Ο αγώνας για την ειρήνη και τα γυναικεία δικαιώματα στη Βόρειο Κύπρο Συνέντευξη με τη δημοσιογράφο Sevgul Uludag H Sevgul Uludag είναι δημοσιογράφος. Ασχολείται με τα δικαιώματα των γυναικών για περισσότερο από 20 χρόνια, αλλά και με την επαναπροσέγγιση των δύο κοινοτήτων με αιχμή γυναικείες δραστηριότητες τα τελευταία 16 χρόνια, όπως φαίνεται από τη συνέντευξη που ακολουθεί. Αυτός ήταν και ένας από τους λόγους για τους οποίους επιλέχθηκε να προσκληθεί στις εκδηλώσεις της ΕΠΟΧΗΣ. Ήρθε στην Αθήνα προσκεκλημένη της εφημερίδας μας τον Ιανουάριο και μίλησε σε δημόσια εκδήλωση μαζί με έναν Τ/Κ συνδικαλιστή και ένα στέλεχος του ΑΚΕΛ, για το σχέδιο Ανάν και τις δυνατότητες επανένωσης του νησιού. Φεμινίστριες την κάλεσαν για γνωριμία και συζήτηση στο Φεμ.Κέντρο, όπου έδωσε και μια συνέντευξη, τη δημοσίευση της οποίας καθυστέρησε η πληθώρα ύλης που υπήρξε στο μεταξύ για τα θέματα του αναμενόμενου, δυστυχώς, πολέμου. Θεωρούμε ότι η δημοσίευση αυτής της σημαντικής συνέντευξης με την ευκαιρία της 8 του Μάρτη, δίνει ιδιαίτερη αξία στο μικρό μας αφιέρωμα. Επιλέξαμε να δημοσιεύσουμε τη συνέντευξη με τη μορφή ενοτήτων, όπως προέκυψε από τις απαντήσεις, και να μην δημοσιεύσουμε τις ερωτήσεις για οικονομία χώρου. Σ.Β. Προέρχομαι από το βόρειο τμήμα της Κύπρου, που είναι χωρισμένο από το 1974. Οι Τ/Κ και οι Ε/Κ ζουν χωρίς καμία επαφή. Παρ' ότι υπάρχουν σύνορα 180 χιλιομέτρων, το μόνο κοινό είναι η αποχέτευση. Αν μια γυναίκα ή οποιοσδήποτε θέλει να περάσει, χρειάζεται ειδική άδεια από τις τουρκικές αρχές. Δεν υπάρχουν κριτήρια για την παροχή αδειών, άλλοτε δίνουν άδειες άλλοτε όχι. Από το 1980 εργαζόμαστε σε δύο επίπεδα. Προσπαθούμε να φέρουμε κοντά τις Τ/Κ με τις Ε/Κ και παράλληλα προσπαθούμε να δουλέψουμε μέσα στις κοινότητές μας ώστε να βελτιώσουμε τη ζωή των γυναικών. Η Τ/Κ πλευρά είναι εντελώς απομονωμένη από τον κόσμο. Δεν υπάρχει διεθνής βοήθεια. Ακόμα και οργανώσεις πολιτών δεν μπορούν να πάρουν κάποιο πρόγραμμα με χρηματοδότηση. Οπότε, ό,τι κάνουμε είναι εντελώς εθελοντικό. Να σημειώσουμε ότι το κατά κεφαλήν εισόδημα στην Τ/Κ πλευρά είναι πολύ χαμηλό, 2.500 δολάρια το χρόνο, ενώ στην Ε/Κ πλευρά είναι 17.500 το χρόνο. Δραστηριότητες για την ειρήνη Το 1986 δημιουργήσαμε το Κίνημα Γυναικών για Ειρήνη και για την Ομοσπονδία και προσπαθήσαμε να φέρουμε τη φωνή των γυναικών για ειρήνη στους δρόμους. Προσπαθήσαμε να έρθουμε σε επαφή με Ε/Κ γυναίκες και να κάνουνε παρόμοιες κινητοποιήσεις και προσπαθούσαμε να κάνουμε παράλληλες δραστηριότητες, δραστηριότητες την ίδια μέρα και την ίδια ώρα, ακόμα κι όταν δεν μπορούσαμε να έρθουμε σε επαφή. Το 1991 δημιουργήσαμε το Κέντρο Έρευνας για τις Γυναίκες και δραστηριοποιείτο στο να παρέχει πληροφόρηση μεταξύ τους και διεθνώς, για την κατάσταση των γυναικών στην Κύπρο. Για πρώτη φορά φέραμε Ελληνοκύπρια να μιλήσει για την ενδοοικογενειακή βία. Το θέμα αυτό ήτανε μεγάλο ταμπού, αλλά μ' αυτή την εκδήλωση έσπασαν δύο ταμπού. Το ένα ότι φέραμε μια Ε/Κ να μιλήσει, και το δεύτερο να συζητήσει για αυτό το θέμα. 1
Από το 1990 μέχρι το 1997 εργαστήκαμε για την επίλυση των διαφορών (conflict resolution). Ισάριθμες Ε/Κ και Τ/Κ έγιναν εκπαιδεύτριες για την επίλυση των διαφορών. Οι γυναίκες ήταν σημαντικό τμήμα αυτής της ομάδας εκπαιδευτών/τριών. Αυτοί οι 30 άνθρωποι άρχισαν να δημιουργούν τις δικές τους ομάδες στους δικούς τους χώρους. Εγώ δημιούργησα μια δι-κοινοτική ομάδα που βλέπει την κατάσταση, τον πόνο και τη βία, από τη γυναικεία σκοπιά. Αναζητούμε κυρίως τις αιτίες που βρίσκονται πίσω από τον πόνο και τα βάσανα, και προσπαθούμε να συγκροτήσουμε οράματα. Μέχρι το 1997, αυτά τα 30 άτομα είχαν εκπαιδεύσει 3000 άτομα. Οι γυναίκες αποτελούσαν μεγάλο μέρος αυτών των ομάδων. Αντίδραση των Αρχών Το 1997, οι τουρκικές αρχές απαγόρευσαν όλες τις ομάδες. Αυτό έγινε λόγω της έκτασης που είχε πάρει το κίνημα αυτό. Απαγόρευσαν τη λειτουργία ομάδων στη Λευκωσία. Μια φίλη μου Ε/Κ, η Καίτη Οικονομίδου, ήταν στο δι-κοινοτικό κίνημα με έντονη δράση. Συναντηθήκαμε σε διάφορα συνέδρια στην Άγκυρα, στη Ρόδο, στη Νέα Υόρκη, και μιλούσαμε για ώρες για να διαπιστώσουμε το γιατί μετά την απαγόρευση διαλύθηκε η ομάδα. Τι πήγε στραβά. Συναντιόμασταν πλέον μόνο στο χωριό Πύλα, που είναι πολύ μακριά. Το χωριό αυτό είναι στα σύνορα, σου γίνεται έλεγχος στο "σημείο ελέγχου" (check point) και μπορεί να σε ανακρίνουν ακόμα και για 5 ώρες. Όλα αυτά ήταν πολύ αποθαρρυντικά. Με την Καίτη καταλήξαμε ότι αυτό που έλειπε από το κίνημα είναι η δομή. Γιατί όλοι αυτοί οι 3000 άνθρωποι ήταν σε άτυπες ομάδες και όχι θεσμοποιημένες. Γυναίκες σε διαιρεμένες κοινωνίες Αποφασίσαμε λοιπόν να φτιάξουμε μία γυναικεία δομή που να μην είναι σαν ομοσπονδία, αλλά σαν ένωση, μια οργάνωση που θα ήταν θεσμική, και θα ζητήσει επιχορήγηση. Γιατί αυτές οι άτυπες ομάδες δεν μπορούσαν να διεκδικήσουν χρηματοδότηση. Συγκαλέσαμε γι' αυτό, ένα συνέδριο με τίτλο "Επικοινωνία γυναικών σε διαιρεμένες Κοινωνίες", καλέσαμε 60 γυναίκες δραστήριες στο γυναικείο κίνημα διεθνώς αλλά και από τον ακαδημαϊκό κόσμο, 40 μπορεί να φεύγανε, σκεφτήκαμε, αλλά 20 θα παραμένανε να δουλέψουμε μαζί. Γνώριζα και την Cynthia Coburn από το Λονδίνο, από το Ευρωπαϊκό Φόρουμ Αριστερών Φεμινιστριών, και την καλέσαμε να έρθει στο συνέδριο να μιλήσει. Ήρθε και έφερε γυναίκες από τη Βοσνία, από την Ιρλανδία, την Παλαιστίνη και το Ισραήλ. Από περιοχές όπου υπήρχαν σύνορα. Οι αρχές είπαν ότι δεν μπορείτε να φέρετε 60 γυναίκες, μόνο 10 και 10 θα επιτρέψουμε. Επειδή το συνέδριο γινόταν μία μέρα στη Βόρειο Κύπρο και μία μέρα στη Νότια, γι' αυτό οι τουρκικές αρχές είπαν μόνο 10 και 10. Τα μίντια στην ελληνική Κύπρο ξεκίνησαν μια τεράστια καμπάνια ενάντια στις γυναίκες που συμμετείχαν σ' αυτή τη συνάντηση. Το συνέδριο θα γινόταν στο Inter- College στο Νότο, και στο Cyprus International University στο Βορρά. Ξεκίνησαν 2
λοιπόν μια μεγάλη καμπάνια τα μίντια, γιατί έλεγαν ότι αν πάνε στο Πανεπιστήμιο στο Βορρά θα ήταν σαν να αναγνώριζαν το κράτος. Χρησιμοποιούσαν πολύ εξευτελιστικές εκφράσεις, λέγοντας ότι σ' αυτές που συμμετείχαν έπρεπε να ξυρίσουν τα κεφάλια και άλλα τέτοια, μόνο και μόνο επειδή ήταν γυναίκες. Μέχρι την εποχή εκείνη, τα ελληνοκυπριακά μίντια δεν επιτίθονταν σε τέτοιες δικοινοτικές δραστηριότητες, αλλά μόνο τα ακροδεξιά τουρκοκυπριακά, που έλεγαν ότι αυτές οι γυναίκες είναι προδότριες, φιλο-έλληνες και άλλα. Υπήρχε μια πολύ άσχημη ατμόσφαιρα. Επίσης τα μίντια ρώτησαν τα κόμματα για το πώς βλέπουν αυτή τη δραστηριότητα, και όλα απάντησαν αρνητικά. Αυτό γίνεται γιατί όταν κάτι δεν γίνεται υπό την αιγίδα των κομμάτων, δεν το υποστηρίζουν. Επειδή το Βρετανικό Συμβούλιο χρηματοδοτούσε τη συνάντηση κι έφερε τη Cynthia Coburn για να γίνει το συνέδριο αυτό, έλεγαν, τι θέλουν οι Βρετανοί και ανακατεύονται, μπορούμε και μόνοι μας να κάνουμε τις δι-κοινοτικές επαφές, και άλλα τέτοια. Μέσα σ' αυτή την άσχημη ατμόσφαιρα κάναμε το συνέδριο. 10 πήγαν στο Νότο από εμάς, 10 ήρθαν στο Βορρά από το Νότο, κι έτσι το συνέδριο έγινε με 40 και 40. Μετά έγινε μια συνέντευξη τύπου όπου καλούσαν τις ομάδες να εκφράσουν τις σκέψεις και προτάσεις τους για μελλοντικά σχέδια και δράσεις και επίσης συμφωνήθηκε μια ηλεκτρονική λίστα με e-mail. Και συμφωνήσαμε ότι αφού δεν μπορούμε να συζητήσουμε και να μιλήσουμε εδώ, να συναντηθούμε στην Πύλα. Ακριβώς όπως είχαμε υπολογίσει με την Καίτη, εμφανίστηκαν 20 εκεί. Συναντηθήκαμε μερικές φορές στην Πύλα, γυναίκες και από τις δύο πλευρές και κάναμε και εργαστήρια για θέματα επίλυσης διαφορών, κάνανε συγκεκριμένες ενέργειες και επίσης γνωριρστήκαμε μεταξύ μας. Πολυεθνική οργάνωση Το Φεβρουάριο του 2002 κάναμε αποτίμηση (follow up) στο Λονδίνο, για να τελειοποιήσουμε τη δομή της οργάνωσής μας και να τη νομιμοποιήσουμε. Η δομή είναι πολύ ενδιαφέρουσα, γιατί δεν είναι βασισμένη στην εθνότητα. Είναι βασισμένη σε τρία σκέλη: Βόρεια Κύπρος, Νότια Κύπρος και εξωτερικό. Γιατί, στο Βορρά υπάρχουν Κύπριες, Αγγλίδες και έποικοι, στο Νότο υπάρχουν Κύπριες, Αγγλίδες, μετανάστριες, και στο εξωτερικό, Βρετανία, Αυστραλία, Αμερική, υπάρχουν πολλές Κύπριες. Η Cynthia βοήθησε πολύ να φτιάξουμε το καταστατικό, και έχουμε για πρώτη φορά στην ιστορία μια πολυεθνική Μη Κυβερνητική Οργάνωση. Η οργάνωση δεν μπορούσε να καταγραφεί ούτε στο Νότο ούτε στο Βορρά. Αν καταγραφόταν στο Νότο, οι Τ/Κ θα κατηγορούντο ότι συμμετέχουν σε μια ελληνική οργάνωση και το αντίστροφο. Κι έτσι καταγράφηκε η οργάνωση στο εξωτερικό, με το όνομα "Χέρια πάνω απ' τη διαχωριστική γραμμή" (Hands across the divide). Έχουμε μια ιστοσελίδα, που δεν λειτουργεί ακόμα, και όπου όλες θα μπορούν να συνεισφέρουν. Προσπαθήσαμε να φέρουμε γυναίκες από Ελλάδα, Τουρκία και Κύπρο, αυτό ήταν το σχέδιο για πολλά χρόνια. Τον Ιούλιο είχαμε μια συνάντηση στην Αυστρία με την οργάνωση WINPEACE υπό τη χρηματοδότηση του Ιδρύματος Bruno Kraiski. Ήταν η πρώτη φορά που γυναίκες από Τουρκία, Ελλάδα και Κύπρο ήρθαν μαζί και συζήτησαν. Από την Ελλάδα ήταν η Φωτεινή η Σιάνου, η Μιρέλα 3
Καλοστύπη και η Αντιγόνη Καραλή-Δημητριάδη. Η WINPEACE δεν είχε συζητήσει το θέμα του Κυπριακού στα έξι χρόνια της ύπαρξής της. Γυναίκες από την Τουρκία έχουν δημιουργήσει ένα συνασπισμό εναντίον του πολέμου στο Ιράκ και θα επισκεφθούν την Παλαιστίνη, το Ιράκ και την Κύπρο και όταν θα πάνε στην Κύπρο θα φιλοξενηθούν από αυτή την οργάνωση. Χάρηκα που σας γνώρισα γιατί δεν ήξερα την ύπαρξή σας, και ελπίζω σε συνεργασία στο μέλλον. Είναι δύσκολο πράγμα για την οργάνωσή μας αυτή η δραστηριότητα, γιατί δεν μπορούμε να συναντηθούμε αλλά μόνο να αλληλογραφούμε ηλεκτρονικά. Αλλά κι αυτό είναι πρόβλημα γιατί δεν έχουν όλες οι γυναίκες πρόσβαση στο διαδίκτυο και κάποιες δεν ξέρουν να το χρησιμοποιούν. Δεν θέλουμε η επαφή να είναι μόνο για μια ελίτ. Θα συνηθίσουμε και θα προσαρμοστούμε στις συνθήκες. Τώρα η δομή έχει γίνει, και πρέπει να είμαστε δημιουργικές. Αγώνας για δικαιώματα στη Βόρεια Κύπρο Σχετικά με το τι κάνουν οι γυναίκες στη Β.Κύπρο: Μετά τη Διάσκεψη στο Πεκίνο το 1995 γυρίσαμε στη Β. Κύπρο και σχηματίσαμε ένα Συνασπισμό. Δουλέψαμε 5 χρόνια μαζί και αναγκάσαμε το κοινοβούλιο να υιοθετήσει ανεπιφύλακτα τη συνθήκη CEDAW για τα δικαιώματα των γυναικών. Αλλάξαμε το οικογενειακό Δίκαιο, το οποίο υπήρχε από την εποχή της αποικιοκρατίας. Πήραμε το οικογενειακό δίκαιο από 5 χώρες, μεταξύ των οποίων και της Ελλάδας και φτιάξαμε ένα οικογενειακό δίκαιο πιο σύγχρονο, δηλαδή με ίσα δικαιώματα στην οικογενειακή περιουσία, με συναινετικό διαζύγιο και άλλα. Στη διάρκεια αυτών των 5 χρόνων εκπαιδεύσαμε γύρω στις 350 γυναίκες από αγροτικές περιοχές πάνω στα γυναικεία δικαιώματα, με εντατικές ομάδες εργασίας μία, δύο ή τριών ημερών για διάφορα θέματα, όπως ανάπτυξη δεξιοτήτων, γυναίκες και πολιτική, γυναίκες και δημόσια ζωή, γυναίκες και πόλεμος κ.λπ. Το 1998 μαζευτήκαμε, γυναίκες απ' όλα τα πολιτικά κόμματα, όλες οι γυναίκες υποψήφιες (μαζί και προηγούμενων εκλογών) και γυναικείες οργανώσεις και ψάξαμε να βρούμε τα εμπόδια που αντιμετωπίζουμε μέσα στα κόμματα. Βρήκαμε ότι μέσα στα κόμματα αντιμετωπίζουμε κοινά προβλήματα. Θέσαμε ορισμένους στόχους για τις αλλαγές που πρέπει να γίνουν στο πολιτικό σύστημα, επεξεργαστήκαμε συνθήματα για τις εκλογές, πήγαμε στα πολιτικά κόμματα και επιμείναμε να βάλουμε τις γυναίκες σε καλές, εκλόγιμες θέσεις. Κάναμε καμπάνια με υπογραφές για ν' αλλάξουμε το νόμο και να υιοθετηθούν οι ποσοστώσεις, και γενικά δημιουργήθηκε μια κατάσταση φιλική για τις γυναίκες. Εγώ έγραψα ένα εγχειρίδιο για τη στρατηγική και τακτική των γυναικών στην πολιτική. Για τη γυναικεία εκπροσώπηση, για τον ανδρικό τρόπο διεξαγωγής της πολιτικής. Αντιμετωπίσαμε απειλές και εχθρότητα παραστρατιωτικών οργανώσεων και του παρακράτους για το συνασπισμό αυτό των γυναικών. Πιέστηκαν οι δεξιές εκπρόσωποι εκεί μέσα να συμπεριλάβουν κι άλλες δεξιές γυναίκες, ώστε ν' αλλάξει η σύνθεση. Έτσι κι έγινε, και διαλυθήκαμε το 2000. Έτσι, σε λίγα χρόνια κάναμε πολύ δουλειά χωρίς οικονομική βοήθεια, προγράμματα ή χρηματοδότηση. Απλώς βρεθήκαμε μαζί. Και ποτέ δεν ψηφίζαμε, αλλά είχαμε συναίνεση. Ο λόγος που το παρακράτος αισθάνθηκε τόσο άβολα ήταν γιατί ο 4
συνασπισμός "Πλατφόρμα Γυναικών", ήρθε σε επαφή και με το δι-κοινοτικό κίνημα. Παράλληλα, γνωριζόμενες μεταξύ μας και διηγούμενες τις προσωπικές μας ιστορίες, δημιουργήθηκε μια αλληλεγγύη μεταξύ μας που τρομοκράτησε πάρα πολύ. Στηριζόμασταν περισσότερο στις προσωπικές σχέσεις μεταξύ των γυναικών. Αν μια ομάδα δεν δούλευε, συνεχίζαμε με ένα άλλο θέμα και λοιπά. Λειτουργούσαμε έτσι επειδή υπήρχε μεγάλη εξωτερική επέμβαση και η κοινωνία δεν ήταν ιδιαίτερα δημοκρατική. Ενωτικές δραστηριότητες Σήμερα, με την οργάνωση "Χέρια πάνω από τη διαχωριστική γραμμή" κινητοποιούμαστε για ένα χρόνο με τελείως καινούριο τρόπο, για να κάνουμε ενέργειες όπως κάνουν οι "Γυναίκες στα Μαύρα". Δηλαδή βγαίνουμε στους δρόμους με πλακάτ λέγοντας "Φτάνει, θέλουμε να λύσουμε αυτό το πρόβλημα. Θέλουμε ειρήνη". Άλλοτε είμαστε 10, άλλοτε 20, άλλοτε 5. Αλλάζουμε το μέρος όπου πηγαίνουμε. Όταν συναντήθηκαν ο Κληρίδης με τον Ντενκτάς απελευθερώσαμε στον ουρανό 100 περιστέρια, και στις δύο πλευρές. Τα μίντια είχαν εχθρική στάση. Τα Ε/Κ δείξανε μόνο τους αγνοούμενους, για να πούνε ότι αυτές δεν θέλουνε ειρήνη, ενώ τα Τ/Κ είπαν ότι αυτές αποδέχονται για αρχηγό τους τον Κληρίδη. Τα μίντια κάνουν αυτή την παραπληροφόρηση. Δεν μας στηρίζουν, αλλά μας εμποδίζουν. Η οργάνωση "Χέρια πάνω από τη διαχωριστική γραμμή" είναι αυτόνομη. Οι γυναίκες, μπορεί να δραστηριοποιούνται επαγγελματικά κάπου, αλλά στην οργάνωση είναι αυτόνομες, ενώ στο παρελθόν, οι συνδικαλίστριες και λοιπά πηγαίναν πάντα να πάρουν την άδεια του κόμματος. Η Ε/Κ πλευρά είναι πολύ πειθαρχημένη με τα κόμματα. Τη συνέντευξη πήραν οι Χρυσούλα Στέκα, Γεωργία Τσαγκλάγκανου, Σόνια Μητραλιά Δημοσιεύθηκε: Εποχή τεύχος 665, 09-03-2003 5