Από τη Ρώμη στο Βυζάντιο. Το έργο του Μεγάλου Κωνσταντίνου

Transcript

1 Από τη Ρώμη στο Βυζάντιο. Το έργο του Μεγάλου Κωνσταντίνου Πολλά έχουν λεχθεί για την προσωπικότητα και το έργο του Μεγάλου Κωνσταντίνου. Αναμφίβολα, όμως, είναι μια μορφή κοσμοϊστορικής σημασίας, η οποία έλαβε σημαντικές αποφάσεις που άλλαξαν το ιστορικό πλαίσιο για μια περίοδο πάνω των χιλίων ετών. «Η αυτοκρατορία του Βυζαντίου είναι η μόνη αυτοκρατορία που δεν έγινε άλλα γεννήθηκε παγκόσμια δύναμη, δεν είναι αποκύημα προοδευτικής επεκτατικής πολιτικής, αλλά ολοκληρωμένο και οργανωμένο κληροδότημα που έδωσαν στην Κωνσταντινούπολη οι αυτοκράτορες της Ρώμης, ουσιαστικά ο Μέγας Κωνσταντίνος» 1. Ποιος ήταν πραγματικά ο Μεγάλος Κωνσταντίνος, και ποιες συνθήκες οδήγησαν στην μακρόχρονη διαδικασία της μετατροπής της Ρώμης σε Βυζάντιο, την οποία ο ίδιος ξεκίνησε; Η εποχή του Μ. Κωνσταντίνου Η Ρωμαϊκή αυτοκρατορία υπέστη φοβερή κρίση μετά το 180 (ημερομηνία θανάτου Μάρκου Αυρήλιου). Η Pax Romana έσπασε, οι βαρβαρικοί λαοί, κυρίως Γότθοι, εισέβαλαν στην αυτοκρατορία από τη Δύση, οι Σασσανίδες Πέρσες επιτέθηκαν στην Ανατολή. Στα εσωτερικά του κράτους ακολούθησε οικονομική κρίση, λοιμοί, εμφύλιες συγκρούσεις και στρατιωτική αναρχία. Ο θεσμός του αυτοκράτορα εξασθένισε, με αποτέλεσμα μεταξύ να γίνει εναλλαγή 30 ηγεμόνων, οι οποίοι στήριζαν την εξουσία τους αποκλειστικά στην διάθεση των ρωμαϊκών λεγεώνων, οι οποίες ανεβοκατέβαζαν στο θρόνο τους διοικητές τους ανάλογα με τις περιστάσεις και τις παραχωρήσεις που έπαιρναν. Την αυτοκρατορία έβγαλε από το χείλος της καταστροφής ο Διοκλητιανός, στρατιωτικός ταπεινής καταγωγής από την Διόκλεια της Δαλματίας. Ο Διοκλητιανός πραγματοποίησε μια ευρεία κλίμακα μεταρρυθμίσεων που έγιναν η βάση για την οργάνωση του Βυζαντίου ως τον 7 ο αιώνα. Διαίρεσε τις επαρχίες σε μικρότερες και τις συνένωσε σε μεγαλύτερες περιφερειακές διοικήσεις. Διαχώρισε την εξουσία των επαρχιών σε πολιτική, που ασκούσε ο διοικητής και σε στρατιωτική, που ασκούσε ο δουξ (dux) από την στρατιωτική εξουσία, αύξησε τον αριθμό των στρατευμάτων και των υπηρεσιών και καταπολέμησε τον πληθωρισμό. Τα μέτρα του επέφεραν καλύτερη εποπτεία των επαρχιών, καλυτέρευση την απόδοσης των κρατικών υπηρεσιών, οικονομική ανάκαμψη και στρατιωτική υπεροχή. Οι παραδόσεις της Ρωμαϊκής Δημοκρατίας και των μεταρρυθμίσεων του Αυγούστου είχαν ατονήσει, ο κόσμος απαιτούσε άμεσες λύσεις και λίγες συζητήσεις. Ο Διοκλητιανός άλλαξε τον ρόλο του αυτοκράτορα που μέχρι τότε ήταν ο ανώτατος δημόσιος λειτουργός, ένας Princeps (πρώτος, αρχηγός) και τον μετέτρεψε σε απόλυτο μονάρχη, με θεϊκή εξουσία, έναν Dominus (αφέντης, Κύριος) και επέβαλε την προσκύνηση στο πρόσωπο του, υιοθετώντας το πρωτόκολλο της περσικής αυλής. Λόγω της απέραντης έκτασης του κράτους ο Διοκλητιανός μοίρασε την εξουσία. Κυβέρνησε το ανατολικό τμήμα της αυτοκρατορίας και έδωσε τη διοίκηση του δυτικού σ έναν αφοσιωμένο σ αυτόν στρατιωτικό, το Μαξιμιανό. Οι δύο αυτοί αυτοκράτορες οι οποίοι πήραν τον τίτλο του Αυγούστου, παραχώρησαν στη συνέχεια τη διοίκηση του μισού τους μεριδίου από τις περιοχές που κυβερνούσαν σε δύο συνάρχοντες: ο Διοκλητιανός στο Γαλέριο και ο Μαξιμιανός στον Κωνστάντιο το Χλωρό. Οι δύο συνάρχοντες έφεραν τον τίτλο του Καίσαρα. Έτσι η αυτοκρατορία μοιράστηκε ουσιαστικά σε τέσσερα διαφορετικά κέντρα: Στην Ανατολή Αύγουστος ήταν ο Διοκλητιανός με έδρα τη Νικομήδεια της Βιθυνίας και Καίσαρας ο Γαλέριος με έδρα το Σίρμιο, στη σημερινή Σερβία. Παράλληλα, στη Δύση Αύγουστος ήταν ο Μαξιμιανός με έδρα το Μεδιόλανο, το 1 Γλύκατζη - Αρβελέρ, Παγκοσμιότητα, σελ

2 σημερινό Μιλάνο και Καίσαρας ο Κωνστάντιος ο Χλωρός με έδρα τους Τρεβήρους της Γαλατίας, το σημερινό Τριέρ της Γαλλίας. Το σύστημα αυτό ονομάστηκε Τετραρχία και επέτυχε να διατηρήσει προς στιγμήν την ακεραιότητα της αυτοκρατορίας. Η Ρώμη ήταν θεωρητικά η πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας και παρέμεινε η έδρα της Συγκλήτου, και ο Διοκλητιανός είχε τη γενική εποπτεία της διοίκησης του κράτους. Πηγή: Ελληνική Wikipedia Το σύστημα της Τετραρχίας λειτούργησε άψογα όσο καιρό επέβλεπε την κατάσταση ο Διοκλητιανός. Όταν όμως το 305 αποσύρθηκε από το θρόνο, οι αυξημένες φιλοδοξίες των συναρχόντων βγήκαν στην επιφάνεια. Επειδή κανένας δεν ήταν διατεθειμένος να αφήσει την θέση του, ξέσπασαν ανάμεσα τους πόλεμοι, που είχαν ως αποτέλεσμα οι συνάρχοντες να αλληλοεξοντωθούν. Η άνοδος του Κωνσταντίνου Ο Κωνσταντίνος γεννήθηκε πριν το 285 στη Ναϊσσό (σημερινή Νις στη Σερβία). Ήταν γιος του Κωνστάντιου Χλωρού και της Ελένης, μιας χριστιανής από την Νικομήδεια. Χάρη στον πατέρα του είχε τις καλύτερες προοπτικές για την εξέλιξη του, που μπορούσε να έχει κάποιος εκείνη την εποχή. Για μεγάλη περίοδο παρέμεινε όμηρος στην αυλή του Διοκλητιανού στην ανατολή, ως εγγύηση της αφοσίωσης του Κωνστάντιου. Σύντομα φάνηκαν οι ικανότητες του και άρχισε να κάνει αξιόλογη στρατιωτική καριέρα. Έγινε υπαρχηγός του πατέρα του και σύντομα κέρδισε τον θαυμασμό και την πίστη του στρατού. Όταν ο Χλωρός απεβίωσε στις 7 Ιουλίου του 306 ο στρατός τον ανακήρυξε πανηγυρικά και ομόφωνα διάδοχο του στο Eboracum της Βρετανίας (σημερινό York). Όμως ο Γαλέριος δεν αναγνώρισε τον τίτλο του και του παραχώρησε τον τίτλο του καίσαρα. 2

3 Το διαζύγιο του Κωνσταντίνου με την σύζυγο του Μινερβίνα, και ο γάμος του με την Φαύστα, την αδελφή του Μαξέντιου, δεν φάνηκε αρκετό. Μετά τον θάνατο του Μαξιμιανού και του Γαλέριου (310) η σύγκρουση μεταξύ των αυτοκρατόρων έλαβε διαστάσεις εμφυλίου. Ο Κωνσταντίνος συμμάχησε στην ανατολή με τον Λικίνιο, και ο Μαξιμίνος, νέος Αύγουστος στην ανατολή με τον Μαξέντιο, διάδοχο του Μαξιμιανού. Οι συμμαχίες είχαν στόχο την απόλυτη επικράτηση ενός αυτοκράτορα στην ανατολή και ενός στη Δύση. Ο Κωνσταντίνος πρόλαβε τον Μαξέντιο και ξεκίνησε πρώτος τον πόλεμο, τον Σεπτέμβρη του 312. Εισέβαλε μέσω των Άλπεων στην Ιταλία, και στις 27 Οκτωβρίου 312 ο στρατός του είχε αναπτυχθεί έξω από την Ρώμη, στη δεξιά όχθη του Τίβερη, όπου τον περίμενε ο Μαξέντιος. Εκείνη την μέρα (ή νύχτα, οι πηγές παρουσιάζουν διαφορετικά στοιχεία) σύμφωνα με τις παραδόσεις ο Κωνσταντίνος είδε το περίφημα όραμα του: φωτοειδείς ακτίνες στον ουρανό με το χριστόγραμμα ( )και την φράση «ἐν τούτῳ νίκα». Αμέσως διέταξε το στράτευμα του, στο οποίο δεν υπήρχαν θρησκευτικές διακρίσεις και υπήρχαν πολλοί χριστιανοί, την χάραξη του χριστογράμματος στις ασπίδες των στρατιωτών, και υιοθέτησε το σύμβολο ως λάβαρο του. Την επόμενη μέρα νίκησε τον Μαξέντιο και έμεινε μόνος αυτοκράτορας στη Δύση. Αν και απέφευγε τις συζητήσεις σχετικά με το όραμα, απέδιδε δημόσια την νίκη του στη θεία επέμβαση. Στην αψίδα που ανέγειρε στην Ρώμη το 315 αναγράφεται πως «εμπνεύστηκε από το θείο». Το 313 οι Αποφάσεις των Μεδιολάνων, του Κωνσταντίνου και του Λικίνιου, οι οποίες δεν περιβλήθηκαν τον χαρακτήρα επίσημου Διατάγματος, καθιέρωσαν την ανεξιθρησκεία και σταμάτησαν τους διωγμούς κατά των Χριστιανών. Παρά τους παλαιότερους διωγμούς, υπήρξαν παλαιότερα στην Ρώμη περίοδοι ανεκτικότητας προς τους Χριστιανούς. Ο Κωνσταντίνος όμως, συνειδητά μετά την μάχη της Μουλβίας γέφυρας, ήταν ο πρώτος που αξιοποίησε επίσημα το χριστιανικό στοιχείο και επεδίωξε την αποδοχή του από αυτό. Παρόλο τον γάμο της Κωνσταντίας, αδελφής του Κωνσταντίνου, με τον Λικίνιο, η συμμαχία των δύο Αυγούστων δεν μπορούσε να αντέξει, γιατί τελικός στόχος αμφότερων ήταν η μονοκρατορία. Ικανότερος ο Κωνσταντίνος, και έχοντας την υποστήριξη των Χριστιανών στο πρόσωπο του απέκτησε το πλεονέκτημα. Στην μάχη της Αδριανούπολης, τον Ιούλιο του 324 ο Λικίνιος έχασε. Αιχμαλωτίστηκε στην Νικομήδεια και έμεινε σε περιορισμό στη Θεσσαλονίκη, μέχρι που θανατώθηκε το επόμενο έτος. Ο Κωνσταντίνος είχε μείνει μονοκράτορας. 3

4 Πηγή: Ιστορία των Ελλήνων, Τόμος 5, εκδόσεις «Δομή» Οι μεταρρυθμίσεις του Κωνσταντίνου. Η ίδρυση της «Κωνσταντινούπολης» Από την εκστρατεία του εναντίον του Λικίνιου ο Κωνσταντίνος επισήμανε την εξαιρετικά στρατηγική θέση του Βυζαντίου και το φυσικό του λιμάνι. Η θέση είχε πιο κοντινή πρόσβαση στον Δούναβη και τον Ευφράτη, όπου καραδοκούσαν οι Γότθοι και οι Πέρσες. Επίσης, η οχυρή της θέση ως μιας μικρής χερσονήσου, με τον Βόσπορο και τον Κεράτιο να την καλύπτουν, μπορούσε να προστατεύσει πολύ καλύτερα την διοίκηση του κράτος. Αντιθέτως η Ρώμη ήταν μακριά από τα σύνορα, και είχε ακόμα έντονες τις δημοκρατικές παραδόσεις, που ήταν αντίθετες με το όλο και πιο δεσποτικό ύφος της διακυβέρνησης. Στην Ανατολή η κληρονομιά των Ελληνιστικών βασιλείων και του απολυταρχικού συστήματος διακυβέρνησης τους ήταν ακόμα ζωντανή. 4

5 Πηγή: Ιστορία των Ελλήνων, Τόμος 5, εκδόσεις «Δομή» Οι εργασίες της ανακατασκευής του Βυζαντίου ξεκίνησαν το 324 και η Κωνσταντινούπολη εγκαινιάστηκε στις 11 Μαΐου του 330. Πηγή: Ιστορία των Ελλήνων, Τόμος 5, εκδόσεις «Δομή» 5

6 Ήδη ο Κωνσταντίνος, συστηματικά και αθόρυβα, συνέχισε τις μεταρρυθμίσεις του κράτους που είχε ξεκινήσει ο Διοκλητιανός. Αναδιοργάνωσε την ανακτορική υπηρεσία. Στόχευε στην ανεξαρτησία κάθε υπηρεσίας και στον ακριβή καθορισμό των δικαιοδοσιών κάθε κλάδου διοίκησης, απαγορεύοντας οποιαδήποτε υπέρβαση. Επικεφαλής της διοίκησης του κράτους ήταν ο αυτοκράτορας με έδρα μετακινούμενη ανάλογα με τις στρατιωτικές ανάγκες. Εφάρμοσε σε όλα τα επίπεδα της επαρχιακής διοίκησης τον διαχωρισμό πολιτικής και στρατιωτικής εξουσίας και αφαίρεσε κι άλλες εξουσίες από την Σύγκλητο. Συνέστησε ένα ακόμη συμβουλευτικό σώμα, το Ιερόν Κονσιστόριο (Sacrum Consistorium), με επικεφαλής τον Κοιαίστορα του Ιερού Παλατίου (Quaestor Sacri Palatii) και μέλη τους ανώτατους υπάλληλους της κεντρικής διοίκησης, που έφεραν τον τίτλο κόμητες (comites, σύντροφοι). Κάποιες φορές συμμετείχαν στις συνεδριάσεις και συγκλητικοί. Οι συνεδριάσεις του συμβουλίου ονομάστηκαν σιλέντια (silentium). Το συμβούλιο αυτό αντικατέστησε το αυτοκρατορικό συμβούλιο (consilium) της πρώιμης αυτοκρατορικής περιόδου. Ο τίτλος του κόμη εισήχθη από τον Κωνσταντίνο και απονεμήθηκε στους ανώτατους υπαλλήλους του κράτους, στρατιωτικούς και πολιτικούς, που αποτελούσαν την συνοδεία του αυτοκράτορα (comitatus). Με τον τρόπο αυτό ο Κωνσταντίνος συγχώνευσε την παλαιά αριστοκρατία με την νέα υπαλληλική αριστοκρατία και δημιούργησε μια νέα που άνηκε στον αυτοκράτορα. Η τεράστια συρροή χρυσού από την ανατολική και την κεντρική Αφρική, μαζί με τα διαρθρωτικά μέτρα για την οικονομία και το εμπορίου σταμάτησε τον συνεχή πληθωρισμό. Ο Κωνσταντίνος έθεσε ως βάση τον σόλιδο (solidus), που έγινε το διεθνές νόμισμα του τότε γνωστού κόσμου ως τις σταυροφορίες, και ονομάστηκε από τους σύγχρονους ιστορικούς «το δολάριο του Μεσαίωνα». Είναι τα γνωστά Κωνσταντινάτα της λαϊκής μας παράδοσης. Αν και απολυταρχικότερος του Διοκλητιανού, ο Κωνσταντίνος διαφοροποίησε την ονομαστική εξουσία του αυτοκράτορα. Ο αυτοκράτορας δεν ήταν πλέον ο θεός των υπηκόων του, αλλά ο εκλεκτός του Θεού. Η εξουσία δεν είναι θεμελιωμένη μόνο σε επίγειους παράγοντες, όπως τον στρατό, τη Σύγκλητο, τον λαό, αλλά και σε πηγάζει από τον Θεό που του παραχώρησε το αξίωμα. Σε αντίθεση με τον Διοκλητιανό, ο οποίος ενεργούσε βλέποντας πίσω στο ιστορικό παρελθόν, ο Κωνσταντίνος έβλεπε αποκλειστικά το μέλλον, και η Κωνσταντινούπολη ήταν η βάση για την νέα πορεία που ήθελε να πάρει η αυτοκρατορία. Σε αντίθεση με την Ρωμαϊκή αυτοκρατορία των τελευταίων αιώνων, που ήταν μια συνομοσπονδία πόλεων με βάση το πρότυπο της Ρώμης, και ένας συμβιβασμός ανάμεσα στις δημοκρατικές και αυτοκρατορικές παραδόσεις, το κράτος που «επανίδρυσε» ο Κωνσταντίνος ήταν συγκεντρωτικό και πιο ενιαίο. Ήταν ένας οργανισμός με κεφάλι την Κωνσταντινούπολη και εγκέφαλο τον αυτοκράτορα. Η νέα ιδεολογία του κράτους επεδίωκε έναν οικουμενικό χαρακτήρα πολύ μεγαλύτερο από τη Ρώμη, και ένα συνεκτικό δεσμό που να ενώνει την πανσπερμία των λαών και των πολιτισμών. Ο Κωνσταντίνος βρήκε εκείνο τον συνεκτικό δεσμό στον χριστιανισμό. Ο Κωνσταντίνος και ο Χριστιανισμός Ο Κωνσταντίνος έζησε σε μια εποχή μεγάλων θρησκευτικών ζυμώσεων. Ήδη από την εποχή των Ελληνιστικών μοναρχιών και την εξάπλωση της Ρώμης, εντάθηκε το φαινόμενο του θρησκευτικού συγκρητισμού. Η κρίση του 3 ου αιώνα μ.χ. είχε ως συνέπεια την στροφή του πληθυσμού στις θρησκείες, για να βρει ηθική και υλική στήριξη. Ο Χριστιανισμός ήταν μια από τις πολλές θρησκείες που είχαν διαδοθεί από την Ανατολή, ιδιαίτερα στα αστικά κέντρα. Είχε βρει μεγάλη ανταπόκριση λόγω του απλού τελετουργικού, της άμβλυνσης των κοινωνικών διαφορών μέσα στους κόλπους του και την μεγάλη αλληλεγγύη και στήριξη ανάμεσα στις χριστιανικές κοινότητες. 6

7 Πολλά έχουν λεχθεί για την ειλικρίνεια την θρησκευτικής στροφής του Κωνσταντίνου. Πολλοί σύγχρονοι του και μεταγενέστεροι την χαρακτήρισαν ειλικρινή, άλλοι την χαρακτήρισαν ως μια καθαρά υπολογισμένη πολιτική πράξη. Η αλήθεια βρίσκεται κάπου στη μέση. Ο Κωνσταντίνος είχε μεγαλώσει σε θρησκευόμενο περιβάλλον. Η μητέρα του ήταν Χριστιανή, και ο πατέρας του μονοθεϊστής. Πίστευε στην λατρεία του Ανίκητου Ήλιου (Sol Invictus), μια πίστη που μετάδωσε στον γιο του. Οι χριστιανικές και οι εθνικές πηγές αναφέρουν πως η στάση του Κωνσταντίνου απέναντι στις θρησκείες του κράτους ήταν ισορροπημένη. Όταν μπήκε στη Ρώμη το 312 δεν θυσίασε στον Καπιτωλίνο Δία αλλά απεύθυνε τις ευχαριστίες του στον Θεό των Χριστιανών. Αργότερα, όταν στήθηκε άγαλμα του στην Κωνσταντινούπολη, αποτύπωνε το σύμβολο του ήλιου με ακτίνες στο στέμμα του, ενώ στο χέρι του κρατούσε σφαίρα με σταυρό. Ο Κωνσταντίνος δεν είχε ποτέ του ως στόχο τον έλεγχο της Εκκλησίας, αλλά την ανάδειξη της σε ισότιμη θέση με τις άλλες θρησκείες του κράτους και τις αρμονικές σχέσεις της με το Κράτος. Οι δύο φορείς, αν και είχαν ένα διακριτό χαρακτήρα και δύο διαφορετικά δίκαια, αλληλοσυμπληρώνονταν. Αυτή η αμοιβαία συνεργασία ονομάστηκε «συναλληλία». Είναι ανακριβής η εντύπωση που δίνεται ότι το Βυζάντιο ήταν ένα θεοκρατικό καθεστώς, γιατί κύριο χαρακτηριστικό ενός τέτοιου καθεστώτος είναι η ενοποίηση θρησκευτικής και πολιτικής εξουσίας υπό ένα φορέα. Στο Βυζάντιο, παρά την ταύτιση τους, Εκκλησία και Κράτους παρέμειναν χωρισμένα, έχοντας σαφή συνείδηση της ετερότητας της πολιτικής και θρησκευτικής εξουσία. Ο Κωνσταντίνος μετά την μάχη στη Μουλβία γέφυρα και τη καθιέρωση της ανεξιθρησκείας στα Μεδιόλανα απέδειξε έμπρακτα το ενδιαφέρον του για την οικονομική ενίσχυση και την ενότητα της Εκκλησίας. Η πρώτη φορά που το απέδειξε ήταν με την μέριμνα του προς την εκκλησία της βόρειας Αφρικής η οποία αντιμετώπιζε έριδες εξαιτίας της αίρεσης των Δονατιστών. Για τον Κωνσταντίνο η ενότητα της Εκκλησίας ήταν κρατικό θέμα, και η διάσπαση της απειλούσε την ενότητα του κράτους. Γι αυτό κι όταν διαδόθηκε η διδασκαλία του Άρειου, ο Κωνσταντίνος προετοίμασε και συνεκάλεσε στη Νίκαια της Βιθυνίας την Α Οικουμενική Σύνοδο, η οποία διατύπωσε για πρώτη φορά το χριστιανικό δόγμα. Ήταν πιο καινοφανής πράξη, γιατί ένας μη βαπτισμένος πολιτικός οργάνωνε και συμμετείχε σε ένα σώμα που ήταν αποκλειστική ευθύνη των χριστιανών επισκόπων. Ήταν ο πρώτος που ενίσχυσε οικονομικά την Εκκλησία, καθιέρωσε φοροαπαλλαγές, προώθησε το κτίσιμο εκκλησιών και όρισε την Κυριακή ως μέρα αργίας για όλη την αυτοκρατορία. Στα αριστερά χρυσό μετάλλιο που κόπηκε στη σημερινή Παβία το 313 και αναπαριστά τον Κωνσταντίνο ως αήττητο, μαζί με τον Sol Invictus (Cabinet des Médailles, Παρίσι). Δεξιά, χάλκινο νόμισμα που κόπηκε στην Κωνσταντινούπολη το 337, και δείχνει το χριστιανικό λάβαρο του Κωνσταντίνου να λογχίζει ένα φίδι, σύμβολο του κακού ( 7

8 Η διάδοχη ιδεολογία του κράτους Δεν είναι δυνατόν να υπάρξει σαφές χρονικό σημείο στο οποίο η Ρωμαϊκή αυτοκρατορία έγινε βυζαντινή, γιατί αυτή η διαδικασία ήταν εξαιρετικά μακρόχρονη. Όμως η βασιλεία του Κωνσταντίνου και η μεταφορά της πρωτεύουσας στην Κωνσταντινούπολη υπήρξαν οι αφετηρίες που έθεσαν αυτήν την διαδικασία σε εκκίνηση. Στη μετέπειτα Βυζαντινή αυτοκρατορία η ρωμαϊκή ιδέα δεν έσβησε ποτέ. Όσο κι αν μελετήσει κάποιος τις πηγές κατά τη διάρκεια των έντεκα και πλέον αιώνων ζωής της Βυζαντινής αυτοκρατορίας, πουθενά δεν θα βρει τους όρους Βυζαντινή Ιστορία και Βυζαντινός να προσδιορίζουν την ιστορία και τους κατοίκους του κράτους που είχε για πρωτεύουσα την Κωνσταντινούπολη. Οι κάτοικοι της ονόμαζαν τους εαυτούς τους μόνο Ρωμαίους, ενώ η αυτοκρατορία τους ήταν Ρωμαϊκή αυτοκρατορία και πρωτεύουσα τους ήταν η Νέα Ρώμη. Το Βυζάντιο έφερε πάντοτε το όνομα Ρωμαίων κράτος ή Ρωμαίων πολιτεία και ονόματα όπως Ρώμη και Ρωμανία υιοθετήθηκαν από τον βυζαντινό λαό. Ως ανάμνηση τους μένουν σήμερα οι όροι Ρωμιός και Ρωμιοσύνη. Για τον Κωνσταντίνο και όλους τους μετέπειτα Βυζαντινούς η Βυζαντινή αυτοκρατορία θεωρείτο η συνέχεια του imperium Romanum. Το Βυζάντιο πίστευε ότι ήταν η μοναδική αυτοκρατορία πάνω στην γη και ήθελε να κυριαρχεί σε όλες τις χώρες που ανήκαν κάποτε στην Ρωμαϊκή αυτοκρατορία και τώρα στην χριστιανική οικουμένη. Ακόμα και στο πέρασμα των αιώνων, όταν το Βυζάντιο έχανε όλο και περισσότερα εδάφη, στόχος των Βυζαντινών ήταν η διατήρηση αυτής της ιδεολογική κυριαρχίας μέσω της πολιτιστικής τους ακτινοβολίας. «Τα λόγια αντικαθιστούν τα έργα» 2. Από την εποχή του Αυγούστου οι Ρωμαίοι αυτοκράτορες αξίωναν πως η παγκόσμια κυριαρχία της Ρώμης ήταν θεϊκή απόφαση, κάτι που διατήρησαν οι βυζαντινοί μέσα στα χριστιανικά πλαίσια. Ο επίσημος βιογράφος του, ο Ευσέβιος, επίσκοπος Καισάρειας, υποστήριζε πως ο αυτοκράτορας και το κράτος ήταν τα θεία όργανα που είχαν χρέος από τον Θεό την διάδοση του χριστιανισμού σε ολόκληρο τον κόσμο. Η διαφορά με την Ρώμη έγκειται στο ότι ο αυτοκράτορας δεν είναι πλέον ο στρατιώτης που προστατεύει τα σύνορα και κατακτά εδάφη, αλλά ο εκλεκτός που θα αντιπροσώπευε τον Θεό στην οικουμένη. Αυτή η επιπρόσθετη οικουμενικότητα δεν αναγνώριζε σύνορα, μια και υπήρχαν χριστιανοί και εκτός της αυτοκρατορίας. Το όραμα του Κωνσταντίνου ήταν η ένωση όλων των λαών σε ένα κράτος, μία εξουσία, την δική του, και μια θρησκεία. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο γίνεται κατανοητός ο τίτλος του «ισαπόστολου», που έδωσε η Εκκλησία στον Κωνσταντίνο μετά το τέλος της βασιλείας του. Ο Κωνσταντίνος ονομάστηκε από την ιστορία «Μέγας» για τα πεπραγμένα του, και άγιος από την Ορθόδοξη Εκκλησία για την συμβολή του στην καθιέρωση του Χριστιανισμού. Έγινε το πρότυπο του βυζαντινού αυτοκράτορα, αλλά και το μοντέλο του χριστιανού ηγεμόνα για ξένους βασιλείς. Βιβλιογραφία Σοφία Πατούρα Σπανού, Χριστιανισμός και Παγκοσμιότητα στο Πρώιμο Βυζάντιο, Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών Ινστιτούτο Βυζαντινών Ερευνών, Αθήνα Γλύκατζη - Αρβελέρ, Παγκοσμιότητα, σελ. 8. 8

9 Βλάσιος Φειδάς, Βυζάντιο: Βίος Θεσμοί Κοινωνία Εκκλησία Παιδεία Τέχνη, Γ Έκδοση, Αθήνα 1991 Ιστορία των Ελλήνων, Τόμος 5 ος, εκδόσεις «Δομή» Χρυσοβαλάντης Αθανασίου, Ιστορικός - αρχαιολόγος 9