Αγαπητοί γονείς, Το βιβλίο αυτό σκοπό έχει να βοηθήσει τους μικρούς μαθητές στο μάθημα της Γλώσσας. Για το λόγο αυτό, ακολουθεί μάθημα μάθημα το σχολικό βιβλίο, δίνοντας έμφαση στη γραμματική, το συντακτικό, την ορθογραφία και το λεξιλόγιο σύμφωνα με τους κανόνες της νέας σχολικής γραμματικής. Tα μαθήματα σε κάθε ενότητα περιλαμβάνουν: ñ Eπεξεργασία του κειμένου ή του ποιήματος του Βιβλίου του Μαθητή, όπου περιέχονται: το νόημα του κειμένου ή του ποιήματος. η ερμηνεία δύσκολων λέξεων και φράσεων του κειμένου ή του ποιήματος. ένας λεξιλογικός πίνακας με τη σημασία, τα συνώνυμα και τα αντίθετα των πιο σημαντικών λέξεων του κειμένου ή του ποιήματος για τον εμπλουτισμό του λεξιλογίου του μαθητή. ñ Αναλυτική παρουσίαση των γραμματικών και συντακτικών φαινομένων. ñ Πλήρεις απαντήσεις στις ασκήσεις του Βιβλίου του Μαθητή και του Τετραδίου Εργασιών. ñ Kριτήριο Aξιολόγησης για την περαιτέρω εξάσκηση των μαθητών σε γραμματικά, συντακτικά, λεξιλογικά και ορθογραφικά θέματα κάθε μαθήματος οι απαντήσεις στις ασκήσεις αυτές δίνονται στο τέλος του βιβλίου. Aγαπητοί γονείς, η «κατάκτηση» της νεοελληνικής γλώσσας γίνεται στο δημοτικό, αφού στο γυμνάσιο η διδασκαλία της περιορίζεται δραστικά. Πιστεύουμε λοιπόν πως το συγκεκριμένο βιβλίο θα αποτελέσει ένα χρήσιμο βοήθημα τόσο για τους μαθητές, ώστε να γνωρίσουν και να κατανοήσουν την ύλη της γλώσσας, όσο και για εσάς, ώστε να μπορέσετε να καθοδηγήσετε καλύτερα το παιδί σας. Nίκη Σάκκου
Περιεχόμενα ΕΝΟΤΗΤΑ 1: Πάλι μαζί! Θαλασσινό σχολείο........................................... 15 Επιστροφή στα θρανία!......................................... 18 Το σχολείο ταξιδεύει στον χρόνο................................. 23 Δημοτικό Σχολείο Τρικάλων Ημαθίας............................. 31 Δεν είναι τρελοί οι δίδυμοι!..................................... 40 Ένα αστείο περιστατικό......................................... 48 ΕΝΟΤΗΤΑ 2: Στο σπίτι και στη γειτονιά Αγαπητό μου ημερολόγιο....................................... 50 Η φίλη μας η Αργυρώ.......................................... 58 Τα παιδικά μου παιχνίδια........................................ 68 Στη νέα μας γειτονιά........................................... 81 ΕΝΟΤΗΤΑ 3: Στη γη και στη θάλασσα Σπίτι με κήπον................................................ 89 Γάτος από σπίτι ζητά νέα οικογένεια............................... 97 Οι ακροβάτες της θάλασσας..................................... 107 Γη και θάλασσα............................................... 116 Οι μικροί ταξιδιώτες ανεβαίνουν στο βουνό........................ 124 ΕΝΟΤΗΤΑ 4: Ο κόσμος γύρω μας Πώς υιοθετήσαμε ένα κομμάτι γης................................ 134 Τα χαρτιά ανακυκλώνονται!..................................... 145 Το τετράδιο ζωγραφικής........................................ 155
ΕΝΟΤΗΤΑ 5: Η πατρίδα μας γιορτάζει Η σημαία.................................................... 165 Στον πόλεμο του 1940......................................... 168 Για το Πολυτεχνείο............................................ 171 ΕΝΟΤΗΤΑ 6: Πολιτείες ντυμένες στα λευκά Η πόλη χάθηκε στο χιόνι........................................ 174 Η πόλη χάθηκε στο χιόνι (συνέχεια)............................... 184 Τόσο χιόνι δεν ξανάγινε!....................................... 195 ΕΝΟΤΗΤΑ 7: Ιστορίες του χειμώνα Ο χιονάνθρωπος και το κορίτσι.................................. 204 Κάτω απ το χιόνι.............................................. 214 Ο εγωιστής Γίγαντας........................................... 221 ΕΝΟΤΗΤΑ 8: Έλα στην παρέα μας! Αξέχαστα γενέθλια............................................ 232 Μικρομαγειρέματα............................................. 242 Φτιάχνουμε προσκλήσεις....................................... 251 Από το ημερολόγιο του Ελτόν.................................... 259 Το χαρούμενο λιβάδι........................................... 266 ΕΝΟΤΗΤΑ 9: Άνθρωποι και μηχανές Φτιάξε μου έναν σιδερένιο άνθρωπο.............................. 276 Μηχανές του μέλλοντος......................................... 286 Το ηλιακό λεωφορείο.......................................... 294 Στο Αττικό Μετρό............................................. 301 ΕΝΟΤΗΤΑ 10: Γιορτάζω και θυμάμαι Να μουν του στάβλου έν άχυρο................................. 313 Να τα πούμε;................................................. 316 Αποκριές.................................................... 320 Η καταστροφή των Ψαρών...................................... 322 Ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου................................... 325 ΕΝΟΤΗΤΑ 11: Ήτανε μια φορά... Τα ταξίδια του παππού μου...................................... 327
Τα ταξίδια του παππού μου (συνέχεια)............................. 337 Μια αληθινή ιστορία........................................... 346 Στο νησί του Αιόλου........................................... 355 Γεια σου χαρά σου Βενετιά...................................... 366 ΕΝΟΤΗΤΑ 12: Του κόσμου το ψωμί Το πιο γλυκό ψωμί............................................. 372 Το πιο γλυκό ψωμί (συνέχεια).................................... 381 Ψωμί........................................................ 391 Καλή όρεξη!.................................................. 400 Ο Καραγκιόζης φούρναρης...................................... 407 ΕΝΟΤΗΤΑ 13: Όλοι μια αγκαλιά Του κόσμου τα παιδιά.......................................... 420 Βοηθάμε να γίνει καλύτερος ο κόσμος μας......................... 428 Η πτήση των γερανών.......................................... 434 Ένα παιδί γράφει στον Θεό...................................... 445 ΕΝΟΤΗΤΑ 14: Γιορτή και ξενοιασιά Πάσχα, Κυρίου Πάσχα!......................................... 454 Ο Μάης με τα στεφάνια......................................... 457 Το καλοκαίρι................................................. 460 ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ........................... 465
Aς γνωριστούμε καλύτερα Aπαντήσεις στις ασκήσεις του Bιβλίου του Mαθητή (σελ. 7) Tι μου αρέσει; Σε ένα μικρό χαρτόνι, κομμένο στο αγαπημένο σου σχήμα (π.χ. ψαράκι, αστέρι, μαργαρίτα), ζωγράφισε από τη μία πλευρά το ονοματεπώνυμό σου. Aπό την άλλη πλευρά γράψε την απάντησή σου στις παρακάτω ερωτήσεις: Aπάντηση Ποιο φαγητό σού αρέσει περισσότερο; Το φαγητό που μου αρέσει περισσότερο είναι τα μακαρόνια. Ποιο είναι το αγαπημένο σου χρώμα; Το αγαπημένο μου χρώμα είναι το πράσινο. Ποια είναι η αγαπημένη σου εκπομπή στην τηλεόραση; Η αγαπημένη μου εκπομπή στην τηλεόραση είναι το «Ουράνιο Τόξο». Ποιο παιχνίδι σού αρέσει πιο πολύ; Μου αρέσει πολύ να παίζω κυνηγητό με τους φίλους μου. Ποιο είναι το αγαπημένο σου τραγούδι; Το αγαπημένο μου τραγούδι είναι το «Ήταν ένα μικρό καράβι». 13
Aπαντήσεις στις ασκήσεις του Tετραδίου Εργασιών (σελ. 6) Λίγα λόγια για μένα Μπορείς να συστήσεις τον εαυτό σου στην τάξη με πολλούς τρόπους. Εδώ θα βρεις μερικές καλές ιδέες. 1 Συμπλήρωσε τις παρακάτω προτάσεις και διάβασέ τες στην τάξη. Aπάντηση Είμαι ο Λάμπης. Πηγαίνω στο 4ο Δημοτικό Σχολείο Περιστερίου που βρίσκεται στην οδό Μεσολογγίου 71. Στον ελεύθερο χρόνο μου μαθαίνω πολεμικές τέχνες. Μου αρέσει να πηγαίνω βόλτα στο πάρκο παρέα με τον σκύλο μας. Θα ήθελα, όταν μεγαλώσω, να γίνω κτηνίατρος. 2 Για τον πίνακα ανακοινώσεων της τάξης κάθε παιδί περιγράφει τον εαυτό του φτιάχνοντας ένα αίνιγμα. Γράψε ένα αίνιγμα για σένα, όπως έκανε η Μελίνα. Aπάντηση Ψηλός, αδύνατος με μάτια γαλανά που τα ζώα αγαπά. Ποιος είναι; 14
Θαλασσινό σχολείο Λίγα λόγια για το ποίημα Στο ποίημα αυτό ένα παιδί ονειρεύεται ένα σχολείο διαφορετικό από το δικό του και περιγράφει ένα φανταστικό θαλασσινό σχολείο. Σ αυτό το φανταστικό σχολείο όλα τα σχολικά είδη (χαρτιά, μολύβια, συνδετήρες, γόμες κ.ά.) έχουν αντικατασταθεί από στοιχεία της θάλασσας (βότσαλα, φύκια, κοχύλια, αστερίες κ.ά.). Ένα τέτοιο σχολείο με καλοκαιρινή διάθεση θα έκανε το μάθημα πιο ευχάριστο και δημιουργικό. Eξηγώ λέξεις και φράσεις του ποιήματος ñ φορεσιά (η): η στολή. ñ σβηστήρι (το): η γόμα. ñ αρμενίζω: πλέω, ταξιδεύω στη θάλασσα. Aπαντήσεις στις ασκήσεις του Bιβλίου του Mαθητή (σελ. 10-11) Kουβεντιάζω με το ποίημα 1 Ποιες εικόνες ήρθαν στο μυαλό σου ακούγοντας το ποίημα; Aπάντηση Ακούγοντας το ποίημα ήρθαν στο μυαλό μου εικόνες από τις καλοκαιρινές διακοπές. Συγκεκριμένα, μια παραλία όπου τα μικρά παιδιά φορούν τα μαγιό τους και είναι έτοιμα να πάνε στο σχολείο, δηλαδή να βουτήξουν στη θάλασσα. Αντί για χαρτιά και μολύβια κρατούν βότσαλα και κοχύλια, και, για να σβήνουν, δεν έχουν γόμα αλλά τον αστερία. Έχοντας τις βάρκες για δασκάλες τους, τα παιδιά ταξιδεύουν σε διάφορα μέρη και μαθαίνουν καινούρια πράγματα. 2 Τι επιθυμεί το παιδί που μιλά στο ποίημα; Aπάντηση Το παιδί που μιλά στο ποίημα επιθυμεί ένα θαλασσινό σχολείο. Θέλει για σχολείο τη θάλασσα και για φορεσιά το μαγιό του. Προτιμά τα βότσαλα, τα φύκια, τα κοχύλια και τους αστερίες από τα χαρτιά, τους συνδετήρες, τα μολύβια και τις γόμες. Θέλει να γράφει την ορθογραφία του στην άμμο και να του σβήνει τα λάθη του το κύμα. Τέλος, το παιδί θέλει τις βάρκες για δασκάλες του για να το ταξιδεύουν σε όλα τα μέρη της Γης. 15
ΕΝΟΤΗΤΑ 1 3 Γράψε δίπλα από τις λέξεις του σχολείου σου τις λέξεις του θαλασσινού σχολείου που ταιριάζουν. Aπάντηση Λέξεις του σχολείου μου χαρτί μολύβι σβηστήρι συνδετήρας τετράδιο ορθογραφίας δασκάλα Λέξεις του θαλασσινού σχολείου βότσαλα κοχύλια αστερίας φύκια άμμος βάρκα H καλύτερη στιγμή των διακοπών μου 4 H δασκάλα ή ο δάσκαλος σας βοηθά να χωριστείτε σε ομάδες. Tο κάθε παιδί θα διηγηθεί στην ομάδα του μια ιστορία από τις διακοπές του, προσθέτοντας με τη φαντασία του κάτι που δεν είναι αληθινό. Kάθε ομάδα αποφασίζει ποια ιστορία θα ανακοινωθεί στην τάξη. Oι άλλες ομάδες θα προσπαθήσουν να βρουν τα στοιχεία της ιστορίας που δεν είναι πραγματικά. Kάθε ομάδα έχει δικαίωμα να κάνει μόνο δύο ερωτήσεις για να τα ανακαλύψει. Aπάντηση Πέρσι το καλοκαίρι, μετά το τέλος της σχολικής χρονιάς, πέρασα λίγες μέρες μαζί με τους γονείς μου στη Σκιάθο. Κάθε πρωί πήγαινα στη θάλασσα για μπάνιο αλλά και για να παίξω στην αμμουδιά με άλλα παιδιά. Βαρέθηκα όμως να κάνω κάθε μέρα τα ίδια έτσι ένα απόγευμα αποφάσισα να πάω μια μεγάλη βόλτα, να περπατήσω κατά μήκος της παραλίας να δω μέχρι πού φτάνει. Κάποια στιγμή έφτασα μπροστά σε μια σπηλιά. Από περιέργεια σκέφτηκα να μπω μέσα. Τότε είδα ένα τεράστιο στριφογυριστό κοχύλι που έμοιαζε με χωνί. Το πήρα στα χέρια μου και το έβαλα στο αυτί μου. Από το μεγάλο άνοιγμα του κοχυλιού ακούστηκε αρχικά ένα βουητό και μετά μια φωνή. Τα χασα! Δεν μπορούσα να πιστέψω αυτά που άκουγα. Πέταξα κάτω το κοχύλι και άρχισα να τρέχω γρήγορα. Ούτε που σκέφτηκα να μπω στη σπηλιά ύστερα απ όσα είχα ακούσει... Ερωτήσεις 1. Η φωνή που ακούστηκε μέσα από το κοχύλι ήταν ανδρική ή γυναικεία; 2. Αυτά που είπε η φωνή μέσα από το κοχύλι ήταν ευχάριστα ή δυσάρεστα; 16
Γράφω σωστά 5 Σε συνεργασία με τον διπλανό ή τη διπλανή σου, βρες πόσες στροφές και πόσους στίχους έχει το ποίημα. Γράψε στο βότσαλο τους δύο πρώτους στίχους του ποιήματος. Aπάντηση Το ποίημα έχει 4 στροφές. Κάθε στροφή έχει 4 στίχους. Άρα, όλο το ποίημα έχει 16 στίχους. ΘAΛAΣΣINO ΣXOΛEIO Πώς θα θελα η θάλασσα να ήταν το σχολειό μου Aπαντήσεις στις ασκήσεις του Tετραδίου Εργασιών (σελ. 8) Mια γωνιά για τις διακοπές μου 1 Συγκέντρωσε και δείξε στην ομάδα σου πράγματα που έχεις φυλάξει από τις διακοπές σου (φωτογραφίες, αντικείμενα, καρτ ποστάλ, εισιτήρια, χάρτες, διαφημιστικά φυλλάδια). ñ Φτιάξε μαζί με τους συμμαθητές σου τη γωνιά των διακοπών της ομάδας σας. Aπάντηση Οι μαθητές της τάξης μπορούν να χωριστούν σε ομάδες και κάθε ομάδα να αναλάβει να φέρει και ένα συγκεκριμένο είδος. Για παράδειγμα, μία ομάδα θα φέρει φωτογραφίες, μία άλλη θα φέρει τοπικά αναμνηστικά, άλλη θα φέρει καρτ ποστάλ κ.ά. 2 Φτιάξε μια μικρή κάρτα με τις απαντήσεις σου στις παρακάτω ερωτήσεις για να τη βάλεις στη γωνιά των διακοπών. ñ Πού πέρασα το καλοκαίρι; Το καλοκαίρι πήγα με τους γονείς μου στα Κύθηρα και στη συνέχεια στο χωριό του μπαμπά, που βρίσκεται στη Μάνη. ñ Τι παιχνίδια έπαιξα με τους φίλους και τις φίλες μου; Στα Κύθηρα γνώρισα καινούριους φίλους με τους οποίους συναντιόμασταν κάθε πρωί στη θάλασσα και παίζαμε στην άμμο φτιάχνοντας κάστρα και μαζεύοντας κοχύλια και αστερίες. Τα απογεύματα πηγαίναμε βόλτες με τα ποδήλατα ή παίζαμε κρυφτό, κυνηγητό και ποδόσφαιρο. 17
ΕΝΟΤΗΤΑ 1 Eπιστροφή στα θρανία! Λίγα λόγια για το κείμενο Τον Σεπτέμβριο ξεκινάει μια καινούρια σχολική χρονιά και χιλιάδες παιδιά σε όλη την Ελλάδα ετοιμάζονται να καθίσουν στα θρανία. Δε συμβαίνει όμως το ίδιο και σε άλλα μέρη του κόσμου. Ο τρόπος διδασκαλίας και οι συνθήκες κάτω από τις οποίες κάνουν μάθημα τα παιδιά διαφέρουν από τόπο σε τόπο. Εκείνο όμως που παραμένει ίδιο είναι η ανάγκη και η επιθυμία των παιδιών για μάθηση. Eξηγώ λέξεις και φράσεις του κειμένου ñ Μπανγκλαντές (το): κράτος της Νότιας Ασίας, που βρίσκεται βόρεια του Κόλπου της Βεγγάλης, με πρωτεύουσα την Ντάκα. ñ ασύρματος (ο): η συσκευή που χρησιμοποιείται για τη μετάδοση σημάτων μέσω των ηλεκτρομαγνητικών κυμάτων. Eμπλουτίζω το λεξιλόγιό μου Λέξεις Σημασία Συνώνυμα Aντίθετα αρχίζω κάνω την αρχή σε κάτι, βρίσκομαι στο πρώτο στάδιο της εμφάνισής μου βάζω μπροστά, ξεκινώ τελειώνω, σταματώ, τερματίζω εργάζομαι κάνω κάποια δουλειά, έχω επάγγελμα, δουλεύω, απασχολούμαι με κάτι, αγωνίζομαι για έναν σκοπό δουλεύω, ασχολούμαι, υπηρετώ, αγωνίζομαι, προσπαθώ τεμπελιάζω, αδρανώ, μένω άνεργος μακριά σε μεγάλη απόσταση, σε μεγάλη χρονική απόσταση απόμακρα κοντά, σιμά, πλησίον ομαδικός αυτός που σχετίζεται με ομάδα, αυτός που χαρακτηρίζει σύνολο ανθρώπων, αυτός που γίνεται κατά ομάδες συλλογικός ατομικός, μεμονωμένος 18
Aπαντήσεις στις ασκήσεις του Bιβλίου του Mαθητή (σελ. 14) EΠIΣTPOΦH ΣTA ΘPANIA! Tαξιδεύω σε σχολεία του κόσμου 1 Παρατήρησε τις φωτογραφίες (1) και (3) από την Ελλάδα και το Μπανγκλαντές. Σε τι μοιάζουν και σε τι διαφέρουν αυτές οι δύο τάξεις; Οι φωτογραφίες (1) και (3) από την Ελλάδα και το Μπανγκλαντές παρουσιάζουν τις εξής ομοιότητες: Τα παιδιά, αγόρια και κορίτσια, κάνουν μάθημα με την καθοδήγηση της δασκάλας τους, ενώ οι τάξεις τους είναι στολισμένες με ζωγραφιές των μαθητών. Οι διαφορές των δύο τάξεων είναι περισσότερες. Στη φωτογραφία (1) από την Ελλάδα οι μαθητές κάνουν μάθημα σε μια μεγάλη και άνετη αίθουσα ενός σχολείου, η οποία διαθέτει κρεμάστρα και αριθμητήριο. Οι μαθητές κάθονται σε θρανία και εργάζονται ομαδικά. Αντίθετα, στη φωτογραφία (3) από το Μπανγκλαντές οι μαθητές κάνουν μάθημα σ έναν μικρό και στενό χώρο που είναι πρόχειρα φτιαγμένος από ξύλα και καλάμια. Η τάξη δείχνει πολύ φτωχική και οι μαθητές είναι αναγκασμένοι να κάθονται στο πάτωμα, αφού δεν έχουν ούτε θρανία ούτε καρέκλες, και να παρακολουθούν τη δασκάλα τους που παραδίδει το μάθημα. 2 Σε ποιες τάξεις υπάρχουν μηχανήματα; Συζήτησε στην τάξη πώς νομίζεις ότι τα μηχανήματα αυτά βοηθούν τους μαθητές. Στις φωτογραφίες (2) και (4) από την Κίνα και την Αυστραλία βλέπουμε ότι το μάθημα γίνεται με τη βοήθεια μηχανημάτων. Σε κάθε περίπτωση το μηχάνημα εξυπηρετεί διαφορετικό σκοπό. Στη φωτογραφία (2) κάθε μαθητής έχει μπροστά του έναν ηλεκτρονικό υπολογιστή. Τις πληροφορίες για το μάθημα δεν τις δίνει ο δάσκαλος, αλλά τις ανακαλύπτει μόνος του ο μαθητής στο διαδίκτυο. Έτσι το μάθημα γίνεται πιο ενδιαφέρον και ευχάριστο, καθώς παρουσιάζεται σαν παιχνίδι και συνοδεύεται από δραστηριότητες και εικόνες που τραβούν την προσοχή του μαθητή. Στη φωτογραφία (4) τα παιδιά που ζουν πολύ μακριά από πόλεις και χωριά χρησιμοποιούν τον ασύρματο για να επικοινωνήσουν με τον δάσκαλό τους. Στην περίπτωση αυτή το μηχάνημα κάνει το μάθημα πιο εύκολο και γρήγορο λόγω της απόστασης. 3 Με ποιον επικοινωνεί η μαθήτρια στη φωτογραφία (4); Τι νομίζεις ότι λέει; Στη φωτογραφία (4) η μαθήτρια επικοινωνεί με τον δάσκαλο ή τη δασκάλα της, καθώς δεν έχει τη δυνατότητα να πάει σε σχολείο, αφού το σπίτι της βρίσκεται πολύ μακριά από πόλεις και χωριά. 19
ΕΝΟΤΗΤΑ 1 Γι αυτόν τον λόγο επικοινωνεί με τον ασύρματο. Πιθανότατα η μαθήτρια ζητά από τον δάσκαλο να της λύσει ορισμένες απορίες σχετικά με το μάθημα, λαμβάνει οδηγίες για κάποια εργασία ή ενημερώνεται για τα μαθήματα της επόμενης μέρας. 4 Γράψε έναν τίτλο κάτω από κάθε φωτογραφία. Φωτογραφία (1) Μια ελληνική τάξη ή Ομαδική εργασία Φωτογραφία (2) Μάθημα μέσω υψηλής τεχνολογίας Φωτογραφία (3) Μια διαφορετική τάξη Φωτογραφία (4) Μάθημα εξ αποστάσεως Παίζω με τις λέξεις 5 Στον πίνακα ανακοινώσεων μιας σχολικής αίθουσας οι μαθητές έγραψαν τους παρακάτω κανόνες. Για να τους διαβάσεις, γράψε τις λέξεις αίθουσα και τάξη, ό- που νομίζεις ότι ταιριάζουν καλύτερα. ñ Mπαίνουμε στην αίθουσα με τάξη, προσέχοντας να μη χτυπήσουμε. ñ Διατηρούμε την τάξη μας καθαρή. ñ Στα διαλείμματα ανοίγουμε τα παράθυρα για να αερίζεται η αίθουσα διδασκαλίας. Γράφω σωστά 6 H γόμα έσβησε μερικά λόγια του Σωκράτη στη σελίδα 12. Συμπλήρωσέ τα. Σεπτέμβριος! Mια καινούρια σχολική χρονιά αρχίζει και χιλιάδες μαθητές και μαθήτριες σε όλη την Eλλάδα ξαναγυρίζουν στα θρανία τους. 20
Aπαντήσεις στις ασκήσεις του Tετραδίου Εργασιών (σελ. 9) Mε μαθητές άλλων χωρών 1 Αν μπορούσε η τάξη σου να αλληλογραφήσει με τα παιδιά από το Μπανγκλαντές, την Αυστραλία και την Κίνα, τι θα ήθελες να μάθεις σχετικά με το σχολείο τους; Παρατήρησε προσεκτικά τις αντίστοιχες φωτογραφίες από το βιβλίο σου και σε συνεργασία με την ομάδα σου γράψε τι ερωτήσεις θα έκανες: ñ στα παιδιά από το Μπανγκλαντές: Σας αρέσει η τάξη σας; Πώς θα θέλατε να είναι το σχολείο σας; Πόσους μαθητές έχει κάθε τάξη; ñ στα παιδιά από την Κίνα: Είναι καλύτερο το μάθημα με τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές; Κάνετε όλα τα μαθήματα με τη βοήθεια των ηλεκτρονικών υπολογιστών; Μπορεί ο ηλεκτρονικός υπολογιστής ν αντικαταστήσει τον δάσκαλο; ñ στα παιδιά από την Αυστραλία: Τι ρωτάτε συνήθως τον δάσκαλό σας όταν επικοινωνείτε μαζί του; Σας λείπει το σχολείο; Ποιες δυσκολίες παρουσιάζει το μάθημα από απόσταση; EΠIΣTPOΦH ΣTA ΘPANIA! H τελεία H γραμματική του μαθήματος Η τελεία (.) χρησιμοποιείται στο τέλος μιας πρότασης που έχει ολοκληρωμένο νόημα. Όταν υπάρχει τελεία, σταματάμε τη φωνή μας. Μετά την τελεία αρχίζουμε με κεφαλαίο γράμμα. π.χ. Είναι αργά. Είναι ώρα να κοιμηθείτε. Tο ερωτηματικό Το ερωτηματικό (;) χρησιμοποιείται στο τέλος μιας πρότασης που περιέχει ερώτηση. Μετά το ερωτηματικό αρχίζουμε με κεφαλαίο γράμμα εάν ξεκινάει καινούρια πρόταση. π.χ. Τι έγινε; Γιατί φωνάζεις; 21
ΕΝΟΤΗΤΑ 1 Kριτήριο Aξιολόγησης* 1. Να βάλεις τελεία (.) ή ερωτηματικό (;) στον παρακάτω διάλογο όπου πρέπει. Γεια σου, Ντίνο Τι κάνεις Γεια σου, Μάνο Καλά είμαι Πού ήσουν χθες Σου τηλεφωνούσα, αλλά δεν απαντούσες Είχα πάει στον γιατρό Γιατί Τι είχες Ο γιατρός είπε ότι είναι ένα απλό κρύωμα Αύριο θα είσαι στο σπίτι Ναι, ο γιατρός είπε να μείνω στο σπίτι Θα σε δω μεθαύριο 2. Nα ξαναγράψεις το παρακάτω κείμενο βάζοντας τελεία (.) όπου πρέπει και διορθώνοντας τα γράμματα που πρέπει να γραφτούν κεφαλαία. O κύριος Aνέστης είναι μηχανικός έχει ένα συνεργείο όπου επιδιορθώνει αυτοκίνητα και μηχανές κάθε μέρα ξεκινάει από το σπίτι του νωρίς το πρωί και γυρίζει αργά το βράδυ η δουλειά του είναι πολύ κουραστική και εργάζεται πολλές ώρες μαζί του δουλεύουν και άλλοι τεχνίτες το Σαββατοκύριακο όμως το περνάει με την οικογένειά του πηγαίνουν βόλτα στην εξοχή με το αυτοκίνητο τα παιδιά παίρνουν μαζί και τον σκύλο τους Ο... κύριος....... Ανέστης........ είναι.... μηχανικός............ Έχει....................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... * Οι απαντήσεις στο Kριτήριο Aξιολόγησης δίνονται στο τέλος του βιβλίου. 22
Tο σχολείο ταξιδεύει στον χρόνο Λίγα λόγια για τα κείμενα Στα κείμενα αυτού του μαθήματος διαβάζουμε για τις δυσκολίες και τα προβλήματα που αντιμετώπιζαν οι μαθητές τα παλαιότερα χρόνια. Εξαιτίας του πολέμου δεν υπήρχαν χρήματα για βιβλία ή μολύβια και τα παιδιά προσπαθούσαν να μάθουν το μάθημα από την παράδοση. Παρά τις ελλείψεις, τις στερήσεις και τη φτώχεια, η θέληση των παιδιών για μάθηση είναι τόσο μεγάλη και έντονη, που προσπαθούν έστω και με τα λιγοστά μέσα που έχουν στη διάθεσή τους. Eξηγώ λέξεις και φράσεις των κειμένων ñ λαγκαδιά (η): η κοιλάδα, το φαράγγι, α- νάμεσα σε βουνά ή λόφους ή σε απότομο έδαφος. ñ τραχηλιά (η): το μέρος γύρω από τον λαιμό. ñ λαρυγγισμός (ο): ο ήχος που σχηματίζεται στον λάρυγγα, η φωνή του πουλιού. ñ άσος (ο): ο αριθμός 1 στην τράπουλα, (ως χαρακτηρισμός) αυτός που είναι πρώτος σε κάτι, που έχει εξαιρετική επίδοση π.χ. άσος στα μαθηματικά. Eμπλουτίζω το λεξιλόγιό μου Λέξεις Σημασία Συνώνυμα Aντίθετα θεόρατος αυτός που έχει τεράστιες διαστάσεις πελώριος, πανύψηλος, τεράστιος, γιγάντιος μικροσκοπικός, μικροκαμωμένος, τοσοδούλης κρυφός αυτός που δε φανερώνεται στους άλλους, που παραμένει μυστικός μυστικός, αφανέρωτος, απόκρυφος, απόρρητος φανερός, γνωστός, ξεκάθαρος, ολοφάνερος λαμπρός αυτός που εκπέμπει φως, που βγάζει έντονη λάμψη, αυτός που ξεχωρίζει και προκαλεί τον θαυμασμό λαμπερός, αστραφτερός, φωτεινός, έξοχος, εξαιρετικός, καταπληκτικός σκοτεινός, σκούρος, θολός, θαμπός 23
ΕΝΟΤΗΤΑ 1 Λέξεις Σημασία Συνώνυμα Aντίθετα ψηλός αυτός που έχει ανάστημα ή ύψος μεγαλύτερο από το κανονικό, αυτός που είναι σε αρκετό ύψος από την επιφάνεια της θάλασσας υψηλόσωμος, μεγαλόσωμος, μεγάλος, ορεινός κοντός, βραχύσωμος, μικρός, χαμηλός, πεδινός Aπαντήσεις στις ασκήσεις του Bιβλίου του Mαθητή (σελ. 17) Tαξιδεύω στον χρόνο 1 Σύγκρινε τις τάξεις που βλέπεις στις φωτογραφίες με τη δική σου τάξη. Ποιες αλλαγές παρατηρείς σε σχέση με: ñ την αίθουσα διδασκαλίας; Η αίθουσα διδασκαλίας του 1970 είναι μικρή και στενόμακρη, με αποτέλεσμα τα θρανία να είναι στη σειρά το ένα πίσω από το άλλο ως το βάθος της αίθουσας για να χωρέσουν οι μαθητές. Στα χρόνια του πολέμου η αίθουσα είναι πολύ πιο μικρή και σκοτεινή χωρίς καθόλου χώρο, γι αυτό και τα θρανία είναι στριμωγμένα το ένα δίπλα στο άλλο. Η δική μου τάξη είναι μεγάλη, ευρύχωρη και φωτεινή και διακοσμημένη με ζωγραφιές στους τοίχους. ñ τα θρανία; Στα χρόνια του πολέμου τα θρανία ήταν ξύλινα αλλά πολύ παλιά και άβολα για τους μαθητές. Στην αίθουσα του 1970 τα θρανία είναι περίπου σαν τα σημερινά. Είναι φτιαγμένα από καλύτερα υλικά και είναι πιο βολικά για τους μαθητές. ñ τα βιβλία; Τα παλαιότερα χρόνια τα βιβλία δε δίνονταν δωρεάν, γι αυτό τα περισσότερα παιδιά δεν είχαν βιβλία αφού δεν είχαν χρήματα για να τα αγοράσουν. Έτσι τα σχολικά βιβλία ήταν λιγοστά, ασπρόμαυρα και δεν είχαν χαρούμενες εικόνες. Αντίθετα, τα σημερινά βιβλία δίνονται δωρεάν σε όλους τους μαθητές, είναι χρωματιστά και περιέχουν πολλές χαρούμενες εικόνες. ñ τα αντικείμενα που χρησιμοποιούν οι μαθητές; Στα χρόνια του πολέμου, εξαιτίας της φτώχειας οι μαθητές έκοβαν το μολύβι σε κομμάτια και το μοιράζονταν. Αργότερα, οι μαθητές είχαν μαύρες σάκες, ξύλινες κασε- 24
τίνες, μικρές πλάκες για να γράφουν και τετράδια καλλιγραφίας. Σήμερα, οι μαθητές έχουν στη διάθεσή τους μια μεγάλη ποικιλία από σχολικά είδη: τσάντες σε διάφορα σχήματα, μεγέθη και χρώματα, τετράδια, στιλό, μολύβια, κασετίνες, μαρκαδόρους, μπλοκ ζωγραφικής κ.ά. 2 Παρατήρησε το εξώφυλλο και τη σελίδα του βιβλίου «Τα ψηλά βουνά». ñ Ποιος είναι ο συγγραφέας του; Ο συγγραφέας του βιβλίου «Τα ψηλά βουνά» είναι ο Ζαχαρίας Λ. Παπαντωνίου. TO ΣXOΛEIO TAΞIΔEYEI ΣTON XPONO ñ Σε ποιο μάθημα και σε ποια τάξη το διδάσκονταν οι μαθητές; Το βιβλίο αυτό ήταν το αναγνωστικό στο μάθημα της Γλώσσας και το διδάσκονταν οι μαθητές της Γ τάξης του δημοτικού. 3 Να υπογραμμίσεις στο κείμενο της Μελπομένης Σμπόρου τις φράσεις που δείχνουν τις δυσκολίες των μαθητών εκείνης της εποχής. Οι φράσεις που δείχνουν τις δυσκολίες των μαθητών εκείνης της εποχής είναι οι εξής: «Τ αγοράζανε τα παιδιά τα βιβλία, αλλά εμένα δε μου παίρναν οι γονείς μου», «Σκέψου ότι ένα μολύβι το έκοβε η μάνα μου στα τρία, για να πάρουμε οι τρεις αδελφές από ένα κομματάκι», «Άμα δεν έχεις βιβλία, να δεις ευφυΐα που γίνεσαι!», «Γράφτηκα στην Έκτη, αλλά κηρύχτηκε ο πόλεμος με τους Ιταλούς». 4 Διάβασε προσεκτικά το κείμενο του Ράλλη Κοψίδη. Πώς νομίζεις ότι αισθάνεται το παιδί της διπλανής φωτογραφίας; Γιατί; Το παιδί της φωτογραφίας πρέπει να αισθάνεται χαρούμενο γιατί έχει επιτέλους το δικό του αναγνωστικό. Την εποχή εκείνη λίγα παιδιά είχαν βιβλία και ο ίδιος το κρατά τώρα στα χέρια του. Το περίμενε με πολύ μεγάλη ανυπομονησία, γι αυτό χαρακτηρίζει «λαμπρή» τη μέρα που το πήρε. Η μεγάλη του επιθυμία για το βιβλίο φαίνεται στην έκφραση του προσώπου του αλλά και στον τρόπο με τον οποίο το κρατά. Οι ζωγραφιές και οι εικόνες του βιβλίου τον έχουν μαγέψει, γι αυτό και το κοιτάζει με θαυμασμό. Eπισκέπτομαι τις λέξεις! 5 Για ποιον λόγο θα επισκεπτόσουν τους χώρους που δείχνουν οι παρακάτω επιγραφές; 25
ΕΝΟΤΗΤΑ 1 ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ñ Συμπλήρωσε τις φράσεις χρησιμοποιώντας και τις παραπάνω λέξεις. Πηγαίνω στο βιβλιοπωλείο για να αγοράσω βιβλία. Eπισκέπτομαι τη δημοτική βιβλιοθήκη κάθε φορά που θέλω να δανειστώ ένα βιβλίο. Aπαντήσεις στις ασκήσεις του Tετραδίου Εργασιών (σελ. 10-12) Tι γίνεται στην τάξη Ο Κώστας διαβάζει. Η Πάολα γράφει την άσκηση. Ο δάσκαλος διορθώνει τα τετράδια. Η Ελένη ρωτά τον Θοδωρή. 1 Σε καθεμία από τις παραπάνω προτάσεις υπάρχει ένα θέμα για το οποίο μιλάμε, δίνουμε πληροφορίες, κάνουμε ένα σχόλιο. Να συμπληρώσεις τον πίνακα, όπως στο παράδειγμα. Θέμα Σχόλιο Ο Κώστας διαβάζει. Η Πάολα γράφει την άσκηση. Ο δάσκαλος διορθώνει τα τετράδια. Η Ελένη ρωτά τον Θοδωρή. 2 Ξαναγράψε τις προτάσεις της άσκησης 1 δίχως τις λέξεις που σημαίνουν πρόσωπα και πράγματα. Διαβάζει. Γράφει. Διορθώνει. Ρωτά. 26
ñ Τι παρατηρείς; Οι προτάσεις αποτελούνται μόνο από ρήματα, τα οποία δείχνουν ότι κάτι γίνεται, ότι κάποιος κάνει κάτι. Δεν ξέρουμε όμως ποιος. 3 Ξαναγράψε τις προτάσεις της άσκησης 1 δίχως τις λέξεις που σημαίνουν τι κάνει το κάθε παιδί και ο δάσκαλος. Ο Κώστας, η Πάολα, την άσκηση, ο δάσκαλος, τα τετράδια, η Ελένη, τον Θοδωρή. ñ Τι παρατηρείς; Επειδή δεν υπάρχουν ρήματα, δεν υπάρχουν προτάσεις. Χωρίς ρήματα δεν μπορούμε να καταλάβουμε τι ακριβώς γίνεται, δηλαδή τι κάνει το κάθε παιδί και ο δάσκαλος, με αποτέλεσμα να μην υπάρχει ολοκληρωμένο νόημα. 4 Γράψε στον παρακάτω πίνακα πρόσωπα και πράγματα που έχουν σχέση με το σχολείο. Ουσιαστικά (πρόσωπα, πράγματα) ο δάσκαλος, το μολύβι, ο διευθυντής, η γυμνάστρια, ο επιστάτης, οι μαθητές, η καθαρίστρια, η τσάντα, το θρανίο, ο πίνακας, η αίθουσα, το βιβλίο, το τετράδιο, η κασετίνα, η γόμα, ο χάρακας. TO ΣXOΛEIO TAΞIΔEYEI ΣTON XPONO 5 Γράψε στον παρακάτω πίνακα τι κάνεις στο σχολείο. Ρήματα (τι κάνω εγώ;) διαβάζω, γράφω, μαθαίνω, ζωγραφίζω, σβήνω, ρωτώ, απαντώ, μετρώ, γυμνάζομαι, παίζω, τρέχω, συζητώ, σκέφτομαι, τραγουδώ. 6 Διάλεξε τα πρόσωπα από τα ουσιαστικά της άσκησης 4, συνδύασέ τα με ρήματα που ταιριάζουν και σχημάτισε απλές προτάσεις. 27
ΕΝΟΤΗΤΑ 1 Ο δάσκαλος γράφει στον πίνακα. Οι μαθητές ζωγραφίζουν. Η καθαρίστρια καθαρίζει την αίθουσα. Ο διευθυντής συζητά με τους μαθητές. Η γυμνάστρια γυμνάζει τους μαθητές. Tα σχολικά χρόνια των γονιών μας 7 Η ομάδα σου θέλει να συγκεντρώσει πληροφορίες για τα σχολικά χρόνια των γονιών σας. ñ Γράψτε τρεις διαφορετικές ερωτήσεις που θέλετε να κάνετε στους γονείς σας για το θέμα αυτό. 1. Πώς ήταν το σχολείο και η τάξη σας; 2. Πόσο μακριά ήταν το σχολείο από το μέρος όπου μένατε; 3. Πώς ήταν τα βιβλία σας; Tα ουσιαστικά H γραμματική του μαθήματος Ουσιαστικά λέγονται οι λέξεις που φανερώνουν πρόσωπα, ζώα, πράγματα, ενέργεια, κατάσταση ή ιδιότητα. π.χ. πρόσωπα παππούς, μητέρα, παιδί ζώα σκύλος, κατσίκα, άλογο πράγματα τραπέζι, καρέκλα, θρανίο ενέργεια τρέξιμο, όργωμα, γράψιμο κατάσταση χαρά, ειρήνη, ευτυχία ιδιότητα δικαιοσύνη, πονηριά, ευφυΐα Tα ρήματα Ρήματα λέγονται οι λέξεις που φανερώνουν ότι ένα πρόσωπο, ζώο ή πράγμα κάνει κάτι, παθαίνει κάτι ή βρίσκεται σε μια κατάσταση. π.χ. Το παιδί διαβάζει. Το δάσος καίγεται. Ο παππούς κοιμάται. 28
Oι ερωτηματικές λέξεις TO ΣXOΛEIO TAΞIΔEYEI ΣTON XPONO Ερωτηματικές λέξεις λέγονται οι λέξεις που μας βοηθούν να κάνουμε ερωτήσεις. Στο τέλος των ερωτήσεων βάζουμε πάντα ερωτηματικό (;). Οι πιο συνηθισμένες ερωτηματικές λέξεις είναι οι εξής: ποιος, ποια, ποιο, πόσος, πόση, πόσο, πού, πώς, τι, γιατί, πότε. π.χ. Ποιος τηλεφώνησε; Τι ήθελε; Kριτήριο Aξιολόγησης* 1. Να γράψεις τις λέξεις από το πλαίσιο στη σωστή στήλη, όπως στο παράδειγμα. γράφω, ο γιατρός, το αυτοκίνητο, δείχνω, η σκούπα, το τηλέφωνο, κοιμάμαι, περπατώ, ο σκύλος, δουλεύω Oυσιαστικά Pήματα γράφω 2. Στις παρακάτω προτάσεις να υπογραμμίσεις τα ουσιαστικά, όπως στο παράδειγμα. α. Το αεροπλάνο απογειώθηκε. β. Οι μαθητές λύνουν τις ασκήσεις. γ. Οι τριανταφυλλιές άνθισαν. δ. Οι εργάτες επιδιορθώνουν τη βλάβη. * Οι απαντήσεις στο Kριτήριο Aξιολόγησης δίνονται στο τέλος του βιβλίου. 29
ΕΝΟΤΗΤΑ 1 ε. Ο Σταύρος αγόρασε καινούριο αυτοκίνητο. στ. Το σχολείο μας είναι μεγάλο. ζ. Μοίρασαν στα παιδιά μολύβια και τετράδια. 3. Να υπογραμμίσεις τα ρήματα, όπως στο παράδειγμα. α. Το σχολείο μας έχει μια μεγάλη αυλή. β. Ο Θάνος παίζει με τους φίλους του. γ. Το κουδούνι χτυπάει και το μάθημα αρχίζει. δ. Τα παιδιά φεύγουν από το σχολείο και επιστρέφουν στα σπίτια τους. ε. Μένω στο σπίτι όταν έχω πυρετό. στ. Οι μαθητές στόλισαν την τάξη τους. 4. Να συμπληρώσεις τα κενά στις παρακάτω προτάσεις με την κατάλληλη ερωτηματική λέξη από το πλαίσιο, όπως στο παράδειγμα. Πού, Ποιος, Τι, Γιατί, Πώς, Ποια, Πότε α.... Ποιος ήταν ο κύριος που σου μιλούσε; β.... κάνετε φασαρία; γ.... θα πάτε διακοπές; δ.... ξέχασε την τσάντα της; ε.... σου έλεγε τόση ώρα; στ.... θα επιστρέψει η μητέρα; ζ.... είσαι σίγουρος ότι λέει ψέματα; 30