ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΗΜΕΡΙΔΑΣ ΤΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ ΕΡΕΥΝΩΝ ΜΕΙΟΝΟΤΙΚΩΝ ΟΜΑΔΩΝ ΓΙΑ ΤΗ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ (11/1/2003) Πλαίσιο κειμένου: Το κείμενο που ακολουθεί αντανακλά τα σημεία σύγκλισης στη συζήτηση των συμμετεχόντων στη στρογγυλή τράπεζα που διοργανώθηκε από το Κέντρο Ερευνών Μειονοτικών Ομάδων στα γραφεία του Συνηγόρου του Πολίτη στις 11 Ιανουαρίου 2003. Τα συμπεράσματα των ενοτήτων αυτών θα παρουσιαστούν μαζί με άλλες εισηγήσεις σε δημόσια εκδήλωσησυζήτηση του ΚΕΜΟ τον Μάρτιο 2003 με θέμα: Μετανάστευση στην Ελλάδα: δικαιώματα και ιδιότητα του πολίτη. * Τα σχετικά με τη διεξαγωγή και το πρόγραμμα της εκδήλωσης θα κυκλοφορήσουν συντόμως 1. Γενικές διαπιστώσεις και κατευθύνσεις 1. Η μετανάστευση δεν δημιουργεί νέα κοινωνικά φαινόμενα, αλλά αναδεικνύει και επιτείνει τα υφιστάμενα προβλήματα-χαρακτηριστικά κοινωνικών δομών των χωρών υποδοχής. file:///c /Users/User/Desktop/KEMO-SITE/Old%20site%20papers/KEMO-migr1.htm (1 of 8) [9/2/2008 1:39:55 μμ]
Τέτοια είναι: η απαξίωση της εργασίας, η φτώχεια και ο κοινωνικός αποκλεισμός μεγάλων πληθυσμιακών ομάδων, η διαφθορά και η κακοδιοίκηση, η παραοικονομία, η μαύρη εργασία, η διαρκής κρίση του συστήματος κοινωνικής προστασίας (ασφάλιση-υγεία-πρόνοια) και της εκπαίδευσης. 2. Η μετανάστευση στον δυτικό κόσμο παρά τις περί του αντιθέτου εικασίες - αποτελεί εξαίρεση. Μόνον 2% του παγκοσμίου πληθυσμού μεταναστεύει και μόλις το ¼ των μεταναστών κατευθύνεται σε αναπτυγμένες δυτικές χώρες. Στην Ελλάδα, η υπερδιόγκωση των αριθμών έχει οδηγήσει σε κινδυνολογία. Μετά από μια δεκαετία έντασης της μετανάστευσης και μετά την τελευταία νομιμοποίηση οι μετανάστες στη χώρα υπολογίζονται περίπου στους 800000. Από την έρευνα προκύπτει ότι ο πόλος έλξης των νέων μεταναστών είναι, κατά κύριο λόγο, οι ανάγκες της αγοράς εργασίας και της κοινωνίας. 3. Η σχετική κοινωνική έρευνα στην Ελλάδα είναι περιορισμένη. Η μικρή ερευνητική δραστηριότητα είναι κατακερματισμένη και αποσπασματική με περιορισμένη δυνατότητα αφαίρεσης και λήψης συμπερασμάτων για μια συνολική θεώρηση του φαινομένου. 4. Στόχος μπορεί να είναι πλέον μια ολιστική προσέγγιση και η ανασύνθεση των ερευνητικών κατευθύνσεων που παραπέμπει-αντιστοιχεί σε επιλογές για την έρευνα. Βασικό εργαλείο σε αυτή την κατεύθυνση είναι η διεπιστημονικότητα στην έρευνα. 5. Αναδεικνύεται η ανάγκη μιας minimum σύγκλισης στο περιεχόμενο των αναλυτικών εργαλείων της κάθε προσέγγισης, ως μέθοδος που μπορεί να οδηγήσει στη διατύπωση ασφαλών ερευνητικών συμπερασμάτων (πχ. η έννοια του κοινωνικού αποκλεισμού, της κυριαρχίας, του εθνικισμού, του ρατσισμού και της ταυτότητας). 6. Η ουσιοκρατική θεώρηση του πολιτισμού ως αναλυτικό εργαλείο είναι εξόχως προβληματική και παραπλανητική του κοινωνικού πεδίου. Αναδεικνύεται η ανάγκη συσχέτισης της «πολιτισμικής διαφοράς» με τις υφιστάμενες σχέσεις εξουσίας και της σημασίας της ανταλλακτικής αξίας του πολιτισμού σε σχέση με την οικονομική και πολιτική εξουσία. 7. Εντοπίστηκε μια σύγκλιση στην κριτική του σύγχρονου λόγου περί «πολυπολιτισμικότητας», πλην όμως ταυτόχρονα επισημάνθηκε πως αυτή η κριτική μπορεί δυνητικά να εκτροχιαστεί σε μια συνηγορία επικράτησης και καταναγκασμού μονοπολιτισμικών εξουσιαστικών μοντέλων και μηδενιστικών λύσεων. file:///c /Users/User/Desktop/KEMO-SITE/Old%20site%20papers/KEMO-migr1.htm (2 of 8) [9/2/2008 1:39:55 μμ]
8. Τέλος, τονίστηκε η ερευνητική ένδεια και άγνοια πεδίου των πολιτικών κέντρων αποφάσεων σε σχέση με τη μετανάστευση και η ανάγκη διασύνδεσης των ερευνητικών συμπερασμάτων με τις υπαρκτές πολιτικές επιλογές μέσω της ανάπτυξης δεξαμενών σκέψης (think tank). 2. Ειδικές διαπιστώσεις και προτάσεις για τη συγκρότηση του ερευνητικού αντικειμένου ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ Εντοπίζεται : 1. απορρύθμιση «βραζιλιανοποίηση» της οικονομίας ως προς την απασχόληση μεταναστών, την ίδια στιγμή που εντοπίζεται ένα καθεστώς κανονιστικής υπερρύθμισης χωρίς εφαρμογή των κανόνων κυρίως του εργατικού δικαίου. Εντείνεται έτσι η διαδικασία υποβάθμισης και προλεταριοποίησης του εργατικού δυναμικού. 2. ανεπάρκεια ανυπαρξία του συστήματος κοινωνικής πρόνοιας και προστασίας (ασφάλιση υγεία - πρόνοια). Το ελληνικό μοντέλο αποκλίνει από την μεταπολεμική ευρωπαϊκή παράδοση της κοινωνικής ιδιότητας του πολίτη. Σήμερα κάθε σύγχρονη διεργασία σύγκλισης με αυτήν την παράδοση έρχεται πλέον σε αντίθεση με την κυρίαρχη τάση απορρύθμισης της αγοράς (εργασία-οικονομία) στην Ελλάδα και την Ευρώπη. 3. υποκατάσταση της ανεπάρκειας των μηχανισμών υποστήριξης του κοινωνικού κράτους για τους μετανάστες αφενός από δίκτυα οργανωμένου εγκλήματος, αφετέρου από εθελοντικά κινήματα-δίκτυα αλληλεγγύης. Η ανάπτυξη της δράσης των κινημάτων αυτών συντελείται σε ένα κοινωνικοπολιτικό περιβάλλον με τις ιστορικές του δομές και εμπειρίες που χαρακτηρίζεται από μια συνολικότερη αδυναμία συγκρότησης συλλογικών πολιτικών υποκειμένων, εν προκειμένω και από τους ίδιους τους μετανάστες. Ερωτήματα για την έρευνα Ιδιαίτερα ερευνητικά ζητήματα: Συγκριτική μελέτη των μεταναστών ως υποκειμένων με άλλες ομάδες που υφίστανται κοινωνικό αποκλεισμό (γυναίκες, ανάπηροι, ιστορικές μειονότητες), με αντίστοιχο προσανατολισμό στην έρευνα. Πεδία έρευνας για τους μετανάστες σε σχέση με την εργασία: - Σε ποιο στάδιο κοινωνικής ιστορίας αναπτύσσεται η εργασιακή μετανάστευση; - Ρόλος της κατανομής εργασίας στην αναπαραγωγή της μετανάστευσης; file:///c /Users/User/Desktop/KEMO-SITE/Old%20site%20papers/KEMO-migr1.htm (3 of 8) [9/2/2008 1:39:55 μμ]
- Ποιες ομάδες μεταναστεύουν για ποια εργασία; - Ποιοτική ποσοτική διαφοροποίηση της εργασίας - Εργασία και κοινωνική ταυτότητα - Εργασία και κοινωνική πρόνοια - Εργασία και κοινωνική αλληλεγγύη - Εργασία και πολυμορφικοί δείκτες Κοινωνικού Αποκλεισμού Ζητήματα διαμόρφωσης κοινωνικής ταυτότητας των μεταναστών. Έρευνα για τα υπάρχοντα άτυπα και τυπικά κοινωνικά δίκτυα που μεσολαβούν για την εγκατάσταση των μεταναστών και τις εμπειρίες ή προϋποθέσεις συγκρότησης και ανάπτυξης της κοινωνικής αλληλεγγύης από και προς τους μετανάστες. ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ Εντοπίζεται: 1. η έλλειψη ετοιμότητας του ελληνικού εθνοκεντρικού-μονοπολιτισμικού σχολείου, την ίδια στιγμή που η Ελλάδα είχε εμπειρία σε μοντέλα εκπαίδευσης διαπολιτισμικού τύπου σε ιστορικές της μειονότητες, τους Μουσουλμάνους και τους Εβραίους. 2. ότι η «πολυπολιτισμική» εκπαίδευση παραπέμπει σε άρρητη κατάταξη ανισότιμων πολιτισμών και η «διαπολιτισμική» εκπαίδευση εξαντλείται σε μια πρόχειρη παράθεση από εγκυκλοπαιδικές γνώσεις και από φολκλορικά στοιχεία διαφορετικών πολιτισμών. 3. υψηλό ποσοστό σχολικής αποτυχίας και εγκατάλειψης μετά το γυμνάσιο, ενώ αυξάνεται ο αριθμός των αλλοδαπών μαθητών στα δημοτικά σχολεία με συμμετοχή στο συνολικό μαθητικό πληθυσμό που ποικίλει από το 1,4% του λυκείου στο 9% του δημοτικού. Η εκπαιδευτική διαδρομή των Αλβανών μεταναστών στη σχολική αποτυχία, μοιάζει να ακολουθεί τα υποδείγματα των μειονοτικών της Θράκης και των τσιγγάνων. 4. αμφίβολη αποτελεσματικότητα και υψηλότατο κόστος πολιτικών ευρωπαϊκών προγραμμάτων κατάρτισης και απασχόλησης - σε σχέση με εθελοντικές πρωτοβουλίες. 5. ρατσισμός και διακρίσεις στα σχολεία από προβληματικά προγράμματα μαθημάτων και εκπαιδευτικούς χωρίς δεξιότητες. Ενώ στην Ελλάδα, συζήτηση για τη αντιρατσιστική file:///c /Users/User/Desktop/KEMO-SITE/Old%20site%20papers/KEMO-migr1.htm (4 of 8) [9/2/2008 1:39:55 μμ]
εκπαίδευση δεν διεξάγεται καν, αντίθετα στην υπόλοιπη Ευρωπαϊκή Ένωση αποτελεί πλέον mainstreaming θέμα στην εκπαίδευση. Ωστόσο, η αντιρατσιστική εκπαίδευση εξαρτά τα αποτελέσματά της, από τις ευρύτερες συνθήκες και τον κοινωνικό χώρο όπου οι μαθητές βιώνουν μια δημοκρατία χωρίς διακρίσεις σε βάρος εθνοπολιτισμικών ομάδων. 6. η αναγκαιότητα διεξαγωγής της συζήτησης για την εισαγωγή της διδασκαλίας της μητρικής γλώσσας των παιδιών στην εκπαιδευτική διαδικασία. Το ζήτημα αυτό ερευνάται μέσα από την ισότητα των πολιτισμών, αλλά και την ελευθερία ανάπτυξης των γνώσεων και δεξιοτήτων των δίγλωσσων παιδιών. Η Ελλάδα δεν έχει ενεργοποιήσει το εκπαιδευτικό πρωτόκολλο που έχει υπογράψει με την Αλβανία στο πλαίσιο της αμοιβαιότητας παροχής μητρικής γλώσσας στην ελληνική μειονότητα της Αλβανίας, ενόψει της μαζικής καθόδου των μελών της τελευταίας στην Ελλάδα. Οδηγούμαστε έτσι σε τραυματική απαξίωση της μητρικής γλώσσας (τα μισά παιδιά των Ελλήνων από την Αλβανία δηλώνουν επίσης μητρική γλώσσα τα αλβανικά), τη ίδια στιγμή που η εκπαίδευση μέσα στην επικράτεια συναρτάται και υπαγορεύεται από διμερείς διακρατικές σχέσεις και όχι από ενδογενείς ανάγκες. Ερωτήματα για την έρευνα Τι εκπαίδευση πρέπει να παρέχεται στους μετανάστες; εξισωτική με ίσους όρους, διαφορετική με επιπλέον παροχές στους μετανάστες, με στόχο την ενσωμάτωση/ αφομοίωση/ ένταξη; Θα διδάσκονται ή όχι οι μητρικές γλώσσες και σε τι βαθμό ο κάθε πολιτισμός; Τι είδους διαπολιτισμική εκπαίδευση και για ποιους; Τι θα γίνει με τα θρησκευτικά στην εκπαίδευση; Θα είναι μέρος του αναλυτικού προγράμματος του διαπολιτισμικού σχολείου στο όνομα της πολυπολιτισμικότητας; «Διαπολιτισμική εκπαίδευση» σε βάρος άλλων εκπαιδευτικών στόχων (χειραφέτηση αναλυτική κριτική σκέψη δημοκρατική αντίληψη κλπ.) ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΕΣ - ΣΤΕΡΕΟΤΥΠΑ Εντοπίζεται: file:///c /Users/User/Desktop/KEMO-SITE/Old%20site%20papers/KEMO-migr1.htm (5 of 8) [9/2/2008 1:39:55 μμ]
1. αναπαραγωγή στερεοτύπων για τους μετανάστες μέσα από το φόβο του εγκλήματος και όχι το πραγματικό έγκλημα 2. διαφορετικά ζητήματα της 2 ης γενιάς μεταναστών. διαφοροποίηση στις στρατηγικές ένταξης σε σχέση με την πρώτη γενιά, επίφαση-κατανάλωση κοινωνικής συμμετοχής και ενσωμάτωσης («κοινωνική βουλιμία»), αλλά και παραβατικότητα. 3. ο μύθος της συμβολής στην αύξηση της εγκληματικότητας, κύρια εξαιτίας του πολλαπλασιαστικού ρόλου αναπαραγωγής του φόβου από τοπικά και εθνικά ΜΜΕ, αλλά και η υψηλή συμμετοχή στα εγκλήματα κατά της ιδιοκτησίας, κυρίως από Αλβανούς μετανάστες. Η συμμετοχή αυτή οφείλεται και στην «εξωθημένη εγκληματικότητα» (induced criminality) και την ευδοκίμηση παραβατικών και εγκληματικών δικτύων υποστήριξης των μεταναστών. 4. ο λόγος περί πολυπολιτισμικότητας και ταυτοτήτων στη σύγχρονη Ελλάδα είναι λόγος των ελίτ και αντιστοιχεί σε πολιτικές ρητορείας και προσαρμογής στην κυρίαρχη ευρωπαϊκή συζήτηση, με περιορισμένο πραγματικό αντίκρισμα στην καθημερινότητα. Παρά τη προκείμενη ρητορεία, κυριαρχεί εγκλωβισμός στον εθνοκεντρισμό μέσα από τη διατήρηση της ηγεμονικής θέσης του δεδομένου ως ενιαίου και αναλλοίωτου ελληνικού «εθνικού» πολιτισμού. 5. το δικαίωμα στη διαφορά και ο πολιτισμός λειτουργούν ως (ιδεολογικά) υποκατάστατα των κατηγοριών της ανισότητας και της τάξης μέσα από τις έννοιες της ταυτότητας και της εθνοτικής ομάδας. Ο καθαγιασμός και μια ουσιοκρατική πρόσληψη της ετερότητας οδηγά σε μια στατική και μονολιθική αντίληψη-εργαλειακή χρήση του πολιτισμού. 6. το κρίσιμο κοινωνικό δεδομένο δεν είναι ο πολιτισμός, αλλά οι κοινωνικές ανισότητες στις σχέσεις των κοινωνικών ομάδων με την εξουσία και των μηχανισμών κατασκευής τους. Οι ιεραρχήσεις μεταξύ των πολιτισμών υποκρύπτουν και αναπαράγουν κοινωνικές ανισότητες τελώντας ωστόσο υπό μια συνεχή διαπραγμάτευση. Άρα, ο πολιτισμός δεν είναι ούτε ένας, ούτε στατικός, και η εργαλειακή του χρήση δεν είναι αδιάφορη προς τις σχέσεις εξουσίας. 7. η καλύτερη υπεράσπιση της διαφοράς είναι η έμφαση στα οικουμενικά δικαιώματα μέσα από τη σύνδεση-αναγνώριση της οικουμενικότητας και της πολιτισμικής πολλαπλότητας. Ερωτήματα για την έρευνα file:///c /Users/User/Desktop/KEMO-SITE/Old%20site%20papers/KEMO-migr1.htm (6 of 8) [9/2/2008 1:39:55 μμ]
Ποιες πολιτικές «ενσωμάτωσης/ένταξης»; Ερευνητική εξήγηση της παραβατικότητας και ιδιαίτερα των νέων (2 η γενιά) μέσα από τη μελέτη των εμπειριών στην οικοδόμηση κοινωνικών δικτύων. Να δούμε τη 2 η γενιά όχι σχηματικά μόνον ως μετανάστες που κουβαλούν τα παραδοσιακά στερεότυπα των γονιών τους, αλλά ως νέους, εφήβους, αγόρια-κορίτσια, δηλαδή μέσα από τις ιδιαίτερες και πολλαπλές κοινωνικές ταυτότητες. Μήπως η μεταχείριση των «δικών μας» ξένων (παλιννοστούντες) μπορεί να γίνει ένα υπόδειγμα μεταχείρισης των άλλων ξένων; Πρόβλημα ετεροκαθορισμού της ταυτότητας: πώς εντοπίζουμε τις κοινωνικές λειτουργίες που καθιστούν την ταυτότητα κοινωνικά σημαντική κατηγορία και αναλυτικό εργαλείο για την κοινωνική επιστήμη και την πολιτική; Πώς συναρθρώνονται οι ομαδικά αναφερόμενες χρησιμοποιούμενες έννοιες της (φυλή τάξη-φύλο, αναπηρία κλπ.) Μύθοι και παράδοξα, αντιφάσεις και αναντιστοιχίες ανάμεσα στις αναπαραστάσεις της κοινωνίας για τους μετανάστες ως γενική κατηγορία («Αλβανοί») και μέσα από τις καθημερινές σχέσεις των γηγενών με τους μετανάστες (Αλβανοί συνάδελφοι ή εξαρτημένοι εργαζόμενοι). Συμμετέχοντες: Martin Baldwin-Edwards Γιώργος Αγγελόπουλος Λίνα Βεντούρα Έφη Βουτυρά Ηλίας Ιωακείμογλου Θεόδωρος Ιωσηφίδης Βασίλης Καρύδης Γιάννα Κούρτοβικ Γιάννης Κτιστάκις Τάσος Κωστόπουλος Θανάσης Μαρβάκης file:///c /Users/User/Desktop/KEMO-SITE/Old%20site%20papers/KEMO-migr1.htm (7 of 8) [9/2/2008 1:39:55 μμ]
Γιώργος Μαυρομμάτης Ηρακλής Μοσκώφ Λάμπρος Μπαλτσιώτης Σκεύος Παπαϊωάννου Δημήτρης Παρσάνογλου Ηλέκτρα Πετράκου Ξανθή Πετρινιώτη Ελένη Πετρουλά Πέτρος Λινάρδος-Ρυλμόν Χάρης Σιμόπουλος Νίκος Σιταρόπουλος Μάγια Στογιάνοβα Φωτεινή Τσιμπιρίδου Ανδρέας Τάκης Ιορδάνης Ψημμένος Μιλτιάδης Παύλου Δημήτρης Χριστόπουλος Δημήτρης Χορμοβίτης Κώστας Τσιτσελίκης file:///c /Users/User/Desktop/KEMO-SITE/Old%20site%20papers/KEMO-migr1.htm (8 of 8) [9/2/2008 1:39:55 μμ]