Ελπίδα-Μελποµένη Χλιµίτζα ΜΕΤΑΓΛΩΣΣΙΚΑ ΗΜΟΣΙΕΥΜΑΤΑ ΣΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ PORTALS

Ελπίδα-Μελποµένη Χλιµίτζα ΜΕΤΑΓΛΩΣΣΙΚΑ ΗΜΟΣΙΕΥΜΑΤΑ ΣΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ PORTALS 1. ΣΧΕ ΙΑΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Σκοπός της έρευνας που ακολουθεί είναι να διαπιστωθεί ο τρόπος µε τον οποίο αντιµετωπίζεται η γλώσσα στο ειδησεογραφικό τµήµα των ελληνικών portals στο διαδίκτυο. 1 Για τη συλλογή των µεταγλωσσικών ηλεκτρονικών δηµοσιευµάτων χρησιµοποιήθηκαν οι µηχανές αναζήτησης 36 ελληνικών τοποθεσιών (portals, search engines και indexers). 2 Η ανεύρεση των µεταγλωσσικών δηµοσιευµάτων έγινε µε την εισαγωγή λέξεων ή φράσεων-κλειδιών στο πλαίσιο «Αναζήτηση» του ειδησεογραφικού τµήµατος των portals, στις κατηγορίες «news», «media», «on line media» και «internet media». Οι όροι οι οποίοι χρησιµοποιήθηκαν σε αυτή τη διαδικασία είναι: «γλώσσα», «γλωσσικός», «λόγος», «οµιλία», «λέξη», «λεκτικός», «language», «linguistics», «speech», «word», «tongue», «dialect», καθώς και φράσεις/συνδυασµοί λέξεων κλειδιών όπως «ελληνική γλώσσα», «ξένες γλώσσες», «αρχαία ελληνικά» και «αρχαιοελληνικά». Η έρευνα κάλυπτε ολόκληρο το χρονικό διάστηµα λειτουργίας των ηλεκτρονικών ειδησεογραφικών τµηµάτων των portals 3 έως τις 12/12/2001, ηµεροµηνία (αυθαίρετα επιλεγµένη) καταχώρισης του τελευταίου κειµένου 4 που λάβαµε υπόψη σ αυτή την έρευνα. Σε 4 από τις 36 ηλεκτρονικές πύλες που ερευνήθηκαν, εντοπίστηκαν 53 πρωτοδηµοσιευµένα ή πρωτότυπα κείµενα. Η αριθµητική κατανοµή τους είναι η ακόλουθη: 1 Απ όσο γνωρίζω, δεν έχει πραγµατοποιηθεί άλλη µελέτη η οποία να αφορά δηµοσιεύµατα του ελληνικού ηλεκτρονικού τύπου για τη γλώσσα. Ως ελληνικό ηλεκτρονικό τύπο εκλαµβάνω το ειδησεογραφικό τµήµα των ελληνικών portals. Εξαιρώ από το πλαίσιο της έρευνας τις ηλεκτρονικές εκδόσεις των έντυπων εφηµερίδων και περιοδικών, ως δευτερογενείς πηγές µεταγλωσσικών δηµοσιευµάτων. 2 START, Greekexperts, Xgr, Welcome to Hellas On Line, Mdataplus.gr, LinkHellas, AAA Matilda Greece, forthnet.gr, YellowPages.gr, The Greek, Greek Indexer, ΠΥΛΑΙ, Hellas map, Evresi, No1, in.gr, TOXOsearch, HellasNet, Phantis, FindLink, pathfinder.gr, HACK.gr, Flash.gr, Greek Spider, Directory.gr, RoBBy, PAN.gr, Pyxida.com, Psirri.Online, Eone, Artemis, Webindex Internet Search, THEA, GoGreece.Com, IBoom. 3 Ορισµένα κείµενα χρονολογούνται από το 1998. Η πλειονότητα ωστόσο των κειµένων είναι του 2000. 4 Αποφάσισα να χρησιµοποιήσω τον όρο «κείµενο» και όχι «υπερκείµενο», παρόλο που ένας συστηµατικός χρήστης του διαδικτύου δε θα δεχόταν αυτή την επιλογή. Η απόφαση ωστόσο στηρίχθηκε στην ίδια τη φύση των ηλεκτρονικά δηµοσιευµένων κειµένων. Αν το «υπερκείµενο» είναι «ένα ανάπτυγµα του υλικού µε τη µορφή ενός δικτύου στοιχείων και συνδέσµων, όπου ο συγγραφέας µπορεί να παγιώσει τους συνδέσµους, ενώ ο αναγνώστης µπορεί να τους καθορίσει καθώς τους εξερευνά» (Γιάννης Σκαρπέλος, Terra Virtualis Η κατασκευή του κυβερνοχώρου, Νεφέλη, Αθήνα 1999, σελ. 93), το «κείµενο» δεν µπορεί να παραπέµψει υλικά παρά µονάχα στον ίδιο του τον εαυτό. Τα περισσότερα από τα κείµενα που ερευνήθηκαν δεν παρέπεµπαν σε θεµατικά παρόµοια ειδησεογραφικού ή άλλου τύπου δηµοσιεύµατα, γι αυτό και αποφεύχθηκε ο όρος «υπερκείµενο». Πρέπει ωστόσο να σηµειωθεί ότι, στην περίπτωση του in.gr, έχει πραγµατοποιηθεί µια εξαιρετικά συστηµατική και σχολαστική εργασία όσον αφορά την υπερκειµενοποίηση των σελίδων για τη γλώσσα, οι οποίες λαµβάνουν τη µορφή µόνιµων στηλών. Εάν ο αναγνώστης παγιώσει (fix) τον κένσορα σε ορισµένους από τους όρους οποιουδήποτε κειµένου, θα διαπιστώσει πως όχι µόνο στην οθόνη του παρουσιάζεται ένα πλαίσιο µε χαρακτήρα συµπληρωµατικό του όρου πάνω στον οποίο παγιώθηκε ο δείκτης, αλλά επίσης ότι, εφόσον ο χρήσης δώσει µε διπλή κίνηση (double click) εντολή παραποµπής, τότε το υπερκείµενο τον στέλνει σε µια ιστοσελίδα µε παρόµοιο θεµατικό άξονα. Για διευκόλυνση της συγγραφής της εργασίας, ακόµα και σε αυτή την περίπτωση το «υπερκείµενο» θα χαρακτηρίζεται ως «κείµενο». 1

Ηλεκτρονικές πύλες in.gr 18 Pathfinder News 23 Phantis 7 forthnet.gr 5 Αριθµός µεταγλωσσικών δηµοσιευµάτων Παράλληλα, διερευνήθηκε και η περίπτωση ύπαρξης ελληνικών ηλεκτρονικών εφηµερίδων και περιοδικών, στα οποία στη συνέχεια εισήχθη η λέξη-κλειδί προκειµένου να παρουσιαστούν άρθρα για τη γλώσσα. Μόνο στα ηλεκτρονικά περιοδικά «Το Εφήµερον» (4) και «ύο Όψεις» (2 δηµοσιεύµατα στο 2ο τεύχος του) µε link µέσω Phantis εντοπίστηκαν µεταγλωσσικά δηµοσιεύµατα. Προκειµένου να συνεχιστεί η περιγραφή του υλικού, θα πρέπει να αποσαφηνιστούν οι όροι «πρωτότυπα» και «πρωτοεµφανιζόµενα» κείµενα. Πρωτότυπα χαρακτηρίζονται τα κείµενα εκείνα τα οποία έχουν δηµιουργηθεί αποκλειστικά για ηλεκτρονική χρήση. Πρωτοεµφανιζόµενα είναι όσα δηµοσιεύονται καταρχάς µε ηλεκτρονική µορφή και στη συνέχεια στον έντυπο ηµερήσιο ή περιοδικό τύπο. Για να διαπιστωθεί εάν πράγµατι επρόκειτο για πρωτοεµφανιζόµενα δηµοσιεύµατα, ερευνήθηκαν, βάσει ηµεροµηνιών καταχώρισης, κείµενα µε αντίστοιχες θεµατικές στις εφηµερίδες Τα Νέα, Το Βήµα, Ελευθεροτυπία και Η Καθηµερινή, αν και η παράλληλη αυτή διερεύνηση δεν υπήρξε συστηµατική, γεγονός που επιτρέπει ένα περιθώριο σφάλµατος. 5 Τα πρωτοεµφανιζόµενα κείµενα στο σύνολό τους αποτελούν δάνεια από τις ηλεκτρονικές δηµοσιεύσεις ειδησεογραφικών πρακτορείων, συνηθέστερα των Μακεδονικού, Αθηναϊκού Πρακτορείου Ειδήσεων, Reuters και Associated Press. Το όµοιο της φύσης (ηλεκτρονική διακίνηση πληροφοριών διαδίκτυο) διαφορετικών τοποθεσιών (ΑΠΕ, ΜΠΕ, in.gr κ.ο.κ) επιτρέπει την ταχύτερη προσβασιµότητα σε πληθώρα πληροφοριακού υλικού, εποµένως τον ταχύτερο δανεισµό υλικού, το οποίο απλώς αλλάζει ηλεκτρονική τοποθεσία και όχι κανάλι επικοινωνίας. Στην τελευταία περίπτωση, η ετερόχρονη φύση του έντυπου και ηλεκτρονικού λόγου επιτρέπει στον έντυπο να δανείζεται από τον ηλεκτρονικό. Όσον αφορά τα πρωτότυπα δηµοσιεύµατα, δεν ξεπερνούν το 20% του συνόλου των µεταγλωσσικών κειµένων. Από αυτά, 8 εντοπίζονται στο in.gr, 3 στην ηλεκτρονική έκδοση «ύο Όψεις» και 1 στην τοποθεσία του forthnet.gr. Εκτός των δηµοσιευµάτων που αναφέρονται άµεσα στη γλώσσα, υπάρχουν και κείµενα στα οποία µνηµονεύεται ο όρος «γλώσσα» µε αφορµή ένα κοινωνικό, πολιτικό ή οικονοµικό ζήτηµα. 6 Αυτό όµως δεν καθιστά τα συγκεκριµένα δηµοσιεύµατα µεταγλωσσικά, καθώς πρόκειται για συµπτωµατικές αναφορές 7 στη «γλώσσα», οπότε και δεν περιλαµβάνονται στο σώµα της εργασίας. 2. ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΟΥ ΥΛΙΚΟΥ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ 5 Στο κείµενο της παρούσας εργασίας δε θα πραγµατοποιηθεί σύγκριση ανάµεσα στα δηµοσιεύµατα των έντυπων εφηµερίδων και του gr domain. Η (µη συστηµατική) έρευνα που έγινε αφορούσε το χαρακτηρισµό των κειµένων ως πρωτοδηµοσιευµένων και όχι τον εντοπισµό αναλογιών ή διαφοροποιήσεων ως προς το ύφος και το περιεχόµενο των δηµοσιευµάτων των δύο µέσων. 6 Για παράδειγµα, «Αρνείται ο Φ. Νάνο το άνοιγµα ελληνικών σχολείων στη Χειµάρα», (pathfinder, 19/9/2000), «Ελληνικής καταγωγής οι λαοί των Βαλκανίων στην αρχαιότητα, υποστηρίζει µελετητής», (pathfinder.gr, 29/9/2000). 7 Βλ. σχετικά Σ. Α. Μοσχονάς, «ηµοσιεύµατα του Τύπου για τη γλώσσα», στο ηµοσιογραφία και γλώσσα Πρακτικά συνεδρίου (15-16 Απριλίου 2000), επιµ. Π. Μπουκάλας και Σ. Α. Μοσχονάς, Μορφωτικό Ίδρυµα της Ενώσεως Συντακτών Ηµερησίων Εφηµερίδων Αθηνών, Αθήνα 2001, σελ. 92, 98-99 2

Το υλικό της έρευνας ταξινοµήθηκε σε πέντε κατηγορίες, οι οποίες διαµορφώθηκαν βάσει του περιεχοµένου (2.1, 2.2, 2.3) και του τύπου 8 (2.4, 2.5) των δηµοσιευµάτων: 2.1. Η γλώσσα ως πολιτική επικαιρότητα Τα 18 δηµοσιεύµατα αυτής της κατηγορίας κατατάσσονται σε δύο υποκατηγορίες: 2.1.1. Η γλώσσα ως µέσο νοµιµοποίησης της πολυπολιτισµικότητας Η υποκατηγορία αυτή µπορεί να χωριστεί σε τρεις οµάδες δηµοσιευµάτων: Η πρώτη οµάδα έχει ως θεµατικό άξονα τον τρόπο αντιµετώπισης της κουρδικής γλώσσας, και κατά συνέπεια του κουρδικού πληθυσµού, από το τουρκικό κράτος. Το σύνολο των δηµοσιευµάτων της κατηγορίας αυτής (4 δηµοσιεύµατα το Νοέµβριο του 2000) αφορά τους περιορισµούς στη χρήση της κουρδικής γλώσσας. 9 Η δεύτερη οµάδα αναφέρεται σε θέµατα που απασχολούν το διεθνές περιβάλλον, όπως: Την καθιέρωση της αγγλικής ως επίσηµης γλώσσας της Γιακουτίας (πρώην Σοβιέτ, νυν ανεξάρτητη ηµοκρατία). Η απόφαση αυτή ενδέχεται να υποδηλώνει την επιθυµία της πλήρους ιδεολογικής, πολιτισµικής και οικονοµικής διαφοροποίησης του κρατιδίου από το ιστορικό του παρελθόν. Τον επίσηµο χαρακτηρισµό από την Επιτροπή Ίσων Ευκαιριών της γλωσσικής ποικιλίας των Σκοπιανών της Αυστραλίας ως «Macedonian Slavonic» και τις αντιδράσεις της ελληνικής οµογένειας στην Αυστραλία. Την «εγκατάσταση» της αλβανικής γλώσσας σε ένα τρίτο, νεοϊδρυθέν, πανεπιστήµιο και στη βουλή της Πρώην Γιουγκοσλαβικής ηµοκρατίας της Μακεδονίας, ώστε να επιτευχθεί η πολιτική ισοτιµία των κατοίκων της χώρας. Την αναγνώριση της αναγκαιότητας για σπουδές πανεπιστηµιακού επιπέδου στην ουγγρική γλώσσα σε ρουµάνικο πανεπιστήµιο. Την ολιγόωρη µετάδοση τουρκικών εκποµπών στη βουλγαρική ραδιοτηλεόραση. 10 Η τρίτη οµάδα αφορά την ελληνική πραγµατικότητα: Τη δραστηριοποίηση του Οργανισµού για τη ιεθνοποίηση της Ελληνικής Γλώσσας. Τη ραδιοφωνική µετάδοση ολιγόωρων αλλόγλωσσων προγραµµάτων από τις ελληνικές συχνότητες. Τη διαπολιτισµική προσέγγιση Ελλήνων-Τούρκων µέσω της ποιητικής γλώσσας. Την παραβίαση του συνταγµατικού δικαιώµατος της διδασκαλίας της ελληνικής γλώσσας στον ελληνικό πληθυσµό που φοιτά σε αλβανικά σχολεία. 11 8 Ως «τύπος» δηµοσιεύµατος νοείται η µορφή την οποία προσλαµβάνει το δηµοσιογραφικό κείµενο. 9 «Υπέρ των εκποµπών στην κουρδική γλώσσα εκφράστηκε ο υπουργός Εξωτερικών» (in.gr, 14/12/1999), «Ραδιοτηλεοπτικά προγράµµατα στην κουρδική γλώσσα» (pathfinder.gr, 13/11/2000), «Αντίθετος ο Υπουργός Άµυνας στις κουρδικές εκποµπές» (pathfinder.gr, 14/11/2000), «Λουκέτο σε κουρδικό πολιτιστικό κέντρο µετά τα ανέβασµα θεατρικού έργου στα κουρδικά» (pathfinder.gr, 19/11/2000), «Υπέρ των εκποµπών στην κουρδική η ηγεσία της ΜΙΤ» (pathfinder.gr, 28/11/2000). 10 «Η Γιακουτία υιοθέτησε την αγγλική γλώσσα» (pathfinder,gr, 6/1/2000), «Προκλητική απόφαση για τη γλώσσα των καταγόµενων από τη FYROM αυστραλών πολιτών» (pathfinder.gr, 14/9/2000), «Εκτενή αναφορά στον τύπο της ΠΓ Μ για τις δηλώσεις Τάτσι» (pathfinder.gr, 28/9/2000), «Ανοιχτό στην προοπτική κυβέρνησης συνασπισµού το κόµµα των Σοσιαλδηµοκρατικών» (pathfinder.gr, 7/11/2000), «Εκποµπές στην τουρκική γλώσσα από τη βουλγαρική ραδιοτηλεόραση» (pathfinder.gr, 17/11/2000). 11 «Οργανισµός για τη διεθνοποίηση της ελληνικής γλώσσας» (forthnet.gr, 22/9/1998), «Ειδήσεις σε 12 γλώσσες θα εκπέµπει η φωνή της Ελλάδας» (in.gr, 31/1/2000), «Ρέππας: Η µόνη µειονότητα στην Ελλάδα είναι των Μουσουλµάνων» (pathfinder.gr, 29/6/2000), «Καινοτόµες πρωτοβουλίες ραδιοφωνικών µεταδόσεων χρηµατοδοτεί η Ε.Ε.» (pathfinder.gr, 7/7/2000), «Η 3

Στο σύνολο των 16 δηµοσιευµάτων της υποκατηγορίας, τα 11 αναφέρονται στη γλώσσα ως βασικό στοιχείο της πολιτικής των κρατών για τις µειονότητες που ζουν στα εδάφη τους. 2.1.2. Οµιλίες και δηλώσεις του προέδρου της ηµοκρατίας Τα δηµοσιεύµατα αυτής της υποκατηγορίας υιοθετούν ένα ύφος «αντικειµενικό» ή «ουδέτερο», προκειµένου να προβάλουν την είδηση των επισκέψεων του προέδρου της Ελληνικής ηµοκρατίας σε δύο πανεπιστήµια, ένα ελληνικό και ένα ρώσικο. Ο πολιτικός αρχηγός του κράτους επικεντρώνεται στη γλώσσα ως επικοινωνιακό/χρηστικό εργαλείο και, κυρίως, ως µέσο διαιώνισης ενός καταλυτικού στην επιρροή του πολιτιστικού µορφώµατος. Εάν στον εγχώριο λόγο του ο πρόεδρος της ηµοκρατίας κινδυνολογεί, στον εξαγόµενο πλέκει το εγκώµιο της ελληνικής γλώσσας, επισηµαίνει τον ενιαίο και συνεχή χαρακτήρα της από τα αρχαία χρόνια και εξαίρει τις «σωτήριες» για την ελληνική γλώσσα ενέργειες της Ρωσίας να ενισχύσει τις σπουδές των ελληνικών. 12 2.2. Εκδηλώσεις για τη γλώσσα Στην κατηγορία «Εκδηλώσεις για τη γλώσσα» εντοπίζουµε δηµοσιεύµατα τα οποία αναφέρονται: Στον κίνδυνο της συρρίκνωσης του αριθµού των γλωσσικών ποικιλιών στο άµεσο µέλλον. Στην εργαλειακή αντίληψη για τη γλώσσα στο πλαίσιο µιας ενοποιηµένης αγοράς. Στην πεποίθηση ότι η γλώσσα είναι φορέας πολιτισµού. Στην έννοια των «παγκόσµιων» γλωσσών. 13 Εντοπίστηκαν επίσης δύο βιβλιοπαρουσιάσεις. 14 Οι συγγραφείς των βιβλίων είναι ξένοι και οι χώροι στους οποίους πραγµατοποιούνται οι παρουσιάσεις είναι οι αίθουσες εκδηλώσεων ξένων πολιτιστικών κέντρων (Ελληνοαµερικάνικη Ένωση, Στρασβούργο). Η µία καταχώριση ενδέχεται να προέρχεται από τον ξένο τύπο. 15 Οι βιβλιοπαρουσιάσεις έχουν έµµεσο στόχο την ανάδειξη µιας εξωτερικής πολιτικής για την ελληνική γλώσσα ως εξαγώγιµο προϊόν. ποίηση στην υπηρεσία της Ελληνοτουρκικής προσέγγισης» (pathfinder.gr, 16/8/2000), «Σεβασµό της ελληνικής µειονότητας από την Αλβανία ζητά η Ευρωπαϊκή Ένωση» (pathfinder.gr, 26/10/2000). 12 «Το ΑΠΘ τίµησε τον Πρόεδρο της ηµοκρατίας» (pathfinder.gr, 26/10/2000), «Οµιλία Στεφανόπουλου στην έδρα Ελληνικών Σπουδών στη Μόσχα» (pathfinder.gr, 26/6/2000). 13 «Ευρωπαϊκό Έτος Γλωσσών κηρύσσεται το 2000» (in.gr/μπε, 21/10/1999), «Το 2001 Ευρωπαϊκό Έτος Γλωσσών» (in.gr/απε, 2/4/2000), «Παγκόσµια Ηµέρα Μητρικής Γλώσσας η 21η Φεβρουαρίου» (in.gr/associated Press, 8/12/2000), «Τον 21ο αιώνα οι µισές γλώσσες του κόσµου κινδυνεύουν από αχρηστία» (in.gr/μπε, 23/10/1999), «Συνέδρια για την ελληνική γλώσσα σε Πάτρα και ΗΠΑ» (in.gr/μπε, 25/1/2000), «Συνέδριο για τη διατήρηση της ισπανοεβραϊκής γλώσσας στη Θεσσαλονίκη» (in.gr/reuters, 17/4/2000), «Αναζητώντας τις χαµένες διαλέκτους του Αµαζονίου» (in.gr/associated Press, 15/5/2000), «Βουλγαρία: ιεθνής διάσκεψη για τη γλώσσα των POM» (pathfinder.gr, 12/9/2000), «Στη Βοστόνη το 2ο Συνέδριο Νεολαίας ΣΑΕ Β. Αµερικής» (pathfinder.gr, 29/10/2000), «Οµιλία για την ελληνική γλώσσα στη ΕΠΚΑ Σερρών» (Phantis, 3/11/2000), «Συνάντηση πολιτισµών Καναδά και Ελλάδας» (pathfinder.gr, 9/11/2000), «Α ιεθνές Συνέδριο για τη διδασκαλία της νέας ελληνικής ως ξένης γλώσσας» («Το Εφήµερον», εκδότης Β. Κυριακίδης, 2000). 14 «Γραµµατική της ελληνικής γλώσσας από τις εκδόσεις Πατάκη» (in.gr, 16/12/1999), «Στρασβούργο: Παρουσίαση βιβλίου για την ελληνική γλώσσα» (pathfinder.gr, 30/10/2000). 15 Η εφηµερίδα Dernieres d Alsace δηµοσιεύει ένα άρθρο µε τίτλο «Σώστε τη γλώσσα» για το βιβλίο των Jacquellin de Romilly και Jean-Pierre Vernant Pour l amour du grec (Για την αγάπη των ελληνικών). 4

2.3. Η γλώσσα στην εκπαιδευτική διαδικασία Βασικές τοποθετήσεις των δηµοσιευµάτων αυτής της κατηγορίας είναι: Η ενίσχυση της διδασκαλίας στο εξωτερικό µέσω αποστολής ελληνικού διδακτικού προσωπικού, ελληνικών εκπαιδευτικών εγχειριδίων, προγραµµάτων φιλοξενίας διευθυντικών στελεχών. Η ενίσχυση της διδασκαλίας στο εσωτερικό µέσω της αναδιαµόρφωσης των µεθόδων διδασκαλίας (επιµόρφωση και επαφή διδασκόντων µε τη χρήση ηλεκτρονικών µέσων). 16 Και στις δύο περιπτώσεις υπογραµµίζεται η ανάγκη για συστηµατικότερες θεσµικές παρεµβάσεις από την πολιτεία. 2.4. Η γλώσσα ως αντικείµενο µόνιµης διορθωτικής στήλης Πρόκειται για τη µόνιµη και µοναδική στην κατηγορία της στήλη του ειδησεογραφικού τµήµατος των portals του διαδικτύου, την οποία υπογράφει ο Νίκος Βασιλάκος, στο in.gr. Η στήλη έχει έκταση έξι ιστοσελίδων, από τις οποίες δύο (1η και 2η) ανανεώνονται συστηµατικά και τέσσερις (3η 6η) παραµένουν αµετάβλητες: 1η ΣΤΗΛΗ: Το «Ελληνικόν» και το «Γλωσσικό Τελωνείο». «Το Ελληνικόν» περιλαµβάνει µια σειρά από ειδησεογραφικούς τίτλους γραµµένους στα αρχαία ελληνικά, οι οποίοι µέσω του γνωστού «κλικ» παραπέµπουν στα δηµοφιλέστερα ειδησεογραφικά δηµοσιεύµατα του site. Το «Γλωσσικό Τελωνείο» επιχειρεί να «εκτελωνίσει» τουλάχιστον όσους από τους όρους της αγγλικής παρουσιάζουν αυξηµένη τάση «παράνοµης εγκατάστασης» στην καθοµιλουµένη των Νεοελλήνων. Στην προσπάθεια αυτή, οι «παράνοµα εγκατεστηµένοι» όροι αντικαθίστανται µε µεταφραστικά δάνεια τα οποία ο συγγραφέας θεωρεί εγγύτερα στην ορθή χρήση της κοινής ελληνικής 17 (και λιγότερο βάρβαρα). Ο «Κολοφώνας», επιµελητής του αρχαιοελληνικού ειδησεογραφικού µετατροπέα, επισηµαίνει τη διαχρονική αξία της ελληνικής γλώσσας και τη συσχετίζει µε την πολιτισµική συνέχεια και την ανωτερότητα της ελληνικής φυλής. 2η ΣΤΗΛΗ: «Ακηκόαµεν και Απεκωφώθηµεν» («Τ ακούσαµε και κουφαθήκαµε») «Η νέα γλωσσική στήλη του ιν.γρ [sic!] αλιεύει µαργαριτάρια πανταχόθεν». Σε αυτή την ιστοσελίδα 16 «Εισαγωγική Επιµόρφωση ασκάλων: Από τη ρητορεία της εξαγγελίας στο κακέκτυπο της εφαρµογής» (ηλεκτρονική «επιστολή», forthnet.gr, Κώστας ιαµαντής, 12/10/1999), «Η µεταρρύθµιση και ο αρχαίος κόσµος» (ηλεκτρονική «επιστολή», forthnet.gr, Γιώργος Κ. Καββαδίας, 1999), «Σε πλήρη ευθυγράµµιση µε την πολιτική της Ε.Ε. Ποιο σχολείο θέλουµε; [ ] Για τη διδασκαλία ξένων γλωσσών» [ηλεκτρονική «επιστολή» (ίσως ηλεκτρονική «σηµείωση», πρόκειται µάλλον για τις θεµατικές παραµέτρους ενός προφορικού λόγου, ο οποίος καταχωρίστηκε στο διαδίκτυο), forthnet.gr, Παύλος Αγγελόπουλος, 1999], «Λιγότερες ώρες διδάσκονται οι ξένες γλώσσες στα ελληνικά σχολεία απ ό,τι στην Ευρωπαϊκή Ένωση» (αναγγελία έρευνας, in.gr, 11/11/1999), «ασκάλους και βιβλία ελληνικής γλώσσας ζητά η απόδηµη νεολαία» (ανταπόκριση-αναγγελία, in.gr/απε, 2/12/1999), «Κατάρρευση της κοινωνίας» (αναφορά, «Το Εφήµερον», Β. Κυριακίδης, Ιούνιος 2000), «Καινούργιο κτύπηµα στη γλώσσα µας» (ρεπορτάζ, pathfinder.gr, 22/6/2000), «Ηλεκτρονικός κόµβος του ΚΕΓ για τους διδάσκοντες την ελληνική» (αναγγελία-ανταπόκριση, pathfinder.gr, 26/9/2000), «Πρόγραµµα φιλοξενίας διευθυντών δηµοσίων σχολείων της Αυστραλίας» (αναγγελία-ανταπόκριση, pathfinder.gr, 2/10/2000), «Πολιτιστική κίνηση των Ελλήνων στη Φιλιππούπολη» (έρευνα, pathfinder.gr, 8/12/2000). 17 Υπάρχει η αντίληψη ότι το µεταφραστικό δάνειο είναι λιγότερο υποτιµητικό για µια γλώσσα από άλλους τύπους δανείων. Είναι πράγµατι έτσι, εποµένως το σάντουιτς θα το αποκαλούµε από δω και στο εξής «αµφίψωµο», ή µήπως ο Άγγλος λόρδος θα εξακολουθήσει να δίνει το όνοµα τίτλο του στο γευστικό αυτό έδεσµα; Υφίσταται βέβαια και το ενδεχόµενο να αποκαλούµε το λόρδο Σάντουιτς λόρδο Αµφίψωµο, γιατί έτσι µας ακούγεται ελληνικότερο. 5

πραγµατοποιείται ρυθµιστική παρέµβαση µε ειρωνική µάλλον διάθεση στα λεξιλογικά και συντακτικά λάθη που εντοπίζονται στις καθηµερινές συνοµιλίες. 3η ΣΤΗΛΗ: «Ένας αγγλικός λόγος στα ελληνικά». Πρόκειται για την επί λέξει µετάφραση από την αγγλική στην ελληνική γλώσσα του κειµένου που εκφώνησε ο Ξενοφών Ζολώτας το 1959 στους συνέδρους της ιεθνούς Τράπεζας Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης. Οι λέξεις που χρησιµοποίησε, καθώς και ο συνδυασµός τους, παρήγαγαν ένα κείµενο του οποίου το περιεχόµενο ήταν κατανοητό, σύµφωνα µε αυτόν που υπογράφει τη σελίδα, τόσο στο αγγλόφωνο όσο και στο ελληνόφωνο ακροατήριο. Ο λόγος για τον οποίο περιλαµβάνεται σε αυτή τη στήλη το κείµενο είναι για να καταδειχθεί ο παγκόσµιος χαρακτήρας της ελληνικής γλώσσας. 4η ΣΤΗΛΗ: «Η καθηµερινή οµιλία των αρχαίων Ελλήνων». Από το κείµενο προκύπτει: η ανωτερότητα των αρχαίων Ελλήνων σε σχέση µε τους Λατίνους σύγχρονούς τους και τους Ευρωπαίους απόγονους των Λατίνων, η ανωτερότητα της γλώσσας των αρχαίων Ελλήνων σε σύγκριση µε τη γλώσσα των Λατίνων, ανωτερότητα που αποδεικνύεται από τον αριθµό των τύπων, η ανάγκη να γίνει ο σύγχρονος Έλληνας «το παντοτινό παιδί του κόσµου» (φράση του συγγραφέα). 5η ΣΤΗΛΗ: «Η γλώσσα ως κόσµος. Το παράδειγµα της ελληνικής». Τα χαρακτηριστικά του κειµένου είναι: Η νοµιµοποίηση που επιβάλλουν οι πρώτες χρήσεις: «Φανταστείτε έναν άνθρωπο που ξυπνά το πρωί, πλησιάζει τη θάλασσα, κοιτά τα ελληνικό αρχιπέλαγος και νιώθει απέραντη ψυχική ευφορία και την ανάγκη να περιγράψει ό,τι βλέπει [ ] Είναι όµως αδύνατον. Νιώθει αδύναµος να εκφραστεί µε πληρότητα και ακρίβεια. Από το λεξιλόγιό του λείπουν λέξεις όπως θάλασσα...». Η δυναµική της συνέχειας: «... και τόσες ακόµη άλλες [λέξεις] που παραµένουν ίδιες εδώ και 4.000 χρόνια». Η χρησιµότητα της επαρκούς γνώσης της «κοινής» ελληνικής: «Να ενδιαφερθούµε για τους περισσότερους από 200 τύπους του ελληνικού ρήµατος [ ] ανοίγοντας µια οποιαδήποτε Γραµµατική Τέχνη. Να ενδιαφερθούµε για τα σηµασιολογικά [ ] πεδία ανοίγοντας ένα λεξικό βιβλίο [ ] να ασχοληθούµε λίγο παραπάνω µε τη γλωσσική θεωρία και να τη συνδέσουµε µε την καθηµερινή πρακτική». Η εισαγωγή της έννοιας του κέρδους από τη γνώση της «κοινής» γλώσσας. 6η ΣΤΗΛΗ: Ο συντάκτης απαριθµεί τους «µήνες των αρχαίων Ελλήνων», καθώς και τους «αρχαίους ελληνικούς αριθµούς». 2.5. Γνώµες και σχόλια για τη γλώσσα Σε αυτή την κατηγορία συµπεριλαµβάνονται τα ηλεκτρονικά δηµοσιεύµατα που σχολιάζουν τον κοινωνικό ρόλο της γλώσσας ή/και την καθηµερινή χρήση της. Θεµατικοί άξονες των δηµοσιευµάτων είναι: Ιστορική αναδροµή: Οι ρίζες της νέας ελληνικής γλώσσας. Στο κείµενο εντοπίζονται: το στοιχείο της συνέχειας («...αδιάσπαστη παράδοση 4.000 χρόνων»), το στοιχείο του κινδύνου εξαιτίας αφενός της αλλοίωσης η οποία, σύµφωνα µε τη συγγραφέα, ξεκίνησε επί Τουρκοκρατίας και συνεχίζεται έως σήµερα µε την εισαγωγή αγγλικών όρων στο ελληνικό λεξιλόγιο (εξωτερικός κίνδυνος), αφετέρου του βοµβαρδισµού των νέων «από διάφορα µηνύµατα προερχόµενα από τηλεοπτικά κανάλια, το βίντεο, τη ροκ µουσική, και άλλα πολλά, µε αποτέλεσµα να απειλούν όχι µόνο την 6

ελληνική γλώσσα, αλλά και τις γλώσσες, ίσως και την ελευθερία της ανθρώπινης σκέψης» (εσωτερικός κίνδυνος). ηµοσίευση µιας σειράς γραµµατικών κανόνων. Στην εισαγωγική παράγραφο του κειµένου ο συγγραφέας εντοπίζει τον κίνδυνο που καλείται να αντιµετωπίσει η γλώσσα εξαιτίας των greeklish. Πρόκειται, όπως πληροφορεί τον αναγνώστη του, για µια µέθοδο γραφής η οποία έχει διαδοθεί µέσω του διαδικτύου. «Εµείς [ως χρήστες της γλώσσας] καλούµαστε να δώσουµε µία ακόµη µάχη [ ] Το µόνο µας όπλο: να καλλιεργήσουµε το ελληνικό µας λεξιλόγιο». ηµοσίευση µιας σειράς σύντοµων διαλόγων, στους οποίους ο συντάκτης επικεντρώνεται στα σηµαίνοντα των χρήσεων και αποφεύγει το σχολιασµό των σηµαινόµενων, των εννοιών, περιορίζοντας µε αυτό τον τρόπο την εξέταση της γλώσσας σε επίπεδο αισθητικής επιφάνειας και όχι εννοιών. Κείµενο (µε τίτλο «Οι Γλωσσοφάγοι») το οποίο εξετάζει τις χρήσεις του γερουνδιακού απαρεµφάτου στην ελληνική γλώσσα, στο πλαίσιο, όπως ισχυρίζεται ο συντάκτης, διαλόγου, προτάσεων και προβληµατισµού για την ελληνική γλώσσα. Το κείµενο ενδέχεται να εµπίπτει στην κατηγορία «Η γλώσσα ως αντικείµενο µόνιµης διορθωτικής στήλης», καθώς στην αρχή αναγράφεται η φράση: «Σε αυτό το τεύχος: το γερουνδιακό απαρέµφατο», αλλά δεν εντόπισα ούτε προηγούµενο ούτε επόµενο «Γλωσσοφάγο». Στη «σατιρική» συζήτηση για τη γλώσσα µετέχουν: ο είρων, ο υστερικά συντηρητικός, ο θρησκόληπτος, ο επιστηµονικός πολιτικά ορθός νους, ο αδιάφορος, ο επί παντός επιστητού εκπρόσωπος της κεντροαριστεράς, ο µαϊντανός της επικαιρότητας και ο καταβάλλων ευγενείς προσπάθειες συντονιστής. Ο διάλογος για τη γλώσσα εκτυλίσσεται σε πολιτικό και κοινωνικό (ήτοι εκπαιδευτικό, πολιτιστικό και αθλητικό) επίπεδο. Οι συνοµιλητές αγκιστρώνονται στους γλωσσικούς τύπους και φιλονικούν για το µανιχαϊστικό δίδυµο «γραµµατικά ορθό εσφαλµένο», για την καθιέρωση και τη διάδοση της µιας (κοινής) ή της άλλης (γλωσσικού συνονθυλεύµατος, γλώσσας των νέων) γλωσσικής µορφής, για την αντιµετώπιση του κινδύνου εισβολής αλλόγλωσσων (κατά την αξιακή χρήση του όρου «αλλόθρησκων») όρων. Οι γλωσσικές τάσεις των συνοµιλητών συσπειρώνονται γύρω από το δίπολο «δεξιοί/συντηρητικοί αριστεριστές/καινοτόµοι». Οι κεντρώοι τοποθετούνται στο µέσο των τάσεων, εφόσον οι ιδεολογικές τους κατευθύνσεις δεν είναι σαφείς. Με αυτή την ταξινόµηση νοµιµοποιείται η εικόνα των πολιτικο-γλωσσολογικά κατανεµηµένων κοινωνικών οµάδων βάσει της δηµοφιλούς πολιτικής διαίρεσης. 3. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Περίπου το 1/3 των 36 υπό διερεύνηση portals διαθέτουν οργανωµένο ειδησεογραφικό τµήµα, ενώ µόλις 4 από αυτά περιλαµβάνουν µεταγλωσσικά δηµοσιεύµατα (τα in.gr και pathfinder.gr αριθµούν τις περισσότερες µεταγλωσσικές καταχωρίσεις λόγω της παλιότερης λειτουργίας τους στο διαδίκτυο, της συστηµατικότερης οργάνωσης του υλικού και της τάσης τους προς εξειδίκευση του δηµοσιογραφικού προσωπικού). Επίσης, πέραν όσων ήδη έχουν εντοπιστεί («Το Εφήµερον», «ύο Όψεις»), δεν υπάρχουν ηλεκτρονικά περιοδικά ή εφηµερίδες µε πρωτότυπο υλικό για τη γλώσσα (ειδησεογραφικής φύσης), όπως τουλάχιστον προκύπτει από την παρούσα έρευνα. Ελάχιστα (µόλις 6 στα 53) είναι τα πρωτότυπα µεταγλωσσικά δηµοσιεύµατα στο ειδησεογραφικό τµήµα των ελληνικών portals, και εντοπίζονται στο in.gr υπό τη µορφή µόνιµης διορθωτικής στήλης µε ενηµερωτικό, περιγραφικό και ρυθµιστικό περιεχόµενο. Τα πλέον προσφιλή θέµατα των (ειδησεογραφικών κυρίως) δηµοσιευµάτων είναι: Η πολιτική για τις µειονότητες στον τοµέα της γλώσσας, µε το ενδιαφέρον των δηµοσιογραφικών κειµένων να εστιάζεται κυρίως: στην ένταξη των γλωσσών των µειονοτήτων στην εκπαιδευτική διαδικασία, στη µετάδοση και αναµετάδοση ραδιοτηλεοπτικών προγραµµάτων για τις µειονότητες στη γλώσσα τους µέσα από τις 7

κρατικές ραδιοσυχνότητες, στη νοµιµοποίηση της χρήσης της γλώσσας των µειονοτήτων και στη δηµόσια (κρατική/επίσηµη) επικοινωνία των µειονοτικών πληθυσµών. Ο κίνδυνος για την επιβίωση των γλωσσών του κόσµου και οι προσπάθειες διατήρησης όσο το δυνατόν περισσότερων γλωσσικών ποικιλιών παγκοσµίως, είτε µέσω της καθιέρωσης επετείων από διεθνείς οργανισµούς είτε µέσω διαλέξεων, συµποσίων, ερευνών. Η κινδυνολογία για την πορεία της ελληνικής γλώσσας όσον αφορά: τη διδασκαλία της ως δεύτερης ή ξένης γλώσσας, τον τρόπο µε τον οποίο διδάσκεται στα ελληνικά σχολεία και τον εντοπισµό των υπευθύνων για την κακή χρήση της γλώσσας (λαϊκών και ΜΜΕ). Αναλυτικά, στην κατηγορία 2.1 («Η γλώσσα ως πολιτική επικαιρότητα») περιλαµβάνεται το 34,1% του συνόλου των δηµοσιευµάτων που εντοπίστηκαν στο ειδησεογραφικό τµήµα των portals του.gr domain. Το αντίστοιχο ποσοστό για τις κατηγορίες 2.2 («Εκδηλώσεις για τη γλώσσα») και 2.3 («Η γλώσσα στην εκπαιδευτική διαδικασία») είναι 26,4% και 18,9%. Από τα ποσοστά αυτά προκύπτει το συµπέρασµα ότι το ειδησεογραφικό τµήµα των ελληνικών portals «στελεχώνεται» από δηµοσιεύµατα πολιτικού ενδιαφέροντος, και γενικότερα από δηµοσιεύµατα τα οποία µπορούν να χαρακτηριστούν ως «είδηση» (σε ποσοστό 79,4%). ηλαδή η γλώσσα ως ειδησεογραφική θεµατική ενότητα δε «φλερτάρει» µε το διαδίκτυο, παρά όταν γίνεται άµεση ή έµµεση αναφορά στην πολιτική (εξωτερική ή εσωτερική) επικαιρότητα. Οι «γνώµες» και οι «σχολιασµοί» περιορίζονται στο 20,6% του συνολικού αριθµού των δηµοσιευµάτων. Η γλώσσα είναι ζήτηµα πολιτικής. Πολιτική είναι στην πλειονότητά της η µεταγλωσσική θεµατολογία (34,1%). Πολιτική ασκεί και το διαδίκτυο, χωρίς κόστος, εφόσον νοµοθετικά είναι ελεύθερη (κατά συνθήκη ελεύθερη) η καταχώριση πληροφοριών και σχεδόν ανεµπόδιστη η πρόσβαση σε αυτές τις πληροφορίες (τροχοπέδη αποτελεί ο συνδροµητικός χαρακτήρας ορισµένων τοποθεσιών). Οι ηλεκτρονικές ειδησεογραφικές σελίδες δανείζονται τα κείµενά τους από τα ηλεκτρονικά ενηµερωτικά δελτία των ειδησεογραφικών πρακτορείων (ενίοτε αναφέρεται η πηγή: ΑΠΕ, ΜΠΕ, Reuters, Associated Press), καθώς και από δελτία τύπου. εν είναι λοιπόν τυχαίο που περισσότερα από τα µισά δηµοσιεύµατα (το 63,8% του συνόλου των δηµοσιευµάτων της έρευνας) έχουν τη µορφή ανυπόγραφου ρεπορτάζ/ανταπόκρισης (35,5%), ή ακόµα και αναγγελίας (28,3%), συνήθης πρακτική στα κείµενα που προέρχονται από τα ειδησεογραφικά πρακτορεία. Επειδή ακριβώς η πλειονότητα των δηµοσιευµάτων των portals αποτελούν δάνεια από τα ειδησεογραφικά πρακτορεία, ο αναγνώστης διαβάζει στο κάτω µέρος της σελίδας µια προειδοποίηση του τύπου: «Το τάδε portal δε φέρει ευθύνη για το περιεχόµενο άλλων δικτυακών τόπων». Είναι η φύση του µέσου που καθιστά το δανεισµό εύκολο. Τα µόνα ηλεκτρονικά δηµοσιεύµατα που υπογράφονται είναι όσα αποτελούν τη µόνιµη διορθωτική στήλη, οι γνώµες και τα σχόλια, καθώς και οι «ηλεκτρονικές επιστολές». Καθώς λοιπόν στην πλειονότητά τους (71,7%) τα ηλεκτρονικά δηµοσιεύµατα είναι ειδησεογραφικά (βασικές κατηγορίες: ρεπορτάζ = 22, έρευνα = 1 και αναγγελίες = 17), 18 παρατηρείται µια υφολογική «ουδετερότητα». Οι συγγραφείς περιορίζονται σε αναφορές γεγονότων και σε εντός εισαγωγικών παραθέσεις δηλώσεων ή σχολιασµών των εµπλεκόµενων προσώπων. Αποφεύγουν τις αξιολογικές κρίσεις, περιορίζοντάς τες στην επιλογή των προσώπων των οποίων τις δηλώσεις χρησιµοποιούν στο κείµενο εργασίας τους. Εµπάθεια ή πολιτικός ή άλλος χρωµατισµός, συνηθισµένα χαρακτηριστικά του ύφους των κειµένων του ηµερήσιου/περιοδικού τύπου, των ρεπορτάζ της τηλεόρασης ή του ραδιοφώνου, δεν παρατηρούται, τουλάχιστον στα δηµοσιεύµατα που εξετάστηκαν στο πλαίσιο της παρούσας έρευνας (εξαιρούνται η µόνιµη στήλη και τα άρθρα). 18 Αριθµούνται επίσης 3 ηλεκτρονικές επιστολές, 5 γνώµες/σχόλια, 1 µόνιµη διορθωτική στήλη (µε 6 κείµενα). 8

Στα ηλεκτρονικά κειµενικά δάνεια από τα ειδησεογραφικά πρακτορεία παρατηρείται επίσης µια τάση υπερκειµενικής µεταγραφής (µε διπλή κίνηση «κλικ» στον τίτλο της περίληψης παρουσιάζεται ολόκληρο το δηµοσίευµα). Αν και η πλειονότητα των µεταγλωσσικών δηµοσιευµάτων προσλαµβάνει κειµενική µορφή, η µόνιµη στήλη του in.gr για τη γλώσσα υπερκειµενοποιείται. «Το κείµενο παρουσιάζεται στον αναγνώστη σα µια σειρά πιθανών κειµένων, ένα από τα οποία υλοποιείται σε κάθε αναγνωστική πράξη». 19 Το στοιχείο του «ηθικού πανικού» δεν εντοπίζεται στο διαδίκτυο, γεγονός αναµενόµενο δεδοµένης της πολυφωνίας του διαδικτύου, της εύκολης προσβασιµότητας στην καταχώριση των πληροφοριών και στην παρούσα λειτουργική δοµή του όχι ως µέσου µαζικής ενηµέρωσης, 20 αλλά ως επικοινωνιακού δίαυλου πληροφόρησης. Στο πλαίσιο αυτό, το (υπερ)κείµενο µοιάζει να είναι αποµονωµένο σε µια τοποθεσία όπου δε δηµιουργείται διάλογος ούτε αντιθέσεις. 19 Γ. Σκαρπέλος, ό.π., σελ. 93. 20 Νοµικά, το διαδίκτυο δεν εµπίπτει ούτε στο άρθρο 14 του συντάγµατος ούτε στο 15 εξαιρείται κατά κύριο λόγο εξαιτίας της αµφίδροµης και συνδροµητικής φύσης του βλ. Γιάννα Π. Κική, Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας Το δίκαιο της πληροφόρησης, Προσκήνιο, Αθήνα 1993. 9