ιασκέδαση επί τόπου Παιχνίδι και Τέχνη στην Αρχιτεκτονική Τοπίου. ΠΑΝΤΕΛΙΑ ΣΤΕΛΛΑ Αρχ. Μηχ. (ΕΜΠ), Αρχ. Τοπίου (GSD, HARVARD UNIVERSITY) Ταξίλου 39, Ιλίσια, 15771, Αθήνα, Ελλάδα Με το εξώφυλλο του αµερικανικού περιοδικού Αρχιτεκτονικής Τοπίου το 1979 να παρουσιάζει έναν κήπο διακοσµηµένο µε ψωµάκια και µε την καλλιτέχνη και αρχιτέκτονα τοπίου Martha Schwartz να παίζει µε τις έννοιες της τέχνης, της φύσης και του τοπίου ξεκίνησε ένα κίνηµα στο χώρο της Αρχιτεκτονικής Τοπίου που αρνείται τη σοβαροφανή προσέγγιση στο σχεδιασµό και υποστηρίζει ότι, ναι! το τοπίο µπορεί να είναι και διασκεδαστικό. Σήµερα, περισσότερο από 30 χρόνια αργότερα, η Αρχιτεκτονική Τοπίου παρουσιάζεται αδιαµφισβήτητα επηρεασµένη από αυτή τη δόση καθηµερινής τρέλας στο σχεδιασµό του τοπίου. Πολλά προτεινόµενα και πραγµατοποιηµένα έργα ξεφεύγουν πλέον από τη νατουραλιστική, ασφαλή και καθώς πρέπει προσέγγιση της Aρχιτεκτονικής Tοπίου και προκαλούν, σοκάρουν, εντυπωσιάζουν, εισάγοντας το στοιχείο της καθαρόαιµης τέχνης στον ιδιωτικό αλλά και το δηµόσιο χώρο. Αρχιτέκτονες τοπίου παίζουν µε πρωτότυπες ιδέες, πολύχρωµα υλικά και αναπάντεχες σχέσεις των στοιχείων του χώρου, χρησιµοποιούν καθηµερινά αντικείµενα µε αντισυµβατικό τρόπο και διαµορφώνουν ένα τοπίο παράξενο, ιδιαίτερο, µεταµοντέρνο που προκαλεί έντονα συναισθήµατα, σκέψεις και ερωτηµατικά. Προσεγγίζουν το τοπίο µε µια παιχνιδιάρικη και ανάλαφρη διάθεση τόσο σε σχέση µε το χώρο που τελικά διαµορφώνεται όσο και κατά τη διάρκεια του σχεδιασµού του. Με αφορµή λοιπόν το έργο της Martha Schwartz και αναζητώντας τη σχέση της Αρχιτεκτονικής Τοπίου µε την Τέχνη και το Παιχνίδι πραγµατοποιούµε ένα ταξίδι σε ένα παράλληλο σύµπαν, σε έναν κόσµο όπου τίποτα δεν είναι δεδοµένο. Εκεί όπου τα παιδιά παίζουν και οι ενήλικες διασκεδάζουν και γίνονται και πάλι παιδιά. Λέξεις-κλειδιά: Αρχιτεκτονική Τοπίου, Τέχνη, ιασκέδαση, Παιχνίδι, Παιδική Χαρά, Χρώµα, Πρωτοτυπία, Martha Schwartz, Αφηρηµένη Έννοια, Εννοιολογική Προσέγγιση Fun on site Art and Play in Landscape Architecture. PANTELIA STELLA Architect (NTUA), Landscape Architect (GSD, Harvard University) 39 Taxilou st, 15771 Athens, Greece
A cover of 1979 Landscape Architecture Magazine presenting a garden decorated with bagels, and Martha Schwartz, an artist and landscape architect, playing with the concepts of Art, Nature and the Landscape, were the main ingredients of the beginning of a revolutionary movement that by denying the serious approach towards the design declared that, Yes!, Landscape Architecture could also be fun. Today, more than 30 years later, Landscape Architecture has definitely been influenced by this first appearance of a fresh and irrational concept in design. Various projects, proposed and built, are going beyond the naturalistic, safe and expected character of landscape architecture and they provoke shock and surprise the users, by inserting the element of Art in private and public spaces. Landscape Architects that have interesting concepts, redefine spatial relations and use colorful materials and everyday objects in unexpected ways, organize a conceptual landscape that creates intense feelings, thoughts and questions. They present a playful and fun attitude towards not only the final product, the space that is designed and created, but also during the design process itself. Having Martha Schwartz Landscape Architecture as our guide and in an attempt to explore the connection between Landscape Architecture and the essences of Art and Play, we are travelling in a parallel universe, a world where nothing can be taken for granted; a place where children play on site and grown-ups have fun and become children again. Key words: Landscape Architecture, Art, Fun, Play, Playground, Color, Innovation, Martha Schwartz, conceptual design Εισαγωγή Μια φωτογραφία ενός κήπου διακοσµηµένου µε ψωµάκια στο εξώφυλλο του περιοδικού Landscape Architecture (εικ.1) ήταν αρκετή για να δηµιουργήσει αίσθηση και να προκαλέσει ποικίλες αντιδράσεις στις Ηνωµένες Πολιτείες της Αµερικής λίγο πριν τη δεκαετία του 80. Ταυτόχρονα ήταν η αφορµή για να προβληθεί µια άλλη προσέγγιση της Αρχιτεκτονικής Τοπίου, επηρεάζοντας την Αρχιτεκτονική ηµιουργία τότε αλλά ακόµα και σήµερα, σε ολόκληρο τον κόσµο. Βασικά ήταν µάλλον θέµα τύχης. «Τι να πω, βρισκόµουν στο σωστό µέρος, τη σωστή στιγµή» δηλώνει εκ των υστέρων η Martha Schwartz, περιγράφοντας πως όταν δηµιουργούσε (και σχεδίαζε) το Bagel Garden δεν είχε φανταστεί ούτε στο ελάχιστο τι επρόκειτο να ακολουθήσει. Η ιδέα βασίστηκε στο χιούµορ, σε ένα αστείο που αποφάσισε να παίξει στον τότεσύζυγό της (και διάσηµο αρχιτέκτονα τοπίου) Peter Walker, ο οποίος επέστρεφε από επαγγελµατικό ταξίδι. Μέσα στις ετοιµασίες της γιορτής για το καλωσόρισµα διακόσµησε τη µικρή πίσω αυλή του σπιτιού τους στρώνοντας µοβ χαλίκια στο περιµετρικό µονοπάτι και 96 ψωµάκια σε κάνναβο των 30 ιντσών. Παρόλο που στην επέµβασή της χρησιµοποίησε και φυτικό υλικό, 30 αγήρατα (ageratum) µε µοβ άνθη για να ταιριάζουν χρωµατικά µε το χαλίκι, η προσοχή όλων επικεντρώθηκε στα ψωµάκια, και το έργο ονοµάστηκε Bagel Garden. «Η µόνη ιδιοφυής κίνηση ήταν να καλέσω (στη γιορτή) τον φίλο µου Alan Ward να φέρει την κάµερα για να φωτογραφήσει το σκηνικό». Στη συνέχεια µια φίλη της από το New York Magazine πρότεινε το θέµα για δηµοσίευση στο περιοδικό Landscape Architecture, και όλως
τυχαίως ο τότε συντάκτης του περιοδικού είδε κάτι και το επέλεξε για θέµα εξωφύλλου, µε συνέπεια την µετέπειτα απόλυσή του (Richardson 2008). Η Αρχιτεκτονική Τοπίου, ως Θεωρεία και Πράξη, στην Αµερική του 1970 ήταν έντονα επηρεασµένη από τους Νατουραλιστές, τη γλαφυρότητα των αγγλικών κήπων και τα περιβαλλοντικά κινήµατα που υποστήριζαν την επιστροφή στη φύση. Σχεδιάστε µε τη φύση κι όχι εναντίον της, υποστήριζε ο Ian McHarg (McHarg 1992), ακολουθείστε τους νόµους της φύσης και µιµηθείτε την αισθητική της. Στις Ηνωµένες Πολιτείες υπήρχε η πεποίθηση πως το επιτυχηµένο σχέδιο Αρχιτεκτονικής Τοπίου είχε ως αποτέλεσµα έναν χώρο που έµοιαζε απόλυτα φυσικός, σαν να µην έχει επέµβει το ανθρώπινο χέρι. Τρανό παράδειγµα αποτελεί το Central Park της Νέας Υόρκης που πραγµατικά µοιάζει σαν να προϋπήρχε της πόλης. Πρόκειται ίσως για το πιο διάσηµο πάρκο στον κόσµο, µε αναµφισβήτητη αξία και πολλαπλές θετικές επιπτώσεις στην πόλη της Νέας Υόρκης αλλά και σε παγκόσµια κλίµακα, που όµως λίγοι συνειδητοποιούν πως αυτό το αναπόσπαστο σήµερα- κοµµάτι του τοπίου του Manhattan στην πραγµατικότητα είναι απολύτως τεχνητό. Με παρόµοια αισθητική προσέγγιση σχεδιάστηκαν οι περισσότεροι αστικοί δηµόσιοι χώροι της εποχής, σε µια προσπάθεια να επανέλθει στις πόλεις το χαµένο στοιχείο της αγνής φύσης που τόσο έντονα απουσίαζε. Όσο πιο φυσικό -εποµένως- το αποτέλεσµα σχεδιασµού, τόσο πιο σωστή η σχεδίαση. Σε αυτό το γενικό πλαίσιο το έργο της Martha Schwartz προσγειώθηκε προκλητικό, αφελές, αντιδραστικό και αστείο. Τα βασικά στοιχεία που παρουσίαζε, το χιούµορ, το αναπάντεχο, το πολύχρωµο το τεχνητό και το καθηµερινό δεν συνηθίζονταν στα σοβαρά έργα αρχιτεκτονικής τοπίου της εποχής. Πολλοί θεώρησαν το έργο της ρηχό, ανεπιτυχές και προσβλητικό. Άλλοι ωστόσο το βρίσκουν ιδιοφυές. Ορίστε ένα καθαρόαιµο έργο τέχνης. Υλικά και Μέθοδοι Σήµερα, σχεδόν 30 χρόνια αργότερα, το γενικό πλαίσιο της Αρχιτεκτονικής Τοπίου έχει αλλάξει σε παγκόσµια κλίµακα και µπορούµε πια να κρίνουµε µε την ασφάλεια της απόστασης την ιστορία του Bagel Garden και πώς αυτό το έργο επηρέασε το τοπίο σήµερα. Η δηµιουργός του Martha Schwartz θεωρείται µητέρα του µεταµοντέρνου εννοιολογικού σχεδιασµού (Richardson 2008) και το αρχιτεκτονικό της έργο εξακολουθεί µέχρι και σήµερα να διακρίνεται από µια παρόµοια παιχνιδιάρικη διάθεση και φρεσκάδα. Με αφορµή λοιπόν τη Martha Schwartz, µε υλικό µια επιλογή από το χτισµένο της έργο και µε τη µέθοδο της παρατήρησης θα προσπαθήσουµε να εξετάσουµε την Αρχιτεκτονική Τοπίου µέσα από την αφέλεια του παιδιού και την παιχνιδιάρικη διάθεση του καλλιτέχνη. Η Martha Schwartz παίζει µε τις έννοιες εισάγοντας το στοιχείο της τέχνης σαν αφορµή, σαν ιδέα ή σαν δικαιολογία. Κι εµείς θα αναλύσουµε το παιχνίδι αυτό τόσο ως πρόθεση κατά το σχεδιασµό όσο και ως τελικά διαµορφωµένο χώρο για να διασκεδάσουµε µε τις έννοιες και να συσχετίσουµε το τοπίο, τη φύση, την πόλη και τον άνθρωπο. Παιχνίδια και Παρατηρήσεις Φυσικά Παιχνίδια. Στην έκθεση City of Tomorrow, στη Σουηδία η Martha Schwartz παρουσίασε την ιτιά κλαίουσα του µέλλοντος (Weeping Willow) (εικ.2). Πρόκειται για
ένα δέντρο που δεν εξαρτάται από το φυσικό περιβάλλον ούτε από τις καιρικές συνθήκες. Μπορεί να υπάρξει παντού, πάντα, και εκθέτει όλα τα χαρακτηριστικά του κάθε εποχή. Η ιτιά του µέλλοντος διατηρεί τα βασικά χαρακτηριστικά που παρουσιάζει µια ιτιά κλαίουσα στο παραδοσιακό τοπίο. Ο επισκέπτης του κήπου του µέλλοντος µπορεί να βιώσει την εµπειρία του προσωπικού χώρου που δηµιουργείται κάτω από τα κλαδιά του δέντρου, µπορεί να ακούσει τον ήχο που κάνουν τα κλαδιά όταν τα φυσά ο άνεµος. Μάλιστα στην ιτιά του µέλλοντος της Martha Schwartz η ακουστική εµπειρία εµπλουτίζεται από τεχνητούς ήχους-θρήνους γυναικών που εκπέµπονται από ηχεία στον κορµό-στύλο του δέντρου, δικαιώνοντας το µύθο και το όνοµα της κλαίουσας. Με αυτό το καλλιτεχνικό έργο σχολιάζει η Martha Schwartz το τεχνητό και το φυσικό στο τοπίο, έννοιες που ειδικά στην εποχή µας επιδέχονται πολλαπλές ερµηνείες. Γιατί όταν το τεχνητό µοιάζει µε φυσικό και όταν το φυσικό παρουσιάζεται ειλικρινά τεχνητό και ανθρωπογενές θίγεται το ζήτηµα της ουσίας του τοπίου και της φύσης σε σχέση µε την εµφάνιση, την υφή, τα επιµέρους χαρακτηριστικά και τελικά την βιωµατική εµπειρία του χρήστη. Χρωµατικά Παιχνίδια. Ο κήπος της κατοικίας της οικογένειας Davis, στο El Paso του Texas (εικ.3) αποτελεί µια αναφορά στη µεξικάνικη αρχιτεκτονική, σύµφωνα µε την επιθυµία του πελάτη. Αποτελείται από µια σειρά υπαίθριων δωµατίων, µια παράθεση περιτειχισµένων κήπων όπου το χρώµα κυριαρχεί και δηµιουργεί εντελώς διαφορετικά συναισθήµατα και διαθέσεις σε κάθε χώρο. Το χρώµα στους τοίχους, βασικό χαρακτηριστικό της µεξικάνικης αρχιτεκτονικής, ανάγεται σε πρωταγωνιστικό στοιχείο του κήπου ενώ το φυτικό στοιχείο οι κάκτοι- εµφανίζονται σαν προσωρινοί επισκέπτες στο παράξενου αυτό τοπίο. Παιχνίδια φωτός και σκιάς. Για την ανάπλαση του χώρου µπροστά από το κτίριο της πολεοδοµίας στην Ουάσιγκτον (Department of Housing and Urban Development HUD) (εικ.4) το ζητούµενο ήταν η δηµιουργία ενός ζωντανού αστικού χώρου που σέβεται και δεν ανταγωνίζεται το ιστορικό κτίριο του Marcel Breuer. Η πλατεία, χτισµένη πάνω από υπόγειο χώρο στάθµευσης, δεν παρείχε τη δυνατότητα φύτευσης δέντρων, ενώ η ανάγκη για σκίαση ήταν επιτακτική για τη χρήση του χώρου καθ όλη τη διάρκεια της µέρας, όλο το χρόνο. Η τελική πρόταση της Martha Schwartz παρουσιάζει µία σύνθεση καθιστικών, δοχείων φυτεµένων µε γρασίδι και στεγάστρων σε κυκλικά µοτίβα. Το ρόλο των δέντρων ανέλαβαν τα λευκά στέγαστρα που σκιάζουν µε παιχνιδιάρικο τρόπο την πλατεία κατά τη διάρκεια της ηµέρας δηµιουργώντας έναν ελκυστικό χώρο στάσης. Το βράδυ τα ίδια στέγαστρα φωτισµένα εσωτερικά, λειτουργούν σαν ιαπωνικά φανάρια αστικού χώρου που δηµιουργούν τις απαραίτητες συνθήκες χρήσης της πλατείας τις βραδινές ώρες. Ταυτόχρονα η χρήση του φωτισµού κάτω από τις αστικές γλάστρες δηµιουργεί την εντύπωση πως όλα τα στοιχεία της πλατείας αιωρούνται στο χώρο, και τελικά το τοπίο µοιάζει ανάλαφρο, προσωρινό, σαν σύννεφο, που έτυχε να περνά µπροστά από το προαναφερθέν ιστορικό κτίριο. Παιδικά Παιχνίδια. Η σχέση του παιδικού παιχνιδιού µε ένα χαρούµενο και πολύχρωµο περιβάλλον είναι πολύ συνηθισµένη, βασική και αναµενόµενη. Στο πάρκο του St. Mary Churchyard στο Λονδίνο, (εικ.5) η Martha Schwartz δηµιουργεί ένα απόλυτα παιδικό τοπίο βάφοντας µε πορτοκαλί και κόκκινο χρώµα κύκλους στο έδαφος και τεχνητούς λαστιχένιους λόφους ορειβασίας ενώ διαλέγει πρωτότυπα στοιχεία παιχνιδιού του εµπορίου. Η αµεσότητα του σχεδιασµού και της κατασκευής της
παιδικής χαράς µοιάζει µε παιδική αφέλεια, τόσο ταιριαστή στο χαρακτήρα του τοπίου που διαµορφώνει. Εκτός του χώρου της παιδικής χαράς το πάρκο περιλαµβάνει µαρµάρινες λεκάνες συλλογής µικρής ποσότητας βρόχινου νερού, που µε τη σειρά τους προδιαθέτουν για παιχνίδια µε το νερό µεταξύ των παιδιών κάθε ηλικίας. Σφαιρικά στοιχεία απλώνονται σαν µανιτάρια κάτω από τα υπάρχοντα δέντρα προσφέροντας άνετα καθιστικά. Οι χρήστες του χώρου δηλώνουν ενθουσιασµένοι µε το τοπίο ανεξαρτήτως ηλικίας, ενώ στο γραφείο της Αρχιτέκτονος Τοπίου έχουν σταλεί γράµµατα από παιδιά της περιοχής που εκφράζουν τις ευχαριστίες τους µε ζωγραφιές και παιδικά σχόλια. Μορφολογικά Παιχνίδια. Στην πλατεία του Jacob Javits στη Νέα Υόρκη, βασικός στόχος του σχεδιασµού ήταν να δηµιουργηθεί ένας χώρος στάσης για τους περαστικούς που να επιτρέπει και στους εργαζόµενους να καθίσουν και να πάρουν το µεσηµεριανό κολατσιό τους. Υπήρχε δηλαδή η ανάγκη για ένα µεγάλο παγκάκι, έναν συνηθισµένο χώρο αστικού καθιστικού. Με λίγη φαντασία και έντονη καλλιτεχνική διάθεση, µέσω της αναφοράς στο έργο του Richard Serra αυτή η πολλή απλή ανάγκη ύπαρξης καθιστικού ανάχθηκε σε ένα αστικό έργο τέχνης. Τελικά ο χώρος παρουσιάζεται απόλυτα λειτουργικός, µε µια τεράστια δυνατότητα καθισµάτων ενώ στοιχεία υποστήριξης της χρήσης του κατά τις µεσηµεριανές ώρες (κάδοι απορριµµάτων, κρήνες, στοιχεία ψεκασµού-δροσισµού) αποτελούν επίσης στοιχείο της σχεδιαστικής πρότασης κι όχι επιπρόσθετα αντικείµενα αστικής επίπλωσης. Αστικά Παιχνίδια. Η πλατεία του Grand Canal Square, στο ουβλίνο της Ιρλανδίας αποτελεί ένα παράδειγµα έργου Αρχιτεκτονικής Τοπίου όπου ο δηµόσιος χώρος αντιµετωπίζεται σαν στοιχείο της ίδιας της πόλης, σαν κοµµάτι ενός ευρύτερου αστικού τοπίου. Η πλατεία ακολουθεί την αισθητική των κτιρίων που την περιβάλλουν δηλώνοντας πως ουσιαστικά αποτελεί συνέχειά τους, είναι κατασκευασµένη από παρόµοια υλικά και έχει ως στόχο τη συγκέντρωση κοινού και την ανεµπόδιστη διέλευση των επισκεπτών. Η Martha Schwartz εδώ παίζει µε τα θέµατα που συνθέτουν το συγκεκριµένο αστικό τοπίο, µε τον πολιτισµό, τη φύση και την ιστορία και συµβολικά απλώνει τα πολύχρωµα εννοιολογικά χαλιά της πάνω στο ουδέτερο έδαφος της βιοµηχανικής ζώνης. Το κόκκινο χαλί αναφέρεται στο θεατρικό χαρακτήρα της περιοχής και στο νεόδµητο γειτονικό κτίριο Θεάτρου και είναι ενεργητικό, προκλητικό και κυρίαρχο στο χώρο, ενώ το πράσινο χαλί συµβολίζει το φυσικό τοπίο, και µέσω της επιλογής των φυτών κάνει µια ιστορική αναφορά στον υδροβιότοπου που υπήρχε στην περιοχή. Ιστορικά Παιχνίδια. Στις σύγχρονες πόλεις η ιστορία του τόπου αποτελεί σηµαντικό στοιχείο του αστικού τοπίου και εποµένως η αναφορά στη µνήµη είναι επιθυµητή σε αναπλάσεις δηµοσίων χώρων. Πολλές φορές µάλιστα οι στιβάδες της ιστορίας σε έναν τόπο είναι πολλές, όπως συµβαίνει και στην πλατεία Exchange Square του Manchester. Σε αυτό το έργο η Martha Schwartz παίζει µε την ιστορία της πόλης διαµορφώνοντας ένα σύγχρονο αστικό τοπίο που αφουγκράζεται το παρόν, απαντάει σε όλες τις ανάγκες του χώρου σήµερα και κρατάει ζωντανή τη µνήµη αυτών που έχουν περάσει. Οι ράγες τρένου στο δάπεδο της πλατείας αναφέρονται στην ιστορική σηµασία του σιδηρόδροµου στην ανάπτυξη της πόλης του Manchester ενώ κινητά παγκάκια κατά µήκος των γραµµών αυτών παραπέµπουν στους συρµούς και προτρέπουν τους χρήστες να δώσουν κίνηση όντας καθιστοί. Μεταξύ των σιδηροδροµικών γραµµών είναι
τοποθετηµένα επιδαπέδια πολύχρωµα υαλότουβλα που φωτίζονται από κάτω και επαναφέρουν στην πλατεία την αίσθηση της σύγχρονης εποχής τις βραδινές ώρες. Το στοιχείο του νερού που εκφράζεται εδώ ως ένα γραµµικό κανάλι µε stepping stones αποτελεί ιστορική αναφορά στο Hanging Ditch, ένα χαντάκι που συνέδεε δύο ποτάµια στο Manchester και καλύφθηκε κατά τα τέλη του 18 ου αιώνα. Παρά τις εκτεταµένες ιστορικές αναφορές η πλατεία Exchange Square παρουσιάζει όλα τα στοιχεία που θα καθιστούσαν έναν αστικό χώρο επιτυχή στο σχεδιασµό του. Συνδυάζει στάση και κίνηση, σκιά και φως, αφηρηµένο και συγκεκριµένο και συνδέει τα διαφορετικά επίπεδα της πόλης που την περιβάλλει ενώ συνδέει το σήµερα µε το χθες. Εννοιολογικά Παιχνίδια. Το έργο Splice Garden της Martha Schwartz αποτελεί ένα πολυδιάστατο υβριδικό εννοιολογικό τοπίο. Πρόκειται για ένα έργο τέχνης στην οροφή του µικροβιολογικού ερευνητικού κέντρου Whitehead Institute στο Cambridge, MA, σε έναν χώρο όπου θα µπορούσε να βρίσκεται ένας κήπος ανοικτός στο προσωπικό του εργαστηρίου. Αλλά όχι. Οι ψηλοί περιµετρικοί τοίχοι σε συνδυασµό µε την αδυναµία της πλάκας δαπέδου να δεχτεί επιπλέον βάρος καθιστούσαν τη δηµιουργία ενός βατού δώµατος απαγορευτική. Επιπλέον η απουσία πηγής νερού στο εν λόγω επίπεδο, το χαµηλό επιθυµητό κόστος της εγκατάστασης και η αδυναµία του κέντρου να παρέχει προσωπικό για την συντήρηση των φυτών απέκλειαν µε τη σειρά τους τη δηµιουργία ενός φυτεµένου δώµατος. Ο χώρος θα µπορούσε µόνο να προσφέρει την ψευδαίσθηση ενός κήπου, κι αυτό αποκλειστικά µέσω της θέασής του. Η στρατηγική που ακολούθησε η Martha Schwartz είναι η δηµιουργία ενός κήπου µέσω της αφαίρεσης, του συµβολισµού και της αναφοράς στο αντικείµενο της έρευνας του κτιρίου που τον φιλοξενεί. Έτσι δηµιούργησε έναν κήπο-υβρίδιο που αφηγείται τους κινδύνους που παραµονεύουν από το συνδυασµό στοιχείων DNA διαφορετικών οργανισµών. ηµιούργησε έναν τερατόµορφο κήπο που ενώ το ένα τµήµα του παραπέµπει σε τοπίο Γαλλικής Αναγέννησης, το άλλο ακολουθεί την ιαπωνική αισθητική των κήπων Zen. Η Αρχιτεκτονική Τοπίου στην οποία αναφέρεται παρουσιάζεται αλλοιωµένη και παραµορφωµένη και στις δύο περιπτώσεις, ενώ ποικίλα παράδοξα συµβαίνουν: δέντρα µεγαλώνουν από τον τοίχο, κρέµονται ή φυτρώνουν αντί για βράχια. Προφανώς όλα τα στοιχεία του Splice Garden είναι πλαστικά ή καλυµµένα µε Astroturf. Και προφανώς είναι όλα βαµµένα σε αποχρώσεις του πράσινου, για να αποφευχθεί οποιασδήποτε µορφής απορία για το αν πρόκειται για κήπο ή όχι. Ναι, πρόκειται για ένα εννοιολογικό παιχνίδι τέχνης και αρχιτεκτονικής τοπίου, φυσικού και τεχνητού, πραγµατικότητας και ψευδαίσθησης. Μα πάνω από όλα πρόκειται για ένα χιουµοριστικό σχόλιο που θέτει ερωτήµατα χωρίς να παρέχει καµιά απάντηση. Επίλογος-Συµπεράσµατα Η Αρχιτεκτονική Τοπίου της Martha Schwartz παίζει µε το τοπίο µε µια φρεσκάδα που δεν συναντάται συχνά. Αντιµετωπίζει το σχεδιασµό µε µια ανάλαφρη διάθεση που αν και πολλοί την έχουν χαρακτηρίσει ρηχή και επιφανειακή, ουσιαστικά δηλώνει αίσθηση του χιούµορ και καλλιτεχνική παιδεία. Επηρεασµένη από τους µινιµαλιστές καλλιτέχνες και Land Artists αντιλαµβάνεται το τοπίο σαν έναν καµβά όπου µπορεί να εκφράσει καλλιτεχνικές ανησυχίες και να διασκεδάσει µε την καθηµερινότητα. Η Martha Schwartz δεν θεωρεί την έννοια του τοπίου συνώνυµο της φύσης. Το τοπίο το ορίζει ως αυτό το οριζόντιο επίπεδο που µας περιβάλλει και εκτείνεται παντού ολόγυρά
µας. Εκεί πάνω πατούν τα κτίρια και οι πόλεις, εκεί φυτρώνουν τα δέντρα, εκεί περπατάµε και βιώνουµε τις καιρικές συνθήκες, εκεί συναντιόµαστε, παίζουµε, διασκεδάζουµε, αυτό κοιτάµε από το παράθυρο του σπιτιού µας. Αποσυνδέοντας το τοπίο από την παραδοσιακή σχέση του µε το φυτικό και το φυτεµένο δεν διστάζει να προτείνει λύσεις πλαστικές, τεχνητές, αναπάντεχες, πολύχρωµες. Κρατά όµως την ανθρώπινη φύση στο κέντρο των σχεδιαστικών της προτάσεων, και διαµορφώνει χώρους που αναφέρονται βασικά και πρωταρχικά στον άνθρωπο. Έχοντας µάλιστα απεγκλωβίσει το σχεδιασµό και την Αρχιτεκτονική Τοπίου από τη σοβαροφάνεια και τον ορθολογισµό µάς διασκεδάζει µε τις επιλογές της και προτείνει να διασκεδάσουµε κι εµείς µε τη σειρά µας. Είτε ως χρήστες του χώρου είτε ως Αρχιτέκτονες Τοπίου µπορούµε να αφήσουµε ελεύθερη τη φαντασία και να ζήσουµε το τοπίο χωρίς ενοχές. Ψυχαγωγία, παιχνίδι και τέχνη, διασκέδαση επί τόπου. Ευχαριστίες Για τη συγκεκριµένη εργασία θα ήθελα να ευχαριστήσω την ίδια την πρωταγωνίστρια του κειµένου, τη Martha Schwartz που έχει αποτελέσει και εξακολουθεί να αποτελεί πηγή έµπνευσης. Την ευχαριστώ επίσης που επέτρεψε τη χρήση φωτογραφικού υλικού των έργων της. Επίσης θα ήθελα να ευχαριστήσω τους συναδέλφους µου στο γραφείο Martha Schwartz, Inc. στο Cambridge το 2008, που ξενύχτησαν κι αυτοί διασκεδάζοντας. Βιβλιογραφία Ian L. McHarg, Design With Nature, John Willey & Sons, Inc., 1992 Tim Richardson, Avant Gardeners, Thames and Hudson, 2008 Simon Swaffield (ed), Theory in Landscape Architecture, a reader, University of Pennsylvania Press, 2002 Charles Waldheim (ed.), The Landscape Urbanism Reader, Princeton Architectural Press, 2006 www.marthaschwartz.com (website) Εικόνες Εικόνα 1: The Bagel Garden στο εξώφυλλο του αµερικανικού περιοδικού Landscape Architecture, 1979. The Bagel Garden on the front cover of Landscape architecture Magazine, 1979.
Εικόνα 2. City of Tomorrow, Weeping Willow Εικόνα 3. Davis Residence Εικόνα 4. HUD Plaza Improvements Εικόνα 5. St. Mary s Churchyard Εικόνα 6. Jacob Javits Plaza Εικόνα 7. Grand Canal Square Εικόνα 8. Exchange Square Εικόνα 9. Splice Garden Σηµείωση. Όλες οι φωτογραφίες προέρχονται από το www.marthaschwartz.com, και χρησιµοποιούνται µε την άδεια του γραφείου Martha Schwartz Partners.