Καμάρα Αφροδίτη,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια Περίληψη : Ο γεννήθηκε το 244 στη Δαλματία από ταπεινή οικογένεια και πέθανε το 316. Στρατιώτης του ιππικού, ανήλθε γρήγορα στην ιεραρχία. Το 284 αναγορεύθηκε αυτοκράτορας από τμήμα του στρατού. Θέσπισε το διοικητικό σύστημα της τετραρχίας, με συναυτοκράτορα τον Μαξιμιανό και καίσαρες το Γαλέριο και τον Κωνστάντιο. Περιόρισε το ρόλο της συγκλήτου και πήρε σημαντικά οικονομικά και διοικητικά μέτρα για την ανάκαμψη της αυτοκρατορίας. Το 305 παραιτήθηκε, μαζί με το Μαξιμιανό, κάνοντας μια καινοτομία. Τόπος και Χρόνος Γέννησης 22 Δεκεμβρίου 244 μ.χ. Σάλονα Δαλματίας Τόπος και Χρόνος Θανάτου 3 Δεκεμβρίου 316 μ.χ. Σπαλάτο Δαλματίας Κύρια Ιδιότητα Αυτοκράτορας 1. Εισαγωγή Ο Γάιος Αυρήλιος Βαλέριος γεννήθηκε στις 22 Δεκεμβρίου του 244 1 στη Δαλματία, μάλλον στην πόλη Σάλονα, και πέθανε το 316 στην αυτοκρατορική του βίλλα στο Σπαλάτο, σημερινό Σπλιτ, κοντά στη γενέτειρά του. Ενώ αρκετοί σύγχρονοί του αλλά και μεταγενέστεροι συγγραφείς, όπως ο Λακτάντιος, ο Αυρήλιος Βίκτωρ, ο Λιβάνιος, ο Ευτρόπιος, ο Μαλάλας αλλά και ο Θεοφάνης, δίνουν πληροφορίες για το Διοκλητιανό, οι απόψεις που παρουσιάζουν είναι συχνά αντικρουόμενες με αποτέλεσμα να δημιουργείται σύγχυση. Για την καταγωγή και την παιδική του ηλικία δε γνωρίζουμε σχεδόν τίποτε. Βέβαιο είναι ότι προερχόταν από φτωχή και ταπεινή οικογένεια. Ίσως ο πατέρας του να εξασκούσε το επάγγελμα του γραφέα. Αρκετοί ιστορικοί θεωρούν ότι στα παιδικά του χρόνια ονομαζόταν Διοκλής, έφερε δηλαδή ένα συνηθισμένο ελληνικό όνομα. 2 Δε γνωρίζουμε σχεδόν τίποτε για τη σύζυγό του Πρίσκα, ξέρουμε όμως ότι μαζί της απέκτησε το μόνο φυσικό του παιδί, την κόρη του Βαλέρια, την οποία πάντρεψε αργότερα με τον καίσαρα και μελλοντικό του διάδοχο, Γαλέριο. Ενώ η Πρίσκα δεν πήρε ποτέ τον τίτλο της αυγούστας, η Βαλέρια ονομάστηκε Augusta και Mater castrorum. Η Βαλέρια δεν απέκτησε ποτέ δικά της παιδιά, αλλά υιοθέτησε το νόθο γιο του Γαλέριου, Κανδιδιανό. Μετά το θάνατο του Γαλέριου ο σφετεριστής Μαξιμίνος Δάια εξόρισε μητέρα και κόρη στη Συρία. Το 315, κατά τη διάρκεια του δυναστικού ανταγωνισμού, ο Λικίνιος εκτέλεσε τις δύο γυναίκες και τον Κανδιδιανό. 3 Εκτός από τη φυσική του οικογένεια, ο είχε υιοθετήσει το συστρατιώτη του Μαξιμιανό, έτσι ώστε να μπορέσει να τον κάνει συναυτοκράτορα. 2. Δράση Ο ακολούθησε από νωρίς στρατιωτική καριέρα. Σύμφωνα με τη Historia Augusta μπήκε στο στράτευμα μετά τις στρατιωτικές μεταρρυθμίσεις του Γαλλιηνού, όταν αναβαθμίστηκε ο ρόλος του ιππικού, που ήταν επανδρωμένο κυρίως από Δαλματούς. Υπήρξε ένας από τους σημαντικούς στρατηγούς του Πρόβου. Έγινε δούκας της Μοισίας, στη περιοχή του Δούναβη, και στη συνέχεια αρχηγός της αυτοκρατορικής σωματοφυλακής και μάλλον πήρε μέρος στην περσική εκστρατεία του διαδόχου του, Κάρου. Ο Κάρος σκοτώθηκε και ο γιος του Νουμεριανός, που πήρε την εξουσία από κοινού με τον αδελφό του Καρίνο, οδήγησε το στράτευμα σε τακτική υποχώρηση, βρέθηκε όμως νεκρός στο φορείο του το Νοέμβριο του 284. 4 Ο κατηγόρησε για τη δολοφονία τον Άπερ, πεθερό του νεκρού, και τον φόνευσε επιτόπου. 5 Στις 20 του ίδιου μήνα ο στρατός ανακήρυξε το Διοκλητιανό αυτοκράτορα. Ωστόσο υπήρξαν υπόνοιες ότι και ο ίδιος ο δεν ήταν άμοιρος ευθυνών για το θάνατο του Νουμεριανού. Γι αυτό το λόγο ίσως και η Αίγυπτος, πιστή στο Νουμεριανό, αντιστάθηκε στο Διοκλητιανό, ενώ η Μικρά Ασία και η Συρία δέχτηκαν αμέσως το νέο αυτοκράτορα. Ο Δημιουργήθηκε στις 26/2/2017 Σελίδα 1/7
Καμάρα Αφροδίτη,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια δεν πήγε στη Ρώμη για να ζητήσει επίσημη στέψη από τη σύγκλητο, όπως συνηθιζόταν, αλλά παρέμεινε στην Ιλλυρία για να αντιμετωπίσει το γερμανικό κίνδυνο. Με την πράξη του αυτή έδειξε ότι μετέθετε το κέντρο βάρους της διοίκησης από ένα αυλικό περιβάλλον στο πεδίο των μαχών. Την επόμενη χρονιά στο Μάργο της Παννονίας ο συνέτριψε τον Καρίνο, γιο του Κάρου και αδελφό του Νουμεριανού. Αμέσως μετά έκανε συναυτοκράτορα τον παλιό συμπολεμιστή και φίλο του, Μαξιμιανό, και τον έστειλε στη Βρετανία και τη Γαλατία για να καταστείλει την εξέγερση των Μπαγκάουντε. Συνεχίστηκε έτσι μια νοερή διαίρεση της αυτοκρατορίας σε ανατολικό και δυτικό τμήμα, με το Μαξιμιανό υπεύθυνο για τη Δύση και το Διοκλητιανό για την Ανατολή. Οι αδυναμίες του αμυντικού συστήματος όμως, που θα κατέρρεε σε περίπτωση ταυτόχρονης πολεμικής δραστηριότητας στα δύο κύρια μέτωπα, το περσικό και το γερμανικό, ανάγκασαν το Διοκλητιανό και το Μαξιμιανό να προβούν σε σημαντικές θεσμικές μεταρρυθμίσεις, θεσπίζοντας ένα νέο διοικητικό σύστημα, αυτό της τετραρχίας. Έτσι, το 293 αναγόρευσαν καίσαρες δύο επάρχους του πραιτωρίου, ο Μαξιμιανός το Μ. Φλάβιο Βαλέριο Κωνστάντιο ή Κωνστάντιο Χλωρό, και ο το Γ. Γαλέριο Βαλέριο Μαξιμιανό ή απλώς Γαλέριο. Ο έλπιζε ότι με αυτόν τον καταμερισμό της εξουσίας θα διασφαλιζόταν η σταθερότητα της ρωμαϊκής αρχής και θα σταματούσε η διαρκής εναλλαγή αυτοκρατόρων που είχε ταλαιπωρήσει το κράτος κατά τις προηγούμενες δεκαετίες. Η τετραρχία αποδείχτηκε αποτελεσματική λύση, τουλάχιστον όσο η εξουσία βρισκόταν στα χέρια ισχυρών ανδρών όπως ο και ο Μαξιμιανός. Το 303 όμως, και ενώ είχε διανύσει μια επιτυχημένη πορεία ως αυτοκράτορας για ακριβώς είκοσι χρόνια, ο αποφάσισε να παραιτηθεί από τη θέση του αυγούστου και έπεισε και το Μαξιμιανό να κάνει το ίδιο. Αυτή ήταν μια πρωτοφανής ενέργεια, αφού το αυτοκρατορικό αξίωμα ήταν ισόβιο και, στις περισσότερες περιπτώσεις, κληρονομικό. Οι δύο αύγουστοι όμως παραιτήθηκαν την 1η Μαϊου του 305 και στη θέση τους στέφθηκαν αύγουστοι οι πρώην καίσαρες, Κωνστάντιος και Γαλέριος, ορίζοντας ως νέους καίσαρες τους γιους τους, Κωνσταντίνο και Λικίνιο αντίστοιχα. Ο αποσύρθηκε στο παλάτι που είχε χτίσει για λογαριασμό του στο Σπαλάτο της Δαλματίας. 3. Στρατιωτικές επιχειρήσεις Το κύριο και άμεσο μέλημα του Διοκλητιανού ήταν η ενίσχυση της άμυνας της αυτοκρατορίας. Για το λόγο αυτό δεν προέβη σε ριζική αναδιάρθρωση του στρατού, αλλά διατήρησε και ενίσχυσε το στρατιωτικό σύστημα όπως αυτό είχε διαμορφωθεί από την εποχή των Σεβήρων, κάνοντας ωστόσο αναγκαίες καινοτομίες. Η σημαντικότερη από αυτές ήταν η ίδρυση κρατικών εργαστηρίων κατασκευής οπλισμού. Θεωρείται ότι στο τέλος της τετραρχίας η αυτοκρατορία αριθμούσε περίπου σαράντα τέτοια εργαστήρια. 6 Ο στρατός θα πρέπει να αυξήθηκε αριθμητικά και να ξεπέρασε τις 350.000 άντρες. Δημιουργήθηκαν νέες λεγεώνες, στις οποίες δόθηκαν ονόματα όπως Ιοβία, Ερκουλία, Διοκλητιανή, Μαξιμιανή. 7 Εκτός από το μόνιμο στράτευμα, ο δημιούργησε και το θεσμό των limitanei, δηλαδή αντρών που κατοικούσαν στη μεθόριο και είχαν οπλισμό, έτσι ώστε να συμμετέχουν στην άμυνα του κράτους σε καιρό πολέμου, ενώ σε καιρό ειρήνης ασχολούνταν με την καλλιέργεια της γης και άλλες βιοποριστικές εργασίες. 8 Αρχικά ο παρέμεινε στο μέτωπο του Δούναβη, πολεμώντας τους Σαρμάτες. Το 286 έστρεψε την προσοχή του στην Ανατολή και στο περσικό μέτωπο, καταφέρνοντας να κλείσει μια συνθήκη ειρήνης με το Σασσανίδη Βαχράμ, ο οποίος παραχώρησε στους Ρωμαίους τον έλεγχο της βόρειας Μεσοποταμίας και τη δυνατότητα να επιλέγουν εκείνοι το βασιλιά της Αρμενίας. Το 288 εξεστράτευσε μαζί με το Μαξιμιανό εναντίον των Αλαμανών στη Ραιτία και κατάφερε να τους εκδιώξει, αλλά την επόμενη χρονιά αναβίωσε ο σαρματικός κίνδυνος, τον οποίο αντιμετώπισε με επιτυχία. Το 289 στη Συρία αναφάνηκε νέος κίνδυνος, οι Σαρακηνοί, και ο τους καταπολέμησε. Για τις αμυντικές ανάγκες της αυτοκρατορίας ο ήταν αναγκασμένος να διαμένει σχεδόν μόνιμα στην Ανατολή, κινούμενος ανάμεσα στο Σίρμιο και τη Νικομήδεια, όπου υπήρχαν αυτοκρατορικές κατοικίες. Οι τέσσερις άνδρες αγωνίστηκαν σκληρά τα πρώτα χρόνια να καταπολεμήσουν εξεγέρσεις στη Γαλλία, τη Βρετανία και την Αίγυπτο. Το 293 όμως αναβίωσε ο περσικός κίνδυνος, καθώς στο θρόνο των Σασσανιδών ανέβηκε ένας δυναμικός βασιλιάς, ο Ναρσής, και η σύγκρουση ήρθε τελικά το 298. Ο Ναρσής ηττήθηκε από το Γαλέριο, στρατηγό της εκστρατείας, ο οποίος κατέλαβε την περσική πρωτεύουσα Κτησιφώντα. Οι Πέρσες συνθηκολόγησαν, χάνοντας οριστικά τη Μεσοποταμία και τον έλεγχό τους επάνω στην Αρμενία. Με την ήττα των Περσών και την οριστική πάταξη εσωτερικών εξεγέρσεων, η αυτοκρατορία μπορούσε να απολαύσει και Δημιουργήθηκε στις 26/2/2017 Σελίδα 2/7
Καμάρα Αφροδίτη,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια πάλι μια περίοδο ειρήνης. 4. Διοικητικά και οικονομικά μέτρα του Διοκλητιανού Εκτός από τις επιτυχίες του στα πεδία της μάχης όμως, ο θέλησε να προβεί και σε διοικητικές και οικονομικές μεταρρυθμίσεις που θα ανακούφιζαν συνολικά τον πληθυσμό της αυτοκρατορίας, θα βοηθούσαν στην οικονομική ανάκαμψη και θα οδηγούσαν στον περιορισμό των εσωτερικών εξεγέρσεων, που ταλαιπωρούσαν την αυτοκρατορία. Διοικητικά, δημιούργησε το σύστημα της τετραρχίας και περιόρισε το ρόλο της παραδοσιακής αριστοκρατίας ενισχύοντας μια νέα κατηγορία αυλικής γραφειοκρατίας που απαρτιζόταν από αξιωματούχους. Επιπλέον, αναδιάρθρωσε το σύστημα των επαρχιών. Στο χώρο της οικονομίας, ο προέβη σε μια συστηματική απογραφή πληθυσμών και γαιών της αυτοκρατορίας (μεταξύ των ετών 296-297) και, στη συνέχεια, εξέδωσε το 301 ένα διάταγμα με το οποίο επιδίωκε να βάλει φραγμό στον πληθωρισμό. Ταυτόχρονα έκοψε νέο νόμισμα, πιο σταθερό από τα υποτιμημένα παλαιότερα. Επέβαλε όμως και αυστηρούς περιορισμούς, ιδιαίτερα για τις οικονομικά ασθενέστερες τάξεις: απαγόρευε σε επαγγελματίες να αλλάζουν το επάγγελμά τους και στους αγρότες να εγκαταλείπουν τη γη τους. Τα μέτρα του είχαν κάποιο αποτέλεσμα, έστω και πρόσκαιρο. 5. Θρησκευτική πολιτική Ως στρατιωτικός, ο ήταν συντηρητικός και μπορούσε να αντιληφθεί την ενότητα της αυτοκρατορίας μόνο μέσα στο πλαίσιο μιας παραδοσιακής θρησκείας. Παρά το γεγονός ότι η γυναίκα και η κόρη του ήταν χριστιανές, ο ίδιος παρέμεινε εθνικός. Υιοθέτησε την παλιά ρωμαϊκή πρακτική της σύνδεσης με ένα θεό, που αποτελούσε το βήμα πριν από τη θεοποίηση του αυτοκράτορα. Έτσι ο ίδιος πήρε τον τίτλο Jovius, δηλαδή Δίιος, συνδεόμενος με το Δία, ενώ ο συναύγουστός του Μαξιμιανός πήρε τον τίτλο Herculius, δηλαδή Ηράκλειος, συνδεόμενος με τον Ηρακλή. Φαίνεται πως ο ίδιος ο προτιμούσε θεότητες που συμβόλιζαν αξίες, όπως η Νέμεση, ή στρατιωτικές-ηγεμονικές θεότητες όπως ο Άρης (Mars) ή ο Ήλιος (Sol). 9 Κατά το μεγαλύτερο διάστημα της βασιλείας του δε φαίνεται να τον απασχόλησε ιδιαίτερα το ζήτημα των άλλων θρησκειών της αυτοκρατορίας. Το 303 ωστόσο, έπειτα από μια πυρκαγιά στη Νικομήδεια, που οφειλόταν μάλλον σε εμπρησμό, η οργή του ξέσπασε εναντίον των χριστιανών. Θέσπισε νομοθετικά μέτρα κατά του χριστιανισμού και υπέρ της ενίσχυσης των παραδοσιακών λατρειών και εξαπέλυσε διωγμό εναντίον των χριστιανών, που έμεινε γνωστός στην ιστορία ως διωγμός του Διοκλητιανού. 6. Κτίσματα Εκτός από την οικονομική, διοικητική και θρησκευτική αναγέννηση της αυτοκρατορίας, ο ανέλαβε και την οικοδόμηση ή επισκευή σημαντικών δημόσιων οικοδομημάτων, ένα συνηθισμένο καθήκον παλαιότερων αυτοκρατόρων, το οποίο όμως είχε παραγκωνιστεί εξαιτίας των δυναστικών κρίσεων των μέσων του 3ου αιώνα. Οι πόλεις που επωφελήθηκαν περισσότερο από τα οικοδομικά προγράμματα του αυτοκράτορα ήταν η αυτοκρατορική πρωτεύουσα Νικομήδεια, 10 όπου χτίστηκε το αυτοκρατορικό παλάτι, τα Σάλονα, όπου χτίστηκε η αυτοκρατορική κατοικία, και η Ρώμη, όπου ο έχτισε τα περίφημα λουτρά που φέρουν το όνομά του και επισκεύασε την Ιουλιανή βασιλική, που είχε σχεδόν καταστραφεί. 11 Από τα κτίσματα αυτά το περισσότερο μελετημένο είναι ίσως η αυτοκρατορική κατοικία κοντά στα Σάλονα, στο παραλιακό Σπαλάτο ή Ασπαλάθο (σημερινό θέρετρο των δαλματικών ακτών Σπλιτ). Πρόκειται για ένα οχυρωμένο κτηριακό συγκρότημα, που συνδύαζε τα χαρακτηριστικά της βίλας με αυτά του κάστρου. Πλησίον της κατοικίας υπήρχε και το μαυσωλείο του Διοκλητιανού. Σήμερα σώζονται τμήματα του κτηρίου, καθώς τρεις χριστιανικές βασιλικές, μεταξύ αυτών και ο καθεδρικός ναός του Σπαλάτο, ενσωμάτωσαν το μεγαλύτερο μέρος του συγκροτήματος. 12 7. Κρίσεις και αποτιμήσεις Δημιουργήθηκε στις 26/2/2017 Σελίδα 3/7
Καμάρα Αφροδίτη,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια Ο, από την αρχή του αυτοκρατορικού του αξιώματος, έκανε σαφές ότι ήθελε να επιβάλει ένα νέο ηγεμονικό πρόσωπο, που θα βασιζόταν στην εικόνα του δίκαιου και ανιδιοτελούς και για το λόγο αυτό αποτελεσματικού αυτοκράτορα. Ο ρόλος του στρατού αναβαθμίστηκε κατά τη διάρκεια της αρχής του, ενώ αντίθετα υποβαθμίστηκε αυτός της ρωμαϊκής συγκλήτου. Με το σύστημα της τετραρχίας έκανε σαφή την ανάγκη καταμερισμένης και πιο αποτελεσματικής εξουσίας. Τα οικονομικά του μέτρα από την άλλη μεριά έδειξαν ότι η αυτοκρατορία είχε ανάγκη από μια εύρωστη οικονομία και μια πολιτική λιτότητας, αν επρόκειτο να επιβιώσει. Σε γενικές γραμμές, και παρά το μίσος που έτρεφαν για το πρόσωπό του οι χριστιανοί ιστοριογράφοι όπως ο Λακτάντιος, ο ήταν αυτός που έβγαλε την αυτοκρατορία από τη μεγάλη κρίση του 3ου αιώνα και κατάφερε να εξυγιάνει το στρατό, την οικονομία και τη διοίκηση. Με τα μέτρα του έγινε ο αρχιτέκτονας ενός νέου τύπου αυτοκρατορίας, η οποία κατάφερε να επιβιώσει για έναν ακόμα αιώνα άθικτη, κληροδοτώντας πολλά στοιχεία της στο πρώιμο Βυζάντιο. Ταυτόχρονα όμως έγινε και ο αρχιτέκτονας μιας νέου τύπου μοναρχίας, βάζοντας τις βάσεις του δεσποτισμού. Χαρακτηριστικό ήταν ότι ο τίτλος που ο ίδιος προτιμούσε για τον εαυτό του ήταν dominus noster (ο δεσπότης μας) και όχι princeps ή imperator όπως οι προηγούμενοι αυτοκράτορες. Ωστόσο, η δημιουργία μιας ισχυρής κρατικής γραφειοκρατίας με ανθρώπους ειδικευμένους μεν, αλλά με περιορισμένες δικαιοδοσίες και ακόμα στενότερους πνευματικούς ορίζοντες, και οι απαγορεύσεις που επέβαλε, προκειμένου να εξυγιάνει την οικονομία, έθεσαν τις βάσεις για τη διαμόρφωση των κοινωνικών και οικονομικών δομών του Μεσαίωνα, που χαρακτηρίζονταν από συντηρητισμό, έλλειψη πρωτοτυπίας και καταπίεση για το μέσο άνθρωπο. 1. Οι παλαιότεροι ερευνητές, όπως ο Seston, W., Diocletien et la Tetrarchie (Paris 1946) θεωρούσαν πιθανότερη χρονολογία γέννησης του Διοκλητιανού το 241. Η νεότερη ιστοριογραφία όμως, ιδιαίτερα αυτή των αγγλοσαξωνικών κρατών, έχει προτείνει και τη χρονολογία 245. Ωστόσο, σύμφωνα με τον πάπυρο της Πανόπολης P.Beatty Panopolis 2.162, η ορθότερη χρονολογία πρέπει να θεωρείται το 244. Βλ. Cameron, A., The Later Roman Empire (Cambridge Mass 1987), σελ. 30-47 Williams, S., Diocletian and the Roman recovery (NY - London1996). 2. Το πλήρες όνομά του Διοκλητιανού, C. Aurelius Valerius Diocletianus, διασώζει η λατινική επιγραφή CIL III, 22. Η σύγχυση των ιστορικών σχετικά με την καταγωγή και την παιδική ηλικία του οφείλεται στις διαφορετικές εκδοχές που παρουσιάζουν οι σύγχρονοι και μεταγενέστεροι συγγραφείς. Βλ. Lactant., De mort.pers., Λιβάν., Λόγοι 19, 45 κ.ε., Μαλάλ. Ι. 311, Aur. Vict. epit.caes. 39.1, Θεοφάν.10.13. 3. Οι πληροφορίες για την οικογένεια του Διοκλητιανού προέρχονται από τον Martindale, J.M., PLRE, βλ. λ. Galeria Valeria, Prisca, Candidianus. Η καλύτερη πηγή είναι ο Lactant., De mort. pers.15, 39, 50-51, και ο Ευτρ. 9.22. 4. Οι απόψεις σχετικά με την αναγόρευση του Διοκλητιανού διαφέρουν. Η ιστορική έρευνα όμως τείνει να αποδεχτεί ως πιο έγκυρη ημερομηνία την 20ή Νοεμβρίου 284, την οποία δίνει ο Lactant., De mort. pers., 17.1 και φαίνεται ότι υποστηρίζει και ο Ευσ., Mart.Pal. 1.5, 2.4. Η πιο πειστική μαρτυρία για την ημερομηνία ωστόσο φαίνεται ότι είναι ο πάπυρος P.Beatty Panopolis 2.162. 5. Hist. Aug., Vita Cari. 6. MacMullen, R., Soldier and civilian in the Later Roman Empire (Cambridge Mass, 1963), σελ. 25-26. 7. Cameron, A., The Later Roman Empire (Cambridge Mass 1993), σελ. 33. 8. Ο θεσμός αυτός στα Βυζαντινά χρόνια μετεξελίχθηκε στο θεσμό των ακριτών. 9. Η προτίμηση για το Δία και τον Ηρακλή, καθώς και για τον Άρη και τον Ήλιο, τεκμηριώνονται και από τα δεδομένα της νομισματικής. Βλ. και Liebeschuetz, J.H.W.G., Continuity and Change in Roman Religion (Oxford 1979), σελ. 236-237. Για την ανέγερση ενός ιερού της Νέμεσης στην Αντιόχεια πληροφορούμαστε από το Μαλάλα. 10. Σύμφωνα με μια πρακτική της ύστερης Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, κάθε αυτοκράτορας, εκτός από τη Ρώμη, επέλεγε και άλλη μια πόλη της αυτοκρατορίας, συνήθως αυτή που υπαγόρευαν στρατιωτικές ή άλλες διοικητικές ανάγκες, για να την κάνει αυτοκρατορική έδρα για τα διαστήματα που περνούσε μακριά από την επίσημη έδρα του κράτους. Ο είχε επιλέξει για το ρόλο αυτόν τη Νικομήδεια, που βρισκόταν κοντά και στο ανατολικό σύνορο και σε αυτό του Δούναβη. Δημιουργήθηκε στις 26/2/2017 Σελίδα 4/7
Καμάρα Αφροδίτη,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια 11. Για τα οικοδομικά προγράμματα του Διοκλητιανού βλ. κυρίως RE, 7.2, στήλες 2419-2496, βλ. λ. Valerius Diocletianus (Ensslin, W.). 12. Για την αυτοκρατορική κατοικία στο Σπαλάτο βλ. Marasovic, J. McNally, S. Marasovic, T., Diocletian's palace: report on joint excavations in Southeast Quarter (Split 1972-c1990), συνολικότερη θεώρηση του οποίου αποτελεί το Marasovic, Τ., Diocletian's palace: the world Cultural Heritage (Zagreb-Split 1994). Βλ. επίσης, για μια αρχαιοδιφική άποψη, Brown, I.G., Monumental reputation: Robert Adam & the Emperor's Palace (Edinburgh 1992). Βιβλιογραφία : Barnes T.D., The New Empire of Diocletian and Constantine, Harvard 1982 Jones A.H.M., The Later Roman Empire, 284-602. A Social, Economic, and Administrative Survey, 1-2, Oxford 1964 Noethlichs K.L., "Zur Entstehung der Diözesen als Mittelinstanz des Spätrömischen Verwaltungssystems", Historia, 31, 1982, 70-81 Corcoran S., The Empire of the Tetrarchs. Imperial Pronouncements and Government, AD 284-324, Oxford 1996 Kolb F., Diocletian und die Erste Tetrarchie: Improvisation oder Experiment in der Organisation monarchischer Herrschaft?, Berlin 1987 Seston W., Dioclétien et la Tétrarchie, Paris 1946 Williams S., Diocletian and the Roman Recovery, New York London 1996 Brown I.G., Monumental reputation: Robert Adam & the Emperor's Palace, Edinburgh 1992 Cahn H.A., Monnaies de l'époque de Dioclétien, Bâle 1954 (ανατ.) The Later Roman Empire, Cambridge, Mass. 1987 Kolb F., "Chronologie und Ideologie der Tetrarchie", AntTard, 3, 1995, 21-31 Liebeschuetz J.H.W.G., Continuity and Change in Roman Religion, Oxford 1979 Lukanc I., Diocletianus: der römische Kaiser aus Dalmatien, Wetteren 1991 MacMullen R., Soldier and civilian in the Later Roman Empire, Cambridge Mass 1963 Marasovic Τ., Diocletian's palace: the world Cultural Heritage, Zagreb-Split 1994 Ensslin W., "Valerius Diocletianus", RE 7.2, 2419-2496 Stade K., Der Politiker Diokletian und die letzte grosse Christenverfolgung, Baden 1926 Michell H., The Edict of Diocletian: A Study of Price Fixing in the Roman Empire, 1947 (ανατ.), Canadian Journal of Economics and Political Science Marasovic Τ., McNally S, Diocletian's palace: report on joint excavations in Southeast Quarter, Split Δημιουργήθηκε στις 26/2/2017 Σελίδα 5/7
Καμάρα Αφροδίτη,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια 1972-c1990 Δικτυογραφία : Baths of Diocletian http://wings.buffalo.edu/aandl/maecenas/rome/baths_diocletian/thumbnails_contents.html Diocletian's Palace http://w3.mrki.info/split/diokl.html Γλωσσάριo : βασιλική, η Σημαντικός τύπος δημόσιου κτηρίου της ρωμαϊκής αρχιτεκτονικής που χρησίμευε ως δικαστική αίθουσα και χώρος εμπορικών συναλλαγών και χρηματιστηριακών πράξεων ή απλώς ως τόπος δημόσιων συγκεντρώσεων και ακροάσεων. Στα χριστιανικά χρόνια χρησιμοποιήθηκε ως τόπος λατρείας και μετεξελίχθηκε σε ναό, ο δε τύπος των ναών που ονομάζονται βασιλικές είναι λιτές δρομικές, δηλαδή επιμήκεις, δομές. δούκας, ο (λατ. dux) Αρχαιότητα: Ρωμαίος στρατιωτικός αξιωματούχος ο οποίος σε ορισμένες επαρχίες είχε και διοικητικές αρμοδιότητες. Βυζάντιο: Κατά κανόνα ανώτατος στρατιωτικός αξιωματούχος. Από το β μισό του 10ου αιώνα ο όρος δηλώνει το στρατιωτικό διοικητή μεγάλης περιφέρειας. Μετά το 12ο αιώνα οι δούκες εμφανίζονται ως διοικητές μικρών θεμάτων. έπαρχος πραιτoρίου (praefectus praetorio), ο Ο όρος αντιστοιχεί στον λατινικό praefectus praetoriο, ενώ απαντά στα ελληνικά και ως «έπαρχος της πραιτορίας» ή «των πραιτορίων» ή ακόμα και ως «έπαρχος της διοικήσεως». Στην Αυτοκρατορική περίοδο ο έπαρχος του πραιτορίου ήταν διοικητής επαρχίας από την τάξη των ιππέων. Επί Κωνσταντίνου το αξίωμα άλλαξε μορφή και επρόκειτο για τον επικεφαλής διοικητικής ενότητας, της επαρχότητας, που περιλάμβανε «διοικήσεις», και αυτές με τη σειρά τους επαρχίες. Το 400 τέτοιες επαρχότητες ήταν της Ανατολής (per Orientem), του Ιλλυρικού (per Illyricum), του Ιλλυρικού, Ιταλίας και Αφρικής (per Illyricum, Italiam et Africam) και της Γαλατίας (Galliarum). Το αξίωμα των επάρχων ήταν το υψηλότερο μετά του αυτοκράτορα στην κρατική ιεραρχία. Ο ισχυρότερος έπαρχος ήταν της Ανατολής (praefectus praetorio per Orientem), αξίωμα που αναφέρεται τελευταία φορά το 680. Χρονολόγιο 22 Δεκ. 244: Γέννηση Διοκλητιανού (Διοκλή) στα Σάλονα, κοντά στο Σπαλάτο 265: Αρχίζει τη στρατιωτική του καριέρα επί Γαλλιηνού 270: Υπηρετεί στη Γαλατία επί Αυρηλιανού 282: Γίνεται κυβερνήτης της Μοισίας επί Κάρου 283: Γίνεται διοικητής της αυτοκρατορικής σωματοφυλακής επί Νουμεριανού 20 Νοεμβρίου 284: Αναγορεύεται αυτοκράτορας από το στράτευμα και παίρνει το όνομα Διοκλητιανός 285: Μάχη στο Μάργο. Ο Καρίνος, αδελφός του Νουμεριανού και νόμιμος διάδοχος, σκοτώνεται. Ο Διοκλητιανός αναγνωρίζεται ως αυτοκράτορας από τη σύγκλητο 286: Αναγόρευση του Μαξιμιανού ως συναύγουστου και αρχή δυαρχίας με το σύμβολο της Ομόνοιας 288: Μεγάλη νίκη του Διοκλητιανού έναντι του Βαχράμ των Σασσανιδών 289: Πόλεμος εναντίον των Σαρματών 290: Πόλεμος εναντίον των Σαρακηνών στη Συρία 291: Καταστολή εξέγερσης γηγενών στην Αίγυπτο Δημιουργήθηκε στις 26/2/2017 Σελίδα 6/7
Καμάρα Αφροδίτη,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια 293: Δημιουργία Τετραρχίας. Ο Κωνστάντιος Χλωρός καίσαρ του Μαξιμιανού (παντρεύεται την εγγονή του, Θεοδώρα) και ο Γαλέριος καίσαρ του Διοκλητιανού (παντρεύεται την κόρη του, Βαλέρια) 294/295: Ο Διοκλητιανός αρχίζει αποφασιστικά τη μεταρρύθμισή του στην Ανατολή. Μεταβολές στους τομείς της διοίκησης και της οικονομίας και διαχωρισμός στρατιωτικής και πολιτικής εξουσίας 296: Ο Μαξιμιανός καταφέρνει επιτέλους να καταστείλει την εξέγερση της Βρετανίας, σκοτώνοντας το διεκδικητή του θρόνου Καραύσιο 297: Ο Διοκλητιανός καταπνίγει νέα στάση στην Αίγυπτο και ο Γαλέριος νικά και πάλι τους Σασσανίδες υπό το Ναρσή 301: Ο Διοκλητιανός εκδίδει το «διάταγμα περί των τιμών» επιδιώκοντας να περιορίσει τον πληθωρισμό 303: Ο Διοκλητιανός εκδίδει διάταγμα για το διωγμό των χριστιανών της Νικομήδειας, που σύντομα εξαπλώνεται σε όλη την Ανατολή, κυρίως εξαιτίας του Γαλέριου. Η γυναίκα του, Πρίσκα, εξαναγκάζεται να θυσιάσει στα είδωλα 305: Παραίτηση Διοκλητιανού και Μαξιμιανού. Οι καίσαρες γίνονται αύγουστοι και ως νέοι καίσαρες ορίζονται ο Φλάβιος Βαλέριος Σεβήρος και ο Μαξιμίνος Δάια 311/312: Η Πρίσκα και η Βαλέρια εξορίζονται από το Μαξιμίνο Δάια στη Συρία 315: Η Πρίσκα και η Βαλέρια εκτελούνται από το Λικίνιο στη Θεσσαλονίκη 3 Δεκεμβρίου 316: Θάνατος Διοκλητιανού σε ηλικία 71 ετών Δημιουργήθηκε στις 26/2/2017 Σελίδα 7/7