Ξεκινήσαμε. Προχωράμε. Θα νικήσουμε ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΑΠΟΡΡΙΜΜΑΤΩΝ Βιώσιμη και δίκαιη οικονομικά και οικολογικά λύση Εκκινούμε από την αρχή ότι η οικολογική και η οικονομική κρίση συνδέονται και αλληλοτροφοδοτούνται: Η ληστρική εκμετάλλευση κοινωνίας και φύσης, που επιβάλλει ο καπιταλισμός, εντείνεται σε συνθήκες κρίσης, με την όξυνση των ανταγωνισμών και την επιβολή ακραίου νεοφιλελευθερισμού. Οι πολιτικές και τα σχέδια διαχείρισης στερεών αποβλήτων εξυπηρέτησαν την εκμετάλλευση των κοινοτικών κονδυλίων προς όφελος εργολαβικών συμφερόντων και την εκχώρηση των δημόσιων υποδομών και πόρων στα επιχειρηματικά συμφέροντα. Σήμερα, η συγκυβέρνηση με τη συνεργασία αυτοδιοικητικών, υιοθετώντας παρωχημένους σχεδιασμούς δεκαετίας, προωθεί σε εθνικό επίπεδο τις ΣΔΙΤ με τη διαδικασία του ανταγωνιστικού διαλόγου για τη εγκατάσταση εισαγόμενης τεχνολογίας μονάδων μεγάλης κλίμακας για την επεξεργασία σύμμεικτων απορριμμάτων με σκοπό την παραγωγή ενέργειας, ανοίγοντας δρόμο στη καύση. Η επιλογή αυτή αποκλείει σε βάθος εικοσιπενταετίας την ουσιαστική, με ήπιες τεχνολογίες διαλογής στην πηγή, ανακύκλωση χρήσιμων υλικών περιλαμβανομένων και των οργανικών και συντηρεί την επιμόλυνση των οικιακών με επικίνδυνα απόβλητα. Πρόκειται για μια μεθόδευση που όχι μόνο θα επιφέρει αδικαιολόγητη περιβαλλοντική επιβάρυνση αλλά ταυτόχρονα θα απομυζήσει τεράστια κεφάλαια για την εγκατάσταση και θα επαυξήσει υπέρμετρα το κόστος διαχείρισης. Στον "ανταγωνιστικό διάλογο " κάποιοι ελάχιστοι (άραγε ποιοι ;) διαπραγματεύονται με τους επιχειρηματίες, τους τραπεζίτες και την τρόικα επ ονόματι όλων, των πολιτών αλλά ακόμη και της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, κάθε πτυχή της διαχείρισης απορριμμάτων, ακριβώς για να είναι κερδοφόρες οι τεράστιες επενδύσεις που θα υποχρεωθούμε να πληρώσουμε για την κατασκευή, λειτουργία και εκμετάλλευση των έργων. Σήμερα, περισσότερο από ποτέ άλλοτε, η διαφύλαξη του περιβαλλοντικού πλούτου και των φυσικών πόρων, σε συνδυασμό με την εξορθολογισμένη διαχείρισή τους και με κύριο άξονα τον αναντικατάστατο ρόλο του Δημόσιου Τομέα, μπορεί να είναι ο βασικότερος παράγοντας για αναπτυξιακά μέτρα και να αποτελεί την ραχοκοκαλιά μιας βιώσιμης ανάπτυξης και το πλαίσιο αναφοράς μιας ανθρωποκεντρικής οικονομίας. Απορρίπτουμε τις μέχρι τώρα πολιτικές και πρακτικές και προτείνουμε πολιτική διαχείρισης στερεών αποβλήτων που στηρίζεται στην πρόληψη και στην ελαχιστοποίηση της παραγωγής αποβλήτων προς επεξεργασία και τελική διάθεση. Ο σχεδιασμός και η εφαρμογή ολοκληρωμένων προγραμμάτων διαχείρισης, που λαμβάνουν υπόψη τους και αξιοποιούν τα ιδιαίτερα κοινωνικοοικονομικά χαρακτηριστικά σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο, που αναγνωρίζουν ρόλο και λόγο στις τοπικές κοινωνίες, δημιουργούν προϋποθέσεις ανάπτυξης επ ωφελεία του κοινωνικού συνόλου, δημιουργούν θέσεις εργασίας και δεν συνεπάγονται πρόσθετα οικονομικά βάρη στον πολίτη, αποτελεί μονόδρομο στις σημερινές οικονομικές συνθήκες της χώρας. Τι προτείνουμε:
Προτείνουμε ένα μοντέλο διαχείρισης σύγχρονο και φιλικό στο περιβάλλον, με άξονες προτεραιότητας την αποκέντρωση των δραστηριοτήτων, τη μικρή κλίμακα, την ενθάρρυνση της κοινωνικής συμμετοχής, την αξιοποίηση του εγχώριου παραγωγικού δυναμικού και την διατήρηση του δημόσιου χαρακτήρα στη διαχείριση των απορριμμάτων. Η πρόταση μας για ένα νέο σύστημα διαχείρισης των απορριμμάτων συντίθεται από: 1. Την απαίτηση για ένα ριζικά νέο σχεδιασμό διαχείρισης απορριμμάτων Διαμόρφωση πολιτικών και σχεδίων για την πρόληψη δημιουργίας & μείωση της παραγωγής αποβλήτων, την ανάκτηση και επαναχρησιμοποίηση υλικών, και τον διαχωρισμό των επικινδύνων αποβλήτων, με υιοθέτηση οικονομικών και κοινωνικών εργαλείων και ενσωμάτωσή τους στις τομεακές πολιτικές. Κατάρτιση και Εφαρμογή Σχεδίων σε τοπικό-περιφερειακό επίπεδο με βάση τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της περιοχής αναφοράς και συγκεκριμένους ποσοτικούς στόχους. Άμεση Θεσμοθέτηση διαδικασιών συντονισμού-αξιολόγησης του συστήματος διαχείρισης σε κάθε επίπεδο (δημιουργία ε νιαίας βάσης δεδομένων, έλεγχος και παρακολούθηση της αποδοτικότητας όλων των επί μέρους δράσεων ιδιωτικών και δημόσιων, στο πλαίσιο του συστήματος), διορθωτικές παρεμβάσεις και ανάπτυξη δημόσιου ελεγκτικού μηχανισμού με συντονισμό σε κάθε επίπεδο. 2. Την προτεραιότητα στις δράσεις σε επίπεδο δήμου, γειτονιάς, χώρων εργασίας και κατοικίας, με ανάπτυξη τοπικών διαχειριστικών σχεδίων που εντάσσονται στο ευρύτερο περιφερειακό σχέδιο, με σκοπό: την επαναχρησιμοποίηση και την ανάκτηση υλικών, μέσω της διαλογής στη πηγή, της ανακύκλωσης, της κομποστοποίησης μικρής κλίμακας και της ανάπτυξης δικτύου συλλογής ειδικών ρευμάτων αποβλήτων (π.χ. επικίνδυνα ). Στην κατεύθυνση αυτή προβλέπεται η ανάπτυξη: Κάθετων δράσεων : Ανάπτυξη της κομποστοποίησης σε οικιακό, επιχειρησιακό και δημοτικό επίπεδο. Επέκταση των Προγραμμάτων ΔσΠ (χαρτί, αλουμίνιο, γυαλί) με υποχρεωτική συμμετοχή υπηρεσιών, σχολείων, επιχειρήσεων) και πλήρη ανάπτυξη του συστήματος των 4 κάδων. Ριζική αναθεώρηση του συστήματος εναλλακτικής διαχείρισης, με ενσωμάτωση των δράσεων και των πόρων της ΕΕΑΑ στο σύστημα διαλογής στην πηγή των ΟΤΑ. Επέκταση των σημείων συλλογής των Συστημάτων Εναλλακτικής Διαχείρισης, ώστε να είναι εύκολα προσβάσιμα στους πολίτες. Δημιουργία Πράσινων Σημείων συγκέντρωσης υλικών προς επαναχρησιμοποίηση ανακύκλωση. Προγράμματα χωριστής συλλογής ειδικών αποβλήτων με υποχρεωτική συμμετοχή των επιχειρήσεων. Οριζόντιων δράσεων: Ενημέρωση, προβολή και παροχή εξοπλισμού οικιακής κομποστοποίησης. Κοινωνικές δράσεις και επιλογή τιμολογιακών μέτρων για την προώθηση προϊόντων που παράγουν λιγότερα απόβλητα. Κίνητρα προς τον πολίτη για την συμμετοχή στα συστήματα διαλογής στην πηγή ( ΔσΠ) και εναλλακτικής διαχείρισης. Οικονομική και θεσμική ενίσχυση δραστηριοτήτων στον τομέα «επαναχρησιμοποίηση υλικών- ανάκτηση υλικών». 3. Ένα σύστημα αποκεντρωμένων εγκαταστάσεων διαχείρισης απορριμμάτων, σε επίπεδο σε όλη την έκταση του δήμου, ενταγμένων οργανικά και λειτουργικά στο ευρύτερο περιφερειακό σχέδιο. Στις εγκαταστάσεις αυτές προβλέπεται η ανάπτυξη:
Κέντρων συγκέντρωσης μεταφοράς προδιαλεγμένων, ανακτήσιμων και ανακυκλώσιμων υλικών, συνδεδεμένων με δίκτυα εμπορικής τους διάθεσης ή και συστήματα εναλλακτικής διαχείρισης. Δίκτυο ΣΜΑ πολλαπλών λειτουργιών σε συνεργασία με ΚΔΑΥ και ΣΕΔ. Μονάδων επεξεργασίας, προσανατολισμένων στην περαιτέρω ανάκτηση και την κομποστοποίηση, των οποίων σημαντικό μέρος της πρώτης ύλης τους θα αποτελούν τα προδιαλεγμένα οργανικά και Εγκαταστάσεων εναλλακτικής διαχείρισης και τοπικής αξιοποίησης αδρανών υλικών. Οι εγκαταστάσεις αυτές πρέπει να είναι μικρού ή μεσαίου μεγέθους, χαμηλής όχλησης, απλού μηχανολογικού εξοπλισμού, να εξασφαλίζουν θέσεις εργασίας και αξιοποίηση του εγχώριου παραγωγικού δυναμικού, εύκολα διαχειρίσιμες από τις υπηρεσίες της Τοπικής Αυτοδιοίκησης και ανοικτές στον έλεγχο των πολιτών. Μπορούν, κατά περίπτωση, να γίνουν σε χώρους που βρίσκονται σήμερα αμαξοστάσια ή σε προβλεπόμενους χώρους για ΣΜΑ ή σε κλειστούς χώρους εγκαταλειμμένων εργοστασίων κλπ και να έχουν πολλές παράπλευρες λειτουργίες όπως : συγκέντρωση ανακυκλώσιμων - ανάκτηση - διάθεση, επεξεργασία σύμμεικτων απορριμμάτων, παραγωγή κομπόστ, αξιοποίηση αδρανών, επισκευή - διάθεση επαναχρησιμοποιήσιμων υλικών και ανταλλακτικών. Οι εγκαταστάσεις αυτές ασφαλώς δεν περιλαμβάνουν μονάδες καύσης, ούτε παραγωγής δευτερογενών καυσίμων. Στο πλαίσιο αυτής της αντίληψης πρέπει να επανασχεδιαστούν, για καλύτερη αξιοποίηση και τα δίκτυα των υπαρχόντων ή των σχεδιαζόμενων νέων σταθμών μεταφόρτωσης. 4. Τις εγκαταστάσεις διαχείρισης σε επίπεδο περιφέρειας ή μεγάλων ομάδων δήμων, με μονάδα ΧΥΤΥ μη επικινδύνων αποβλήτων ή /και εγκατάσταση διαχωρισμούεπεξεργασίας σύμμεικτων απορριμμάτων 5. Τι εγκαταστάσεις, διαπεριφερειακού επιπέδου, προσωρινής αποθήκευσης, επεξεργασίας και τελικής διάθεσης των επικινδύνων και νοσοκομειακών απορριμμάτων. Οι εγκαταστάσεις αυτές, μη διαθέσιμες σήμερα, θα πρέπει να δημιουργηθούν με ευθύνη της κεντρικής διοίκησης, να είναι μακριά από αστικό ιστό και να σηματοδοτούνται ως ειδικοί βιομηχανικοί χώροι υψηλής ασφάλειας Ποια κατάσταση καλούμαστε σήμερα να αντιμετωπίσουμε: Η Περιφερειακή αρχή Πελοποννήσου δυσανάλογα με το μεγάλο πάθος που έδειξε για να γίνει κύριος αυτού του μεγάλου έργου από την πλευρά του Κράτους, δεν ανταποκρίθηκε στο ρόλο της και δεν ενημέρωσε όπως έπρεπε το Περιφερειακό Συμβούλιο, τους φορείς και την κοινωνία. Δεν υπήρξε ποτέ υπηρεσιακή δομή που να επιβλέπει τη σύνταξη και την διενέργεια του διαγωνισμού γι αυτό και δεν υπήρξαν ποτέ υπηρεσιακές εισηγήσεις Επιλέχτηκε, όχι τυχαία, αυτού του τύπου ο διαγωνισμός «ανταγωνιστικός διάλογος με ΣΔΙΤ», που έχει και γέννησε τα εξής υπαρκτά και σοβαρά προβλήματα και αντιφάσεις. 1. Προηγήθηκε η κρυφή διαβούλευση των συμμετεχόντων Εταιρειών με την Περιφερειακή αρχή (κύριος του έργου) και ορίσθηκε μετά από ένα αδιαφανή διαγωνισμό προσωρινός ανάδοχος η Εταιρεία ΤΕΡΝΑ, αφού έδωσε την καλύτερη οικονομική προσφορά. Η πλήρης οικονομική προσφορά του μειοδότη ακόμα και τώρα δεν μας είναι γνωστή. Με αυτήν όμως η ΤΕΡΝΑ δεσμεύτηκε για τον τρόπο επεξεργασίας των απορριμμάτων, τις ελάχιστες ποσότητες που θα τις δίνουν οι Δήμοι και για συγκεκριμένους χώρους που θα εγκατασταθούν οι μονάδες (Επεξεργασίας Απορριμμάτων ΜΕΑ και Σταθμών Μεταφόρτωσης ΣΜΑ). Άρα το περιεχόμενο της
διαβούλευσης και γνωμοδότησης της Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων είναι εικονικό και σε μεγάλο βαθμό προκαθορισμένο. Άρα μιλάμε για διαβούλευση «μαϊμού». 2. Αυτήν την αδυναμία του συγκεκριμένου διαγωνισμού τη γνωρίζουν το ΥΠΕΚΑ και η Περιφέρεια γι αυτό συνεχώς και πάντα μας βομβαρδίζουν με τη σύγκριση με τα χειρότερα (υπάρχουσα απαράδεκτη κατάσταση και πρόστιμα) αποφεύγοντας τον ουσιαστικό διάλογο. Όπως και να έχει δεν μπορούν να κρύψουν τα παρακάτω: Σε σχέση με τον ισχύοντα Περιφερειακό Σχεδιασμό Διαχείρισης Απορριμμάτων (ΠΕΣΔΑ): 3. Ενώ ο διαγωνισμός υποτίθεται ότι αφορά την «Ολοκληρωμένη διαχείριση των απορριμμάτων της Περιφέρειας Πελοποννήσου», έγινε επιλεκτική διαλογή ποια απορρίμματα θα περιλαμβάνει. Αφορά κύρια τα οικιακά αφήνοντας απ έξω τα επικίνδυνα, τα αδρανή, τα ειδικά (γεωργικά κ.ά.). Γι αυτά προφανώς θα απαιτηθεί ξεχωριστή σύμβαση και πρόσθετο κόστος και εφόσον συμφωνεί η ΤΕΡΝΑ. 4. Η πιο σημαντική α φάση του ΠΕΣΔΑ που περιλαμβάνει άμεσα τον παραγωγό και τους Δήμους και αφορά την πρόληψη, την επαναχρησιμοποίηση, τη διαλογή στην πηγή, την ανακύκλωση και την οικογενειακή κομποστοποίηση έμεινε όχι μόνο απ έξω από τον διαγωνισμό, αλλά δημιουργεί ο ίδιος αρνητικές προϋποθέσεις για την ανάπτυξή της. 5. Ακόμα και αυτό το «ρίσκο» που υποτίθεται ότι υπάρχει στα ΣΔΙΤ για την ιδιωτική επιχείρηση χάνεται με τον καθορισμό δέσμευση της ελάχιστης ποσότητας 150.000 tn που θα παραδίνουν χρεώνονται υποχρεωτικά οι Δήμοι στην Εταιρεία. Το εντυπωσιακό είναι ότι προκαλούν περαιτέρω με το να μην έχουν επιμερίσει αυτή την ποσότητα ανά Δήμο. 6. Η κατεύθυνσή τους να παραλαμβάνουν σύμμεικτα αλλοιώνει και νοθεύει τα ποιοτικά χαρακτηριστικά των υποπροϊόντων, μετά τη διαχείριση, έτσι όπως τα θέλει ο ΠΕΣΔΑ. Αναφερόμαστε για το compost, που δεν θα μπορεί να χρησιμοποιηθεί για λίπασμα, τα ανακυκλώσιμα προϊόντα (πλαστικό, μέταλλο, γυαλί κ.ά.) και τη μεγάλη παραγωγή βιοαερίου. 7. Καταστρατηγείται η αρχή της εγγύτητας για τις μονάδες κομποστοποίησης που προβλέπει ο ΠΕΣΔΑ (περίπου 2 ανά νομό), με αποτέλεσμα από 10 να γίνονται 3 και για τους σταθμούς μεταφόρτωσης (ΣΜΑ) που από 11 γίνονται 2 σ όλη την Περιφέρεια. 8. Είναι ο μόνος διαγωνισμός στη χώρα μας που προέβλεψε η χωροθέτηση των μονάδων να γίνει από τον ιδιώτη. Αυτό προφανώς «μπάζει» συνταγματικά μιας και τα κριτήρια δεν είναι όπως θα έπρεπε κοινωνικά, περιβαλλοντικά και οικονομικά για το συμφέρον της κοινωνίας, αλλά για το συμφέρον της εταιρείας. 9. Σε συνέχεια του παραπάνω δεν εφαρμόστηκε η επιλογή των χώρων με την αρχή του κέντρου βάρους των πληθυσμών και της απόστασης. Έτσι 2 μεγάλοι νομοί (Κορινθίας, Αργολίδας) με το 42% του πληθυσμού της Περιφέρειας Πελοποννήσου και αρκετά αυξημένο πληθυσμό την περίοδο του καλοκαιριού στερούνται μονάδων διαχείρισης. 10. Είναι απαράδεκτο για τα επόμενα 28 χρόνια να μην υπάρχει στον διαγωνισμό σαφής δέσμευση προσαρμογής των ποιοτικών και ποσοτικών χαρακτηριστικών της διαχείρισης των απορριμμάτων προς όφελος της κοινωνίας (οικονομικά και περιβαλλοντικά). Ιδιαίτερα όταν καθημερινά βελτιώνεται η επιστήμη και η τεχνολογία. 11. Το βασικότερο κριτήριο του ΠΕΣΔΑ για την επιτυχία της διαχείρισης των απορριμμάτων είναι η ενημέρωση, η συμμετοχή και η επιστροφή των όποιων ωφελημάτων στον παραγωγό δημότη και στους Δήμους. Αυτό λείπει εντυπωσιακά και προκλητικά σ όλες τις φάσεις του έργου (προκήρυξη, διαγωνισμός, μελέτη, υλοποίηση, έλεγχος).
Το τελικό συμπέρασμα είναι ότι ο διαγωνισμός διαμορφώθηκε σύμφωνα με κριτήρια που ωφελούν κύρια τις εμπλεκόμενες εταιρείες και όχι την κοινωνία. Γι αυτό και η αγνόηση των σύγχρονων δεικτών και οδηγιών, οι πολλές ανακολουθίες, οι αντιφάσεις, οι ελλείψεις και η απόκρυψη στοιχείων. Γι αυτό και ο έλεγχος κατά τη λειτουργία του έργου θα γίνεται από Ανεξάρτητο Ελεγκτή που θα πληρώνεται από την Εταιρεία! Δεν είναι τυχαίο ότι οι ίδιοι σύμβουλοι συμμετέχουν σε διαφορετικές μελέτες, λέγοντας διαφορετικά πράγματα ανάλογα με τις οδηγίες που τους δίνονται (Παλιοροβούνι, η εν λόγω μελέτη, πρόσφατη μελέτη για εθνική πρόληψη απορριμμάτων). Ακόμα ζήσαμε το γεγονός ο Περιφερειάρχης συχνά πυκνά, στα δύσκολα, να δηλώνει από πρωταγωνιστής κομπάρσος και να ρίχνει τις ευθύνες στο ΥΠΕΚΑ και στην Εταιρεία. Γίνεται κατασπατάληση εθνικών και ευρωπαϊκών πόρων για να έχουμε ελάχιστα αποτελέσματα, πολύ πίσω από τις σύγχρονες προδιαγραφές. Συγχρόνως επιβαρύνεται σημαντικά το εισόδημα κάθε δημότη. Το τραγικό είναι ότι στα επόμενα χρόνια με αυτά που δρομολογούνται θα απειλούμαστε πάλι με πρόστιμα απ αυτούς που μέχρι σήμερα ενέκριναν τον διαγωνισμό! Σύμφωνα με τα παραπάνω, είμαστε αρνητικοί στη γνωμοδότηση της ΜΠΕ και θα κάνουμε ό,τι είναι δυνατόν για να «καταπέσει» σε κάθε θεσμικό όργανο. Πιστεύουμε ότι τα απορρίμματα είναι δημόσιο αγαθό και ως εκ τούτου πρέπει να τα διαχειρίζεται δημόσιος φορέας και σε καμία περίπτωση ιδιωτική εταιρεία. Αυτός μπορεί να είναι οι Δήμοι σε συνεργασία με τον παραγωγό (πολίτης, επιχείρηση, εταιρεία, σύλλογος κ.λπ.). Άρα είμαστε αντίθετοι με τα ΣΔΙΤ και τον εν λόγω διαγωνισμό. Ως εκ τούτου, η διαχείριση πρέπει να γίνεται με γνώμονα κύρια την αρχή της αποκέντρωσης, της εγγύτητας, των ξεχωριστών χαρακτηριστικών κάθε περιοχής και της επιστροφής οφέλους στους δημότες και στους Δήμους. Ο κάθε Δήμος πρέπει να είναι υπεύθυνος για τα δικά του απορρίμματα. Πρακτικά σημαίνει ότι το Α και το Ω είναι η αλλαγή συμπεριφοράς στην κατανάλωση με την πλήρη ενημέρωση όλων των παραγωγών, την πρόληψη, την επαναχρησιμοποίηση, τη διαλογή στην πηγή, την ανακύκλωση, την ανάκτηση προϊόντων και ιδιαίτερα για την Περιφέρειά μας, την οικογενειακή κομποστοποίηση. Ρεαλιστικός στόχος, μέχρι αυτές τις δράσεις, είναι να έχει αντιμετωπιστεί για τα επόμενα 3-5 χρόνια πάνω από το 70% της ποσότητας των απορριμμάτων. Προφανώς κάθε συλλογική συμμετοχή των πολιτών (εταιρεία κ.λπ.) συμβάλλει σ αυτό τον σκοπό και πρέπει να στηρίζεται. Για το υπόλοιπο 30% μπορεί κάθε μεγάλος Δήμος ή σε συνεργασία μεταξύ τους οι Δήμοι να δρομολογήσουν μονάδες επεξεργασίας με κομποστοποίηση. Σ αυτή την κατεύθυνση και με ευθύνη του ΦΟΔΣΑ πιθανόν να χρειαστεί μια κεντρική μονάδα στην Περιφέρεια για την επεξεργασία των ήδη αρκετά προδιαλεγμένων και των υπολειμμάτων με χώρο υγειονομικής ταφής, που δεν θα καταλήγει ποσότητα πάνω από 15% και θα βαίνει συνεχώς μειούμενη. Όπως και να έχει, σε κάθε τέτοιο ζωντανό έργο, χρειάζεται δυναμική (όχι στατική) αντιμετώπιση με τη δυνατότητα συνεχών αλλαγών και προσαρμογών. Χρειάζεται «ευκαμψία» που ο συγκεκριμένος διαγωνισμός δεν διαθέτει, μιας και κυριαρχούν τα ιδιωτικά οφέλη. Την πρότασή μας την καταθέτουμε στους πολίτες του δήμου μας και του νομού μας αλλά και τους φορείς της Περιφέρειας για περαιτέρω βελτίωση και επεξεργασία.