλαδή, όταν το πρόσωπο ή το πράγμα που δηλώνεται με αυτές είναι το ίδιο με το πρόσωπο ή το πράγμα του υποκειμένου της ίδιας πρότασης, π.χ. (Ego) laudo me. Οι i, ii χρησιμοποιούνται για άμεση / ευθεία ή για έμμεση / πλάγια αυτοπάθεια, ενώ η iii εκφράζει μόνο άμεση / ευθεία αυτοπάθεια. Διακρίνεται σε: 1. Άμεση ή ευθεία αυτοπάθεια 2. Έμμεση ή πλάγια αυτοπάθεια Χαρακτηρίζεται έτσι, όταν οι αντωνυμίες (i, ii) αναφέρονται στο υποκείμενο της πρότασης στην οποία βρίσκονται. Π.χ. Cas siope, superba forma sua cum Nymphis se comparat. (= Η Κασσιόπη, περήφανη για την ομορφιά της, με τις Νηρηίδες συγκρίνει τον εαυτό της). Χαρακτηρίζεται έτσι, όταν οι αντωνυμίες (i, ii) αναφέρονται στο υποκείμενο της κύριας πρότασης, ενώ βρίσκονται σε δευτερεύουσα πρόταση ή σε φράση: α. με απαρέμφατο, β. με μετοχή, γ. με γερούνδιο, δ. με σουπίνο. Π.χ. Deinde, cum lacrimae suae vincerent prorumpe ren t - que, (Arria) egrediebatur (= Έπειτα, όταν τα δάκρυά της νικούσαν και ξεσπούσαν, (η Αρρία) έβγαινε (έξω). Για τη δήλωση κτήσης χωρίς αυτοπάθεια στο γ πρόσωπο χρησιμοποιούνται οι πλάγιες πτώσεις της δεικτικής αντωνυμίας is, ea, id. Π.χ. filius suus (= ο γιος του) (του ίδιου), αλλά filius eius (= ο γιος του) (κάποιου άλλου). 6

Η ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΑ ΤΗΣ ΑΝΔΡΟΜΕΔΑΣ Κείμενο Neptunus iratus ad oram Aethiopiae urget beluam marinam, quae incolis nocet. ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ Neptunus: ονομαστική ενικού του ουσιαστικού Neptunus -i, αρσ. β κλίσης = ο Ποσειδώνας. iratus: ονομαστική ενικού, γένους αρσενικού της δευτερόκλιτης μετοχής παρακειμένου iratus, -a, -um του αποθετικού ρήματος irascor, suscensui, (iratum), irasci 3 = οργίζομαι. ad: πρόθεση + αιτιατική = προς oram: αιτιατική ενικού του ουσιαστικού ora -ae, θηλ. α κλίσης = ακτή. Aethiopiae: γενική ενικού του ουσιαστικού Aethiopia -ae, θηλ. α κλίσης = η Αιθιοπία. urget: γ ενικό πρόσωπο οριστικής ενεστώτα ενεργητικής φωνής του ρήματος urgeo, ursi,, urgēre 2 = σπρώχνω, στέλνω. beluam: αιτιατική ενικού του ουσιαστικού belua -ae, θηλ. α κλίσης = κήτος. marinam: αιτιατική ενικού, γένους θηλυκού του επιθέτου marinus, -a, -um, β κλίσης = θαλάσσιος, -α, -ο. quae: ονομαστική ενικού, γένους θηλυκού της αναφορικής αντωνυμίας qui, quae, quod = ο οποίος, η οποία, το οποίο. incolis: δοτική πληθυντικού του ουσιαστικού incola -ae, αρσ. (εδώ) α κλίσης = κάτοικος. nocet: γ ενικό πρόσωπο οριστικής ενεστώτα ενεργητικής φωνής του ρήματος noceo, nocui, nocitum, nocēre (+ δοτ.) 2 = βλάπτω, αφανίζω. ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ 1. Neptunus, Aethiopia: τα ουσιαστικά, ως κύρια ονόματα, δεν σχηματίζουν πληθυντικό αριθμό. 2. irascor: αποθετικό ρήμα. Αποθετικά ονομάζονται τα ρήματα ενεργητικής (ή ουδέτερης) διάθεσης που έχουν μόνο τη μέση (ή παθητική) φωνή. Τα ρήματα αυτά κλίνονται όπως ακριβώς τα αντίστοιχα ρήματα της συζυγίας όπου ανήκουν, με τη διαφορά ότι: δεν έχουν απαρέμφατο μέλλοντα μέσης φωνής, έχουν 6 τύπους από την ενεργητική φωνή: α. μετοχή ενεστώτα, β. υποτακτική μέλλοντα, γ. απαρέμφατο μέλλοντα, δ. μετοχή μέλλοντα, ε. γερούνδιο, στ. σουπίνο. 7

ΜΑΘΗΜΑ III Ως αποθετικό ρήμα κλίνεται μόνο στη μέση (παθητική) φωνή, όπως ακριβώς τα αντίστοιχα ρήματα της συζυγίας όπου ανήκει (3η) με τη διαφορά ότι: δεν έχει απαρέμφατο μέλλοντα μέσης φωνής, έχει 6 τύπους από την ενεργητική φωνή: α. μετοχή ενεστώτα (irascens, γεν. irascentis), β. υποτακτική μέλλοντα (iraturus, -a, -um sim, κ.λπ.), γ. απαρέμφατο μέλλοντα, (iraturum, -am, -um esse κ.λπ.), δ. μετοχή μέλλοντα (iraturus, -a, -um), ε. γερούνδιο (irascendi, irascendo, irascendum, irascendo), στ. σουπίνο (iratum, iratu). 3. urgeo: το ρήμα δεν σχηματίζει σουπίνο. 4. marinus, -a, -um: το επίθετο δεν σχηματίζει παραθετικά, γιατί δηλώνει τόπο. 5. incola: το ουσιαστικό ως προς το γένος συναντάται είτε ως αρσενικό είτε ως θηλυκό. (Στο κείμενό μας απαντά ως αρσενικό). ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Neptunus iratus ad oram Aethiopiae urget beluam marinam: κύρια πρόταση κρίσης. urget: ρήμα, Neptunus: υποκείμενο στο ρήμα urget, beluam: αντικείμενο στο ρήμα urget, marinam: επιθετικός προσδιορισμός στο beluam, iratus: επιρρηματική αιτιολογική μετοχή από το ρήμα urget, σε σχέση με το οποίο δηλώνει το προτερόχρονο ως μετοχή παρακειμένου, συνημμένη στο υποκείμενό του Neptunus (Neptunus: υποκείμενο της μετοχής). Αν, ωστόσο, ληφθεί ως επίθετο, λειτουργεί ως επιρρηματικό κατηγορούμενο της αιτίας στο Neptunus. iratus: ad oram: Aethiopiae: εκφράζει την επιρρηματική σχέση της αιτίας, γιατί προέρχεται από ρήμα ψυχικού πάθους (irascor = οργίζομαι). εμπρόθετος προσδιορισμός της κατεύθυνσης (κίνησης) προς τόπο στο ρήμα urget, γενική κτητική στο oram. 8 quae incolis nocet: δευτερεύουσα αναφορική πρόταση, προσδιοριστική στον όρο beluam της κύριας. Εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία quae και εκφέρεται με οριστική, γιατί εκφράζει το πραγματικό συγκεκριμένα χρόνου ενεστώτα (nocet), γιατί αναφέρεται στο παρόν. nocet: ρήμα, quae: υποκείμενο στο ρήμα nocet, incolis: αντικείμενο (δοτική ως συμπλήρωμα) στο ρήμα nocet,

Η ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΑ ΤΗΣ ΑΝΔΡΟΜΕΔΑΣ Δευτερεύουσες αναφορικές προτάσεις: βλ. Μάθημα XLII, θεωρία μαθήματος. Κείμενο Oraculum incolis respondet: «regia hostia deo placet!». ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ oraculum: incolis: respondet: regia: hostia: deo: placet: ονομαστική ενικού του ουσιαστικού oraculum -i, ουδ. β κλίσης = το μαντείο 10. δοτική πληθυντικού του ουσιαστικού incola -ae, αρσ. (εδώ) α κλίσης =κάτοικος. γ ενικό πρόσωπο οριστικής ενεστώτα ενεργητικής φωνής του ρήματος respondeo, respondi, responsum, respondēre (+ δοτική του προσώπου) 2 = απαντώ. ονομαστική ενικού, γένους θηλυκού του επιθέτου regius, -a, -um, β κλίσης = βασιλικός, -ή, -ό. ονομαστική ενικού του ουσιαστικού hostia ae, θηλ. α κλίσης = σφάγιο για θυσία. δοτική ενικού του ουσιαστικού deus -i, αρσ. β κλίσης = θεός. γ ενικό πρόσωπο οριστικής ενεστώτα ενεργητικής φωνής του ρήματος placeo, placui, placitum, placēre (+ δοτ.) 2 = αρέσω. ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ 1. incola: το ουσιαστικό ως προς το γένος συναντάται είτε ως αρσενικό είτε ως θηλυκό. (Στο κείμενό μας απαντά ως αρσενικό). 2. regius, -a, -um: το επίθετο δεν σχηματίζει παραθετικά, α. γιατί δηλώνει κάτι απόλυτο, β. ως παράγωγο από ουσιαστικό (< rex = βασιλιάς). 3. deus: το ουσιαστικό δεν έχει εύχρηστη την κλητική του ενικού dee. Στη θέση της χρησιμοποιούνται οι τύποι deus και dive. Σε όλες τις πτώσεις του πληθυντικού, εκτός από την αιτιατική, έχει διπλούς και τριπλούς τύπους. Κλίνεται ως εξής: Ενικός αριθμός Ονομ. deus Ονομ. dei - dii - di Γεν. dei Γεν. deorum - deum Δοτ. deo Δοτ. deis - diis - dis Αιτ. deum Αιτ. deos Κλητ. deus και dive Κλητ. dei - dii - di Αφαιρ. deo Αφαιρ. deis - diis - dis Πληθυντικός αριθμός 10 oraculum: εννοείται το μαντείο του Άμμωνα 9

ΜΑΘΗΜΑ III ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Oraculum incolis respondet: κύρια πρόταση κρίσης. respondet: ρήμα, oraculum: υποκείμενο στο ρήμα respondet, incolis: έμμεσο αντικείμενο (δοτική ως συμπλήρωμα) στο ρήμα respondet, «regia hostia deo placet!»: άμεσο αντικείμενο στο ρήμα respondet έμμεσος ευθύς λόγος (κύρια πρόταση). «regia hostia deo placet!»: κύρια πρόταση κρίσης έμμεσος ευθύς λόγος που λειτουργεί ως άμεσο αντικείμενο στο ρήμα respondet της προηγούμενης κύριας. placet: ρήμα, hostia: υποκείμενο στο ρήμα placet, regia: επιθετικός προσδιορισμός στο hostia, deo: αντικείμενο (δοτική ως συμπλήρωμα) στο ρήμα placet. Κείμενο Tum Cepheus Andromedam ad scopulum adligat; ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ Tum: χρονικό επίρρημα = τότε. Cepheus: ονομαστική ενικού του ουσιαστικού Cepheus-i, αρσ. β κλίσης = ο Κηφέας. Andromedam: αιτιατική ενικού του ουσιαστικού Andromeda ae, θηλ. α κλίσης = η Ανδρομέδα. ad: πρόθεση και αιτιατική = προς scopulum: αιτιατική ενικού του ουσιαστικού scopulus -i, αρσ. β κλίσης = βράχος. adligat: γ ενικό πρόσωπο οριστικής ενεστώτα ενεργητικής φωνής του ρήματος adligo, adligavi, adligatum, adligāre 1 = δένω (σε κάτι). ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ 1. Cepheus, Andromeda: τα ουσιαστικά, ως κύρια ονόματα, δεν σχηματίζουν πληθυντικό αριθμό. 2. Cepheus: ως τριτόκλιτο ουσιαστικό της αρχαίας ελληνικής παρουσιάζει ιδιομορφία ως προς την κλίση του στη λατινική. Συγκεκριμένα, σε μερικές πτώσεις σχηματίζει τύπους όμοιους με τους αντίστοιχους της ελληνικής (βλ. προηγούμενη παρατήρηση Cepheus). 3. Andromeda: ως κύριο ελληνικό πρωτόκλιτο ουσιαστικό που εμφανίζεται και στη λατινική γλώσσα, σχηματίζει συνήθως στη λατινική μερικές πτώσεις του ενικού αριθμού όπως και στην αρχαία ελληνική (βλ. προηγούμενη παρατήρηση Andromeda). 10

Η ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΑ ΤΗΣ ΑΝΔΡΟΜΕΔΑΣ ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Tum Cepheus Andromedam ad scopulum adligat: κύρια πρόταση κρίσης. adligat: ρήμα, Cepheus: υποκείμενο στο ρήμα adligat, Andromedam: αντικείμενο στο ρήμα adligat, ad scopulum: εμπρόθετος προσδιορισμός της στάσης σε τόπο στο ρήμα adligat, tum: επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο ρήμα adligat. Κείμενο belua ad Andromedam se movet. ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ belua: ονομαστική ενικού του ουσιαστικού belua -ae, θηλ. α κλίσης = κήτος. ad: πρόθεση + αιτιατική = προς Andromedam: αιτιατική ενικού του ουσιαστικού Andromeda -ae, θηλ. α κλίσης = η Ανδρομέδα. se: αιτιατική ενικού, γένους θηλυκού της προσωπικής αντωνυμίας γ προσώπου = τον εαυτό της. movet: γ ενικό πρόσωπο οριστικής ενεστώτα ενεργητικής φωνής του ρήματος moveo, movi, motum, movēre 2 = κινώ. se movet: κινείται, κατευθύνεται. ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ 1. Andromeda: βλ. προηγούμενη παρατήρηση. 2. se: προσωπική αντωνυμία γ προσώπου. Ενικός αριθμός Πληθυντικός αριθμός Ονομ. Ονομ. Γεν. sui (= του εαυτού του) Γεν. sui (= του εαυτού τους ή εαυτών τους) Δοτ. sibi (= στον εαυτό του) Δοτ. sibi ( = στον εαυτό τους ή εαυτών τους) Αιτ. se (= τον εαυτό του) Αιτ. se (= τον εαυτό τους ή τους εαυτούς τους) Κλητ. Κλητ. Αφαιρ. a se (= από τον εαυτό του) Αφαιρ. a se (= από τον εαυτό τους ή εαυτούς τους) Δεν έχει ονομαστική και κλητική ενικού και πληθυντικού αριθμού. 11

ΜΑΘΗΜΑ III Η ονομαστική που λείπει αναπληρώνεται από την ονομαστική των δεικτικών αντωνυμιών (hic, ille) ή από την ονομαστική της δεικτικής επαναληπτικής αντωνυμίας (is), όπως απαιτείται κάθε φορά. Οι τύποι του γ προσώπου ενισχύονται με το πρόσφυμα met, για να δηλωθεί έμφαση ή αντιδιαστολή, π.χ. semet. Επίσης, ο τύπος se ενισχύεται με διπλασιασμό: sese. ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ belua ad Andromedam se movet: κύρια πρόταση κρίσης. movet: ρήμα, belua: υποκείμενο στο ρήμα movet, se: αντικείμενο στο ρήμα movet (άμεση ή ευθεία αυτοπάθεια). Το se αναφέρεται στο υποκείμενο belua. ad Andromedam: εμπρόθετος προσδιορισμός της κατεύθυνσης (κίνησης) προς πρόσωπο στο ρήμα movet. se: χαρακτηρίζεται ως άμεση ή ευθεία αυτοπάθεια (βλ. προηγούμενη συντακτική επισήμανση). Κείμενο Repente Perseus calceis pennatis advolat; puellam videt et stupet forma puellae. ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ repente: τροπικό επίρρημα = ξαφνικά. Perseus: ονομαστική ενικού του ουσιαστικού Perseus -i, αρσ. β κλίσης = ο Περσέας. calceis 11 : αφαιρετική πληθυντικού του ουσιαστικού calceus -i, αρσ. β κλίσης = υπόδημα, σανδάλι, μποτίνι. pennatis: αφαιρετική πληθυντικού, γένους αρσενικού του επιθέτου pennatus, -a, -um, β κλίσης = φτερωτός. calceis pennatis: με τα φτερωτά σανδάλια. advolat: γ ενικό πρόσωπο οριστικής ενεστώτα ενεργητικής φωνής του ρήματος advolo, advolavi, advolatum, advolāre 1 (< ad + volo = πετώ) = καταφτάνω πετώντας, σπεύδω. 11 calceus: επίσημο παπούτσι εξόδου των Ρωμαίων 12

Η ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΑ ΤΗΣ ΑΝΔΡΟΜΕΔΑΣ puellam: videt: et: stupet: forma: formā: puellae: αιτιατική ενικού του ουσιαστικού puella -ae, θηλ. α κλίσης = κορίτσι, κοπέλα. γ ενικό πρόσωπο οριστικής ενεστώτα ενεργητικής φωνής του ρήματος video, vidi, visum, vidēre 2 = βλέπω. παρατατικός συμπλεκτικός (καταφατικός) σύνδεσμος = και. γ ενικό πρόσωπο οριστικής ενεστώτα ενεργητικής φωνής του ρήματος stupeo, stupui,, stupēre 2 = θαμπώνομαι, βουβαίνομαι. αφαιρετική ενικού του ουσιαστικού forma -ae, θηλ. α κλίσης = ομορφιά, (κυρίως σχήμα). (αφαιρ.) = από την ομορφιά της. γενική ενικού του ουσιαστικού puella -ae, θηλ. α κλίσης = κορίτσι, κοπέλα. ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ 1. Perseus: το ουσιαστικό, ως κύριο όνομα, δεν σχηματίζει πληθυντικό αριθμό. Ως τριτόκλιτο ουσιαστικό της αρχαίας ελληνικής παρουσιάζει ιδιομορφία ως προς την κλίση του στη λατινική. Συγκεκριμένα, σε μερικές πτώσεις σχηματίζει τύπους όμοιους με τους αντίστοιχους της ελληνικής. Ενικός αριθμός Ονομ. Perseus Αιτ. Perseum / Persea Γεν. Persei / Perseos Κλητ. Perseu Δοτ. Perseo Αφαιρ. Perseo 2. pennatus, -a, -um: το επίθετο δεν σχηματίζει υπερθετικό βαθμό βλ. γραμματική επεξεργασία κειμένου (Β. Παραθετικά επιθέτων και επιρρημάτων). 3. stupeo: το ρήμα δεν έχει σουπίνο. ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Repente Perseus calceis pennatis advolat: κύρια πρόταση κρίσης. advolat: ρήμα, Perseus: υποκείμενο στο ρήμα advolat, calceis: αφαιρετική (οργανική) του μέσου στο ρήμα advolat, pennatis: επιθετικός προσδιορισμός στο calceis, repente: επιρρηματικός προσδιορισμός του τρόπου στο ρήμα advolat. puellam videt: κύρια πρόταση κρίσης videt: ρήμα, (Perseus): ενν. υποκείμενο στο ρήμα videt, puellam: αντικείμενο στο ρήμα videt. 13

ΜΑΘΗΜΑ III et stupet forma puellae: κύρια πρόταση κρίσης, συνδεόμενη με την προηγούμενη κύρια παρατακτικά συμπλεκτικά (καταφατικά), et. stupet: ρήμα, (Perseus): ενν. υποκείμενο στο ρήμα stupet, forma: αφαιρετική της αιτίας δηλώνει το εξωτερικό αναγκαστικό αίτιο στο ρήμα stupet, puellae: γενική κτητική στο forma. Κείμενο Perseus hasta beluam delet et Andromedam liberat. ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ Perseus: ονομαστική ενικού του ουσιαστικού Perseus -i, αρσ. β κλίσης = ο Περσέας. hasta: αφαιρετική ενικού του ουσιαστικού hasta -ae, θηλ. α κλίσης = δόρυ. beluam: αιτιατική ενικού του ουσιαστικού belua -ae, θηλ. α κλίσης = κήτος. delet: γ ενικό πρόσωπο οριστικής ενεστώτα ενεργητικής φωνής του ρήματος deleo, delevi, deletum, delēre 2 = σκοτώνω. et: παρατακτικός συμπλεκτικός (καταφατικός) σύνδεσμος = και. Andromedam: αιτιατική ενικού του ουσιαστικού Andromeda -ae, θηλ. α κλίσης = η Ανδρομέδα. liberat: γ ενικό πρόσωπο οριστικής ενεστώτα ενεργητικής φωνής του ρήματος libero, liberavi, liberatum, liberāre 1 = ελευθερώνω. ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ 1. Perseus: το ουσιαστικό, ως κύριο όνομα, δεν σχηματίζει πληθυντικό αριθμό. Ως τριτόκλιτο ουσιαστικό της αρχαίας ελληνικής παρουσιάζει ιδιομορφία ως προς την κλίση του στη λατινική. Συγκεκριμένα, σε μερικές πτώσεις σχηματίζει τύπους όμοιους με τους αντίστοιχους της ελληνικής (βλ. προηγούμενη παρατήρηση Perseus). 2. Andromeda: βλ. προηγούμενη παρατήρηση. ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Perseus hasta beluam delet: κύρια πρόταση κρίσης. delet: ρήμα, Perseus: υποκείμενο στο ρήμα delet, beluam: αντικείμενο στο ρήμα delet, hasta: αφαιρετική του οργάνου στο ρήμα delet. 14

Η ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΑ ΤΗΣ ΑΝΔΡΟΜΕΔΑΣ et Andromedam liberat: κύρια πρόταση κρίσης, συνδεόμενη με την προηγούμενη κύρια παρατακτικά συμπλεκτικά (καταφατικά), et. liberat: ρήμα, (Perseus): ενν. υποκείμενο στο ρήμα liberat, Andromedam: αντικείμενο στο ρήμα liberat. Κείμενο Cepheus, Cassiope et incolae Aethiopiae valde gaudent. ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ Cepheus: ονομαστική ενικού του ουσιαστικού Cepheus -i, αρσ. β κλίσης = ο Κηφέας. Cassiope: ονομαστική ενικού του ουσιαστικού Cassiope, Cassiopes, θηλ. α κλίσης = η Κασσιόπη. et: παρατακτικός συμπλεκτικός (καταφατικός) σύνδεσμος = και. incolae: ονομαστική πληθυντικού του ουσιαστικού incola -ae, αρσ. (εδώ) α κλίσης = κάτοικος. Aethiopiae: γενική ενικού του ουσιαστικού Aethiopia -ae, θηλ. α κλίσης = η Αιθιοπία. valde: ποσοτικό επίρρημα = πάρα πολύ. gaudent: γ πληθυντικό πρόσωπο οριστικής ενεστώτα του ρήματος gaudeo, gavisus sum, (gavisum), gaudēre (ημιαποθετικό) 2 = χαίρομαι. ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ 1. Cepheus, Cassiope, Aethiopia: τα ουσιαστικά, ως κύρια ονόματα, δεν σχηματίζουν πληθυντικό αριθμό. 2. Cepheus: βλ. προηγούμενη παρατήρηση. 3. Cassiope: βλ. προηγούμενη παρατήρηση. 4. incola: στο κείμενό μας απαντά ως αρσενικό βλ. προηγούμενη παρατήρηση. 5. valde: παράγεται από το επίθετο validus, -a, -um, β κλίσης = δυνατός, -ή, -ό. Βλ. Γραμματική επεξεργασία κειμένου (Β. Παραθετικά επιθέτων και επιρρημάτων). 6. gaudeo: ημιαποθετικό ρήμα. Ημιαποθετικά είναι τα ρήματα που σχηματίζουν ορισμένους τύπους σύμφωνα με την ενεργητική φωνή και τους υπόλοιπους σύμφωνα με την παθητική. Διακρίνονται σε δύο κατηγορίες: α. Ρήματα που έχουν: Ενεστώτα } Παρατατικό σύμφωνα με την ενεργητική φωνή Μέλλοντα Απαρέμφατο Ενεστώτα 15

ΜΑΘΗΜΑ III και Παρακείμενο Υπερσυντέλικο } σύμφωνα με την παθητική φωνή Συντελεσμένο Μέλλοντα Σε αυτή την κατηγορία ανήκουν τα ρήματα: audeo, ausus sum, (ausum), audēre 2 = τολμώ gaudeo, gavisus sum, (gavisum), gaudēre 2 = χαίρομαι soleo, solitus sum, (solitum), solēre 2 = συνηθίζω fido, fisus sum, (fisum), fidĕre 3 = έχω πεποίθηση και τα σύνθετα του fido: confido = έχω πεποίθηση, diffido = δυσπιστώ κ.λπ. β. Ρήματα που έχουν: Ενεστώτα Παρατατικό } σύμφωνα με την παθητική φωνή Μέλλοντα Απαρέμφατο Ενεστώτα και Παρακείμενο Υπερσυντέλικο σύμφωνα με την ενεργητική φωνή } Συντελεσμένο Μέλλοντα Σε αυτή την κατηγορία ανήκουν τα ρήματα: devertor, deverti, deversum, deverti 3 = καταλύω revertor, reverti (και reversus sum), reversum, reverti 3 = επιστρέφω adsentior, adsensi, adsensum, adsentiri 4 = παραδέχομαι. Κλίνεται σύμφωνα με τα ρήματα της 2ης συζυγίας στην οποία ανήκει. Ως ημια - ποθετικό ρήμα σχηματίζει: ενεστώτα (gaudeo), παρατατικό (gaudebam), μέλλοντα (gaudebo) και απαρέμφατο ενεστώτα (gaudēre) σύμφωνα με την ενεργητική φωνή και παρακείμενο (gavisus, -a, -um sum), υπερσυντέλικο (gavisus, -a, -um eram) και συντελεσμένο μέλλοντα (gavisus, -a, -um ero) σύμφωνα με την παθητική φωνή. ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Cepheus, Cassiope et incolae Aethiopiae valde gaudent: κύρια πρόταση κρίσης. gaudent: ρήμα, Cepheus, Cassiope (et) incolae: υποκείμενα στο ρήμα gaudent, Aethiopiae: γενική κτητική (ή γενική αντικειμενική) στο incolae, valde: επιρρηματικός προσδιορισμός του ποσού στο ρήμα gaudent. 16

Η ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΑ ΤΗΣ ΑΝΔΡΟΜΕΔΑΣ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΚΕΙΜΕΝΟΥ Α ΠΙΝΑΚΕΣ ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗΣ Αρσενικά incola -ae Θηλυκά Cassiope, Cassiopes Andromeda -ae filia -ae forma -ae Numpha -ae ora -ae Aethiopia -ae belua -ae hostia -ae puella -ae hasta -ae Α κλίση ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ Αρσενικά Cepheus -i Neptunus -i deus -i scopulus -i Perseus -i calceus -i Ουδέτερα oraculum -i Β κλίση ΕΠΙΘΕΤΑ ΑΝΤΩΝΥΜΙΕΣ superbus, -a, -um marinus, -a, -um regius, -a, -um pennatus, -a, -um Β κλίση suus, sua, suum (κτητική γ προσώπου για έναν κτήτορα) se (προσωπική γ προσώπου) qui, quae, quod (αναφορική) ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΑ ΣΥΝΔΕΣΜΟΙ ΠΡΟΘΕΣΕΙΣ tum (χρονικό) et (παρατακτικός, συμπλεκτικός) cum + αφαιρετική repente (τροπικό) ad + αιτιατική valde (ποσοτικό) 17

ΜΑΘΗΜΑ III ΡΗΜΑΤΑ Συζυγίες Ενεστώτας Παρακείμενος Σουπίνο Απρμφ. Ενεστ. comparo comparavi comparatum comparāre 1η adligo adligavi adligatum adligāre advolo advolavi advolatum advolāre libero liberavi liberatum liberāre habeo habui habitum habēre urgeo ursi urgēre noceo nocui nocitum nocēre respondeo respondi responsum respondēre 2η placeo placui placitum placēre moveo movi motum movēre video vidi visum vidēre stupeo stupui stupēre deleo delevi deletum delēre gaudeo (ημιαποθ.) gavisus sum (gavisum) gaudēre 3η irascor (αποθ.) suscensui (iratum) irasci Β ΠΑΡΑΘΕΤΙΚΑ Επίθετο Επίρρημα Επίθετο Επίρρημα Επίθετο Επίρρημα ΠΑΡΑΘΕΤΙΚΑ ΕΠΙΘΕΤΩΝ ΚΑΙ ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΩΝ superbus, -a, -um superbe pennatus, -a, -um pennate validus, -a, -um valde Θετικός Συγκριτικός Υπερθετικός superbior, -ior, -ius superbius pennatior, -ior, -ius pennatius valdior, -ior, -ius valdius superbissimus, -a, -um superbissime valdissimus, -a, -um valdissime Γ ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΣ ΣΥΝΕΚΦΟΡΩΝ formā suā: Ενικός αριθμός Πληθυντικός αριθμός Ονομ. forma sua Ονομ. formae suae Γεν. formae suae κ.λπ. Γεν. formarum suarum κ.λπ. 18 Για τις συνεκφορές: beluam marinam, regia hostia, calceis pennatis, βλ. Δ. Κλιτικοί πίνακες / Κλίση συνεκφορών.

Η ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΑ ΤΗΣ ΑΝΔΡΟΜΕΔΑΣ ΚΛΙΣΗ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΩΝ Ενικός αριθμός Ονομ. filia incola oraculum scopulus hasta Γεν. filiae incolae oraculi scopuli hastae Δοτ. filiae incolae oraculo scopulo hastae Αιτ. filiam incolam oraculum scopulum hastam Κλητ. filia incola oraculum scopule hasta Αφαιρ. filia incola oraculo scopulo hasta Πληθυντικός αριθμός Ονομ. filiae incolae oracula scopuli hastae Γεν. filiarum incolarum oraculorum scopulorum hastarum Δοτ. filiis incolis oraculis scopulis hastis Αιτ. filias incolas oracula scopulos hastas Κλητ. filiae incolae oracula scopuli hastae Αφαιρ. filiis incolis oraculis scopulis hastis ΚΛΙΣΗ ΣΥΝΕΚΦΟΡΩΝ Ενικός αριθμός Ονομ. belua marina regia hostia calceus pennatus Γεν. beluae marinae regiae hostiae calcei pennati Δοτ. beluae marinae regiae hostiae calceo pennato Αιτ. beluam marinam regiam hostiam calceum pennatum Κλητ. belua marina regia hostia calcee pennate Αφαιρ. belua marina regia hostia calceo pennato Πληθυντικός αριθμός Ονομ. beluae marinae regiae hostiae calcei pennati Γεν. beluarum marinarum regiarum hostiarum calceorum pennatorum Δοτ. beluis marinis regiis hostiis calceis pennatis Αιτ. beluas marinas regias hostias calceos pennatos Κλητ. beluae marinae regiae hostiae calcei pennati Αφαιρ. beluis marinis regiis hostiis calceis pennatis 19

ΜΑΘΗΜΑ III ΚΛΙΣΗ ΕΠΙΘΕΤΩΝ Ενικός αριθμός Ονομ. superbus superba superbum Γεν. superbi superbae superbi Δοτ. superbo superbae superbo Αιτ. superbum superbam superbum Κλητ. superbe superba superbum Αφαιρ. suberbo superba superbo Πληθυντικός αριθμός Ονομ. superbi superbae superba Γεν. superborum superbarum superborum Δοτ. superbis superbis superbis Αιτ. superbos superbas superba Κλητ. superbi superbae superba Αφαιρ. superbis superbis superbis ΚΛΙΣΗ ΑΝΤΩΝΥΜΙΩΝ Ενικός αριθμός Πληθυντικός αριθμός Αρσ. Θηλ. Ουδ. Αρσ. Θηλ. Ουδ. Ονομ. qui quae quod qui quae quae Γεν. cuius cuius cuius quorum quarum quorum Δοτ. cui cui cui quibus quibus quibus Αιτ. quem quam quod quos quas quae Κλητ. Αφαιρ. quo qua quo quibus quibus quibus 20

Η ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΑ ΤΗΣ ΑΝΔΡΟΜΕΔΑΣ Ε ΧΡΟΝΙΚΕΣ ΚΑΙ ΕΓΚΛΙΤΙΚΕΣ ΑΝΤΙΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΧΡΟΝΙΚΕΣ ΑΝΤΙΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΡΗΜΑΤΩΝ ΟΡΙΣΤΙΚΗ Habeo 2 Comparo 1 Urgeo 2 Noceo 2 Respondeo 2 Ενεστ. habent comparat urget nocet respondet Πρτ. habebant comparabat urgebat nocebat respondebat Μέλλ. habebunt comparabit urgebit nocebit respondebit Πρκ. habuerunt/-ere comparavit ursit nocuit respondit Υπερσ. habuerant comparaverat urserat nocuerat responderat Συντ. Μέλλ. habuerint comparaverit urserit nocuerit responderit ΟΡΙΣΤΙΚΗ Placeo 2 Adligo 1 Moveo 2 Advolo 1 Video 2 Ενεστ. placet adligat movet advolat videt Πρτ. placebat adligabat movebat advolabat videbat Μέλλ. placebit adligabit movebit advolabit videbit Πρκ. placuit adligavit movit advolavit vidit Υπερσ. placuerat adligaverat moverat advolaverat viderat Συντ. Μέλλ. placuerit adligaverit moverit advolaverit viderit ΟΡΙΣΤΙΚΗ ΜΕΤΟΧΗ Stupeo 2 Deleo 2 Libero 1 Gaudeo 2 (ημιαποθ.) Irascor 3 (αποθ.) Ενεστ. stupet delet liberat gaudent irascens Πρτ. stupebat delebat liberabat gaudebant Μέλλ. stupebit delebit liberabit gaudebunt iraturus Πρκ. stupuit delevit liberavit gavisi sunt iratus Υπερσ. stupuerat deleverat liberaverat gavisi erant Συντ. Μέλλ. stupuerit deleverit liberaverit gavisi erunt 21

ΜΑΘΗΜΑ III ΕΓΚΛΙΤΙΚΕΣ ΑΝΤΙΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΡΗΜΑΤΩΝ ΕΝΕΣΤΩΤΑΣ Habeo 2 Comparo 1 Urgeo 2 Noceo 2 Respondeo 2 Οριστ. habent comparat urget nocet respondet Υποτ. habeant comparet urgeat noceat respondeat Προστ. ΕΝΕΣΤΩΤΑΣ Placeo 2 Adligo 1 Moveo 2 Advolo 1 Video 2 Οριστ. placet adligat movet advolat videt Υποτ. placeat adliget moveat advolet videat Προστ. ΕΝΕΣΤΩΤΑΣ stupeo 2 Deleo 2 Libero 1 Gaudeo (ημιαποθ.) 2 Οριστ. stupet delet liberat gaudent Υποτ. stupeat deleat liberet gaudeant Προστ. ΣΤ ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΣ ΟΝΟΜΑΤΙΚΩΝ ΤΥΠΩΝ Gaudeo (ημιαποθετικό) 2 ΑΠΑΡΕΜΦΑΤΟ ΜΕΤΟΧΗ Ενεστ. gaudere gaudens, γεν. gaudentis Μέλλ. Πρκ. Συντ. Μέλλ. gavisurum, -am, -um esse gavisuros, -as, -a esse gavisum, -am, -um esse gavisos, -as, -a esse gavisum, -am, -um fore gavisos, -as, -a fore gavisurus, -ura, -urum gavisus, -a, -um Αιτ. Αφαιρ. ΣΟΥΠΙΝΟ ΓΕΡΟΥΝΔΙΟ ΓΕΡΟΥΝΔΙΑΚΟ gavisum Γεν. gaudendi gaudendus, gaudenda, gavisu Δοτ. gaudendo gaudendum Αιτ. gaudendum Αφαιρ. gaudendo 22

Η ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΑ ΤΗΣ ΑΝΔΡΟΜΕΔΑΣ ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΚΕΙΜΕΝΟΥ A ΜΕΤΑΤΡΟΠΗ ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΩΝ ΠΡΟΤΑΣΕΩΝ ΣΕ ΑΝΤΙΣΤΟΙΧΕΣ ΜΕΤΟΧΕΣ Neptunus urget beluam marinam, quae incolis nocet Neptunus urget beluam marinam incolis nocentem [μετατροπή της αναφορικής πρότασης σε επιθετική (ή αναφορική) μετοχή με υποκείμενο το beluam, που είναι και αντικείμενο του ρήματος urget της πρότασης στην οποία ανήκει]. Οι επιθετικές (ή, αλλιώς, αναφορικές) μετοχές είναι πάντοτε συνημμένες, δηλαδή το υποκείμενό τους ταυτίζεται με κάποιον κύριο (όπως εδώ) (ή δευτερεύοντα) όρο της πρότασης στην οποία ανήκουν. Β ΜΕΤΑΤΡΟΠΗ ΤΗΣ ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗΣ ΣΥΝΤΑΞΗΣ ΣΕ ΠΑΘΗΤΙΚΗ 1. Cepheus et Cassiope Andromedam filiam habent. A Cepheo et (a) Cassiope Andromeda filia habetur. 2. Cassiope, superba forma sua, cum Nymphis se comparat. Cassiope, superba forma sua, cum Nymphis comparatur. 3. Neptunus iratus ad oram Aethiopiae urget beluam marinam, quae incolis nocet. A Neptuno irato ad oram Aethiopiae urgetur belua marina, a quā incolae no - centur. 4. Tum Cepheus Andromedam ad scopulum adligat; Tum a Cepheo Andromeda ad scopulum adligatur; 5. belua ad Andromedam se movet. belua ad Andromedam movetur. 6. ; puellam videt ; puella videtur (a Perseo) 7. Perseus hasta beluam delet et Andromedam liberat. A Perseo hasta belua deletur et Andromeda liberatur. Γ ΜΕΤΑΤΡΟΠΗ ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ ΣΕ ΠΛΑΓΙΟ ΛΟΓΟ Scriptor narrat (αρκτ. χρ.) / narrabat (ιστορ. χρ.) Cepheum et Cassiopen Andromedam filiam habere; Cassiopen, superbam formā suā, cum Nymphis se comparare; Neptunum iratum ad oram Aethiopiae urgere beluam marinam, quae incolis noceat / noceret; oraculum (αιτ.) incolis respondere regiam hostiam deo placere; 23

ΜΑΘΗΜΑ III tum Cepheum Andromedam ad scopulum adligare; beluam ad Andromedam se mo - vere; repente Perseum calceis pennatis advolare; Perseum (ή eum) puellam videre et stupere forma puellae; Perseum hastā beluam delere et Andromedam liberare; Cepheum, Cassiopen et incolas Aethiopiae valde gaudere. 24

Η ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΑ ΤΗΣ ΑΝΔΡΟΜΕΔΑΣ ΘΕΩΡΙΑ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ Α ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΚΛΙΣΗ ΟΡΙΣΤΙΚΗΣ ΕΝΕΣΤΩΤΑ 2ης ΣΥΖΥΓΙΑΣ Σχηματισμός ΟΡΙΣΤΙΚΗ ΕΝΕΣΤΩΤΑ 2ης ΣΥΖΥΓΙΑΣ ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗ ΦΩΝΗ Η οριστική ενεστώτα σχηματίζεται μονολεκτικά: και στις δύο φωνές, και στις τέσσερις συζυγίες. 2η συζυγία Στη δεύτερη συζυγία ανήκουν τα ρήματα που έχουν χαρακτήρα e (dele - o) και το απαρέμφατο του ενεργητικού ενεστώτα λήγει σε -ēre (delēre). Οριστική Ενεστώτα Ενεργητικής φωνής θέμα ενεστώτα + βασικές καταλήξεις της ενεργητικής φωνής Π.χ. dele -o dele -s dele -t dele -mus dele -tis dele -nt Το ενεστωτικό θέμα της 2ης συζυγίας λήγει σε μακρόχρονο ē (delē-), που γίνεται βραχύ πριν από φωνήεν (delĕ-o). Β ΚΤΗΤΙΚΕΣ ΑΝΤΩΝΥΜΙΕΣ Είναι ΚΤΗΤΙΚΕΣ ΑΝΤΩΝΥΜΙΕΣ 1. Όσες δηλώνουν έναν κτήτορα: α πρόσωπο: meus, mea, meum (= δικός μου, δική μου, δικό μου) β πρόσωπο: tuus, tua, tuum (= δικός σου, δική σου, δικό σου) γ πρόσωπο: suus, sua, suum (= δικός του, δική του, δικό του). 2. Όσες δηλώνουν πολλούς κτήτορες: α πρόσωπο: noster, nostra, nostrum (= δικός μας, δική μας, δικό μας) β πρόσωπο: vester, vestra, vestrum (= δικός σας, δική σας, δικό σας) γ πρόσωπο: suus, sua, suum (= δικός τους, δική τους, δικό τους). 25

ΜΑΘΗΜΑ III Κλίνονται όπως τα δευτερόκλιτα επίθετα. Συγκεκριμένα: meus, mea, meum α πρόσωπο - ένας κτήτορας Ενικός αριθμός Αρσ. Θηλ. Ουδ. Ονομ. meus mea meum Γεν. mei meae mei Δοτ. meo meae meo Αιτ. meum meam meum Κλητ. meus / mi mea Αφαιρ. meo mea meo Πληθυντικός αριθμός Αρσ. Θηλ. Ουδ. Ονομ. mei meae mea Γεν. meorum mearum meorum Δοτ. meis meis meis Αιτ. meos meas mea Κλητ. Αφαιρ. meis meis meis tuus, tua, tuum β πρόσωπο - ένας κτήτορας Ενικός αριθμός Αρσ. Θηλ. Ουδ. Ονομ. tuus tua tuum Γεν. tui tuae tui Δοτ. tuo tuae tuo Αιτ. tuum tuam tuum Κλητ. Αφαιρ. tuo tua tuo Πληθυντικός αριθμός Αρσ. Θηλ. Ουδ. Ονομ. tui tuae tua Γεν. tuorum tuarum tuorum Δοτ. tuis tuis tuis Αιτ. tuos tuas tua Κλητ. Αφαιρ. tuis tuis tuis 26

Η ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΑ ΤΗΣ ΑΝΔΡΟΜΕΔΑΣ suus, sua, suum γ πρόσωπο - ένας κτήτορας Ενικός αριθμός Αρσ. Θηλ. Ουδ. Ονομ. suus sua suum Γεν. sui suae sui Δοτ. suo suae suo Αιτ. suum suam suum Κλητ. Αφαιρ. suo sua suo Πληθυντικός αριθμός Αρσ. Θηλ. Ουδ. Ονομ. sui suae sua Γεν. suorum suarum suorum Δοτ. suis suis suis Αιτ. suos suas sua Κλητ. Αφαιρ. suis suis suis noster, nostra, nostrum α πρόσωπο - πολλοί κτήτορες Ενικός αριθμός Αρσ. Θηλ. Ουδ. Ονομ. noster nostra nostrum Γεν. nostri nostrae nostri Δοτ. nostro nostrae nostro Αιτ. nostrum nostram nostrum Κλητ. Αφαιρ. nostro nostra nostro Πληθυντικός αριθμός Αρσ. Θηλ. Ουδ. Ονομ. nostri nostrae nostra Γεν. nostrorum nostrarum nostrorum Δοτ. nostris nostris nostris Αιτ. nostros nostras nostra Κλητ. Αφαιρ. nostris nostris nostris 27

ΜΑΘΗΜΑ III 28 Παρατηρήσεις vester, vestra, vestrum β πρόσωπο - πολλοί κτήτορες Ενικός αριθμός Αρσ. Θηλ. Ουδ. Ονομ. vester vestra vestrum Γεν. vestri vestrae vestri Δοτ. vestro vestrae vestro Αιτ. vestrum vestram vestrum Κλητ. Αφαιρ. vestro vestra vestro Πληθυντικός αριθμός Αρσ. Θηλ. Ουδ. Ονομ. vestri vestrae vestra Γεν. vestrorum vestrarum vestrorum Δοτ. vestris vestris vestris Αιτ. vestros vestras vestra Κλητ. Αφαιρ. vestris vestris vestris suus, sua, suum γ πρόσωπο - πολλοί κτήτορες Ενικός / Πληθυντικός αριθμός Αρσ. Θηλ. Ουδ. Ίδια με την κτητική αντωνυμία γ προσώπου (suus, sua, suum) που δηλώνει έναν κτήτορα. 1. Η κτητική αντωνυμία meus, mea, meum (α προσώπου για έναν κτήτορα) σχηματίζει: κλητική πτώση στο αρσενικό και θηλυκό γένος στον ενικό αριθμό. meus: κλητ.: meus -mi mea: κλητ. mea. 2. Το ουσιαστικό που συνοδεύει την κλητική meus ή mi σχηματίζεται όμοια με αυτήν, π.χ. meus oculus = (μάτι μου), mi fili (= παιδί μου). 3. Οι τύποι των κτητικών αντωνυμιών, για να δηλώσουν έμφαση, ενισχύονται με το πρόσφυμα -met ή -pte, π.χ. meamet facta (= τα κατορθώματά μου βέβαια), suāpte manu (= με το ίδιο του το χέρι). 4. Από τις κτητικές αντωνυμίες noster (α προσώπου για πολλούς κτήτορες) και vester (β προσώπου για πολλούς κτήτορες) παράγονται αντίστοιχα τα μονοκατάλητα επίθετα nostras (γεν. nostratis, γεν. πληθ. no - stra tium) (= ημεδαπός) και vestras (γεν. vestratis, γεν. πληθ. vestratium) (= υμεδαπός). 5. Η κτητική αντωνυμία γ προσώπου suus, sua, suum (για έναν κτήτορα ή για πολλούς κτήτορες) χρησιμοποιείται για άμεση / ευθεία ή για έμμεση / πλάγια αυτοπάθεια.

Η ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΑ ΤΗΣ ΑΝΔΡΟΜΕΔΑΣ Γ Η ΔΟΤΙΚΗ ΩΣ ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑ (ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ) ΡΗΜΑΤΩΝ Η ΔΟΤΙΚΗ ΩΣ ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑ ΡΗΜΑΤΩΝ Η δοτική χρησιμοποιείται ως συμπλήρωμα ρημάτων (αντικείμενο). Συντάσσεται με ρήματα που: α. έχουν τη σημασία του λέγω (dico) και τα συγγενικά ή αντίθετά του, β. έχουν τη σημασία του δίνω (do, trado) και τα συγγενικά ή αντίθετά τους, γ. δηλώνουν ένωση, προσέγγιση, ομοιότητα (coniungo, appropinquo), δ. δηλώνουν φιλική ή εχθρική διάθεση (noceo), ε. δηλώνουν υπακοή, απείθεια (obsequor), στ. δηλώνουν διαταγή ή απαγόρευση (impero), ζ. έχουν τη σημασία του αρμόζω, «αρέσω» (placeo), η. είναι σύνθετα με τις προθέσεις: ob, prae, pro, in (propono). Για τις χρήσεις της δοτικής βλ. θεωρία Μαθήματος XXX (= 30). Δ Η ΑΦΑΙΡΕΤΙΚΗ ΟΡΓΑΝΙΚΗ ΑΦΑΙΡΕΤΙΚΗ (ΟΡΓΑΝΙΚΗ) Εκφράζει: 1. Συνοδεία cum elephantis Alpes transit (= με ελέφαντες διέσχισε τις Άλπεις). 2. Τρόπο Tarquinius hoc modo imperium perdit (= ο Ταρκύνιος με αυτόν τον τρόπο χάνει την εξουσία). 3. Ιδιότητα homo facie squalida (= άνθρωπος με βρόμικο πρόσωπο). 4. Όργανο hastā beluam delet (= με το δόρυ σκοτώνει το κήτος). ή Μέσο Tum adulescens, viribus suis confisus (= τότε ο νεαρός έχοντας εμπιστοσύνη στις δυνάμεις του). 5. Μέτρο ή διαφορά Accius, qui multo minor natu erat (= ο Άκκιος ο οποίος ήταν πολύ μικρότερος στην ηλικία). 6. Αναφορά virtute antecellit [= (τον) ξεπερνά ως προς την ανδρεία]. 7. Αιτία Tum adulescens, et cupiditate pugnandi permotus (= τότε ο νεαρός, Εσωτερικό... και παρακινημένος από την επιθυμία για μάχη). αναγκαστικό αίτιο Εξωτερικό eis corpus ex annis infirmum erat (= το σώμα τους ήταν αδύναμο αναγκαστικό από τα χρόνια). αίτιο 29

ΜΑΘΗΜΑ III 8. Ποινή adulescentem,, morte multavit (= τον νεαρό,, τιμώρησε με θάνατο). 9. Αξία itaque viginti milibus sestertium eum emit (= αγόρασε λοιπόν αυτό για είκοσι χιλιάδες σηστέρτιους). Για τις χρήσεις της αφαιρετικής βλ. θεωρία Μαθήματος XXXI (= 31). Ε ΜΕΤΑΤΡΟΠΗ ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΩΝ ΠΡΟΤΑΣΕΩΝ ΣΕ ΜΕΤΟΧΕΣ ΜΕΤΑΤΡΟΠΗ ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΩΝ ΠΡΟΤΑΣΕΩΝ ΣΕ ΜΕΤΟΧΕΣ Για το πώς μετατρέπουμε μία δευτερεύουσα πρόταση σε μετοχή βλ. θεωρία Μαθήματος XXI (= 21). 30

Η ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΑ ΤΗΣ ΑΝΔΡΟΜΕΔΑΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΑΣΚΗΣΕΩΝ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ Ι. Να συμπληρωθούν και να τονιστούν οι σωστοί τύποι της οριστικής του ενεστώτα: Απ.: Nos filiam habémus Beluae incolis nócent Vos puellam vidétis Ego formā puellae stúpeo Tu beluam hastā déles Ille valde gáudet Deis hostiae plácent Nos scopulum vidémus Tu Andromedam vídes Vos filiam habétis ΙI. ΙII. ΙV. Να συμπληρωθούν οι σωστοί τύποι των ουσιαστικών και επιθέτων: Απ.: Nympae Cassiopen (αιτ.) non amant. Beluā Neptūni incolis nocet. Incolae (αρσ.) barbari sunt. Deo regiam hostiam dant (do δίνω) Perseus calceos (πληθ.) pennātos habet. Να τονιστούν τα ονόματα: Cēpheus, Cassiope, Andromeda, Perseus, Aethiopia. Απ.: Cépheus, Cassíope, Andrómeda, Pérseus, Aethiópia. Να γίνει συντακτική αναγνώριση των τύπων: ad oram, puealle, hastā. Απ.: βλ. Συντακτική ανάλυση (προτάσεις: 3, 11 και 12). V. Να μεταφραστεί στα λατινικά η πρόταση: Ο Περσέας καταφθάνει πετώντας στην Αιθιοπία και ελευθερώνει την κόρη του Κηφέα. Απ.: Perseus in Aethiopiam advolat et filiam Cephei liberat. 31

ΜΑΘΗΜΑ III ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ Α ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ 32 Cepheus, Cassiope, Andromedam, Perseus: Να κλίνετε τα ουσιαστικά. Να γράψετε τους τύπους που ζητούνται για καθεμία από τις παρακάτω λέξεις: filiam: τη γενική του ενικού αριθμού, καθώς και τη δοτική και την αιτιατική του πληθυντικού αριθμού. forma (1): τη γενική του ενικού αριθμού, καθώς και την ονομαστική και τη γενική του πληθυντικού αριθμού. incolis (1): τη δοτική και την αφαιρετική του πληθυντικού αριθμού. scopulum: την κλητική του ενικού αριθμού και την αιτιατική του πληθυντικού αριθμού. puellam: την αφαιρετική του ενικού αριθμού και τη γενική του πληθυντικού αριθμού. hasta: την αιτιατική του ενικού αριθμού, καθώς και τη δοτική και την αιτιατική του πληθυντικού αριθμού. Nymphis, Neptunus, Aethiopiae (2): να κλίνετε τα ουσιαστικά. deo: να κλίνετε το ουσιαστικό. forma sua, beluam marinam: να γράψετε τις πλάγιες πτώσεις των συνεκφορών στους δύο αριθμούς. regia hostia, calceis pennatis: να κλίνετε τις συνεκφορές. se: να κλίνετε την αντωνυμία στα τρία πρόσωπα. sua: να γράψετε τους τύπους που ζητούνται για τις κτητικές αντωνυμίες. α. α πρόσωπο ένας κτήτορας: τη γενική και την κλητική του ενικού αριθμού για το αρσενικό και το θηλυκό γένος. β. β πρόσωπο ένας κτήτορας: τη γενική και την αφαιρετική του πληθυντικού αριθμού για το αρσενικό και το θηλυκό γένος. γ. γ πρόσωπο ένας κτήτορας: τη δοτική και την αιτιατική του ενικού αριθμού για το αρσενικό και το θηλυκό γένος. δ. α πρόσωπο πολλοί κτήτορες: τις πλάγιες πτώσεις για το θηλυκό γένος στους δύο αριθμούς. ε. β πρόσωπο πολλοί κτήτορες: τη γενική και την αφαιρετική του ενικού αριθμού και του πληθυντικού για το θηλυκό γένος. στ. γ πρόσωπο πολλοί κτήτορες: τη γενική και την αιτιατική του πληθυντικού αριθμού για το αρσενικό και το θηλυκό γένος. habent, comparat, urget, placet, videt: να κλίνετε την οριστική του ενεστώτα στην ενεργητική φωνή. nocet, respondet, adligat, movet, stupet: να αντικαταστήσετε χρονικά και εγκλιτικά τους ρηματικούς τύπους.

Η ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΑ ΤΗΣ ΑΝΔΡΟΜΕΔΑΣ comparat, nocet, respondet, placet, movet: να αντικαταστήσετε χρονικά τους ρηματικούς τύπους στο β ενικό πρόσωπο της υποτακτικής στη φωνή όπου βρίσκονται να λάβετε υπόψη το υποκείμενο, όπου είναι απαραίτητο. advolat, videt, delet, liberat: να σχηματίσετε τα απαρέμφατα και τις μετοχές των ρηματικών τύπων στη φωνή όπου βρίσκονται να λάβετε υπόψη το υποκείμενο, όπου είναι απαραίτητο. gaudent: να κλίνετε τον ενεστώτα, τον παρατατικό, τον παρακείμενο και τον υπερσυντέλικο στην οριστική έγκλιση. gaudent: να σχηματίσετε τους ονοματικούς τύπους του ρήματος. iratus: να σχηματίσετε τα απαρέμφατα και τις μετοχές του ρήματος να λάβετε υπόψη το υποκείμενο, όπου είναι απαραίτητο. Β ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟ Andromedam, filiam, forma (sua), (ad oram) Aethiopiae, regia, repente, hasta, valde: να χαρακτηρίσετε συντακτικά τους όρους. cum Nymphis, ad oram, ad scopulum, ad Andromedam: να γράψετε την επιρρηματική σχέση που εκφράζουν οι εμπρόθετοι προσδιορισμοί, καθώς και τον όρο που προσδιορίζουν. incolis (nocet), incolis (respondet), deo, calceis, forma (puellae): να χαρακτηρίσετε συντακτικά τις δοτικές και τις αφαιρετικές. Cassiope, superba forma sua, cum Nymphis se comparat: να χαρακτηρίσετε συντακτικά τους όρους της πρότασης. Ποιο συντακτικό φαινόμενο εκφράζουν οι τύποι sua και se; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας. α. Cassiope, superba forma sua, : να αποδώσετε το superba με δευτερεύουσα αναφορική πρόταση. β. forma sua: να γράψετε τη φράση έτσι, ώστε να δηλώνεται κτήση χωρίς αυτοπάθεια., quae incolis nocet: να χαρακτηρίσετε πλήρως την πρόταση (είδος, εισαγωγή, εκφορά, συντακτικός ρόλος). belua ad Andromedam se movet: α. Ποιο συντακτικό φαινόμενο παρατηρείτε; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας. β. Να αποδώσετε τη φράση se movet με ισοδύναμο τρόπο., quae incolis nocet: να μετατρέψετε την πρόταση σε αντίστοιχη μετοχή. α. Cepheus et Cassiope Andromedam filiam habent. β. Neptunus iratus ad oram Aethiopiae urget beluam marinam, quae incolis nocet. γ. Perseus hasta beluam delet et Andromedam liberat. Να μετατρέψετε την ενεργητική σύνταξη σε παθητική. Oraculum incolis respondet: «regia hostia deo placet!»: να μετατρέψετε τον έμμεσο ευθύ λόγο της περιόδου σε πλάγιο λόγο. 33

ΜΑΘΗΜΑ III 3ο ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ Ι. Να μεταφράσετε τα παρακάτω αποσπάσματα: Cepheus et Cassiope Andromedam filiam habent. Cassiope, superba forma sua, cum Nymhis se comparat. Neptunus iratus ad oram Aethiopiae urget beluam marinam, quae incolis nocet. Oraculum incolis respondet: «regia hostia deo placet!»...... Perseus hasta beluam delet et Andromedam liberat. Cepheus, Cassiope et incolae Aethiopiae valde gaudent. Μονάδες 10 ΙI. Γραμματικές παρατηρήσεις 1. α. Cepheus, Cassiope, Andromedam: να κλίνετε τα ουσιαστικά. Μονάδες 1,5 β. deo: να γράψετε την ονομαστική και την κλητική του ενικού αριθμού, καθώς και όλες τις πτώσεις του πληθυντικού αριθμού. Μονάδες 1 2. α. habent, nocet, gaudent: να κλίνετε την οριστική του ενεστώτα στην ενεργητική φωνή. Μονάδες 1,5 β. comparat, urget, respondet, placet: να γράψετε τους αρχικούς χρόνους των ρημάτων. Μονάδες 1 ΙΙΙ. Συντακτικές παρατηρήσεις 1. Cassiope, superba forma sua, cum Nympis se comparat: να χαρακτηρίσετε συντακτικά τους όρους της πρότασης, Ποιο συντακτικό φαινόμενο εκφράζουν οι τύποι sua και se; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας. Μονάδες 2,5 2. Oraculum incolis respondet: «regia hostia deo placet!»: να χαρακτηρίσετε συντακτικά πλήρως την περίοδο. Μονάδες 2,5 34

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΑΣΚΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΑΣΚΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΜΑΘΗΜΑ ΙΙΙ Η ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΑ ΤΗΣ ΑΝΔΡΟΜΕΔΑΣ Α ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ 1. Βλ. Γραμματική αναγνώριση Λεξιλόγιο (Παρατηρήσεις). 2. Εν.: Γεν. filiae, Πληθ.: Δοτ.: fillis, Αιτ. filias Εν.: Γεν. formae, Πληθ.: Ονομ. formae, Γεν. formarum Πληθ.: Δοτ.: incolis, Αφαιρ.: incolis Εν.: Κλητ. scopule, Πληθ.: Αιτ.: scopulos Εν.: Αφαιρ. puella, Πληθ.: Γεν. puellarum Εν.: Αιτ. hastam, Πληθ.: Δοτ. hastis, Αιτ. hastas. 3. Βλ. Γραμματική αναγνώριση Λεξιλόγιο (Παρατηρήσεις). Εν.: Neptunus, Neptuni, Neptu - no, Neptunum, Neptune, Neptuno. Εν.: Aethiopia, Aethiopiae, Aethiopiae, Aethiopiam, Aethio - pia, Aethiopiā. 4. Βλ. Γραμματική αναγνώριση Λεξιλόγιο (Παρατηρήσεις). 5. Ενικός αριθμός Γεν. formae suae beluae marinae Δοτ. formae suae beluae marinae Αιτ. formam suam beluam marinam Αφαιρ. forma sua belua marina Πληθυντικός αριθμός Γεν. formarum suarum beluarum marinarum Δοτ. formis suis beluis marinis Αιτ. formas suas beluas marinas Αφαιρ. formis suis beluis marinis 6. Βλ. Γραμματική επεξεργασία κειμένου (Δ. Κλιτικοί πίνακες / Κλίση συνεισφορών). 7. Α Πρόσ. Εν.: ego, mei, mihi, me,, a me. Πληθ.: nos, nostri, nobis, nos,, a nobis. Β Πρόσ. Εν.: tu, tui, tibi, te,, a te. Πληθ.: vos, vestri, vobis, vos,, a vobis. Γ Πρόσ. Εν.:, sui, sibi, se,, a se. Πληθ.:, sui, sibi, se,, a se. 8. α. Αρσ. Εν.: mei, meus -mi. Θηλ. Εν. meae, mea. β. Αρσ. Πληθ.: tuorum, tuis. Θηλ. Πληθ. tuarum, tuis. γ. Αρσ. Εν.: suo, suum. Θηλ. Εν.: suae, suam. δ. Θηλ. Εν.: nostrae, nostrae, nostram, nostra. Πληθ. nostrarum, nostris, nostras, nostris. ε. Θηλ. Εν.: vestrae, vestra. Πληθ. vestrarum, vestris. στ. Αρσ. Πληθ.: suorum, suos. Θηλ. Πληθ. suarum, suas. 2

ΜΑΘΗΜΑ III 9. Ενεργητική Φωνή ΕΝΕΣΤ. Οριστ.: habeo, habes, habet, habemus, habetis, habent comparo, comparas, comparat, comparamus, comparatis, comparant urgeo, urges, urget, urgemus, urgetis, urgent placeo, places, placet, placemus, placetis, placent video, vides, videt, videmus, videtis, vident. 10. Βλ. Γραμματική επεξεργασία κειμένου (Ε. Χρονικές και εγκλιτικές αντικαταστάσεις). 11. ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗ ΦΩΝΗ Υποτακτική / β ενικό πρόσωπο Ενεστ. compares noceas respondeas placeas moveas Πρτ. comparares noceres responderes placeres moveres Μέλλ. comparaturasis nociturasis responsurumsis placiturasis moturasis Πρκ. comparaveris nocueris responderis placueris moveris Υπερσ. comparavisses nocuisses respondisses placuisses movisses 12. ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗ ΦΩΝΗ ΑΠΑΡΕΜΦΑΤΟ Ενεστ. advolare videre delere liberare Μέλλ. advolaturum esse visurum esse deleturum esse liberaturum esse Πρκ. advolavisse vidisse delevisse liberavisse ΜΕΤΟΧΗ Ενεστ. advolans γεν. advolantis videns γεν. videntis delens γεν. delentis liberans γεν. liberantis Μέλλ. advolaturus visurus deleturus liberaturus 13. ΟΡΙΣΤΙΚΗ Ενεστώτας Παρατατικός Παρακείμενος Υπερσυντέλικος gaudeo gaudes gaudet gaudemus gaudetis gaudent gaudebam gaudebas gaudebat gaudebamus gaudebatis gaudebant gavisus, -a, -um sum es est gavisi, -ae, -a sumus estis sunt gavisus, -a, -um, eram eras erat gavisi, -ae, -a eramus eratis erant 14. Βλ. Γραμματική επεξεργασία κειμένου (ΣΤ. Σχηματισμός ονοματικών τύπων). 3