Περιεχόµενα ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΕΣ ΠΡΟΘΕΣΕΙΣ a. Γενικές αρχές b. Γενικοί σκοποί 13

Transcript

1

2 Περιεχόµενα Εισαγωγή 3 1 ο Μέρος Οι προτάσεις των προγραµµάτων σπουδών Φυσικών Επιστηµών σήµερα 7 Κεφάλαιο 1 ο Ανάλυση Συγκριτική καταγραφή των προτάσεων σύγχρονων προγραµµάτων σπουδών Φυσικών Επιστηµών. Συµπεράσµατα 9 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΕΣ ΠΡΟΘΕΣΕΙΣ a. Γενικές αρχές b. Γενικοί σκοποί c. Γενικά χαρακτηριστικά των διδακτικών στόχων ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΠΡΟΣ Ι ΑΣΚΑΛΙΑ a. Γνώσεις a. i Χαρακτηριστικά των γνώσεων a. ii Θεµατικές ενότητες 20 Ζωντανοί οργανισµοί 23 Φυσικό περιβάλλον 25 Το Σώµα και η υγεία µας 27 Ενέργεια 29 Φως 31 Ήχος 32 Ύλη 33 υνάµεις Κινήσεις Εργαλεία Κατασκευές 35 Ουρανός και Γη b. Στάσεις και επιθυµητές συµπεριφορές c. Ικανότητες-δεξιότητες ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ 43 2 ο Μέρος Πρόταση προγράµµατος σπουδών Φυσικών Επιστηµών για την Πρωτοβάθµια Εκπαίδευση 47 Κεφάλαιο 1 ο Η πρότασή µας σε επίπεδο διακηρυκτικού λόγου 49 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΕΣ ΠΡΟΘΕΣΕΙΣ a. Γενικές αρχές b. Γενικοί σκοποί c. Γενικά χαρακτηριστικά των διδακτικών στόχων ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΠΡΟΣ Ι ΑΣΚΑΛΙΑ a. Γνώσεις a. i Χαρακτηριστικά των γνώσεων a. ii Θεµατικές ενότητες b. Στάσεις και επιθυµητές συµπεριφορές 53 1

3 1.2.c. Ικανότητες-δεξιότητες c. i Ικανότητες-κλειδιά c. ii.ταξινόµηση των ικανοτήτων, δεξιοτήτων και στάσεων που µπορούν να καλλιεργηθούν από τις Φυσικές Επιστήµες στις «Ικανότητες-κλειδιά». 56 Κεφάλαιο 2 ο Οι προτεινόµενες ενότητες και η εξέλιξή τους στις τάξεις του ηµοτικού 61 Ζωντανοί οργανισµοί 63 Φυσικό περιβάλλον 63 Το Σώµα και η υγεία µας 64 Ενέργεια 64 Φως 65 Ήχος 65 Ύλη 65 υνάµεις Κινήσεις Απλές µηχανές Εργαλεία Κατασκευές 66 Ουρανός και Γη 67 Κεφάλαιο 3 ο H ύλη κάθε τάξης και προτεινόµενα σχέδια εργασίας για την αντίστοιχη τάξη 69 Α Τάξη 71 Β Τάξη 72 Γ Τάξη 74 Τάξη 75 Ε Τάξη 77 Στ Τάξη 79 Κεφάλαιο 4 ο Γνώσεις, ικανότητες και οδηγός οργάνωσης δραστηριοτήτων ανά ενότητα και ανά τάξη 81 Α Τάξη 83 Β Τάξη 91 Γ Τάξη 99 Τάξη 109 Ε Τάξη 119 Στ Τάξη 131 Κεφάλαιο 5 ο Αναµενόµενα µαθησιακά αποτελέσµατα στο τέλος της Β τάξης, στο τέλος της τάξης και στο τέλος του ηµοτικού 143 Αναµενόµενα (ή προσδοκούµενα) µαθησιακά αποτελέσµατα στο τέλος της Β Τάξης 145 Αναµενόµενα (ή προσδοκούµενα) µαθησιακά αποτελέσµατα στο τέλος της Τάξης 147 Αναµενόµενα (ή προσδοκούµενα) µαθησιακά αποτελέσµατα στο τέλος του ηµοτικού 151 Βιβλιογραφία 155 2

4 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Τα τελευταία χρόνια στη χώρα µας είχαµε αλλεπάλληλες εκδόσεις προγραµµάτων σπουδών που αφορούσαν και τις Φυσικές Επιστήµες, π.χ., το ΕΠΠΣ το 1999 (το ΕΠΠΣ έδωσε στην Ε και Στ ηµοτικού βιβλία από δυο συγγραφικές οµάδες), το ΕΠΠΣ στην τελική του µορφή το 2003 (το ΕΠΠΣ έδωσε νέα βιβλία για το η- µοτικό) και τέλος σήµερα (2010) έχουν συσταθεί οµάδες για τη συγγραφή νέου προγράµµατος σπουδών. Από την άλλη µεριά, όµως, η χώρα µας σε αλλεπάλληλες συµµετοχές της σε διεθνή προγράµµατα αξιολόγησης (TIMSS 1995, PISA 2000, PISA 2003, PISA 2006) κατέλαβε µια από τις τελευταίες θέσεις στην Ευρώπη (OECD, 2001, 2004, 2007). Τα ιδιαίτερα απογοητευτικά για τη χώρα µας αποτελέσµατα αιτιολογούνται από την απόσταση που φαίνεται να έχουν τα προγράµµατα σπουδών Φυσικών Επιστηµών της υποχρεωτικής µας εκπαίδευσης από αυτά που εξετάζουν τα διεθνή προγράµµατα αξιολόγησης (Πράµας & Κουµαράς, 2004, Χατζηνικήτα, 2008, Χατζηνικήτα κ.ά, 2008). Στόχος µας είναι να παρουσιάσουµε ένα πρόγραµµα σπουδών Φυσικών Επιστη- µών για την υποχρεωτική εκπαίδευση που θα µπορούσε να κλείσει το χάσµα τού «άλλα να διδάσκονται οι µαθητές και οι µαθήτριές µας και σε άλλα να αξιολογούνται από τα διεθνή προγράµµατα αξιολόγησης». Αυτό το χάσµα θεωρούµε ότι δείχνει την παραµονή της χώρας µας, όσον τουλάχιστον αφορά τα προγράµµατα σπουδών Φυσικών Επιστηµών, σε τάσεις της δεκαετίας του 1960, όπως π.χ. διδασκαλία των Φυσικών Επιστηµών µε στόχο την προετοιµασία µελλοντικών επιστηµόνων, και να αγνοούνται οι σύγχρονες τάσεις της διδακτικής των Φυσικών Επιστηµών. Για πρακτικούς λόγους η πρότασή µας για την πρωτοβάθµια και για την υποχρεωτική δευτεροβάθµια εκπαίδευση παρουσιάζεται σε διαφορετικούς τόµους (I και II), παρόλο που πολλά χαρακτηριστικά των προγραµµάτων, όπως π.χ. οι γενικές αρχές, οι γενικοί σκοποί, τα χαρακτηριστικά των διδακτικών στόχων είναι κοινά και για τις δυο βαθµίδες εκπαίδευσης. Με την πρόταση για πρόγραµµα Φυσικών Επιστη- µών που να αφορά το σύνολο της υποχρεωτικής εκπαίδευσης και το σύνολο των µαθηµάτων των Φυσικών Επιστηµών θεωρούµε ότι µπορεί να περιοριστούν κίνδυνοι ασυνέχειας και ασυνέπειας που έχουν εντοπιστεί στο παρελθόν. Θεωρούµε ότι το σύγγραµµά µας θα µπορούσε να συµβάλλει: 1 ον στην προώθηση της συζήτησης µεταξύ των µελών της εκπαιδευτικής κοινότητας για τη δηµιουργία ενός επιτυχηµένου σύγχρονου προγράµµατος σπουδών Φυσικών Επιστηµών. Στην κατεύθυνση αυτή έχει ήδη συµβάλει για τη διαµόρφωση του προγράµµατος σπουδών της Κύπρου, όπου και συµµετείχαµε στην αντίστοιχη επιτροπή. 3

5 2 ον να αποτελέσει ένα συµπλήρωµα στο βιβλίο µας για τη ιδακτική των Φυσικών Επιστηµών, ενηµερώνοντας κάθε ενδιαφερόµενο, και βασικά τους φοιτητές µας, για τα σύγχρονα προγράµµατα σπουδών Φυσικών Επιστηµών στα οποία και αναφέρονται οι εκεί προτάσεις µας για τρόπους διδασκαλίας και αξιολόγησης, και 3 ο να δώσει στους µάχιµους εκπαιδευτικούς ιδέες για δραστηριότητες που θα µπορούσαν να κάνουν και στο πλαίσιο του υπάρχοντος προγράµµατος σπουδών. Η πρακτική αυτή έχει ήδη δοκιµαστεί µε επιτυχία. Με στόχο τη διαµόρφωση της πρότασής µας για τη δηµιουργία προγράµµατος σπουδών, αποφασίσαµε να αναλύσουµε τα προγράµµατα σπουδών Φυσικών Επιστηµών άλλων χωρών και στη συνέχεια να επιχειρήσουµε να αναδείξουµε σηµεία (προτάσεις ή τάσεις) στα οποία συγκλίνουν. Τα κριτήρια µε τα οποία επιλέξαµε τις χώρες των οποίων τα προγράµµατα τελικά αναλύσαµε ήταν: 1) Να προέρχονται από διαφορετική εκπαιδευτική-πολιτισµική παράδοση, (π.χ., προγράµµατα σπουδών αγγλόφωνων χωρών, σκανδιναβικών χωρών, χωρών της κεντρικής και νότιας Ευρώπης), διότι η ενδεχόµενη σύγκλιση προγραµµάτων σπουδών, διαφορετικής εκπαιδευτικής-πολιτισµικής παράδοσης ισχυροποιεί τις προτάσεις στις οποίες συγκλίνουν, 2) Να βρίσκονται πάνω από το µέσο όρο στην κλίµακα αξιολόγησης του PISA ή να έχουν προβεί σε αναθεώρηση των προγραµµάτων τους µετά την πρώτη α- ξιολόγηση του PISA το Σε συµφωνία µε το παραπάνω πλαίσιο αναλύσαµε τα προγράµµατα σπουδών: Α) της Αγγλίας, Γαλλίας και Γερµανίας (από τη Γερµανία λόγω των πολλών ο- µόσπονδων κρατιδίων από τα οποία αποτελείται µελετήσαµε µόνο το πρόγραµµα της Βάδης-Βυρτεµβέργης). Οι χώρες αυτές είναι τρεις χώρες µε διαφορετική πολιτισµική και εκπαιδευτική παράδοση και επιπλέον είναι από τις χώρες µε πανευρωπαϊκή (τουλάχιστον) επίδραση. Επιπλέον, η αποτυχία των Γερµανών µαθητών και µαθητριών στην πρώτη αξιολόγηση του PISA το 2000 προκάλεσε αντιδράσεις, που οδήγησαν το γερµανικό κράτος σε σηµαντικές εκπαιδευτικές µεταρρυθµίσεις (Bracey 2002, Bulmahn 2002). Β) της Φινλανδίας και της Σουηδίας, χωρών οι οποίες εκπροσωπούν το καινούργιο πνεύµα και κατέκτησαν πρώτες θέσεις στις αξιολογήσεις του PISA. Γ) της Ιταλίας, µιας χώρας του ευρωπαϊκού Νότου, η οποία παλιότερα είχε προγράµµατα σπουδών Φυσικών Επιστηµών ανάλογα µε τα προγράµµατα σπουδών της χώρας µας, και µετά την αποτυχία της στην πρώτη αξιολόγηση του PISA το 2000 οδηγήθηκε σε σηµαντικές εκπαιδευτικές µεταρρυθµίσεις, και ) της Αυστραλίας και του Καναδά, χωρών εκτός Ευρώπης µε επιτυχηµένα προγράµµατα σπουδών. Η µη γνώση της απαιτούµενης γλώσσας και η έλλειψη δηµοσιεύσεων σε µια γνωστή µας γλώσσα δεν µας επέτρεψε τη µελέτη προγραµ- 4

6 µάτων σπουδών όπως της Ιαπωνίας και Κορέας, τη µελέτη των οποίων θεωρούµε σηµαντική, καθώς τα προγράµµατα σπουδών αυτών των χωρών φαίνεται να έχουν διαφορετική φιλοσοφία, αλλά και οι χώρες αυτές καταλαµβάνουν διαρκώς πρώτες θέσεις στις αξιολογήσεις του PISA. Τα προγράµµατα των παραπάνω χωρών αναλύθηκαν µε το µοντέλο ανάπτυξης και αξιολόγησης αναλυτικών προγραµµάτων ICMAS, το οποίο έχει αναπτυχθεί στο πλαίσιο της ερευνητικής µας οµάδας (Καρύδας & Κουµαράς, 2002). Η ονο- µασία ICMAS προέκυψε από τα αρχικά των αγγλικών λέξεων: Intention, Content, Methodology (ή και Modification), Assessment, Support, (Προθέσεις, Περιεχόµενο, Μεθοδολογία (ή και Μετασχηµατισµός), Αξιολόγηση, Υποστήριξη) οι οποίες αποτέλεσαν και τις λέξεις-κλειδιά για την κατασκευή του. Στόχος του µοντέλου είναι να καταγραφεί το πώς απαντούν τα διάφορα προγράµ- µατα σπουδών Φυσικών Επιστηµών στα ερωτήµατα: α) Γιατί η διδασκαλία των Φυσικών Επιστηµών αποτελεί αναγκαιότητα της εκπαίδευσης σήµερα; β) Τι να συµπεριληφθεί ως περιεχόµενο διδασκαλίας στα µαθήµατα Φυσικών Επιστηµών; γ) Πώς να διδαχθεί το συγκεκριµένο περιεχόµενο; δ) Γιατί, Πώς και σε Τι να αξιολογηθεί ο µαθητής και η µαθήτρια; ε) Πώς να υποστηριχθεί το διδακτικό έργο; Με βάση αυτά τα ερωτήµατα, το ICMAS αναπτύσσεται σε πέντε διακριτά επίπεδα, µε επιµέρους συνιστώσες για κάθε επίπεδο, όπως φαίνεται στον Πίνακα 1. Σηµειώνουµε ότι η µελέτη των προγραµµάτων σπουδών οδήγησε σε µερική τροποποίηση, προσαρµογή του αρχικού µας µοντέλου ανάλυσης. Το παρόν σύγγραµµα είναι οργανωµένο σε δύο µέρη: Στο 1 ο Μέρος περιλαµβάνονται τα αποτελέσµατα της ανάλυσης των προγραµ- µάτων σπουδών των οκτώ παραπάνω χωρών που αφορούν τα δυο πρώτα επίπεδα αποφάσεων (I και C), δηλ. καταγράφονται οι εκπαιδευτικές προθέσεις και το περιεχόµενο προς διδασκαλία στις επιµέρους συνιστώσες του Πίνακα 1. Στο 2 ο ΜΕΡΟΣ παρουσιάζεται η πρότασή µας για πρόγραµµα σπουδών πρωτοβάθµιας εκπαίδευσης, η οποία λαµβάνει υπόψη της τα αποτελέσµατα της ανάλυσης των προγραµµάτων σπουδών που έχουν παρουσιαστεί στο 1 ο Μέρος, καθώς και τη βιβλιογραφία για τις «Ικανότητες-κλειδιά». Οι προτάσεις που προκύπτουν από την ανάλυση-σύνθεση των προγραµµάτων σπουδών των οκτώ παραπάνω χωρών και αφορούν το τρίτο και τέταρτο επίπεδο αποφάσεων, δηλ. το σχεδιασµό και την οργάνωση της διδακτικής διαδικασίας (µε στόχο την καλλιέργεια των Ικανοτήτων-κλειδιών») και την αξιολόγηση, καταγράφονται στο βιβλίο µας της ιδακτικής των Φυσικών Επιστηµών. 5

7 Πίνακας 1: ICMAS, Μοντέλο ανάλυσης και ανάπτυξης αναλυτικών προγραµµάτων ΕΠΙΠΕ Α ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ 1. Εκπαιδευτικές Προθέσεις I ΣΥΝΙΣΤΩΣΕΣ a. Γενικές αρχές b. Γενικοί σκοποί. c. Γενικά χαρακτηριστικά των διδακτικών στόχων 2. Περιεχόµενο διδασκαλία C προς a. Γνώσεις b. Στάσεις και επιθυµητές συµπεριφορές c. Ικανότητες δεξιότητες ιδακτικοί στόχοι 3. Σχεδιασµός και οργάνωση της διδακτικής διαδικασίας M 4. Αξιολόγηση A 5. Προϋποθέσεις ολοκλήρωσης και µηχανισµοί υποστήριξης. S a. Πλαίσιο αναφοράς του περιεχοµένου b. ιδακτικά υλικά c. ραστηριότητες στην τάξη d. Ο ρόλος του δασκάλου και του µαθητή e. Υποκείµενες υποθέσεις (ή και θεωρίες) για τη µάθηση a. Σκοποί της σχολικής αξιολόγησης (γιατί) b. Τεχνικές σχολικής αξιολόγησης (πώς) c. Τα αντικείµενα της σχολικής αξιολόγησης (τι) a. Αρχική εκπαίδευση ή επιµόρφωση των δασκάλων b. Εκδόσεις Παραγωγή διδακτικού υλικού c. Θέµατα οργάνωσης του σχολείου και της σχολικής d. τάξης e. Συνεργασία σχολείου οικογένειας τοπικής κοινωνίας 6