ΠΟΛΕΜΟΣ ΚΑΙ ΓΥΝΑΙΚΕΣ Διήμερο της Παγκόσμιας Πορείας Γυναικών Αθήνα 10-11/5/03 Σίσσυ Βωβού

Transcript

1 ΠΟΛΕΜΟΣ ΚΑΙ ΓΥΝΑΙΚΕΣ Διήμερο της Παγκόσμιας Πορείας Γυναικών Αθήνα 10-11/5/03 Σίσσυ Βωβού Πρώτα απ' όλα να καταγγείλουμε με όλη τη δύναμή μας την επίθεση ενάντια στο λαό του Ιράκ, την καταστροφή και το θάνατο που αυτή έσπειρε και καθημερινά σπέρνει. Και να πούμε ότι ο πόλεμος δεν τελείωσε, η κατοχή δεν είναι ειρήνη. Ως πολíτες και φεμινίστριες συμμετείχαμε σε όλες τις διαδηλώσεις και τις αντιδράσεις στον πόλεμο αυτόν, και ως φεμινίστριες και γυναίκες κάναμε δύο εκδηλώσεις δικές μας, για να αναδείξουμε τη σημασία του πολέμου πάνω στις γυναίκες και να καταγγείλουμε το σεξισμό και το μιλιταρισμό. Σήμερα μιλάμε για αυτά γιατί θέλουμε αφ' ενός να συνεχíσουμε τη δράση μας ενάντια στην κατοχή του Ιράκ και να συγκροτήσουμε την αλληλεγγύη μας στο λαό του. Δυστυχώς αυτός ο πόλεμος δεν είναι ο μόνος, έστω και αν η έννοια του λεγόμενου "προληπτικού πολέμου" είναι μάλλον καινούρια. Ο μιλιταρισμός και ο πόλεμος είναι αναπόσπαστα στοιχεία του καπιταλιστικού συστήματος εξουσίας που κυβερνά τον πλανήτη με διάφορες μορφές σήμερα, όπως και όλων των άλλων συστημάτων εξουσίας και ταξικής διαίρεσης που υπήρξαν στη γνωστή μας ιστορία. Ποιές είναι οι ιδιαίτερες επιπτώσεις του πολέμου/των πολέμων στις γυναίκες, ποια είναι η θέση των γυναικών στους σημερινούς πολέμους; Ο πόλεμος, ως κατάσταση κρίσης και συνολικής αποδιοργάνωσης και αναδιοργάνωσης των κοινωνιών ενδυναμώνει, τουλάχιστον αρχικά, τις εξουσίες και τις ιεραρχίες και θυμίζει με τον πιο σκληρό και βάρβαρο τρόπο "ποιος κάνει κουμάντο". Ξαφνικά βγαίνουν στην επιφάνεια οι ανεξέλεγκτες εξουσίες, που την κρίσιμη στιγμή μπορούν να δημιουργήσουν τετελεσμένα γεγονότα, με βάση προϋπάρχουσες καταστάσεις οι οποίες εντείνονται. Ξαφνικά σε κατάσταση πολέμων ξαναβγαίνει στην επιφάνεια με τον πιο οξύ τρόπο ο παραδοσιακός "ρόλος" των γυναικών όσο και τα 1

2 παραδοσιακά "δικαιώματα" των ανδρών πάνω στη ζωή τους και το σώμα τους. Ο παραδοσιακός "ρόλος" των γυναικών είναι βέβαια η αναπαραγωγή της ζωής, η οικογένεια, η φροντίδα των παιδιών και των ηλικιωμένων, η συντήρηση της ζωής στις δύσκολες συνθήκες. Ο "ρόλος" αυτός από τη μια εκθειάζεται ως συμβολή των γυναικών στην κοινωνία, απ' την άλλη βιώνεται τραγικά από τις ίδιες τις γυναίκες που έχουν μπροστά τους να αντιμετωπίσουν, μέσα σε συνθήκες κρίσης, όλα τις παραδοσιακές τους υποχρεώσεις και να στερηθούν κεκτημένα ή σχετικά αναγνωριζόμενα δικαιώματα. Ποιός κάνει τον πόλεμο; Ασφαλώς οι άντρες, αφού ο παραδοσιακός "ρόλος" τους, από την άλλη μεριά, είναι η υπεράσπιση της κοινότητας, της εθνότητας ή του έθνους. Και ο δικός τους «ρόλος» ενδυναμώνεται στην κατάσταση κρίσης. Φυσικά τον πόλεμο άλλοι τον αποφασίζουν κι άλλοι τον διεξάγουν. Τον αποφασίζει η πολιτική και στρατιωτική εξουσία, ενώ τον διεξάγουν οι στρατιώτες οι οποίοι και προσφέρουν το μερίδιό τους στα θύματα. Τα συμφέροντα για τα οποία διεξάγεται ο πόλεμος αφορούν κυρίως την οικονομική εξουσία, που άλλοτε είναι στη σκιά και άλλοτε ολοφάνερη. Στη σημερινή συγκυρία, μπορούμε να πούμε ότι από την πλευρά των ΗΠΑ υπάρχει αρκετή και ορατή ταύτιση της οικονομικής με την πολιτική εξουσία. Όμως, τα θύματα των σύγχρονων πολέμων δεν είναι πλέον κατά κύριο λόγο οι στρατιώτες, αλλά ο άμαχος πληθυσμός, δηλαδή οι γυναίκες, τα παιδιά, οι άμαχοι κάθε είδους. (Όχι τα "γυναικόπαιδα" όπως περιφρονητικά αναφέρεται ακόμα στο δημόσιο χώρο). Αυτό λένε τουλάχιστον οι αριθμοί για τα θύματα. Για παράδειγμα, αναφέρεται ότι στο Ιράκ εξ αιτίας του εμπάργκο, που ήταν η συνέχεια του πολέμου του 1991, πέθαναν εκατοντάδες χιλιάδες παιδιά λόγω έλλειψης φαρμάκων και σωστής διατροφής, αλλά και λόγω γενετικών ανωμαλιών και ασθεμειών που σχετίζονται με τα αποτελέσματα της μόλυνσης του περιβάλλοντος και των ανθρώπων. Οι φονταμενταλιστικές και απάνθρωπες "αξίες" του ηρωισμού και της αυτοθυσίας επανέρχονται για να νοηματοδοτήσουν τη συμμετοχή των ανδρών στον πόλεμο, ενώ οι αντίστοιχες φονταμενταλιστικές "αξίες" για το ρόλο των γυναικών επίσης επανέρχονται για να νοηματοδοτήσουν με τη σειρά τους την υποστήριξη των γυναικών για 2

3 τον πόλεμο αλλά και να εξασφαλίσουν την ανοχή τους για τα βάσανα που επωμίζονται. Βασικό στοιχείο των πολέμων είναι η λεηλασία, μεταξύ άλλων, του σώματος των γυναικών ως ιδιοκτησιακού στοιχείου του έθνους, και ιδεολογικά συνήθως του "αντίπαλου έθνους". Γι' αυτό και ο βιασμός στον πόλεμο, των γυναικών του αντίπαλου έθνους κατά κύριο λόγο, είναι μια ιστορικά κατοχυρωμένη πρακτική που αμφισβητήθηκε συστηματικά τα τελευταία χρόνια όπου και εγγράφηκε ως έγκλημα πολέμου το οποίο τιμωρείται. Ιδιαίτερα αναφορικά με τον πόλεμο στη Βοσνία, όπου ο βιασμός χρησιμοποιήθηκε ως όπλο εθνικής εκκαθάρισης, έγιναν συστηματικές κινητοποιήσεις γυναικών και φεμινιστριών που έφεραν αυτό το αποτέλεσμα. Πάντως, η βία κατά των γυναικών σε καιρό πολέμου απλώς αυξάνεται σε όλες της τις εκδοχές, τόσο μέσα στην οικογένεια και στην κοινωνία, όσο και στο πλαίσιο της σύγκρουσης των εθνών. Επομένως, η αντίσταση σ' αυτή τη βία σε καιρό πολέμου είναι σημαντικό στοιχείο για τις φεμινίστριες, και βλέπουμε με ικανοποίηση ότι πράγματι τις ευαισθητοποιεί και υπάρχουν κινητοποιήσεις διαφορετικές από το παρελθόν. Επίσης, έχει αλλάξει σε αρκετό βαθμό η σύνθεση των στρατευμάτων ως προς τη συμμετοχή των γυναικών, και η κατάσταση των γυναικείων δικαιωμάτων στις διάφορες χώρες και περιοχές έχει επηρεάσει και αυτό το χώρο. Είναι γεγονός ότι σήμερα στους στρατούς δεν συμμετέχουν μόνον άντρες, και ότι η ισότητα με μια διαστρεβλωμένη θα έλεγα μορφή, έχει ενταχθεί και στο πλαίσιο των στρατών. Για παράδειγμα, ο αμερικανικός στρατός που είναι στο σύνολό του μισθοφορικός, έχει μεγάλο ποσοστό γυναικών από τις οποίες μικρό ποσοστό ακόμα και σε μάχιμες θέσεις. Tο ίδιο ισχύει για το βρετανικό στρατό. Σε άλλους στρατούς, που είναι με θητεία, την οποία εκτελούν μόνον άντρες, υπάρχουν τμήματα μισθοφορικά τα οποία έχουν σχετικά ποσοστά γυναικών. Μόνο στον ισραηλινό στρατό οι γυναίκες εκτελούν στρατιωτική θητεία κανονικά, αλλά συμμετέχουν κυρίως σε θέσεις επιμελητείας διαφόρων ειδών. Η ιστορική αντίθεση που έχει εμφανιστεί στα γυναικεία και φεμινιστικά κινήματα για το ρόλο των γυναικών στον πόλεμο και τη συμμετοχή τους ή την υποστήριξή τους σε αυτόν διατηρεί την αξία της αλλά πρέπει να αναλυθεί με βάση νέα δεδομένα. Όσον αφορά 3

4 τους ιμπεριαλιστικούς στρατούς, οι οποίοι συγκροτούνται σε κοινωνίες όπου υπάρχουν κατοχυρωμένες οι έννοιες της ισότητας (φυσικά μια ισότητα που κατοχυρώνεται στους νόμους και όχι στην πραγματική ζωή) η θέση των γυναικών σε αυτούς αλλά και η συμμετοχή τους στους πολέμους δεν επενδύεται τόσο με τις ιδέες του παραδοσιακού "ρόλου" των γυναικών, όσο με τις ιδέες της υπεράσπισης των συμφερόντων του "έθνους" από ισότιμη βάση. Αντίθετα, αναφορικά με τους εθνικιστικούς πολέμους, οι οποίοι είναι πολλοί και συνεχείς και έχουν μάλιστα πολύ περισσότερα θύματα, τα πράγματα βρίσκονται ακόμα στο πλαίσιο των παραδοσιακών αντιλήψεων και ισχύουν σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό οι παλιές συζητήσεις για το ρόλο των γυναικών στο πλαίσιο της πολεμικής αντιπαράθεσης. Δεν είναι τυχαίο ότι εδώ και δεκαπέντε περίπου χρόνια, έχει δημιουργηθεί το γυναικείο αντιπολεμικό δίκτυο "Γυναίκες στα Μαύρα" ενάντια στον πόλεμο και τον εθνικισμό, το οποίο έχει δυναμώσει κυρίως σε κοινωνίες με εθνοτικές συγκρούσεις, όπως το Ισραήλ-Παλαιστίνη και η πρώην Γιουγκοσλαβία, κυρίως Σερβία. Επίσης ενδιαφέρεται και δραστηριοποιείται πολύ για τις διαιρεμένες κοινωνίες της Ιρλανδίας και της Κύπρου. Επιδίδονται σε δραστηριότητες επαναπροσέγγισης των εθνοτήτων, με κορμό πρωτίστως τις γυναίκες, δραστηριοποιούνται επίσης ή και περισσότερο, ανάλογα με τη συγκυρία, με τον πόλεμο γενικά και την αντιπολεμική προσπάθεια. Οι απόψεις τους δεν έχουν καμιά σχέση με την ανάδειξη του παραδοσιακού ρόλου των γυναικών, όπως συμβαίνει με πολλές γυναικείες-αριστερές αντιπολεμικές κινήσεις όπως γνωρίζουμε και στην Ελλάδα. Αγωνίζονται ενάντια στο μιλιταρισμό και τον πόλεμο, αναδεικνύουν συνθήματα όπως το "Έξω ο Πόλεμος από την Ιστορία" το οποίο η ΠΠΓ "έκλεψε" και πρόβαλε στις πρόσφατες διαδηλώσεις. Αναλύουν τη σχέση της συγκροτημένης μιλιταριστικής ιδεολογίας με τον εθνικισμό και αγωνίζονται για την αλληλεγγύη με τους λιποτάκτες, τους φυγόστρατους, τους αντιήρωες. Πάνω απ' όλα υπερασπίζονται σε πραγματικά δύσκολες συνθήκες τα δικαιώματα των γυναικών σε συνθήκες πολέμου και αναδεικνύουν τη βλάβη που προκαλεί ο πόλεμος σε αυτά. Ο ιδεολογικός αγώνας για να ξεσκεπαστεί και να απορριφθεί η μιλιταριστική ιδεολογία και 4

5 πολιτική είναι συστηματικός. Αξίζει να σημειώσουμε ότι η ανθρώπινη ασπίδα για τους Παλαιστίνιους μαζί με την απόρριψη της Κατοχής του Ισραήλ στα εδάφη τους, είχε ξεκινήσει από το 2001, από τις Γυναίκες στα Μαύρα, με μεγάλες ομάδες που πήγαιναν εκεί στα σημεία ελέγχου και στέκονταν 10 μέρες από το πρωί ως το βράδυ για να καταγγέλλουν την καταστολή του ισραηλινού στρατού και να την δημοσιοποιούν σε όλο τον κόσμο. Τέλος και σημαντικό, αν και όχι και τόσο καινούριο, δίπλα από κάθε στρατόπεδο φαντάρων στήνεται και ένα στρατόπεδο πορνείας, συνήθως καταναγκαστικής, πράγμα που αποτελεί μεγάλη και συστηματική βία κατά των γυναικών σε καιρό πολέμου. Οι μετακινήσεις των στρατευμάτων αποτελούν το ευφορότερο έδαφος για την αύξηση της πορνείας σήμερα, όπως τόσο πολύ έχει συμβεί στο παρελθόν. Και δεν μπορούμε να ξεχάσουμε τις ηλικιωμένες Γιαπωνέζες θύματα καταναγκαστικής πορνείας στο Β Παγκόσμιο Πόλεμο, που μόλις πριν λίγα χρόνια φτιάξανε συλλόγους και αγωνίζονται για την αναγνώριση αυτού του εγκλήματος εναντίον τους απαιτώντας να τους ζητηθεί δημόσια συγνώμη για όσα υπέστησαν. Αυτό το στοιχείο μπορεί να συζητηθεί στην αυριανή θεματική, αν και αφορά και τις δύο. ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Να εργαζόμαστε συστηματικά ενάντια στον πόλεμο και τον εθνικισμό, να έχουμε λόγο για το στρατιωτικό προϋπολογισμό της χώρας μας, να διακηρύξουμε, όπως έγινε στην παρέλαση της 25ης Μαρτίου, ότι "Όλα τα όπλα είναι φονικά, και τα αμερικάνικα και τα ελληνικά". Να συγκροτήσουμε κάποια αλληλεγγύη στις γυναίκες του Ιράκ αφού ψάξουμε και διαμορφώσουμε μια σχετική ευκαιρία. Να βοηθήσουμε και να συνεργαστούμε με την οργάνωση "Χέρια πάνω από τη διαχωριστική γραμμή", στην οποία συμμετέχουν Ελληνοκύπριες και Τουρκοκύπριες της Κύπρου και του εξωτερικού αλλά και μετανάστριες 5