Μελέτη των επιρροών στην µορφή και την λειτουργία της πόλης της Αθήνας µε άξονα την διοργάνωση των Ολυµπιακών Αγώνων.

Μελέτη των επιρροών στην µορφή και την λειτουργία της πόλης της Αθήνας µε άξονα την διοργάνωση των Ολυµπιακών Αγώνων. Έµφαση στην Μετά-Ολυµπιακή χρήση µε αφορµή τον Φαληρικό όρµο. Επιβλέποντες: Α. Αραβαντινός Β. Σερράος Μ. Αγγελίδης. Σπουδάστρια : Άννα Μάϊνα ΜΑΘΗΜΑ: ΥΝΑΜΙΚΗ ΤΩΝ ΧΩΡΙΚΩΝ ΟΜΩΝ ΚΑΙ ΧΡΗΣΕΩΝ ΓΗΣ ΚΑΙ ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΤΟΥ ΣΧΕ ΙΑΣΜΟΥ 1

Ευχαριστίες Ξεκινώντας την συγκεκριµένη εισήγηση και πριν περάσω στην ανάπτυξη του περιεχοµένου της, θα ήθελα να ευχαριστήσω τους ανθρώπους που µε βοήθησαν να συγκεντρώσω τα στοιχεία που χρειάστηκαν για την ολοκλήρωση της. Την Φάνη Πάλλη-Πετραλία, Αναπληρωτής Υπουργός Πολιτισµού. Τον ηµήτρη Στάµου, διευθυντή της ΓΓΑ. Τον Πέτρο Συναδινό, Αρχιτέκτονα Πολεοδόµο, νυν µέλος της Ελληνικής Επιτροπής Ολυµπιακών Αγώνων, ο οποίος είχε διατελέσει ιευθύνων Σύµβουλος του ΑΘΗΝΑ-2004. Τον Νίκο Κωνσταντόπουλο, δηµοσιογράφο της εφηµερίδας «Καθηµερινή», ο οποίος µου διέθεσε ολόκληρο το αρχείο του και µε έφερε σε επαφή µε ανθρώπους τόσο από τον αθλητικό, όσο και από τον πολιτικό χώρο. Τους καθηγητές µου Α. Αραβαντινό και Β. Σερράο για την πολύτιµη βοήθειά τους κατά την διάρκεια εκπόνησης της εργασίας. 2

Α. Εισαγωγή 1. Αρχικός προβληµατισµός Αφετηρία των αναζητήσεων της συγκεκριµένης εργασίας αποτελεί ο προβληµατισµός για το «πώς η χωροθέτηση των αστικών χρήσεων γης συσχετίζεται µε το σύνολο της πόλης και σε πιο βαθµό αυτές οι χρήσεις επηρεάζουν την µορφή και την λειτουργία της.» Η επόµενη κοµβική έννοια είναι «Οι Μεγάλης Κλίµακας ιεθνείς ιοργανώσεις», οι οποίες προϋποθέτουν την χωροθέτηση ενός πλέγµατος χρήσεων στον αστικό χώρο. Οι λειτουργικές ανάγκες, που προκύπτουν ξεπερνούν κατά πολύ τις ανάγκες της πόλης που φιλοξενεί το γεγονός, έχοντας πολλούς ανά τον κόσµο αποδέκτες. Έτσι, ως ερέθισµα, ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις για την ανάπτυξη του παραπάνω προβληµατισµού. Οι ιεθνείς Αθλητικοί Αγώνες, οι ιεθνείς εµπορικές εκθέσεις, ο θεσµός της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης, τα Συµβούλια Κορυφής, κ.α. αποτελούν µεγάλης κλίµακας διοργανώσεις. Το καθένα από αυτά τα γεγονότα θα µπορούσαν να χρησιµοποιηθούν για την ανάπτυξη του θέµατος. 2. Η επιλογή των Ολυµπιακών Αγώνων. Οι κυριότεροι λόγοι για τους οποίους επέλεξα τους Ολυµπιακούς Αγώνες, ως σηµείο αναφοράς είναι: Το γεγονός ότι η πλειοψηφία των µελετών και των προσεγγίσεων γύρω από αυτούς επικεντρώνονται, είτε στο ιστορικό και πολιτιστικό τους περιεχόµενο, είτε στο καθαρά Αθλητικό Συµβάν, είτε σε οικονοµικές παραµέτρους. Όµως οι αγώνες δηµιουργούν µία δυναµική στην χωροθέτηση χρήσεων που επεµβαίνει στο αρχιτεκτονικό και πολεοδοµικό γίγνεσθαι, σε κάθε εποχή ανάλογα µε την Οργανωτική τους µορφή. Το ότι αποτελούν ένα Ελληνικό φαινόµενο, που έλαβε παγκόσµιες διαστάσεις, ενώ ταυτόχρονα, µε την Ολυµπιάδα του 2004, έχουµε πρόσφατο το παράδειγµα της προετοιµασίας και της διεξαγωγής τους στην Αθήνα, µε ορατό το µετά ολυµπιακό µέλλον των εγκαταστάσεων. Τέλος η προσωπική µου συµµετοχή στην µελέτη και την κατασκευή κάποιων Ολυµπιακών έργων, η οποία είχε σαν συνέπεια µία πρώτη ευαισθητοποίηση πάνω σε σχετικά θέµατα. 3

Οι αγώνες από το ξεκίνηµά τους, έως σήµερα φαίνεται ότι δοµούν τον χώρο, αλλά και εξελίσσονται µέσω αυτού. Παραλείποντας τις σχέσεις αλληλεπίδρασης µε τον χώρο της µόνιµης τέλεσης τους στην αρχαία Ολυµπία, θα επικεντρώσουµε την µελέτη στους σύγχρονους Ολυµπιακούς Αγώνες της Αθήνας, δίνοντας έµφαση στην σηµασία της µετά ολυµπιακής χρήσης των εγκαταστάσεων, µε αφορµή τον Ολυµπιακό πόλο του Φαληρικού όρµου. Β. Οι Ολυµπιακοί Αγώνες και το πλέγµα σχέσεων συνδέσεων που δηµιουργούν. 1. Γενικά. Η ανάληψη της διεξαγωγής των αγώνων απαιτεί από την διοργανώτρια πόλη υψηλό επίπεδο παροχής υπηρεσιών. Σύγχρονες εγκαταστάσεις αθλητικών και πολιτιστικών εκδηλώσεων, ξενοδοχειακή υποδοµή, µεγάλες οικονοµικές επενδύσεις και οργανωτικές προσπάθειες, ώστε να συντονίζονται άψογα οι επιµέρους λειτουργίες και να αξιοποιούνται στο έπακρο οι συνεργασίες. Στον παγκόσµιο χάρτη η ολυµπιακή πόλη και κατά συνέπεια η χώρα, γίνεται σηµείο αναφοράς και σύµβολο συνεύρεσης. 1 1 Παγκόσµιος Άτλας του 21 ου αιώνα. Εκδόσεις Dorling Kindersley-Καθηµερινή.Σελ. 30 4

Η διεθνής προβολή δηµιουργεί συνδέσεις τόσο χωρικές, όσο και δικτυακές και δορυφορικές. «Έστω και τυχαία, έστω και για δέκα λεπτά, η συντριπτική πλειονότητα των κατοίκων του πλανήτη θα µάθει κάτι, θα ακούσει κάτι, θα δει κάτι µεγάλο που πραγµατώνεται στην Αθήνα και στις Ολυµπιακές πόλεις, θα δει την Ελλάδα.» 2 2. Αναβίωση Από την επίσηµη αναβίωση του θεσµού, η Αθήνα κλήθηκε να διοργανώσει Ολυµπιακούς Αγώνες τρεις φορές: Το 1896 την 1 η σύγχρονη Ολυµπιάδα. Το 1906 την Μεσοολυµπιάδα. Το 2004 την 25 η σύγχρονη Ολυµπιάδα. 3. ΑΘΗΝΑ 1896 2004. Μία πόλη στους ρυθµούς του ίδιου «άθλου». Η απόφαση για την ανάληψη της διεξαγωγής των Ολυµπιακών Αγώνων δίνει ειδικά για την περίπτωση της Αθήνας και στις δύο περιόδους της ιστορίας της µία Ουτοπική διάσταση. Οι «δράσεις», τόσο στον τοµέα των έργων, όσο και στον οικονοµικό ήταν επίπονες. Η χώρα έµπαινε σε µία περιπέτεια έχοντας άγρυπνους επόπτες τους ευρωπαίους. 3.1. Τα «Ολυµπιακά έργα» των αγώνων του 1896. Η παρουσίαση που αφορά τους αγώνες του 1896 δεν γίνεται για λόγους ιστορικούς, αλλά µε σκοπό την επισήµανση και την ανάδειξη των ανταποδοτικών χρήσεων σε σχέση µε την σηµερινή πόλη. Ωστόσο είναι αναγκαία µία σύντοµη αναφορά στα δεδοµένα της εποχής, ώστε να γίνει κατανοητή η διαφορά της κλίµακας. 3 2 Ο Αγώνας µιας πόλης. Πέτρος Συναδινός. Εκδόσεις Καστανιώτη (2004). 5

Η Αθήνα έµοιαζε περισσότερο µε ένα χωριό, που ήθελε να λέγεται πόλη παρά µε Ευρωπαϊκή πρωτεύουσα. Ηλιόλουστη µε χαµηλά λευκά κτίρια, κήπους, δενδρόφυτες λεωφόρους, πολύ σκόνη και πληθυσµό που δεν ξεπερνούσε τους 120.000 κατοίκους. 4 Για τις µετακινήσεις τους οι αθηναίοι χρησιµοποιούσαν, εκτός από τα πόδια τους, το τρένο, άµαξες, καθώς και το ατµοκίνητο τραµ (κωλοσούρτης), το οποίο αναγκάζονταν να σπρώχνουν στις ανηφόρες. Το 1896 αναφέρεται και η κυκλοφορία του πρώτου αυτοκινήτου στην πόλη. Η κτιριακή υποδοµή της πόλης για το συγκεκριµένο γεγονός ήταν µηδαµινή. Τα µεγαλόπρεπα δηµόσια κτίρια της πρωτεύουσας, έργα σπουδαίων Ευρωπαίων Αρχιτεκτόνων, δεν παρείχαν κανενός είδους διευκόλυνση για στέγαση ή αθλητική χρήση. Εξαίρεση αποτελούσε το Ζάππειο, το οποίο είχε ολοκληρωθεί το 1888 και προοριζόταν για τις εκθέσεις και τις εκδηλώσεις των Ζαππείων Ολυµπιάδων. Στην διάρκεια των Ολυµπιακών αγώνων φιλοξένησε στην εσωτερική κυκλική αυλή µε την κιονοστοιχία το άθληµα της Ξιφασκίας. 3 Η Αθήνα των πρώτων Ολυµπιακών Αγώνων Επτά Ηµέρες της Καθηµερινής.. Κυριακή 22 Αυγούστου 2004. σελ. 9 4 Ολυµπιακοί Αγώνες. Το φωτογραφικό λεύκωµα του Άλµπερτ Μάγιερ. Εκδόσεις Εξάντας-Μουσείο Μπενάκη 1996. σελ. 8. 6

5 Το γεγονός της ανυπαρξίας των κτιριακών εγκαταστάσεων οδήγησαν στην ανάγκη ανέγερσης και δηµιουργίας των απαιτούµενων χώρων για την διεξαγωγή των αγωνισµάτων. Ας δούµε όµως αναλυτικότερα τα «Ολυµπιακά έργα» των αγώνων του 1896. Το Παναθηναϊκό Στάδιο. Οι Ολυµπιακοί αγώνες έδωσαν την ευκαιρία για την αναστήλωση του. ιαδραµατίζει κεντρικό ρόλο στην διοργάνωση αφού είναι η σηµαντικότερη εγκατάσταση, τόσο χρηστικά, όσο και συµβολικά. Η ιστορία του ξεκινά τον 4 ο αιώνα π.χ. όταν την διοίκηση της πόλης είχε ο ρήτορας Λυκούργος. Αφορµή για την κατασκευή του έδωσε η τέλεση γυµνικών αγώνων στα Μεγάλα Παναθήναια και χρησιµοποιήθηκε για πρώτη φορά το 330 π.χ. Είχε σχήµα ορθογώνιου παραλληλόγραµµου και ήταν χωµάτινο, όπως όλα τα αρχαία ελληνικά στάδια της Κλασσικής εποχής. Περίπου τεσσερισήµισι αιώνες αργότερα το 139 µ.χ. αθλοθέτης των Παναθηναίων ανακηρύχθηκε ο Ηρώδης ο Αττικός, ο οποίος ανέλαβε να το καλύψει µε πεντελικό µάρµαρο. Με την προσθήκη σφενδόνης και πρόπυλου πήρε την µορφή των ελληνικών σταδίων κατά τους Ρωµαϊκούς χρόνους και όταν τελείωσε το 144 µ.χ. χωρούσε πενήντα χιλιάδες θεατές. Μετά την επικράτηση του χριστιανισµού εγκαταλείφθηκε και τα µάρµαρα χρησιµοποιήθηκαν ως οικοδοµικά υλικά για την ανέγερση κτιρίων και την κατασκευή ασβέστη. Το 1869-1870 πραγµατοποιήθηκε στο χώρο η πρώτη συστηµατική ανασκαφική έρευνα από τον Ερνέστο Τσίλερ. Στην συνέχεια πέρασε στην κυριότητα του Ελληνικού ηµοσίου 5 Η Αθήνα των πρώτων Ολυµπιακών Αγώνων Επτά Ηµέρες της Καθηµερινής.. Κυριακή 22 Αυγούστου 2004. σελ. 16. 7

και µε την κατάλληλη διαµόρφωση χρησιµοποιήθηκε για τους αθλητικούς αγώνες των Β και Γ Ζαππείων Ολυµπιάδων το 1870 και το 1875. Όταν στο πρώτο ιεθνές Αθλητικό Συνέδριο που έγινε στο Παρίσι το 1894 αποφασίστηκε η αναβίωση των Ολυµπιακών αγώνων και ανατέθηκε «δικαιωµατικά» στην Αθήνα η πρώτη σύγχρονη τέλεση τους, το Παναθηναϊκό στάδιο αναδείχθηκε ως ο καταλληλότερος τόπος για την διεξαγωγή τους. Η αποκατάσταση του χρηµατοδοτήθηκε από τον µεγαλέµπορο Γεώργιο Αβέρωφ. 6 Στις αρχές του 1985 το στάδιο έµοιαζε µε επιµήκη πλατεία, η οποία περιστοίχιζε ένα ιερό. Τα µονοπάτια που διακρίνονται στον λόφο είναι αυτά που είχαν χρησιµοποιηθεί για την κίνηση των κάρων και την αποκοµιδή των χωµάτων κατά την διάρκεια των ανασκαφών του 1870. Στην είσοδο της πλατείας διακρίνεται οικία, ενώ δεξιότερα τα τραπεζάκια και οι καρέκλες κάποιου εξοχικού κέντρου. Οι εργασίες για την ανακατασκευή µε αφορµή την 1 η Ολυµπιάδα, ξεκίνησαν στις αρχές του καλοκαιριού του ίδιου χρόνου υπό την εποπτεία της ειδικής «Επιτροπείας Παρασκευής και Ανακαινίσεως του Σταδίου». Αρχιτέκτονας του έργου υποδείχθηκε ο Αναστάσιος Μεταξάς, ο οποίος εκπόνησε τα σχέδια στηριζόµενος στα στοιχεία της ανασκαφής που είχε προηγηθεί για την όσο το δυνατόν πιστότερη αποκατάσταση του µνηµείου. 6 Η Αθήνα των πρώτων Ολυµπιακών Αγώνων Επτά Ηµέρες της Καθηµερινής.. Κυριακή 22 Αυγούστου 2004. σελ. 11. 8

7 Kατά την διάρκεια των εργασιών ο στίβος του µετατράπηκε σε εργοτάξιο. Μέσα στο χώρο, αλλά και σε διάφορα λατοµεία της Αττικής εργάζονταν µε εντατικούς ρυθµούς 550 εργάτες. Όµως παράλληλα µε την κατασκευή εξελισσόταν και µια ανασκαφική έρευνα, η οποία είχε σαν συνέπεια να τροποποιηθούν τα αρχικά σχέδια. Προέκυψαν και άλλες τεχνικές δυσκολίες, που σε συνάρτηση µε τον περιορισµένο χρόνο, οδήγησαν στην απόφαση να τοποθετηθούν εδώλια από πωρόλιθο και ξύλινοι πάγκοι σε όλο το στάδιο εκτός από τις τέσσερις πρώτες σειρές που έγιναν µαρµάρινες. Ο αγωνιστικός χώρος διαµορφώθηκε σύµφωνα µε τις προδιαγραφές της εποχής καθ υπόδειξη Άγγλου τεχνικού, ο οποίος προσκλήθηκε ειδικά γι αυτό το σκοπό. Κόστος 907.000 δρχ. Χωρητικότητα 46.000 θεατές. Φιλοξένησε τον στίβο και την γυµναστική. 8 7 Η Αθήνα των πρώτων Ολυµπιακών Αγώνων Επτά Ηµέρες της Καθηµερινής.. Κυριακή 22 Αυγούστου 2004. σελ. 11 8 Ολυµπιακοί Αγώνες. Το φωτογραφικό λεύκωµα του Άλµπερτ Μάγιερ. Εκδόσεις Εξάντας-Μουσείο Μπενάκη 1996. σελ. 38. 9

Άποψη της σφενδόνης µετά το τέλος των εργασιών κατά την διάρκεια των αγώνων. ιακρίνονται τα τρία διαφορετικά είδη κερκίδων: µαρµάρινες στην σφενδόνη και στις τέσσερις πρώτες σειρές, πωρόλιθος σε τµήµα των πλευρών και ξύλινοι πάγκοι βαµµένοι λευκοί στο υπόλοιπο. Η αναµαρµάρωση του ολοκληρώθηκε δέκα χρόνια αργότερα για τους αγώνες του 1906. 9 Γενική άποψη. Αριστερά της εισόδου φαίνεται το πανόραµα στο οποίο προβάλλονταν σκηνές της πολιορκίας του Παρισιού από τους Γερµανούς. Το πρόπυλο που φαίνεται στην εικόνα δεν κατασκευάστηκε ποτέ. Το ποδηλατοδρόµιο του Νέου Φαλήρου. Χωροθετήθηκε µετά από πολλές συζητήσεις και διαφωνίες στην περιοχή του Φαλήρου κοντά στο µνηµείο του αγωνιστή της επανάστασης Γ. Καραϊσκάκη σε έκταση 30.000 τετραγωνικών πήχεων. Η έκταση αγοράστηκε από την Εταιρεία Σιδηροδρόµων Αθηνών - Πειραιώς, η οποία στην συνέχεια την δώρισε στην Επιτροπή Ολυµπιακών αγώνων. Υπήρχε δυνατότητα πρόσβασης µε τον σιδηρόδροµο και µε αµαξιτή οδό. Εκεί διεξήχθησαν οι αγώνες ποδηλασίας και τένις. 9 Ολυµπιακοί Αγώνες. Το φωτογραφικό λεύκωµα του Άλµπερτ Μάγιερ. Εκδόσεις Εξάντας-Μουσείο Μπενάκη 1996. ανεξάρτητη ένθετη φωτογραφία. 10

10 Το σκοπευτήριο της Καλλιθέας. Κατασκευάστηκε στην Καλλιθέα κοντά στην οδό Αθηνών Φαλήρου, σε έκταση 98.000 τετραγωνικών πήχεων. Ήταν και αυτό έργο του Αναστάσιου Μεταξά. Υπήρχε δυνατότητα πρόσβασης µε τον σιδηρόδροµο και µε αµαξιτή οδό. Στις δεκαετίες που ακολούθησαν χρησιµοποιήθηκε µε διάφορους τρόπους. Τόπος φιλοξενίας προσφύγων στην Μικρασιατική καταστροφή, µετά το 1925 στέγασε σχολεία έως το 1941, οπότε µετατράπηκε σε φυλακές. Κατεδαφίστηκε το 1965 και στη θέση του χτίστηκε σχολικό συγκρότηµα. 11 Οι εγκαταστάσεις στην Ζέα. Φιλοξένησαν τους αγώνες κολύµβησης. Οι εγκαταστάσεις στον Φαληρικό όρµο. Φιλοξένησαν της λεµβοδροµίες και τις ιστιοδροµίες. Αυτές ήταν οι κυριότερες αθλητικές εγκαταστάσεις. Οι τρεις πρώτες µόνιµες, ενώ οι δύο τελευταίες εφήµερου χαρακτήρα. 10 Η Αθήνα των πρώτων Ολυµπιακών Αγώνων Επτά Ηµέρες της Καθηµερινής.. Κυριακή 22 Αυγούστου 2004. σελ. 13. 11 Ολυµπιακοί Αγώνες. Το φωτογραφικό λεύκωµα του Άλµπερτ Μάγιερ. Εκδόσεις Εξάντας-Μουσείο Μπενάκη 1996. σελ. 12. 11

Σε ότι αφορά τις υποδοµές χρησιµοποιήθηκαν: Το νοσοκοµείο Ευαγγελισµός. Το 1896 όταν χαρακτηρίσθηκε Ολυµπιακό νοσοκοµείο διέθετε δύο κλινικές, 7 γιατρούς και 138 κλίνες. Είχε την ευθύνη της φροντίδας 285 αθλητών από 13 κράτη. 12 Το τρένο Αθηνών Πειραιώς. Ήταν ατµοκίνητο και διέθετε 6 βαγόνια. Ξεκινούσε από την Οµόνοια (ο συγκεκριµένος σταθµός εγκαινιάστηκε στις 17 Μαΐου του 1895) και τερµάτιζε στον Πειραιά. Αµαξιτή οδός. Ξεκινούσε από την Αθήνα και µέσω της Καλλιθέας έφτανε στο Φάληρο και τον Πειραιά. 3.2. Η Μεσοολυµπιάδα του 1906. Οι Ολυµπιάδες του 1900 και του 1904 ήταν περισσότερο εµποροπανηγύρεις παρά αθλητικοί αγώνες. ιαρκούσανε µήνες, είχαν συνδεθεί µε εµπορικές εκθέσεις και µε επιδείξεις. Η ολυµπιακή επιτροπή έκρινε ότι είχαν αποµακρυνθεί από την αρχική τους σηµασία και µε την ευκαιρία των δέκα χρόνων από την αναβίωση του θεσµού, η Ελλάδα ανέλαβε να βοηθήσει ώστε να ανακτήσουν το νόηµά τους. 3.3. Ανταποδοτικές χρήσεις. Στον χάρτη φαίνονται οι κυριότερες χρήσεις χωροθετηµένες στην σύγχρονη πόλη. Η σχέση ανάµεσα στις λειτουργίες είναι γραµµική. 12 Η Αθήνα του 1896, η Αθήνα του 2004 στον ίδιο αγώνα. Μία συγκριση µε άξονα την µεγάλη διοργάνωση. Άρθρο της εφηµερίδας Η Καθηµερινή. Σάββατο 19 Ιουνίου 2004 σελ. 8. 12

Ας δούµε τώρα ποιες από τις Ολυµπιακές εγκαταστάσεις του 1896, χρησιµοποιήθηκαν το 2004, καθώς και τις διαφοροποιήσεις στην χρήση και την σηµασία. Το Παναθηναϊκό Στάδιο. Αν και δεν είναι το κεντρικό στάδιο των αγώνων εξακολουθεί να έχει τον κυρίαρχο συµβολικό του ρόλο. Φιλοξένησε τους αγώνες της τοξοβολίας και φυσικά τον τερµατισµό της κλασσικής διαδροµής του Μαραθωνίου δρόµου Ανδρών και Γυναικών. Το ποδηλατοδρόµιο του Νέου Φαλήρου. Αµέσως µετά την Ολυµπιάδα του 1986, αλλά και στην µέσο-ολυµπιάδα χρησιµοποιήθηκε ως γήπεδο ποδοσφαίρου. Το σηµερινό γήπεδο Καραϊσκάκη βρίσκεται ακριβώς στην ίδια θέση και φιλοξένησε αγώνες του Ολυµπιακού τουρνουά του ποδοσφαίρου. Το νοσοκοµείο Ευαγγελισµός. Χαρακτηρίζεται Ολυµπιακό για δεύτερη φορά στην ιστορία του και έχει την ευθύνη παροχής φροντίδας στους υψηλούς προσκεκληµένους. ιαθέτει πλέον δεκάδες κλινικές, περίπου 850 γιατρούς, 930 13

κλίνες, ως και εργαστήριο βιοτροµοκρατίας. Οι αριθµοί δηλώνουν από µόνοι τους το πόσο διαφορετικές ήταν οι δύο Ολυµπιάδες. Ο Φαληρικός όρµος ως προοπτική σύνδεσης της πόλης µε την φυσική της διέξοδο, την Θάλασσα. Συνοπτικά θα µπορούσε να πει κανείς ότι οι Ολυµπιακοί αγώνες του 1896 άφησαν στην πόλη το Παναθηναϊκό Στάδιο, ένα έργο ιδιαίτερα φορτισµένο µε ιστορικό και συµβολικό νόηµα, και µία ξεκάθαρη κατεύθυνση επέκτασης της πόλης προς τον Φαληρικό όρµο. 3.4. ΑΘΗΝΑ - 2004. Ο θεσµός έχει αλλάξει πολύ. Το ίδιο και η Αθήνα. Ο πληθυσµός του λεκανοπεδίου αριθµεί πλέον τουλάχιστον 4.000.000 κατοίκους, γεγονός το οποίο υποδηλώνει την έκταση της. Οι Αθηναίοι µετακινούνται κυρίως µε τα ιδιωτικά τους αυτοκίνητα. Μέγα άγχος των αρµοδίων είναι πώς θα τους πείσουν να µην τα χρησιµοποιούν στην περίοδο των αγώνων και να προτιµούν, τα λεωφορεία, το µετρό, τον ηλεκτρικό σιδηρόδροµο, αλλά και το τραµ, το οποίο επανεµφανίστηκε στους δρόµους της πρωτεύουσας. Εξαιρετικά µεγάλη σηµασία αποκτά το θέµα της ασφάλειας. Η Αθήνα θωρακίζεται, η πολιτεία δαπανά τεράστια ποσά και προκαλεί σε πολλές περιπτώσεις την αγανάκτηση των πολιτών. 14

3.5. Οι αγώνες επί χάρτου. Στον χάρτη σηµειώνονται οι θέσεις των εγκαταστάσεων. Είναι χαρακτηριστική η διασπορά των λειτουργιών και κατά συνέπεια των χωροθετηµένων χρήσεων σε ολόκληρο το λεκανοπέδιο. Βεβαίως όπως είναι φυσικό δεν έχουν όλοι την ίδια σηµασία. Οι κυριότεροι Ολυµπιακοί πόλοι είναι: Το Ολυµπιακό στάδιο Το Ελληνικό Ο Φαληρικός όρµος Αυτοί οι τρεις µαζί µε το Παναθηναϊκό στάδιο, το ιστορικό κέντρο και το Ολυµπιακό χωριό αποτελούν έναν ακτύλιο µε τις υπόλοιπες εγκαταστάσεις διατεταγµένες ακτινωτά γύρω του. Αυτός ο δακτύλιος ήταν η κυρίαρχη πολεοδοµική ιδέα του φακέλου υποψηφιότητας και υλοποιήθηκε χωρικά και λειτουργικά µε τον συγκοινωνιακό Ολυµπιακό ακτύλιο κυκλοφορίας 13. 13 Φάκελος Υποψηφιότητας της Αθήνας για τους Ολυµπιακούς του 2004. σελ.13. 15

3.6. Το δίκτυο των µετακινήσεων Οι ολυµπιακές λειτουργίες δηµιουργούν ένα πλέγµα σχέσεων συνδέσεων των χρήσεων µεταξύ τους. Μπορούν να χωριστούν σε: πρωτογενείς δευτερογενείς Οι πρωτογενείς είναι αµφίδροµες, δηµιουργούν κλειστά σχήµατα και πύκνωση µετακινήσεων, ενώ οι δευτερογενείς παράγουν ανοιχτά σχήµατα και αραίωση στην κυκλοφορία. Λόγω του διάσπαρτου χαρακτήρα της χωροθέτησης των χρήσεων, κρίθηκε απαραίτητη η δηµιουργία ενός πολύ καλά µελετηµένου Συστήµατος Ολυµπιακών Μετακινήσεων. Σε αυτό στηρίχθηκε η οµαλή διεξαγωγή, αφού εξασφάλισε την λειτουργικότητα της πόλης σε σχέση µε τις χρήσεις. Ο Ολυµπιακός ακτύλιος περιλαµβανόταν στα οδικά έργα που Ολυµπιακός νόµος 14 χωροθετούσε ως εξής: Λεωφόρος Κηφισού: Οδικά και υδραυλικά έργα από Τρεις Γέφυρες έως (παραλία) την ακτή Ποσειδώνος. Λεωφόρος Ποσειδώνος: Από Στάδιο Ειρήνης και Φιλίας έως Άγιο Κοσµά. 14 Ν-2730/99 ΦΕΚ 130/Α/25-06-99. Άρθρο 5, παρ. 6 16

Λεωφόροι: Συγγρού Καλλιρρόης Β. Κωνσταντίνου Κηφισίας (έως Σταυρού Ελευσίνας). Στους δύο αυτούς χάρτες φαίνεται πως υλοποιήθηκε ο Ολυµπιακός ακτύλιος: 15 Με µέσα σταθερής τροχιάς Με λεωφορειακές γραµµές 3.7. Τι µας άφησαν οι αγώνες; Άφησαν ένα εκτεταµένο κτιριακό απόθεµα το οποίο αποτελεί την υλική κληρονοµιά των αγώνων και το οποίο συνίσταται από: Τις Αθλητικές εγκαταστάσεις. 1.Ολυµπιακό Κέντρο Αθηνών (στίβος, τένις, µπάσκετ, ποδηλασία πίστας, υγρός στίβος, ενόργανη γυµναστική, τραµπολίνο). 2.Ολυµπιακό Κωπηλατοδρόµιο Σκοινιά (κωπηλασία, κανόε-καγιάκ σπριντ). 3.Ολυµπιακό Συγκρότηµα παραλιακής Ζώνης Φαλήρου (µπιτς βόλεϊ, ταεκβοντό, χάντµπολ). 4.Ολυµπιακό Συγκρότηµα Ελληνικού (µπάσκετ, χαντµπόλ, ξιφασκίας, µπέιζµπολ, σοφτµπολ, χόκεϊ επί χόρτου, κανόε-καγιάκ σλάλοµ).5.στάδιο ειρήνης και Φιλίας (βόλεϊ). 6.Ολυµπιακό Συγκρότηµα Γαλατσίου (επιτραπέζια αντισφαίριση, ρυθµική γυµναστική). 7.Ολυµπιακό Κέντρο Άρσης Βαρών Νίκαιας. 8.Ολυµπιακό Κέντρο Ιππασίας Μαρκόπουλου. 9.Ολυµπιακό Κέντρο Σκοποβολής Μαρκόπουλου. 10.Ολυµπιακό Γυµναστήριο Πυγµαχίας Περιστερίου. 11.Ολυµπιακό Συγκρότηµα Γουδιού (µοντέρνο πένταθλο, αντιπτέριση ). 12.Ολυµπιακό Γυµναστήριο Άνω Λιοσίων (πάλη, τζούντο). 13.Ολυµπιακό Κέντρο ιστιοπλοΐας Αγίου Κοσµά. 15 Στάδιον. Επίσηµος οδηγός Θεατών. ΑΘΗΝΑ 2004. Σελ. 14-15, 16-17 17

14.Αρχαία Ολυµπία ( σφαιροβολία). 15.Παναθηναϊκό Στάδιο (τοξοβολία, τερµατισµός Μαραθωνίου δρόµου Ανδρών, Γυναικών). 16.Αφετηρία Μαραθωνίου ρόµου. 17.Γήπεδο Καραϊσκάκη. 18.Παγκρήτιο Στάδιο Ηρακλείου, Πανπελοππονησιακό Στάδιο Πάτρας, Πανθεσσαλικό Στάδιο Βόλου. Τις Κτιριακές εγκαταστάσεις 1. ιεθνές Κέντρο Ραδιοτηλεόρασης. 2.Βασικό Κέντρο Τύπου. 3.Ολυµπιακά Χωριά Τύπου ( Ζωγράφου, Μαρούσι, Παλλήνη, Άγιο Ανδρέα, Αµυγδαλέζα). 4.Ολυµπιακό Χωριό. Τις υποδοµές που βελτίωσαν τις συνθήκες ζωής της πόλης. 1.Αττική Οδός. 2.Λεωφόρος Κηφισού. 3.Αναβάθµιση της Λεωφόρου Βάρης-Κορωπίου 4.Αττικό Μετρό 5.Προαστιακός σιδηρόδροµος 6.Τραµ. 7. ιεθνής Αερολιµένας Αθηνών Ελευθέριος Βενιζέλος. 8.Γέφυρα Ρίου-Αντιρρίου. Εκτός όµως από την υλική κληρονοµιά είχαν και µια άυλη συνεισφορά, καθώς προέβαλαν την Ελλάδα στο εξωτερικό ως «δηµιουργό αξιών» 16 και την Αθήνα ως «Μητρόπολη της ηµοκρατίας» 17. Πολλά ειπώθηκαν για τα οφέλη, για τις µελλοντικές προοπτικές και την κεφαλαιοποίηση της µετά-ολυµπιακής εποχής. Όµως σήµερα, τα περισσότερα από τα στάδια παραµένουν κλειστά και άλλα υπολειτουργούν. Αποτελούν ένα σηµαντικό περιουσιακό στοιχείο, έχουν όµως υπέρογκο κόστος συντήρησης, που αγγίζει τα 85 εκ. ευρώ ετησίως. Ο τουρισµός ανέβηκε µεν, αλλά όχι µε τους ρυθµούς που περίµεναν κάποιοι. Υπάρχουν εκ διαµέτρου αντίθετες απόψεις για το αν ο τελικός απολογισµός είναι θετικός ή αρνητικός, αλλά και ένα σηµείο στο οποίο όλοι συµφωνούν. Οι υποδοµές της πόλης βελτιώθηκαν σηµαντικά και σε πολύ σύντοµο χρονικό διάστηµα. 16 Έµπνευση Inspiration. Γενική Γραµµατεία Ολυµπιακών Αγώνων. Υπουργείο Πολιτισµού, σελ. 17 17 Έµπνευση Inspiration. Γενική Γραµµατεία Ολυµπιακών Αγώνων. Υπουργείο Πολιτισµού, σελ. 18 18

Όµως το πρόβληµα της µετά-ολυµπιακής χρήσης δεν µπορεί να τίθεται, η να αντιµετωπίζεται ούτε γενικόλογα, ούτε αποσπασµατικά. Θα πρέπει κάτω από το πρίσµα της βιώσιµης ανάπτυξης και της κοινωνικής αξιοποίησης να µελετηθεί κάθε συγκρότηµα, ώστε να ενταχθεί σε στρατηγικές επιλογές χωροταξικής οργάνωσης του Μητροπολιτικού Συγκροτήµατος της Αθήνας. Με αυτές τις σκέψεις περνάµε στην µελέτη της περίπτωσης του Φαληρικού όρµου. Γ. Ο Ολυµπιακός Πόλος του Φαληρικού όρµου. 1. Τι προέβλεπε ο Ολυµπιακός νόµος για την ένταξη του Φαληρικού όρµου. Ο νόµος Ν-2730/99 ΦΕΚ 130/Α/25-06-99, ο οποίος αφορούσε τον «Σχεδιασµό και την ολοκληρωµένη ανάπτυξη και εκτέλεση Ολυµπιακών έργων», ήταν µία προσπάθεια που είχε ως στόχο την ένταξη των Ολυµπιακών Έργων στις στρατηγικές επιλογές του Ρυθµιστικού σχεδίου της Αθήνας. Για το παράκτιο µέτωπο ανέφερε ότι: Η ανάπτυξη αποβλέπει «στην ανάδειξη, αποκατάσταση, βιώσιµη ανάπτυξη και ολοκληρωµένη διαχείριση του παράκτιου µετώπου της Πρωτεύουσας στο Σαρωνικό, ως υπερτοπικής ζώνης αθλητισµού, αναψυχής, πολιτιστικών δραστηριοτήτων και σύγχρονών, ήπιων τουριστικών υποδοµών 18 Για τον Φαληρικό όρµο και την θέση του Ιπποδρόµου καθόριζε τις εξής γενικές χρήσεις: «Περιοχή υποδοχής Ολυµπιακών εγκαταστάσεων και έργων υποστήριξής τους. Η περιοχή µετά την τέλεση των Ολυµπιακών αγώνων θα λειτουργήσει ως υπερτοπικός πόλος τουρισµού αναψυχής 19. Σε αυτήν µπορεί να περιλαµβάνονται οι χρήσεις του άρθρου 8 του από 23.2./6.3.1987 προεδρικού διατάγµατος (ΦΕΚ 166 ), όπως συµπληρώθηκε µε την παράγραφο 18 α του άρθρου 6 του Ν. 2160/1993 (ΦΕΚ 118Α) µε εξαίρεση τις εξής χρήσεις: ξενοδοχεία, κέντρα διασκέδασης-αναψυχής, γήπεδα γκολφ, κατοικίες και καζίνο. Αυτό σηµαίνει ότι επιτρέπονταν: ξενώνες, εµπορικά καταστήµατα, εστιατόρια, αναψυκτήρια, χώροι συνάθροισης κοινού, πολιτιστικά κέντρα και εν γένει πολιτιστικές λειτουργίες, κτίρια κοινωνικής πρόνοιας, θρησκευτικοί χώροι, κτίρια γήπεδα στάθµευσης, πρατήρια βενζίνης, αθλητικές εγκαταστάσεις, εγκαταστάσεις µέσων µαζικής µεταφοράς, συνεδριακά κέντρα, ελικοδρόµια και τουριστικοί λιµένες «κέντρο πολλαπλών αθλητικών χρήσεων. Η περιοχή µετά την τέλεση των Ολυµπιακών αγώνων θα λειτουργήσει ως υπερτοπικός πόλος τουρισµού και 18 άρθρο 1, παρ. ε 19 άρθρο 2, παρ. α. για τον Φαληρικό όρµο 19

αναψυχής. 20 Σε αυτήν µπορεί να περιλαµβάνονται οι χρήσεις του άρθρου 8 του από 23.2./6.3.1987 προεδρικού διατάγµατος (ΦΕΚ 166 ), όπως συµπληρώθηκε µε την παράγραφο 18 α του άρθρου 6 του Ν. 2160/1993 (ΦΕΚ 118Α) µε εξαίρεση τις εξής χρήσεις: ξενοδοχεία, κέντρα διασκέδασης-ανψυχής, γήπεδα γκολφ, κατοικίες και καζίνο. Αυτό σηµαίνει ότι και εδώ επιτρέπονταν: ξενώνες, εµπορικά καταστήµατα, εστιατόρια, αναψυκτήρια, χώροι συνάθροισης κοινού, πολιτιστικά κέντρα και εν γένει πολιτιστικές λειτουργίες, κτίρια κοινωνικής πρόνοιας, θρησκευτικοί χώροι, κτίρια γήπεδα στάθµευσης, πρατήρια βενζίνης, αθλητικές εγκαταστάσεις, εγκαταστάσεις µέσων µαζικής µεταφοράς, συνεδριακά κέντρα, ελικοδρόµια και τουριστικοί λιµένες Καθορίζει τέλος όρους και περιορισµούς δόµησης: «το µέγιστο ποσοστό κάλυψης δεν µπορεί να υπερβαίνει το 3% στην ευρύτερη περιοχή του Φαληρικού όρµου, ενώ ο µέσος συντελεστής δόµησης δεν µπορεί να υπερβαίνει το 0,03% 21 Αυτοί οι συντελεστές αναθεωρήθηκαν µε τον Ν.2947/2001, ΦΕΚ Α 228/9.10.2001. 22 σε 5% και 0,05% αντίστοιχα. 2. Χωροθέτηση εγκαταστάσεων. Αναλυτική παρουσίαση των εγκαταστάσεων που κατασκευάστηκαν για τους αγώνες. 23 Στάδιο ειρήνης και φιλίας (ΣΕΦ) 20 άρθρο 2, παρ. β. για τον Ιππόδροµο. 21 άρθρο 3, παρ. γ 22 άρθρο 1, παρ. 2 23 Στάδιον. Επίσηµος οδηγός Θεατών. ΑΘΗΝΑ 2004. Σελ. 27 20

Ήταν υφιστάµενη εγκατάσταση η οποία ανακαινίσθηκε προκειµένου να φιλοξενήσει τους Αγώνες πετοσφαίρισης ( βόλεϊ ). Το Στάδιο έχει χωρητικότητα 14.000 θέσεων. Η ανακαίνιση του ολοκληρώθηκε στις αρχές του 2004. Οι παρεµβάσεις που έγιναν αφορούν στη στέγη, στις κερκίδες, στον αγωνιστικό χώρο, στους χώρους εξυπηρέτησης των αθλητών και προπονητών και των Μέσων Μαζικής Ενηµέρωσης. Νέο Γήπεδο ποδοσφαίρου «Γ. Καραϊσκάκης» Κατασκευάστηκε από την αρχή σε χρόνο ρεκόρ στην θέση του Ιστορικού Σταδίου Καραϊσκάκη και του ποδηλατοδροµίου των αγώνων του 1896. Μελετήθηκε µε βάση τις διεθνείς προδιαγραφές για να φιλοξενήσει τους Αγώνες του Ολυµπιακού τουρνουά του ποδοσφαίρου. Το γήπεδο διαθέτει πλήρως στεγασµένο διάζωµα κερκίδων, µε 34 θύρες εξόδου και πρόβλεψη εκκένωσης σε 7 λεπτά. Έχει χωρητικότητα 33.000 θέσεων και 40 διαµορφωµένες σουίτες συνολικής χωρητικότητας 500 θέσεων. Beach volley Οι εγκαταστάσεις του µπιτς βόλεϊ κατασκευάστηκαν εξαρχής και περιλαµβάνουν το κυρίως γήπεδο, χωρητικότητας 10.000 θέσεων και οκτώ βοηθητικά γήπεδα από τα οποία τα δύο για προθέρµανση και τα έξι για προπόνηση. Tae kwo do Το κλειστό γυµναστήριο του Παλαιού Φαλήρου είναι και αυτό έργο κατασκευασµένο για το Ολυµπιακό τουρνουά του χαντµπολ και του Ταεκβοντό. Έχει χωρητικότητα 8.000 θέσεων. Η πεζογέφυρα Αποτελεί τον βασικό άξονα σύνδεσης των δύο τελευταίων εγκαταστάσεων µε τον αστικό ιστό. Σε αυτό το σηµείο, να αναφέρουµε ότι στην περιοχή του Ιπποδρόµου δεν χωροθετήθηκε τελικά κανένα Ολυµπιακό έργο. Χρησιµοποιήθηκε ως χώρος κίνησης και µετεπιβίβασης για όσους επισκέπτονταν τις εγκαταστάσεις του θαλασσίου µετώπου.. Η µετά-ολυµπιακή επόµενη ηµέρα της Φαληρικής Ζώνης. 1. Γενικά Τώρα που οι Ολυµπιακοί Αγώνες τελείωσαν και οι αρχικές χρήσεις των εγκαταστάσεων πρόκειται να µετατραπούν, το «παιχνίδι» της αναζήτησης των επιρροών και των επιπτώσεων στον ρυθµό και την µορφή της πόλης ξεκινά εκ νέου Κυρίως διότι δεν υπήρξε Στρατηγικός σχεδιασµός. Ο νόµος του 1999 φιλοδόξησε να παίξει αυτόν τον ρόλο, αλλά ήταν ασαφής και στην πράξη καταστρατηγήθηκε. Αυτό το κενό 21

ήρθε εκ των υστέρων να καλύψει ο µετά-ολυµπιακός νόµος για τη βιώσιµη ανάπτυξη και την κοινωνική αξιοποίηση των Ολυµπιακών εγκαταστάσεων 24. 2. Οι χρήσεις που προβλέπονται από τον µετά-ολυµπιακό νόµο για την συγκεκριµένη περιοχή. Κατ αρχήν, όπως και σε όλα τα Ολυµπιακά συγκροτήµατα, επιτρέπονται οι αθλητικές χρήσεις 25, ενώ στους αµιγώς αθλητικούς χώρους επιτρέπονται περιστασιακά βραχυχρόνιες εµπορικές χρήσεις 26 Για το Στάδιο Ειρήνης και Φιλίας 27 28 Εκτός από τις χρήσεις που δόθηκαν για την περίοδο των Ολυµπιακών αγώνων και το υφιστάµενο υπαίθριο θέατρο ( ελφινάριο) επιτρέπονται: Εµπορικά καταστήµατα, χώροι εστίασης κοινού. Γραφεία διοίκησης αθλητικών και ναυταθλητικών συλλόγων. Προπονητικό κέντρο. ιοργάνωση εκθέσεων σε προσωρινές, λυόµενες κατασκευές. 24 Ν 3342/05 (ΦΕΚ)-131/Α/6-6-05 για την βιώσιµη ανάπτυξη και κοινωνική αξιοποίηση των Ολυµπιακών εγκαταστάσεων, αδειοδότηση, χρήσεις, λειτουργίες τους ιάρθρωση, οργάνωση και λειτουργία Γενικής Γραµµατείας Ολυµπιακής Αξιοποίησης. 25 Ν 3342/05 (ΦΕΚ)-131/Α/6-6-05. άρθρο 10. παρ 1. 26 Ν 3342/05 (ΦΕΚ)-131/Α/6-6-05. άρθρο 10. παρ 2. 27 Ν 3342/05 (ΦΕΚ)-131/Α/6-6-05. άρθρο 12. 28 Στάδιο Ειρήνης και Φιλίας (συνηµµένο στον νόµο από τις 7 Μαρτίου 2005, τοπογραφικό διάγραµµα 2.) 22

Για τον ολυµπιακό Πόλο Φαλήρου 29 30 Εκτός από τις χρήσεις που δόθηκαν για την περίοδο των Ολυµπιακών αγώνων και οι εξής λειτουργίες και χρήσεις: Ζώνη Α1:Οικολογικό πάρκο και ήπιες αθλητικές εγκαταστάσεις συµπεριλαµβανοµένων στίβου κλασσικού αθλητισµού, δύο γήπεδα ποδοσφαίρου, τέσσερα 5χ5, υποστηριζόµενα από αποδυτήρια, χώρους υγιεινής, αποθηκευτικούς χώρους, φυλάκιο, υπαίθριους χώρους συνάθροισης κοινού κ.α. Ζώνες Α2, Β1, Β2: Πολιτιστικές και αθλητικές χρήσεις, Εθνικό Ναυταθλητικό Κέντρο και εγκαταστάσεις των οµίλων, των ναυτοπροσκόπων και των αλιέων, που ήταν ήδη εγκατεστηµένοι στην περιοχή, υποστηρικτικοί χώροι (αποδυτήρια, χώρους υγιεινής, αποθηκευτικούς χώρους, γραφεία αθλητικών οργανώσεων), σταθµός ανεφοδιασµού σκαφών, εγκαταστάσεις τεχνικής εξυπηρέτησης σκαφών, γραφεία διοίκησης, αποθήκες, ιατρείο, χώροι υγιεινής, χώροι εστίασης κοινού, εµπορικά καταστήµατα, υπαίθριοι χώροι συνάθροισης κοινού, θεµατικό πάρκο, κλειστό αµφιθέατρο πολλαπλών χρήσεων, πλατεία και ελεύθεροι κοινόχρηστοι χώροι, φυλάκιο µε w.c και υπαίθριος χώρος στάθµευσης, καθώς και χώροι πληροφόρησης κοινού και πώλησης ειδών πρώτης ανάγκης εντός των τεσσάρων υφισταµένων περιπτέρων. Ζώνη Γ1: Συνεδριακό Κέντρο εντός του κλειστού γυµναστηρίου, δηµοτικές αθλητικές εγκαταστάσεις, ελεύθεροι χώροι πρασίνου και περιπάτου, υπαίθριος χώρος στάθµευσης. Ζώνη Γ2 : χώρος πολιτιστικών λειτουργιών. Ιππόδροµος: ελεύθεροι χώροι-αστικό πράσινο. Στην περιοχή αυτή ορίζεται Συντελεστής όµησης 0,30 και Συντελεστής Κάλυψης 25% 29 Ν 3342/05 (ΦΕΚ)-131/Α/6-6-05. άρθρο 22. 30 Ολυµπιακός Πόλος Φαλήρου κλειστό γυµναστήριο, πλατεία νερού, ναυταθλητική µαρίνα, γυάλινο κτίριο, εγκατάσταση Μπίτς βόλεϊ και ζώνη Α1 (συνηµµένο στον νόµο από τις 7 Μαρτίου 2005, τοπογραφικό διάγραµµα 13 23

Να σηµειωθεί ότι το θεµατικό πάρκο 31 ορίζεται ως υπαίθριος χώρος αναψυχής, ο οποίος προορίζεται για την παρουσίαση ενός ή περισσοτέρων θεµάτων, σε µία ή περισσότερες περιοχές του όπως ενυδρείο, ζωολογικός κήπος, λούνα παρκ, υδροπάρκο, µίνι γκολφ. 3. Μετά-ολυµπιακή πραγµατικότητα. Η µετά-ολυµπιακή πραγµατικότητα του Φαληρικού όρµου δεν διαφέρει από την αντίστοιχη των περισσότερων Ολυµπιακών εγκαταστάσεων. Οι εξελίξεις είναι άµεσα συνδεδεµένες µε τον παράγοντα «κόστος λειτουργίας -συντήρησης» και γι αυτό δύσκολα προβλέψιµες. Πιο συγκεκριµένα την διαχείριση των υποδοµών µαζί µε τον χώρο που τις περιβάλλει έχει αναλάβει η εταιρεία «Ολυµπιακά Ακίνητα Α.Ε.». Μέσα από αυτό το πρίσµα οι δεσµεύσεις που απορρέουν από τα όσα ορίζει ο Ν. 3342/05, εκλαµβάνονται ως εµπόδια για την επιχειρηµατική δραστηριότητα. Αυτή την στιγµή οι χρήσεις για τις υφιστάµενες εγκαταστάσεις καταγράφονται ως εξής: 32 Το Στάδιο Ειρήνης και Φιλίας διατηρεί τον αθλητικό του χαρακτήρα και τις περιοδικές εκθέσεις σε λυόµενες κατασκευές, οι οποίες όµως ουσιαστικά δεν φεύγουν ποτέ. Το Γήπεδο Γ. Καραϊσκάκης, δεν περιλαµβάνεται στο νόµο. Χρησιµοποιείται ως έδρα του Ολυµπιακού και της Εθνικής Οµάδας Ποδοσφαίρου. Το περασµένο 31 Ν 3342/05 (ΦΕΚ)-131/Α/6-6-05. άρθρο 9. παρ. 3.α. 32 google earth. 24

καλοκαίρι φιλοξένησε επίσης µία συναυλία, ενώ λειτούργησε ένα διάστηµα και ως θερινός κινηµατογράφος. Το beach volley και οι βοηθητικές του εγκαταστάσεις παραµένουν στην οµοσπονδία του αθλήµατος, ενώ το κεντρικό στάδιο δίνεται για συναυλίες το καλοκαίρι. Τα γραµµικά κτίρια παραµένουν άδεια. Η µαρίνα. εν έχει αρχίσει να λειτουργεί, καθώς αναµένεται η ίδρυση του φορέα διαχείρισης. Το κλειστό γυµναστήριο του tae kwo do, χρησιµοποιείται για συνέδρια και εκθέσεις. Εκκρεµεί όµως η ανάθεση για την εκτέλεση των εργασιών µετατροπής του σε συνεδριακό κέντρο. 25

Στην περιοχή από το beach volley µέχρι το Στάδιο Ειρήνης και Φιλίας παρά τις αντιξοότητες επιβιώνει ένας µικρός υδροβιότοπος. Όµως ο θεσµοθετηµένος πλέον στίβος, τα δύο γήπεδα ποδοσφαίρου και τα πέντε µίνι γήπεδα 5Χ5 µε τις υποστηρικτικές τους εγκαταστάσεις στρέφουν αλλού τις προτεραιότητες. Η δυνατότητα διατήρησης του είναι εξαιρετικά αµφίβολή. Ο πρώην Ιππόδροµος παραµένει ένας χώρος αµήχανα κενός ανάµεσα σε ένα σύστηµα δρόµων ταχείας κυκλοφορίας, και µια γειτονιά κατοικίας. Η τύχη των 26

εγκαταστάσεων του είναι προς το παρών άδηλη. Αστικό πράσινο, ηµοτικές αθλητικές εγκαταστάσεις, Μουσικό Πάρκο, Ξενοδοχείο αποτελούν εναλλακτικές προτάσεις χρήσεων σε ένα παιχνίδι πιθανών επιλογών. Η πεζογέφυρα, αυτήν την στιγµή ενώνει την αλάνα του πρώην Ιπποδρόµου µε ένα εντελώς απροσδιόριστο θαλάσσιο µέτωπο. Παράλληλα µέσα στην ζώνη του Φαληρικού όρµου κοντά στο κλειστό του tae kwo do προχωρούν εντατικά οι εργασίες για την δηµιουργία πολύ-κινηµατογράφου. Παρατηρώντας κανείς το τοπογραφικό που συνοδεύει τον νόµο δεν µπορεί παρά να αναρωτηθεί, πώς αποκόπηκε το συγκεκριµένο κοµµάτι, µε ποια κριτήρια δεν ανήκει στον Ολυµπιακό πόλο; 4. Η ευκαιρία δηµιουργίας αστικού θαλάσσιου µετώπου. Ωστόσο ο σχετικός προβληµατισµός δεν εστιάζεται σε µεµονωµένες χρήσεις εγκαταστάσεων αλλά στον συνολικό σχεδιασµό της ζώνης. Η απλή θεσµοθέτηση χρήσεων δεν αρκεί. Πρέπει να µελετηθούν ιδιαίτερα προσεκτικά οι συνδέσεις της περιοχής µε την πόλη και η ενιαία αντίληψη της ζώνης. Αυτή την στιγµή οι δρόµοι αποτελούν αξεπέραστα φράγµατα και µάλιστα σε διαφορετικά υψόµετρα από τον αστικό ιστό. Η υπάρχουσα σύνδεση για πεζούς και ποδήλατα µέσω της µοναδικής 27

πεζογέφυρας είναι από µόνη της εξαιρετικά αδύναµη. Αν ο µελλοντικός χρήστης φθάσει στους χώρους της παραλιακής ζώνης µε το αυτοκίνητο του, τότε το πάρκο απλά θα µετατραπεί σε έναν αχανή υπαίθριο χώρο στάθµευσης. Το ζητούµενο είναι να µπορέσει να επιτευχθεί η αντιστρεψιµότητα των ολυµπιακών εγκαταστάσεων, προκειµένου να ανακτηθεί το θαλάσσιο µέτωπο. Αυτό σηµαίνει την ανάπτυξη ενός προβληµατισµού γύρω από θέµατα: Τεχνολογικής αιχµής, τα οποία θα αφορούν τις προβλεπόµενες κατασκευές και τα υλικά τους. Τοπογραφικής αιχµής, τα οποία θα αφορούν την διαµόρφωση του ανάγλυφου της περιοχής. Κυκλοφοριακής αιχµής, τα οποία θα αφορούν την µελέτη ροής κυκλοφορίας πεζών και ποδηλάτων σε σχέση µε τις στάθµες του εδάφους (φυσικού ή τεχνητού). Κάθετες συνδέσεις - προσβάσεις µε τις γειτονικές περιοχές και την κοίτη του Ιλισού. Πρόβλεψη για την προστασία του βιότοπου. Έµφαση στα κοµβικά σηµεία του Σταδίου Καραϊσκάκη µε το Στάδιο Ειρήνης και Φιλίας και του Ιπποδρόµου. Ο Φαληρικός όρµος αποτελεί µια µοναδική ευκαιρία για την δηµιουργία ενός αστικού θαλάσσιου µετώπου, ώστε να ανακτήσει η πόλη την σχέση της µε την θάλασσα. Αυτήν που προδιαγράφηκε το 1896 και που µέχρι στιγµής η Αθήνα δεν κατόρθωσε να αποκτήσει. Ε. Συµπεράσµατα. Τα ολυµπιακά έργα στην Φαληρική ζώνη έγιναν χωρίς πρόγραµµα, χωρίς Στρατηγικό σχεδιασµό και χωρίς πρόβλεψη για την µετά-ολυµπιακή χρήση. Η προσπάθεια που είχε γίνει µε τον Ολυµπιακό Νόµο του 1999 έµεινε χωρίς αντίκρισµα διότι ουδέποτε εφαρµόστηκε και σε κάθε ευκαιρία παραβιάστηκε. Ο µετά-ολυµπιακός νόµος προσπαθεί εκ των υστέρων να εντάξει οργανικά την περιοχή στον αστικό ιστό. Σήµερα βρισκόµαστε σε µια κρίσιµη καµπή, όπου δεν µπορούν γίνουν τα ίδια λάθη. Είναι υψηλός ο κίνδυνος να δοθεί η έκταση κοµµάτι κοµµάτι σε επί µέρους φορείς µε σκοπό την αξιοποίηση της. Το παράδειγµα του κτιρίου του Βωβού στο Φάληρο είναι αδιάψευστος µάρτυρας. Ήδη για αντίστοιχα έργα έχουν εκφραστεί πιέσεις προς αυτήν την κατεύθυνση και κάτι τέτοιο προτείνεται στις µελέτες για την αξιοποίηση των Ολυµπιακών εγκαταστάσεων. Σε συνδυασµό, δε µε την αύξηση των συντελεστών δόµησης και την ελαστικότερη χωροθέτηση χρήσεων γης, είναι ορατό το ενδεχόµενο να πραγµατοποιηθεί 28

ένα θαλάσσιο πάρκο «κορνίζα» των επιχειρηµατικών δραστηριοτήτων. Για να αποτραπεί κάτι τέτοιο πρέπει να γίνουν συντονισµένες ενέργειες: Σε θεσµικό επίπεδο, ώστε να εξασφαλιστεί η ίδρυση και η λειτουργία του φορέα υλοποίησης. Σε επικοινωνιακό επίπεδο, µε στόχο να ευαισθητοποιηθεί η κοινή γνώµη. Σε σχεδιαστικό επίπεδο, ώστε να εξασφαλιστεί ο ενιαίος σχεδιασµός για το σύνολο της έκτασης. Όλα τα παραπάνω είναι εξίσου απαραίτητα ώστε να αποκτήσει η Αθήνα ένα αστικό θαλάσσιο µέτωπο, το οποίο δεν θα λειτουργεί ως νέο ατελείωτο τρισδιάστατο φράγµα προς την θάλασσα, αλλά θα αποκαθιστά την φυσική διέξοδο προς τον Σαρωνικό κόλπο και την σχέση της πόλης µε την θάλασσα. 29

Βιβλιογραφία. 1. «Οι Ολυµπιακοί Αγώνες 776π.χ. 1896». Ανατυπωµένη έκδοση του 1896 από τον εκδότη Κάρολο Μπεκ. Ανατυπώθηκε για λογαριασµό της ΕΟΑ. Αθήνα 1987 2. ΟΛΥΜΠΙΑΚΟΙ ΑΓΩΝΕΣ. Το φωτογραφικό λεύκωµα του Άλµπερτ Μάγιερ. Εκδόσεις ΕΞΑΝΤΑΣ-ΜΟΥΣΕΙΟ ΜΠΕΝΑΚΗ Αθήνα 1996. 3. Ο ΑΓΩΝΑΣ ΜΙΑΣ ΠΟΛΗΣ. Πέτρος Συναδινός. Εκδόσεις Καστανιώτη. Αθήνα 2004 4. Έµπνευση Inspiration. Γενική Γραµµατεία Ολυµπιακών Αγώνων. Υπουργείο Πολιτισµού. Αθήνα 2004. Περιοδικές εκδόσεις Άρθρα 1. Η Αθήνα του 1896, η Αθήνα του 2004 στον ίδιο αγώνα. Μία συγκριση µε άξονα την µεγάλη διοργάνωση. Άρθρο της εφηµερίδας Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ. Σάββατο 19 Ιουνίου 2004 σελ. 8. 2. Η ΑΘΗΝΑ των πρώτων Ολυµπιακών Αγώνων. Επτά Ηµέρες της Καθηµερινής. Κυριακή 22 Αυγούστου 2004. 3. ΟΛΥΜΠΙΑΚΟΙ ΑΓΩΝΕΣ 1896. Η αναβίωση. ΤΑ ΝΕΑ / ΑΦΙΕΡΩΜΑ. 9-10 Αυγούστου 2003. 4. Τι µας άφησαν οι Αγώνες. Περιοδικό Κ της Καθηµερινής. Τεύχος 114 7 Αυγούστου 2005.σελ 10-35. ιευθύνσεις στο διαδίκτυο. 1. www.domiki.gr 2. www.google. gr 30

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΣΕΛΙ Α Ευχαριστίες 2 Α. Εισαγωγή 3 1. Αρχικός Προβληµατισµός 3 2. Η επιλογή των Ολυµπιακών Αγώνων 3 Β. Οι Ολυµπιακοί Αγώνες και το πλέγµα σχέσεων συνδέσεων που δηµιουργούν. 4 1. Γενικά. 4 2. Αναβίωση 5 3. 3.1. 3.2. 3.3. 3.4. 3.5. 3.6. 3.7. ΑΘΗΝΑ 1896 2004. Μια πόλη στους ρυθµούς του ίδιου «άθλου». Τα «Ολυµπιακά έργα» των αγώνων του 1896 Η Μεσοολυµπιάδα του 1906 Ανταποδοτικές χρήσεις ΑΘΗΝΑ 2004 Οι αγώνες επί χάρτου Το ίκτυο των µετακινήσεων Τι µας άφησαν οι αγώνες 5 5 12 12 14 15 16 17 Γ. Ο Ολυµπιακός Πόλος του Φαληρικού όρµου. 19 1. Τι προέβλεπε ο Ολυµπιακός Νόµος για την ένταξη του Φαληρικού όρµου. 19 2. Χωροθέτηση εγκαταστάσεων 20. Η µετά-ολυµπιακή επόµενη µέρα της Φαληρικής Ζώνης. 21 1. Γενικά 21 2. Οι χρήσεις που προβλέπονται από τον µετά-ολυµπιακό νόµο 22 3. Μετά-ολυµπιακή Πραγµατικότητα. 24 31

4. Η ευκαιρία δηµιουργίας αστικού θαλάσσιου πάρκου. Προτάσεις 27 Ε. Συµπεράσµατα 28 Βιβλιογραφία 30 32