ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΗ ΚΑΙ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΤΗΣ ΚΙΝΗΣΗΣ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ ΣΤΗΝ ΑΚΟΡΕΣΤΗ ΖΩΝΗ ΤΟΥ ΕΔΑΦΟΥΣ ΜΕ ΧΡΗΣΗ ΛΥΣΙΜΕΤΡΩΝ

Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Γεωπονική Σχολή Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών Ειδίκευση Γεωργικής Μηχανικής και Υδατικών Πόρων ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΗ ΚΑΙ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΤΗΣ ΚΙΝΗΣΗΣ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ ΣΤΗΝ ΑΚΟΡΕΣΤΗ ΖΩΝΗ ΤΟΥ ΕΔΑΦΟΥΣ ΜΕ ΧΡΗΣΗ ΛΥΣΙΜΕΤΡΩΝ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ Γ. ΠΑΡΑΣΚΕΥΑΣ Πτυχιούχος Γεωπόνος Α.Π.Θ. ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΕΠΙΒΛΕΠΟΝΤΕΣ ΧΡΗΣΤΟΣ Σ. ΜΠΑΜΠΑΤΖΙΜΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΑΝΤΑΖΗΣ Ε. ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΛΕΚΤΟΡΑΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 21

ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΥ Γ. ΠΑΡΑΣΚΕΥΑ Πτυχιούχου Γεωπόνου Α.Π.Θ. ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΗ ΚΑΙ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΤΗΣ ΚΙΝΗΣΗΣ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ ΣΤΗΝ ΑΚΟΡΕΣΤΗ ΖΩΝΗ ΤΟΥ ΕΔΑΦΟΥΣ ΜΕ ΧΡΗΣΗ ΛΥΣΙΜΕΤΡΩΝ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ Υποβλήθηκε στη Γεωπονική Σχολή Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών Ειδίκευση Γεωργικής Μηχανικής και Υδατικών Πόρων Ημερομηνία προφορικής εξέτασης : 28 Ιουνίου 21 ΤΡΙΜΕΛΗΣ ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Καθηγητής Χρήστος Μπαμπατζιμόπουλος, Επιβλέπων Λέκτορας Πανταζής Γεωργίου, Επιβλέπων Καθηγητής Βασίλειος Αντωνόπουλος, Εξεταστής

Χαράλαμπος Γ. Παρασκευάς Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Πειραματική και θεωρητική μελέτη της κίνησης του νερού στην ακόρεστη ζώνη του εδάφους με χρήση λυσίμετρων ISBN «Η έγκριση της παρούσης Μεταπτυχιακής Διατριβής από τη Γεωπονική Σχολή του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης δεν υποδηλώνει αποδοχή των γνωμών του συγγραφέως» (Ν. 5343/1932, άρθρο 22, παράγραφος 2)

στους γονείς μου, Γιώργο και Μαρία

λυσὶμετρον : συσκευὴ διὰ τὴν μὲτρησιν τῆς διηθὴσεως τοῦ ὔδατος ἐντὸς τῶν ἐδαφῶν καὶ διὰ τὸν προσδιορισμὸν τῶν απομακρυνομὲνων διαλυτῶν συστατικῶν κατὰ τὴν στρὰγγισιν Πολύγλωσσο Τεχνικὸ Λεξικὸ Ἀρδεὺσεων καὶ Ἀποστραγγὶσεων, Τ.Ε.Ε., Ἀθήναι 1975

Πρόλογος Πρόλογος Το νερό θεωρείται ένας από τους πιο σημαντικούς φυσικούς πόρους. Εκτός από το γεγονός ότι καλύπτει τις βασικές ανάγκες επιβίωσης του ανθρώπινου είδους, αποτελεί βασικό παράγοντα ανάπτυξης και η ύπαρξή του είναι ζωτικής σημασίας για όλα τα παγκόσμια οικοσυστήματα και τη μεταξύ τους ισορροπία. Το πρόβλημα της υποβάθμισης και έλλειψης του νερού αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα του πλανήτη μας. Το πρόβλημα αυτό παρατηρείται εντονότερα στις μεσογειακές χώρες, που υποφέρουν περισσότερο από τις συνέπειές της, ενώ αναμένεται και όξυνση του φαινομένου λόγω και της αλλαγής του παγκόσμιου κλίματος (αύξηση θερμοκρασίας, μείωση βροχοπτώσεων). Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, η οδηγία πλαίσιο για το νερό 2/6 αναγνωρίζει τη μεγάλη σημασία των υδατικών πόρων, θέτοντας το πολιτικό και θεσμικό πλαίσιο για την προστασία και ολοκληρωμένη διαχείριση των υδάτων σε επίπεδο υδρολογικής λεκάνης με ενεργή συμμετοχή των πολιτών. Έτσι λοιπόν είναι αναγκαία μια νέα κουλτούρα όσον αφορά το νερό, η οποία αφενός θα διασφαλίζει την κάλυψη των αναγκών του ανθρώπου στο παρόν και στο μέλλον και αφετέρου θα εξασφαλίζει νερό για τις ανάγκες των φυσικών οικοσυστημάτων. Η εξοικονόμηση νερού έχει αναγνωριστεί ως κεντρική προτεραιότητα διεθνώς, ωστόσο η έλλειψη ενημέρωσης αποτελεί μεγάλο εμπόδιο στην προσπάθεια συνειδητοποίησης του προβλήματος. Προς την κατεύθυνση αυτής της ενημέρωσης και της εξοικονόμησης νερού - στα περιορισμένα πλαίσια των δυνατοτήτων της - ελπίζω να συμβάλει η παρούσα μεταπτυχιακή διατριβή στην εκπόνηση της οποίας συνέβαλαν πολλά άτομα. Στο σημείο αυτό θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά τον καθηγητή της Γεωπονικής Σχολής του Α.Π.Θ. κ. Χρήστο Μπαμπατζιμόπουλο για την επιλογή του θέματος της διατριβής, τη συνεχή και πλήρη καθοδήγησή του στα πλαίσια εκπόνησής της και για την ε- μπιστοσύνη και υπομονή που μου δείχνει σε όλα τα χρόνια της συνεργασίας μας και το λέκτορα της Γεωπονικής Σχολής του Α.Π.Θ. κ. Πανταζή Γεωργίου για την καθοδήγησή του και τις πολύτιμες και καταλυτικές συμβουλές του, οι οποίοι είναι και οι επιβλέποντες της παρούσας διατριβής. Τον καθηγητή της Γεωπονικής Σχολής του Α.Π.Θ. κ. Βασίλειο Αντωνόπουλο - μέλος της εξεταστικής επιτροπής - για τις υποδείξεις και συμβουλές του στα πλαίσια της διατριβής αυτής καθώς και για την ηθική και συμβουλευτική υποστήριξή του σε όλα τα χρόνια των σπουδών μου. i

Πρόλογος Θα ήθελα να ευχαριστώ όλους τους εργαζόμενους/ες του Ινστιτούτου Εγγείων Βελτιώσεων του Εθνικού Ιδρύματος Αγροτικής Έρευνας (ΕΘ.Ι.ΑΓ.Ε.) για τη συνεισφορά τους στο πειραματικό κομμάτι της διατριβής που χωρίς την βοήθειά τους θα ήταν πολύ δύσκολη η εκπόνηση και ολοκλήρωσή της. Ειδικά θα ήθελα να ευχαριστήσω το διευθυντή του Ινστιτούτου Εγγείων Βελτιώσεων τακτικό ερευνητή κ. Αθανάσιο Πανώρα για τη διάθεση του πειραματικού των λυσίμετρων και όλων των απαραίτητων εργαλείων για την επιτυχή ολοκλήρωση του πειραματικού καθώς και για τις συμβουλές του σε πλήθος ζητημάτων που προέκυψαν κατά τη διάρκεια του πειράματος. Το μεγαλύτερο όμως ευχαριστώ το οφείλω στον ειδικό τεχνικό επιστήμονα του Ινστιτούτου Εγγείων Βελτιώσεων κ. Ανδρέα Ηλία. Η συμβολή του και η βοήθεια που μου παρείχε χωρίς καμία οπισθοβουλία σε όλα τα στάδια του πειραματικού ήταν πολύ σημαντική και δίχως αυτήν η περάτωση της εργασίας θα ήταν αδύνατη. Ευχαριστώ τον πρώην διευθυντή του Ινστιτούτου Βάμβακος και Βιομηχανικών Φυτών του ΕΘ.Ι.ΑΓ.Ε. τακτικό ερευνητή κ. Φώτιο Ξανθόπουλο για την προμήθεια των σπόρων βαμβακιού και φυτοπροστατευτικών προϊόντων καθώς και για τις συμβουλές του όσον αφορά την καλλιέργεια. Επίσης, ευχαριστώ την ερευνήτρια του Ινστιτούτου Βάμβακος και Βιομηχανικών Φυτών κα. Ελένη Τσαλίκη για την εκκόκκιση των δειγμάτων βάμβακος και για την επεξήγηση των ποιοτικών χαρακτηριστικών αυτής. Θα ήθελα επίσης να ευχαριστήσω τον καθηγητή του πανεπιστημίου της Χαβάης κ. Ali Fares και τον ερευνητή του U.S.D.A. κ. James Ayars για τις συμβουλές τους όσον α- φορά τη βαθμονόμηση των οργάνων υγρασίας και για τις εργασίες τους που μου απέστειλαν. Ευχαριστώ τον κ. Δημήτριο Καλαμπίδη μέλος Ειδικού και Εργαστηριακού Διδακτικού Προσωπικού του Εργαστηρίου Γενικής και Γεωργικής Υδραυλικής για το σχεδιασμό και την βοήθειά του στην υλοποίηση του αρδευτικού δικτύου του πειραματικού. Ευχαριστώ το συνάδελφο κ. Βασίλειο Λίτσκα για τη συνεισφορά του στα διάφορα στάδια του πειραματικού και τον τεχνολόγο γεωπόνο κ. Ιωάννη Πανώρα για τη βοήθειά του στη μέτρηση της κορεσμένης υδραυλικής αγωγιμότητας με το περατόμετρο μεταβλητού φορτίου. Ευχαριστώ τον αδερφό μου Αργύρη για τη βοήθεια που μου παρείχε στη σχεδίαση των κατόψεων του πειραματικού και του εξώφυλλου της διατριβής καθώς και για την ηθική στήριξη του. Ευχαριστώ όλους τους διδάσκοντες του μεταπτυχιακού προγράμματος σπουδών της ειδίκευσης Γεωργικής Μηχανικής και Υδατικών Πόρων της Γεωπονικής Σχολής του Α.Π.Θ. για τη συνεργασία μας και τις γνώσεις που μου μετέδωσαν κατά τη διάρκεια των ii

Πρόλογος σπουδών μου. Τέλος, θα ήταν αχαριστία να μην αναφέρω τους γονείς μου για την ηθική και υλική υποστήριξή τους σε όλη μου τη ζωή χωρίς την οποία δε θα είχα πετύχει τίποτα. Για όλα αυτά που έχουν κάνει για εμένα αλλά και θα κάνουν, τους ευχαριστώ από τα βάθη της καρδιάς μου και ελπίζω μια μέρα να σταθώ αντάξιος των προσδοκιών τους. Θεσσαλονίκη, 21 Χαράλαμπος Γ. Παρασκευάς iii

Περιεχόμενα, κατάλογος πινάκων και σχημάτων Περιεχόμενα σελ. Κεφάλαιο 1 ο... 1 Εισαγωγή... 1 1.1 Γενικά... 1 1.2 Σκοπός της διατριβής... 2 1.3 Δομή της διατριβής... 4 Κεφάλαιο 2 ο... 6 Κίνηση του εδαφικού νερού και οι ανάγκες σε νερό των καλλιεργειών... 6 2.1 Γενικά... 6 2.2 Δυναμικό του εδαφικού νερού... 6 2.2.1 Δυναμικό βαρύτητας... 7 2.2.2 Δυναμικό υδροστατικής πίεσης... 7 2.2.3 Ωσμωτικό δυναμικό... 8 2.3 Ανάγκες καλλιεργειών σε νερό άρδευσης... 9 2.3.1 Εξάτμιση... 9 2.3.2 Διαπνοή... 12 2.3.3 Εξατμισοδιαπνοή... 12 2.3.4 Δυναμική και πραγματική εξατμισοδιαπνοή... 15 2.3.5 Στάδια καλλιέργειας και φυτικοί συντελεστές k c... 16 2.3.6 Μέθοδος υδατικού ισοζύγιου... 18 2.3.7 Εκτίμηση απορροϊκής βροχής με τη μέθοδο του απορροϊκού συντελεστή CN της S.C.S... 18 2.4 Γενική εξίσωση κίνησης του εδαφικού νερού... 2 2.5 Υδραυλικές ιδιότητες του εδάφους... 21 2.5.1 Χαρακτηριστική καμπύλη υγρασίας του εδάφους... 21 2.5.2 Υδραυλική αγωγιμότητα... 24 2.6 Πρόσληψη νερού από το ριζικό σύστημα των φυτών... 26 2.6.1 Περιγραφή της πρόσληψης υγρασίας S(h)... 27 2.6.2 Μέγιστη πρόσληψη νερού από τις ρίζες S max... 27 2.6.3 Περιοριστικός παράγοντας α(h)... 28 2.7 Μαθηματικά μοντέλα προσομοίωσης κίνησης του νερού... 31 2.8 Μαθηματικό μοντέλο S.W.BA.CRO.S.... 35 2.8.1 Αριθμητική επίλυση... 36 2.8.2 Οριακές συνθήκες... 39 2.8.3 Επίλυση συστήματος εξισώσεων με τριδιαγωνικό σύστημα συντελεστών... 43 Κεφάλαιο 3 ο... 46 Λυσιμετρία... 46 3.1 Γενικά... 46 3.2 Είδη λυσίμετρων... 48 3.3 Επιφάνεια και περιβάλλων χώρος λυσίμετρων... 55 Κεφάλαιο 4 ο... 59 Περιγραφή και ανάλυση μετρήσεων πειραματικού... 59 4.1 Γενικά - συνοπτική περιγραφή πειραματικού... 59 4.2 Βαμβάκι... 61 iv

Περιεχόμενα, κατάλογος πινάκων και σχημάτων 4.2.1 Γενικά... 61 4.2.2 Μορφολογία... 62 4.2.3 Ανάπτυξη... 63 4.2.4 Κλιματικές απαιτήσεις και εδαφικές συνθήκες... 64 4.2.5 Σπορά... 64 4.2.6 Περιγραφή καλλιέργειας βαμβακιού στο πειραματικό... 65 4.3 Εδαφολογικά χαρακτηριστικά... 65 4.4 Βάθος ριζοστρώματος και ύψος φυτών... 67 4.5 Δείκτης φυλλικής επιφάνειας (LAI)... 7 4.5.1 Μέθοδοι προσδιορισμού του δείκτη φυλλικής επιφάνειας... 7 4.5.2 Μέτρηση του δείκτη φυλλικής επιφάνειας... 71 4.6 Μετεωρολογικά δεδομένα... 75 4.6.1 Ωφέλιμη και απορροϊκή βροχή... 78 4.7 Εξατμισοδιαπνοή και φυτικοί συντελεστές καλλιέργειας βαμβακιού... 79 4.8 Αρδεύσεις και δίκτυο άρδευσης... 8 4.8.1 Άρδευση πειραματικού... 82 4.9 Όγκος νερού στράγγισης... 84 4.1 Προσδιορισμός υδραυλικών παραμέτρων εδάφους... 85 4.11 Μετρήσεις κορεσμένης υδραυλικής αγωγιμότητας... 91 4.12 Προσδιορισμός εδαφικής υγρασίας... 92 4.12.1 Μέθοδοι υπολογισμού της εδαφικής υγρασίας... 92 4.12.2 Μέθοδος FDR (αισθητήρες Diviner 2 και EnviroScan)... 92 4.12.3 Προτεινόμενη βαθμονόμηση οργάνων Diviner 2 και EnviroScan... 97 4.12.4 Βιβλιογραφική ανασκόπηση βαθμονόμησης αισθητήρων υγρασίας Diviner 2 και EnviroScan... 99 4.12.5 Βαθμονόμηση Diviner 2 και EnviroScan... 13 4.12.6 Διακύμανση υγρασίας... 12 4.13 Αποτελέσματα εκκόκκισης και απόδοσης... 126 Κεφάλαιο 5 ο... 128 Εφαρμογές και αποτελέσματα... 128 5.1 Γενικά... 128 5.2 Εκτίμηση φυτικών συντελεστών με τη μέθοδο του υδατικού ισοζύγιου... 129 5.3 Χαρακτηριστικά προσομοίωσης... 133 5.4 Ρύθμιση τιμών κορεσμένης υδραυλικής αγωγιμότητας... 135 5.5 Αποτελέσματα προσομοίωσης εδαφικής υγρασίας... 139 5.6 Υδατικό ισοζύγιο εδάφους... 148 5.7 Ανάλυση ευαισθησίας φυτικών συντελεστών και στατιστική αξιολόγηση αποτελεσμάτων του μοντέλου S.W.BA.CRO.S.... 151 Κεφάλαιο 6 ο... 162 Ανασκόπηση, συμπεράσματα... 162 6.1 Ανασκόπηση... 162 6.2 Συμπεράσματα... 163 6.3 Προτάσεις και επέκτασης έρευνας... 165 Περίληψη / Abstract... 166 Βιβλιογραφία... 169 Παράρτημα Α Ημερολόγιο εργασιών... 188 Παράρτημα Β Μετεωρολογικά στοιχεία και εξατμισοδιαπνοή αναφοράς... 19 v

Περιεχόμενα, κατάλογος πινάκων και σχημάτων Παράρτημα Γ Τιμές υγρασίας... 194 Παράρτημα Δ Στιγμιότυπα εργασιών και κατόψεις πειραματικού... 22 vi

Περιεχόμενα, κατάλογος πινάκων και σχημάτων Κατάλογος Πινάκων σελ. Πίνακας 4.1 Μηχανική ανάλυση και φαινόμενο ειδικό βάρος p b εδάφους των τεσσάρων λυσίμετρων... 66 Πίνακας 4.2 Μετρήσεις του βάθους ριζοστρώματος... 68 Πίνακας 4.3 Συντελεστές εξισώσεων μεταβολής βάθους ριζοστρώματος... 68 Πίνακας 4.4 Μετρήσεις ύψους φυτών... 7 Πίνακας 4.5 Μετρήσεις του δείκτη φυλλικής επιφάνειας (LAI) των τεσσάρων λυσίμετρων... 72 Πίνακας 4.6 Συντελεστές εξισώσεων μεταβολής δείκτη φυλλικής επιφάνειας... 73 Πίνακας 4.7.α Μηνιαίες τιμές μετεωρολογικών δεδομένων... 76 Πίνακας 4.7.β Μέγιστες και ελάχιστες ωριαίων μετεωρολογικών δεδομένων... 76 Πίνακας 4.8 Συνολικά ύψη ωφέλιμης και απορροϊκής βροχής (σε mm)... 78 Πίνακας 4.9 Στάδια καλλιέργειας βαμβακιού... 8 Πίνακας 4.1 Τιμές φυτικών συντελεστών βαμβακιού ανά στάδιο καλλιέργειας... 8 Πίνακας 4.11 Ημερομηνίες, διάρκειες και ύψη νερού άρδευσης... 83 Πίνακας 4.12 Μετρήσεις όγκου νερού στράγγισης... 84 Πίνακας 4.13.α Τιμές πίεσης και εδαφικής υγρασίας για τον προσδιορισμό της Χ.Κ.Ε.Υ. των λυσίμετρων 1 και 2... 85 Πίνακας 4.13.β Τιμές πίεσης και εδαφικής υγρασίας για τον προσδιορισμό της Χ.Κ.Ε.Υ. των λυσίμετρων 3 και 4... 86 Πίνακας 4.14 Παράμετροι της εξίσωσης Van Genuchten και υγρασίες στην υδατοϊκανότητα και στο σημείο μόνιμης μάρανσης... 86 Πίνακας 4.15 Τιμές κορεσμένης υδραυλικής αγωγιμότητας K sat και μέσες τιμές αυτών... 91 Πίνακας 4.16 Ενδείξεις οργάνου ΕnviroScan για κάθε βάθος στον αέρα και στο νερό... 96 Πίνακας 4.17 Ενδείξεις οργάνου Diviner 2 στον αέρα και στο νερό... 96 Πίνακας 4.18 Σταθερές γενικής βαθμονόμησης a, b, c κατασκευάστριας εταιρείας για τους αισθητήρες EnviroScan και Diviner 2 [Sentek 27]... 96 Πίνακας 4.19 Βιβλιογραφικές σταθερές βαθμονόμησης EnviroScan και Diviner 2... 12 Πίνακας 4.2 Εδαφική υγρασία κατά βάρος και κατ όγκο για τη βαθμονόμηση του Diviner 2 στο λυσίμετρο 1 μαζί με τις scaled frequencies (SF)... 14 Πίνακας 4.21 Εδαφική υγρασία κατά βάρος και κατ όγκο για τη βαθμονόμηση του EnviroScan στο λυσίμετρο 2 μαζί με τις scaled frequencies (SF)... 14 Πίνακας 4.22 Εδαφική υγρασία κατά βάρος και κατ όγκο για τη βαθμονόμηση του Diviner 2 στο λυσίμετρο 3 μαζί με τις scaled frequencies (SF)... 15 Πίνακας 4.23 Εδαφική υγρασία κατά βάρος και κατ όγκο για τη βαθμονόμηση του Diviner 2 στο λυσίμετρο 4 μαζί με τις scaled frequencies (SF)... 15 Πίνακας 4.24 Συντελεστές εξίσωσης βαθμονόμησης λυσίμετρου 1 (Diviner 2) κάθε εδαφικής στρώσης μαζί με τους συντελεστές προσδιορισμού R 2... 16 Πίνακας 4.25 Συντελεστές εξίσωσης βαθμονόμησης λυσίμετρου 2 (EnviroScan) κάθε εδαφικής στρώσης μαζί με τους συντελεστές προσδιορισμού R 2... 17 Πίνακας 4.26 Συντελεστές εξίσωσης βαθμονόμησης λυσίμετρου 3 (Diviner 2) κάθε εδαφικής στρώσης μαζί με τους συντελεστές προσδιορισμού R 2... 18 Πίνακας 4.27 Συντελεστές εξίσωσης βαθμονόμησης λυσίμετρου 4 (Diviner 2) κάθε εδαφικής στρώσης μαζί με τους συντελεστές προσδιορισμού R 2... 19 Πίνακας 4.28 Μέση, ελάχιστη, μέγιστη και συνολική διαφορά μη βαθμονομημένων από τις βαθμονομημένες υγρασίες για κάθε εδαφική στρώση λυσίμετρου 1 (Diviner 2)... 118 Πίνακας 4.29 Μέση, ελάχιστη, μέγιστη και συνολική διαφορά μη βαθμονομημένων από τις vii

Περιεχόμενα, κατάλογος πινάκων και σχημάτων βαθμονομημένες υγρασίες για κάθε εδαφική στρώση λυσίμετρου 2 (EnviroScan)... 118 Πίνακας 4.3.α Εκτίμηση εισροής νερού στο έδαφος από το συμβάν της βροχόπτωσης στις 5/6/27 και 6/6/27 με βαθμονομημένες και μη τιμές υγρασίας από το Diviner 2 και το EnviroScan... 119 Πίνακας 4.3.β Εκτίμηση εισροής νερού στο έδαφος από το συμβάν της άρδευσης στις 25/7/27 με βαθμονομημένες και μη τιμές υγρασίας από το Diviner 2 και το EnviroScan... 119 Πίνακας 4.31.α Αποτελέσματα εκκόκκισης... 127 Πίνακας 4.31.β Αποτελέσματα εκκόκκισης... 127 Πίνακας 4.32 Στρεμματική απόδοση καλλιέργειας βαμβακιού των λυσίμετρων... 127 Πίνακας 5.1 Συνολική κατανάλωση νερού της καλλιέργειας βαμβακιού σε mm (από τις 16/5-25/9) με φυτικούς συντελεστές Παπαζαφειρίου [1999] και Allen et al. [1998]... 129 Πίνακας 5.2 Συνολικό ισοζύγιο νερού (σε mm) κατά τη διάρκεια του πειραματικού... 13 Πίνακας 5.3 Τιμές βιβλιογραφικών και ισοζυγιακά εκτιμημένων φυτικών συντελεστών και διάρκειες σταδίων καλλιέργειας... 132 Πίνακας 5.4 Ύψη πίεσης σημείων μόνιμης μάρανσης h PWP, αναεροβίωσης h α και κρίσιμου ορίου h c για τις τρεις στρώσεις του λυσίμετρου 1... 134 Πίνακας 5.5 Τιμές του αποτελεσματικού βαθμού κορεσμού S e και της σχετικής υδραυλικής αγωγιμότητας K r του λυσίμετρου 1 για διάφορες τιμές υγρασίας... 138 Πίνακας 5.6.α Στατιστικά κριτήρια εκτελέσεων του μοντέλου με βιβλιογραφικούς φυτικούς συντελεστές... 145 Πίνακας 5.6.β Στατιστικά κριτήρια εκτέλεσης του μοντέλου με ισοζυγιακά υπολογισμένους φυτικούς συντελεστές... 145 Πίνακας 5.7 Τιμές συνιστωσών υδατικού ισοζύγιου, του αποθηκευμένου νερού στο λυσίμετρο για κάθε set φυτικών συντελεστών... 151 Πίνακας 5.8 Χρησιμοποιούμενες τιμές φυτικών συντελεστών για την ανάλυση ευαισθησίας... 152 Πίνακας 5.9.α Στατιστικά κριτήρια εκτέλεσης του μοντέλου με φυτικούς συντελεστές αυξημένους κατά 1 % και 2 %... 152 Πίνακας 5.9.β Στατιστικά κριτήρια εκτέλεσης του μοντέλου με φυτικούς συντελεστές αυξημένους κατά 3 % και 5 %... 152 Πίνακας 5.1 Υδατικό ισοζύγιο των εκτελέσεων για κάθε set φυτικών συντελεστών... 16 Πίνακας 5.11 Συνολική ροή νερού από την κάτω οριακή συνθήκη (σε mm) για τις εκτελέσεις με όλα τα set s φυτικών συντελεστών... 161 Πίνακας Β.1 Ημερήσια μετεωρολογικά δεδομένα μήνα Μαΐου και ημερήσιες τιμές της εξατμισοδιαπνοής καλλιέργειας αναφοράς ET r... 19 Πίνακας Β.2 Ημερήσια μετεωρολογικά δεδομένα μήνα Ιουνίου και ημερήσιες τιμές της εξατμισοδιαπνοής καλλιέργειας αναφοράς ET r... 19 Πίνακας Β.3 Ημερήσια μετεωρολογικά δεδομένα μήνα Ιουλίου και ημερήσιες τιμές της εξατμισοδιαπνοής καλλιέργειας αναφοράς ET r... 191 Πίνακας Β.4 Ημερήσια μετεωρολογικά δεδομένα μήνα Αύγουστου και ημερήσιες τιμές της εξατμισοδιαπνοής καλλιέργειας αναφοράς ET r... 192 Πίνακας Β.5 Ημερήσια μετεωρολογικά δεδομένα μήνα Σεπτεμβρίου και ημερήσιες τιμές της εξατμισοδιαπνοής καλλιέργειας αναφοράς ET r... 193 Πίνακας Γ.1 Βαθμονομημένες υγρασίες κατ όγκο % (ή ισοδύναμα ύψη νερού σε mm) για το λυσίμετρο 1 (Diviner 2) ανά 1 cm βάθους... 194 Πίνακας Γ.2 Βαθμονομημένες υγρασίες κατ όγκο % (ή ισοδύναμα ύψη νερού σε mm) για το λυσίμετρο 2 (EnviroScan) ανά 1 cm βάθους... 196 Πίνακας Γ.3 Μέσες βαθμονομημένες υγρασίες κατ όγκο % για κάθε εδαφική στρώση του λυσίμετρου 1 (Diviner 2)... 199 Πίνακας Γ.4 Μέσες βαθμονομημένες υγρασίες κατ όγκο % για κάθε εδαφική στρώση του λυσίμετρου 2 (EnviroScan)... 2 viii

Περιεχόμενα, κατάλογος πινάκων και σχημάτων Κατάλογος Σχημάτων σελ. Σχήμα 2.1 Μεταβολή φυτικού συντελεστή k c ετήσιας καλλιέργειας (πηγή : Allen et al. [1998]).. 17 Σχήμα 2.2 Μεταβολή του όρου α(h) με το ύψος πίεσης [Feddes et al. 1978]... 29 Σχήμα 2.3 Μεταβολή του όρου α(h) με το ύψος πίεσης [Prasad 1988]... 3 Σχήμα 2.4 Μεταβολή του όρου α(h) με το ύψος πίεσης [Wyseure et al. 1994]... 31 Σχήμα 2.5 Δίκτυο πεπερασμένων διαφορών... 37 Σχήμα 2.6 Δίκτυο υπολογισμών... 37 Σχήμα 3.1 Υπέργειο και υπόγειο τμήμα ζυγιστικών λυσίμετρων στη Νυρεμβέργη (πηγή : Lanthaler [24])... 49 Σχήμα 3.2 Υπέργειο και υπόγειο τμήμα λυσίμετρων ελεύθερης στράγγισης στην Dedelow της Γερμανίας (πηγή : Lanthaler [24])... 51 Σχήμα 3.3 Υπέργειο και υπόγειο τμήμα λυσίμετρων ελεύθερης στράγγισης στην Gumpenstein της Αυστρίας (πηγή : Lanthaler [24])... 51 Σχήμα 3.4 Υπέργειο και υπόγειο τμήμα λυσίμετρων αναρρόφησης στην Jülich της Γερμανίας (πηγή : Lanthaler [24])... 52 Σχήμα 3.5 Είδη λυσίμετρων... 55 Εικόνα 4.1 Χάρτες Ινστιτούτου Εγγείων Βελτιώσεων και πειραματικού λυσίμετρων... 6 Σχήμα 4.2 Κατάταξη των εδαφών στο τρίγωνο μηχανικής σύστασης σύμφωνα με το Soil Survey Manual της Soil Conservation Service του USDA [1993]... 67 Σχήμα 4.3 Μεταβολή του βάθους ριζοστρώματος λυσίμετρων μαζί με τις μετρημένες τιμές... 69 Εικόνα 4.4 Συσκευή μέτρησης δείκτη φυλλικής επιφάνειας SunScan Canopy Analysis System... 72 Σχήμα 4.5 Διακύμανση δεικτών φυλλικής επιφάνειας (LAI) λυσίμετρων μαζί με τις μετρημένες τιμές... 74 Εικόνα 4.6 Μετεωρολογικός σταθμός πειραματικού... 75 Σχήμα 4.7 Διακύμανση μέσων ημερήσιων τιμών ημερήσιας θερμοκρασίας ( ο C), προσπίπτουσας ακτινοβολίας (kw/m 2 ), ταχύτητας ανέμου (m/s) και σχετικής υγρασίας (%)... 77 Σχήμα 4.8 Διακύμανση απορροϊκής και ωφέλιμης βροχόπτωσης... 78 Σχήμα 4.9 Διακύμανση τιμών εξατμισοδιαπνοής καλλιέργειας αναφοράς... 79 Σχήμα 4.1 Ύψη νερού άρδευσης και ωφέλιμης βροχής κατά τη διάρκεια του πειραματικού... 84 Σχήμα 4.11 Χαρακτηριστικές καμπύλες εδαφικής υγρασίας λυσίμετρου 1... 87 Σχήμα 4.12 Χαρακτηριστικές καμπύλες εδαφικής υγρασίας λυσίμετρου 2... 88 Σχήμα 4.13 Χαρακτηριστικές καμπύλες εδαφικής υγρασίας λυσίμετρου 3... 89 Σχήμα 4.14 Χαρακτηριστικές καμπύλες εδαφικής υγρασίας λυσίμετρου 4... 9 Εικόνα 4.15 Όργανο Diviner 2 (αισθητήρας και data logger)... 94 Εικόνα 4.16 Όργανο EnviroScan (αισθητήρες, ηλιακός συλλέκτης και data logger)... 95 Εικόνα 4.17 Τρεις υγρασιακές καταστάσεις εδαφών των εγκαταστημένων σωλήνων PVC για την προτεινόμενη βαθμονόμηση (πηγή : Sentek [21])... 98 Εικόνα 4.18 Στιγμιότυπα της προτεινόμενης, από την εταιρεία κατασκευής, βαθμονόμησης των αισθητήρων υγρασίας (πηγή : Sentek [21])... 98 Σχήμα 4.19 Εξισώσεις βαθμονόμησης Diviner 2 του λυσίμετρου 1 (των τριών εδαφικών στρώσεων) και μέση εξίσωση βαθμονόμησης για όλο το βάθος... 16 Σχήμα 4.2 Εξισώσεις βαθμονόμησης EnviroScan του λυσίμετρου 2 (των τριών εδαφικών στρώσεων) και μέση εξίσωση βαθμονόμησης για όλο το βάθος... 17 Σχήμα 4.21 Εξισώσεις βαθμονόμησης Diviner 2 του λυσίμετρου 3 (των τριών εδαφικών στρώσεων) και μέση εξίσωση βαθμονόμησης για όλο το βάθος... 18 Σχήμα 4.22 Εξισώσεις βαθμονόμησης Diviner 2 του λυσίμετρου 4 (των τριών εδαφικών ix

Περιεχόμενα, κατάλογος πινάκων και σχημάτων στρώσεων) και μέση εξίσωση βαθμονόμησης για όλο το λυσίμετρο... 19 Σχήμα 4.23 Σύγκριση βαθμονομημένων και μη τιμών υγρασίας των οργάνων με τις βαρυμετρικά μετρημένες τιμές για τα τέσσερα λυσίμετρα... 11 Σχήμα 4.24 Σύγκριση βαθμονομημένων και μη τιμών υγρασίας για τα βάθη των 1, 2, 3 cm του λυσίμετρου 1 (Diviner 2) μαζί με τη συνολική διαφορά τους... 112 Σχήμα 4.25 Σύγκριση βαθμονομημένων και μη τιμών υγρασίας για τα βάθη των 4, 5, 6 cm του λυσίμετρου 1 (Diviner 2) μαζί με τη συνολική διαφορά τους... 113 Σχήμα 4.26 Σύγκριση βαθμονομημένων και μη τιμών υγρασίας για τα βάθη των 7, 8 cm του λυσίμετρου 1 (Diviner 2) μαζί με τη συνολική διαφορά τους... 114 Σχήμα 4.27 Σύγκριση βαθμονομημένων και μη τιμών υγρασίας για τα βάθη των 1, 2, 3 cm του λυσίμετρου 2 (EnviroScan) μαζί με τη συνολική διαφορά τους... 115 Σχήμα 4.28 Σύγκριση βαθμονομημένων και μη τιμών υγρασίας για τα βάθη των 4 +, 5, 6 cm του λυσίμετρου 2 (EnviroScan) μαζί με τη συνολική διαφορά τους... 116 Σχήμα 4.29 Σύγκριση βαθμονομημένων και μη τιμών υγρασίας για τα βάθη των 7, 8 cm του λυσίμετρου 2 (EnviroScan) μαζί με τη συνολική διαφορά τους... 117 Σχήμα 4.3 Διακύμανση εδαφικής υγρασίας θ v (%) στρώσης (-3) του λυσίμετρου 1... 121 Σχήμα 4.31 Διακύμανση εδαφικής υγρασίας θ v (%) στρώσης (3-6) του λυσίμετρου 1... 122 Σχήμα 4.32 Διακύμανση εδαφικής υγρασίας θ v (%) στρώσης (6-9) του λυσίμετρου 1... 122 Σχήμα 4.33 Διακύμανση εδαφικής υγρασίας θ v (%) στρώσης (-3) του λυσίμετρου 2... 123 Σχήμα 4.34 Διακύμανση εδαφικής υγρασίας θ v (%) στρώσης (3-65) του λυσίμετρου 2... 123 Σχήμα 4.35 Διακύμανση εδαφικής υγρασίας θ v (%) στρώσης (65-9) του λυσίμετρου 2... 124 Σχήμα 4.36 Διακύμανση ποσοτήτων νερού (σε ισοδύναμα ύψη νερού) στο βάθος του ριζοστρώματος και σε όλο το βάθος του λυσίμετρου (-9 cm) για το λυσίμετρο 1... 125 Σχήμα 4.37 Διακύμανση ποσοτήτων νερού (σε ισοδύναμα ύψη νερού) στο βάθος του ριζοστρώματος και σε όλο το βάθος του λυσίμετρου (-9 cm) για το λυσίμετρο 2... 125 Σχήμα 5.1 Εκτίμηση φυτικού συντελεστή λυσίμετρου 1 με τη μέθοδο του υδατικού ισοζύγιου. 131 Σχήμα 5.2 Εκτίμηση φυτικού συντελεστή λυσίμετρου 2 με τη μέθοδο του υδατικού ισοζύγιου. 131 Σχήμα 5.3 Εκτίμηση μέσου φυτικού συντελεστή για τα λυσίμετρα 1 και 2 με τη μέθοδο του υδατικού ισοζύγιου... 132 Σχήμα 5.4 Σύγκριση βιβλιογραφικών φυτικών συντελεστών με τον μέσο ισοζυγιακά εκτιμημένο των λυσίμετρων 1 και 2... 133 Σχήμα 5.5 Διακύμανση σχετικής υδραυλικής αγωγιμότητας για τις διάφορες υγρασιακές καταστάσεις των τριών στρώσεων του λυσίμετρου 1... 137 Σχήμα 5.6 Προφίλ εδαφικής υγρασίας ημερών 137, 138, 142 και 144 μετά τη ρύθμιση της τιμής κορεσμένης υδραυλικής αγωγιμότητας... 139 Σχήμα 5.7 Σύγκριση υπολογισμένων από το μοντέλο υγρασιών θ comp της στρώσης (-3) του λυσίμετρου 1 με τις μετρημένες τιμές θ meas, με φυτικούς συντελεστές του Παπαζαφειρίου [1999]... 141 Σχήμα 5.8 Σύγκριση υπολογισμένων από το μοντέλο υγρασιών θ comp της στρώσης (3-6) του λυσίμετρου 1 με τις μετρημένες τιμές θ meas, με φυτικούς συντελεστές του Παπαζαφειρίου [1999]... 141 Σχήμα 5.9 Σύγκριση υπολογισμένων από το μοντέλο υγρασιών θ comp της στρώσης (6-9) του λυσίμετρου 1 με τις μετρημένες τιμές θ meas, με φυτικούς συντελεστές του Παπαζαφειρίου [1999]... 142 Σχήμα 5.1 Σύγκριση υπολογισμένων από το μοντέλο υγρασιών θ comp της στρώσης (-3) του λυσίμετρου 1 με τις μετρημένες τιμές θ meas, με φυτικούς συντελεστές των Allen et al. [1998]... 142 Σχήμα 5.11 Σύγκριση υπολογισμένων από το μοντέλο υγρασιών θ comp της στρώσης (3-6) του λυσίμετρου 1 με τις μετρημένες τιμές θ meas, με φυτικούς συντελεστές των Allen et al. [1998]... 143 Σχήμα 5.12 Σύγκριση υπολογισμένων από το μοντέλο υγρασιών θ comp της στρώσης (6-9) του λυσίμετρου 1 με τις μετρημένες τιμές θ meas, με φυτικούς συντελεστές των Allen et al. [1998]... 143 x

Περιεχόμενα, κατάλογος πινάκων και σχημάτων Σχήμα 5.13 Σύγκριση υπολογισμένων από το μοντέλο υγρασιών θ comp της στρώσης (-3) του λυσίμετρου 1 με τις μετρημένες τιμές θ meas, με φυτικούς συντελεστές ισοζυγιακά υπολογισμένους... 144 Σχήμα 5.14 Σύγκριση υπολογισμένων από το μοντέλο υγρασιών θ comp της στρώσης (3-6) του λυσίμετρου 1 με τις μετρημένες τιμές θ meas, με φυτικούς συντελεστές ισοζυγιακά υπολογισμένους... 144 Σχήμα 5.15 Σύγκριση υπολογισμένων από το μοντέλο υγρασιών θ comp της στρώσης (6-9) του λυσίμετρου 1 με τις μετρημένες τιμές θ meas, με φυτικούς συντελεστές ισοζυγιακά υπολογισμένους... 145 Σχήμα 5.16 Μεταβολή του μέσου ανηγμένου τετραγωνικού σφάλματος RMSE (%) των τριών εδαφικών στρώσεων για τα τρία set s φυτικών συντελεστών... 146 Σχήμα 5.17 Μεταβολή του μέσου σφάλματος ME (cm 3 cm -3 ) των τριών εδαφικών στρώσεων για τα τρία set s φυτικών συντελεστών... 146 Σχήμα 5.18 Μεταβολή του συντελεστή ελλείμματος μάζας CRM των τριών εδαφικών στρώσεων για τα τρία set s φυτικών συντελεστών... 147 Σχήμα 5.19 Αθροιστικές τιμές δυναμικής και πραγματικής εξάτμισης και διαπνοής... 149 Σχήμα 5.2 Αθροιστικές εισροές και εκροές νερού και το αποθηκευμένο νερό στο λυσίμετρο 1 149 Σχήμα 5.21 Διακύμανση αποθηκευμένου νερού στο ριζόστρωμα με μετρημένες τιμές υγρασίας και εκτελέσεων μοντέλου με τους φυτικούς συντελεστές Παπαζαφειρίου και ισοζυγιακά εκτιμημένων... 15 Σχήμα 5.22 Διακύμανση μέσου ανηγμένου τετραγωνικού σφάλματος RMSE (%) και μέσου σφάλματος ΜΕ (cm 3 cm -3 ) για τις διάφορες τιμές των φυτικών συντελεστών των τριών στρώσεων του λυσίμετρου 1... 153 Σχήμα 5.23 Διακύμανση συντελεστή ελλείμματος μάζας CRM για τις διάφορες τιμές φυτικών συντελεστών των τριών στρώσεων του λυσίμετρου 1... 154 Σχήμα 5.24 Σύγκριση υπολογισμένων από το μοντέλο υγρασιών θ comp της στρώσης (-3) του λυσίμετρου 1 με τις μετρημένες τιμές θ meas, με αύξηση των ισοζυγιακά υπολογισμένων φυτικών συντελεστών κατά 1 %... 155 Σχήμα 5.25 Σύγκριση υπολογισμένων από το μοντέλο υγρασιών θ comp της στρώσης (3-6) του λυσίμετρου 1 με τις μετρημένες τιμές θ meas, με αύξηση των ισοζυγιακά υπολογισμένων φυτικών συντελεστών κατά 1 %... 156 Σχήμα 5.26 Σύγκριση υπολογισμένων από το μοντέλο υγρασιών θ comp της στρώσης (6-9) του λυσίμετρου 1 με τις μετρημένες τιμές θ meas, με αύξηση των ισοζυγιακά υπολογισμένων φυτικών συντελεστών κατά 1 %... 156 Σχήμα 5.27 Σύγκριση υπολογισμένων από το μοντέλο υγρασιών θ comp της στρώσης (-3) του λυσίμετρου 1 με τις μετρημένες τιμές θ meas, με αύξηση των ισοζυγιακά υπολογισμένων φυτικών συντελεστών κατά 3 %... 157 Σχήμα 5.28 Σύγκριση υπολογισμένων από το μοντέλο υγρασιών θ comp της στρώσης (3-6) του λυσίμετρου 1 με τις μετρημένες τιμές θ meas, με αύξηση των ισοζυγιακά υπολογισμένων φυτικών συντελεστών κατά 3 %... 157 Σχήμα 5.29 Σύγκριση υπολογισμένων από το μοντέλο υγρασιών θ comp της στρώσης (6-9) του λυσίμετρου 1 με τις μετρημένες τιμές θ meas, με αύξηση των ισοζυγιακά υπολογισμένων φυτικών συντελεστών κατά 3 %... 158 Σχήμα 5.3 Σύγκριση υπολογισμένων από το μοντέλο υγρασιών θ comp της στρώσης (-3) του λυσίμετρου 1 με τις μετρημένες τιμές θ meas, με αύξηση των ισοζυγιακά υπολογισμένων φυτικών συντελεστών κατά 5 %... 158 Σχήμα 5.31 Σύγκριση υπολογισμένων από το μοντέλο υγρασιών θ comp της στρώσης (3-6) του λυσίμετρου 1 με τις μετρημένες τιμές θ meas, με αύξηση των ισοζυγιακά υπολογισμένων φυτικών συντελεστών κατά 5 %... 159 Σχήμα 5.32 Σύγκριση υπολογισμένων από το μοντέλο υγρασιών θ comp της στρώσης (6-9) του xi

Περιεχόμενα, κατάλογος πινάκων και σχημάτων λυσίμετρου 1 με τις μετρημένες τιμές θ meas, με αύξηση των ισοζυγιακά υπολογισμένων φυτικών συντελεστών κατά 5 %... 159 Εικόνα Δ.1 Στιγμιότυπα εγκατάστασης σωλήνων PVC μέτρησης υγρασίας... 22 Εικόνα Δ.2 Στιγμιότυπα σποράς καλλιέργειας και έναρξης φυτρώματος... 23 Εικόνα Δ.3 Στιγμιότυπα πρώτης άρδευσης καλλιέργειας, μέτρησης ύψους φυτών και δείκτη φυλλικής επιφάνειας... 24 Εικόνα Δ.4 Στιγμιότυπα αρχής ανθοφορίας, άνοιγμα καρυδιών, ψεκασμού εντομοκτόνου και συγκομιδής καλλιέργειας... 25 Εικόνα Δ.5 Στιγμιότυπα από την εξαγωγή και μέτρηση των ριζών... 26 Εικόνα Δ.6 Στιγμιότυπα από τον προσδιορισμό των εδαφικών στρώσεων και του φαινόμενου ειδικού βάρους... 27 Εικόνα Δ.7 Στιγμιότυπα από τον εργαστηριακό προσδιορισμό της χαρακτηριστικής καμπύλης υγρασίας του εδάφους... 28 Εικόνα Δ.8 Στιγμιότυπα από τη λήψη μετρήσεων με το EnviroScan και το Diviner 2... 29 Σχήμα Δ.9 Κάτοψη πειραματικού λυσίμετρων... 21 Σχήμα Δ.1 Κάτοψη πειραματικού λυσίμετρων με θέσεις καλλιέργειας βαμβακιού και αποστάσεις φύτευσης... 211 Σχήμα Δ.11 Κάτοψη πειραματικού λυσίμετρων με θέσεις αγωγών αρδευτικού (κεντρικός, δευτερεύοντες και εφαρμογής)... 212 Σχήμα Δ.12 Κάτοψη πειραματικού λυσίμετρων με θέσεις και αποστάσεις καλλιέργειας βαμβακιού και αγωγών αρδευτικού... 213 xii

Κεφάλαιο 1 ο Εισαγωγή Κεφάλαιο 1 ο Εισαγωγή 1.1 Γενικά Το φαινόμενο της αλόγιστης και χωρίς προγραμματισμό εκμετάλλευσης των υδατικών πόρων του πλανήτη ανησυχεί έντονα την επιστημονική κοινότητα. Η συνεχής αύξηση του βιοτικού επιπέδου των αναπτυγμένων χωρών σε συνδυασμό με την πληθυσμιακή αύξηση που παρουσιάζουν οι αναπτυσσόμενες χώρες, οδηγεί στην εντατικοποίηση των διαδικασιών παραγωγής προϊόντων, γεννώντας έντονο ανταγωνισμό μεταξύ των διαφόρων χρήσεων του νερού (γεωργική, βιομηχανική, οικιακή κ.λπ.). Ο έντονος αυτός ανταγωνισμός διογκώνει το πρόβλημα της έλλειψης πρόσβασης ενός μεγάλου μέρους του πληθυσμού του πλανήτη μας σε πόσιμο νερό. Η χρήση του νερού με σκοπό την άρδευση είναι με διαφορά ο μεγαλύτερος σε ό- γκο καταναλωτής νερού παγκοσμίως. Οι αρδευόμενες εκτάσεις του πλανήτη αν και καταλαμβάνουν περίπου το 17 % των καλλιεργούμενων εκτάσεων, καταναλώνουν το 7 % περίπου των παγκόσμιων αποθεμάτων νερού. Το ποσοστό αυτό πέφτει στο 4 % περίπου στις χώρες που εισάγουν τρόφιμα και έχουν καλά ανεπτυγμένες οικονομίες, ενώ ξεπερνά το 95 % σε χώρες με κύρια οικονομική δραστηριότητα τη γεωργία [FAO 27]. Γίνεται εύκολα αντιληπτό, πως μία από τις μεγαλύτερες προσκλήσεις των επερχόμενων δεκαετιών θα είναι η προσπάθεια αύξησης της γεωργικής παραγωγής με τη χαμηλότερη δυνατή κατανάλωση νερού, ειδικότερα σε χώρες με περιορισμένους υδατικούς πόρους. Τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν όλο και περισσότερες χώρες σε σχέση με το νερό μπορούν εν μέρει να αποδοθούν στην έλλειψη πολιτικών διαχείρισης των υδατικών πόρων. Στα πλαίσια αυτά της διαχείρισης ιδιαίτερα τις τελευταίες δεκαετίες έχει καθιερωθεί η πρακτική εφαρμογή μαθηματικών μοντέλων. Τα μαθηματικά μοντέλα χρησιμοποιούνται όλο και περισσότερο στο σχεδιασμό και στην διαχείριση της εκμετάλλευσης των υδατικών πόρων καθώς στην πρόβλεψη και στην αποτίμηση των επιπτώσεων της ανθρωπογενούς δραστηριότητας σε αυτούς. Στο πλαίσιο της προσέγγισης των συστημάτων, το μοντέλο θεωρείται ως μια μορφή αναπαράστασης ενός συστήματος, του οποίου η δυναμική συμπεριφορά (π.χ. χωροχρονικές αλλαγές ή ανταπόκριση σε επιδράσεις από το περιβάλλον) περιγράφεται από ένα σύστημα μαθηματικών σχέσεων. Οι αλληλεπιδράσεις συστήματος - περιβάλλοντος εκφρά- 1

Κεφάλαιο 1 ο Εισαγωγή ζονται από τα δεδομένα εισόδου και εξόδου του μοντέλου [Diels 1994]. Τα δεδομένα εισόδου είναι μεταβλητές με τις οποίες το περιβάλλον επηρεάζει το σύστημα. Το μοντέλο μετατρέπει τα δεδομένα εισόδου σε αποτελέσματα (δεδομένα εξόδου) με τη χρήση ενός συνόλου συναρτησιακών σχέσεων (δομή του μοντέλου) στις ο- ποίες υπάρχουν μεταβλητές και παράμετροι. Οι μεταβλητές είναι ένα σύνολο εσωτερικών μεταβλητών που περιγράφουν την πραγματική κατάσταση του συστήματος. Οι παράμετροι του μοντέλου είναι σταθερές που υπάρχουν στις μαθηματικές συναρτήσεις και χαρακτηρίζουν τη συμπεριφορά του συστήματος και λέγονται έτσι διότι η τιμή τους δεν επηρεάζεται ούτε από το περιβάλλον, ούτε από την εσωτερική δυναμική του συστήματος. 1.2 Σκοπός της διατριβής Η πειραματική και θεωρητική μελέτη της κίνησης του νερού στο έδαφος με χρήση λυσίμετρων ήταν ο πρωτεύων στόχος της παρούσας διατριβής. Τα δεδομένα που συγκεντρώθηκαν αφορούν τις υδραυλικές ιδιότητες του εδάφους, την καθημερινή και ωριαία μέτρηση της υγρασίας του εδάφους σε όλη την καλλιεργητική περίοδο καλλιέργειας βαμβακιού, τα βασικά αγρονομικά στοιχεία της καλλιέργειας αυτής καθώς και μετεωρολογικά στοιχεία της περιοχής μελέτης. Τα δεδομένα αυτά αποτέλεσαν τα στοιχεία εισόδου για την εφαρμογή του μαθηματικού μοντέλου S.W.BA.CRO.S. [Babajimopoulos et al. 1995] και τη διαχρονική μελέτη του υδατικού ισοζύγιου στο έδαφος των λυσίμετρων. Τα δεδομένα συγκεντρώθηκαν στο Ινστιτούτο Εγγείων Βελτιώσεων του Εθνικού Ιδρύματος Αγροτικής Έρευνας στην περιοχή της Σίνδου Θεσσαλονίκης, σε ένα πειραματικό αγρό με τέσσερα λυσίμετρα ελεύθερης στράγγισης. Στο αγροτεμάχιο αυτό εγκαταστάθηκε μετεωρολογικός σταθμός για τη συλλογή των μετεωρολογικών δεδομένων, για τον υπολογισμό της εξατμισοδιαπνοής αναφοράς και των εισροών μέσω της βροχόπτωσης. Η υπό μελέτη καλλιέργεια ήταν το βαμβάκι (Gossypium hirsutum L.) μια καλλιέργεια ιδιαίτερα σημαντική για την ελληνική γεωργία, ενώ για την κάλυψη των αναγκών σε νερό της καλλιέργειας εγκαταστάθηκε σύστημα στάγδην άρδευσης. Η εδαφική υγρασία μετριόταν με δύο αισθητήρες τύπου FDR (frequency-domain reflectometry) σε ωριαία και ημερήσια βάση. Στη συνέχεια, οι μετρήσεις εδαφικής υγρασίας βαθμονομήθηκαν με τη βοήθεια της βαρυμετρικής μεθόδου. Τα αποτελέσματα της βαθμονόμησης αυτής σε δύο λυσίμετρα από τα τέσσερα ήταν πολύ καλά και έδιναν πολύ καλή απόκριση στις μεταβολές υγρασίες (από βροχοπτώσεις και αρδεύσεις). Η βαθμονόμηση των αισθητήρων υγρασίας - αν και επίπονη - κρίνεται αναγκαία βάση της διεθνούς βιβλιογραφίας, ιδιαίτερα για τη χρήση των δεδομένων υγρασίας σε εφαρμογές γεωργίας ακριβείας και πειραματικούς αγρούς. 2

Κεφάλαιο 1 ο Εισαγωγή Μέσω των βαθμονομημένων τιμών υγρασίας έγινε υπολογισμός ενός τιμών φυτικών συντελεστών ανά στάδιο για την καλλιέργεια του βαμβακιού με τη μέθοδο υδατικού ισοζύγιου οι οποίοι, ικανοποιούσαν τις αυξημένες απαιτήσεις της καλλιέργειας σε νερό. Ο έλεγχος, η επαλήθευση και η βελτίωση των τιμών του φυτικού αυτού συντελεστή έγινε και με την εφαρμογή του στο χρησιμοποιούμενο μαθηματικό μοντέλο. Η εφαρμογή αυτή βελτίωσε κατά πολύ τα αποτελέσματα της προσομοίωσης της κίνησης του νερού εντός των λυσίμετρων. Η εύρεση του φυτικού συντελεστή ανά στάδιο της καλλιέργειας του βαμβακιού σε τοπικό επίπεδο ήταν και ο δευτερεύων σκοπός της παρούσας διατριβής. Ο προσδιορισμός των υδραυλικών ιδιοτήτων του εδάφους (χαρακτηριστική καμπύλη, υδραυλική αγωγιμότητα και φαινόμενη πυκνότητα) είναι μεγάλης σημασίας για τις ανάγκες της προσομοίωσης. Η χαρακτηριστική καμπύλη θ(h) καθώς και η υδραυλική αγωγιμότητα K(h) αποτελούν παραμέτρους της εξίσωσης Richards, η οποία χρησιμοποιείται για τη περιγραφή της κίνησης του νερού στο έδαφος. Ο προσδιορισμός των παραμέτρων των υδραυλικών ιδιοτήτων μπορεί να γίνει σε επίπεδο εργαστηρίου μετά από συλλογή αδιατάρακτων δειγμάτων εδάφους. Ο προσδιορισμός των εδαφολογικών και υδραυλικών ιδιοτήτων έγινε στα εργαστήρια του Ινστιτούτου Εγγείων Βελτιώσεων με τη χρήση δίσκων πίεσης για τον υπολογισμό της χαρακτηριστικής καμπύλης υγρασίας και περατόμετρου μεταβαλλόμενου φορτίου για τον προσδιορισμό της κορεσμένης υδραυλικής αγωγιμότητας. Παρόλο τον λεπτομερή εργαστηριακό προσδιορισμό της κορεσμένης υδραυλικής αγωγιμότητας οι τιμές της - λόγω της παραλλακτικότητας των τιμών που παρουσιάζουν οι ήδη υπάρχουσες μέθοδοι - κρίνονται επισφαλείς. Για το λόγο αυτό επιλέχθηκε η ρύθμιση των τιμών της για τις ημέρες από την σπορά μέχρι το φύτρωμα της καλλιέργειας με τη βοήθεια των μετρημένων τιμών υγρασίας. Στις ημέρες αυτές ο κύριος καταναλωτής νερού είναι η εξάτμιση από το έδαφος. Για την αύξηση της ακρίβειας υιοθετήθηκε στο μοντέλο μια νέα σχέση υπολογισμού της εξάτμισης από το γυμνό έδαφος. Το μοντέλο που επιλέχθηκε να εφαρμοσθεί είναι το S.W.BA.CRO.S. [Babajimopoulos et al. 1995] το οποίο έχει επανειλημμένως χρησιμοποιηθεί σε αγρούς με βαμβάκι [Καλφούντζος 1994, Μπίλας 1995, Μπαμπατζιμόπουλος κ.άλ. 1995, Babajimopoulos et al. 1995, 1996, Μπαμπατζιμόπουλος και Πανώρας 26], καλαμπόκι [Babajimopoulos et al. 27, Γεωργούσης 27] και ζαχαρότευτλα [Καλφούντζος 1994, Γούκος 1999, Μπαμπατζιμόπουλος και Πανώρας 2, Μπαμπατζιμόπουλος κ.άλ. 2] για την προσομοίωση της κίνησης του νερού στο έδαφος. 3

Κεφάλαιο 1 ο Εισαγωγή 1.3 Δομή της διατριβής Η παρούσα διατριβή αποτελείται από έξι κεφάλαια και τέσσερα παραρτήματα. Στο πρώτο κεφάλαιο δίνεται ο σκοπός και η δομή της διατριβής. Στο δεύτερο κεφάλαιο περιγράφονται το θεωρητικό υπόβαθρο της κίνησης του νερού στο έδαφος, οι υδραυλικές ιδιότητές του καθώς και οι βασικές αρχές των αναγκών σε νερό των καλλιεργειών. Για το λόγο αυτό δίνονται οι βασικές σχέσεις υπολογισμού της εξάτμισης και της διαπνοής καθώς και η θεωρία που διέπει τους φυτικούς συντελεστές των καλλιεργειών. Ακόμη δίνονται η βασική εξίσωση που περιγράφει την κατακόρυφη κίνηση του νερού στο έδαφος, οι συναρτησιακές σχέσεις της χαρακτηριστικής καμπύλης και της υδραυλικής αγωγιμότητας καθώς και οι σχέσεις πρόσληψης του νερού από το ριζικό σύστημα των φυτών. Τέλος, στο κεφάλαιο αυτό γίνεται η περιγραφή του μαθηματικού μοντέλου S.W.BA.CRO.S. με τις εξισώσεις αριθμητικής επίλυσης της μονοδιάστατης εξίσωσης της κίνησης του νερού και με τις διάφορες οριακές συνθήκες. Στο τρίτο κεφάλαιο γίνεται ανασκόπηση στα λυσίμετρα και τα είδη τους. Ακόμη γίνεται βιβλιογραφική ανασκόπηση για την εξέλιξη της λυσιμετρίας καθώς και για την επίδραση του περιβάλλοντα χώρου των λυσίμετρων και τα σφάλματα που προκαλούν οι διαφοροποιήσεις του μεγέθους του. Στο τέταρτο κεφάλαιο γίνεται περιγραφή του πειραματικού των λυσίμετρων και των μεταβλητών του συστήματος νερό - φυτό - ατμόσφαιρα. Στα πλαίσια της περιγραφής των μεταβλητών αυτών γίνεται εκτενής αναφορά στα εδαφολογικά χαρακτηριστικά των λυσίμετρων στη μέτρηση του δείκτη φυλλικής επιφάνειας και του βάθους του ριζοστρώματος της καλλιέργειας, στις αρδεύσεις που έλαβαν χώρα, της στράγγισης και των μετεωρολογικών δεδομένων για τον προσδιορισμό της εξατμισοδιαπνοής αναφοράς καθώς και στα αποτελέσματα της εκκόκκισης του βαμβακιού. Επίσης, στο κεφάλαιο αυτό περιγράφονται οι μετρήσεις των υδραυλικών ιδιοτήτων του εδάφους (χαρακτηριστική καμπύλη, κορεσμένη υδραυλική αγωγιμότητα). Τέλος γίνεται εκτενής αναφορά στη βαθμονόμηση των αισθητήρων μέτρησης υγρασίας και στα αποτελέσματα αυτής. Στο πέμπτο κεφάλαιο γίνεται η εφαρμογή του μοντέλου και παρουσιάζονται τα αποτελέσματα της εφαρμογής αυτής. Αρχικά γίνεται εκτίμηση των φυτικών συντελεστών της καλλιέργειας χρησιμοποιώντας τη μέθοδο του υδατικού ισοζύγιου με βάση τις μετρημένες τιμές υγρασίας μετά τη βαρυμετρική βαθμονόμησή τους. Οι φυτικοί συντελεστές που προέκυψαν εφαρμόσθηκαν στο μοντέλο και τα αποτελέσματα που προέκυψαν συγκρίθηκαν αυτά που προέκυψαν με τη χρήση βιβλιογραφικών φυτικών συντελεστών. Τέλος, στο κεφάλαιο αυτό έγινε η ανάλυση ευαισθησίας του μοντέλου στις μεταβολές των τιμών του φυτικού συντελεστή. 4

Κεφάλαιο 1 ο Εισαγωγή Στο έκτο και τελευταίο κεφάλαιο γίνεται μια ανασκόπηση της διατριβής και παρουσιάζονται τα συμπεράσματα από τις προσομοιώσεις και γίνονται προτάσεις επέκτασης της έρευνας. Το Παράρτημα Α περιέχει το ημερολόγιο εργασιών που έλαβαν χώρα στο πειραματικό. Στο Παράρτημα Β παρουσιάζονται τα ημερήσια μετεωρολογικά δεδομένα καθώς οι τιμές της εξατμισοδιαπνοής αναφοράς, ενώ στο Παράρτημα Γ παρουσιάζονται οι βαθμονομημένες τιμές της υγρασίας σε ημερήσια βάση. Τέλος στο Παράρτημα Δ παρουσιάζονται φωτογραφικά στιγμιότυπα από τις εργασίες του πειραματικού καθώς και κατόψεις του. 5

Κεφάλαιο 2 ο Κίνηση του εδαφικού νερού και οι ανάγκες σε νερό των καλλιεργειών Κεφάλαιο 2 ο Κίνηση του εδαφικού νερού και οι ανάγκες σε νερό των καλλιεργειών 2.1 Γενικά Στο κεφάλαιο αυτό περιγράφονται οι βασικές αρχές της κίνησης του νερού στο έδαφος καθώς και οι ανάγκες σε νερό άρδευσης των καλλιεργειών. Ακόμη γίνεται αναφορά στις υδραυλικές ιδιότητες του εδάφους, τη χαρακτηριστική καμπύλη, τη συνάρτηση της υδραυλικής αγωγιμότητας οι οποίες είναι απαραίτητες στην επίλυση της εξίσωσης κίνησης του νερού. Η διαδικασία που περιγράφεται είναι η κατακόρυφη κίνηση του νερού στο έδαφος, ο προσδιορισμός της οποίας γίνεται με μαθηματικά μοντέλα που βασίζονται στην επίλυση της εξίσωσης κίνησης του νερού σε ακόρεστες συνθήκες με αριθμητικές μεθόδους. Για τις ανάγκες σε νερό των καλλιεργειών γίνεται αναφορά στην εξατμισοδιαπνοή της καλλιέργειας αναφοράς και στις σχέσεις που την περιγράφουν, στην εξάτμιση και στη διαπνοή καθώς και στη θεωρία των φυτικών συντελεστών. Κατά τη μελέτη της κίνησης του νερού στο έδαφος εφαρμόζονται οι αρχές της μηχανικής οι οποίες αναφέρονται στην ενεργειακή κατάσταση του νερού του εδάφους [Παπαζαφειρίου 1984, Αντωνόπουλος 1999, Τσακίρης και Μπαμπατζιμόπουλος 26]. 2.2 Δυναμικό του εδαφικού νερού Το εδαφικό νερό συγκρατείται στο έδαφος από δυνάμεις διαφορετικής προέλευσης η συμμετοχή των οποίων στη συγκράτηση του νερού εξαρτάται τόσο από την ποσότητα του νερού, όσο και από τις ιδιότητες της στερεής φάσης του εδάφους. Το αποτέλεσμα της δράσης αυτών των δυνάμεων μαζί και αυτής του πεδίου βαρύτητας, είναι η ενέργεια η οποία έχει το εδαφικό νερό ή όπως αλλιώς ονομάζεται το δυναμικό του εδαφικού νερού. Το νερό του εδάφους βρίσκεται σε διαρκή κίνηση. Λόγω του ότι κατά την κίνηση αυτή του νερού η ταχύτητα είναι συνήθως πολύ μικρή υποθέτουμε ότι η κινητική ενέργεια του εδαφικού νερού είναι αμελητέα. Επομένως, η κίνηση του νερού στο έδαφος προκαλείται από τις διαφορές της δυναμικής ενέργειάς του από το ένα σημείο στο άλλο με τάση κίνησης προς τη διεύθυνση ελαττούμενης δυναμικής ενέργειας. Το δυναμικό του εδαφικού νερού ορίζεται ως το έργο το οποίο απαιτείται για την μετακίνηση ενός διακε- 6

Κεφάλαιο 2 ο Κίνηση του εδαφικού νερού και οι ανάγκες σε νερό των καλλιεργειών κριμένου όγκου νερού από μία κατάσταση αναφοράς στη θέση που εξετάζεται αντιστρεπτά και ισόθερμα [Αντωνόπουλος 1999, Τσακίρης και Μπαμπατζιμόπουλος 26]. Στην ολική ενέργεια του εδαφικού νερού συνεισφέρουν ορισμένες δυνάμεις και δυναμικά πεδία. Συγκεκριμένα, τα δυναμικά πεδία και οι δυνάμεις αυτές οφείλονται στο βάρος του νερού, στην αλληλεπίδραση μεταξύ νερού και στερεής φάσης του εδάφους, στην παρουσία διαλυμένων στο εδαφικό νερό συστατικών και στην υψομετρική διαφορά από ένα αυθαίρετο επίπεδο αναφοράς. Κάτω από την επίδραση των δυνάμεων αυτών το νερό μπορεί να κινηθεί προς διάφορες κατευθύνσεις. Ακόμη, το νερό κινείται ως αποτέλεσμα θερμοκρασιακών διαφορών καθώς και της δράσης των ριζών των φυτών. Κάτω από τη συνδυασμένη επίδραση όλων των παραπάνω παραγόντων, το εδαφικό νερό βρίσκεται σε συνεχή κίνηση τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της οποίας διαμορφώνονται κατά περίπτωση από την μορφή και την διάταξη των εδαφικών πόρων. Με τον όρο δυναμικό, στη μελέτη της ροής του εδαφικού νερού, εκφράζεται η ε- νέργειά του ανά μονάδα βάρους, ανά μονάδα όγκου ή ανά μονάδα μάζας. Τα διάφορα πεδία που επιδρούν πάνω στο εδαφικό νερό δημιουργούν το δυναμικό βαρύτητας Ψ g, το δυναμικό υδροστατικής πίεσης Ψ p και το οσμωτικό δυναμικό Ψ ο. Το ολικό δυναμικό του εδαφικού νερού Ψ εκφράζεται ως το άθροισμα των επιμέρους δυναμικών από τη σχέση [Αντωνόπουλος 1999] : ΨΨg Ψp Ψο [2.1] 2.2.1 Δυναμικό βαρύτητας Το δυναμικό βαρύτητας είναι η ενέργεια ανά μονάδα βάρους που έχει το νερό λόγω θέσης και οφείλεται στη βαρύτητα. Η δυναμική ενέργεια του νερού σε ύψος z πάνω από το επίπεδο αναφοράς, ορίζεται από τη σχέση [Αντωνόπουλος 1999] : Εg g mgz g Έτσι το δυναμικό βαρύτητας είναι ίσο με : [2.2] Ψ Ε /mgmgz/mg z [2.3] όπου : z η απόσταση του στοιχειώδους όγκου νερού πάνω από το επίπεδο αναφοράς (το οποίο θεωρείται τις περισσότερες φορές η επιφάνεια του εδάφους), g η επιτάχυνση της βαρύτητας, m η μάζα του νερού 2.2.2 Δυναμικό υδροστατικής πίεσης Η πίεση που ασκούν τα υγρά εκφράζεται από τη σχέση [Αντωνόπουλος 1999] : P ρgh [2.4] 7

Κεφάλαιο 2 ο Κίνηση του εδαφικού νερού και οι ανάγκες σε νερό των καλλιεργειών όπου : ρ η πυκνότητα του υγρού, h το ύψος της στήλης του υγρού, g η επιτάχυνση της βαρύτητας Η ανά μονάδα βάρους δυναμική ενέργεια που οφείλεται στις πιέσεις Ρ εκφράζεται από τη σχέση : Ψp PΔV /ρgδv Ρ / γ h [2.5] όπου : V ο στοιχειώδης όγκος νερού, γ (= ρg) το ειδικό βάρος του νερού Η ποσότητα αυτή έχει διαστάσεις μήκους, αναφέρεται ως ύψος πίεσης και αποτελεί τη βασικότερη εξαρτημένη μεταβλητή που χαρακτηρίζει την υγρασιακή κατάσταση ενός ακόρεστου εδάφους. Το ύψος πίεσης συναντάται ως αρνητική πίεση ή τάση ή μύζηση του εδαφικού νερού. Το άθροισμα του δυναμικού της βαρύτητας και της υδροστατικής πίεσης λέγεται υδραυλικό δυναμικό Η [Αντωνόπουλος 1999] όπου : g p ΗΨ Ψ z P /γ z h [2.6] 2.2.3 Ωσμωτικό δυναμικό Η μείωση της δυναμικής ενέργειας του εδαφικού νερού που οφείλεται στις διαλυμένες ουσίες σε σχέση με το καθαρό νερό λέγεται ωσμωτικό δυναμικό. Αυτή η επίδραση δεν επηρεάζει σημαντικά την κίνηση του νερού, είναι σημαντική όμως στην πρόσληψη του νερού από τα φυτά. Στα αραιά διαλύματα, το οσμωτικό δυναμικό είναι ανάλογο προς τη συγκέντρωση του διαλύματος και τη θερμοκρασία, σύμφωνα με τη σχέση [Αντωνόπουλος 1999] : Ψ M R T ο c [2.7] όπου : Μ c η ολική μοριακή συγκέντρωση των διαλυμένων ουσιών, R η παγκόσμια σταθερά των αερίων (J/Kg/ o K), T η απόλυτη θερμοκρασία ( ο Κ) Η επίδραση του ωσμωτικού δυναμικού είναι έντονη στα αλατούχα εδάφη, όπου η περίσσεια του νατρίου στο εδαφικό διάλυμα δημιουργεί προβλήματα στην απορρόφηση του νερού από τα φυτά. Τα προβλήματα προέρχονται από το γεγονός ότι η ωσμωτική πίεση του εδαφικού διαλύματος είναι υψηλότερη από την πίεση των φυτικών κυττάρων [Παναγιωτόπουλος 1985]. 8

Κεφάλαιο 2 ο Κίνηση του εδαφικού νερού και οι ανάγκες σε νερό των καλλιεργειών 2.3 Ανάγκες καλλιεργειών σε νερό άρδευσης Ο εφοδιασμός των καλλιεργειών με το απαραίτητο νερό για την κανονική ανάπτυξη και βέλτιστη απόδοσή τους είναι ο αντικειμενικός σκοπός της άρδευσης. Η σωστή ε- φαρμογή και ο προγραμματισμός των αρδεύσεων απαιτούν τη ποσοτική εκτίμηση του νερού αυτού. Ένας καλλιεργούμενος αγρός χάνει νερό με τη διαδικασία της διαπνοής από τα φυτά και της εξάτμισης από την επιφάνεια του εδάφους. Αθροιστικά το νερό που χάνεται από έναν καλλιεργούμενο αγρό με διαπνοή από τα φυτά, εξάτμιση από το έδαφος και το φύλλωμα, όταν αυτό είναι υγρό, αναφέρεται ως εξατμισοδιαπνοή (ΕΤ) και εξαρτάται από τα χαρακτηριστικά της καλλιέργειας και του εδάφους, τη διαθέσιμη ενέργεια και τις συνθήκες που επικρατούν στην ατμόσφαιρα [Παπαζαφειρίου 1999]. 2.3.1 Εξάτμιση Η εξάτμιση (evaporation E) είναι η διαδικασία κατά την οποία νερό υγρής φάσης μετατρέπεται σε νερό αέριας φάσης (ατμοποίηση) και απομακρύνεται από την εξατμίζουσα επιφάνεια. Το νερό εξατμίζεται από μια ποικιλία επιφανειών (θάλασσες, λίμνες, ποτάμια, δρόμους, εδάφη και υγρή βλάστηση). Η αλλαγή της κατάστασης των μορίων του νερού από υγρή σε αέρια φάση απαιτεί ενέργεια. Η απευθείας ηλιακή ακτινοβολία και, σε μικρότερο βαθμό, η θερμοκρασία του περιβάλλοντος αέρα παρέχουν την ενέργεια αυτή. Ο καθοριστικός παράγοντας για την αφαίρεση υδρατμών από την εξατμίζουσα επιφάνεια είναι η διαφορά μεταξύ της πίεσης υδρατμών στην εξατμίζουσα επιφάνεια και αυτής στην περιβάλλουσα ατμόσφαιρα. Καθώς η εξάτμιση προχωρά, ο περιβάλλων αέρας γίνεται σταδιακά κορεσμένος και αν ο υγρός αέρας δεν μεταφερθεί στην ατμόσφαιρα η διαδικασία επιβραδύνεται ή σταματά. Η αντικατάσταση του κορεσμένου αέρα με ξηρότερο αέρα εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την ταχύτητα του ανέμου. Επομένως η ηλιακή ακτινοβολία, η θερμοκρασία του αέρα, η υγρασία του αέρα και η ταχύτητα του ανέμου είναι κλιματολογικές παράμετροι που λαμβάνονται υπόψη στον υπολογισμό της εξάτμισης. Όταν η εξατμίζουσα επιφάνεια είναι η εδαφική, ο βαθμός σκίασης του φυλλώματος της καλλιέργειας και το ποσό του διαθέσιμου νερού στην εξατμίζουσα επιφάνεια είναι επιπλέον παράγοντες που επηρεάζουν τη διαδικασία της εξάτμισης. Οι συχνές βροχές, η άρδευση και το νερό που μεταφέρεται ανοδικά σε ένα έδαφος από έναν ρηχό υδροφόρο ορίζονται διαβρέχουν την εδαφική επιφάνεια. Όταν το έδαφος είναι ικανό να παρέχει νερό αρκετά γρήγορα ώστε να ικανοποιεί τις ανάγκες της εξάτμισης, η εξάτμιση από το έδαφος καθορίζεται μόνο από τις μετεωρολογικές συνθήκες. Αντίθετα, όταν το διάστημα μεταξύ των βροχών και άρδευσης μεγαλώνει και η ικανότητα 9

Κεφάλαιο 2 ο Κίνηση του εδαφικού νερού και οι ανάγκες σε νερό των καλλιεργειών του εδάφους να τροφοδοτεί με υγρασία την επιφάνεια μικραίνει, η περιεχόμενη υγρασία του ανώτερου στρώματος του εδάφους ελαττώνεται και η εδαφική επιφάνεια ξηραίνεται. Κάτω από αυτές τις συνθήκες, η περιορισμένη διαθεσιμότητα του νερού ασκεί καθοριστική επίδραση στην εδαφική εξάτμιση η οποία, ελαττώνεται γρήγορα και μπορεί σχεδόν να σταματήσει σε λίγες μέρες [Allen et al. 1998]. Στη διεθνή βιβλιογραφία έχουν παρουσιασθεί πλήθος σχέσεων υπολογισμού της δυναμικής εξάτμισης. Οι σχέσεις που ακολουθούν είναι κάποιες από αυτές και είναι αυτές που χρησιμοποιούνται από το μοντέλο S.W.BA.CRO.S. για τον υπολογισμό της εξάτμισης. Η δυναμική εξάτμιση μπορεί να υπολογιστεί από τη σχέση των Ritchie [1972] και Al-Khafaf et al. [1978] : E ET e P P.623 LAI [2.8] όπου : ET p η δυναμική εξατμισοδιαπνοή, LAI ο δείκτης φυλλικής επιφάνειας Αν η άρδευση / βροχόπτωση είναι μικρότερη από 1 cm/day, η πραγματική εξάτμιση από την επιφάνεια του εδάφους E α μπορεί να υπολογιστεί από τη σχέση [Black et al. 1969, Babajimopoulos et al. 1995, Babajimopoulos et al. 27] : E E t E t 1 b α p p b [2.9] όπου : E P η δυναμική εξάτμιση εξαρτώμενη από την επιφάνεια του εδάφους (σε mm/day) όπως υπολογίζεται από τους Al-Khafaf et al. [1978], t ο χρόνος σε ημέρες, b εκθέτης (το b παίρνεται ίσο με.6 μετά από πειράματα των Al-Khafaf et al. [1978]) Το μοντέλο S.W.BA.CRO.S. στην τελευταία του έκδοση, που εφαρμόζεται στην παρούσα διατριβή, διαχωρίζει τον τρόπο υπολογισμού της εξάτμισης σε σχέση με την έ- ναρξη φυτρώματος της καλλιέργειας. Για τον υπολογισμό της εξάτμισης από το φύτρωμα της καλλιέργειας μέχρι τη συγκομιδή κάνει χρήση των εξισώσεων [2.8] και [2.9]. Ο υπολογισμός της δυναμικής εξάτμισης από την σπορά μέχρι το φύτρωμα γίνεται με τη βοήθεια της σχέσης των Penman-Monteith [Monteith 1965, Allen et al. 1994] η οποία χρησιμοποιείται για τον υπολογισμό της εξατμισοδιαπνοής αναφοράς, όπου γίνεται η παραδοχή ότι η επιφανειακή αντίσταση στη μεταφορά θερμότητας και υδρατμών είναι μηδενική [Van Dam et al. 1997, Brisson et al. 1998, Wallace et al. 1999, Aydin et al. 25]. Με τη σχέση αυτή υπολογίζεται η δυναμική εξάτμιση από γυμνό έδαφος και είναι : E P es ea Δ(Rn G s) 86.4 ρ cp δ ra [2.1] λ Δ+γ όπου : 1

Κεφάλαιο 2 ο Κίνηση του εδαφικού νερού και οι ανάγκες σε νερό των καλλιεργειών 465.79 Δ e.2545 s T 248.57 2 4 4 Τmax,κ Τ min,κ R s Rn Rns Rnl.77Rs σ.34.14 ea1.35.35 2 Rso 4 4 Τmax,κ Τ min,κ R s Rnl σ.34.14 ea 1.35.35 2 Rso P ρ.28987 T 273 [2.11] [2.12] [2.13] [2.14] 622 γλ cp P [2.15] 11.89 rα u [2.16].75 17.27 T es.611 exp T 237.3 [2.17] e a (es RH mean)/1 [2.18] 3 γ.665 1 P [2.19] 293-.65 z P=11.3 293 5.26 [2.2] όπου : E P δυναμική εξάτμιση (mm/day), T μέση ημερήσια θερμοκρασία ( ο C), e a πραγματική πίεση υδρατμών της ατμόσφαιρας που αντιστοιχεί στη θερμοκρασία του σημείου δρόσου, e s πίεση κορεσμένων υδρατμών στη μέση θερμοκρασία (kpa), (e s - e a ) έλλειμμα πίεσης κορεσμένων υδρατμών, Δ κλίση της καμπύλης στη σχέση πίεσης κορεσμού υδρατμών και θερμοκρασίας (kpa/ o C), P ατμοσφαιρική πίεση (kpa), z υψόμετρο (m), γ ψυχρομετρική σταθερά (kpa/ o C), R n καθαρή ακτινοβολία (MJ/m 2 day), R ns καθαρή μικρού μήκους ακτινοβολία (MJ/m 2 day), R nl καθαρή μεγάλου μήκους κύματος ηλιακή ακτινοβολία (MJ/m 2 day), R s προσπίπτουσα α- κτινοβολία (MJ/m 2 day), σ σταθερά των Stefan-Boltzman (4.931-9 MJ/K 4 m 2 day), G s κατακόρυφη μεταφορά θερμότητας προς το έδαφος (MJ/m 2 day) (για ημερήσιες τιμές εξάτμισης παίρνεται ίσο με [Παπαμιχαήλ και Γεωργίου 1999]), u.75 μέση ταχύτητα ανέμου σε ύψος.75 m, c P ειδική θερμότητα του αέρα υπό σταθερή πίεση (KJ/Kg o C), λ λανθάνουσα θερμότητα εξάτμισης (MJ/kg), r α αεροδυναμική αντίσταση (s/m), Τ max,κ και Τ min,κ μέγιστη και ελάχιστη αντίστοιχα ημερήσια θερμοκρασία ( ο Κ) 11

2.3.2 Διαπνοή Κεφάλαιο 2 ο Κίνηση του εδαφικού νερού και οι ανάγκες σε νερό των καλλιεργειών Η διαπνοή (transpiration T) συνίσταται στη μετατροπή του νερού υγρής φάσης που περιέχεται στους ιστούς του φυτού σε αέρια και στην απομάκρυνση του ατμού στην ατμόσφαιρα. Οι καλλιέργειες χάνουν κυρίως το νερό τους μέσω των στομάτων. Αυτά είναι μικρά ανοίγματα στα φύλλα των φυτών μέσω των οποίων περνούν τα αέρια και οι υδρατμοί. Το νερό, μαζί με θρεπτικές ουσίες, απορροφάται από τις ρίζες και μεταφέρεται μέσω του φυτού. Η ατμοποίηση συμβαίνει εντός του φύλλου, δηλαδή στα μεσοκυττάρια διαστήματα και η ανταλλαγή ατμού με την ατμόσφαιρα ελέγχεται από το στοματικό διάφραγμα. Σχεδόν όλο το νερό απορροφάται χάνεται από την διαπνοή και μόνο ένα ελάχιστο κλάσμα χρησιμοποιείται μέσα στο φυτό. Η διαπνοή, όπως και η απευθείας εξάτμιση, εξαρτάται από την παροχή ενέργειας, την κλίση πίεσης υδρατμών και τον άνεμο. Επομένως, οι κλιματικοί παράγοντες ακτινοβολία, θερμοκρασία του αέρα, υγρασία του αέρα και άνεμος πρέπει να λαμβάνονται υπόψη. Η περιεκτικότητα σε νερό του εδάφους και η ικανότητα του εδάφους να μεταφέρει νερό ως τις ρίζες καθορίζουν επίσης τη διαπνοή, όπως και την αλατότητα του εδαφικού νερού. Η διαπνοή επηρεάζεται επίσης από τα χαρακτηριστικά της καλλιέργειας, τις περιβαλλοντικές συνθήκες και τις πρακτικές καλλιέργειας. Διαφορετικά είδη φυτών μπορεί να έχουν διαφορετική διαπνοή. Όχι μόνο ο τύπος της καλλιέργειας, αλλά και η ανάπτυξη της καλλιέργειας, το περιβάλλον και η διαχείριση πρέπει να λαμβάνονται υπόψη κατά τον υπολογισμό της διαπνοής [Allen et al. 1998]. Η μέτρηση της διαπνοής στον αγρό είναι πολύπλοκη [Klocke et al. 1985]. Για το λόγο αυτό, η διαπνοή μπορεί να προσδιορισθεί με την αφαίρεση της εξάτμισης από τις μετρημένες τιμές της εξατμισοδιαπνοής [Lascano et al. 1987] και με τη βοήθεια προσομοίωσης του ημερήσιου υδατικού ισοζύγιου χρησιμοποιώντας εμπειρικές σχέσεις για το διαχωρισμό της υπολογισμένης διαπνοής από την υπολογισμένη ή μετρημένη εξατμισοδιαπνοή, χρησιμοποιώντας μετρημένες φυτικές παραμέτρους, όπως ο δείκτης φυλλικής ε- πιφάνειας (LAI) ή η εδαφοκάλυψη [Ritchie 1972, Tanner 1981, Howell et al. 1984, Hanks 1985]. Οι παραπάνω τεχνικές υπολογίζουν έμμεσα τη διαπνοή. Ο άμεσος υπολογισμός της διαπνοής παραμένει δύσκολος, αν και πραγματοποιήθηκαν προσπάθειες από τους Bloodworth et al. [1955] και αργότερα από τους Sakuratani [1984] και Baker and Van Bavel [1987]. 2.3.3 Εξατμισοδιαπνοή Ο συνδυασμός των δύο παραπάνω διαδικασιών κατά τις οποίες υπάρχει απώλεια νερού από την εδαφική επιφάνεια με την εξάτμιση και από την καλλιέργεια με τη διαπνοή 12

Κεφάλαιο 2 ο Κίνηση του εδαφικού νερού και οι ανάγκες σε νερό των καλλιεργειών ορίζεται ως εξατμισοδιαπνοή (evapotranspiration ET) [Allen et al. 1998]. Η εξάτμιση και η διαπνοή συμβαίνουν ταυτόχρονα και δεν υπάρχει εύκολος τρόπος διάκρισης μεταξύ των δύο διαδικασιών. Εκτός από τη διαθεσιμότητα του νερού στο ανώτερο εδαφικό στρώμα, η εξάτμιση από ένα καλλιεργημένο έδαφος καθορίζεται κυρίως από το κλάσμα της ηλιακής ακτινοβολίας που φτάνει στην επιφάνεια του εδάφους. Αυτό το κλάσμα μειώνεται κατά την περίοδο ανάπτυξης καθώς η καλλιέργεια αναπτύσσεται και το φύλλωμά της σκιάζει όλο και περισσότερο το έδαφος. Όταν η καλλιέργεια είναι μικρή, το νερό χάνεται κυρίως από την εδαφική εξάτμιση, αλλά μόλις η καλλιέργεια αναπτυχθεί καλά και καλύψει πλήρως το έδαφος η διαπνοή γίνεται η βασική διαδικασία. Η εξατμισοδιαπνοή της καλλιέργειας αναφοράς ET r, σύμφωνα με τη μεθοδολογία του FAO [Doorenbos and Pruitt 1977], διαμορφώνεται από τις κλιματικές συνθήκες που επικρατούν σε ένα τόπο και μόνο από αυτές και ορίζεται ως η εξατμισοδιαπνοή από μία καλλιέργεια αναφοράς που αναπτύσσεται δυναμικά κάτω από συνθήκες πλήρους επάρκειας νερού. Η επιλογή της καλλιέργειας αναφοράς αποτέλεσε αντικείμενο έρευνας πολλών ερευνητών [Wright 1982, Jensen et al. 199, Allen et al. 1994, 1998] και συνήθως θεωρείται ένας εκτεταμένος χορτοτάπητας, που σκιάζει πλήρως το έδαφος και έχει ομοιόμορφο ύψος από 8 μέχρι 15 cm. Η εξατμισοδιαπνοή αναφοράς έχει μελετηθεί από πολλούς ερευνητές [Doorenbos and Pruitt 1977, Allen et al. 1989, 1994, 1998, Allen and Pruitt 1991, Michalopoulou and Papaioannou 1991, Παπαμιχαήλ κ.άλ. 1994, Papazafiriou 1996, Papamichail and Terzidis 1996, Σακελλαρίου-Μακραντωνάκη 1996, Αλεξίου και Παπαμιχαήλ 1996, Kotsopoulos and Babajimopoulos 1997, Papamichail and Alexiou 1998, Παπαζαφειρίου 1999, Παπαμιχαήλ και Γεωργίου 1999, Σακελλαρίου-Μακραντωνάκη και Βαγενάς 23, Γεωργίου και Παπαμιχαήλ 26, 28, Διαμαντοπούλου κ.άλ. 28]. Η μέθοδος FAO-24 corrected Penman [Doorenbos and Pruitt 1977] χρησιμοποιήθηκε ευρέως και αποτελεί μία από τις πιο ολοκληρωμένες και αξιόπιστες μεθόδους που αναπτύχθηκαν για τον υπολογισμό της εξατμισοδιαπνοής αναφοράς ET r. Με βάση τη μέθοδο αυτή, προσδιορίσθηκαν φυτικοί συντελεστές προσαρμοσμένοι στις ελληνικές κλιματικές συνθήκες, για καθένα από τα τέσσερα στάδια ανάπτυξης, για τέσσερις βασικές ετήσιες καλλιέργειες (αραβόσιτος, βαμβάκι, ζαχαρότευτλα, βιομηχανική τομάτα) και κατά μήνα για τα φυλλοβόλα οπωροφόρα, τα εσπεριδοειδή, τους ελαιώνες και τους αμπελώνες [Papazafiriou 1996, Παπαζαφειρίου 1999]. Ωστόσο, η επιτροπή εμπειρογνωμόνων του FAO [Smith et al. 1994, Allen et al. 1994], πρότεινε την αντικατάσταση της μεθόδου Penman, με τη μέθοδο FAO Penman-Monteith, η οποία είναι πιο ακριβής και ανταποκρίνεται καλά σε δεδομένα λυσίμετρων. Ο καθορισμός συγκεκριμένων παραμέτρων στην εξίσωση Penman-Monteith απαιτεί τον επαναπροσδιορισμό του ορισμού της εξατμισοδια- 13

Κεφάλαιο 2 ο Κίνηση του εδαφικού νερού και οι ανάγκες σε νερό των καλλιεργειών πνοής αναφοράς (ET r ) [Smith et al. 1992, Allen et al. 1994, 1998]. Η εξατμισοδιαπνοή αναφοράς της μεθόδου FAO Penman-Monteith, ΕΤ r, ορίζεται ως ο ρυθμός εξατμισοδιαπνοής μίας υποθετικής καλλιέργειας αναφοράς, με μέσο ύψος.12 m, καθορισμένη αντίσταση φυτικής κόμης 7 sm -1 και σταθερό συντελεστή ανάκλασης ίσο με.23, η οποία προσομοιάζει την εξατμισοδιαπνοή από μία εκτεταμένη επιφάνεια γρασιδιού, ομοιόμορφου ύψους, που αναπτύσσεται δυναμικά, καλύπτει πλήρως το έδαφος και δεν υποφέρει από έλλειψη νερού. Ο υπολογισμός της εξατμισοδιαπνοής της καλλιέργειας αναφοράς από ημερήσια δεδομένα έχει τη μορφή : 9.48 Δ (Rn G s) γ u 2 (es e a) ET Τ+273 r Δ+γ (1.34 u 2) όπου : 17.27 T 499.611 exp T 237.3 Δ= R ns T 237.3 2 s [2.21] [2.22].77 R [2.23] 24 6 Ra Gscdr ωs sin(φ) sin(δ)+cos(φ) cos(δ) sin(ω s) π [2.24] 2π dr 1.33 cos J 365 275 M J 3D 2 9 2π δ.493 sin J 1.39 365 [2.25] [2.26] [2.27] ωs arccos tan(φ) tan(δ) [2.28] 5 Rso.75 2 1 z Ra u [2.29] 2 u z 2 z.2 [2.3] όπου : ET r εξατμισοδιαπνοή αναφοράς (mm/day), T μέση ημερήσια θερμοκρασία ( ο C), e s πίεση κορεσμένων υδρατμών στη μέση θερμοκρασία (kpa) (σχέση [2.17]), e a πραγματική πίεση υδρατμών της ατμόσφαιρας που αντιστοιχεί στη θερμοκρασία του σημείου δρόσου (σχέση [2.18]), (e s -e a ) έλλειμμα πίεσης κορεσμένων υδρατμών, RH mean μέση σχετική υγρασία (%), Δ κλίση της καμπύλης στη σχέση πίεσης κορεσμού υδρατμών και θερμοκρασίας (kpa/ o C), P ατμοσφαιρική πίεση (kpa), z υψόμετρο (m), γ ψυχρομετρική σταθερά (kpa/ o C) (σχέση [2.19]), R n καθαρή α- κτινοβολία (MJ/m 2 day) (σχέση [2.12]), R ns καθαρή μικρού μήκους ακτινοβολία (MJ/m 2 day), R nl καθαρή μεγάλου μήκους κύματος ηλιακή ακτινοβολία (MJ/m 2 14

Κεφάλαιο 2 ο Κίνηση του εδαφικού νερού και οι ανάγκες σε νερό των καλλιεργειών day) (σχέση [2.13]), R s προσπίπτουσα ακτινοβολία (MJ/m 2 day), R a θεωρητική ηλιακή ακτινοβολία (MJ/m 2 day), G sc ηλιακή σταθερά (.82 MJ/m 2 min), d r σχετική απόσταση γης-ήλιου (rad), J αριθμός της ημέρας του έτους, M αριθμός του μήνα, D ημέρα του μήνα, ω s ηλιακή γωνία (rad), φ γεωγραφικό πλάτος (rad), δ ηλιακή απόκλιση (rad), R so μικρού μήκους κύματος ακτινοβολία ανέφελης ημέρας, σ σταθερά των Stefan-Boltzman (4.931-9 MJ/K 4 m 2 day), G s κατακόρυφη μεταφορά θερμότητας προς το έδαφος (MJ/m 2 day), u 2 μέση ταχύτητα ανέμου σε ύψος 2 m, 9 συντελεστής της καλλιέργειας αναφοράς,.34 συντελεστής της ταχύτητας του ανέμου για την καλλιέργεια αναφοράς Στη μέθοδο Penman-Monteith υπεισέρχεται η κατακόρυφη μεταφορά θερμότητας προς το έδαφος G s. Από τη μελέτη της επίδρασης της συμμετοχής της στη διαμόρφωση των ημερήσιων εκτιμήσεων της ET r, η παράμετρος G s μπορεί να θεωρείται ίση με μηδέν [Παπαμιχαήλ και Γεωργίου 1999]. Οι Γεωργίου κ.άλ. [2] συγκρίνοντας τις μεθόδους Penman και Penman-Monteith συμπέραναν ότι η μέθοδος Penman δίνει μεγαλύτερες ε- κτιμήσεις εξατμισοδιαπνοής. Οι μετεωρολογικές παράμετροι επηρεάζουν άμεσα και έμμεσα την ανάπτυξη και την παραγωγή των φυτών. Άμεση επίδραση στην ανάπτυξη των φυτών ασκούν οι μετεωρολογικές παράμετροι της θερμοκρασίας και της ακτινοβολίας. Από την ημερήσια ολική ακτινοβολία μόνο ένα μέρος επηρεάζει άμεσα την ανάπτυξη της καλλιέργειας και το σχηματισμό της φυτικής μάζας (φωτοσύνθεση). Το μέρος αυτό είναι η φωτοσυνθετικά ενεργή ακτινοβολία με μήκος κύματος από 4-7 nm και διακρίνεται σε άμεση και διαχεόμενη. Η ικανότητα του φυλλώματος να δεσμεύσει την φωτοσυνθετικά ενεργή ακτινοβολία εξαρτάται από την αναλογία της άμεσης προς τη διαχεόμενη. Οι μετεωρολογικές παράμετροι σχετική υγρασία και ταχύτητα ανέμου, καθώς επίσης η θερμοκρασία και η ακτινοβολία ασκούν έμμεση επίδραση στην ανάπτυξη των φυτών, καθώς διαμορφώνουν το έλλειμμα κορεσμού της ατμόσφαιρας. Το έλλειμμα κορεσμού της ατμόσφαιρας εκφράζεται με την εξατμισοδιαπνοή της καλλιέργειας αναφοράς και εξειδικεύεται για κάθε καλλιέργεια με τη χρήση των φυτικών συντελεστών. 2.3.4 Δυναμική και πραγματική εξατμισοδιαπνοή Η πραγματική εξατμισοδιαπνοή των καλλιεργειών ET a (actual evapotranspiration) αντιπροσωπεύει το νερό που χρησιμοποιείται από μία καλλιέργεια κάτω από τις πραγματικές συνθήκες που επικρατούν στο χωράφι και καλύπτεται από την εδαφική υγρασία. Η μείωση της εξατμισοδιαπνοής από δυναμική σε πραγματική εξαρτάται από την υπάρχουσα 15

Κεφάλαιο 2 ο Κίνηση του εδαφικού νερού και οι ανάγκες σε νερό των καλλιεργειών ποσότητα νερού στη ζώνη του ριζοστρώματος (βαθμός διαθεσιμότητας του εδαφικού νερού), τα χαρακτηριστικά και τις ιδιαιτερότητες της καλλιέργειας, την ικανότητα της ατμόσφαιρας για εξατμισοδιαπνοή και τα όποια εμπόδια στη διαδικασία της εξατμισοδιαπνοής. Ο πραγματικός ρυθμός άντλησης νερού που εκφράζει την πραγματική εξατμισοδιαπνοή είναι άμεσα συνδεδεμένος με τη δυναμική εξατμισοδιαπνοή και εξαρτάται από τη διαθεσιμότητα νερού. Όταν το διαθέσιμο νερό του εδάφους είναι επαρκές έτσι ώστε να ικανοποιούνται πλήρως οι ανάγκες της καλλιέργειας, η πραγματική εξατμισοδιαπνοή γίνεται ίση με τη δυναμική. Στην περίπτωση ανεπάρκειας νερού στο έδαφος, οι ανάγκες της καλλιέργειας δεν καλύπτονται και οι τιμές της πραγματικής εξατμισοδιαπνοής είναι μικρότερές από αυτές της μέγιστης. Η δυναμική εξατμισοδιαπνοή της καλλιέργειας (ΕΤ Ρ ) (potential evapotranspiration) (σε mm/day) προκύπτει από πολλαπλασιασμό της εξατμισοδιαπνοής της καλλιέργειας α- ναφοράς (ET r ) με τον φυτικό συντελεστή k c σύμφωνα με τη σχέση : ETP kc ETr [2.31] Τέλος, η δυναμική και η πραγματική εξατμισοδιαπνοή ως συνάρτηση των δύο κλασμάτων που την αποτελούν δίνεται από τις σχέσεις 2.32 και 2.33 αντίστοιχα. ETP TP EP [2.32] ETa Ta Ea [2.33] όπου : Τ Ρ, Ε P δυναμική διαπνοή και εξάτμιση αντίστοιχα, Τ a, Ε a πραγματική διαπνοή και εξάτμιση αντίστοιχα 2.3.5 Στάδια καλλιέργειας και φυτικοί συντελεστές k c Οι φυτικοί συντελεστές δεν είναι σταθεροί κατά τη διάρκεια της βλαστικής περιόδου, προσδιορίζονται πειραματικά και αντιπροσωπεύουν τις επιπτώσεις της μεταβολής της φυλλικής επιφάνειας, του ύψους των φυτών, του ποσοστού κάλυψης του εδάφους, της αντίστασης του φυλλώματος στη διακίνηση υδρατμών και θερμότητας και της ανακλαστικότητας του φυλλώματος. Οι φυτικοί συντελεστές συνδέουν την εξατμισοδιαπνοή αναφοράς με τη δυναμική εξατμισοδιαπνοή της καλλιέργειας με τη σχέση [2.31] της επόμενης παραγράφου. Το ποσοστό κάλυψης του εδάφους των ετήσιων καλλιεργειών μεταβάλλεται κατά τη διάρκεια της βλαστικής περιόδου, με αποτέλεσμα να μεταβάλλεται και η τιμή των φυτικών συντελεστών. Για τη διευκόλυνση του προσδιορισμού των τιμών των συντελεστών αυτών, η βλαστική περίοδος διακρίνεται σε τέσσερα στάδια ανάπτυξης : Αρχικό στάδιο (initial - k c ini ). Το στάδιο αυτό αρχίζει με τη σπορά ή φύτευση και 16

Κεφάλαιο 2 ο Κίνηση του εδαφικού νερού και οι ανάγκες σε νερό των καλλιεργειών φτάνει μέχρι την οριστική εγκατάσταση της καλλιέργειας. Κατά το στάδιο αυτό το ποσοστό κάλυψης του εδάφους φτάνει το 1 %. Στάδιο ταχείας ανάπτυξης ή κύριας βλάστησης (crop development). Το στάδιο αυτό αρχίζει με το τέλος του προηγούμενου σταδίου και τελειώνει με την πλήρη κάλυψη του εδάφους από τα φυτά. Στάδιο μέσης περιόδου (mid season - k c mid ). Κατά το στάδιο αυτό η κάλυψη του εδάφους από τα φυτά είναι πλήρης και περιλαμβάνει την περίοδο ανθοφορίας και το σχηματισμό των καρπών. Τελικό στάδιο ή στάδιο ωρίμανσης (late season - k c end ). Το στάδιο αυτό ξεκινά από την ωρίμανση και τερματίζεται με τη συγκομιδή της καλλιέργειας. Η διάρκεια της βλαστικής περιόδου και των επιμέρους σταδίων ανάπτυξης διαφέρει ανάλογα με την καλλιέργεια και επηρεάζεται από τις κλιματικές συνθήκες που επικρατούν σε κάθε τόπο [Allen et al. 1998, Παπαζαφειρίου 1999]. Στο Σχήμα 2.1 παρουσιάζεται η διακύμανση του φυτικού συντελεστή μίας ετήσιας καλλιέργειας. Στο Σχήμα αυτό φαίνονται τα στάδια της καλλιέργειας και οι διάρκειες αυτών. Σχήμα 2.1 Μεταβολή φυτικού συντελεστή k c ετήσιας καλλιέργειας (πηγή : Allen et al. [1998]) 17

Κεφάλαιο 2 ο Κίνηση του εδαφικού νερού και οι ανάγκες σε νερό των καλλιεργειών 2.3.6 Μέθοδος υδατικού ισοζύγιου Η δυνατότητα άμεσης μέτρησης της εξατμισοδιαπνοής μιας καλλιέργειας μπορεί να γίνει από παρατηρήσεις μεταβολής της εδαφικής υγρασίας και με λυσίμετρα. Οι μελέτες που πραγματοποιούνται στα λυσίμετρα βασίζονται στην εξίσωση του υδατικού ισοζύγιου η οποία περιγράφεται από τον τύπο [Aboukhaled et al. 1982, Marshall et al. 1996, Παπαζαφειρίου 1999, Warrick 21] : PIRo ETD ΔW [2.34] όπου : P η βροχόπτωση, Ι η άρδευση, R o η επιφανειακή απορροή, ΕΤ η εξατμισοδιαπνοή, D η βαθιά διήθηση, ΔW η μεταβολή της περιεκτικότητας του εδάφους σε νερό Η μέθοδος του υδατικού ισοζύγιου χρησιμοποιείται στην παρούσα διατριβή στο Κεφάλαιο 5 για τον υπολογισμό του φυτικού συντελεστή της καλλιέργειας του βαμβακιού λύνοντας την εξίσωση [2.34] ως προς ΕΤ. 2.3.7 Εκτίμηση απορροϊκής βροχής με τη μέθοδο του απορροϊκού συντελεστή CN της S.C.S. Από τη βροχόπτωση που πέφτει στο έδαφος, μόνο ένα μέρος αυτής εισέρχεται σε αυτό και μπορεί να χρησιμοποιηθεί από την καλλιέργεια για την κάλυψη των αναγκών της σε νερό. Ανάλογα με τα χαρακτηριστικά της βροχής, που είναι κατά κύριο λόγο η ένταση και η διάρκειά της, ένα μέρος της απορρέει επιφανειακά και το υπόλοιπο διηθείται στο έ- δαφος. Το μέρος της βροχόπτωσης που μπορεί να χρησιμοποιηθεί από τα φυτά είναι εκείνο που αποθηκεύεται στο ριζόστρωμα ανάμεσα στην υδατοϊκανότητα και σε κάποιο κατώτερο όριο, μέχρι το οποίο τα φυτά μπορούν να αντλούν χωρίς δυσκολία νερό. Το μέρος αυτό της βροχής που προκύπτει αν αφαιρεθεί η επιφανειακή απορροή και η βαθειά διήθηση ονομάζεται χρήσιμη ή ωφέλιμη βροχή. Το ύψος της ωφέλιμης βροχής που αποθηκεύεται στο έδαφος κατά τη διάρκεια μιας χρονικής περιόδου εξαρτάται από τη συχνότητα, την ποσότητα, τη διάρκεια και την ένταση της βροχής, την κατάσταση της επιφάνειας του εδάφους και της αποθηκευτικής ικανότητας σε νερό του εδάφους κατά το χρόνο πτώσης της βροχής. Η αποθηκευτική ικανότητα σε νερό του εδάφους εξαρτάται από το βάθος και τα χαρακτηριστικά του εδάφους στη ζώνη των ριζών, το χρόνο που πέρασε από την προηγούμενη βροχή ή άρδευση, το επίπεδο υποβιβασμού της εδαφικής υγρασίας που επιτρέπεται πριν εφαρμοσθεί άρδευση και το ρυθμό υποβιβασμού της υγρασίας που προκαλείται από την εξατμισοδιαπνοή της καλλιέργειας. Γενικά, η ωφέλιμη βροχή αυξάνει ως ποσοστό 18

Κεφάλαιο 2 ο Κίνηση του εδαφικού νερού και οι ανάγκες σε νερό των καλλιεργειών της ολικής βροχής όταν η εξατμισοδιαπνοή είναι αυξημένη και όταν η αποθηκευτική ικανότητα του εδάφους είναι μεγάλη. Η εκτίμηση της απορροϊκής βροχής, στις περιπτώσεις που δεν υπάρχουν ταυτόχρονες παρατηρήσεις βροχής και απορροής για τον υπολογισμό των δεικτών διηθητικότητας γίνεται με τη μέθοδο του απορροϊκού συντελεστή CN (Curve Number) της Soil Conservation Service (S.C.S.) [USDA Soil Conservation Service 1972, 1986, Παπαμιχαήλ 24]. Σύμφωνα με την S.C.S. η σχέση βροχής - απορροής περιγράφεται με μία σχέση της μορφής : F Q [2.35] S P Ia όπου : S μέγιστη ικανότητα συγκράτησης υγρασίας του εδάφους ή αποθηκευτικότητα, F πραγματική συγκράτηση υγρασίας από το έδαφος, Q όγκος απορροής, P όγκος βροχόπτωσης, I a αρχική συγκράτηση υγρασίας F= P - I a - Q Η πραγματική συγκράτηση υγρασίας είναι : [2.36] Αντικαθιστώντας τη σχέση [2.36] στη [2.35] και λύνοντας ως προς Q προκύπτει : P I 2 a Q P I a S [2.37] H S.C.S. μετά από πειράματα κατέληξε στην παρακάτω εμπειρική σχέση για την αρχική συγκράτηση I a : Ia.2 S [2.38] Αντικαθιστώντας τη σχέση [2.38] στη [2.37] και το Q που αντιπροσωπεύει την άμεση απορροή με το ισοδύναμό του P e που είναι η απορροϊκή βροχή, προκύπτει η ακόλουθη σχέση : P e P.2S 2 P.8S, για P>.2 S P e =, για P.2 S [2.39.α,β] Εμπειρικές μελέτες έχουν δείξει ότι η αποθηκευτικότητα S (σε mm) μπορεί να εκφραστεί συναρτήσει ενός παράγοντα CN (Curve Number - απορροϊκός συντελεστής), ο οποίος δίνεται από τη σχέση : 254 S 254 CN [2.4] Ο CN είναι ένας συντελεστής που αντιπροσωπεύει τη συνδυασμένη επίδραση του εδάφους, του τρόπου χρήσης και διαχείρισης αυτού, των καλλιεργητικών συνθηκών και της προηγούμενης υγρασιακής κατάστασης του εδάφους (AMC - Antecedent soil Moisture 19

Κεφάλαιο 2 ο Κίνηση του εδαφικού νερού και οι ανάγκες σε νερό των καλλιεργειών Condition). Η προηγούμενη υγρασιακή κατάσταση του εδάφους, επιδρά σημαντικά τόσο στον όγκο, όσο και στο ρυθμό της απορροής. Οι τιμές του απορροϊκού συντελεστή CN παίρνονται από πίνακες [Παπαμιχαήλ 24] με βάση την επίδραση των παραπάνω παραγόντων. 2.4 Γενική εξίσωση κίνησης του εδαφικού νερού Η χρήση μαθηματικών μοντέλων για την προσομοίωση της κίνησης του νερού έχει διαδοθεί πολύ μεταξύ των ερευνητών τα τελευταία χρόνια. Τα μοντέλα αυτά βασίζονται στην επίλυση της εξίσωσης Richards [Richards 1931, Αντωνόπουλος 1999, Parlange and Hopmans 1999, Warrick 21, Τσακίρης και Μπαμπατζιμόπουλος 26], η οποία περιγράφει τη μονοδιάστατη κίνηση του νερού στην ακόρεστη ζώνη ενός καλλιεργούμενου εδάφους : h h C(h) K(θ) 1 S(h) t z z [2.41] όπου : h το ύψος πίεσης του εδαφικού νερού [L], t ο χρόνος [T], θ η εδαφική υγρασία κατ όγκο [L 3 L -3 ], z η κατακόρυφη συντεταγμένη με θετική φορά προς τα κάτω και με αρχή την επιφάνεια του εδάφους [L], S(h) η προσλαμβανόμενη από τις ρίζες του φυτού ποσότητα νερού [T -1 ], C(h) η υδραυλική χωρητικότητα του εδάφους ( θ/ h) [L -1 ], K(θ) η ακόρεστη υδραυλική αγωγιμότητα [LT -1 ] Η πρόσληψη του νερού από τα φυτά είναι συνάρτηση πολλών παραγόντων (πυκνότητα, κατανομή και μήκος των ριζών, είδος του εδάφους και είδος του φυτού) και η ακριβής επίδραση των οποίων είναι εξαιρετικά δύσκολο να κατανοηθεί. Ο προσδιορισμός των επιδράσεων αυτών συνεπάγεται χρονοβόρο και πολυδάπανο πειραματισμό, ο οποίος όμως με τη σειρά του δε θα μπορούσε να οδηγήσει σε συμπεράσματα και ακριβείς περιγραφές των διαδικασιών που περιλαμβάνονται στην πρόσληψη του νερού από τα φυτά. Για το λόγο αυτό έχουν προταθεί απλούστερες εκφράσεις για την περιγραφή της πρόσληψης του νερού από τα φυτά. Οι εκφράσεις αυτές δεν απαιτούν τη γνώση των πολύπλοκων φυσικών διεργασιών που σχετίζονται με την απορρόφηση του εδαφικού νερού από τις ρίζες, εκφραζόμενες σε μια πιο μακροσκοπική κλίμακα, θεωρώντας το ριζικό σύστημα και το έδαφος που το περιβάλλει σαν ένα ενιαίο κομμάτι. Σ αυτή την περίπτωση η πρόσληψη του νερού από τα φυτά περιγράφεται από μία συνεχή συνάρτηση (sink term S(h)), η οποία προστίθεται απλά στην εξίσωση Richards. Ο όρος S(h) περιγράφεται αναλυτικά στην Παράγραφο 2.6.1. 2

Κεφάλαιο 2 ο Κίνηση του εδαφικού νερού και οι ανάγκες σε νερό των καλλιεργειών 2.5 Υδραυλικές ιδιότητες του εδάφους Για την επίλυση της εξίσωσης της κίνησης του νερού στο έδαφος απαιτείται ο προσδιορισμός της συναρτησιακής σχέσης της υγρασίας του εδάφους με το ύψος πίεσης του εδαφικού νερού, γνωστή ως χαρακτηριστική καμπύλη του εδάφους θ(h) καθώς και της σχέσης της ακόρεστης υδραυλικής αγωγιμότητας με την εδαφική υγρασία ή το ύψος πίεσης του εδαφικού νερού K(θ) ή Κ(h). Οι συναρτησιακές αυτές σχέσεις όπως επίσης και η υδραυλική χωρητικότητα του εδάφους που εκφράζεται από την παράγωγο θ/ h, είναι οι βασικές παράμετροι που χρησιμοποιούνται στα μαθηματικά μοντέλα κίνησης του νερού και μεταφοράς μάζας. Η χαρακτηριστική καμπύλη του εδάφους παρουσιάζει το φαινόμενο της υστέρησης, που συνίσταται στο γεγονός ότι η υγρασία που αντιστοιχεί σε ορισμένο ύψος πίεσης εξαρτάται από τη διαδικασία που προηγήθηκε, αν δηλαδή είναι αποτέλεσμα ξήρανσης ή διύγρανσης του εδάφους [Αντωνόπουλος 1999]. Έχει αποδειχθεί ότι η ύπαρξη της υστέρησης επηρεάζει τους υπολογισμούς της ροής του νερού στο έδαφος [Russo et al. 1989]. Σε εφαρμογές πεδίου συχνά το φαινόμενο αυτό αγνοείται λόγω της πολυπλοκότητας και της δυσκολίας μέτρησης της επίδρασής του στο εδαφικό σύστημα. 2.5.1 Χαρακτηριστική καμπύλη υγρασίας του εδάφους Η χρησιμότητα της χαρακτηριστικής καμπύλης θ(h) έγκειται στην εκτίμηση της κατανομής του μεγέθους των πόρων, στην εκτίμηση της ποσότητας του νερού που συγκρατείται από ένα έδαφος σε ορισμένο δυναμικό και είναι εξίσου σημαντική σε προβλήματα αριθμητικής προσομοίωσης της ροής στην ακόρεστη ζώνη του εδάφους, ενώ δίνει τη δυνατότητα της σύγκρισης των υδραυλικών ιδιοτήτων διάφορων πορωδών μέσων. Η χαρακτηριστική καμπύλη του εδαφικού νερού εξαρτάται από τη μηχανική σύσταση του εδάφους και τη δομή του. Η πλήρως θεωρητική πρόβλεψη της καμπύλης από τη μηχανική σύσταση και τη δομή είναι εξαιρετικά δύσκολη λόγω του πολύπλοκου ρόλου, της γεωμετρίας των πόρων και της προσρόφησης του νερού. Έτσι, οι εξισώσεις είναι κατά κανόνα εμπειρικές και περιέχουν διάφορες παραμέτρους που προσδιορίζονται με εφαρμογή μιας μεθόδου μη γραμμικής παλινδρόμησης. Η βιβλιογραφία περιέχει πολλές σχέσεις που συνδέουν την πίεση του εδαφικού νερού h με την κατ όγκο περιεχόμενη υγρασία στο έδαφος θ ή συχνότερα με τον αδιάστατο αποτελεσματικό βαθμό κορεσμού S e (με εύρος τιμών μεταξύ και 1) [Αντωνόπουλος 1999, Τσακίρης και Μπαμπατζιμόπουλος 26] : S e θ θr θ θ s r [2.42] όπου : θ η εδαφική υγρασία (cm 3 /cm 3 ), θ r η υπολειμματική υγρασία (cm 3 /cm 3 ), θ s η ε- 21

Κεφάλαιο 2 ο Κίνηση του εδαφικού νερού και οι ανάγκες σε νερό των καλλιεργειών δαφική υγρασία κορεσμού (cm 3 /cm 3 ) Οι σημαντικότερες από τις σχέσεις αυτές παρουσιάζονται παρακάτω. Από τις πρώτες εξισώσεις που παρουσιάστηκαν οι οποίες συνδέουν την πίεση με την περιεχόμενη υ- γρασία στο έδαφος είναι η σχέση των Brooks and Corey [1964, 1966] και έχει την ακόλουθη μορφή : S e = h a h λ για S e =1 για h ha h h a [2.43.α,β] όπου : h a η πίεση φυσαλίδων αέρα (cm), h το ύψος πίεσης (cm), λ ο δείκτης κατανομής του μεγέθους των πόρων (αδιάστατος και η τιμή του σύμφωνα με τους Brooks and Corey κυμαίνεται γύρω στο 2) Η σχέση που παρουσίασε ο Brutsaert [1967] έχει τη μορφή : A S e = [2.44] B A h όπου : Α, Β σταθερές που προσδιορίζονται με μία ανάλυση συσχέτισης με τη βοήθεια δεδομένων (θ,h) O Laliberte [1969] παρατήρησε ότι η σχέση των Brooks and Corey πέραν του ότι δεν ισχύει για h h επιπλέον υπερεκτιμά το S για τιμές του h πλησίον του h a. Για το a λόγο αυτό πρότεινε μια διαφορετική εξίσωση της μορφής : e S.5 1 erf ξ [2.45] όπου : erf(ξ) η συνάρτηση σφάλματος (error function) του ξ το οποίο δίνεται από τη σχέση : ξ= a c h b (όπου a, b και c σταθερές) [2.46] θ= θ Oι Gillham et al. [1976] πρότειναν τη σχέση : ο r cosh h o θ ο θ r o b b h θ θ h θ θ ο r cosh h o θ ο θ r [2.47] όπου : θ ο, θ r, b, h o σταθερές που υπολογίζονται με την προσαρμογή στα δεδομένα (θ,h) 22

Κεφάλαιο 2 ο Κίνηση του εδαφικού νερού και οι ανάγκες σε νερό των καλλιεργειών O Van Genuchten [198] πρότεινε μία εξίσωση με σιγμοειδή μορφή η οποία είναι η ακόλουθη : 1 Εξίσωση θs θr S e = m θ θ 2.42 r [2.48] m n n 1 α h 1α h όπου : α, n και m σταθερές οι οποίες καθορίζουν το σχήμα της χαρακτηριστικής καμπύλης υγρασίας με τα εξής χαρακτηριστικά α>, n>1, <m<1, 1 m 1 n Η τιμή της n κυμαίνεται μεταξύ 1.2 και 4 ενώ στη βιβλιογραφία αναφέρονται τιμές έως και 7.6 [Stephens 1995], ενώ η τιμή της α κυμαίνεται μεταξύ 1-3 και 1-2 cm -1. Η τιμή της n και της m [Rawls et al. 1993] συνδέονται με την τιμή λ της εξίσωσης Brooks and Corey από τις σχέσεις : n=λ+1 [2.49] m λ [2.5] 1 λ O Bumb [1987] πρότεινε μία νέα σχέση η οποία ισχύει για όλο το εύρος κορεσμού και έχει τη μορφή : 1 S e = h h 1exp b m [2.51] όπου : h m, b σταθερές (η τιμή της h m είναι η τιμή της πίεσης για τιμή υγρασίας στο μέσο μεταξύ της υπολειμματικής και της μέγιστης) Οι Zhang and Van Genuchten [1994] πρότειναν μια αρκετά απλή σχέση που αποτελεί το λόγο δύο απλών πολυωνύμων πρώτου και δευτέρου βαθμού με ικανοποιητικά όμως αποτελέσματα. Η σχέση αυτή έχει τη μορφή : 1 γαh S e = 1 αh β αh 2 όπου : α, β, γ σταθερές [2.52] Οι σχέσεις S e (h) οι οποίες παρουσιάσθηκαν στην Παράγραφο αυτή είναι μόνο μερικές από αυτές που υπάρχουν στη βιβλιογραφία. Περισσότερες, ο αναγνώστης μπορεί να συναντήσει στα συγγράμματα του Αντωνόπουλου [1999] και των Τσακίρη και Μπαμπατζιμόπουλο [26]. 23

Κεφάλαιο 2 ο Κίνηση του εδαφικού νερού και οι ανάγκες σε νερό των καλλιεργειών 2.5.2 Υδραυλική αγωγιμότητα Η μέτρηση της υδραυλικής αγωγιμότητας K μπορεί να γίνει τόσο στον αγρό όσο και στο εργαστήριο. Μια ανασκόπηση των μεθόδων αυτών δίνεται από τους Bouwer and Jackson [1974]. Οι περισσότερες από αυτές είναι δαπανηρές, δύσκολες και χρονοβόρες στην εφαρμογή τους. Όταν το υδραυλικό φορτίο μετράται σε θέσεις κάτω από τη στάθμη του νερού στο έδαφος ή όπου αλλού οι πιέσεις του εδαφικού νερού είναι θετικές, δηλαδή σε όλες τις περιπτώσεις που το έδαφος είναι κορεσμένο, η υδραυλική αγωγιμότητα παραμένει σταθερή σε σχέση με το ύψος πίεσης. Στην περίπτωση αυτή αποκαλείται υδραυλική αγωγιμότητα κορεσμένου εδάφους K sat (saturated hydraulic conductivity). Από την άλλη μεριά σε ακόρεστο έδαφος, δηλαδή όπου το περιεχόμενο νερό μεταβάλλεται ως προς το χρόνο και τη θέση, η υδραυλική αγωγιμότητα είναι συνάρτηση τόσο των χαρακτηριστικών του εδάφους αλλά και της περιεχόμενης υγρασίας και λέγεται ακόρεστη υδραυλική αγωγιμότητα (unsaturated hydraulic conductivity) [Παπαζαφειρίου 1999]. 2.5.2.1 Μέθοδοι μέτρησης της κορεσμένης υδραυλικής αγωγιμότητας Για τη μέτρηση της κορεσμένης υδραυλικής αγωγιμότητας αναπτύχθηκαν πολλές μέθοδοι τόσο σε επίπεδο αγρού όσο και σε επίπεδο εργαστηρίου. Οι μέθοδοι που βρίσκουν εφαρμογή στον αγρό [Τερζίδης και Καραμούζης 1986] είναι η μέθοδος του φρεατίου σε ομογενή εδάφη, η μέθοδος του φρεατίου σε διαστρωμένα εδάφη, η μέθοδος του πιεζόμετρου που προτάθηκε από τον Kirkham, η μέθοδος δύο φρεατίων του Childs [1969] και η μέθοδος του περατόμετρου του Guelph. Οι εργαστηριακές μέθοδοι υπολογισμού της κορεσμένης υδραυλικής αγωγιμότητας είναι η μέθοδος του περατόμετρου σταθερού φορτίου (steady state) και η μέθοδος του περατόμετρου μεταβαλλόμενου φορτίου (transient state) [Τερζίδης και Καραμούζης 1986]. 2.5.2.2 Εμπειρικές μέθοδοι εκτίμησης της ακόρεστης υδραυλικής αγωγιμότητας Όπως και για τη χαρακτηριστική καμπύλη έτσι και για την υδραυλική αγωγιμότητα υπάρχουν θεωρητικά και εμπειρικά μοντέλα που περιγράφουν την καμπύλη της. Οι μέθοδοι αυτές βασίζονται στην υπόθεση ότι υπάρχει για κάθε έδαφος μια σχέση που συνδέει την ακόρεστη υδραυλική αγωγιμότητα με την υγρασία του εδάφους θ ή το ύψος πίεσης h. Πρέπει να τονιστεί ότι κάποιες από αυτές τις σχέσεις μπορεί να δώσουν τελείως εξωπραγματικά αποτελέσματα για κάποια εδάφη [Fuentes et al. 1992]. Για το λόγο αυτό θα πρέπει να χρησιμοποιούνται με μεγάλη προσοχή και να επαληθεύονται σε κάθε περίπτωση. Μερικά από τα μοντέλα αυτά που συνήθως χρησιμοποιούνται είναι τα παρακάτω. 24

Κεφάλαιο 2 ο Κίνηση του εδαφικού νερού και οι ανάγκες σε νερό των καλλιεργειών Οι Brooks and Corey [1964] παρουσίασαν την παρακάτω εξίσωση της συνάρτησης της υδραυλικής αγωγιμότητας : 23λ λ Κ(θ)= KS [2.53] S e όπου : λ σταθερά και αναφέρεται ως παράμετρος κατανομής των πόρων, Κ S η υδραυλική αγωγιμότητα στον κορεσμό και S e ο αποτελεσματικός βαθμός κορεσμού KS K(h) 1 b h Ο Gardner [1958] παρουσίασε τη σχέση : N [2.54] όπου : b, N παράμετροι οι οποίοι εξαρτώνται από το έδαφος και Κ S η υδραυλική αγωγιμότητα στον κορεσμό Οι Gilham et al. [1976] παρουσίασαν την εξής απλή σχέση : Κ(θ)= K s θ c [2.55] όπου : c παράμετρος (με μέση τιμή 5.59) και Κ S η υδραυλική αγωγιμότητα στον κορεσμό Ο Van Genuchten [1978, 198] παρουσίασε τη σχέση που χρησιμοποιείται ευρύτατα : K(h) K n1 n 1 α h 1 (α h) s m/2 n 1 (α h) m 2 [2.56] όπου : α συντελεστής προσδιοριζόμενος από τη χαρακτηριστική καμπύλη [L -1 ], n, m ε- μπειρικές παράμετροι προσδιοριζόμενοι από τη χαρακτηριστική καμπύλη (με <m<1 και m=1-1/n) και Κ S η υδραυλική αγωγιμότητα στον κορεσμό Παρά τις προσπάθειες εκτίμησης της υδραυλικής αγωγιμότητας μέσα από θεωρητικά ή εμπειρικά μοντέλα, οι μετρήσεις στον αγρό εξακολουθούν να είναι οι πιο αξιόπιστες. Οι μετρήσεις αυτές γίνονται με ιδιαίτερη δυσκολία, κυρίως λόγω της εκτεταμένης μεταβλητότητάς τους και λόγω του ότι είναι χρονοβόρες και δαπανηρές [Τσακίρης και Μπαμπατζιμόπουλος 26]. Οι σχέσεις που παρουσιάζονται σε αυτή την Παράγραφο είναι μόνο μερικές από αυτές που υπάρχουν στη βιβλιογραφία. Περισσότερες, ο αναγνώστης μπορεί να συναντήσει στα συγγράμματα του Αντωνόπουλου [1999] και των Τσακίρη και Μπαμπατζιμόπουλο [26]. 25

Κεφάλαιο 2 ο Κίνηση του εδαφικού νερού και οι ανάγκες σε νερό των καλλιεργειών 2.6 Πρόσληψη νερού από το ριζικό σύστημα των φυτών Η πρόσληψη του νερού από τις ρίζες των φυτών είναι μία πολύπλοκη διαδικασία [Gardner 1965], η οποία εξαρτάται από τη γεωμετρία της ρίζας, το μήκος της και την υ- δραυλική αγωγιμότητα του εδάφους. Ακόμη εξαρτάται από το είδος του φυτού και το στάδιο ανάπτυξής του καθώς και την πυκνότητα του ριζικού συστήματος. Εξαιτίας των παραγόντων αυτών είναι πολύ δύσκολη η ακριβής εκτίμηση της ποσότητας της εδαφικής υγρασίας που προσλαμβάνεται από τα φυτά, μιας και πρόκειται για μια δυναμική διαδικασία με μεγάλο βαθμό πολυπλοκότητας. Για τη διερεύνηση του φαινομένου της πρόσληψης του νερού από το ριζικό σύστημα των φυτών έχουν αναπτυχθεί δύο μεθοδολογίες, η μικροσκοπική και η μακροσκοπική προσέγγιση του φαινομένου [Αντωνόπουλος 1999]. Η μικροσκοπική προσέγγιση θεωρεί τη ρίζα σαν ένα πεπερασμένο κύλινδρο σταθερής ακτίνας και ομοιόμορφων προσροφητικών ιδιοτήτων. Η δυσκολία προσδιορισμού των οριακών συνθηκών καθώς και της ακτίνας επίδρασης των ριζών, καθιστούν την προσέγγιση αυτή δύσχρηστη και αναποτελεσματική σε προβλήματα προσομοίωσης της πρόσληψης του νερού από τα φυτά στον αγρό. Στα μοντέλα μακροσκοπικής προσέγγισης το ριζικό σύστημα θεωρείται ως μια μονάδα και δεν λαμβάνεται υπόψη η επίδραση των χαρακτηριστικών της ρίζας. Το ριζικό σύστημα θεωρείται ότι αποσπά νερό από κάθε στοιχειώδη όγκο του ριζοστρώματος με ρυθμό που είναι συνάρτηση κάποιων εδαφικών παραμέτρων, όπως του ύψους πίεσης ή της εδαφικής υγρασίας, της υδραυλικής αγωγιμότητας, της διαφοράς του ύψους πίεσης μεταξύ του εδάφους και της διεπιφάνειας εδάφους - ρίζας και της πυκνότητας των ριζών. Το πλεονέκτημα της προσέγγισης αυτής είναι ότι δεν απαιτεί τη χρήση φυτικών ή εδαφικών παραμέτρων, οι οποίες δύσκολα προσδιορίζονται. Διάφορες συναρτήσεις έχουν αναπτυχθεί για την περιγραφή του όρου της πρόσληψης, που βασίζονται είτε σε μια προσέγγιση απλοποιημένης μεταφοράς του νερού, είτε σε μια εμπειρική συνάρτηση που λαμβάνει υπόψη τα χαρακτηριστικά των ριζών και άλλες προσαρμοσμένες παραμέτρους [Αντωνόπουλος 1999]. Η έκφραση του όρου της πρόσληψης S(h), που είναι ευρέως χρησιμοποιούμενη σήμερα στη διεθνή βιβλιογραφία, βασίζεται στην πρόταση των Feddes et al. [1978]. Η ανάλυση των εξισώσεων που περιγράφουν την πρόσληψη της υγρασίας και τους όρους αυτών περιγράφονται στις Παραγράφους 2.6.1 με 2.6.3. 26

Κεφάλαιο 2 ο Κίνηση του εδαφικού νερού και οι ανάγκες σε νερό των καλλιεργειών 2.6.1 Περιγραφή της πρόσληψης υγρασίας S(h) Ο όρος πρόληψης (sink term) της υγρασίας από τα φυτά S(h), μπορεί να προσεγγιστεί από μία σχέση της μορφής [Feddes et al. 1978] : max S(h) α hs [2.57] όπου : S max η μέγιστη δυνατή πρόσληψη νερού από τις ρίζες, α(h) ο περιοριστικός παράγοντας ο οποίος είναι μια αδιάστατη συνάρτηση του ύψους πίεσης Οι δύο οροί της σχέσης [2.57] S max και α(h) αναλύονται διεξοδικά στις Παραγράφους 2.6.2 και 2.6.3 αντίστοιχα. Η διαπνεόμενη από το φυτό ποσότητα νερού Τ α υπολογίζεται από τη σχέση : T α L S(h)dz όπου : L το βάθος του ριζικού συστήματος [2.58] Όταν η εδαφική υγρασία βρίσκεται κοντά στο σημείο υδατοϊκανότητας, τότε η πρόσληψη νερού από το φυτό είναι μέγιστη (α(h)= 1) το ίδιο και η διαπνοή του. Η μέγιστη λοιπόν δυναμική διαπνοή T P υπολογίζεται για α(h)= 1 από τη σχέση : L TP S max(z)dz Η δυναμική διαπνοή Τ Ρ υπολογίζεται από τη σχέση [2.32]. [2.59] 2.6.2 Μέγιστη πρόσληψη νερού από τις ρίζες S max Οι Molz and Remson [197] πρότειναν ένα γραμμικό μοντέλο, σύμφωνα με το ο- ποίο γίνεται η παραδοχή ότι το 4 % της κατανάλωσης νερού από το φυτό πραγματοποιείται από το ανώτερο τεταρτημόριο του ριζικού συστήματος, το 3 % από το αμέσως κατώτερο τέταρτο και το 2 % και 1 % από τα υπόλοιπα δύο τέταρτα αντίστοιχα. Σύμφωνα με τις παραδοχές αυτές η σχέση τους έχει τη μορφή : 1.6TP 1.8TP Smax z z L L [2.6] όπου : L το βάθος του ριζικού συστήματος, Τ Ρ η δυναμική διαπνοή Οι Feddes et al. [1978] στο μοντέλο που παρουσίασαν, θεώρησαν ότι ισχύει, όσον αφορά την προσλαμβανόμενη ποσότητα νερού, η σχέση [2.57]. Δέχθηκαν επίσης ότι η ποσότητα S max δε μεταβάλλεται με το βάθος αλλά παραμένει σταθερή εξαρτώμενη αποκλειστικά από τη δυναμική διαπνοή. Έτσι χρησιμοποίησαν την ακόλουθη σχέση : S T P max [2.61] L 27

Κεφάλαιο 2 ο Κίνηση του εδαφικού νερού και οι ανάγκες σε νερό των καλλιεργειών όπου : L το βάθος του ριζικού συστήματος, Τ Ρ η δυναμική διαπνοή Η σχέση [2.61] συνδυάζει την πολύ καλή ακρίβεια στα αποτελέσματά της, με τη χρήση δεδομένων που μπορούν να προσδιορισθούν εύκολα (δυναμική διαπνοή και βάθος ριζικού συστήματος) [Elmaloglou and Malamos 2, Γούκος και Μπαμπατζιμόπουλος 2, Γεωργούσης και Μπαμπατζιμόπουλος 23]. Οι Hoogland et al. [1981] σε μία προσπάθεια να βελτιώσουν το μοντέλο SWATR, όσον αφορά στον υπολογισμό της προσλαμβανόμενης ποσότητας νερού και σε αντίθεση με τους Feddes et al. [1978], θεώρησαν ότι το S max κάτω από συνθήκες δυναμικής διαπνοής μειώνεται συναρτήσει του βάθους γραμμικά, σύμφωνα με τη σχέση : Smax a bz, z L [2.62] όπου : a, b σταθερές που υπολογίζονται από πειραματικά δεδομένα πρόσληψης νερού Ο Prasad [1988] υιοθετώντας τη σχέση [2.62] και υποθέτοντας ότι η πρόσληψη νερού στο κατώτερο άκρο του ριζικού συστήματος είναι μηδέν, καθώς και ότι η συνολική ποσότητα νερού που προσλαμβάνεται από τις ρίζες ισούται με τη δυναμική διαπνοή, κατέληξε σε μία σχέση που είναι από τις ευρύτερα αποδεκτές. Έτσι, θεωρώντας ότι S max = για z= L προκύπτει από τη [2.62] ότι : abl [2.63] Σύμφωνα με τις σχέσεις [2.62], [2.63] και με την παραδοχή ότι η συνολική ποσότητα νερού που προσλαμβάνεται από τις ρίζες ισούται με τη δυναμική διαπνοή - όταν υ- πάρχει πλήρης επάρκεια νερού - και με τη βοήθεια της σχέσης [2.26] παίρνουμε τις : 2T a P L [2.64] 2TP b [2.65] 2 L Αντικαθιστώντας τις σχέσεις [2.64], [2.65] στην [2.62] οδηγούμαστε στη : 2T L P S max (z) 1 z L [2.66] 2.6.3 Περιοριστικός παράγοντας α(h) Σύμφωνα με τον Molz [1981], η μαθηματική περιγραφή των μοντέλων, που λαμβάνουν ως καθοριστικό παράγοντα για τον υπολογισμό της προσλαμβανόμενης από τη ρίζα, ποσότητας νερού, τη δυναμική διαπνοή [2.57], περιλαμβάνουν πέραν του S max και τον περιοριστικό παράγοντα α(h). Ο περιοριστικός παράγοντας α(h), είναι μία αδιάστατη συνάρτηση που εξαρτάται από το ύψος πίεσης (συνεπώς και την υγρασία) και κυμαίνεται 28

Κεφάλαιο 2 ο Κίνηση του εδαφικού νερού και οι ανάγκες σε νερό των καλλιεργειών μεταξύ και 1. Η φυσική σημασία του εκφράζει το λόγο μεταξύ της πραγματικά προσλαμβανόμενης ποσότητας νερού από τις ρίζες (S(z)), προς τη μέγιστη δυνατή (S max ), η οποία προκύπτει κάτω από συνθήκες υγρασίας, που επιτρέπουν την απρόσκοπτη πρόσληψη νερού από τη ρίζα. Οι Cowan [1965], Van Keulen [1975] και Nerpin et al. [1976] έδειξαν ότι η δυνατότητα ενός φυτού να διατηρεί τη διαπνοή σε επίπεδο δυναμικής διαπνοής αρχίζει να μειώνεται όταν η τιμή του ύψους πίεσης στο έδαφος πέσει κάτω από μια τιμή, την οποία ονόμασαν κρίσιμη (h c ). Οι Yang and De Jong [1971] έδειξαν ότι η τιμή του h c εξαρτάται από την ζήτηση νερού από την ατμόσφαιρα, δηλαδή από τον ρυθμό εξατμισοδιαπνοής. Οι Feddes et al. [1978], δέχθηκαν ότι η τιμή του h c, ανάλογα με την καλλιέργεια κυμαίνεται μεταξύ -1 και -5 cm όπως και το ότι η τιμή του h c μπορεί να θεωρηθεί σταθερή χωρίς να προκύπτει μεγάλο σφάλμα κατά τη μαθηματική προσομοίωση του φαινομένου. Ο Diels [1994] προτείνει μία μεγαλύτερη κύμανση του h c μεταξύ -1 και -1 cm. Μία άλλη τιμή του ύψους πίεσης η οποία παίζει καθοριστικό ρόλο στην παραμετροποίηση της συμπεριφοράς της ρίζας, είναι εκείνη, πέραν της οποίας επικρατούν ακατάλληλες συνθήκες αερισμού στο ριζόστρωμα. Η τιμή αυτή της πίεσης ονομάζεται σημείο αναεροβίωσης (h α ). Τέτοιες συνθήκες έχουν ως αποτέλεσμα την αναστολή της λειτουργίας της ρίζας σύμφωνα με τον Feddes et al. [1978], άλλα και άλλους [Novak 1987 και Prasad 1988]. Θα πρέπει ακόμα να αναφερθεί το προφανές γεγονός, ότι πέραν του σημείου μόνιμης μάρανσης (h PWP ), η ρίζα δεν προσλαμβάνει το νερό. Σύμφωνα με τους De Jong et al. [1992] η τιμή του h PWP κυμαίνεται μεταξύ -2 και -15 cm. Στο Σχήμα 2.2 φαίνεται η μεταβολή του όρου S(h) και α(h) σε σχέση με την απόλυτη τιμή του ύψους πίεσης της εδαφικής υγρασίας σύμφωνα με τους Feddes et al. [1978] και τον Novak [1987]. Στο Σχήμα αυτό, η τιμή του α(h) παραμένει μηδέν για < h h α, παίρνει τη μέγιστη τιμή της (ίση με 1) για h α < h h c και μεταβάλλεται γραμμικά για h c < h h PWP (μέχρι το ). Σχήμα 2.2 Μεταβολή του όρου α(h) με το ύψος πίεσης [Feddes et al. 1978] 29

Κεφάλαιο 2 ο Κίνηση του εδαφικού νερού και οι ανάγκες σε νερό των καλλιεργειών Μία διαφορετική περιγραφή της παραμέτρου α(h) δίνεται από τον Prasad [1988] (Σχήμα 2.3). Σύμφωνα με αυτόν, η τιμή του α(h) παραμένει μηδέν για < h h α, μεταβάλλεται γραμμικά από μηδέν έως ένα για h α < h h FC, διατηρεί την τιμή ένα για h FC < h h c και μεταβάλλεται γραμμικά από ένα έως μηδέν για h c < h h PWP. Ισχύουν δηλαδή οι παρακάτω σχέσεις : α(h)= για h α h < ή h h PWP [2.67] h ha α(h)= h h FC a για h α < h h FC [2.68] α(h)=1 για h c h < h FC [2.69] h h α(h)= h h c PWP PWP για h PWP h < h c [2.7] Σχήμα 2.3 Μεταβολή του όρου α(h) με το ύψος πίεσης [Prasad 1988] Μία διαφορετική περιγραφή της παραμέτρου α(h) δίνεται από τους Wyseure et al. [1994] (Σχήμα 2.4). Σύμφωνα με αυτούς η τιμή του α(h) παραμένει μηδέν για < h h α, μεταβάλλεται γραμμικά από μηδέν έως ένα για h α < h h FC, διατηρεί την τιμή ένα για h FC < h h c και μεταβάλλεται υπερβολικά από ένα έως μηδέν για h c < h h PWP. Ισχύουν δηλαδή οι παρακάτω σχέσεις : α(h)= για h α h < ή h h PWP [2.71] h ha α(h)= h h FC a για h α < h h FC [2.72] α(h)=1 για h c h < h FC [2.73] h h 1 α(h)= PWP 1 h h PWP c για h PWP h < h c [2.74] 3

Κεφάλαιο 2 ο Κίνηση του εδαφικού νερού και οι ανάγκες σε νερό των καλλιεργειών Σχήμα 2.4 Μεταβολή του όρου α(h) με το ύψος πίεσης [Wyseure et al. 1994] Στην προσέγγιση αυτή η μεταβολή μεταξύ h c και h PWP είναι υπερβολική, καθώς σύμφωνα με τους Mahey et al. [1984], η γραμμική μεταβολή, που υιοθετείται από τις άλλες προσεγγίσεις του περιοριστικού παράγοντα α(h), έχει ως αποτέλεσμα τη χαμηλή ευαισθησία του όσον αφορά στο κρίσιμο σημείο πέραν του οποίου το φυτό βρίσκεται σε κατάσταση στρες. Αν υιοθετηθεί λοιπόν η γραμμική μεταβολή το φυτό θα προσλαμβάνει νερό με ευκολία μέχρι το σημείο μόνιμης μάρανσης, ενώ σύμφωνα με την υπερβολική μεταβολή η δυνατότητα του φυτού να προσλαμβάνει νερό μεταξύ h c και h PWP περιορίζεται κατά πολύ. 2.7 Μαθηματικά μοντέλα προσομοίωσης κίνησης του νερού Η εξίσωση Richards λόγω της παραβολικής μορφής της, σε συνδυασμό με την έ- ντονη μη γραμμικότητα των υδραυλικών συναρτήσεων θ(h) και Κ(θ), δεν έχει αναλυτική λύση εκτός από εξειδικευμένες περιπτώσεις. Για το λόγο αυτό είμαστε αναγκασμένοι να προσφύγουμε σε αριθμητικές μεθόδους. Η αριθμητική επίλυσή της μπορεί να γίνει με κάποια από τις αριθμητικές μεθόδους που έχουν αναπτυχθεί και εφαρμοστεί : η μέθοδος των πεπερασμένων διαφορών [Hanks and Bowers 1962, Rubin and Steinhardt 1963, Hornung and Messing 1981, Redinger et al. 1984, Celia et al. 199, Ross 199, Babajimopoulos et al.1995, Pan et al. 1996, van Dam and Feddes 2, Graham and Kilde 22, Gong et al. 26], η μέθοδος των πεπερασμένων στοιχείων [Zienkiewicz and Parekh 197, Neuman 1973, Αντωνόπουλος 1998, Simunek et al. 1998, Diaw et al. 21, Pop et al. 24] η μέθοδος του οριακού στοιχείου (boundary element method) [Brebbia and Walker 198] και η μη επαναληπτική μέθοδος του μετασχηματισμού Kirchhoff [Ross 23]. Στη διεθνή βιβλιογραφία έχουν αναπτυχθεί πλήθος μαθηματικών μοντέλων που κάνουν χρήση κάποιας από τις παραπάνω μεθόδους. Παραδείγματα μερικών γνωστών μαθηματικών μοντέλων, που αναπτύχθηκαν διεθνώς είναι τα ακόλουθα : 31

Κεφάλαιο 2 ο Κίνηση του εδαφικού νερού και οι ανάγκες σε νερό των καλλιεργειών S.W.A.T.R. (Soil Water Actual Transpiration Rate) [Feddes et al. 1978]. Το S.W.A.T.R., τρέχοντας σε DOS, χρησιμοποιεί μικρομετεωρολογικά δεδομένα, σχέσεις πρόσληψης του νερού από τις ρίζες και επιλύει την εξίσωση Richards με την πεπλεγμένη μέθοδο. Το μοντέλο δοκιμάστηκε με πραγματικά δεδομένα καλλιεργειών, όπως τα κόκκινα λάχανα και οι πατάτες δίνοντας ικανοποιητικά αποτελέσματα [Feddes et al. 1978]. S.W.A.T.R.E. (Soil Water Actual Transpiration Rate Extended) [Belmans et al. 1983]. Αποτελεί βελτίωση του S.W.A.T.R. με χρησιμοποίηση διαφορετικού σχήματος πεπερασμένων διαφορών και αντιμετώπιση περισσότερων οριακών συνθηκών. Οι Wesseling and Van der Broek [1988] χρησιμοποίησαν το μοντέλο S.W.A.T.R.E. για τον ορθολογικό προγραμματισμό των αρδεύσεων και διαπίστωσαν ότι με τη χρήση σωστών δεδομένων, το μοντέλο είναι ένα πολύ χρήσιμο εργαλείο στο σωστό προγραμματισμό. Οι Hopmans and Guttierez - Rave [1988] παρουσίασαν μια διαδικασία για τη ρύθμιση του μοντέλου πρόσληψης του νερού από το ριζικό σύστημα λαμβάνοντας υπόψη τη μεταβλητότητα των υδραυλικών ιδιοτήτων του εδάφους. Το μοντέλο χρησιμοποιήθηκε σε διάφορες καλλιέργειες με ικανοποιητικά αποτελέσματα [Dierckx et al. 1988, Wesseling 1991, Dhanpal 1992, Beekma et al. 1995, Bastiaanssen et al. 1996, De Jong and Bootsma 1997]. W.A.V.E. (Water and Agrochemicals in the soil, crop and Vadose Environment) [Vanclooster et al. 1994]. Μαθηματικό μοντέλο που προσομοιώνει τη συμπεριφορά του νερού, της θερμότητας και των αγροχημικών κατά την κατακόρυφη διεύθυνση στο περιβάλλον έδαφος - φυτό - ατμόσφαιρα. Αποτελεί τη σύνθεση παλαιότερων μοντέλων όπως το SWATRER (κίνηση νερού), SOILN (μετακίνηση του αζώτου), LEACHN (θερμότητα και διαλυτές ουσίες) και SUCROS (ανάπτυξη καλλιέργειας). Το W.A.V.E. είναι γραμμένο σε γλώσσα FORTRAN και τρέχει σε περιβάλλον UNIX ή MSDOS. Επιλύει την εξίσωση Richards χρησιμοποιώντας υστερητικές ή μη εκδοχές γνωστών μοντέλων (όπως Van Genuchten, Gardner, Brooks and Corey) για την περιγραφή των υδραυλικών παραμέτρων του εδάφους. Το μοντέλο έχει χρησιμοποιηθεί από τους Zhang et al. [1996], Dawes et al. [1997], Zhang and Dawes [1998], Zhang et al. [1999], Huang et al. [21], Shao et al. [22], Fernández et al. [22] και Αλεξίου [25]. SWMS_2D και SWMS_3D [Simunek et al. 1994, 1995]. Στηριζόμενοι στο μοντέλο UNSAT2 [Neuman 1973] οι Simunek et al. [1994, 1995], ανέπτυξαν τα πρώτα ολοκληρωμένα μοντέλα προσομοίωσης της κίνησης του νερού και των διαλυμένων ουσιών σε πορώδη με τα ονόματα SWMS_2D και SWMS_3D. Τα μοντέλα αυτά επιλύουν με τη μέθοδο των πεπερασμένων στοιχείων τη δισδιάστατη και τρισδιάστατη μικτής μορφής εξίσωση της ασταθούς κίνησης του νερού αντίστοιχα, συμπεριλαμβάνοντας και την πρόσληψη του νερού από τα φυτά, χωρίς όμως να έχουν τη δυνατότητα να προσομοιώσουν τη δυναμική 32

Κεφάλαιο 2 ο Κίνηση του εδαφικού νερού και οι ανάγκες σε νερό των καλλιεργειών ανάπτυξη του ριζικού συστήματος. Για τη μεταφορά μάζας στο έδαφος χρησιμοποιούν την εξίσωση μεταφοράς - διάχυσης, επιλύοντάς την είτε με την κλασική μέθοδο Galerkin, είτε χρησιμοποιώντας την τεχνική της ανάντη στάθμισης για την αποφυγή των αριθμητικών ταλαντώσεων. MIKE SHE [Refsgaard and Storm 1995, Graham and Kilde 22]. Μαθηματικό ντετερμινιστικό μοντέλο για την προσομοίωση των κύριων υδρολογικών διαδικασιών (επιφανειακή απορροή, ροή σε ανοικτούς αγωγούς, εξατμισοδιαπνοή αναφοράς, κίνηση νερού υπό ακόρεστες και κορεσμένες συνθήκες). Για την κίνηση του νερού στην ακόρεστη ζώνη του εδάφους επιλύεται η εξίσωση Richards με την πεπλεγμένη μέθοδο, ενώ υπό κορεσμένες συνθήκες επιλέγεται το σχήμα της επαναληπτικής υπερχαλάρωσης (successive overrelaxation). S.W.A.P. (Soil Water Atmosphere Plant) [Van Dam et al. 1997]. To S.W.A.P. προσομοιώνει την κατακόρυφη ροή του νερού, των διαλυτών ουσιών και της θερμότητας σε κορεσμένα και μη εδάφη. Το λογισμικό είναι σχεδιασμένο, ώστε να εκτελεί την προσομοίωση σε επίπεδο αγροτεμαχίου σε όλη την καλλιεργητική περίοδο. Το S.W.A.P. επιλύει την εξίσωση Richards με πεπερασμένες διαφορές, ενώ ταυτόχρονα λαμβάνει υπόψη του και την επιλεκτική ροή (preferential flow), διαμέσου των ρωγμών του εδάφους. Τρέχει σε περιβάλλον DOS και διαθέτει ένα τυπικό γραφικό περιβάλλον. Αποτελεί τον απόγονο του S.WA.CROP. (Soil WΑter and CROP) [Kabat et al. 1992] το οποίο και προήλθε από το S.W.A.T.R.E. [Belmans et al. 1983]. Παλαιότερη έκδοσή του με την ονομασία SWAP93 [Van den Broek et al. 1994] χρησιμοποίησαν οι Elmaloglou and Malamos [2]. Σε νεότερη έκδοσή του [Kroes and van Dam 23] χρησιμοποιεί τη μέθοδο της κλιμάκωσης για το συνυπολογισμό της χωρικής μεταβλητότητας των υδραυλικών παραμέτρων του εδάφους. SWB-2D [Annandale et al. 23]. Οι Annandale et al. [23] παρουσίασαν το μοντέλο SWB-2D το οποίο επιλύει τη δισδιάστατη μικτής μορφής εξίσωση ασταθούς κίνησης του νερού στο έδαφος χρησιμοποιώντας τη μέθοδο των πεπερασμένων διαφορών. L.E.A.CH.M. (Leaching Estimation And CHemistry Model) [Hutson 23]. Το L.E.A.CH.M. είναι ένα μονοδιάστατο μοντέλο πεπερασμένων διαφορών, σχεδιασμένο να προσομοιώνει την κίνηση του νερού και διαλυτών ουσιών σε στρωματωμένα ή μη ακόρεστα ή μερικώς κορεσμένα εδάφη μέχρι βάθους 2 m. Η ανάπτυξή του προχώρησε σταδιακά από το 1987 και συνεχίζεται με διάφορες εκδόσεις μέχρι σήμερα. Για την κίνηση του νερού επιλύεται η εξίσωση Richards με το αριθμητικό σχήμα των Crank-Nicolson, ενώ για την περιγραφή της χαρακτηριστικής καμπύλης εδαφικής υγρασίας χρησιμοποιείται ο συνδυασμός μιας εκθετικής [Campbell 1974] και μιας παραβολικής εξίσωσης [Hutson and 33

Cass 1987]. Κεφάλαιο 2 ο Κίνηση του εδαφικού νερού και οι ανάγκες σε νερό των καλλιεργειών HYDRUS-1D [Simunek et al. 28] Αποτελεί ένα από τα πιο πλήρη μαθηματικά μοντέλα. Το HYDRUS-1D αποτελεί το κέλυφος που προσφέρει γραφικό περιβάλλον Windows στο μαθηματικό μοντέλο HYDRUS [Simunek et al. 1998] που είναι ο πυρήνας του. Χρησιμοποιώντας πεπερασμένα στοιχεία για την επίλυση της εξίσωσης Richards, προσομοιώνεται η μονοδιάστατη κατακόρυφη ροή του νερού, διαλυτών ουσιών και θερμότητας σε μη κορεσμένα εδάφη. Οι υδραυλικές παράμετροι του εδάφους περιγράφονται από τις γνωστές εξισώσεις van Genuchten και Brooks-Corey, ενώ λαμβάνεται υπόψη και το φαινόμενο της υστέρησης μέσω ενός εμπειρικού κώδικα. Το μοντέλο μπορεί να εκτελεστεί και σε εδαφικές κλίμακες μεγαλύτερες του αγροτεμαχίου, αφού συμπεριλαμβάνει και μια διαδικασία προσέγγισης της χωρικής μεταβλητότητας των υδραυλικών παραμέτρων. Για την κίνηση του νερού σε δυο και τρεις διαστάσεις κυκλοφορούν οι εκδόσεις HYDRUS-2D και HYDRUS-3D [Simunek et al. 26]. Στον ελληνικό χώρο, παρόμοιας φύσης μοντέλα που αναπτύχθηκαν είναι τα ακόλουθα : S.W.BA.CRO.S. (Simulation of the Water BAlance of a CROpped Soil) [Babajimopoulos et al. 1995]. Η καινοτομία του μοντέλου συνίσταται στην επίλυση της εξίσωσης Richards με τη μέθοδο πεπερασμένων διαφορών, πρόβλεψης-διόρθωσης Douglas Jones, που είναι γρηγορότερη από την πεπλεγμένη μέθοδο. Το πρόγραμμα, που εκτελείται σε περιβάλλον DOS, έχει δοκιμαστεί σε διάφορες συνθήκες και καλλιέργειες με πολύ καλά αποτελέσματα καθώς και σε συνδυασμό με χρήση συστημάτων γεωγραφικών πληροφοριών σε μεγαλύτερες εκτάσεις με ποικίλες καλλιέργειες [Γεωργούσης 27]. Η Καλλιτσάρη [29] προσάρτησε στο μοντέλο S.W.BA.CRO.S. σχέσεις διαθεσιμότητας εδαφικού νερού και παραγωγής των καλλιεργειών. Με πρόσφατες τροποποιήσεις του, το S.W.BA.CRO.S. αποκτά γραφικό περιβάλλον συνδυαζόμενο με το γνωστό λογισμικό MATLAB [Παρασκευάς 25] και λαμβάνει υπόψη του τις μεταβολές της στάθμης του υπόγειου υδροφόρου ορίζοντα. Αναλυτική περιγραφή του μοντέλου S.W.BA.CRO.S. γίνεται στις επόμενες παραγράφους. WA.NI.SIM. (WΑter and NΙtrogen SIMulation) [Αντωνόπουλος 1998]. Το μαθηματικό αυτό μοντέλο αναπτύχθηκε για την προσομοίωση της δυναμικής του νερού και του αζώτου στο σύστημα έδαφος - φυτό - ατμόσφαιρα. Βασίζεται στην αριθμητική επίλυση, με τη μέθοδο πεπερασμένων στοιχείων Galerkin, των εξισώσεων που περιγράφουν τη ροή του νερού και τη μεταφορά και μετασχηματισμούς των ανόργανων μορφών του αζώτου σε έδαφος με μεταβαλλόμενο βαθμό κορεσμού. Τα διάφορα υπομοντέλα από τα ο- ποία αποτελείται, αφορούν τις διαδικασίες διάχυσης και διασποράς, ανοργανοποίησης της 34

Κεφάλαιο 2 ο Κίνηση του εδαφικού νερού και οι ανάγκες σε νερό των καλλιεργειών οργανικής ουσίας, νιτροποίησης των αμμωνιακών ιόντων, προσρόφησης του αμμωνιακού ιόντος στη στερεά φάση και πρόσληψης μορφών αζώτου από τα φυτά. Το μοντέλο αυτό πέρα από την επίλυση των εξισώσεων κίνησης του νερού, ασχολείται και με τη μεταφορά μάζας του αμμωνιακού και νιτρικού αζώτου στο έδαφος κατά την εφαρμογή άρδευσης και λίπανσης είτε οργανικής, είτε ανόργανης. Το μοντέλο δίνει τη δυνατότητα προσδιορισμού του ρυθμού και του προγράμματος εφαρμογής νερού, λιπασμάτων και λυμάτων και τη δυνατότητα εκτίμησης του κινδύνου ρύπανσης των υπόγειων και επιφανειακών νερών από τις εφαρμογές αυτές. Με τον τρόπο αυτό, δίνει τη δυνατότητα να επιτευχθεί η αειφορική ανάπτυξη κάνοντας χρήση νερού, λιπασμάτων και λυμάτων χωρίς να προκαλούνται δυσμενείς επιπτώσεις στο περιβάλλον. Τέλος, μπορεί να αποτελέσει πολύτιμο εργαλείο για τη διερεύνηση των εδαφοφυσικών ιδιοτήτων των εδαφών, απαραίτητων για την ανάπτυξη των φυτών, μετά την αποκατάσταση των περιοχών που χρησιμοποιήθηκαν για επιφανειακή εξόρυξη άνθρακα ή άλλων ορυκτών [Αντωνόπουλος 1999]. Το μοντέλο αυτό χρησιμοποιήθηκε σε πειραματικό αγρό με βαμβάκι στην πεδιάδα της Θεσσαλίας [Antonopoulos 1997], σε δύο εδάφη στο Acklington του Northumberland της Μεγάλης Βρετανίας [Antonopoulos and Wyseure 1998, Αντωνόπουλος 1999], σε καλλιέργεια αραβοσίτου [Αντωνόπουλος και Παυλάτου 1998, Antonopoulos 21, Λεκάκης 26, Αντωνόπουλος κ.άλ. 28], σε αγρό καλλιεργημένο με ηλίανθο [Rahil et al. 26] δίνοντας πολύ καλά αποτελέσματα. Το μοντέλο WA.NI.SIM. έχει πολλές ακόμη εφαρμογές [Antonopoulos 21, 24, Αντωνόπουλος και Μιχαηλίδου 23]. 2.8 Μαθηματικό μοντέλο S.W.BA.CRO.S. Στη διατριβή αυτή χρησιμοποιήθηκε το μοντέλο S.W.BA.CRO.S. (Simulation of the Water Balance of a CROpped Soil) το οποίο είναι βασισμένο στην αριθμητική λύση της μερικής διαφορικής εξίσωσης του Richards [1931] η οποία περιγράφει τη μη μόνιμη ροή μέσα σε ένα ετερογενές έδαφος, λαμβάνοντας υπόψη την παρουσία καλλιέργειας. Το μοντέλο αυτό έχει τη δυνατότητα να προβλέπει σε καθημερινή βάση την υγρασιακή κατάσταση του εδάφους, δεχόμενο μόνο εξωτερικές πληροφορίες όπως είναι οι προηγηθείσες αρδεύσεις / βροχοπτώσεις καθώς επίσης και τα μετεωρολογικά δεδομένα. Αναπτύχθηκε στο εργαστήριο Γενικής και Γεωργικής Υδραυλικής και Βελτιώσεων από τον καθηγητή κ. Χρήστο Μπαμπατζιμόπουλο [Babajimopoulos et al. 1995]. Η μερική διαφορική εξίσωση του Richards λύνεται με τη μέθοδο πρόβλεψης-διόρθωσης των Douglas-Jones και η γλώσσα που αρχικά προγραμματίστηκε ήταν η Fortran 77, ενώ σημερινή γλώσσα είναι η Fortran 9/95. Χρησιμοποιώντας τη μέθοδο πρόβλεψης-διόρθωσης των Douglas-Jones στο μοντέλο επιτυγχάνεται ακριβέστερη και ταχύτερη επίλυση της εξίσωσης Richards έ- 35

Κεφάλαιο 2 ο Κίνηση του εδαφικού νερού και οι ανάγκες σε νερό των καλλιεργειών ναντι άλλων μεθόδων επίλυσης με πεπερασμένες διαφορές [Babajimopoulos 1991, Babajimopoulos 2, Μπαμπατζιμόπουλος 22, Καλλιτσάρη 29]. Το μοντέλο έχει εφαρμοσθεί σε αγρούς καλλιεργούμενους με βαμβάκι [Μπίλας 1995, Μπαμπατζιμόπουλος κ.άλ. 1995, Babajimopoulos et al. 1995, Babajimopoulos 1996, Μπαμπατζιμόπουλος και Πανώρας 26], καλαμπόκι [Babajimopoulos et al. 27, Γεωργούσης 27] και ζαχαρότευτλα [Καλφούντζος 1994, Γούκος 1999, Μπαμπατζιμόπουλος και Πανώρας 2, Μπαμπατζιμόπουλος κ.άλ. 2]. Όλες οι εφαρμογές έδειξαν ότι το μοντέλο περιγράφει πολύ ικανοποιητικά την κίνηση του νερού στην ακόρεστη ζώνη του εδάφους και μπορεί να παίξει ένα πολύ σημαντικό ρόλο στον ορθολογικό προγραμματισμό των αρδεύσεων [Babajimopoulos et al. 1995, Μπαμπατζιμόπουλος κ.άλ. 1995, Babajimopoulos 2, Γεωργούσης 2, Μπαμπατζιμόπουλος και Πανώρας 26, Γεωργούσης 27]. 2.8.1 Αριθμητική επίλυση Το μαθηματικό μοντέλο S.W.BA.CRO.S. βασίζεται στην αριθμητική επίλυση της ε- ξίσωσης Richards [2.41] με τη μέθοδο πρόβλεψης-διόρθωσης των Douglas-Jones [Douglas and Jones 1963]. Η μέθοδος αυτή είναι μία πεπλεγμένη (implicit) μέθοδος που έχει αποδειχθεί μία από τις πιο ικανοποιητικές, στην προσομοίωση της μονοδιάστατης κίνησης του νερού στην ακόρεστη ζώνη του εδάφους [Haverkamp et al. 1977, Babajimopoulos et al. 1991, Babajimopoulos 2]. Σύμφωνα με τη μέθοδο αυτή οι τιμές των συντελεστών C(θ) και Κ(θ) της εξίσωσης Richards εκφράζονται από μία πρόβλεψη του ύψους πίεσης h στο χρονικό βήμα n+1/2 (πεπλεγμένη γραμμικοποίηση - implicit linearization) όπως φαίνεται στο Σχήμα 2.5. 36

Κεφάλαιο 2 ο Κίνηση του εδαφικού νερού και οι ανάγκες σε νερό των καλλιεργειών Σχήμα 2.5 Δίκτυο πεπερασμένων διαφορών Θεωρώντας το δίκτυο του Σχήματος 2.6 η μέθοδος περιγράφεται από τις παρακάτω εξισώσεις [Babajimopoulos 1991] : 1 Δz 1...... 2 Δz 2........ :... j-1 Δz j-1....... j Δz j....... j+1 Δz j-1....... : Σχήμα 2.6 Δίκτυο υπολογισμών (+) Η εξίσωση πρόβλεψης : δ z K δ h 1 S C n n1/2 n n z Η εξίσωση διόρθωσης : n1/2 h h Δt /2 n1 n 1 n 1/2 n 1/2 n 1/2 n n 1/2 n 1/2h h δ z K δzh 1 K δzh 1 S C 2 Δt n [2.75] [2.76] όπου : δ z ο τελεστής των κεντρικών διαφορών, n η χρονική στιγμή, Δt το χρονικό βήμα 37

Κεφάλαιο 2 ο Κίνηση του εδαφικού νερού και οι ανάγκες σε νερό των καλλιεργειών (= t n+1 - t n ) Αναλυτικότερα η εξίσωση πρόβλεψης [2.75] μπορεί να γραφεί : 1 Δz j n1/2 n1/2 n1/2 n1/2 h n j1 h j h n j h j1 n K j1/2 1K j1/2 1 Sj C Δz j Δz j1 Δz j1 Δz j 2 2 n j h n1/2 j h Δt /2 n j [2.77] όπου : z j η απόσταση μεταξύ δύο κομβικών σημείων j και (j+1) και η υδραυλική αγωγιμότητα στο ενδιάμεσο κομβικό σημείο (j+1/2) και (j-1/2) εκτιμάται ως ο γεωμετρικός μέσος, δηλαδή θα έχουμε : K K K n n n j1/2 j1 j, K K K n n n j1/2 j j1 Η εξίσωση [2.77] μετά την εκτέλεση των πράξεων και αναδιάταξη των όρων γράφεται σε τριδιαγωνική μορφή ως εξής : n n n ΔtK j1/2 ΔtK n 1/2 j1/2 ΔtK j1/2 n1/2 h n j1 1h n n j Δzj Δzj 1ΔzjCj Δzj Δzj 1ΔzjCj Δzj1 ΔzjΔzjCj ΔtK n j1/2 n1/2 h n j1 j1 j j j Δz Δz Δz C Δt 2Δz C Δt K K h S [2.78] n n n n n j1/2 j1/2 j n j j j 2Cj Η εξίσωση [2.78] είναι γραμμένη με την ακόλουθη μορφή, η οποία επιλύεται με τον αλγόριθμο του Thomas (ο οποίος περιγράφεται αναλυτικά στην Παράγραφο 2.8.3) : Ah Bh Ch D [2.79] n1/2 n1/2 n1/2 j j1 j j j j1 j όπου : A j ΔtK n j1/2 Δz Δz Δz C n j j1 j j, ΔtK ΔtK B 1, n n j1/2 j1/2 j n n Δzj Δzj 1 ΔzjCj Δzj 1 Δzj ΔzjCj C j ΔtK n j1/2 Δz Δz Δz C n j1 j j j Δt Δt D K K h S, n n n n n j j 1/2 j 1/2 j n j 2ΔzjCj 2Cj Αναλυτικότερα η εξίσωση διόρθωσης [2.76] μπορεί να γραφεί ως εξής : n 1 n 1 n 1 n 1 1 2 h n 1/2 j1h j h n 1/2 j h j 1 K j 1/2 1 K j1/2 1 2 Δz Δz j j Δzj 1 Δzj 1 Δzj 2 2 h h h h K 1 S C 2 n n n1 n n1/2 j1 j n1/2 n1/2 j j j1/2 j j Δzj Δzj 1 Δt [2.8] 38

Κεφάλαιο 2 ο Κίνηση του εδαφικού νερού και οι ανάγκες σε νερό των καλλιεργειών όπου : z j η απόσταση μεταξύ δύο κομβικών σημείων j και (j+1) και η υδραυλική αγωγιμότητα στο ενδιάμεσο κομβικό σημείο (j+1/2) και (j-1/2) εκτιμάται ως ο γεωμετρικός μέσος με τον τρόπο που υπολογίστηκε στην εξίσωση πρόβλεψης Η εξίσωση [2.8] μετά την εκτέλεση των πράξεων και αναδιάταξη των όρων γράφεται σε τριδιαγωνική μορφή ως εξής : n n1/2 n1/2 ΔtK j1/2 ΔtK n 1 j1/2 ΔtK j1/2 n1 h n j1 1h n 1/2 n 1/2 j Δzj Δzj 1ΔzjCj Δzj Δzj 1ΔzjCj Δzj1 ΔzjΔzjCj n1/2 n1/2 ΔtK j1/2 n 1 Δt ΔtK n1/2 n1/2 j1/2 n n h n 1/2 j1 n 1/2Kj1/2 Kj 1/2 n 1/2hj1 hj Δzj Δzj 1Δz Δz jcj jc j Δzj Δzj 1 1ΔzjCj n1/2 ΔtKj 1/2 n n n Δt n1/2 n 1/2hj hj 1hj S n1/2 j [2.81] Δz Δz Δz C C j j1 j j j Η εξίσωση [2.81] είναι γραμμένη με την ακόλουθη μορφή, η οποία επιλύεται με τον αλγόριθμο του Thomas (ο οποίος περιγράφεται αναλυτικά στην Παράγραφο 2.8.3) : Ah Bh Ch D [2.82] n1/2 n1/2 n1/2 j j1 j j j j1 j όπου : A C n1/2 j1/2 j n1/2 Δzj Δzj 1 ΔzjCj j ΔtK ΔtK n j1/2 Δz Δz Δz C n j1 j j j, ΔtK ΔtK B 1, n1/2 n1/2 j1/2 j1/2 j n 1/2 n1/2 Δzj Δzj 1 ΔzjCj Δzj 1 Δzj ΔzjCj n1/2 ΔtKj 1/2 Δz C Δz Δz 1 Δz C Δt n1/2 n1/2, Dj Kj 1/2 K j1/2 n 1/2 n1/2 j j j j1 j j ΔtK h h h h h S n1/2 n n j1/2 n n n Δt n1/2 j1 j n1/2 j j1 j n1/2 j Δz C j Δzj 1 ΔzjCj j 2.8.2 Οριακές συνθήκες 2.8.2.1 Επάνω οριακή συνθήκη Η οριακή συνθήκη στην επιφάνεια του εδάφους είναι γνωστή εισροή και δίνεται από τη σχέση : h P K 1 z Η εισροή Ρ υπολογίζεται από τη σχέση : P REα INT [2.83] [2.84] όπου : R η άρδευση και η βροχόπτωση, ΙΝΤ η υδατοσυγκράτηση, E α η πραγματική εξάτμιση από την επιφάνεια του εδάφους Η αντικατάσταση της [2.81] στην εξίσωση πρόβλεψης [2.75] δίνει τελικά : 39

Κεφάλαιο 2 ο Κίνηση του εδαφικού νερού και οι ανάγκες σε νερό των καλλιεργειών 1 h h h h K 1 P S C Δz j Δt /2 2 n1/2 n1/2 n1/2 n n j1 j n1/2 n n j j j1/2 j j j Δz j Δz j1 [2.85] Η εξίσωση [2.85] μετά την εκτέλεση των πράξεων και αναδιάταξη των όρων γράφεται σε τριδιαγωνική μορφή ως εξής : n n ΔtK j1/2 ΔtK n1/2 j1/2 n1/2 h n j1 1h n j Δzj Δzj 1ΔzjCj Δzj Δzj 1ΔzjCj Δt n1/2 n n Δt n P n j Kj 1/2hj S [2.86] n j Δz C 2C j j j Η εξίσωση [2.86] είναι γραμμένη με την ακόλουθη μορφή, η οποία επιλύεται με τον αλγόριθμο του Thomas (ο οποίος περιγράφεται αναλυτικά στην Παράγραφο 2.8.3) : n1/2 n1/2 Ah j j1 Bh j j Dj [2.87] n n ΔtKj 1/2 ΔtKj 1/2 όπου : A j, B n j 1, n Δz Δz Δz C Δz Δz Δz C j j1 j j Δt Δt D P K h S n1/2 n n n j n j j1/2 j n j 2ΔzjCj 2Cj j j1 j j Η εξίσωση διόρθωσης [2.76] αντίστοιχα γράφεται μετά την εκτέλεση των πράξεων και αναδιάταξη των όρων σε τριδιαγωνική μορφή ως εξής : n1/2 n1/2 n n1 ΔtK j1/2 ΔtK n 1 j 1/2 n 1 Δt P n 1/2 j P j h n 1/2 j1 1h n 1/2 j K n 1/2 j1/2 Δzj Δzj 1ΔzjCj Δzj Δzj 1Δz Δz 2 jcj jc j ΔtK Δz Δz Δz C n1/2 j1/2 n n n Δt n1/2 hj 1 h n 1/2 j hj S n1/2 j C j j1 j j j [2.88] Η εξίσωση [2.48] είναι γραμμένη με την ακόλουθη μορφή, η οποία επιλύεται με τον αλγόριθμο του Thomas (ο οποίος περιγράφεται αναλυτικά στην Παράγραφο 2.8.3) : Ah Bh D [2.89] n1 n1 j j 1 j j j όπου : A n1/2 j1/2 j n1/2 Δzj Δzj 1 ΔzjCj ΔtK, ΔtK B 1, n1/2 j1/2 j n1/2 Δzj Δzj 1 ΔzjCj P P ΔtK D K h h h S n n1 n1/2 Δt n1/2 j j j1/2 n n n Δt n1/2 j n 1/2 j1/2 n 1/2 j1 j j n 1/2 j Δz 2 jc j Δz C j Δzj 1 ΔzjCj j 2.8.2.2 Κάτω οριακές συνθήκες Το μοντέλο S.W.BA.CRO.S. είναι γραμμένο ώστε να δέχεται μία από τις ακόλουθες κάτω οριακές συνθήκες : 4

Κεφάλαιο 2 ο Κίνηση του εδαφικού νερού και οι ανάγκες σε νερό των καλλιεργειών Α. Γνωστή υπόγεια στάθμη (τύπου Dirichlet) Όταν ο τελευταίος κόμβος του δικτύου βρίσκεται στο όριο της υπόγειας στάθμης του νερού τότε το ύψος πίεσης στο σημείο αυτό θα τείνει προς το μηδέν αφού το έδαφος θα είναι κορεσμένο. Έτσι με γνωστή την τιμή του ύψους πίεσης στον τελευταίο κόμβο Ν, η λύση σταματά στον κόμβο Ν-1. Η εξίσωση πρόβλεψης [2.75] για j= N-1 γράφεται : h F Gh [2.9] n1/2 n1/2 j j j j1 Αντίστοιχα η εξίσωση διόρθωσης [2.76] για j= N-1 γράφεται : h F Gh [2.91] n1 n1 j j j j1 Οι συντελεστές F j και G j εκφράζονται από τις σχέσεις : F j D CF B C G j j j1 j j j1, G j B A j j j 1 j C G όπου : F 1 και G 1 προσδιορίζονται από την επάνω οριακή συνθήκη Β. Ελεύθερη στράγγιση (τύπου Neumann) Κατά την ελεύθερη στράγγιση, η ροή στο κάτω όριο q b ισούται με K(h). Έτσι η ε- ξίσωση πρόβλεψης [2.75] στο κάτω όριο (j= N) μπορεί να γραφεί σε τριδιαγωνική μορφή ως εξής : n n ΔtK j1/2 ΔtK n1/2 j1/2 n1/2 1h n j h n j1 Δzj1 ΔzjΔzjCj Δzj1 ΔzjΔzjCj Δt Δt K K h S [2.92] 2Δz C n n n n n j1/2 j1/2 j n j j j Cj Η εξίσωση [2.92] είναι γραμμένη με την ακόλουθη μορφή, η οποία επιλύεται με τον αλγόριθμο του Thomas (ο οποίος περιγράφεται αναλυτικά στην Παράγραφο 2.8.3) : Bh Ch D [2.93] n1/2 n1/2 j j j j1 j n ΔtKj 1/2 όπου : Bj 1, C Δz Δz Δz C n j1 j j j Δt Δt D K K h S n n n n j n j1/2 j1/2 j n j 2ΔzjCj Cj n j1/2 n1/2 j h n j1 Δzj 1 Δzj ΔzjCj ΔtK, Η εξίσωση [2.53] δίνει τελικά : h n1/2 j F j D CF B C G j j j1 j j j1 [2.94] 41

ως εξής : Κεφάλαιο 2 ο Κίνηση του εδαφικού νερού και οι ανάγκες σε νερό των καλλιεργειών Αντίστοιχα η εξίσωση διόρθωσης [2.76] μπορεί να γράφει σε τριδιαγωνική μορφή n1/2 n1/2 ΔtK j1/2 ΔtK n1 j1/2 n1 Δt n1/2 n1/2 1h n 1/2 j h n 1/2 j1 n 1/2Kj1/2 Kj 1/2 Δzj 1 ΔzjΔzjCj Δzj Δzj 1Δz Δz jcj jc j ΔtK Δz Δz Δz C n1/2 j1/2 n n n Δt n1/2 hj h n 1/2 j 1 hj S n1/2 j C j j1 j j j [2.95] Η εξίσωση [2.95] είναι γραμμένη με την ακόλουθη μορφή, η οποία επιλύεται με τον αλγόριθμο του Thomas (ο οποίος περιγράφεται αναλυτικά στην Παράγραφο 2.8.3) : Bh Ch D n1 n1 j j j j1 j [2.96] ΔtK όπου : B 1, C h n1 j n1/2 j1/2 j n1/2 Δzj 1 Δzj ΔzjCj n1/2 j1/2 n1/2 j h n1/2 j1 Δzj 1 Δzj ΔzjCj ΔtK ΔtK D K K h h h S n1/2 Δt n1/2 n1/2 j1/2 n n n Δt n1/2 j n 1/2 j1/2 j1/2 n 1/2 j j1 j n1/2 j ΔzjCj Δz C j Δzj 1 ΔzjCj j Η εξίσωση [2.96] δίνει τελικά : D CF Fj= j j j 1 B C G j j j1, [2.97] Γ. Μηδενική ροή (τύπου Dirichlet) Όταν η ροή είναι μηδενική στο κάτω όριο (j= N) σύμφωνα με το νόμο του Darcy : h P K 1 z jn Η εξίσωση πρόβλεψης [2.75] γράφεται σε τριδιαγωνική μορφή ως εξής : [2.98] ΔtK ΔtK ΔtK Δt n n n j1/2 n1/2 j1/2 n1/2 j1/2 n n 1hj h n j1 h n j S n j 2Δz j 1 j j j j 1 j j j jcj 2Cj n Δz Δz Δz C Δz Δz Δz C [2.99] Η εξίσωση [2.99] είναι γραμμένη με την ακόλουθη μορφή, η οποία επιλύεται με τον αλγόριθμο του Thomas (ο οποίος περιγράφεται αναλυτικά στην Παράγραφο 2.8.3) : Bh Ch D n1/2 n1/2 j j j j1 j [2.1] όπου : n ΔtKj 1/2 Bj 1, Δz Δz Δz C n j1 j j j C j ΔtK n j1/2 Δz Δz Δz C n j1 j j j, ΔtK D h S n j1/2 n Δt n j n j n j 2ΔzjCj 2Cj Από την εξίσωση [2.1] προκύπτει τελικά ότι : h n1/2 j F j D CF B C G j j j1 j j j1 [2.11] 42

ως εξής : Κεφάλαιο 2 ο Κίνηση του εδαφικού νερού και οι ανάγκες σε νερό των καλλιεργειών Αντίστοιχα η εξίσωση διόρθωσης [2.76] μπορεί να γραφεί σε τριδιαγωνική μορφή n1/2 n1/2 ΔtK j1/2 ΔtK n1 j1/2 n1 1h n j h n j1 Δzj1 ΔzjΔzjCj Δzj Δzj 1ΔzjCj ΔtK ΔtK Δt Δz C n1/2 n1/2 j1/2 j1/2 n n n n1/2 h n 1/2 j h n 1/2 j 1 hj S n1/2 j j j Δz C j Δzj 1 1 ΔzjCj j [2.12] Η εξίσωση [2.12] είναι γραμμένη με την ακόλουθη μορφή, η οποία επιλύεται με τον αλγόριθμο του Thomas (ο οποίος περιγράφεται αναλυτικά στην Παράγραφο 2.8.3) : n1 n1 Bh j j Ch j j1 Dj [2.13] n1/2 n1/2 ΔtKj 1/2 ΔtKj 1/2 όπου : Bj 1, C n j, n Δz Δz Δz C Δz Δz Δz C j1 j j j j1 j j j ΔtK ΔtK Δt D h h h S n1/2 n1/2 j1/2 j1/2 n n n n1/2 j n 1/2 n 1/2 j j1 j n1/2 j ΔzjCj Δz C j Δzj 1 1 ΔzjCj j Από την εξίσωση [2.13] παίρνουμε τελικά : h n1 j F j D CF B C G j j j1 j j j1 [2.14] 2.8.3 Επίλυση συστήματος εξισώσεων με τριδιαγωνικό σύστημα συντελεστών Όπως είδαμε στις προηγούμενες παραγράφους συστήματα εξισώσεων με τριδιαγωνικό πίνακα συντελεστών των αγνώστων εμφανίζονται πολύ συχνά κατά την αριθμητική επίλυση μερικών διαφορικών εξισώσεων, όπως επίσης και σε διάφορες άλλες εφαρμογές της αριθμητικής ανάλυσης. Τα συστήματα έχουν τη μορφή [Μπαμπατζιμόπουλος 1999] : b 1 x 1 + c 1 x 2 = d 1 a 2 x 1 + b 2 x 2 + c 2 x 3 = d 2 a 3 x 2 + b 3 x 3 + c 3 x 4 = d 3 a i x i-1 +b i x i +c i x i+1 = d i [2.15] a n-1 x n-2 + b n-1 x n-1 + c n-1 x n = d n-1 a n x n-1 + b n x n = d n Είναι προφανές ότι από την πρώτη εξίσωση μπορούμε να εκφράσουμε το x 1 ως συνάρτηση του x 2. Αν αντικαταστήσουμε την τιμή αυτή του x 1 στη δεύτερη εξίσωση, θα μας δώσει το x 2 ως συνάρτηση του x 3. Επαναλαμβάνοντας αυτές τις αντικαταστάσεις μέ- 43

Κεφάλαιο 2 ο Κίνηση του εδαφικού νερού και οι ανάγκες σε νερό των καλλιεργειών χρι την τελευταία εξίσωση θα πάρουμε απ αυτήν την τιμή του x n και με αντίστροφη αντικατάσταση όλους τους υπόλοιπους αγνώστους. Για να αναπτύξουμε λοιπόν τον αλγόριθμο για τη λύση του συστήματος [2.78], πρέπει να χρησιμοποιήσουμε ένα τύπο επαναφοράς της μορφής : x Gx F i i i1 i όπου : G i, F i συντελεστές που χρειάζεται να προσδιορισθούν [2.16] Αντικαθιστώντας στη γενική εξίσωση του συστήματος [2.15] την εξίσωση [2.16] παίρνουμε τελικά : ci af i i1 di aigi 1xi Fi 1 bx i i cx i i1 di xi xi 1 ag b ag b Απ όπου συμπεραίνουμε ότι : i i1 i i i1 i [2.17] G i ci ag b i i1 i [2.18] af Fi ag i i1 d b i i1 i i [2.19] Η εφαρμογή των εξισώσεων [2.18] και [2.19] απαιτεί τις τιμές των G i και F i. Από την πρώτη εξίσωση του συστήματος [2.15] παίρνουμε : x G c d x i 1 1 2 bi b1 1 ci b d1 F1 b 1 i Απ όπου συμπεραίνουμε ότι : [2.11] [2.111.α,β] Απομένει η εύρεση του x n για να μπορέσουμε να εφαρμόσουμε τον τύπο επαναφοράς [2.16] για τον υπολογισμό των αγνώστων. Αντικατάσταση της [2.16] στην τελευταία εξίσωση του [2.15] δίνει : af n n1 dn angn 1xn Fn 1bnxn dn xn ag b n n1 n F n [2.112] Ο παραπάνω αλγόριθμος, που ονομάζεται αλγόριθμος του Τhomas, συνοψίζεται από τις παρακάτω σχέσεις : x n F n x Gx F, i = n-1, n-2,, 1 i i i1 i c1 d1 όπου : G1, F1, b b 1 1 [2.113.α] [2.113.β] 44

Κεφάλαιο 2 ο Κίνηση του εδαφικού νερού και οι ανάγκες σε νερό των καλλιεργειών G i ci ag b i i1 i af d i i1 i, Fi ag i i1 bi, i= 2, 3, 4,, n 45

Κεφάλαιο 3 ο Λυσιμετρία Κεφάλαιο 3 ο Λυσιμετρία 3.1 Γενικά Η εξέλιξη και η διαφοροποίηση που δίνουν οι διάφοροι ερευνητές στο πέρασμα του χρόνου στον ορισμό της λέξης λυσίμετρο δείχνει τις διάφορες χρήσεις στις οποίες μπορούν αυτά να χρησιμοποιηθούν. Έτσι το 1963 οι McIlroy and Agnus αναφέρουν το λυσίμετρο ως ένα κομμάτι εδάφους, το οποίο περιέχεται σε ένα κατάλληλο δοχείο και είναι εκτεθειμένο σε φυσικές συνθήκες. Ακολούθως το 1969 οι Hillel et al. θεωρούν τα λυσίμετρα ως μεγάλα δοχεία γεμισμένα με έδαφος, τοποθετημένα στον αγρό στα οποία οι σχέσεις εδάφους-νερού-φυτού μπορούν να παρατηρηθούν ευκολότερα και με μεγαλύτερη ακρίβεια σε σχέση με αυτές που πραγματοποιούνται στον φυσικό εδαφικό προφίλ. Αργότερα το 1982 οι Aboukhaled et al. στο Irrigation and Drainage Paper 39 του F.A.O. δίνουν τον ακόλουθο ορισμό. Μεγάλα δοχεία γεμισμένα με έδαφος (ή περιέχοντας έναν ό- γκο εδάφους) τοποθετημένα στον αγρό για να αναπαριστούν τις τοπικές συνθήκες, με γυμνό ή καλλιεργούμενο έδαφος και για να υπολογίζουν την εξατμισοδιαπνοή μιας καλλιέργειας ή της καλλιέργειας αναφοράς ή την εξάτμιση από γυμνά εδάφη. Αντίστοιχα το 23 ο Andien αναφέρει το λυσίμετρο ως ένα δοχείο εξατμισοδιαπνοής το οποίο δίνει τη δυνατότητα υπολογισμού της στράγγισης, ενώ η μέτρηση της εξατμισοδιαπνοής γίνεται μέσω της διαφοράς του νερού που εφαρμόζεται στην επιφάνειά του και αυτού που στραγγίζει και της μεταβολής του περιεχόμενου νερού. Τέλος ο ορισμός που δίνει η Lanthaler το 24 - είναι αυτός που υιοθετείται στην παρούσα διατριβή - αναφέρει τα λυσίμετρα ως δοχεία με διαταραγμένους ή αδιατάρακτους όγκους εδάφους, εγκαταστημένα στην επιφάνεια του εδάφους τα οποία υπολογίζουν τη στράγγιση / έκπλυση από το κάτω μέρος του λυσίμετρου με διάφορες μεθόδους. Η ποικιλομορφία των ορισμών δείχνει την εξέλιξη της λυσιμετρίας στο χρόνο καθώς και το εύρος των εφαρμογών που μπορούν να έχουν τα λυσίμετρα σε διάφορα προβλήματα υδρολογικής φύσης. Παρά το γεγονός ότι τα πρώτα βήματα της λυσιμετρίας τοποθετούνται στο δέκατο έβδομο αιώνα, τα τελευταία πενήντα χρόνια έχουν γίνει σημαντικότατα βήματα στον τομέα αυτό. Οι πρώτες αναζητήσεις στο χώρο της λυσιμετρίας τοποθετούνται στη Γαλλία του 46

Κεφάλαιο 3 ο Λυσιμετρία 1688. Ο De La Hire μαθηματικός και μετεωρολόγος του Λουδοβίκου του 14 ου παρατήρησε ότι σε δοχεία με χλοοτάπητα χάνεται περισσότερο νερό σε σχέση με αυτά που δεν είχαν κάποια καλλιέργεια [Aboukhaled et al. 1982]. Αρκετά αργότερα ο Maurice στη Σουηδία και ο Dalton στην Αγγλία το 1796 ήταν οι πρώτοι οι οποίοι εγκατέστησαν λυσίμετρα. O Dalton συχνά θεωρείται ότι είναι ο πρώτος ο οποίος εγκατέστησε λυσίμετρα [Aboukhaled et al. 1982]. Το πρώτο λυσίμετρο με αδιατάρακτο έδαφος (monolith) κατασκευάστηκε από τους Lawes and Gilbert το 187 στο Rothamsted της Αγγλίας ενώ το πρώτο λυσίμετρο με ζυγιστικό μηχανισμό κατασκευάστηκε το 196 από τον Von Seelhorst στη Γερμανία [Aboukhaled et al. 1982]. To 1923 κατασκευάστηκε το πρώτο αδιατάρακτο ζυγιστικό λυσίμετρο από τους Weaver and Christ στο Lincoln των Η.Π.Α. ενώ το 1936 κατασκευάστηκε το πρώτο αδιατάρακτο ζυγιστικό λυσίμετρο με αυτόματα σύστημα καταγραφής στο Coshocton των H.Π.Α. από τους Harrold and Dreibelbis [Grebet and Cuenca 1991]. Ένα από το πρώτα λυσίμετρα υδρολογικού κύκλου με αυτόματο σύστημα καταγραφής των φάσεων του υδρολογικού κύκλου (βαθιά διήθηση, εξατμισοδιαπνοή, βροχόπτωση, απορροή) δημιουργήθηκε στο Coshocton του Οχάιο το 1937 [Aboukhaled et al. 1982]. Η πρώτη εγκατάσταση λυσίμετρων με τενσιόμετρα έγινε το 1937 από τη Soil Conservation Service στην πόλη Clarinda των Η.Π.Α. [Grebet and Cuenca 1991]. Τα δύο πρώτα και από το μεγαλύτερα και ακριβέστερα ζυγιστικά λυσίμετρα εγκαταστάθηκαν στο Davis της Καλιφόρνια το 1958 [Pruitt and Angus 196] και στο Βόρειο Τορόντο του Καναδά του 1969 [Mukammal et al. 1971]. Για εκτενέστερη αναφορά στην ιστορία και την εξέλιξη της λυσιμετρίας ο αναγνώστης παραπέμπεται στους Kohnke et al. [194], Aboukhaled et al. [1982], Allen et al. [1991a], Grebet and Cuenca [1991], Howell et al. [1991] και στην Lanthaler [24]. Τα λυσίμετρα απομονώνουν υδρολογικά το έδαφος το οποίο περιέχουν από αυτό που το περιβάλλει [Kutílek and Nielsen 1994] και θεωρούνται ότι προσομοιώνουν καλύτερα τις φυσικές συνθήκες του αγρού σε σχέση με τις εργαστηριακές στήλες εδάφους [Bergström 199, Hance and Führ 1992, Winton and Weber 1996, Pütz et al. 1998, Abdou and Flury 24, Meissmer et al. 28]. Συγκεκριμένα ο OECD [2] αναφέρει ότι τα λυσίμετρα σε σχέση τις εδαφικές στήλες υπερτερούν διότι i) δεν διαταράσσουν τόσο το εδαφικό προφίλ σε σχέση με τις εδαφικές στήλες (ειδικά μετά τη ζώνη των 25-3 cm), ii) καθιστούν δυνατή την εγκατάσταση καλλιεργειών και δίνουν τη δυνατότητα της μελέτης της κίνησης χημικών ουσιών (στράγγιση, μετασχηματισμοί) σε συστήματα έδαφος - φυτό, οι οποίες σε στήλες εδάφους μελετούνταν χωριστά, iii) επιτρέπουν την καλύτερη ροή μαζών στο εσωτερικό τους. Στην ίδια εργασία δίνονται οι γενικές αρχές σχεδιασμού και 47

Κεφάλαιο 3 ο Λυσιμετρία λειτουργίας πειραμάτων σε λυσίμετρα για τη μεταφορά ουσιών. Παρόλο αυτά παρουσιάζονται διαφορές στη ροή του νερού στα λυσίμετρα σε σχέση με τις συνθήκες αγρού που οφείλονται στην κάτω και στις πλευρικές οριακές συνθήκες [Flury et al. 1999, OECD 2, Kasteel et al. 27]. Τα λυσίμετρα χρησιμοποιούνται ευρέως για τη μελέτη της ροής του νερού στο έ- δαφος και στη μεταφορά των ουσιών [Bergström and Jarris 1993, Pütz et al. 1998, Abdou and Flury 24]. Ακόμη χρήση λυσίμετρων έχει γίνει για τη βαθμονόμηση μοντέλων και στον προγραμματισμό των αρδεύσεων με πολύ ικανοποιητικά αποτελέσματα [Flury et al. 1999, Roy et al. 2, Abdou and Flury 23, Goncalves et al. 25, Herbst et al. 25, Zhou et al. 27]. Σύμφωνα με την επίσημη καταμέτρηση της Εuropean Lysimeter Platform (EuLP) το 26 τα ενεργά λυσίμετρα στη Ευρώπη φθάνουν τα 2452. Πρωτοπόρες χώρες στον χώρο της λυσιμετρίας είναι οι Γερμανία, Ουγγαρία, Γαλλία, Ιρλανδία έχοντας αντίστοιχα 1269, 368, 194, 125 ενεργά λυσίμετρα. Τα δύο μεγαλύτερα εργαστήρια με λυσίμετρα βρίσκονται στο Szarvas της Ουγγαρίας με 32 λυσίμετρα και στο Limburgerhof της Γερμανίας με 252. Από αυτά το 86.2 % (= 2113) είναι μη-ζυγιστικά και το 7 % αυτών περιέχουν διαταραγμένα εδαφικά προφίλ [EuLP 26]. 3.2 Είδη λυσίμετρων Τα λυσίμετρα που έχουν κατασκευασθεί στον κόσμο παρά τις όποιες διαφοροποιήσεις παρουσιάζουν μεταξύ τους ανήκουν σε δύο κατηγορίες, τα ζυγιστικά (weighing / gravitation lysimeters) και τα μη ζυγιστικά (non-weighing lysimeters) [Aboukhaled et al. 1982]. Oι Aboukhaled et al. [1982] και ο Bergström [199] αναφέρουν ότι τα λυσίμετρα χωρίζονται ανάλογα με το μέγεθος τους, τον τρόπο τοποθέτησης του εδάφους μέσα τους, με τη μέθοδο που υπολογίζουν τη ροή του νερού μέσω αυτών καθώς και με το υλικό κατασκευής τους. Ο τύπος του λυσίμετρου ο οποίος θα επιλεγεί, εξαρτάται από το φύση του πειράματος καθώς και την ακρίβεια των μετρήσεων που θέλουμε να επιτύχουμε. Τα ζυγιστικά λυσίμετρα στηρίζονται στο ότι η καταγραφή των διαφορών στο βάρος τους οφείλεται στην άρδευση / βροχόπτωση αν η διαφορά είναι θετική και στην εξατμισοδιαπνοή στην αντίθετη περίπτωση. Τα λυσίμετρα αυτά επιτρέπουν ακριβείς μετρήσεις εξατμισοδιαπνοής καλλιεργειών για μικρά χρονικά διαστήματα [Aboukhaled et al. 1982]. Η δυσκολία εγκατάστασης τους σε συνδυασμό με τα υψηλά κόστη κατασκευής τους καθιστούν περιορισμένη της χρήση τους. Οι διαφορετικές τεχνικές ζύγισης που στηρίζονται τα λυσίμετρα αυτά είναι τεσσάρων κατηγοριών : μηχανικής, ηλεκτρονικής, 48

Κεφάλαιο 3 ο Λυσιμετρία υδραυλικής, πλωτής (floating) ζύγισης. Η ακρίβεια που μπορούν να επιτύχουν σε mm ύψους νερού είναι αντίστοιχα.5,.15,.5 με 1,.5 [Aboukhaled et al. 1982]. Τα λυσίμετρα αυτά χρησιμοποιούνται κυρίως για τη σύγκριση μεθόδων υπολογισμού εξατμισοδιαπνοής [Xu and Chen 25] καθώς και για την εύρεση φυτικών συντελεστών καλλιεργειών. Ο Wright [1991] με τη βοήθεια δύο λυσίμετρων μηχανικής ζύγισης στο Idaho των Η.Π.Α. παρουσίασε έναν φυτικό συντελεστή για το τριφύλλι μετά από τρεις καλλιεργητικές περιόδους. O Pruitt [1991] παρουσίασε μετά από τετραετή πειράματα στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια με τη χρήση λυσίμετρου πλωτής ζύγισης ενός φυτικού συντελεστή για ένα υβρίδιο του καλαμποκιού. Οι Tyagi et al. [2] παρουσίασαν τα αποτελέσματα του πειραματικού τους για τον υπολογισμό των φυτικών συντελεστών του ρυζιού και του ηλίανθου από δύο ηλεκτρονικής ζύγισης λυσίμετρα στην Ινδία. Για τη λειτουργία των ζυγιστικών λυσίμετρων ενδεικτικά αναφέρονται οι εργασίες των Winter et al. [1959], Van Bavel and Meyers [1962], McIlroy and Agnus [1963], Visser [1965], Brooks and Pruit [1966], WMO [1974], Pruitt [1991], Xiao et al. [29] στις ο- ποίες φαίνεται και η εξέλιξη των τεχνολογιών που χρησιμοποιήθηκαν. Στο Σχήμα 3.1 βλέπουμε το υπέργειο και το υπόγειο τμήμα ενός σύγχρονου εργαστηρίου με ζυγιστικά λυσίμετρα σε μία περιοχή της Γερμανίας. Σχήμα 3.1 Υπέργειο και υπόγειο τμήμα ζυγιστικών λυσίμετρων στη Νυρεμβέργη (πηγή : Lanthaler [24]) Τα μη ζυγιστικά χωρίζονται σε τρεις κατηγορίες : τα στραγγιστικά (drainage, volumetric), τα ισοσταθμιστικά ή σταθερής υπόγειας στάθμης (constant water table) και τα αναπλήρωσης με σταθερή επιφανειακή στάθμη (compensation with constant surface water level). Τα στραγγιστικά λυσίμετρα είναι τα απλούστερα σε κατασκευή και στηρίζουν τη 49

Κεφάλαιο 3 ο Λυσιμετρία λειτουργία τους στην ογκομέτρηση του νερού που καταλήγει στο κάτω μέρος τους. Τα λυσίμετρα αυτά στο κάτω μέρος τους, κάτω από το εδαφικό προφίλ έχουν στη συντριπτική του πλειοψηφία μία στρώση χονδρόκοκκων υλικών (άμμος, χαλίκια κ.λπ.). Μέσω αυτής της στρώσης περνάει το νερό το οποίο στραγγίζει από το εδαφικό προφίλ και συγκεντρώνεται σε δοχεία τα οποία βρίσκονται είτε κάτω από τα λυσίμετρα είτε σε ξεχωριστό χώρο έξω από αυτά. Τα στραγγιστικά λυσίμετρα ανάλογα με τη φύση της κάτω οριακής συνθήκης τους χωρίζονται στα ελεύθερης στράγγισης (free-drainage, zero-tension, zero-pressure, bottomless lysimeters) και στα αναρρόφησης (suction-controlled, suction, tension lysimeters). Τα ελεύθερης στράγγισης λυσίμετρα είναι εκτεθειμένα στο κάτω μέρος τους σε ατμοσφαιρική πίεση. Η σχέση, η οποία περιγράφει την κάτω οριακή συνθήκη των λυσίμετρων αυτών για οποιοδήποτε χρόνο t είναι : h(l,t)= όπου : h ύψος πίεσης στο βάθος z, L το βάθος του λυσίμετρου [3.1] Τα ελεύθερης στράγγισης λυσίμετρα κυρίως λόγω του χαμηλού κόστους κατασκευής και συντήρησης είναι τα πιο διαδεδομένα. Στη χρήση και στις δυνατότητες των λυσίμετρων αυτών ενδεικτικά αναφέρονται οι εργασίες των Shaw and Jones [1974], Till and McCabe [1976], King et al. [1977], Cannel et al. [198], Reeder [1986], Bergström [1987], Kelemen and Ingram [1999], Roy et al. [2], Struthers et al. [23], Abdou and Flury [24], Goncalves et al. [25], Herbst et al. [25], Kasteel et al. [27]. Λόγω του γεγονότος ότι αυτά τα λυσίμετρα απαιτούν τον κορεσμό της κατώτερης εδαφικής στρώσης για τη δημιουργία στράγγισης, θεωρούνται ότι δεν προσομοιώνουν ικανοποιητικά την βαθιά διήθηση. Η επίδραση της κάτω οριακής συνθήκης σε σχέση με τη ροή του νερού, την κίνηση και τη συγκέντρωση ουσιών μελετήθηκε από τους Kubiak et al. [1988], Μagid et al. [1992], Pütz et al. [1992], Weber and Keller [1994], Jene et al. [1998], Flury et al. [1999]. Στα Σχήματα 3.2.α,β και 3.3.α,β βλέπουμε το υπέργειο και το υπόγειο τμήμα λυσίμετρων ελεύθερης στράγγισης στην Γερμανία και την Αυστρία αντίστοιχα. 5

Κεφάλαιο 3 ο Λυσιμετρία Σχήμα 3.2 Υπέργειο και υπόγειο τμήμα λυσίμετρων ελεύθερης στράγγισης στην Dedelow της Γερμανίας (πηγή : Lanthaler [24]) Σχήμα 3.3 Υπέργειο και υπόγειο τμήμα λυσίμετρων ελεύθερης στράγγισης στην Gumpenstein της Αυστρίας (πηγή : Lanthaler [24]) Την αδυναμία αυτή έρχεται να καλύψει η δεύτερη κατηγορία στραγγιστικών λυσίμετρων, τα λυσίμετρα αναρρόφησης [Hillel et al. 1969, Armijo et al. 1972, Cronan 1978, Wong et al. 1987, Bergström 199, Nordmeer and Aderhold 1994, Young et al. 1996, Brye et al. 1999, Jabro et al. 21, Kosugi and Kotsuyama 24, Mertens et al. 25]. Στα λυσίμετρα αυτά η συγκέντρωση του νερού που στραγγίζει γίνεται μέσω δίσκων πίεσης οι οποίες τοποθετούνται στο κάτω μέρος των λυσίμετρων εφαρμόζοντας πίεση ίση με αυτή του εδάφους έξω από το λυσίμετρο η οποία μετράται με τενσιόμετρα. Στα λυσίμετρα αναρρόφησης ο ρυθμός και όγκος στράγγισης είναι μεγαλύτερος σε σχέση με τα ε- λεύθερης στράγγισης [Colman 1946, Dowdell and Webster 198, Bergström 199, Flury et al. 1999]. Παρόλο που προτείνουν την ιδανική λύση - πέραν του κόστους συντήρησης και της δυσκολίας εγκατάστασης - τα λυσίμετρα μύζησης σε σχέση με την κίνηση του ε- δαφικού νερού και τη στράγγιση, έχουν αναφερθεί στη βιβλιογραφία προβλήματα σε σχέση με την χημική αντίδραση του υλικού των δίσκων πίεσης με το νερό που στραγγίζει 51

Κεφάλαιο 3 ο Λυσιμετρία (ειδικά όταν αυτό περιέχει χημικές ουσίες) [Rasmussen et al. 1986, Rimmer et al. 1995a,b, Goyne et al. 2, Abdou and Flury 24] καθώς και προβλήματα που προέρχονται από σπασίματα της κεραμικής πλάκας πράγμα που οδηγεί και σε υπερεκτίμηση της στράγγισης. Το υπέργειο και υπόγειο τμήμα ενός λυσίμετρου αναρρόφησης στη Γερμανία βλέπουμε στο Σχήμα 3.4. Σχήμα 3.4 Υπέργειο και υπόγειο τμήμα λυσίμετρων αναρρόφησης στην Jülich της Γερμανίας (πηγή : Lanthaler [24]) Τα ισοσταθμιστικά λυσίμετρα διαφέρουν σε σχέση με τα υπόλοιπα. Στον πυθμένα των λυσίμετρων αυτών τοποθετείται μία στρώση από χονδρόκοκκο υλικό μέσα στην ο- ποία τοποθετείται ένα δίκτυο από διάτρητους σωλήνες. Οι σωλήνες αυτοί με κατάλληλη διάταξη συνδέονται με ένα ογκομετρικό δοχείο νερού το οποίο είναι έτσι ρυθμισμένο ώ- στε η στάθμη του νερού στο λυσίμετρο να διατηρείται σταθερή και να ταυτίζεται με το άνω όριο της στρώσης του χονδρόκοκκου υλικού. Το έδαφος πάνω από τη στρώση αυτή εφοδιάζεται με νερό με τριχοειδή ανύψωση. Το νερό αυτό που χάνεται μέσω της εξατμισοδιαπνοής αναπληρώνεται από το ογκομετρικό δοχείο, διατηρώντας πάντοτε σταθερή τη στάθμη του νερού μέσα στη δεξαμενή. Η εξατμισοδιαπνοή κατά τη διάρκεια μίας περιόδου αντιστοιχεί στη μεταβολή του όγκου του νερού στο ογκομετρικό δοχείο κατά την περίοδο αυτή. Ο υπολογισμός της εξατμισοδιαπνοής σε αυτά τα λυσίμετρα συνιστάται να γίνεται σε δεκαήμερη βάση [Aboukhaled et al. 1982]. Ένα καταγεγραμμένο μειονέκτημα που παρουσιάζουν τα ισοσταθμιστικά λυσίμετρα είναι το γεγονός ότι σε συνθήκες μεγάλης ζήτησης νερού από τα φυτά η τριχοειδής ανύψωση δεν επαρκεί για να καλύψει τις ανάγκες τους προκαλώντας έτσι ανομοιομορφία και υστέρηση στην ανάπτυξη των φυτών καθώς και υποεκτίμηση της εξατμισοδιαπνοής [Robelin 1962, Puech and Herhandez 1973]. Γενικά η χρήση ισοσταθμιστικών λυσίμετρων συνίσταται σε περιοχές με υψηλή υπόγεια στάθμη ώστε να προσομοιώνονται στο λυσίμετρο οι συνθήκες της περιοχής [Ab- 52

oukhaled et al. 1982]. Κεφάλαιο 3 ο Λυσιμετρία Στη Γερμανία τα ελεύθερης στράγγισης λυσίμετρα χρησιμοποιούνται για την πιστοποίηση φυτοφαρμάκων [BBA 199] και η Ευρωπαϊκή Ένωση προτείνει τη χρήση τους ως εργαλείο πιστοποίησης και έγκρισης φυτοφαρμάκων [European Community 1995] δίνοντας και συγκεκριμένα χαρακτηριστικά τα οποία αυτά θα έχουν. Εργασίες για την κίνηση φυτοφαρμάκων στο έδαφος με τη χρήση λυσίμετρων ενδεικτικά αναφέρονται οι εργασίες των Boesten [1994], Keller and Weber [1995], Vink et al. [1997], Schoen et al. [1999] και Mikata et al. [23]. Τα λυσίμετρα αναπλήρωσης με σταθερή επιφανειακή στάθμη (compensation with constant surface water level) ομοιάζουν με τα ισοσταθμιστικά με τη διαφορά ότι διατηρούν σταθερή στάθμη νερού πάνω από το έδαφος. Η αναπλήρωση του νερού που χάνεται μέσω της εξατμισοδιαπνοής γίνεται με ένα πλωτό υδραυλικό σύστημα και γίνεται ο υπολογισμός της μέσω αυτού. Λόγω της φύσης των λυσίμετρων η χρήση τους είναι ιδιαίτερα περιορισμένη αφού απαιτεί υδρόβιες καλλιέργειες. Η εγκατάσταση, οι δυνατότητες και η λειτουργία τέτοιων λυσίμετρων παρουσιάζονται στις εργασίες των Dastane et al. [1966] και UNDP/WMO [1974]. Ανάλογα με τον τρόπο τοποθέτησης του εδάφους μέσα στα λυσίμετρα, αυτά χωρίζονται σε αδιατάρακτα (undisturbed, monolith, natural lysimeters) στα οποία το έδαφος τοποθετείται μέσα τους αδιατάρακτο και σε διαταραγμένα (disturbed, filled-in, repacked lysimeters) στα οποία το έδαφος διαταράσσεται και έπειτα επανατοποθετείται μέσα τους [Bergström 199]. Η εγκατάσταση λυσίμετρων με αδιατάρακτο έδαφος παρουσιάζει, πέραν του αυξημένου κόστους κατασκευής [Bhardwaj and Sastry 1979, Marek et al. 1988], ιδιαίτερες δυσκολίες κατά την εξαγωγή του εδάφους (ειδικά στην περίπτωση που το έδαφος είναι αμμώδες) και κατά την σωστή μεταφορά και τοποθέτησή του. Οι διάφορες τεχνικές εγκατάστασης αδιατάρακτων λυσίμετρων αναλύονται στις εργασίες των Armijo et al. [1972], Fritschen et al. [1973], Belford [1979], Kitching and Shearer [1982], Jarczyk [1983], Scheider and Howell [1991], OECD [2], Derby et al. [22]. Σε αντίθεση με τα αδιατάρακτα, την πλειοψηφία των λυσίμετρων αποτελούν τα διαταραγμένα λυσίμετρα. Πέραν του χαμηλότερου κόστους κατασκευής και εγκατάστασης δίνουν τη δυνατότητα της δημιουργίας πολλών διαφορετικών εδαφικών προφίλ σε γειτονικά λυσίμετρα. Παρόλα αυτά έχουν παρατηρηθεί προβλήματα κατά την τοποθέτηση των διαφορετικών εδαφικών στρώσεων στο λυσίμετρο δημιουργίας αδιαπέρατων στρώσεων (λόγω της συμπίεσης του εδάφους) ή και εγκλωβισμού αέρα στο εσωτερικό τους. Ενδεικτικά για την εγκατάσταση και λειτουργία τέτοιων λυσίμετρων αναφέρονται οι εργασίες 53

Κεφάλαιο 3 ο Λυσιμετρία των Pruitt and Agnus [196], Scholl and Hibbert [1973], King et al. [1977], Farrell et al. [1984]. Οι σημαντικές διαφορές που παρουσιάζει η κίνηση του νερού και των ουσιών στα αδιατάρακτα και στα διαταραγμένα λυσίμετρα αναλύονται στις εργασίες των Cassell et al. [1974] και Bergström [1987]. Οι ΜcMahon and Thomas [1974] παρατήρησαν ότι η ροή στράγγισης σε ένα αδιατάρακτο λυσίμετρο παρουσίαζε μεγαλύτερη ασυνέχεια σε σχέση με ένα διαταραγμένο λυσίμετρο με την ίδια κοκκομετρική σύνθεση και το ίδιο πορώδες. Τα αμμώδη εδάφη στην ίδια εργασία φαίνεται να επηρεάζονται λιγότερο ενώ οι διαφορές που παρουσιάζει η ροή στράγγισης στα βαριά εδάφη είναι πολύ μεγαλύτερες μεταξύ διαταραγμένων και μη εδαφικών προφίλ. Οι Howell et al. [1985] παρουσιάζουν τις διαφορές στις τιμές της εξατμισοδιαπνοής του περιβάλλοντα χώρου και του διαταραγμένου λυσίμετρου το οποίο όμως έχει την ίδια στρωμάτωση και σύσταση με του περιβάλλοντα χώρου. H Lanthaler [24] διαχωρίζει τα λυσίμετρα ανάλογα με το μέγεθος της επιφάνειας του σε μικρά (<.5 m 2 ), μέσα (.5-1 m 2 ) και μεγάλα (> 1 m 2 ) καθώς και με το είδος της βλάστησης που περιέχουν χέρσο, γρασίδι, αροτριαίες καλλιέργειες και δασικές - δενδρώδεις. Τα υλικά κατασκευής των λυσίμετρων ποικίλουν και για τη σωστή επιλογή τους πρέπει να ληφθούν υπόψη το κόστος των υλικών, το βάρος και η ευκολία μετακίνησης, η θερμική αγωγιμότητα και οι ενδεχόμενες χημικές αντιδράσεις μεταξύ του υλικού των λυσίμετρων, του εδάφους και του νερού [Bergström 199]. Έτσι στη βιβλιογραφία παρουσιάζονται ως υλικά κατασκευής πέραν της πλειοψηφίας του οπλισμένου σκυροδέματος [Jensen 1982, Shih and Rosen 1985], ο ανοξείδωτος χάλυβας [Führ et al. 1976, Majka et al. 1982, Brown et al. 1985 και Bowman 1988], το fiberglass [Belford 1979, Wong et al. 1987] και διάφορα είδη πλαστικών [Shaw and Jones 1974, Dowdell and Webster 198, Bergström 1987]. Στο Σχήμα 3.5 γίνεται η γραφική παράσταση σε μορφή οργανογράμματος των διάφορων ειδών λυσίμετρων. Ο διαχωρισμός γίνεται, όπως περιγράφηκε στα προηγούμενα, ανάλογα με τον τρόπο γεμίσματος του εδάφους στο εσωτερικό των λυσίμετρων, με το μέγεθος αυτών καθώς και με την ύπαρξη ή όχι ζυγιστικού μηχανισμού μαζί με τις υποκατηγορίες αυτών. 54

Κεφάλαιο 3 ο Λυσιμετρία Σχήμα 3.5 Είδη λυσίμετρων 3.3 Επιφάνεια και περιβάλλων χώρος λυσίμετρων Οι παρατηρήσεις που προκύπτουν με χρήση λυσίμετρων δεν είναι άμοιρες σφαλμάτων. Τα σφάλματα αυτά, σε πολλές περιπτώσεις, μπορεί να είναι και ουσιώδη και σημαντικά και για το λόγο αυτό πολλοί ερευνητές ασχολήθηκαν με την ανάλυση των σφαλμάτων αυτών. Πολλά σφάλματα οφείλονται στη δυσκολία καθορισμού της πραγματικής εξατμίζουσας και διαπνέουσας φυτικής επιφάνειας του δοχείου του λυσίμετρου, η οποία δεν συμπίπτει με την εσωτερική επιφάνεια του δοχείου του. Η πρώτη είναι συνήθως μεγαλύτερη από τη δεύτερη, διότι τα φύλλα και οι βλαστοί της εσωτερικής βλάστησης του λυσίμετρου εκτείνονται προς τα έξω σε μεγαλύτερο βαθμό από ότι η εξωτερική βλάστηση προς το εσωτερικό του. Επίσης, αν ο δακτύλιος του δοχείου δεν καλύπτεται πλήρως από τη βλάστηση, αισθητή θερμότητα και ακτινοβολία μπορεί να μεταφερθεί από τα τοιχώματά προς την εσωτερική βλάστηση, με αποτέλεσμα αύξηση της εξατμισοδιαπνοής. Το σφάλμα που προκύπτει στην περίπτωση αυτή, κατά τους Allen et al. [1994], εκφρασμένο σε ποσοστό στα εκατό για κυκλικά λυσίμετρα είναι περίπου ίσο με δύο φορές το λόγο της διαμέτρου της επιφάνειας της βλάστησης προς την εσωτερική διάμετρο του δοχείου του λυσίμετρου. Αυτό σημαίνει ότι, αν το πάχος του δακτυλίου είναι 1 cm σε ένα δοχείο δια- 55

Κεφάλαιο 3 ο Λυσιμετρία μέτρου 1 m και η βλάστηση εκτείνεται 5 cm πέρα από το εσωτερικό του δοχείου, το σφάλμα θα είναι της τάξης του 1 %. Οι Allen et al. [1991b] και Pruitt [1991] αναφέρουν σφάλματα της τάξης του 2-5 % που οφείλονται σε λάθη προσδιορισμού της φυτικής επιφάνειας του λυσίμετρου. Σφάλματα της τάξης του 2 % είναι πολύ κοινή περίπτωση [Παπαζαφειρίου 1999]. Οι Sarraf et al. [1969] αναφέρουν υπερεκτίμηση της τάξης του 1 % ενός λυσίμετρου.27 m 2 σε σχέση με ένα 4 m 2 χρησιμοποιώντας μηνιαία δεδομένα εξατμισοδιαπνοής. Η διαφορά αυτή αυξήθηκε στο 17 % όταν χρησιμοποίησαν 1 ημερών δεδομένα. Αντίθετα η διαφορά ήταν ελάχιστη (της τάξης του 1 και 2 %) μεταξύ ενός στραγγιστικού λυσίμετρου 4 m 2 και ενός ζυγιστικού 16 m 2 για μηνιαίο υπολογισμό της εξατμισοδιαπνοής. Σε ανάλογα αποτελέσματα κατέληξαν οι Samie and de Villèle [197] μετά από διετές πείραμα και στο ότι λυσίμετρα με εμβαδό.27 m 2 και 2 m 2 υπερεκτιμούν την εξατμισοδιαπνοή σε σχέση με ένα λυσίμετρο των 5 m 2 κατά 27 % και 8 % αντίστοιχα. Επίσης συνιστούν ως ελάχιστο δυνατό εμβαδόν λυσίμετρων για πειράματα δυναμικής εξατμισοδιαπνοής τα 2 m 2. Οι Aboukhaled et al. [1982] συνιστούν για πειράματα μέτρησης εξατμισοδιαπνοής το εμβαδόν των 4 m 2 για καλλιέργειες με μικρή απόσταση φύτευσης. Εκτός από το εμβαδόν του ίδιου του λυσίμετρου μεγάλη σημασία έχει - ιδιαίτερα σε ξηρά και ημίξηρα κλίματα - ο περιβάλλων χώρος των λυσίμετρων και η ομοιομορφία της βλάστησης εντός και εκτός αυτών. Ο Thornthwaite and Mather [1955] προτείνει σε ξηρά κλίματα τη χρήση περιβάλλοντα χώρου 4 φορές μεγαλύτερο από το εμβαδόν των λυσίμετρων. Το ύψος της βλάστησης μέσα και έξω από το λυσίμετρο πρέπει να είναι ακριβώς το ίδιο. Τα αποτελέσματα που έχει η ανομοιομορφία ύψους της βλάστησης μέσα και έξω από το λυσίμετρο στην εξατμισοδιαπνοή έχουν διεξοδικά αναλυθεί και επισημανθεί από τους van Bavel et al. [1963], Pruitt and Lourence [1985], Meyer and Mateos [199], Pruitt [1991] και Allen et al. [1991b]. Όταν η βλάστηση στο λυσίμετρο είναι ψηλότερη της εξωτερικής, οι μετρήσεις εξατμισοδιαπνοής έδειξαν ότι αυτή μπορεί να αυξηθεί μέχρι και 3-4 % σε σχέση με την εξωτερική. Αντίστροφα αποτελέσματα παρατηρούνται ό- ταν η βλάστηση του λυσίμετρου είναι χαμηλότερη της εξωτερικής. Είναι χαρακτηριστικό ότι, όπως αναφέρουν οι Meyer and Mateos [199], η εξατμισοδιαπνοή περιορίστηκε κατά 3 % στη σόγια όταν η βλάστηση του λυσίμετρου ήταν κατά 1 cm χαμηλότερη από την εξωτερική. Αντίθετα οι Grebet and Cuenca [1991], παρατήρησαν ότι η εξατμισοδιαπνοή ήταν αυξημένη κατά 3 % σε ένα λυσίμετρο που η βλάστησή του ήταν ψηλότερη από την εξωτερική κατά τον πρώτο χρόνο των παρατηρήσεων, ως συνέπεια της μικρότερης 56

Κεφάλαιο 3 ο Λυσιμετρία πυκνότητας του εδάφους στο εσωτερικού του λυσίμετρου. Ο Penman [1963] υπολόγισε ότι η ηλιακή ενέργεια που απορροφάται από ένα μικρό λυσίμετρο διαμέτρου 6 cm ήταν διπλάσια όταν τα φυτά στο εσωτερικό των λυσίμετρων ήταν 15 cm ψηλότερα από αυτά του περιβάλλοντα χώρου. Οι McIlroy and Agnus [1963] κατέληξαν σε μηνιαίες τιμές εξατμισοδιαπνοής μεγαλύτερες κατά 3 % όταν το γρασίδι στο εσωτερικό των λυσίμετρο ήταν κατά 1 cm υψηλότερο σε σχέση αυτό στον περιβάλλοντα χώρο. Ο Stanhill [1965] αναφέρει ότι τα 5 πρώτα μέτρα γύρω από το λυσίμετρο είναι σημαντικά για τη ροή του αέρα και ότι μετά τα 2 μέτρα η ροή αυτή δεν επηρεάζει το λυσίμετρο. Ενώ οι Perrier [1976] και Itier et al. [1978] κατέληξαν στο ότι η σχέση η ο- ποία συνδέει την απόσταση του λυσίμετρου από την άκρη του περιβάλλοντα χώρου και το ποσοστό που αυτή επηρεάζει τη ροή του αέρα μέσα σε αυτά, είναι εκθετικής μορφής (με εκθέτη περίπου ίσο με -.15). Ο Fougerouge [1966] μελέτησε αποστάσεις γύρω από τα λυσίμετρα από 1 έως 5 μέτρα καταλήγοντας στο ότι για απόσταση 1 μέτρου οι τιμές της εξατμισοδιαπνοής ήταν αυξημένες κατά 1 %, ενώ θεώρησε τις τιμές της εξατμισοδιαπνοής αποδεκτές για απόσταση 5 m. Ο Mitchell [1966] κατέληξε στο ότι σε μικρά λυσίμετρα με μικρό περιβάλλοντα χώρο (της τάξης των 6 m ή και μικρότερο) η ροή του αέρα προκαλεί αύξηση στις τιμές της εξατμισοδιαπνοής της τάξης του 5-85 %. Ο Tanner [1967] συνιστά ότι ο περιβάλλων χώρος των λυσίμετρων πρέπει να φυτεύεται, λιπαίνεται, αρδεύεται και γενικότερο η διαχείρισή του να είναι ίδια με αυτή του λυσίμετρου. O Chang [1968] πρότεινε 4 προϋποθέσεις για πειράματα εξατμισοδιαπνοής όσον αφορά το σχεδιασμό και τη λειτουργία λυσίμετρων : i) το λυσίμετρο πρέπει να είναι αρκετά μεγάλο ώστε να ελαχιστοποιείται η επίδραση των οριακών συνθηκών και αρκετά βαθύ για να αναπτύσσεται απρόσκοπτα η ρίζα του φυτού, ii) οι φυσικές συνθήκες μέσα στο λυσίμετρο πρέπει να είναι αντίστοιχες με αυτές του περιβάλλοντα χώρου, iii) το ύψος των φυτών, η πυκνότητα και η διαρρύθμιση των φυτών μέσα στο λυσίμετρο πρέπει να είναι ίδια με αυτά έξω από αυτό και iv) μεγάλος περιβάλλοντας χώρος πρέπει να υπάρχει γύρω από το λυσίμετρο. Οι Sarraf et al. [1969] παρατήρησαν ότι όταν άρδευαν πιο συχνά το γρασίδι μέσα 57

Κεφάλαιο 3 ο Λυσιμετρία στο λυσίμετρο σε σχέση με του περιβάλλοντα χώρου κατέληξαν σε τιμές εξατμισοδιαπνοής υψηλότερες κατά 3 % περίπου μέσα στο λυσίμετρο. Οι Kowal and Stockiner [1973] προτείνουν ομοιόμορφη ανάπτυξη καλλιέργειας σε ακτίνα 6 m γύρω από το λυσίμετρο. Οι Perrier et al. [1974] διαπίστωσαν ότι τοπική φυσική και βιολογική ανομοιογένεια προκάλεσε μεταβολή της εξατμισοδιαπνοής της τάξης του 2-3 % σε επιφάνεια 5 m 2 καλυμμένης με χορτοτάπητα, η οποία αυξήθηκε σε 1 % όταν το ίδιο λυσίμετρο καλλιεργήθηκε με καλαμπόκι. Τα σφάλματα αυτά αυξάνονται όσο η επιφάνεια του λυσίμετρου περιορίζεται. Οι Pruitt and Lourence [1985] αναφέρουν αύξηση 1 % στις τιμές του φυτικού συντελεστή σε ένα πειραματικό με καλαμπόκι όταν τα φυτά στο εσωτερικό του λυσίμετρου ήταν κατά 2 με 3 cm ψηλότερα σε σχέση με αυτά του περιβάλλοντα χώρου. Οι Dugas and Bland [1989] αναφέρουν αύξηση 44 % στις τιμές της εξατμισοδιαπνοής καλλιέργειας σόγιας όταν ο περιβάλλων χώρος έφτανε.1 του εκταρίου (= 1 m 2 ). Οι Meyers et al. [199] αναφέρουν 3 % μείωση τιμών εξατμισοδιαπνοής σε καλλιέργεια σόγιας μέσα στο λυσίμετρο όταν το ύψος των φυτών μέσα σε αυτό ήταν κατά 1 cm χαμηλότερο. Οι Howell et al. [1991] προτείνουν την ακτίνα των 5 m ή το ένα εκτάριο ως εμβαδό για τον περιβάλλοντα χώρος του λυσίμετρου. Ο OECD [2] προτείνει ως ελάχιστο εμβαδόν λυσίμετρων τα.5 m 2, ενώ συνιστά για την εξάλειψη των επιρροών ροής από τις πλευρές αυτών το 1 m 2 και το συνιστώμενο βάθος να είναι μεταξύ 1 και 1.3 m. Πέρα από αυτά, η γύρω από το λυσίμετρο περιοχή πρέπει να είναι ελεύθερη από κάθε είδους εμπόδιο, όπως είναι φυτοφράχτες, κάθε είδους υπέργειες κατασκευές, δρόμοι και ακάλυπτες επιφάνειες. Όλα αυτά επηρεάζουν δραστικά το μικροκλίμα, με αποτέλεσμα μεγάλα σφάλματα στη μέτρηση της εξατμισοδιαπνοής. Μελέτες πάνω σε αυτό το θέμα δείχνουν ότι σε ακτίνα τουλάχιστον 1 m γύρω από το λυσίμετρο η περιοχή πρέπει να είναι ελεύθερη από κάθε είδους εμπόδιο [Παπαζαφειρίου 1999]. Όλα τα παραπάνω δείχνουν την εξαιρετική φροντίδα που πρέπει να λαμβάνεται κατά το σχεδιασμό και την εκτέλεση πειραματικών με τη χρήση λυσίμετρων για την ελαχιστοποίηση της ύπαρξης σφαλμάτων. 58

Κεφάλαιο 4 ο Περιγραφή και ανάλυση μετρήσεων πειραματικού Κεφάλαιο 4 ο Περιγραφή και ανάλυση μετρήσεων πειραματικού 4.1 Γενικά - συνοπτική περιγραφή πειραματικού Για τη θεωρητική μελέτη της κίνησης του νερού στο έδαφος έγιναν λεπτομερείς μετρήσεις και δειγματοληψίες για τη μελέτη των χαρακτηριστικών του εδάφους (εδαφολογικών και υδραυλικών), των υδατικών εισροών και εκροών και την ανάπτυξη των φυτών σε λυσίμετρα του Ινστιτούτου Εγγείων Βελτιώσεων του Εθνικού Ιδρύματος Αγροτικής Έρευνας στη περιοχή της Σίνδου Θεσσαλονίκης (Εικόνα 4.1). Στον αγρό αυτό χρησιμοποιήθηκαν τέσσερα λυσίμετρα ελεύθερης στράγγισης εμβαδού 4 m 2 το καθένα και η καλλιέργεια που επιλέχθηκε είναι το βαμβάκι (Gossypium hirsutum L.). Στο κεφάλαιο αυτό περιγράφονται οι απαραίτητες μετρήσεις που έλαβαν χώρα την καλλιεργητική περίοδο του 27 στον παραπάνω πειραματικό αγρό για τον προσδιορισμό των μεταβλητών εισόδου του μοντέλου προσομοίωσης S.W.BA.CRO.S. [Babajimopoulos et al. 1995] με σκοπό την προσομοίωση της κίνησης του νερού στο έδαφος και τον υπολογισμό του υδατικού ισοζύγιου. Οι μετρήσεις αυτές αφορούσαν : 1. τις φυσικές και υδραυλικές ιδιότητες του εδάφους των λυσίμετρων. Οι φυσικές ιδιότητες αφορούν τη μηχανική σύσταση και την εκτίμηση της φαινόμενης πυκνότητας. Οι υδραυλικές ιδιότητες αφορούν την εκτίμηση των παραμέτρων της χαρακτηριστικής καμπύλης της υγρασίας του εδάφους και της κορεσμένης υδραυλικής αγωγιμότητας. 2. την μεταβολή της εδαφικής υγρασίας. Η μέτρηση της μεταβολής αυτής επιτυγχανόταν με ημερήσιο χρονικό βήμα σε τρία λυσίμετρα και με ωριαίο χρονικό βήμα σε ένα λυσίμετρο σε όλη την εδαφική κατατομή των λυσίμετρων με κατάλληλους αισθητήρες μέτρησης υγρασίας. 3. τα μετεωρολογικά στοιχεία. Τα μετεωρολογικά στοιχεία μετρούνταν από το μετεωρολογικό σταθμό που εγκαταστάθηκε στην άκρη του πειραματικού και μέσω αυτών γινόταν ο υπολογισμός της εξατμισοδιαπνοής αναφοράς. 4. τις παραμέτρους ανάπτυξης της καλλιέργειας. Οι παράμετροι αυτοί αναφέρονται στο δείκτη φυλλικής επιφάνειας και στη μεταβολή του βάθους του ριζικού συστήματος. 59

Κεφάλαιο 4 ο Περιγραφή και ανάλυση μετρήσεων πειραματικού Εικόνα 4.1 Χάρτες Ινστιτούτου Εγγείων Βελτιώσεων και πειραματικού λυσίμετρων Το πειραματικό αποτελείται από τέσσερα διαταραγμένα, ελεύθερης στράγγισης λυσίμετρα και εσωτερικής διαμέτρου 4 m 2. Τα τοιχώματα των λυσίμετρων είναι κατασκευασμένα από σκυρόδεμα και έχουν πάχος 2 cm. Το βάθος του εδάφους μέσα στο λυσίμετρο φθάνει το 1 m και μετά από αυτό υπάρχει χονδρόκοκκο υλικό (άμμος και χαλίκια) για να διευκολύνεται η συγκέντρωση της στράγγισης. Στο κάτω μέρος των λυσίμετρων υπάρχει αγωγός που οδηγεί το νερό που στραγγίζει έξω από αυτά, στα φρεάτια. Ανά δύο τα λυσίμετρα - και σε απόσταση 1 m από αυτά - έχουν ανάμεσα τους ένα φρεάτιο στράγγισης το οποίο κλείνει από πάνω για την αποφυγή εισροής βροχής μέσα σε αυ- 6

Κεφάλαιο 4 ο Περιγραφή και ανάλυση μετρήσεων πειραματικού τά. Τα φρεάτια αυτά εμβαδού 1 m 2 έχουν σκάλα που οδηγεί στο αγωγούς στράγγισης στην άκρη των οποίων τοποθετούνται τα δοχεία ογκομέτρησης. Οι κατόψεις και οι φωτογραφίες του πειραματικού παρουσιάζονται στο Παράρτημα Δ. 4.2 Βαμβάκι 4.2.1 Γενικά Το βαμβάκι (Gossypium hirsutum L.) είναι ένα φυτό με τεράστιο οικονομικό ενδιαφέρον, το οποίο φέρεται ότι ήταν γνωστό και το καλλιεργούσαν σε προϊστορικούς χρόνους, προέρχεται δε από τροπικές ή υποτροπικές περιοχές, ενώ στην άγρια φύση του είναι πολυετές. Στις περισσότερες βαμβακοπαραγωγικές περιοχές του κόσμου, η καλλιέργειά του είναι μονοετής. Ανήκει στην οικογένεια Malvaceae και είναι του γένους Gossypium. Το βαμβάκι διαφέρει από τις άλλες αγροτικές καλλιέργειες, ως προς το γεγονός ότι αν και θεωρείται διεθνώς ως ελαιούχος καλλιέργεια, καλλιεργείται κυρίως για τις ίνες του οι οποίες αποτελούν τη βασικότερη πρώτη ύλη για τη βιομηχανία της κλωστοϋφαντουργίας σε παγκόσμιο επίπεδο σήμερα. Επιπλέον από το σπόρο του, μετά από ειδική επεξεργασία παράγεται το βαμβακέλαιο, το οποίο βρίσκει πολλαπλές χρήσεις στην ανθρώπινη διατροφή και η βαμβακόπιτα που αποτελεί σημαντική πηγή φυσικής πρωτεΐνης στη διατροφή του ζωικού κεφαλαίου. Όσον αφορά τη μεταποίηση του βαμβακιού, η πρώτη διαδικασία που λαμβάνει χώρα μετά τη συλλογή του είναι η εκκόκκιση και θεωρείται καθοριστικής σημασίας για τα παραγόμενα προϊόντα και ιδιαίτερα για την ίνα του βαμβακιού. Επίσης, η παραγωγική διαδικασία του βαμβακιού είναι στενότατα συνδεδεμένη με τη διαδικασία της εκκόκκισης, καθώς το σύσπορο βαμβάκι, που είναι το προϊόν των βαμβακοπαραγωγών, δεν προσφέρεται για καμία απολύτως χρήση και η εκκόκκιση είναι αναγκαία προκειμένου να καταστεί χρήσιμο για τη βιομηχανία της κλωστοϋφαντουργίας. Η καλλιέργεια του βαμβακιού στη χώρα μας διεξάγεται σχεδόν σε όλες τις περιοχές από την Κεντρική Ελλάδα μέχρι και τη Θράκη καταλαμβάνοντας μια έκταση περίπου 3,53, στρεμμάτων αντιστοιχώντας περίπου στο 1 % της συνολικής γεωργικής γης, στο 28 % περίπου της αρδευόμενης έκτασης, στο 4 % των αρδευομένων αροτριαίων καλλιεργειών και στο 18.9 % της έκτασης των ετήσιων καλλιεργειών [Γεωργία και Κτηνοτροφία 24]. Η ελληνική βιβλιογραφία, σχετικά με το βαμβάκι, έχεις ως σημείο αναφοράς το βιβλίο του Χρηστίδη [1965] με τίτλο Το βαμβάκι. Παρά το γεγονός ότι η εργασία αυτή εκπονήθηκε πριν πολλά χρόνια, η αναφορά της κρίνεται απαραίτητη, αποτελώντας για την εποχή εκείνη το μοναδικό επιστημονικό εγχειρίδιο για την ελληνική βαμβακοκαλλιέργεια 61

Κεφάλαιο 4 ο Περιγραφή και ανάλυση μετρήσεων πειραματικού και η συμβολή του στην ανάπτυξη του κλάδου υπήρξε καθοριστική. Στο βιβλίο γίνεται λεπτομερής αναφορά σε κάθε στάδιο της εκμετάλλευσης από τη σπορά μέχρι τη μεταποίηση του προϊόντος. Μεταγενέστερο εγχειρίδιο το οποίο αναφέρεται στα βιομηχανικά φυτά και ως εκ τούτου και στο βαμβάκι αποτελεί το βιβλίο της Παπακώστα-Τασοπούλου [22] με τίτλο Βιομηχανικά Φυτά. Στο βιβλίο αυτό γίνεται αναφορά σε κάθε στάδιο της εκμετάλλευσης από τη σπορά μέχρι τη μεταποίηση του προϊόντος καθώς και στους εχθρούς και τις ασθένειες της καλλιέργειας με τους τρόπους αντιμετώπισής τους. 4.2.2 Μορφολογία Το ριζικό σύστημα του βαμβακιού αποτελείται από μία πασσαλώδη ρίζα, η οποία εισχωρεί κατακόρυφα στο έδαφος και μπορεί να φθάσει σε βάθος 1.2 μέτρων [Anadranistakis et al. 2], 1.8 μέτρων [Doorenbos and Kassam 1979] ή και 2 μέτρων [Παπακώστα-Τασοπούλου 22]. Σε απόσταση 1-15 cm από το σημείο έναρξης σχηματισμού της ρίζας, αναπτύσσονται πολυάριθμες πλάγιες ρίζες, οι οποίες επεκτείνονται κυρίως οριζόντια σε αρκετό όγκο εδάφους. Τρίτης τάξης διακλαδώσεις σχηματίζονται σε απόσταση περίπου 5 cm από το σημείο έναρξης σχηματισμού των δεύτερης τάξης διακλαδώσεων. Με τον τρόπο αυτό σχηματίζεται ένα δίκτυο ριζών. Ο μεγαλύτερος όγκος του ριζικού συστήματος κατανέμεται στα πρώτα 9 cm του εδάφους, αλλά το βάθος αυτό εξαρτάται από τη μηχανική σύσταση, τη δομή και την υγρασία του εδάφους. Η ανάπτυξη των ριζών σταματά αν συναντήσει σκληρό έδαφος ή έδαφος κορεσμένο με νερό ή πολύ αλκαλικό ορίζοντα. Αν το κύριο άκρο της ρίζας καταστραφεί για οποιοδήποτε λόγο, τη θέση της παίρνουν μία ή περισσότερες από τις πλάγιες ρίζες. Η ανάπτυξη του ριζικού συστήματος ευνοείται από τον καλό αερισμό, την επαρκή υγρασία και τη θερμοκρασία γύρω στους 2-25 ο C. Η συνολική ξηρά ουσία των ριζών αποτελεί το 1-2 % της συνολικής ξηράς ουσίας που παράγει το φυτό καθ όλη τη διάρκεια της βλαστικής περιόδου [Oosterhuis 199]. Παρατηρούνται τριών τύπων φύλλα : οι κοτυληδόνες (νεφροειδές σχήμα), τα παράφυλλα (τα πρώτα φύλλα που σχηματίζονται στο βλαστό) και τα πραγματικά φύλλα. Κάθε πραγματικό φύλλο αποτελείται από το μίσχο και το έλασμα που συνήθως είναι πεντάλοβο. Το σχήμα των φύλλων ποικίλλει από αρκετά στρογγυλό, δείχνοντας τα φύλλα σαν ακέραια, μέχρι το πολύ μυτερό με βαθιές κολπώσεις. Τα άνθη αναπτύσσονται στους ανθοφόρους κλάδους και από τους ανθοφόρους οφθαλμούς που ονομάζονται χτένια. Συνήθως πρέπει να περάσουν τρεις εβδομάδες από την εμφάνιση των χτενιών ως την άνθηση. Το άνθος, αφού γονιμοποιηθεί, εξελίσσεται σε καρπό (καρύδι) που παίρνει το τελι- 62

Κεφάλαιο 4 ο Περιγραφή και ανάλυση μετρήσεων πειραματικού κό μέγεθος σε τρεις εβδομάδες και θέλει άλλες τέσσερις εβδομάδες περίπου για να ωριμάσει. Στο σύνολο χρειάζονται 45-65 ημέρες από την άνθηση έως την ωρίμανση των καρυδιών. Κάθε ώριμο καρύδι ζυγίζει 3-1 gr στις αμερικάνικες και 1.5-3 gr στις αιγυπτιακές ποικιλίες. Το μέσο βάρος του καρυδιού των ελληνικών ποικιλιών κυμαίνεται από 5.2-6.4 gr [Κεχαγιά 2]. Ο ώριμος σπόρος έχει σχήμα απιοειδές, με μήκος 6-12 m και βάρος.1 -.13 gr κατά μέσο όρο. Οι ίνες του βαμβακιού είναι επιδερμικές τρίχες που σχηματίζονται από τα κύτταρα της επιδερμίδας του σπόρου. Χρειάζονται να περάσουν 15-25 ημέρες ώσπου να πάρουν το τελικό τους μήκος και στη συνέχεια ακολουθεί η πάχυνσή τους. 4.2.3 Ανάπτυξη Φύτρωμα : Ο σπόρος του βαμβακιού είναι ευαίσθητος κατά το φύτρωμα. Η επιτυχία του φυτρώματος εξαρτάται κυρίως από τον κατάλληλο συνδυασμό θερμοκρασίας και υγρασίας. Ελάχιστη θερμοκρασία για το φύτρωμα του σπόρου θεωρούνται οι 15 ο C. Στους 2-3 ο C η ταχύτητα φυτρώματος είναι διπλάσια από ότι στους 15 ο C, ενώ σε πολύ υψηλές θερμοκρασίες (πάνω από 35 o C) είναι επιζήμιες. Παράλληλα, για να ξεκινήσει η διαδικασία του φυτρώματος, ο σπόρος πρέπει να απορροφήσει υγρασία διπλάσια (πολλές φορές τριπλάσια) από το βάρος του. Ανάπτυξη φυτών : Οι παράγοντες που κυρίως επηρεάζουν τη βασική ανάπτυξη των φυτών είναι η θερμοκρασία, η υγρασία, ο φωτισμός και η επάρκεια θρεπτικών στοιχείων στο έδαφος. Άνθηση και καρποφορία : Το φυτό του βαμβακιού συνεχίζει τη βλαστική του ανάπτυξη όταν εισέρχεται στο στάδιο της ανθοφορίας. Η άνθηση του βαμβακιού στην Ελλάδα αρχίζει μετά τις 2 Ιουνίου. Κατά την περίοδο ανθοφορίας, η ανάπτυξη του φυτού είναι έντονη και απαιτείται επάρκεια νερού (όχι υπερβολικό) και θρεπτικών στοιχείων, αλλά και έλεγχος της βλαστικής ανάπτυξης. Σύμφωνα με ερευνητές, η απόδοση σε ίνες συσχετίζεται συχνά με τον τελικό αριθμό καρυδιών που σχηματίζονται στο φυτό [Heitholt et al. 1992] και εξαρτάται τόσο από τον αριθμό των παραγόμενων ανθών ανά μονάδα επιφάνειας, όσο και από τον αριθμό των καρυδιών που συγκρατούνται στο φυτό [Heitholt 1999]. Ωρίμανση : Μετά την ολοκλήρωση της ανάπτυξης του καρυδιού σε όγκο, ακολουθεί η πάχυνση των ινών για 15 ημέρες περίπου. Στο διάστημα αυτό η παροχή νερού πρέπει να είναι ικανοποιητική, διότι τόσο η έλλειψη όσο και η περίσσεια είναι το ίδιο επιζήμιες για τα φυτά. Ανεπάρκεια υγρασίας συνεπάγεται μικρότερο μήκος και ανεπαρκή πά- 63

Κεφάλαιο 4 ο Περιγραφή και ανάλυση μετρήσεων πειραματικού χυνση των ινών, αλλά ευνοεί την πρωιμότητα ανοίγματος. Υπερβολική υγρασία προκαλεί αναβλαστήσεις, οψιμίζει την παραγωγή και δημιουργεί ευνοϊκό περιβάλλον για την ανάπτυξη εχθρών και ασθενειών. 4.2.4 Κλιματικές απαιτήσεις και εδαφικές συνθήκες Θερμοκρασία : Στις περιοχές στις οποίες καλλιεργείται το βαμβάκι, η μέση ετήσια θερμοκρασία είναι μεγαλύτερη των 15 ο C. Για τη βλάστηση και την ανάπτυξη του βαμβακιού, η κατώτερη θερμοκρασία είναι 15-16 ο C, η άριστη είναι 33-34 ο C και η μέγιστη είναι 38-39 ο C. Βροχόπτωση : Ως ελάχιστο όριο για την επιτυχία της καλλιέργειας του βαμβακιού δίχως άρδευση θεωρείται η ετήσια βροχόπτωση των 5 mm με ομοιόμορφη κατανομή και με τα 175-2 mm στην περίοδο της ανάπτυξης. Με μικρότερη βροχόπτωση απαιτείται αντίστοιχη συμπλήρωση του νερού με άρδευση. Βροχές κατά την εποχή συγκομιδής δυσκολεύουν την ωρίμανση και τη συλλογή του βαμβακιού και υποβαθμίζουν την ποιότητα του προϊόντος. Ηλιοφάνεια : Το βαμβάκι απαιτεί άφθονο φωτισμό. Περιοχές με ηλιοφάνεια 5 % είναι επισφαλείς και με ηλιοφάνεια κάτω του 4 % είναι ακατάλληλες για την καλλιέργεια του βαμβακιού. Άριστες συνθήκες κλίματος για την καλλιέργεια του βαμβακιού θεωρούνται η δροσερή άνοιξη, με ελαφριές και συχνές βροχές, το θερμό και μέτρια υγρό θέρος και το ξηρό, δροσερό και παρατεταμένο φθινόπωρο. Εδαφικές συνθήκες : Το βαμβάκι καλλιεργείται σε ποικιλία εδαφών από τα αμμώδη έως τα βαριά αργιλώδη. Τα καλύτερα εδάφη για την καλλιέργεια του βαμβακιού θεωρούνται εκείνα που έχουν ίσες αναλογίες άμμου, ιλύος και αργίλου, ικανή περιεκτικότητα σε οργανική ουσία και μέση γονιμότητα ή μέτρια περιεκτικότητα σε Ν, Ρ και Κ. 4.2.5 Σπορά Η εποχή που πρέπει να σπαρθεί το βαμβάκι σε μία περιοχή καθορίζεται από τις καιρικές συνθήκες και κυρίως τη θερμοκρασία και την υγρασία. Η θερμοκρασία του εδάφους πρέπει να είναι ανώτερη των 15 ο C για να επιτευχθεί καλό φύτρωμα. Οι αποστάσεις μεταξύ των γραμμών καθορίζονται από τα μηχανήματα συγκομιδής τα οποία είναι προσαρμοσμένα για 95-1 cm. Οι αποστάσεις αυτές δεν είναι ιδανικές, γιατί ο ανταγωνισμός επί της γραμμής είναι μεγάλος. Οι αποστάσεις επί της γραμμής κυμαίνονται από 1 έως 3 cm, ενώ σε κάθε θέση (όρχο) αφήνονται 1-3 φυτά. Έτσι ο αριθμός των φυτών στο στρέμμα μπορεί να ξεπεράσει και τις 15 χιλιάδες. Το ποσό σπόρου που θα χρησιμοποιηθεί εξαρτάται από το αν είναι αποχνουδομέ- 64

Κεφάλαιο 4 ο Περιγραφή και ανάλυση μετρήσεων πειραματικού νος ή όχι. Στην πρώτη περίπτωση χρησιμοποιούμε 2.5-3 kg/στρέμμα, ανάλογα με τον όγκο του σπόρου και τον επιθυμητό πληθυσμό. Στη δεύτερη περίπτωση χρησιμοποιούμε 3.5-4 kg/στρέμμα. Η κατηγορία αυτή σπόρου χρησιμοποιείται από ελάχιστους παραγωγούς. Το βαμβάκι σπέρνεται συνήθως σε βάθος 2-5 cm και διαφέρει ανάλογα με τις υ- γρασιακές συνθήκες του εδάφους. Η σπορά γίνεται κατά κανόνα με μηχανές. Στην πεδιάδα Θεσσαλονίκης η σπορά του βαμβακιού γίνεται μέσα στο 1 ο δεκαήμερο του Μαΐου ενώ η συγκομιδή του το 3 ο δεκαήμερο του Οκτωβρίου ως το 1 ο δεκαήμερο του Νοεμβρίου. 4.2.6 Περιγραφή καλλιέργειας βαμβακιού στο πειραματικό Κατά καλλιέργεια του βαμβακιού στο πειραματικό ακολουθήθηκαν οι συνήθεις καλλιεργητικές πρακτικές που ακολουθούνται στην πεδιάδα της Θεσσαλονίκης μετά από συνεννόηση με τους ερευνητές του Ινστιτούτου Βάμβακος και Βιομηχανικών Φυτών. Η σπορά πραγματοποιήθηκε στις 11 Μαΐου 27 και η ποικιλία που επιλέχθηκε ήταν η Fibermax Celia μια μεσοπρώιμη ποικιλία με αρκετή αντοχή σε συνθήκες έλλειψης υγρασίας που συναντάται αρκετά στον ελληνικό χώρο. Σε κάθε λυσίμετρο σπάρθηκαν εσωτερικά αυτού τρεις γραμμές, μία κεντρική γραμμή στο μέσο του και εκατέρωθεν της σε απόσταση 7 εκατοστών άλλες δύο, ενώ εξωτερικά σπάρθηκε μία ακόμη γραμμή σε απόσταση 25 εκατοστών από αυτό. Σε κάθε γραμμή φύτευσης τοποθετήθηκαν τρεις σπόροι βαμβακιού σε κάθε όρχο και η απόσταση επί της γραμμής ήταν τα 8 cm. Η βασική λίπανση έγινε στις 18 Μαΐου 27 με μικτό λίπασμα 21-8-11+.5 Zn επιφανειακά. Στις 31 Μαΐου 27 έγινε επανασπορά κυρίως εξωτερικά των λυσίμετρων σε σημεία στα οποία δεν κρίθηκε επιτυχημένη η σπορά. Η εφαρμογή ζιζανιοκτόνου και εντομοκτόνου έγινε στις 3 Ιουλίου και 28 Αυγούστου 27 αντίστοιχα. Η ολοκλήρωση του αραιώματος των φυτών έγινε στις 4 Ιουλίου 27 διατηρώντας ένα φυτό ανά όρχο και πυκνότητα 12-14 φυτών ανά m (περίπου 195 φυτά ανά στρέμμα). Τέλος η συγκομιδή της καλλιέργειας έγινε στις 25 Σεπτεμβρίου 27. Αναλυτική παρουσίαση του ημερολογίου εργασιών στο πειραματικό γίνεται στο Παράρτημα Α, στιγμιότυπα εργασιών φαίνονται στο Παράρτημα Δ, ενώ η κάτοψη της καλλιέργειας στην οποία φαίνονται και οι αποστάσεις φύτευσης παρουσιάζεται στο Σχήμα Δ.1 του Παραρτήματος. 4.3 Εδαφολογικά χαρακτηριστικά Στα τέσσερα λυσίμετρα έγιναν δειγματοληψίες μέχρι το βάθος των 9 εκατοστών για τον προσδιορισμό των εδαφικών στρώσεων και της μηχανικής σύστασης αυτών από το κέντρο των λυσίμετρων. Πέρα του βάθους των 9 εκατοστών ξεκινούσε χοντρόκοκκο 65

Κεφάλαιο 4 ο Περιγραφή και ανάλυση μετρήσεων πειραματικού υλικό για τη συλλογή της στράγγισης. Η εργαστηριακή μέθοδος που χρησιμοποιήθηκε είναι η πυκνομετρική μέθοδος Βουγιούκου [Bouyoucos 1962]. Με βάση τα αποτελέσματα έγινε και ο χαρακτηρισμός των εδαφικών δειγμάτων σύμφωνα με το τρίγωνο μηχανικής σύστασης της Soil Conservation Service του USDA [SCS 1993]. Τα εδάφη των τεσσάρων λυσίμετρων παρουσιάζουν τρεις στρώσεις μέσης σύστασης για τα λυσίμετρα 1 και 3-3, 3-6 και 6-9 cm βάθους, για το λυσίμετρο 2-3, 3-65, 65-9 cm και για το λυσίμετρο 4-3, 3-55, 55-9 cm. Οι επιφανειακές στρώσεις των λυσίμετρων 1 και 3 χαρακτηρίζονται ως Clay Loam, ενώ όλες οι υπόλοιπες στρώσεις και των τεσσάρων λυσίμετρων ως Loam. Οι τρείς στρώσεις διαφέρουν ελάχιστα ως προς τη μηχανική τους σύσταση, το οποίο ενισχύει το γεγονός ότι κατά τα γέμισμα των λυσίμετρων με έδαφος προηγήθηκε η ομογενοποίησή του. Για τον υπολογισμό του φαινόμενου ειδικού βάρους p b λήφθηκαν αδιατάρακτα δείγματα εδάφους από το μέσο κάθε εδαφικής στρώσης. Τα αποτελέσματα των εδαφολογικών αναλύσεων παρουσιάζονται στον Πίνακα 4.1 και στα Σχήματα 4.2. Τα στιγμιότυπα από τον προσδιορισμό των εδαφικών στρώσεων και των προσδιορισμό της φαινόμενης πυκνότητας παρουσιάζονται στις Εικόνες Ε.6 του Παραρτήματος. Πίνακας 4.1 Μηχανική ανάλυση και φαινόμενο ειδικό βάρος p b εδάφους των τεσσάρων λυσίμετρων βάθος άμμος ιλύς άργιλος φ.ε.β. p θέση b (cm) (gr/cm 3 χαρακτηρισμός (%) ) Λυσ. 1 Λυσ. 2 Λυσ. 3 Λυσ. 4-3 31.2 4.8 28 1.43 Clay Loam (αργιλοπηλώδες) 3-6 35.6 38.4 26 1.22 Loam (πηλώδες) 6-9 43.2 32.4 24.4 1.228 Loam (πηλώδες) -3 39.2 36 24.8 1.83 Loam (πηλώδες) 3-65 41.2 32 26.8 1.296 Loam (πηλώδες) 65-9 45.2 36 18.8 1.112 Loam (πηλώδες) -3 37.2 34.4 28.4 1.134 Clay Loam (αργιλοπηλώδες) 3-6 41.2 34.4 24.4 1.186 Loam (πηλώδες) 6-9 47.6 28 24.4 1.239 Loam (πηλώδες) -3 37.2 38 24.8 1.11 Loam (πηλώδες) 3-55 39.2 36 24.8 1.296 Loam (πηλώδες) 55-9 43.2 32 24.8 1.252 Loam (πηλώδες) 66

Κεφάλαιο 4 ο Περιγραφή και ανάλυση μετρήσεων πειραματικού λυσίμετρο 1 1 (-3 cm) 2 (3-6 cm) 3 (6-9 cm) 75 7 85 8 1 95 9 5 1 15 2 25 3 λυσίμετρο 2 1 (-3 cm) 2 (3-65 cm) 3 (65-9 cm) 75 7 85 8 1 95 9 5 1 15 2 25 3 15 1 5 25 2 S άργιλος, % 35 3 45 4 LS 55 5 65 6 SC SCL SL 3 C CL 2 1 L 35 4 45 5 ιλύς, % SiC 55 6 65 SiCL 7 75 8 85 SiL 9 95 Si 1 15 1 5 25 2 S άργιλος, % 35 3 45 4 LS 55 5 65 6 SC SCL SL C CL 2 1 3 L 35 4 45 5 ιλύς, % SiC 55 6 65 SiCL 7 75 8 85 SiL 9 95 Si 1 95 85 75 65 55 45 35 25 15 5 1 9 8 7 6 5 4 3 2 1 άμμος, % 95 85 75 65 55 45 35 25 15 5 1 9 8 7 6 5 4 3 2 1 άμμος, % Ελαφρά εδάφη Μέσα εδάφη Βαριά εδάφη Ελαφρά εδάφη Μέσα εδάφη Βαριά εδάφη λυσίμετρο 3 1 (-3 cm) 2 (3-6 cm) 3 (6-9 cm) 75 7 85 8 1 95 9 5 1 15 2 25 3 λυσίμετρο 4 1 (-3 cm) 2 (3-55 cm) 3 (55-9 cm) 75 7 85 8 1 95 9 5 1 15 2 25 3 15 1 5 25 2 S άργιλος, % 35 3 45 4 LS 55 5 65 6 SC SCL SL 3 C CL 1 2 L 35 4 45 5 ιλύς, % SiC 55 6 65 SiCL 7 75 8 85 SiL 9 95 Si 1 15 1 5 25 2 S άργιλος, % 35 3 45 4 LS 55 5 65 6 SC SCL SL C CL 3 21 L 35 4 45 5 ιλύς, % SiC 55 6 65 SiCL 7 75 8 85 SiL 9 95 Si 1 95 85 75 65 55 45 35 25 15 5 1 9 8 7 6 5 4 3 2 1 άμμος, % 95 85 75 65 55 45 35 25 15 5 1 9 8 7 6 5 4 3 2 1 άμμος, % Ελαφρά εδάφη Μέσα εδάφη Βαριά εδάφη Ελαφρά εδάφη Μέσα εδάφη Βαριά εδάφη Σχήμα 4.2 Κατάταξη των εδαφών στο τρίγωνο μηχανικής σύστασης σύμφωνα με το Soil Survey Manual της Soil Conservation Service του USDA [1993] 4.4 Βάθος ριζοστρώματος και ύψος φυτών Ένα από τα σημαντικά στοιχεία των μοντέλων προσομοίωσης του υδατικού ισοζύγιου του εδάφους ή και της καλλιέργειας είναι και η προσομοίωση της πρόσληψης του νερού από το ριζικό σύστημα των φυτών. Το μέγιστο βάθος από το οποίο γίνεται η πρόσληψη, η ποσότητα νερού που προσλαμβάνεται από κάθε εδαφική στρώση και η ολική ποσότητα νερού που μπορεί να προσλάβει το ριζικό σύστημα, είναι σημαντικοί παράγοντες που επηρεάζουν το υδατικό ισοζύγιο του εδάφους και τη διαπνοή του φυτού και ως εκ τούτου την ανάπτυξη και την παραγωγή της καλλιέργειας. Το βάθος του ριζικού συστήματος προσδιορίζει το διαθέσιμο νερό που υπάρχει στο εδαφικό προφίλ σε μεγάλο βαθμό. Η μέτρηση του βάθους αυτού είναι βέβαια επίπονη εργασία και επιπλέον το ακριβές ορια- 67

κό βάθος είναι δύσκολο να προσδιορισθεί. Κεφάλαιο 4 ο Περιγραφή και ανάλυση μετρήσεων πειραματικού Η καταγραφή της αύξησης του μήκους του ριζοστρώματος γινόταν μετά από προσεκτική εξαγωγή της ρίζας με εκσκαφή. Ακολουθούσε ξέπλυμα της με νερό και μέτρηση του μήκους της με μετροταινία (Εικόνες Ε.5). Τα αποτελέσματα των μετρήσεων του μήκους του ριζοστρώματος παρουσιάζονται στον Πίνακα 4.2. Πίνακας 4.2 Μετρήσεις του βάθους ριζοστρώματος ημερομηνία βάθος ριζοστρώματος (cm) ημέρα μέσος όρος έτους λυσ. 1 λυσ. 2 λυσ. 3 λυσ. 4 λυσίμετρων 11/5/27 131 σπορά καλλιέργειας 22/5/27 142 έναρξη φυτρώματος καλλιέργειας 22/6/27 173 15 17 15.5 16 15.8 4/7/27 184 3.5 32 3 31 3.8 25/9/27 268 συγκομιδή καλλιέργειας 29/1/27 32 43 45.5 43 44.5 44 Για την εύρεση της κατάλληλης εξίσωσης για τον υπολογισμό της μεταβολής του βάθους του ριζοστρώματος ελέγχθηκαν η εξίσωση των Borg and Grimes [1986], η λογιστική εξίσωση αύξησης Verhulst-Pearl [Simunek and Suarez 1993, Simunek et al. 28] και η λογιστική εξίσωση [Dale et al. 198, Antonopoulos 2]. Η εξίσωση η οποία έδωσε τα καλύτερα αποτελέσματα είναι η τελευταία και είναι αυτή που επιλέχθηκε. Η λογιστική εξίσωση δίνεται από τη σχέση : ymax RDmax y(x) kx xαρχ RD(x) kxxαρχ 1 δ e 1δ e για 142 x 268 [4.1] όπου : x ημέρα του έτους, RD max μέγιστο βάθος ριζοστρώματος κάθε λυσίμετρου, x αρχ η ημέρα του έτους της πρώτης τιμής των μετρήσεων (δηλαδή x αρχ = 142) Κατά τον υπολογισμό των συντελεστών της εξίσωσης 4.1 έγινε η παραδοχή ότι μετά τη συγκομιδή της καλλιέργειας δε μεταβλήθηκε το βάθος του ριζοστρώματος. Οι συντελεστές της εξίσωσης 4.1 παρουσιάζονται στον Πίνακα 4.3 για κάθε λυσίμετρο. Στα Σχήματα 4.3 φαίνονται οι τιμές του βάθους του ριζοστρώματος για όλες τις ημέρες του πειράματος. Πίνακας 4.3 Συντελεστές εξισώσεων μεταβολής βάθους ριζοστρώματος λυσίμετρο 1 λυσίμετρο 2 λυσίμετρο λυσίμετρο 4 δ 137.2 86.74 98.61 98.72 k.1385.127.1294.1293 RD max (cm) 43 45.5 43 44.5 R 2.999.999.999.999 68

Κεφάλαιο 4 ο Περιγραφή και ανάλυση μετρήσεων πειραματικού ημέρα του έτους ημέρα του έτους 148 16 172 184 196 28 22 232 244 256 268 148 16 172 184 196 28 22 232 244 256 268 5 5 5 5 45 Λυσίμετρο 1 45 45 Λυσίμετρο 2 45 4 4 4 4 βάθος ριζοστρώματος (cm) 35 3 25 2 15 35 3 25 2 15 βάθος ριζοστρώματος (cm) βάθος ριζοστρώματος (cm) 35 3 25 2 15 35 3 25 2 15 βάθος ριζοστρώματος (cm) 1 βάθος ριζοστρώματος μετρημένες τιμές βάθους ριζοστρώματος 1 1 βάθος ριζοστρώματος μετρημένες τιμές βάθους ριζοστρώματος 1 5 5 5 5 28/5 9/6 21/6 3/7 15/7 27/7 8/8 2/8 1/9 13/9 25/9 28/5 9/6 21/6 3/7 15/7 27/7 8/8 2/8 1/9 13/9 25/9 ημερομηνία ημερομηνία ημέρα του έτους ημέρα του έτους 148 16 172 184 196 28 22 232 244 256 268 148 16 172 184 196 28 22 232 244 256 268 5 5 5 5 45 Λυσίμετρο 3 45 45 Λυσίμετρο 4 45 4 4 4 4 βάθος ριζοστρώματος (cm) 35 3 25 2 15 35 3 25 2 15 βάθος ριζοστρώματος (cm) βάθος ριζοστρώματος (cm) 35 3 25 2 15 35 3 25 2 15 βάθος ριζοστρώματος (cm) 1 βάθος ριζοστρώματος μετρημένες τιμές βάθους ριζοστρώματος 1 1 βάθος ριζοστρώματος μετρημένες τιμές βάθους ριζοστρώματος 1 5 5 5 5 28/5 9/6 21/6 3/7 15/7 27/7 8/8 2/8 1/9 13/9 25/9 28/5 9/6 21/6 3/7 15/7 27/7 8/8 2/8 1/9 13/9 25/9 ημερομηνία Σχήμα 4.3 Μεταβολή του βάθους ριζοστρώματος λυσίμετρων μαζί με τις μετρημένες τιμές ημερομηνία 69

Κεφάλαιο 4 ο Περιγραφή και ανάλυση μετρήσεων πειραματικού Η μέτρηση του ύψους των φυτών γινόταν επί της κεντρικής γραμμής φύτευσης κάθε λυσίμετρου σε 4 σημεία. Στο Πίνακα 4.4 φαίνονται οι μέσες τιμές των μετρήσεων για τα τέσσερα λυσίμετρα σε τρεις ημερομηνίας. Πίνακας 4.4 Μετρήσεις ύψους φυτών ημερομηνία ημέρα έτους ύψος φυτών (cm) λυσ. 1 λυσ. 2 λυσ. 3 λυσ. 4 11/5/27 131 σπορά καλλιέργειας 22/5/27 142 έναρξη φυτρώματος καλλιέργειας 3/5/27 15 7-8 12/7/27 193 52.5 59.3 48.6 61.5 23/7/27 24 7.6 77.5 58.9 8.7 Το ύψος των φυτών δεν αποτελεί δεδομένο εισόδου του μοντέλου και η παράθεση των τιμών αυτών γίνεται για βιβλιογραφικούς σκοπούς. 4.5 Δείκτης φυλλικής επιφάνειας (LAI) Ο δείκτης φυλλικής επιφάνειας (Leaf Area Index, LAI) είναι μία αδιάστατη παράμετρος του φυλλώματος των φυτών και ορίζεται ως ο λόγος της φυλλικής επιφάνειας ανά μονάδα επιφάνειας του εδάφους. Ο δείκτης αυτός προσδιορίζει τη συγκράτηση της ηλιακής ακτινοβολίας από τα φυτά και κατά συνέπεια επηρεάζει την ανάπτυξη και την απόδοσή τους [Wilhelm et al. 2], ενώ η άμεση σχέση του με τη συγκράτηση της ακτινοβολίας χρησιμοποιείται για τον έμμεσο υπολογισμό του. Ακόμη, ο δείκτης φυλλικής επιφάνειας διαμορφώνει το μικροκλίμα μέσα και κάτω από το φύλλωμα του φυτού, προσδιορίζει τη διαπνοή του, τη συγκράτηση του νερού από το φύλλωμα και τη δέσμευση του διοξειδίου του άνθρακα [Brèda 23, Αλεξίου 25]. Τέλος, σε πολλά μοντέλα προσομοίωσης του υδατικού ισοζύγιου του εδάφους, ο δείκτης φυλλικής επιφάνειας χρησιμοποιείται για το διαχωρισμό της εξάτμισης από τη διαπνοή. Για τους λόγους αυτούς είναι απαραίτητη η μέτρηση του δείκτη φυλλικής επιφάνειας σε πειράματα που αποβλέπουν στη ρύθμιση και την επιβεβαίωση μοντέλων κατανομής του νερού, φυσιολογίας και αγρομετεωρολογίας. 4.5.1 Μέθοδοι προσδιορισμού του δείκτη φυλλικής επιφάνειας Οι μέθοδοι για τη μέτρηση του δείκτη φυλλικής επιφάνειας οι οποίες έχουν αναπτυχθεί χωρίζονται σε άμεσες και έμμεσες [Brèda 23]. Στις άμεσες μεθόδους, από ένα αριθμό φυτών αποκόπτονται και διαχωρίζονται τα φύλλα από τα άλλα μέρη του φυτού και προσδιορίζεται το εμβαδόν του συνόλου των φύλλων. Το γινόμενο του μέσου εμβαδού των φύλλων ανά φυτό και της πυκνότητας των φυτών δίνει το δείκτη φυλλικής επι- 7

φάνειας. Κεφάλαιο 4 ο Περιγραφή και ανάλυση μετρήσεων πειραματικού Στις έμμεσες μεθόδους ο LAI υπολογίζεται έμμεσα από μετρήσεις ακτινοβολίας πάνω και κάτω από το φύλλωμα της καλλιέργειας (radiation measurement method) ή από την ανάλυση ημισφαιρικής εικόνας (hemispherical image analysis) [Brèda 23, Αλεξίου 25]. Οι έμμεσες μέθοδοι προσδιορισμού του LAI οι οποίες στηρίζονται σε μετρήσεις της ακτινοβολίας δεν εκτιμούν το εμβαδό των φύλλων αλλά το εμβαδό όλων των μερών του φυτού (στελέχη, κλάδοι, ταξιανθίες) καθώς κι αυτά συμμετέχουν στη συγκράτηση ακτινοβολίας. Κατά τους Wilhelm et al. [2] οι έμμεσες μέθοδοι υποεκτιμούν το LAI σε σύγκριση με την άμεση μέθοδο της αποκοπής φύλλων, ενώ κατά τους Jesus et al. [21] οι εκτιμήσεις του LAI με τις έμμεσες και άμεσες μεθόδους παρουσιάζουν καλή συσχέτιση μεταξύ τους. 4.5.2 Μέτρηση του δείκτη φυλλικής επιφάνειας Για τον προσδιορισμό του δείκτη φυλλικής επιφάνειας στον πειραματικό των λυσίμετρων χρησιμοποιήθηκε το σύστημα SunScan Canopy Analysis System [Potter et al. 1996]. Το σύστημα αυτό αποτελείται από τον ανιχνευτή SunScan, τον αισθητήρα BFS (Beam Fraction Sensor) και το τερματικό συλλογής δεδομένων. Ο ανιχνευτής SunScan είναι ένα φορητό όργανο μέτρησης της φωτοσυνθετικά ενεργής ακτινοβολίας κάτω από το φύλλωμα των φυτών μέσω των 64 αισθητήρων της ράβδου του ανιχνευτή. Ο αισθητήρας BFS χρησιμοποιείται για την ταυτόχρονη μέτρηση της φωτοσυνθετικά ενεργής α- κτινοβολίας πάνω από το φύλλωμα και για το διαχωρισμό της σε άμεση και διαχεόμενη. Στο τερματικό συλλογής δεδομένων καταγράφονται οι μετρήσεις του ανιχνευτή SunScan και του αισθητήρα BFS και μέσω αυτών υπολογίζεται αυτόματα η τιμή του LAI (Εικόνα 4.4). Το σύστημα SunScan παρουσιάζει έναντι των άλλων έμμεσων μεθόδων το πλεονέκτημα ότι οι μετρήσεις που γίνονται μ αυτό, είναι ανεξάρτητες από την κατάσταση του ουρανού όσον αφορά τη νέφωση και δεν επηρεάζονται από τις παροδικές νεφώσεις, ενώ άλλα συστήματα απαιτούν σταθερή κατάσταση του ουρανού για μεγάλο διάστημα της ημέρας [Wilhelm et al. 2]. Το πλεονέκτημα αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι με το σύστημα SunScan Canopy System γίνεται ταυτόχρονη μέτρηση της ακτινοβολίας πάνω και κάτω από το φύλλωμα της καλλιέργειας. Στη βιβλιογραφία υπάρχουν πολλές εργασίες στις οποίες το SunScan Canopy Analysis System έχει χρησιμοποιηθεί για τον προσδιορισμό του LAI, όπως σε καλλιέργεια καλαμποκιού [Wilhelm et al. 2, Earl and Davis 23, Αλεξίου 25, Μπαμπατζιμόπουλος και Πανώρας 26], σε καλλιέργεια βαμβακιού [Αλεξίου 25] και σε καλλιέργεια ρυ- 71

ζιού [Lafitte and Courtois 22]. Κεφάλαιο 4 ο Περιγραφή και ανάλυση μετρήσεων πειραματικού Οι μετρήσεις του δείκτη φυλλικής επιφάνειας γίνονταν κάθε φορά επί της κεντρικής γραμμής του κάθε λυσίμετρου και σε 4 διαφορετικές θέσεις αυτού. Οι μέσοι όροι των τιμών αυτών παρουσιάζονται στον Πίνακα 4.5. Εικόνα 4.4 Συσκευή μέτρησης δείκτη φυλλικής επιφάνειας SunScan Canopy Analysis System Πίνακας 4.5 Μετρήσεις του δείκτη φυλλικής επιφάνειας (LAI) των τεσσάρων λυσίμετρων ημερομηνία ημέρα δείκτης φυλλικής επιφάνειας LAI έτους λυσ. 1 λυσ. 2 λυσ. 3 λυσ. 4 11/5/27 131 σπορά καλλιέργειας 22/5/27 142 έναρξη φυτρώματος καλλιέργειας 15/6/27 166.23.35.27.21 3/7/27 184.82 1.5.69.71 25/7/27 26 2.48 3.17 1.98 2.67 1/8/27 222 4.3 5.23 4.43 3.83 12/9/27 255 2.6 3.23 2.75 2.15 25/9/27 268 συγκομιδή καλλιέργειας Για τον υπολογισμό της μεταβολής των τιμών του δείκτη φυλλικής επιφάνειας δοκιμάστηκαν η εξίσωση των Vickery et al. [1971], των Dale et al. [198] καθώς και η εξίσωση που χρησιμοποιείται στο μοντέλο MACRO [Jarvis 1994]. Λόγω του ότι καμία από τις παραπάνω δεν έδωσε ικανοποιητικά αποτελέσματα επιλέχθηκε η συνάρτηση της μορφής : acln(x) LAI(x) για 142 x 268 [4.2] 2 1 b ln(x) d ln(x) όπου : x η ημέρα του έτους Οι συντελεστές της εξίσωσης [4.2] παρουσιάζονται στον Πίνακα 4.6 για κάθε λυ- 72

Κεφάλαιο 4 ο Περιγραφή και ανάλυση μετρήσεων πειραματικού σίμετρο. Στο Σχήμα 4.5 παρουσιάζεται η διακύμανση του δείκτη φυλλικής επιφάνειας για όλες τις ημέρες του πειράματος μαζί με τις μετρημένες τιμές. Πίνακας 4.6 Συντελεστές εξισώσεων μεταβολής δείκτη φυλλικής επιφάνειας λυσίμετρο 1 λυσίμετρο 2 λυσίμετρο 3 λυσίμετρο 4 a -.28 -.35 -.21 -.23 b -.37 -.37 -.369 -.371 c.6.7.4.5 d.34.34.34.34 R 2.999.998.992.998 73

Κεφάλαιο 4 ο Περιγραφή και ανάλυση μετρήσεων πειραματικού ημέρα του έτους 148 16 172 184 196 28 22 232 244 256 268 ημέρα του έτους 148 16 172 184 196 28 22 232 244 256 268 6 6 6 6 LAI Λυσίμετρο 1 LAI Λυσίμετρο 2 δείκτης φυλλικής επιφάνειας (LAI) (m 2 m -2 ) 5 4 3 2 1 Μετρήσεις LAI 5 4 3 2 1 δείκτης φυλλικής επιφάνειας (LAI) (m 2 m -2 ) δείκτης φυλλικής επιφάνειας (LAI) (m 2 m -2 ) 5 4 3 2 1 Μετρήσεις LAI 5 4 3 2 1 δείκτης φυλλικής επιφάνειας (LAI) (m 2 m -2 ) 28/5 9/6 21/6 3/7 15/7 27/7 8/8 2/8 1/9 13/9 25/9 ημερομηνία ημέρα του έτους 148 16 172 184 196 28 22 232 244 256 268 28/5 9/6 21/6 3/7 15/7 27/7 8/8 2/8 1/9 13/9 25/9 ημερομηνία ημέρα του έτους 148 16 172 184 196 28 22 232 244 256 268 6 6 6 6 LAI Λυσίμετρο 3 LAI Λυσίμετρο 4 δείκτης φυλλικής επιφάνειας (LAI) (m 2 m -2 ) 5 4 3 2 1 Μετρήσεις LAI 5 4 3 2 1 δείκτης φυλλικής επιφάνειας (LAI) (m 2 m -2 ) δείκτης φυλλικής επιφάνειας (LAI) (m 2 m -2 ) 5 4 3 2 1 Μετρήσεις LAI 5 4 3 2 1 δείκτης φυλλικής επιφάνειας (LAI) (m 2 m -2 ) 28/5 9/6 21/6 3/7 15/7 27/7 8/8 2/8 1/9 13/9 25/9 28/5 9/6 21/6 3/7 15/7 27/7 8/8 2/8 1/9 13/9 25/9 ημερομηνία Σχήμα 4.5 Διακύμανση δεικτών φυλλικής επιφάνειας (LAI) λυσίμετρων μαζί με τις μετρημένες τιμές ημερομηνία 74

4.6 Μετεωρολογικά δεδομένα Κεφάλαιο 4 ο Περιγραφή και ανάλυση μετρήσεων πειραματικού Ο υπολογισμός της εξατμισοδιαπνοής αναφοράς και μέσω των φυτικών συντελεστών της εξατμισοδιαπνοής της καλλιέργειας γίνεται με την μέτρηση των μετεωρολογικών δεδομένων όπως παρουσιάστηκε στο Κεφάλαιο 2. Τα μετεωρολογικά δεδομένα (θερμοκρασία και σχετική υγρασία αέρα, ταχύτητα ανέμου, ηλιακή ακτινοβολία και ύψος βροχόπτωσης) μετρήθηκαν από τον μετεωρολογικό σταθμό του πειραματικού (Εικόνα 4.6) με ωριαίο χρονικό βήμα. Ο μετεωρολογικός σταθμός αποτελούνταν από ένα μηχανικό βροχόμετρο (ακρίβειας.2 mm), ένα πυρανόμετρο, ένα υγρόμετρο, ένα ανεμόμετρο (σε ύψος 2 m), ένα θερμόμετρο καθώς ένα data-logger το οποίο τροφοδοτούνταν ηλεκτρικά από έναν ηλιακό συλλέκτη. Ο μετεωρολογικός σταθμός τοποθετήθηκε στην άκρη του πειραματικού ενώ διατηρούνταν στο έδαφος κάτω από αυτόν γρασίδι ύψους περίπου 1 cm για την εξασφάλιση της μέγιστης δυνατής πιστότητας μέτρησης της εξατμισοδιαπνοής αναφοράς. Το γεωγραφικό μήκος και πλάτος καθώς και το υψόμετρο του μετεωρολογικού είναι 4 ο 4, 22 ο 48 και 6 m αντίστοιχα. Στον Πίνακα 4.7.α παρουσιάζονται οι μηνιαίες τιμές του ύψους βροχόπτωσης (σε mm), της μέσης θερμοκρασίας του αέρα Τ (σε o C), της μέσης ταχύτητας του ανέμου στο ύψος των 2 m u 2 (σε m/s), της μέσης προσπίπτουσας ακτινοβολίας R s (σε kw/m 2 ) και της σχετικής υγρασίας RH (%) για τις ημέρες μεταξύ 11/5/7 (σπορά) και 25/9/7 (συγκομιδή). Στα Σχήματα 4.7 και στους Πίνακες Β.1-5 του παραρτήματος παρουσιάζονται οι ημερήσιες τιμές των μετεωρολογικών δεδομένων για τους πέντε μήνες του πειραματικού. Στον Πίνακα 4.7.β παρουσιάζονται οι μέγιστες (max) και ελάχιστες (min) τιμές των ωριαίων μετεωρολογικών δεδομένων. Εικόνα 4.6 Μετεωρολογικός σταθμός πειραματικού 75

Κεφάλαιο 4 ο Περιγραφή και ανάλυση μετρήσεων πειραματικού Πίνακας 4.7.α Μηνιαίες τιμές μετεωρολογικών δεδομένων μήνας ύψος βροχής (mm) θερμοκρασία αέρα T ( ο C) ταχύτητα ανέμου u 2 (m/s) μέση προσπίπτουσα ακτινοβολία R s (kw/m 2 ) σχετική υγρασία RH mean (%) Μάιος # 9 21.43 1.7.25 67.33 Ιούνιος 115.6 25.65.729.291 63.4 Ιούλιος 27.41.858.32 58.14 Αύγουστος 66.2 26.3.595.249 68.84 Σεπτέμβριος # 24 2.83 1.94.193 66.65 Συνολικά 295.8 24.32.8692.257 64.8 Πίνακας 4.7.β Μέγιστες και ελάχιστες ωριαίων μετεωρολογικών δεδομένων μήνας θερμοκρασία αέρα T ( ο C) ταχύτητα ανέμου u 2 (m/s) προσπίπτουσα ακτινοβολία R s (kw/m 2 ) σχετική υγρασία RH mean (%) min max min max min max min max Μάιος # 13.39 34.61 4.3 1.28 22.71 99.89 Ιούνιος 14.68 39.66 3.9632 23.7 99.94 Ιούλιος 14.19 4.77 5.2.9528 24.3 98.71 Αύγουστος 15. 38.4 3.8.89 25.74 1 Σεπτέμβριος # 9.19 34.24 4.5.873 24.92 1 # Οι μηνιαίες τιμές των μετεωρολογικών για τους μήνες Μάιο και Σεπτέμβριο αφορούν τις ημέρες του πειραματικού (για το Μάιο από τις 16/5 και ύστερα ενώ και για το Σεπτέμβριο μέχρι τις 25/9) 76

Κεφάλαιο 4 ο Περιγραφή και ανάλυση μετρήσεων πειραματικού μέση ημερήσια σχετική υγρασία (%) 1 9 8 7 6 5 4 3 ημέρα του έτους 136 148 16 172 184 196 28 22 232 244 256 268 μέση ημερήσια σχετική υγρασία RH mean (%) 1 9 8 7 6 5 4 3 μέση ημερήσια σχετική υγρασία (%) μέση ημερήσια προσπίπτουσα ακτινοβολία(kw/m 2 ).4.35.3.25.2.15.1.5 ημέρα του έτους 136 148 16 172 184 196 28 22 232 244 256 268 μέση ημερήσια προσπίπουσα ηλιακή ακτινοβολία R s (kw/m 2 ).4.35.3.25.2.15.1.5 μέση ημερήσια προσπίπτουσα ακτινοβολία (kw/m 2 ) 2 32 3 16/5 28/5 9/6 21/6 3/7 15/7 27/7 8/8 2/8 1/9 13/9 25/9 ημερομηνία ημέρα του έτους 136 148 16 172 184 196 28 22 232 244 256 268 μέση ημερήσια θερμοκρασία ( ο C) 2 32 3 4 3.5 16/5 28/5 9/6 21/6 3/7 15/7 27/7 8/8 2/8 1/9 13/9 25/9 ημερομηνία ημέρα του έτους 136 148 16 172 184 196 28 22 232 244 256 268 μέση ημερήσια ταχύτητα ανέμου U 2 (m/s) 4 3.5 μέση ημερήσια θερμοκρασία ( o C) 28 26 24 22 2 18 16 28 26 24 22 2 18 16 μέση ημερήσια θερμοκρασία ( ο C) μέση ημερήσια ταχύτητα ανέμου (m/s) 3 2.5 2 1.5 1 3 2.5 2 1.5 1 μέση ημερήσια ταχύτητα ανέμου (m/s) 14 14.5.5 12 16/5 28/5 9/6 21/6 3/7 15/7 27/7 8/8 2/8 1/9 13/9 25/9 ημερομηνία 12 16/5 28/5 9/6 21/6 3/7 15/7 27/7 8/8 2/8 1/9 13/9 25/9 ημερομηνία Σχήμα 4.7 Διακύμανση μέσων ημερήσιων τιμών ημερήσιας θερμοκρασίας ( ο C), προσπίπτουσας ακτινοβολίας (kw/m 2 ), ταχύτητας ανέμου (m/s) και σχετικής υγρασίας (%) 77

4.6.1 Ωφέλιμη και απορροϊκή βροχή Κεφάλαιο 4 ο Περιγραφή και ανάλυση μετρήσεων πειραματικού Η εκτίμηση της απορροϊκής και μέσω αυτής της ωφέλιμης βροχής έγινε με τη μέθοδο του απορροϊκού συντελεστή, η οποία περιγράφηκε στην Παράγραφο 2.7.3. Η επιλογή του απορροϊκού συντελεστή γίνεται από πίνακες [Παπαμιχαήλ 24]. Η τιμή του α- πορροϊκού συντελεστή για υδρολογικό τύπο εδάφους Β με μέση υγρασιακή κατάσταση (τύπου ΙΙ) και για γραμμικές καλλιέργειες (σε ευθείες γραμμές) με δυσμενείς υδρολογικές συνθήκες πάρθηκε ίση με CN II = 81, ενώ για ξηρή υγρασιακή κατάσταση (τύπου Ι) η τιμή του απορροϊκού συντελεστή πάρθηκε ίση με CN I =64.62. Κατά τον υπολογισμό της απορροϊκής βροχής στην παρούσα διατριβή έγινε χρήση των δύο αυτών τιμών του απορροϊκού συντελεστή ανάλογα με το επίπεδο της υγρασίας στο έδαφος. Στον Πίνακα 4.8 παρουσιάζονται το συνολικό ύψος βροχής και τα συνολικά ύψη της ωφέλιμης και της απορροϊκής, ενώ στο Σχήμα 4.8 παρουσιάζεται η διακύμανση των ημερήσιων τιμών των δύο κλασμάτων της βροχής σε mm. Πίνακας 4.8 Συνολικά ύψη ωφέλιμης και απορροϊκής βροχής (σε mm) συνολική ωφέλιμη απορροϊκή βροχόπτωση (mm) 295.8 2.82 94.98 7 ημέρα έτους 136 148 16 172 184 196 28 22 232 244 256 268 6 ωφέλιμη βροχή (mm) απορροϊκή βροχή (mm) 5 συνολικό ύψος νερού (mm) 4 3 2 1 16/5 28/5 9/6 21/6 3/7 15/7 27/7 8/8 2/8 1/9 13/9 25/9 ημερομηνία Σχήμα 4.8 Διακύμανση απορροϊκής και ωφέλιμης βροχόπτωσης 78

Κεφάλαιο 4 ο Περιγραφή και ανάλυση μετρήσεων πειραματικού 4.7 Εξατμισοδιαπνοή και φυτικοί συντελεστές καλλιέργειας βαμβακιού Η εκτίμηση των αναγκών της καλλιέργειας - όπως περιγράφηκε στις Παραγράφους 2.3.3 με 2.3.5 - γίνεται με τον υπολογισμό της εξατμισοδιαπνοής αναφοράς και τη βοήθεια των φυτικών συντελεστών. Ο υπολογισμός της εξατμισοδιαπνοής αναφοράς ΕΤ r έγινε με τη μέθοδο Penman- Monteith (σχέση [2.21]) (σε mm/ημέρα) με βάση τα ημερήσια μετεωρολογικά δεδομένα που μετρήθηκαν στο μετεωρολογικό σταθμό του πειραματικού. Οι ημερήσιες τιμές της ΕΤ r, μαζί με τις ημερήσιες τιμές των μετεωρολογικών δεδομένων παρουσιάζονται στο Παράρτημα Β και στο Σχήμα 4.9. Οι τιμές αυτές παρουσιάζουν μέγιστη τιμή στις 12/7/7 ίση με 7.92 mm και ελάχιστη στις 5/6/7 ίση με 1.44 mm. ημέρα του έτους 136 148 16 172 184 196 28 22 232 244 256 268 8 8 7 εξατμισοδιαπνοή καλλιέργειας αναφοράς 7 6 6 εξατμισοδιαπνοή (mm/day) 4 5 3 5 4 3 εξατμισοδιαπνοή (mm/day) 2 2 1 1 16/5 28/5 9/6 21/6 3/7 15/7 27/7 8/8 2/8 1/9 13/9 25/9 ημερομηνία Σχήμα 4.9 Διακύμανση τιμών εξατμισοδιαπνοής καλλιέργειας αναφοράς Τα στάδια της καλλιέργειας του βαμβακιού μαζί με κάποιους βιβλιογραφικούς φυτικούς συντελεστές των αντίστοιχων σταδίων του πειραματικού παρουσιάζονται στους Πίνακες 4.9 και 4.1. Οι βιβλιογραφικοί συντελεστές που παρουσιάζονται είναι αυτοί των Allen et al. [1998], του Παπαζαφειρίου [1999] και των Farahani et al. [28]. 79

Κεφάλαιο 4 ο Περιγραφή και ανάλυση μετρήσεων πειραματικού Οι πρώτοι παρουσιάζονται στο Irrigation and Drainage Paper No 56 του FAO και είναι οι συντελεστές που χρησιμοποιούνται διεθνώς. Οι επόμενοι είναι οι φυτικοί συντελεστές που χρησιμοποιούνται στην Ελλάδα και προέκυψαν από τους προηγούμενους προσαρμόζοντάς τους στις ελληνικές κλιματικές συνθήκες. Τέλος οι συντελεστές των Farahani et al. [28] προέκυψαν από τον οργανισμό έρευνας βάμβακος της Συρίας και προέκυψαν από 3-ετή πειράματα σε αγρούς βόρεια της χώρας. Πίνακας 4.9 Στάδια καλλιέργειας βαμβακιού ημερομηνία ημέρα έτους στάδιο καλλιέργειας 11/5/27 131 σπορά καλλιέργειας 22/5/27 142 έναρξη φυτρώματος καλλιέργειας 16/7/27 197 αρχή ανθοφορίας 2/9/27 245 αρχή ανοίγματος καρυδιών (ωρίμανση) 25/9/27 268 συγκομιδή καλλιέργειας Πίνακας 4.1 Τιμές φυτικών συντελεστών βαμβακιού ανά στάδιο καλλιέργειας στάδιο καλλιέργειας k c(ini) αρχικό μέσος φυτικός συντελεστής k c k ταχείας c(mid) μέση ανάπτυξης περίοδος k c(end) τελικό ημερομηνίες 11-31/5 1/6-15/7 16/7-2/9 3-25/9 ημέρες έτους 131-151 152-196 197-245 246-268 διάρκεια (ημέρες) 21 45 49 23 Allen et al. (FAO 56 ) [1998].35.75 1.15-1.2.5 -.7 Παπαζαφειρίου [1999].45.7 1.5.6 Farahani et al. [28].29.67 1.5.66 4.8 Αρδεύσεις και δίκτυο άρδευσης Η απόδοση μιας καλλιέργειας κατά κύριο λόγο επηρεάζεται από τη διαθεσιμότητα του νερού στα στάδια της βλαστικής περιόδου. Χαρακτηριστικά αναφέρεται ως παράδειγμα ότι περιορισμένη διαθεσιμότητα νερού στο βαμβάκι κατά την περίοδο της βλάστησης, συνεπάγεται την πρώιμη ανθοφορία. Μια σωστή διαχείριση του διαθέσιμου αρδευτικού νερού είναι ο εφοδιασμός της καλλιέργειας με νερό, όταν αυτή το χρειάζεται και αυτό επιτυγχάνεται με σωστό προγραμματισμό των αρδεύσεων [Γεωργίου 24]. Η βροχόπτωση στη χώρα μας κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού δεν επαρκεί για την κάλυψη των αναγκών του βαμβακιού σε νερό, προκειμένου να επιτευχθούν μεγάλες αποδόσεις. Η άρδευση στον κατάλληλο χρόνο, στις απαιτούμενες ποσότητες και με την ενδεδειγμένη μέθοδο, αποτελεί την πιο αποδοτική καλλιεργητική επέμβαση της βαμβακοκαλλιέργειας. Η άρδευση μπορεί να αυξήσει σημαντικά την απόδοση, μέχρι και τέσσερις φορές συγκριτικά με το ξηρικό βαμβάκι. 8

Κεφάλαιο 4 ο Περιγραφή και ανάλυση μετρήσεων πειραματικού Για την άρδευση του βαμβακιού η συνολική ποσότητα νερού ποικίλει από περιοχή σε περιοχή και εξαρτάται από τις επικρατούσες κλιματικές συνθήκες και το μήκος της καλλιεργητικής περιόδου. Στην αρχή της καλλιεργητικής περιόδου κατά την ανάπτυξη των φυτρών, οι ανάγκες της καλλιέργειας σε νερό είναι χαμηλές και ανέρχονται στο 1 % των συνολικών [Doorenbos and Kassam 1979]. Κατά τη διάρκεια της άνθησης, όταν η φυλλική επιφάνεια είναι μέγιστη, οι ανάγκες σε νερό είναι υψηλές και κυμαίνονται στο 5-6 % των συνολικών. Προς το τέλος της καλλιεργητικής περιόδου οι ανάγκες μειώνονται. Τα συμπτώματα έλλειψης νερού στο βαμβάκι είναι χαρακτηριστικά : 1) αλλαγή του χρώματος των φύλλων από ανοιχτό πράσινο σε σκούρο-μουντό πράσινο, 2) προσωρινή μάρανση των φυτών νωρίς το μεσημέρι, 3) διακοπή της ανάπτυξης της κορυφής, ενώ στο φυτό υπάρχουν πολλά χτένια και λουλούδια και 4) αλλαγή του χρώματος του βλαστού σε μήκος 6-1 cm από την κορυφή [Οργανισμός Βάμβακος 1995]. Πρέπει να ε- πισημανθεί ότι με την εμφάνιση των οπτικών συμπτωμάτων έλλειψης νερού, το φυτό ήδη έχει υποστεί καταπόνηση, η οποία έχει δυσμενή επίδραση στην απόδοση. Ο χρόνος εφαρμογής της άρδευσης, η ποσότητα νερού ανά άρδευση και ο τρόπος χορήγησής της, εξαρτώνται κυρίως από τις κλιματικές συνθήκες, τον τύπο του εδάφους, την καλλιεργούμενη ποικιλία, το στάδιο ανάπτυξης του βαμβακιού, τον πληθυσμό φυτών, τη λίπανση και το διαθέσιμο νερό για άρδευση. Κατά τη σπορά, πρέπει να υπάρχει ικανοποιητική εδαφική υγρασία για το φύτρωμα και την εγκατάσταση των φυτών. Κατά τη βλαστική περίοδο, η διαθέσιμη υγρασία δεν πρέπει να εξαντλείται περισσότερο από 5 %. Μεγαλύτερη εξάντληση της διαθέσιμης υγρασίας μειώνει την ανάπτυξη των φυτών και καθυστερεί την έναρξη εμφάνισης χτενιών. Αντίθετα, αλόγιστες αρδεύσεις οδηγούν σε υπερβολική και ανεπιθύμητη βλαστική ανάπτυξη, οψίμιση της παραγωγής, πτώση των χτενιών, άνοδο της υπόγειας στάθμης του νερού και πιθανών αλάτων, με αρνητικά αποτελέσματα στην απόδοση. Η κρίσιμη περίοδος όσον αφορά τις ανάγκες σε νερό τοποθετείται στο στάδιο έ- ναρξης μέχρι την ελάττωση της ανθοφορίας και το άνοιγμα των πρώτων καρυδιών. Τα φυτά βρίσκονται σε έντονη παραγωγική δραστηριότητα και έντονο μεταβολισμό (παραγωγή ανθών, θρέψη μικρών καρυδιών, σχηματισμός σπόρων και ινών), παρουσιάζουν τις μεγαλύτερες ανάγκες σε θρεπτικά στοιχεία και νερό και εκδηλώνουν πιο έντονα την ευαισθησία τους στην έλλειψη νερού. Για το λόγο αυτό, πιο συχνές αρδεύσεις πραγματοποιούνται στην περίοδο άνθησης και καρποφορίας. Με την έναρξη του ανοίγματος των καρυδιών, η άρδευση περιορίζεται ή διακόπτε- 81

Κεφάλαιο 4 ο Περιγραφή και ανάλυση μετρήσεων πειραματικού ται. Παρ όλα αυτά, νερό χρειάζεται και τότε για να ωριμάσουν τα όψιμα καρύδια. Αντιθέτως, η υψηλή ποσότητα νερού την εποχή εκείνη προκαλεί οψίμιση και προσβολές από έντομα και ασθένειες. Για την ομαλή ανάπτυξη της καλλιέργειας πρέπει να υπάρχει διαθεσιμότητα νερού στο έδαφος. Υδατική καταπόνηση της καλλιέργειας είναι αποδεκτό ότι προκύπτει μετά από ένα ποσοστό απομάκρυνσης του διαθέσιμου εδαφικού νερού της τάξης του 65 % [Doorenbos and Kassam 1979] ή κατά άλλους της τάξης του 5-7 % [Φαρδής 1981]. Κατά το στάδιο έναρξης της καρπόδεσης, η έλλειψη νερού είναι ευεργετική αλλά δεν πρέπει να ξεπερνά τις 4-7 ημέρες που απαιτούνται για την ανάπτυξη ζώνης αφοριστικού ι- στού [Μαρέτης 1981]. Στην περίπτωση της πεδιάδας Θεσσαλονίκης οι συνήθως 3-5 αρδεύσεις σταματούν περίπου 5 εβδομάδες πριν από τη συγκομιδή. Κρίσιμη αρδευτικά περίοδος θεωρείται αυτή από τα μέσα Ιουλίου ως τα μέσα Αυγούστου [Παπακώστα- Τασοπούλου 22], όπου το φυτό παρουσιάζει ταυτόχρονα χτένια, άνθη και καρύδια και έχει έντονη παραγωγική δραστηριότητα, έντονο μεταβολισμό και συνεπώς υψηλές απαιτήσεις σε νερό. 4.8.1 Άρδευση πειραματικού Η άρδευση στο πειραματικό γινόταν με τη μέθοδο της στάγδην άρδευσης. Ένα ολοκληρωμένο σύστημα στάγδην άρδευσης αποτελείται από τους αγωγούς μεταφοράς και εφαρμογής και από τη μονάδα ελέγχου. Οι αγωγοί μεταφοράς μεταφέρουν το νερό από την υδροληψία στους αγωγούς τροφοδοσίας και μέσω αυτών στους αγωγούς εφαρμογής στους οποίους, τοποθετούνται ή ενσωματώνονται οι σταλακτήρες μέσω των οποίων φτάνει το νερό στο έδαφος με τη μορφή σταγόνων. Η μονάδα ελέγχου τοποθετείται στην αρχή του δικτύου αμέσως μετά την υδροληψία και μπορεί να περιλαμβάνει τον μετρητή ροής και τα φίλτρα [Παπαζαφειρίου και Παπαμιχαήλ 1996]. Η υδροληψία του αρδευτικού γινόταν από τη γεώτρηση του Ινστιτούτου Εγγείων Βελτιώσεων. Στην κορυφή του αρδευτικού εγκαταστάθηκε φίλτρο για την παρεμπόδιση διόδου στους κατάντη αγωγούς φερτών υλικών για την αποφυγή απόφραξης των σταλακτήρων. Ο κύριος αγωγός μεταφοράς από τη γεώτρηση στο πειραματικό ήταν ένας αγωγός Φ32. Ο αγωγός αυτός στο πειραματικό διαχωριζόταν σε δύο αγωγούς Φ16. Ο διαχωρισμός αυτός έγινε για να αρδεύεται ξεχωριστά ο εσωτερικός χώρος των λυσίμετρων από τον εξωτερικό και να γίνεται ευκολότερα ο υπολογισμός του ύψους νερού το οποίο εφαρμοζόταν. Στην κορυφή του αγωγού που αντιστοιχούσε στην άρδευση του εσωτερικού των λυσίμετρων εγκαταστάθηκε υδρόμετρο για τον υπολογισμό του όγκου νερού άρδευσης. Οι δύο αγωγοί κατέληγαν σε σταλακτηφόρους αγωγούς ίδιας διατομής, αυτορυθμι- 82

Κεφάλαιο 4 ο Περιγραφή και ανάλυση μετρήσεων πειραματικού ζόμενους, με παροχή 2 l/h ανά σταλάκτη και απόσταση σταλακτών ίση με 3 cm. Σε κάθε γραμμή καλλιέργειας αντιστοιχούσαν δύο σταλακτηφόροι σωλήνες με απόσταση 2 cm εκατέρωθεν της. Σε όλες τις αρδεύσεις που έλαβαν χώρα στο πειραματικό επιτυγχανόταν πλήρης διαβροχή του εσωτερικού των λυσίμετρων. Το ύψος άρδευσης που εφαρμοζόταν εσωτερικά είναι ίδιο με αυτό που εφαρμοζόταν εξωτερικά των λυσίμετρων. Στο Παράρτημα Δ παρουσιάζεται η κάτοψη του αρδευτικού με όλες τις αποστάσεις (αγωγών, φύτευσης). Στο πειραματικό κατά τη διάρκεια της καλλιεργητικής περιόδου έλαβαν χώρα 8 συνολικά αρδεύσεις με συνολικό ύψος νερού τα 496.7 mm (Πίνακας 4.11) και πλήρη διαβροχή των λυσίμετρων. Η μεταχείριση και για τα τέσσερα λυσίμετρα ήταν η ίδια. Η επιλογή του χρόνου άρδευσης καθώς και του ύψους νερού που εφαρμοζόταν, γινόταν με τη βοήθεια των μετρήσεων υγρασίας και μετά από συνεννόηση με τους ερευνητές του Ινστιτούτου Εγγείων Βελτιώσεων [Πανώρας 1996]. Στον Πίνακα 4.11 παρουσιάζονται οι δόσεις άρδευσης (σε mm), οι ημερομηνίες που αυτές έλαβαν χώρα καθώς και οι διάρκειές τους. Στο Σχήμα 4.1 παρουσιάζονται τα ύψη νερού των αρδεύσεων καθώς και οι ωφέλιμες βροχοπτώσεις σ όλη τη διάρκεια του πειραματικού. Πίνακας 4.11 Ημερομηνίες, διάρκειες και ύψη νερού άρδευσης ημ/νία (ημέρα έτους) ώρα έναρξης ώρα λήξης διάρκεια άρδευσης (ώρες:λεπτά ) δόση άρδευσης (mm) 25/6/7 (176) 9:25 12:1 2:45 63.5 12/7/7 (193) 1:1 12:1 2: 46.2 19/7/7 (2) 9:25 12:1 2:45 63.5 25/7/7 (26) 8:5 11:5 3: 69.3 2/8/7 (214) 8:25 11:25 3: 69.3 16/8/7 (228) 8:2 11:2 3: 69.3 23/8/7 (235) 8:2 11:2 3: 69.3 5/9/7 (248) 9:55 11:55 2: 46.2 σύνολο 496.7 83

Κεφάλαιο 4 ο Περιγραφή και ανάλυση μετρήσεων πειραματικού ημέρα του έτους 136 148 16 172 184 196 28 22 232 244 256 268 8 7 ωφέλιμη βροχόπτωση (mm) άρδευση (mm) 8 7 6 6 ύψος νερού (mm) 5 4 3 5 4 3 ύψος νερού (mm) 2 2 1 1 16/5 28/5 9/6 21/6 3/7 15/7 27/7 8/8 2/8 1/9 13/9 25/9 ημερομηνία Σχήμα 4.1 Ύψη νερού άρδευσης και ωφέλιμης βροχής κατά τη διάρκεια του πειραματικού 4.9 Όγκος νερού στράγγισης Τα λυσίμετρα στα οποία έγινε το πείραμα είναι ελεύθερης στράγγισης. Κατά τη διάρκεια του πειραματικού ο έλεγχος για την εμφάνιση της στράγγισης στα δοχεία του φρεατίου γινόταν σε τακτά χρονικά διαστήματα και συχνότερα μετά από αρδεύσεις και ισχυρές βροχοπτώσεις. Τα αποτελέσματα της ογκομέτρησης του νερού στράγγισης παρουσιάζονται στον Πίνακα 4.12. Όπως φαίνεται δεν παρατηρήθηκε καθόλου στράγγιση παρά μόνο την 12 Ιουνίου 27 μετά από έντονες βροχοπτώσεις. Ο όγκος της στράγγισης όπως βλέπουμε στα λυσίμετρα 1, 2 και 4 είναι πολύ μικρός, ενώ στο λυσίμετρο 3 δεν παρατηρήθηκε καθόλου στράγγιση. Πίνακας 4.12 Μετρήσεις όγκου νερού στράγγισης ημερομηνία (ημέρα έτους) 12/6/27 (163) όγκος νερού στράγγισης λυσ. 1 λυσ. 2 λυσ. 3 λυσ. 4 65 ml/4 m 2 155 ml/4 m 2-553 ml/4 m 2 (=.1625 mm) (=.3875 mm) (= 1.3825 mm) Οι έντονες καιρικές συνθήκες (έντονες βροχοπτώσεις και ισχυροί άνεμοι) που προηγήθηκαν της ημέρας που μετρήθηκε η στράγγιση, προκάλεσαν την είσοδο νερού στα φρεάτια μέτρησής της και για το λόγο αυτό θεωρήθηκε ότι δεν πραγματοποιήθηκε στράγγιση (γεγονός που επαληθεύεται από τις τιμές της υγρασίας της τελευταίας στρώσης όπως φαίνεται στις επόμενες παραγράφους). 84

Κεφάλαιο 4 ο Περιγραφή και ανάλυση μετρήσεων πειραματικού 4.1 Προσδιορισμός υδραυλικών παραμέτρων εδάφους Η χρησιμότητα της χαρακτηριστικής καμπύλης θ(h) έγκειται στην εκτίμηση της κατανομής του μεγέθους των πόρων και στην εκτίμηση του νερού που συγκρατείται από ένα έδαφος σε ορισμένο δυναμικό [Αντωνόπουλος 1999]. Ο προσδιορισμός της χαρακτηριστικής καμπύλης εδαφικής υγρασίας (Χ.Κ.Ε.Υ.) έ- γινε κάνοντας χρήση της τεχνικής της αφαίρεσης νερού από αδιατάρακτα δείγματα εδάφους με τη βοήθεια των δίσκων πίεσης. Έτσι, έγιναν δειγματοληψίες αδιατάρακτων δειγμάτων εδάφους ύψους 5 cm από το μέσο κάθε εδαφικής στρώσης κάθε λυσίμετρου με την υπόθεση ότι το μέσο κάθε εδαφικής στρώσης είναι αντιπροσωπευτικό της στρώσης αυτής. Τα αδιατάρακτα αυτά δείγματα μαζί με τις κεραμικές πλάκες κορέστηκαν για 24 ώρες. Μετά τον πλήρη κορεσμό τους τα δείγματα ζυγιστήκαν και αμέσως μετά τοποθετήθηκαν σε συσκευές πιεζόμενων κεραμικών πλακών χαμηλών (.1,.3,.5,.7, 1 και 2.5 bar) και υψηλών (5, 7.5, 1, 13 και 15 bar) πιέσεων [Klute 1986] (Εικόνες Δ.7). Μετά την ισορροπία των δειγμάτων - μηδενική εκροή νερού - τα δείγματα ζυγίζονταν ξανά και μέσω της διαφοράς που προέκυπτε υπολογιζόταν, με τη βοήθεια του φαινόμενου ειδικού βάρους, η κατ όγκον υγρασία που αντιστοιχούσε σε συγκεκριμένη πίεση. Τα αποτελέσματα των ζευγών μετρήσεων (υγρασίας - πίεσης) κάθε δείγματος παρουσιάζονται στους Πίνακες 4.13.α και β για τα τέσσερα λυσίμετρα. Πίνακας 4.13.α Τιμές πίεσης και εδαφικής υγρασίας για τον προσδιορισμό της Χ.Κ.Ε.Υ. των λυσίμετρων 1 και 2 πίεση h υγρασία κατ όγκο θ v (cm 3 cm -3 ) λυσίμετρο 1 λυσίμετρο 2 (bar) (m) -3 3-6 6-9 -3 3-65 65-9 (cm) (cm).57.58.517.574.476.56.1 1.277.294.283.287.245.37.3 3.237.26.254.238.192.254.5 5.218.24.235.225.18.231.7 7.23.228.218.211.173.24 1 1.178.197.184.183.149.184 2.5 25.152.18.164.159.13.165 5 5.138.127.132.15.17.138 7.5 75.12.114.119.129.97.123 1 1.18.15.11.115.91.114 13 13.11.1.15.19.87.18 15 15.97.96.12.15.84.15 85

Κεφάλαιο 4 ο Περιγραφή και ανάλυση μετρήσεων πειραματικού Πίνακας 4.13.β Τιμές πίεσης και εδαφικής υγρασίας για τον προσδιορισμό της Χ.Κ.Ε.Υ. των λυσίμετρων 3 και 4 πίεση h υγρασία κατ όγκο θ v (cm 3 cm -3 ) λυσίμετρο 3 λυσίμετρο 4 (bar) (m) -3 3-6 6-9 -3 3-55 55-9 (cm) (cm).546.541.513.566.491.57.1 1.298.339.32.293.268.297.3 3.252.287.263.256.228.265.5 5.238.269.244.23.212.245.7 7.227.252.225.211.199.222 1 1.25.217.193.179.167.184 2.5 25.183.188.169.156.148.159 5 5.163.147.153.129.13.133 7.5 75.139.126.131.118.117.118 1 1.122.113.117.19.18.19 13 13.115.17.111.14.14.13 15 15.111.14.17.1.11.1 Για την περιγραφή της χαρακτηριστικής καμπύλης εδαφικής υγρασίας χρησιμοποιήθηκε η εξίσωση του Van Genuchten [198]. Στη διαδικασία της ανάλυσης παλινδρόμησης επιλέχθηκε να προσδιοριστούν τα α, n, m καθώς και η υπολειμματική υγρασία θ r. Η υγρασία στον κορεσμό θ s μετρήθηκε πειραματικά. Η υγρασία στο σημείο μόνιμης μάρανσης θ PWP αντιστοιχεί στην πίεση των 15 bar. Τα αποτελέσματα της παλινδρόμησης παρουσιάζονται στον Πίνακα 4.14 και στα Σχήματα 4.11-4.14. Στον Πίνακα 4.14 θεωρήθηκε ότι η υγρασία στην υδατοϊκανότητα θ FC, λόγω του ότι τα εδάφη μας χαρακτηρίζονται ως μέσης σύστασης, αντιστοιχεί στην υγρασία της χαρακτηριστικής καμπύλης για πίεση.3 bar [Αντωνόπουλος 1999]. Πίνακας 4.14 Παράμετροι της εξίσωσης Van Genuchten και υγρασίες στην υδατοϊκανότητα και στο σημείο μόνιμης μάρανσης λυσ. 1 λυσ. 2 λυσ. 3 λυσ. 4 στρώση θ s θ r α n m R 2 θ FC θ PWP (cm) (cm 3 cm -3 ) (1/m) =(1-1/n) (cm 3 cm -3 ) -3.57 28.111 1.233.1689.9972.2314.145 3-6.58 7.5918 1.2225.182.9858.2522.159 6-9.517 12.3349 1.284.1725.9915.243.177-3.574 31.5163 1.1931.1618.9972.2383.112 3-65.476 21.6272 1.2118.1747.9987.1965.858 65-9.56 14.5234 1.2152.1771.9984.2481.17-3.546 2.9739 1.1852.1563.9936.2531.1227 3-6.541 4.976 1.2358.198.992.2842.1136 6-9.513 9.8835 1.249.171.9935.2553.1148-3.566 15.7622 1.2185.1793.9963.2433.136 3-55.491 17.6583 1.1978.1651.9969.2235.132 55-9.57 7.3776 1.2244.1833.997.2518.149 86

Κεφάλαιο 4 ο Περιγραφή και ανάλυση μετρήσεων πειραματικού.6.5 λυσίμετρο 1 στρώση -3 cm θ (cm 3 cm -3 ).4.3.2.1 Fit Results Equation : theta = thetar+(.57-thetar)/pow((1+pow(a*x,n)),(1-1/n)) a = 28.1195382 n = 1.23286127 thetar = Coef of determination, R-squared =.997214.1.1.1 1 1 1 1 h(m).6.5 λυσίμετρο 1 στρώση 3-6 cm.4 θ (cm 3 cm -3 ).3.2.1 Fit Results Equation : theta = thetar+(.58-thetar)/pow((1+pow(a*x,n)),(1-1/n)) a = 7.591764325 n = 1.2225236 thetar = Coef of determination, R-squared =.985763.1.1.1 1 1 1 1 h (m).6.5 λυσίμετρο 1 στρώση 6-9 cm.4 θ (cm 3 cm -3 ).3.2.1 Fit Results Equation : theta = thetar+(.517-thetar)/pow((1+pow(a*x,n)),(1-1/n)) a = 12.3348786 n = 1.28427264 thetar = Coef of determination, R-squared =.991511.1.1.1 1 1 1 1 h (m) Σχήμα 4.11 Χαρακτηριστικές καμπύλες εδαφικής υγρασίας λυσίμετρου 1 87

Κεφάλαιο 4 ο Περιγραφή και ανάλυση μετρήσεων πειραματικού.6.5 λυσίμετρο 2 στρώση -3 cm θ (cm 3 cm -3 ).4.3.2.1 Fit Results Equation : theta = thetar+(.574-thetar)/pow((1+pow(a*x,n)),(1-1/n)) a = 31.51625596 n = 1.19398524 thetar = Coef of determination, R-squared =.99722.1.1.1 1 1 1 1 h(m).6.5 λυσίμετρο 2 στρώση 3-65 cm θ (cm 3 cm -3 ).4.3.2.1 Fit Results Equation : theta = thetar+(.476-thetar)/pow((1+pow(a*x,n)),(1-1/n)) a = 21.6272156 n = 1.211751811 thetar = Coef of determination, R-squared =.998696.1.1.1 1 1 1 1 h(m).6.5 λυσίμετρο 2 στρώση 65-9 cm θ (cm 3 cm -3 ).4.3.2.1 Fit Results Equation : theta = thetar+(.56-thetar)/pow((1+pow(a*x,n)),(1-1/n)) a = 14.52341764 n = 1.21518217 thetar = Coef of determination, R-squared =.998382.1.1.1 1 1 1 1 h(m) Σχήμα 4.12 Χαρακτηριστικές καμπύλες εδαφικής υγρασίας λυσίμετρου 2 88

Κεφάλαιο 4 ο Περιγραφή και ανάλυση μετρήσεων πειραματικού.6.5 λυσίμετρο 3 στρώση -3 cm θ (cm 3 cm -3 ).4.3.2.1 Fit Results Equation : theta = thetar+(.546-thetar)/pow((1+pow(a*x,n)),(1-1/n)) a = 2.9739336 n = 1.185216265 thetar = Coef of determination, R-squared =.99358.1.1.1 1 1 1 1 h(m).6.5 λυσίμετρο 3 στρώση 3-6 cm θ (cm 3 cm -3 ).4.3.2.1 Fit Results Equation : theta = thetar+(.541-thetar)/pow((1+pow(a*x,n)),(1-1/n)) a = 4.97643542 n = 1.2358335 thetar = Coef of determination, R-squared =.99197.1.1.1 1 1 1 1 h(m).6.5 λυσίμετρο 3 στρώση 6-9 cm θ (cm3 cm-3).4.3.2.1 Fit Results Equation : theta = thetar+(.513-thetar)/pow((1+pow(a*x,n)),(1-1/n)) a = 9.88345466 n = 1.2498655 thetar = Coef of determination, R-squared =.993488.1.1.1 1 1 1 1 h(m) Σχήμα 4.13 Χαρακτηριστικές καμπύλες εδαφικής υγρασίας λυσίμετρου 3 89

Κεφάλαιο 4 ο Περιγραφή και ανάλυση μετρήσεων πειραματικού.6.5 λυσίμετρο 4 στρώση -3 cm θ (cm 3 cm -3 ).4.3.2.1 Fit Results Equation : theta = thetar+(.566-thetar)/pow((1+pow(a*x,n)),(1-1/n)) a = 15.7621963 n = 1.21847637 thetar = Coef of determination, R-squared =.996256.1.1.1 1 1 1 1 h(m).6.5 λυσίμετρο 4 στρώση 3-55 cm θ (cm 3 cm -3 ).4.3.2.1 Fit Results Equation : theta = thetar+(.491-thetar)/pow((1+pow(a*x,n)),(1-1/n)) a = 17.65832253 n = 1.19788713 thetar = Coef of determination, R-squared =.996896.1.1.1 1 1 1 1 h(m).6.5 λυσίμετρο 4 στρώση 55-9 cm θ (cm 3 cm -3 ).4.3.2.1 Fit Results Equation : theta = thetar+(.57-thetar)/pow((1+pow(a*x,n)),(1-1/n)) a = 7.377577218 n = 1.224443383 thetar = Coef of determination, R-squared =.99669.1.1.1 1 1 1 1 h(m) Σχήμα 4.14 Χαρακτηριστικές καμπύλες εδαφικής υγρασίας λυσίμετρου 4 9

Κεφάλαιο 4 ο Περιγραφή και ανάλυση μετρήσεων πειραματικού 4.11 Μετρήσεις κορεσμένης υδραυλικής αγωγιμότητας Στη διατριβή αυτή οι μετρήσεις υδραυλικής αγωγιμότητας στον κορεσμό έγιναν με χρήση περατόμετρου μεταβαλλόμενου φορτίου. Για την εφαρμογή της μεθόδου αυτής ελήφθησαν αδιατάρακτα δείγματα εδάφους από το κέντρο της κάθε εδαφικής στρώσης. Τα δείγματα κατόπιν κορέστηκαν για τουλάχιστον 24 ώρες. Ο σκοπός του αργού κορεσμού έγινε για να αποφευχθεί ο εγκλωβισμός του αέρα στους πόρους το οποίο είναι κάτι που θα παρεμπόδιζε την κίνηση του νερού μέσα από αυτούς. Κατά την μέτρηση των δειγμάτων έγιναν 2 ή 3 επαναλήψεις όταν αυτό ήταν δυνατό και δεν είχαμε καταστροφή του αδιατάρακτου δείγματος. Τα αποτελέσματα των μετρήσεων αυτών καθώς και των μέσων τιμών αυτών παρουσιάζονται στον Πίνακα 4.15. Πίνακας 4.15 Τιμές κορεσμένης υδραυλικής αγωγιμότητας K sat και μέσες τιμές αυτών στρώση (cm) K sat μέση τιμή K sat (m/day) (cm/min) (m/day) (cm/min) λυσίμετρο 1 λυσίμετρο 2 λυσίμετρο 3.44 2.8271-2 1.23 8.5411-2 -3 1.18 7.671-2 1.124 7.841-2 3-6.353 2.451-2.353 2.451-2 6-9.874 6.731-2.926 6.4281-2.942 6.5421-2.961 6.671-2.483 3.3551-2 -3.23 1.491-2.343 2.3821-2 3-65.415 2.8841-2.388 2.7711-2.47 2.8271-2.321 2.2311-2 65-9.257 1.7861-2.289 2.91-2 -3.81 5.6341-3.81 5.6341-3 3.949 2.7421-1 3-6 3.569 2.4781-1 3.759 2.611-1.511 3.5481-2 6-9.459 3.1881-2.485 3.3681-2 λυσίμετρο 4-3 3-55 55-9 3.346 2.3241-1 3.56 2.4351-1 3.552 2.4671-1 3.619 2.5131-1.684 4.7491-2.579 4.21-2.631 4.3841-2.848 5.8891-2.88 5.6131-2.828 5.7511-2 91

Κεφάλαιο 4 ο Περιγραφή και ανάλυση μετρήσεων πειραματικού 4.12 Προσδιορισμός εδαφικής υγρασίας 4.12.1 Μέθοδοι υπολογισμού της εδαφικής υγρασίας Κατά τη μέτρηση της εδαφικής υγρασίας χρησιμοποιούνται διάφορες μέθοδοι που ταξινομούνται σε άμεσες και έμμεσες [Gardner et al. 1991]. Για τις άμεσες μεθόδους α- παιτείται η λήψη δειγμάτων εδάφους για κάθε φορά που επιζητείται η μέτρηση της υγρασίας. Από τα δείγματα αυτά αφαιρείται το νερό με θέρμανση ή με κάποια χημική διαδικασία και υπολογίζεται η ποσότητα του νερού που απομακρύνεται. Η βαρυμετρική μέθοδος είναι η κυριότερη αυτής της κατηγορίας κατά την οποία το νερό απομακρύνεται από το εδαφικό δείγμα με θέρμανση στους 15 ο C μέχρι σταθεροποίησης του βάρους του [Gardner et al. 1991]. Το χρονοβόρο της διαδικασίας αυτής καθώς και η αδυναμία χωρικής ε- πανάληψης της μέτρησης καθιστά την μέθοδο ανεπαρκή σε πειράματα στα οποία απαιτείται η μελέτη της χρονικής μεταβολής της υγρασίας. Οι άμεσες μέθοδοι παρόλα τα μειονεκτήματα τα οποία παρουσιάζουν είναι ευρέως χρησιμοποιούμενες για τη μέτρηση εδαφικής υγρασίας καθώς και στη βαθμονόμηση των έμμεσων μεθόδων λόγω της ακρίβειας των μετρήσεων που παρέχουν [Gardner et al. 1991]. Οι έμμεσες μέθοδοι προσδιορίζουν έμμεσα την εδαφική υγρασία από τις μετρήσεις των φυσικών ιδιοτήτων του εδάφους οι οποίες συναρτώνται με αυτήν. Οι μετρήσεις αυτές γίνονται, είτε με μόνιμα τοποθετημένους στο έδαφος αισθητήρες, ή μέσω της κίνησης των αισθητήρων σε ειδικούς σωλήνες οι οποίοι τοποθετούνται μόνιμα στο έδαφος. Έτσι με τις μεθόδους αυτές καθίσταται δυνατή η λήψη διαδοχικών στο χρόνο μετρήσεων στην ίδια θέση πολύ σύντομα και χωρίς διατάραξη του εδάφους [Αλεξίου 25]. Οι πιο διαδομένες από τις έμμεσες μεθόδους είναι η μέθοδος της διηλεκτρικής σταθεράς, των νετρονίων, της ηλεκτρικής αντίστασης και της θερμικής αγωγιμότητας. Στη μέθοδο της διηλεκτρικής σταθεράς ανήκουν η μέθοδος της χωρητικότητας (capacitance) [Gardner et al. 1991], η μέθοδος Theta [Delta-T Devices 1996] και η μέθοδος TDR [Τοpp et al. 198, 1984, Dalton et al. 1984, Rhaodes and Oster 1986, Παπαζαφειρίου 1999]. Αισθητήρες που κάνουν χρήση της μεθόδου χωρητικότητας χρησιμοποιούνται στην παρούσα διατριβή για τον υπολογισμό της υγρασίας. 4.12.2 Μέθοδος FDR (αισθητήρες Diviner 2 και EnviroScan) Με τη μέθοδο FDR (frequency-domain reflectometry / ανακλομέτρησης συχνότητας) η κατ όγκο υγρασία υπολογίζεται μέσω της αλλαγής της διηλεκτρικής σταθεράς του εδάφους. Το έδαφος ως γνωστόν αποτελείται από τρεις διαφορετικές συνιστώσες (στερεά, υγρή, αέρια) και επομένως η τιμή της διηλεκτρικής σταθεράς εξαρτάται από τη συμβολή της κάθε μίας απ αυτές [Campbell 199]. Η μετατροπή του σήματος εξόδου του 92

Κεφάλαιο 4 ο Περιγραφή και ανάλυση μετρήσεων πειραματικού αισθητήρα (χρόνος, συχνότητα, εμπέδηση, φάση) σε περιεχόμενη εδαφική υγρασία στηρίζεται σε εμπειρικές σχέσεις βαθμονόμησης. Οι αισθητήρες που κάνουν χρήση της τεχνολογίας FDR έτυχαν γρήγορης αποδοχής λόγου του άμεσου χρόνου απόκρισης και των συνεχών μετρήσεων που επιστρέφουν. Οι αισθητήρες αυτοί έχουν χρησιμοποιηθεί στο εξωτερικό σε εργασίες υδατικών ισοζυγίων [Starr and Paltineanu 1998, Fares and Alva 2, Girona et al. 22], προγραμματισμού των αρδεύσεων [Fares and Polaykov 26, Thompson et al. 27] και κίνησης νιτρικών στο έδαφος [Vazquez et al. 26, Arregui and Quemada 26]. Τα πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα χρήσης των αισθητήρων FDR είναι τα ακόλουθα [Munoz-Carpena et al. 2] : + η υψηλή ακρίβεια που προσφέρουν μετά από επιτυχή βαθμονόμηση (±.1 cm 3 cm -3 ) + η δυνατότητα μέτρησης της υγρασίας σε εδάφη με υψηλή αλατότητα στα οποία οι αισθητήρες TDR αδυνατούν + καλύτερη ακρίβεια σε σχέση με τους αισθητήρες TDR + δυνατότητα σύνδεσης με συμβατικούς data loggers + σχετικά χαμηλότερη τιμή σε σχέση τους TDR αισθητήρες λόγω της χαμηλής τιμής που έχουν τα κυκλώματα χαμηλής συχνότητας που χρησιμοποιούν - η σχετικά μικρή σφαίρα μέτρησης γύρω από τον αισθητήρα (ακτίνας περίπου 4 cm) - η ύπαρξη - για αξιόπιστες μετρήσεις - καλής επαφής μεταξύ εδάφους και αισθητήρα - η μεγαλύτερη ευαισθησία που παρουσιάζει σε σχέση με τους αισθητήρες TDR στις μεταβολές της θερμοκρασίας, του φαινόμενου ειδικού βάρους καθώς και στον ε- γκλωβισμένο αέρα του εδάφους - απαιτεί τοπική βαθμονόμηση Εκτενείς αναφορές για τις γενικές αρχές που διέπουν την τεχνολογία, την εγκατάσταση, τη βαθμονόμηση και τις χρήσεις αισθητήρων χωρητικότητας γίνονται στις εργασίες των Fares and Polyakov [26], Topp et al. [26], IAEA [28]. Η μέτρηση της εδαφικής υγρασίας σ όλη τη διάρκεια του πειραματικού γινόταν με την βοήθεια των οργάνων Diviner 2 και EnviroScan της εταιρίας Sentek Pty Ltd [Sentek 1997, 21, 26, 27]. Τα δύο όργανα χρησιμοποιούν την τεχνολογία FDR και έ- χουν συχνότητα λειτουργίας περίπου τα 1 MΗz. Για την μέτρηση της υγρασίας προαπαιτείται η εγκατάσταση σωλήνων PVC στο έδαφος. Μέσα σ αυτούς, ο αισθητήρας είτε ολισθαίνει είτε τοποθετείται μόνιμα. Η εγκα- 93

Κεφάλαιο 4 ο Περιγραφή και ανάλυση μετρήσεων πειραματικού τάσταση έγινε στο κέντρο κάθε λυσίμετρου με τη χρήση των οργάνων της κατασκευάστριας εταιρείας και σύμφωνα με τους κανόνες που αυτή θέτει και κάθετα με το επίπεδο του εδάφους (Σχήματα Ε.1). Το Diviner 2 (Εικόνα 4.15) [Sentek 27] είναι φορητό όργανο μέτρησης υ- γρασίας. Η μέτρηση γίνεται με την τοποθέτηση του αισθητήρα μέσα στο σωλήνα PVC. Ο αισθητήρας με τη βοήθεια του χρήστη ολισθαίνει μέσα στον σωλήνα. Το όργανο παίρνει δύο μετρήσεις υγρασίας ανά 1 cm μία προς την κάθοδο και μία προς την άνοδο. Ο μέσος όρος αυτών των μετρήσεων εμφανίζεται στο τέλος της διαδικασίας αριθμητικά και γραφικά στο data logger του οργάνου. Οι μετρήσεις του Diviner 2 γινόταν στα λυσίμετρα 1, 3 και 4 (Εικόνες Ε.9) σχεδόν σε καθημερινή βάση κατά κανόνα πριν τις 8:3 π.μ. όταν αυτό ήταν δυνατό (Εικόνες Ε.8). Εικόνα 4.15 Όργανο Diviner 2 (αισθητήρας και data logger) Το EnviroScan (Εικόνα 4.16) [Sentek 1997, 26] είναι σταθερό όργανο μέτρησης υγρασίας. Αποτελείται - όπως φαίνεται στην Εικόνα 4.16 - από 1 αισθητήρες υγρασίας οι οποίοι τοποθετούνται ο ένας πάνω στον άλλο. Το EnviroScan τοποθετείται μόνιμα στο έδαφος μέσα στο σωλήνα PVC. Η παραπάνω δυνατότητα που δίνει το όργανο αυτό σε σχέση με το Diviner 2 είναι ότι μπορεί να παίρνει μετρήσεις υγρασίας ανά τακτά χρονικά διαστήματα ορισμένα από το χρήστη. Παράλληλα με την εγκατάσταση του οργάνου γίνεται εγκατάσταση του data logger και του ηλιακού συλλέκτη ο οποίος βοηθά στη διατήρηση των δεδομένων του data logger και τροφοδοτεί με ενέργεια το όργανο για τις μετρήσεις του. Οι μετρήσεις του EnviroScan γινόταν στο λυσίμετρο 2 (Εικόνα Ε.9) και το βήμα το οποίο επιλέχθηκε για τις μετρήσεις ήταν η μία ώρα (Εικόνα Ε.8). 94

Κεφάλαιο 4 ο Περιγραφή και ανάλυση μετρήσεων πειραματικού Εικόνα 4.16 Όργανο EnviroScan (αισθητήρες, ηλιακός συλλέκτης και data logger) Τα δύο όργανα έχουν όμοια τεχνική μέτρησης. Η κάθε μέτρηση γίνεται ανά 1 cm βάθους και η ακτίνα επιρροής έξω από το σωλήνα είναι 5 cm [Sentek 1997, 27]. Έτσι, η μέτρηση των 1 cm αφορά τη στρώση 5 μέχρι 15 cm, η μέτρηση των 2 cm τη στρώση 15 μέχρι 25 cm κ.ο.κ.. Η λήψη των δεδομένων από τους data loggers γίνεται συνδέοντάς τους με ηλεκτρονικό υπολογιστή. Η μετατροπή των μετρήσεων και των δύο οργάνων σε κατ όγκο υγρασία γίνεται με τη βοήθεια μιας κλιμακωτής συχνότητας (Scaled Frequency, SF) η οποία δίνεται από τη σχέση : F SF F a a F s F w [4.35] όπου : F w ένδειξη οργάνου σε δοχείο 2 lt γεμάτο με νερό 22 ο C, F a ένδειξη οργάνου στο ίδιο άδειο δοχείο, F s ένδειξη οργάνου στο έδαφος Οι τιμές των ενδείξεων F w και F a της παραπάνω εξίσωσης είναι σταθερές για κάθε αισθητήρα και δίνεται στους Πίνακες 4.16 και 4.17 για το Diviner 2 και το EnviroScan αντίστοιχα. 95

Κεφάλαιο 4 ο Περιγραφή και ανάλυση μετρήσεων πειραματικού Πίνακας 4.16 Ενδείξεις οργάνου ΕnviroScan για κάθε βάθος στον αέρα και στο νερό βάθος ένδειξη οργάνου αισθητήρα (cm) στον αέρα F a στο νερό F w 1 36554 24958 2 371 25184 3 36487 24928 4 36629 24976 5 36559 24986 6 3695 2567 7 36855 2587 8 36643 24878 Πίνακας 4.17 Ενδείξεις οργάνου Diviner 2 στον αέρα και στο νερό ένδειξη οργάνου στον αέρα F a στο νερό F w 164122 121976 Η μετατροπή των τιμών της κλιμακωτής συνάρτησης σε υγρασία κατ όγκο θ v (%) γίνεται με τη σχέση : SF aθ c θ SF c a b b v v [4.36] όπου : a, b, c σταθερές βαθμονόμησης Λόγω του ότι οι μετρήσεις της % κατ όγκο υγρασίας θ v των αισθητήρων και των δύο οργάνων αναφέρονται σε έδαφος ύψους 1 cm, οι τιμές αυτές αντιστοιχούν σε τιμές ισοδύναμων υψών νερού σε mm. Οι σταθερές βαθμονόμησης που προτείνει η εταιρεία κατασκευής των δύο οργάνων Sentek [27] δίνονται στον Πίνακα 4.18. Οι σταθερές αυτές έχουν προέλθει από ένα μέσο όρο δειγμάτων, από τρία είδη εδαφών (Sands, Loams, Clay Loams) και δίνουν σχετικές μετρήσεις υγρασίας. Οι μετρήσεις οι οποίες προκύπτουν από τις σταθερές αυτές είναι πολύ συχνά ανακριβείς και συνήθως υπερεκτιμούν την περιεχόμενη υγρασία [Starr and Paltineanu 1998b, Heng et al. 22, Leib et al. 23] ενώ σε ελαφρά εδάφη την υ- ποεκτιμούν [Morgan et al. 1999]. Πίνακας 4.18 Σταθερές γενικής βαθμονόμησης a, b, c κατασκευάστριας εταιρείας για τους αισθητήρες EnviroScan και Diviner 2 [Sentek 27] σταθερά EnviroScan Diviner 2 a.1957.2746 b.44.3314 c.2852 96

Κεφάλαιο 4 ο Περιγραφή και ανάλυση μετρήσεων πειραματικού Η αδυναμία ελέγχου του μικροκλίματος στο εσωτερικό του σωλήνα PVC, τα κενά που δημιουργούνται μεταξύ του σωλήνα και του αισθητήρα κατά την κίνηση του τελευταίου, η ανομοιογένεια του σωλήνα και οι αλλαγές στο πάχος του, καθώς και η κακή ε- γκατάσταση των σωλήνων, η οποία προκαλεί κενά αέρα και αλλαγές στο φαινόμενο ειδικό βάρους του εδάφους, είναι κάποια από τα συνήθη προβλήματα που δημιουργούνται κατά την χρήση αισθητήρων ανάλογης τεχνολογίας με αυτής των αισθητήρων της εταιρείας Sentek [Paltineanu and Starr 1997, Morgan et al. 1999]. Λόγω του ότι η μέτρηση του οργάνου αναφέρεται σε ένα δακτύλιο 1 cm γύρω από το σωλήνα, η μέτρηση αυτή επηρεάζεται από το μακροπορώδες και τις ρωγμές του εδάφους [Burgess et al. 26]. Η ασυμφωνία που μπορεί να προκαλείται μεταξύ των εξισώσεων σε ίδια εδάφη μπορεί να προκαλείται από διαφορές σε χημικές ιδιότητες των εδαφών (EC), στη θερμοκρασία του εδάφους καθώς και από ύπαρξη πετρών στην ακτίνα μέτρησης των οργάνων [Burgess et al. 26]. Η μεγάλη σημασία βαθμονόμησης σε διαφόρους τύπους εδαφών των δύο οργάνων σε επίπεδο εργαστηρίου και πεδίου καταδεικνύεται από το πλήθος των επιστημόνων που έχουν ασχοληθεί με αυτήν. Ενδεικτικά αναφέρονται οι εργασίες των Mead et al. [1995], Paltineanu and Starr [1997], Morgan et al. [1999], Evett et al. [22], Geesing et al. [24], Grooves and Rose [24], Pasturel [24], Reinhard [25], Burgess et al. [26], Evett et al. [26]. Εκτενής αναφορά στις εργασίες οι οποίες αναφέρονται στη βαθμονόμηση των αισθητήρων αυτών παρουσιάζονται στην Παράγραφο 4.12.4. 4.12.3 Προτεινόμενη βαθμονόμηση οργάνων Diviner 2 και EnviroScan Η χρήση όλων των οργάνων έμμεσου υπολογισμού της εδαφικής υγρασίας απαιτεί τη βαθμονόμησή τους. H διαδικασία βαθμονόμησης που προτείνεται από την εταιρεία κατασκευής των οργάνων είναι η ακόλουθη και περιγράφεται στο εγχειρίδιο βαθμονόμησης των οργάνων [Sentek 21]. Αρχικά εγκαθίστανται το λιγότερο 6 σωλήνες PVC, οι κάθε δύο εκ των οποίων αφορούν τρεις υγρασιακές καταστάσεις (ξηρή, μέση και μετά από άρδευση) (Εικόνα 4.17). Η προτεινόμενη απόσταση μεταξύ των σωλήνων ίδιας υγρασιακής κατάστασης είναι 2 m και μεταξύ δύο διαφορετικών υγρασιακών καταστάσεων 5 m. Μετά την ισορροπία του εδαφών από άρδευση δημιουργείται όρυγμα παράλληλα με τους σωλήνες μέχρι το κατώτερο βάθος του σωλήνα. Κατόπιν λαμβάνονται το λιγότερο τρία set s βαρυμετρικών δειγμάτων τα οποία εφάπτονται εξωτερικά κάθε σωλήνα ανά 1 cm βάθους (Εικόνες 4.18). Με τον τρόπο αυτό τα δείγματα τα οποία λαμβάνονται α- φορούν ακριβώς την μέτρηση την οποία τα όργανα έχουν πάρει και είναι μέσα στη σφαί- 97

Κεφάλαιο 4 ο Περιγραφή και ανάλυση μετρήσεων πειραματικού ρα επιρροής μέτρησης των οργάνων. Έτσι για το ελάχιστο των έξι σωλήνων (οι οποίοι αντιπροσωπεύουν και τις τρεις υγρασιακές καταστάσεις) προκύπτουν 18 δείγματα ανά 1 cm βάθους. Στο σύνολο αυτών των 18 μετρήσεων για το βάθος του ενός μέτρου εφαρμόζεται η σχέση 4.36 και με μια διαδικασία παλινδρόμησης προκύπτουν οι συντελεστές βαθμονόμησης a, b και c των οργάνων. Εικόνα 4.17 Τρεις υγρασιακές καταστάσεις εδαφών των εγκαταστημένων σωλήνων PVC για την προτεινόμενη βαθμονόμηση (πηγή : Sentek [21]) Εικόνα 4.18 Στιγμιότυπα της προτεινόμενης, από την εταιρεία κατασκευής, βαθμονόμησης των αισθητήρων υγρασίας (πηγή : Sentek [21]) 98

Κεφάλαιο 4 ο Περιγραφή και ανάλυση μετρήσεων πειραματικού 4.12.4 Βιβλιογραφική ανασκόπηση βαθμονόμησης αισθητήρων υγρασίας Diviner 2 και EnviroScan Το καταστροφικό και επίπονο της διαδικασίας βαθμονόμησης οδήγησε τους επιστήμονες που ασχολήθηκαν με τους αισθητήρες υγρασίας της Sentek να καταφύγουν σε άλλους εργαστηριακούς τρόπους ή σε κάποια παραλλαγή της προτεινόμενης διαδικασίας βαθμονόμησης ή να καταφύγουν στη χρησιμοποίηση κάποιας άλλης βιβλιογραφικής εξίσωσης βαθμονόμησης. Μία από τις πρώτες εργασίες που παρουσιάστηκαν για τους αισθητήρες υγρασίας της εταιρείας Sentek αφορούσε το EnviroScan και έγινε από το Υπουργείο Γεωργίας των Η.Π.Α. και τους Mead et al. [1995]. Η εργασία αυτή αφορούσε τη βαθμονόμηση και την ανάλυση ευαισθησίας του οργάνου στην αλατότητα και τις αλλαγές στο φαινόμενο ειδικό βάρος. Στην εργασία αυτή παρουσιάζεται μια εργαστηριακή μέθοδος βαθμονόμησης τριών εδαφικών τύπων : ενός ελαφρού (χονδρόκοκκη άμμος 1 %), δύο μέσων (sandy loam, άμμος 59 %, ιλύς 22 %, άργιλος 19 % με δύο φαινόμενα ειδικά βάρη 1.3 g/cm 3 και 1.5 g/cm 3 ) και ενός βαρέος (clay, άμμος 16 %, ιλύς 35 %, άργιλος 49 %). Η βαθμονόμηση έδειξε σημαντικές διαφορές ακόμα και στα δύο μέσα εδάφη που η μόνη τους διαφορά είναι το φαινόμενο ειδικό βάρος. Η ανάλυση ευαισθησίας στην αλατότητα του οργάνου έδειξε ότι για EC w = 5 ds/m το όργανο υπερεκτιμά τις υψηλές τιμές υγρασίας κατά 1 % ενώ για χαμηλές τιμές υγρασίας κατά 67 %. Ανάλογα αποτελέσματα παρουσιάστηκαν για EC w = 2 ds/m. Στην περίπτωση αυτή το ΕnviroScan υπερεκτίμησε τις υψηλές τιμές υ- γρασίας κατά 4 % ενώ τις χαμηλές τιμές υγρασίας κατά 174 %. Οι Morgan et al. [1999] προχώρησαν στην βαθμονόμηση του EnviroScan για 3 αμμώδη εδάφη στη Florida των Η.Π.Α. με πολύ ικανοποιητικούς συντελεστές προσδιορισμού R 2 =.83. Ακόμη σύγκριναν την εξίσωση που αυτοί εξήγαγαν με αυτή της κατασκευάστριας εταιρίας και κατέληξαν ότι αυτή υποεκτιμά την περιεχόμενη υγρασία στους συγκεκριμένους εδαφικούς τύπους. Οι Evett et al. [22] σε δύο εδάφη (silty clay loam και silt loam) στην Αυστρία βαθμονόμησαν το Diviner 2 παρουσιάζοντας ένα μεγάλο εύρος τιμών στα δεδομένα τους και σχετικά χαμηλούς συντελεστές προσδιορισμού (R 2 =.533 και.416 αντίστοιχα). Στην ίδια εργασία γίνεται ανάλυση της ευαισθησίας των μετρήσεων του Diviner 2 στην αλατότητα. Η ανάλυση αυτή έδειξε ότι σε αλατότητα νερού EC w =.3 mscm -1 η μετρημένη από το όργανο υγρασία δε μεταβάλλεται, ενώ αντίστοιχα αλατότητες των 3.8 και 1.2 mscm -1 μετέβαλλαν τις μετρήσεις αυτές κατά 7.55 και 15.72 % αντίστοιχα. Οι Geesing et al. [24] βαθμονόμησαν το Diviner 2 σε δύο εδαφικούς τύπους (silt-loamy Cambisol και loamy Cambisol) και μέσα από ένα μεγάλο πλήθος δειγμάτων (n= 99

Κεφάλαιο 4 ο Περιγραφή και ανάλυση μετρήσεων πειραματικού 282) παρουσίασαν μία εξίσωση με σχετικά μεγάλους συντελεστές προσδιορισμού (R 2 =.78). Στην ίδια εργασία συγκρίνουν την εξίσωση που αυτοί εξήγαγαν με τις εξισώσεις των Paltineanu and Starr [1997] και Morgan et al. [1999] καθώς και με την εξίσωση της κατασκευάστριας εταιρείας. Οι Grooves and Rose [24] πρότειναν μια εργαστηριακή μέθοδο βαθμονόμησης και μέσω της ομογενοποίησης εδαφικών δειγμάτων παρουσίασαν για το Diviner 2 για έξι εδαφικούς αντίστοιχες εξισώσεις βαθμονόμησης με υψηλούς συντελεστές προσδιορισμού. Ο Pasturel [24] και σε συνέχεια του ερευνητικού του ο Reinhard [25] στα πλαίσια των μεταπτυχιακών τους διατριβών σύγκριναν τις μετρήσεις του Diviner 2 και μίας συσκευής νετρονίων σε αργιλώδη εδάφη. Ακόμη βαθμονόμησαν τα δύο όργανα και σύγκριναν τις εξισώσεις που εξήγαγαν με αυτές των Grooves and Rose [24], Evett et al. [22] και της κατασκευάστριας εταιρείας. Τέλος, ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στα προβλήματα που προκαλούνται στα αργιλώδη εδάφη από τις ρωγμές που δημιουργούνται από τη διόγκωση και τη συρρίκνωση των ορυκτών της αργίλου μεταβάλλοντας έτσι τη μέτρηση του αέρα του εδάφους από το όργανο. Οι Burgess et al. [26] βαθμονόμησαν και σύγκριναν τις μετρήσεις του Diviner 2 και μίας συσκευής νετρονίων (τύπου Wallington) σε αργιλώδη εδάφη. Για τη βαθμονόμηση του Diviner 2 ακολουθήθηκε η προτεινόμενη από την κατασκευάστρια μέθοδος. Η σύγκριση των αποτελεσμάτων μετά τη βαθμονόμησή τους, έδειξε ότι τα δύο όργανα έχουν παρόμοια ακρίβεια. Οι Starr and Rowland [27] σύγκριναν τις τιμές των κατ όγκων υγρασιών και των scaled frequencies του EnviroScan και του Diviner 2. Η σύγκριση αυτή έγινε σε 48 σωλήνες PVC σε τρία διαφορετικά εδάφη και κατέληξαν σε δύο γραμμικές σχέσεις, οι οποίες συνδέουν τις μετρήσεις των δύο οργάνων με πολύ ικανοποιητικούς συντελεστές προσδιορισμού (R 2 >.98). Οι Luis Gabriel et al. [21] βαθμονόμησαν το EnviroScan με δύο μεθόδους για εδάφη Loam στη Μαδρίτη. Οι δύο μέθοδοι (εργαστηριακή και πεδίου) έδωσαν ικανοποιητικούς συντελεστές προσδιορισμού (R 2 =.96 και.92 αντίστοιχα) και οι εξισώσεις που προέκυψαν έδωσαν πολύ κοντινά αποτελέσματα υγρασίας, ενώ και οι δύο απείχαν αρκετά από τη γενική εξίσωση βαθμονόμησης της εταιρείας κατασκευής. Στον Πίνακα 4.19 εμφανίζονται συγκεντρωμένα τα αποτελέσματα βαθμονόμησης των παραπάνω εργασιών. Παρουσιάζονται ο αισθητήρας για τον οποίο έγινε η βαθμονόμηση (EnviroScan/Diviner, En/D), η μηχανική σύσταση, η οργανική ουσία και το φαινόμενο ειδικό βάρος των δειγμάτων. Ακόμη παρουσιάζονται το είδος της βαθμονόμησης (Ερ- 1

Κεφάλαιο 4 ο Περιγραφή και ανάλυση μετρήσεων πειραματικού γαστηριακή/πεδίου, Ερ/Π), το πλήθος των δειγμάτων που χρησιμοποιήθηκαν (n), οι συντελεστές προσδιορισμού R 2 - όπου αυτά ήταν βιβλιογραφικά διαθέσιμα - και οι συντελεστές βαθμονόμησης. Οι συντελεστές αυτοί εμφανίζονται σε δύο μορφές (μία για τον τύπο της μορφής SF aθ c και μία άλλη με τη μορφή b v Β θv A SF C ). 11

Πίνακας 4.19 Βιβλιογραφικές σταθερές βαθμονόμησης EnviroScan και Diviner 2 Sentek εργασία Mead et al. [1995] Platineanu and Starr [1997] Morgan et al. [1999] Evett et al. [22] Geesing et al. [22] Grooves and Rose [24] Reinhard [25] Burgess et al. [26] Evett et al. [26] Luis Gabriel et al. [21] * Αισθητήρας υγρασίας En (EnviroScan) / D (Diviner 2) ** Μέθοδος βαθμονόμησης Ερ (Εργαστηριακή), Π (Πεδίου) Κεφάλαιο 4 ο Περιγραφή και ανάλυση μετρήσεων πειραματικού En/ άμμος ιλύς άργιλος οργ. χαρακτηρισμός φ.ε.β. Ερ/ πλήθ. b b SF c SF aθ D * ουσία εδάφους (gr/cm 3 ) Π ** v c θv (n) a (%) a b c En - - - - Sands, Loams, Clay Loams - Π -.9737.1957.44.2852 D - - - - Sands, Sandy Loams, οργανικά εδάφη - Π -.9985.2746.3314 1 - Sand 1.3 4.987.17 1.268 En 59 22 19 - Sandy Loam 1.3 4.965.13 1.326 Eρ 59 22 19 - Sandy Loam 1.5 4.987.13 1.372 16 35 49 - Clay 1.1 4.979.12 1.146 R 2 En 35 56 9.8 g/kg Silt Loam 1.24-1.58 Eρ 15.992.5512.2582 -.5272 En >95 - - - Sand - Π -.831 D D D 1.454984.471453 Β θ ASF C Silt Loam (-6 & 1-12 cm), - - - - - -.533 A=.567 B= 5.276 C=.39 Silty clay loam (6-1 & 12-135 cm) Π Silt Loam (-8 & 1-14 cm), - - - - -.416 A= 1.94 B=.326 C= -1.56 - Silt (8-1 cm) 32.9 ± 8.1 46.8 ± 6.3 2.4 ± 2.6 - Silt-loamy Cambisol 32.7 ± 1.5 46.3 ± 7.9 2.9 ± 3.4 - (-3 & 3-6 & 6-9 cm 1.51-1.56 14.93 1.36126.46811 2.8 ± 7.6 53. ± 4.4 26.2 ± 5.9 - αντίστοιχα) 46.5±9.4 37.2 ± 5.3 16.3 ± 4.8 - Loamy Cambisol Π 47.6 ± 18.8 33.2 ± 13.4 19.2 ± 7.5 - (-3 & 3-6 & 6-9 cm 1.64-1.68 142.88 1.76958.516316 43.6 ± 23.9 34.6 ± 15.2 21.8 ± 11. - αντίστοιχα) 91 4 5.34 % Sand 1.58 (±.1) 15.97.2162.4149 78 1 12.96 % Sandy Loam 1.44 (±.1) 15.97.2532.3628 47 22 31 2.13 % Silty Clay Loam 1.39 (±.8) 15.96.3531.2621 Ερ 37 19 44 3.59 % Clay 1.9 (±.7) 15.93.317.2966 6 16 24 12.9 % Organic Sandy Clay Loam 1.2 (±.8) 15.97.1765.4434 29 29 42 19.3 % Organic Mineral Soil.83 (±.14) 15.97.2161.3785 θ Β ASF C D 19 25 54 - Clay 1.3 Π 16.89 A=.4754 B=.4185 C= Β θ ASF C D 19 26 55 - Clay 1.3 Π 15 En D v v v.81 A=.475 B=.418 C=.78 A=.228 B= 1 C=.25 θ Β ASF C 17 53 3 - Silty clay loam 1.42 178.993 A=.65 B= 3.812 C=.24 13 39 48 - Clay 1.45 25 4 35 - Clay loam 1.41 9.996 A=.781 B= 4.981 C=.41 Ερ 17 53 3 - Silty clay loam 1.42 336.992 A=.457 B= 5.421 C=.34 13 39 48 - Clay 1.45 25 4 35 - Clay loam 1.41 192.993 A=.563 B= 6.182 C=.28 Β θ ASF C En 25 ± 1 49 ± 3 26 ± 3 1.27-1.85 % Loam 1.23-1.44 Ερ 4.96 1.24-1.69 Π 16.92 A=.478 ή A= 482 A=.444 ή A= 443 v v B= 3.33 ή Β= 3.97 B= 3.49 ή Β= 2.536 C=.1 ή C= C=.27 ή C= 12

Κεφάλαιο 4 ο Περιγραφή και ανάλυση μετρήσεων πειραματικού 4.12.5 Βαθμονόμηση Diviner 2 και EnviroScan Η προτεινόμενη από την εταιρεία κατασκευής των αισθητήρων υγρασίας βαθμονόμηση, θα ήταν αδύνατο να εφαρμοσθεί στο πειραματικό των λυσίμετρων στα πλαίσια της παρούσας διατριβής διότι θα προκαλούσε καταστροφή των εδαφών τους. Για το λόγο αυτό προτιμήθηκε μια εναλλακτική βαθμονόμηση παρόμοια με αυτές που ακολουθούνται στη διεθνή βιβλιογραφία και με γνώμονα την ελάχιστη δυνατή διαταραχή του εδαφικού προφίλ. Έτσι για τη βαθμονόμηση των δύο οργάνων ελήφθησαν δείγματα για τον υπολογισμό της περιεχόμενης υγρασίας σε τρεις υγρασιακές καταστάσεις (ξηρή, μέση και υγρή) και για όλα τα βάθη (1 8 cm). Τα δείγματα λαμβάνονταν περιμετρικά του σωλήνα υ- γρασίας σε ακτίνα 2-3 cm η οποία είναι πολύ μεγαλύτερη της σφαίρας επιρροής μέτρησης του οργάνου αλλά ικανή να θεωρηθεί αντιπροσωπευτική της μέτρησης υγρασίας της στρώσης. Παράλληλα με τη λήψη των δειγμάτων γινόταν μέτρηση υγρασίας με τους αισθητήρες. Στους Πίνακες 4.14-4.17 παρουσιάζονται οι κατά βάρος και οι κατ όγκο υγρασίες που υπολογίσθηκαν βαρυμετρικά μαζί με τις μετρήσεις των scaled frequencies των δύο οργάνων. Σύμφωνα με τη μέθοδο αυτή τα δείγματα εδάφους λαμβάνονται από την επιθυμητή στρώση, τοποθετούνται σε προζυγισμένους μεταλλικούς κυλίνδρους και καλύπτονται αεροστεγώς για τη μείωση κατά το δυνατό της εξάτμισης. Στο εργαστήριο οι κύλινδροι ζυγίζονται με το περιεχόμενο έδαφος και οδηγούνται στο πυριατύριο στους 15 ο C. Μετά από 24 ώρες ζυγίζονται ξανά και έτσι προκύπτει η υγρασία (%) ξηρού βάρους. Η υγρασία κατά βάρος θ m εκφράζει την υγρασία με βάση τη μάζα και είναι ίση με τη μάζα του νερού προς τη μάζα του ξηρού βάρους. Η περιεχόμενη εδαφική υγρασία εκφρασμένη επί τοις εκατό (%) ξηρού βάρους εκφράζεται από τη σχέση : υγρό βάρος εδάφους - ξηρό βάρος εδάφους θm 1 [4.37] ξηρό βάρος εδάφους Η περιεχόμενη υγρασία κατ όγκο θ v εκφράζει την υγρασία του εδάφους με βάση τον όγκο και είναι ίση με το λόγο του όγκου του νερού προς τον όγκο του εδάφους (στερεά και πόροι, V t ). Η σχέση μεταξύ των θ v και θ m είναι η εξής [Παπαζαφειρίου 1999] : θ ρ b v θ [4.38] m ρw όπου : θ m η υγρασία επί τοις εκατό ξηρού (grgr -1 εδάφους), θ v η υγρασία επί τοις εκατό κατ όγκο (cm 3 cm -3 ), ρ b η φαινόμενη πυκνότητα του εδάφους (grcm -3 εδάφους) και ρ w το ειδικό βάρος του νερού (grcm -3 ) Ο υπολογισμός των συντελεστών βαθμονόμησης a, b γίνεται με την εφαρμογή μί- 13

Κεφάλαιο 4 ο Περιγραφή και ανάλυση μετρήσεων πειραματικού ας εκθετικής συνάρτησης στα δεδομένα μας (Πίνακες 4.2-4.23) της μορφής b SF aθ v για κάθε εδαφική στρώση. Στα Σχήματα 4.19-4.22 και στους Πίνακες 4.24-4.27 παρουσιάζονται αυτοί οι συντελεστές για κάθε στρώση. Για κάθε λυσίμετρο υπολογίζεται και μία μέση εξίσωση βαθμονόμησης, οι οποίες παρουσιάζονται για βιβλιογραφικούς μόνο σκοπούς και για τη διευκόλυνση του αναγνώστη στη σύγκριση μεταξύ των εξισώσεων βαθμονόμησης. Κατά τη μετατροπή των δειγμάτων υγρασίας από κατά βάρος σε κατ όγκο του βάθους των 3 cm χρησιμοποιήθηκε ένα μέσο φαινόμενο ειδικό βάρος των δύο στρώσεων στα οποία αναφέρεται η μέτρηση των 3 cm (δηλαδή -3 και 3-6 cm) και για τα τέσσερα λυσίμετρα. Ένα μέσο φαινόμενο ειδικό βάρος (των στρώσεων 3-6 και 6-9 cm) χρησιμοποιήθηκε επίσης για τη μέτρηση των 6 cm των λυσίμετρων 1 και 3. Πίνακας 4.2 Εδαφική υγρασία κατά βάρος και κατ όγκο για τη βαθμονόμηση του Diviner 2 στο λυσίμετρο 1 μαζί με τις scaled frequencies (SF) βάθος (cm) υγρασία κατά βάρος θ m κατ όγκο θ v SF υγρασία κατά βάρος θ m κατ όγκο θ v SF υγρασία κατά βάρος θ m κατ όγκο ξηρή υγρασιακή κατάσταση (19/9/7) υγρή υγρασιακή κατάσταση (5/11/7) μέση υγρασιακή κατάσταση (2/3/8) 1 9.89 1.317.546 29.47 3.739.816 21.9 22..69 2 1.28 1.722.55 28.71 29.948.838 21.77 22.77.723 3 9.28 1.56.597 29.66 33.56.868 22.17 25.91.789 4 9.28 11.323.733 27.54 33.596.95 21.5 26.231.856 5 9.7 11.832.89 25.69 31.344.931 22.61 27.59.899 6 9.13 11.179.814 25.71 31.464.926 18.32 22.428.898 7 9.44 11.588.89 24.87 3.542.922 19.77 24.281.898 8 9.13 11.215.764 21.36 26.232.911 21.38 26.256.879 Πίνακας 4.21 Εδαφική υγρασία κατά βάρος και κατ όγκο για τη βαθμονόμηση του EnviroScan στο λυσίμετρο 2 μαζί με τις scaled frequencies (SF) βάθος (cm) υγρασία κατά βάρος θ m κατ όγκο θ v SF υγρασία κατά βάρος θ m κατ όγκο θ v SF θ v υγρασία κατά βάρος θ m κατ όγκο ξηρή υγρασιακή κατάσταση (19/9/7) υγρή υγρασιακή κατάσταση (5/11/7) μέση υγρασιακή κατάσταση (2/3/8) 1 8.95 9.692.545 28.15 3.485.834 19.67 21.299.694 2 8.32 9.14.578 26.47 28.671.825 21.89 23.711.716 3 8.69 1.337.655 24.67 29.341.864 18.41 21.898.792 4 9.39 12.166.71 23.2 3.67.875 18.85 24.435.822 5 8.95 11.6.658 23.6 29.888.878 19.23 24.921.825 6 9.5 11.726.656 22.9 29.683.836 19.95 25.855.84 7 8.91 9.98.68 21.77 24.21.784 21.1 23.466.785 8 7.53 8.37.592 21.42 23.814.766 2.3 22.571.767 θ v SF SF 14

Κεφάλαιο 4 ο Περιγραφή και ανάλυση μετρήσεων πειραματικού Πίνακας 4.22 Εδαφική υγρασία κατά βάρος και κατ όγκο για τη βαθμονόμηση του Diviner 2 στο λυσίμετρο 3 μαζί με τις scaled frequencies (SF) βάθος (cm) υγρασία κατά βάρος θ m κατ όγκο θ v SF υγρασία κατά βάρος θ m κατ όγκο θ v SF υγρασία κατά βάρος θ m κατ όγκο ξηρή υγρασιακή κατάσταση (19/9/7) υγρή υγρασιακή κατάσταση (5/11/7) μέση υγρασιακή κατάσταση (2/3/8) 1 9.11 1.331.527 27.64 31.342.784 24.14 27.376.642 2 8. 9.72.579 28.14 31.97.851 21.99 24.935.712 3 8.39 9.734.636 26.47 3.76.88 21.43 24.864.771 4 9.18 1.89.72 24.8 29.417.917 21.21 25.15.845 5 9.49 11.256.76 27.41 32.53.925 22.4 26.563.884 6 9.45 11.455.729 24.15 29.281.899 24. 29.15.858 7 9.45 11.74.768 23.18 28.723.99 21.16 26.218.878 8 9.17 11.363.785 24.2 29.759.921 2.97 25.984.9 θ v SF Πίνακας 4.23 Εδαφική υγρασία κατά βάρος και κατ όγκο για τη βαθμονόμηση του Diviner 2 στο λυσίμετρο 4 μαζί με τις scaled frequencies (SF) βάθος (cm) υγρασία κατά βάρος θ m κατ όγκο θ v SF υγρασία κατά βάρος θ m κατ όγκο θ v SF υγρασία κατά βάρος θ m κατ όγκο ξηρή υγρασιακή κατάσταση (19/9/7) υγρή υγρασιακή κατάσταση (5/11/7) μέση υγρασιακή κατάσταση (2/3/8) 1 9.42 1.368.531 31.39 34.563.816 24.5 26.484.685 2 12.63 13.95.654 3.16 33.27.858 22.85 25.158.731 3 8.65 1.361.747 27.24 32.646.927 19.92 23.873.829 4 8.42 1.98.83 25.83 33.477.939 21.34 27.659.869 5 9.26 11.995.794 23.66 3.661.93 18.98 24.594.861 6 8.61 1.781.81 23.16 28.997.931 19.2 23.816.882 7 9.2 11.295.791 23.22 29.73.926 19.28 24.144.882 8 8.29 1.376.732 23.81 29.84.861 2.35 25.481.855 θ v SF 15

Κεφάλαιο 4 ο Περιγραφή και ανάλυση μετρήσεων πειραματικού.9 λυσίμετρο 1 στρώση -3 (βάθη 1, 2, 3 cm) εύρεση συντελεστών βαθμονόμησης a, b.95 λυσίμετρο 1 στρώση 3-6 (βάθη 4, 5, 6 cm) εύρεση συντελεστών βαθμονόμησης a, b.85.9.8 υγρασίες κατ' όγκο (%) SF=a*θ v b Scaled frequency, SF.75.7.65 Scaled frequency, SF.85.8 SF=a*θ v b a =.5473642693 b =.148881359.6.55 SF=a*θ v b a =.2352296422 b =.367186477 R 2 =.96991.75 R 2 =.811894 υγρασίες κατ' όγκο (%) SF=a*θ v b.5.7 5 1 15 2 25 3 35 υγρασία θ v κατ' όγκο (%) 5 1 15 2 25 3 35 υγρασία θ v κατ' όγκο (%) Scaled frequency, SF.95.9.85.8 λυσίμετρο 1 στρώση 6-9 (βάθη 7, 8 cm) εύρεση συντελεστών βαθμονόμησης a, b υγρασίες κατ' όγκο (%) SF=a*θ v b SF=a*θ v b a =.5312649878 b =.1612912445 R 2 =.927973 Scaled frequency, SF.95.9.85.8.75.7.65.6.55 λυσίμετρο 1 στρώση -9 (όλα τα βάθη) μέση εξίσωση βαθμονόμησης SF=a*θ v b a =.3941713665 b =.2362539636 R 2 =.52994 υγρασίες κατ' όγκο (%) (βάθη 1-2-3) υγρασίες κατ' όγκο (%) (βάθη 4-5-6) υγρασίες κατ' όγκο (%) (βάθη 7-8) SF=a*θ v b μέση εξίσωση βαθμονόμησης.75.5 5 1 15 2 25 3 35 υγρασία θ v κατ' όγκο (%) 5 1 15 2 25 3 35 υγρασία θ v κατ' όγκο (%) Σχήμα 4.19 Εξισώσεις βαθμονόμησης Diviner 2 του λυσίμετρου 1 (των τριών εδαφικών στρώσεων) και μέση εξίσωση βαθμονόμησης για όλο το βάθος Πίνακας 4.24 Συντελεστές εξίσωσης βαθμονόμησης λυσίμετρου 1 (Diviner 2) κάθε εδαφικής στρώσης μαζί με τους συντελεστές προσδιορισμού R 2 γενική βαθμονόμηση Diviner 2 [Sentek] -3 (cm) R 2 3-6 (cm) R 2 6-9 (cm) R 2 μέση -9 (cm) a.2746.2352.5474.5313.3942 b.3314.3672.961.1489.812.1613.928.2363 c R 2.53 16

Κεφάλαιο 4 ο Περιγραφή και ανάλυση μετρήσεων πειραματικού.9 λυσίμετρο 2 στρώση -3 (βάθη 1, 2, 3 cm) εύρεση συντελεστών βαθμονόμησης a, b.9 λυσίμετρο 2 στρώση 3-65 (βάθη 4, 5, 6 cm) εύρεση συντελεστών βαθμονόμησης a, b.85 Scaled frequency, SF.8.75.7.65 υγρασίες κατ' όγκο (%) SF=a*θ v b Scaled frequency, SF.85.8.75 SF=a*θ v b a =.3514338681 b =.2634147294 R 2 =.94941.6.55 SF=a*θ v b a =.297818144 b =.382425721 R 2 =.867941.7 υγρασίες κατ' όγκο (%) SF=a*θ v b.5 5 1 15 2 25 3 35 υγρασία θ v κατ' όγκο (%).65 1 15 2 25 3 35 υγρασία θ v κατ' όγκο (%).8 λυσίμετρο 2 στρώση 65-9 (βάθη 7, 8 cm) εύρεση συντελεστών βαθμονόμησης a, b.9 λυσίμετρο 2 στρώση -9 (όλα τα βάθη).75.85.8 μέση εξίσωση βαθμονόμησης SF=a*θ v b a =.3142844216 b =.29446773 Scaled frequency, SF.7.65.6 υγρασίες κατ' όγκο (%) SF=a*θ v b SF=a*θ v b a =.33761981 b =.2697923567 R 2 =.992139 Scaled frequency, SF.75.7.65.6.55 R 2 =.889689 υγρασίες κατ' όγκο (%) (βάθη 1-2-3) υγρασίες κατ' όγκο (%) (βάθη 4-5-6) υγρασίες κατ' όγκο (%) (βάθη 7-8) SF=a*θ v b μέση εξίσωση βαθμονόμσης.55.5 5 1 15 2 25 υγρασία θ v κατ' όγκο (%) 5 1 15 2 25 3 35 υγρασία θ v κατ' όγκο (%) Σχήμα 4.2 Εξισώσεις βαθμονόμησης EnviroScan του λυσίμετρου 2 (των τριών εδαφικών στρώσεων) και μέση εξίσωση βαθμονόμησης για όλο το βάθος Πίνακας 4.25 Συντελεστές εξίσωσης βαθμονόμησης λυσίμετρου 2 (EnviroScan) κάθε εδαφικής στρώσης μαζί με τους συντελεστές προσδιορισμού R 2 γενική βαθμονόμηση EnviroScan [Sentek] -3 (cm) R 2 3-65 (cm) R 2 65-9 (cm) R 2 μέση -9 (cm) a.1957.298.3514.338.3143 b.44.382.868.2634.949.2698.992.294 c.2852 R 2.89 17

Κεφάλαιο 4 ο Περιγραφή και ανάλυση μετρήσεων πειραματικού.9 λυσίμετρο 3 στρώση -3 (βάθη 1, 2, 3 cm) εύρεση συντελεστών βαθμονόμησης a, b.9 λυσίμετρο 3 στρώση 3-6 (βάθη 4, 5, 6 cm) εύρεση συντελεστών βαθμονόμησης a, b.85.85.8 Scaled frequency, SF.75.7.65 υγρασίες κατ' όγκο (%) SF=a*θ v b Scaled frequency, SF.8.75 SF=a*θ v b a =.3839242226 b =.233468482.6.55 SF=a*θ v b a =.3436515 b =.28398898 R 2 =.72741.7 R 2 =.91667 υγρασίες κατ' όγκο (%) SF=a*θ v b.5 5 1 15 2 25 3 35 υγρασία θ v κατ' όγκο (%).65 1 15 2 25 3 35 υγρασία θ v κατ' όγκο (%) Scaled frequency, SF.95.9.85.8 λυσίμετρο 3 στρώση 6-9 (βάθη 7, 8 cm) εύρεση συντελεστών βαθμονόμησης a, b υγρασίες κατ' όγκο (%) SF=a*θ v b SF=a*θ v b a =.59147938 b =.1723899273 R 2 =.97483 Scaled frequency, SF.95.9.85.8.75.7.65.6.55 λυσίμετρο 3 στρώση -9 (όλα τα βάθη) μέση εξίσωση βαθμονόμησης SF=a*θ v b a =.3913611937 b =.232679687 R 2 =.545891 υγρασίες κατ' όγκο (%) (βάθη 1-2-3) υγρασίες κατ' όγκο (%) (βάθη 4-5-6) υγρασίες κατ' όγκο (%) (βάθη 7-8) SF=a*θ v b μέση εξίσωση βαθμονόμησης.75 1 15 2 25 3 υγρασία θ v κατ' όγκο (%).5 5 1 15 2 25 3 35 υγρασία θ v κατ' όγκο (%) Σχήμα 4.21 Εξισώσεις βαθμονόμησης Diviner 2 του λυσίμετρου 3 (των τριών εδαφικών στρώσεων) και μέση εξίσωση βαθμονόμησης για όλο το βάθος Πίνακας 4.26 Συντελεστές εξίσωσης βαθμονόμησης λυσίμετρου 3 (Diviner 2) κάθε εδαφικής στρώσης μαζί με τους συντελεστές προσδιορισμού R 2 γενική βαθμονόμηση Diviner 2 [Sentek] -3 (cm) R 2 3-6 (cm) R 2 6-9 (cm) R 2 μέση -9 (cm) a.2746.34.3839.591.3914 b.3314.28.73.2335.916.1724.975.2327 c R 2.546 18

Κεφάλαιο 4 ο Περιγραφή και ανάλυση μετρήσεων πειραματικού.95 λυσίμετρο 4 στρώση -3 (βάθη 1, 2, 3 cm) εύρεση συντελεστών βαθμονόμησης a, b.95 λυσίμετρο 4 στρώση 3-55 (βάθη 4, 5 cm) εύρεση συντελεστών βαθμονόμησης a, b.9.85 υγρασίες κατ' όγκο (%) SF=a*θ v b.9.8 Scaled frequency, SF.75.7.65 Scaled frequency, SF.85 SF=a*θ v b a =.567727776 b =.137593959.6.55 SF=a*θ v b a =.344966728 b =.2531764146 R 2 =.555285.8 υγρασίες κατ' όγκο (%) SF=a*θ v b R 2 =.883152.5 5 1 15 2 25 3 35 υγρασία θ v κατ' όγκο (%).75 1 15 2 25 3 35 υγρασία θ v κατ' όγκο (%).95.9 λυσίμετρο 4 στρώση 55-9 (βάθη 6, 7, 8 cm) εύρεση συντελεστών βαθμονόμησης a, b υγρασίες κατ' όγκο (%) SF=a*θ v b.95.9.85 λυσίμετρο 4 στρώση -9 (όλα τα βάθη) μέση εξίσωση βαθμονόμησης SF=a*θ v b a =.482545635 b =.1749762757 R 2 =.412387.8 Scaled frequency, SF.85.8.75 SF=a*θ v b a =.545433964 b =.14883451 R 2 =.785638 Scaled frequency, SF.75.7.65.6.55 υγρασίες κατ' όγκο (%) (βάθη 1-2-3) υγρασίες κατ' όγκο (%) (βάθη 4-5) υγρασίες κατ' όγκο (%) (βάθη 6-7-8) SF=a*θ v b μέση εξίσωση βαθμονόμησης.7.5 5 1 15 2 25 3 υγρασία θ v κατ' όγκο (%) 5 1 15 2 25 3 35 υγρασία θ v κατ' όγκο (%) Σχήμα 4.22 Εξισώσεις βαθμονόμησης Diviner 2 του λυσίμετρου 4 (των τριών εδαφικών στρώσεων) και μέση εξίσωση βαθμονόμησης για όλο το λυσίμετρο Πίνακας 4.27 Συντελεστές εξίσωσης βαθμονόμησης λυσίμετρου 4 (Diviner 2) κάθε εδαφικής στρώσης μαζί με τους συντελεστές προσδιορισμού R 2 γενική βαθμονόμηση Diviner 2 [Sentek] -3 (cm) R 2 3-55 (cm) R 2 55-9 (cm) R 2 μέση -9 (cm) a.2746.3445.5678.5454.483 b.3314.2532.555.1376.883.1488.786.175 c R 2.412 Στα Σχήματα 4.23 γίνεται σύγκριση των τιμών υγρασίας των Πινάκων 4.2-4.23 με τις βαθμονομημένες τιμές υγρασίας. Στα Σχήματα αυτά φαίνεται ότι τα βαθμονομημένα δείγματα υγρασίας προσεγγίζουν πολύ καλύτερα τα δείγματα που προέ- 19

Κεφάλαιο 4 ο Περιγραφή και ανάλυση μετρήσεων πειραματικού κυψαν βαρυμετρικά σε σχέση με τα μη βαθμονομημένα. θv % (Sentek, factory settings) 45 4 35 3 25 2 15 1 5 θv % (Sentek, factory settings) 45 4 35 3 25 2 15 1 5 45 45 45 45 4 35 θ v (Calibrated settings) (-3) R 2 =.961 (3-6) R 2 =.812 (6-9) R 2 =.928 θ v (Factory settings) R 2 =.5492 4 35 4 35 θ v (Calibrated settings) (-3) R 2 =.868 (3-65) R 2 =.949 (65-9) R 2 =.992 θ v (Factory settings) R 2 =.8926 4 35 θv % (Sentek, calibrated settings) 3 25 2 3 25 2 θv % (gravimetrically) θv % (Sentek, calibrated settings) 3 25 2 3 25 2 θv % (gravimetrically) 15 15 15 15 1 Λυσίμετρο 1 Diviner 2 1 1 Λυσίμετρο 2 EnviroScan 1 5 5 5 5 45 4 35 3 25 2 15 1 5 θv % (gravimetrically) 45 4 35 3 25 2 15 1 5 θv % (gravimetrically) θv % (Sentek, factory settings) 45 4 35 3 25 2 15 1 5 θv % (Sentek, factory settings) 45 4 35 3 25 2 15 1 5 45 45 45 45 4 35 θ v (Calibrated settings) (-3) R 2 =.73 (3-6) R 2 =.916 (65-9) R 2 =.975 θ v (Factory settings) R 2 =.5557 4 35 4 35 θ v (Calibrated settings) (-3) R 2 =.555 (3-55) R 2 =.883 (55-9) R 2 =.786 θ v (Factory settings) R 2 =.4553 4 35 θv % (Sentek, calibrated settings) 3 25 2 3 25 2 θv % (gravimetrically) θv % (Sentek, calibrated settings) 3 25 2 3 25 2 θv % (gravimetrically) 15 15 15 15 1 Λυσίμετρο 3 Diviner 2 5 5 45 4 35 3 25 2 15 1 5 θv % (gravimetrically) 1 5 5 45 4 35 3 25 2 15 1 5 θv % (gravimetrically) Σχήμα 4.23 Σύγκριση βαθμονομημένων και μη τιμών υγρασίας των οργάνων με τις βαρυμετρικά μετρημένες τιμές για τα τέσσερα λυσίμετρα 1 Λυσίμετρο 4 Diviner 2 1 Στα Σχήματα 4.23 φαίνεται ότι η βαθμονόμηση και των τεσσάρων λυσίμετρων βελτίωσε τις υγρασίες σε σχέση με τις μη βαθμονομημένες τιμές. Στα λυσίμετρα 1 και 2 η βαθμονόμηση κρίνεται πολύ ικανοποιητική με υψηλούς συντελεστές προσδιορισμού και για τις τρεις στρώσεις. Συγκεκριμένα, στο λυσίμετρο 1 οι συντελεστές προσδιορισμού για τις τρεις στρώσεις είναι αντίστοιχα.961,.812 και.928. Αντίστοιχα στο λυσίμετρο 2 οι τιμές αυτές είναι.868,.949 και.992. Στο λυσίμετρο 2 οι βαθμονομημένες τιμές και των τριών στρώσεων βρίσκονται α- ριθμητικά τόσο κοντά ώστε θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί μία ενιαία εξίσωση βαθμονόμησης το οποίο φαίνεται και από τον υψηλό συντελεστή προσδιορισμού.89 των μέσων 11

εξισώσεων βαθμονόμησης. Κεφάλαιο 4 ο Περιγραφή και ανάλυση μετρήσεων πειραματικού Τα αποτελέσματα της βαθμονόμησης των άλλων δύο λυσίμετρων (3 και 4) θεωρούνται μη ικανοποιητικά. Στο λυσίμετρο 3 συγκεκριμένα, παρόλο που η δεύτερη και η τρίτη στρώση έχουν υψηλούς συντελεστές προσδιορισμού στη βαθμονόμηση (R 2 >.9), η πρώτη στρώση παρουσιάζει χαμηλό συντελεστή προσδιορισμού ίσο με.73. Η σημασία της υψηλότερης δυνατής ακρίβειας στην επάνω στρώση (με μεγάλες αυξομειώσεις υγρασίας και βασικός τόπος ανάπτυξης του ριζικού συστήματος) καθώς και οι εξαιρετικά υψηλές τιμές υγρασίας που προέκυψαν μετά τη βαθμονόμηση (θ v > 5 %) σε σχέση με τις αισθητά πιο χαμηλές τιμές των λυσίμετρων 1 και 2 για τις ίδιες μέρες (θ v περίπου 35 με 4 %) οδήγησε στην απόρριψη των τιμών της υγρασίας και εξαίρεση του λυσίμετρου 3 από τις εκτελέσεις του μαθηματικού μοντέλου και από τον υπολογισμό του ισοζυγιακών φυτικών συντελεστών που ακολουθούν. Ανάλογα αποτελέσματα βαθμονόμησης με το λυσίμετρο 3 έδωσε και το λυσίμετρο 4. Με συντελεστή προσδιορισμού στην επιφανειακή στρώση ίσο με.555 κρίνεται εξαιρετικά επισφαλής η χρήση των δεδομένων υγρασίας πράγμα που οδηγεί στην εξαίρεση του λυσίμετρου 4 όμοια με του 3. Από το σημείο αυτό της διατριβής και έπειτα όλοι οι υπολογισμοί και οι εκτελέσεις του μοντέλου θα αφορούν τα λυσίμετρα 1 και 2 τα οποία παρουσιάζουν αποτελέσματα υγρασίας με μικρές διαφορές μεταξύ τους και πολύ καλή απόκριση στις εισροές νερού (αρδεύσεις και βροχόπτωση). Στα Σχήματα 4.24-4.29, παρουσιάζονται οι διαφορές των βαθμονομημένων τιμών υγρασίας (σε % κατ όγκο και σε ισοδύναμα ύψη νερού) από τις μη βαθμονομημένες για κάθε βάθος ξεχωριστά στα λυσίμετρα 1 και 2. Ακόμη παρουσιάζεται η συνολική διαφορά αυτών των μετρήσεων, η οποία ουσιαστικά είναι το συνολικό σφάλμα χρησιμοποίησης μη βαθμονομημένων τιμών για την καλλιεργητική περίοδο. 111

Κεφάλαιο 4 ο Περιγραφή και ανάλυση μετρήσεων πειραματικού υγρασία κατ' όγκο θ v (%), ισοδύναμο ύψος νερού y (mm) 45 4 35 3 25 2 15 1 5 βάθος 1 cm θ v (Sentek settings) θ v (Calibrated) θ v(calibrated) - θ v(sentek) (mm) 4 3.5 3 2.5 2 1.5 1.5 βάθος 1 cm Σ(θ v(calibr.) - θ v(sentek) ) θ v(calibr.) - θ v(sentek) 219.63 mm 25 225 2 175 15 125 1 75 5 25 Σ(θ v(calibrated) - θ v(sentek) ) (mm) υγρασία κατ' όγκο θ v (%), ισοδύναμο ύψος νερού y (mm) 45 4 35 3 25 2 15 1 5 βάθος 2 cm θ v (Sentek settings) θ v (Calibrated) θ v(calibrated) - θ v(sentek) (mm) 4 3.5 3 2.5 2 1.5 1.5 βάθος 2 cm Σ(θ v(calibr.) - θ v(sentek) ) θ v(calibr.) - θ v(sentek) 219.87 mm 25 225 2 175 15 125 1 75 5 25 Σ(θ v(calibrated) - θ v(sentek) )(mm) 45 4 25 υγρασία κατ' όγκο θ v (%), ισοδύναμο ύψος νερού y (mm) 4 35 3 25 2 15 1 5 βάθος 3 cm θ v (Sentek settings) θ v (Calibrated) θ v(calibrated) - θ v(sentek) (mm) 3.5 3 2.5 2 1.5 1.5 βάθος 3 cm Σ(θ v(calibr.) - θ v(sentek) ) θ v(calibr.) - θ v(sentek) 231.79 mm 225 2 175 15 125 1 75 5 25 Σ(θ v(calibrated) - θ v(sentek) ) (mm) 16/5 28/5 9/6 21/6 3/7 15/7 27/7 8/8 2/8 1/9 13/9 25/9 16/5 28/5 9/6 21/6 3/7 15/7 27/7 8/8 2/8 1/9 13/9 25/9 Σχήμα 4.24 Σύγκριση βαθμονομημένων και μη τιμών υγρασίας για τα βάθη των 1, 2, 3 cm του λυσίμετρου 1 (Diviner 2) μαζί με τη συνολική διαφορά τους 112

Κεφάλαιο 4 ο Περιγραφή και ανάλυση μετρήσεων πειραματικού υγρασία κατ' όγκο θ v (%), ισοδύναμο ύψος νερού y (mm) 45 4 35 3 25 2 15 1 5 βάθος 4 cm θ v (Sentek settings) θ v (Calibrated) θ v(calibrated) - θ v(sentek) (mm) -6-7 -8-9 -1-11 -12-13 -14 βάθος 4 cm Σ(θ v(calibr.) - θ v(sentek) ) θ v(calibr.) - θ v(sentek) -986. mm -1-2 -3-4 -5-6 -7-8 -9-1 Σ(θ v(calibrated) - θ v(sentek) ) (mm) 45-6 υγρασία κατ' όγκο θ v (%), ισοδύναμο ύψος νερού y (mm) 4 35 3 25 2 15 1 5 βάθος 5 cm θ v (Sentek settings) θ v (Calibrated) θ v(calibrated) - θ v(sentek) (mm) -7-8 -9-1 -11-12 -13-14 βάθος 5 cm Σ(θ v(calibr.) - θ v(sentek) ) θ v(calibr.) - θ v(sentek) -944.25 mm -1-2 -3-4 -5-6 -7-8 -9-1 Σ(θ v(calibrated) - θ v(sentek) ) (mm) 45-6 υγρασία κατ' όγκο θ v (%), ισοδύναμο ύψος νερού y (mm) 4 35 3 25 2 15 1 5 βάθος 6 cm θ v (Sentek settings) θ v (Calibrated) θ v(calibrated) - θ v(sentek) (mm) -7-8 -9-1 -11-12 -13 βάθος 6 cm Σ(θ v(calibr.) - θ v(sentek) ) θ v(calibr.) - θ v(sentek) -15.42 mm -1-2 -3-4 -5-6 -7-8 -9-1 -11 Σ(θ v(calibrated) - θ v(sentek) ) (mm) -14-12 16/5 28/5 9/6 21/6 3/7 15/7 27/7 8/8 2/8 1/9 13/9 25/9 16/5 28/5 9/6 21/6 3/7 15/7 27/7 8/8 2/8 1/9 13/9 25/9 Σχήμα 4.25 Σύγκριση βαθμονομημένων και μη τιμών υγρασίας για τα βάθη των 4, 5, 6 cm του λυσίμετρου 1 (Diviner 2) μαζί με τη συνολική διαφορά τους 113

Κεφάλαιο 4 ο Περιγραφή και ανάλυση μετρήσεων πειραματικού υγρασία κατ' όγκο θ v (%), ισοδύναμο ύψος νερού y (mm) 45 4 35 3 25 2 15 1 5 βάθος 7 cm θ v (Sentek settings) θ v (Calibrated) θ v(calibrated) - θ v(sentek) (mm) -11-11.2-11.4-11.6-11.8-12 -12.2-12.4-12.6-12.8-13 βάθος 7 cm Σ(θ v(calibr.) - θ v(sentek) ) θ v(calibr.) - θ v(sentek) -167.8 mm -1-2 -3-4 -5-6 -7-8 -9-1 -11-12 Σ(θ v(calibrated) - θ v(sentek) ) (mm) υγρασία κατ' όγκο θ v (%), ισοδύναμο ύψος νερού y (mm) 45 4 35 3 25 2 15 1 5 βάθος 8 cm θ v (Sentek settings) θ v (Calibrated) 16/5 28/5 9/6 21/6 3/7 15/7 27/7 8/8 2/8 1/9 13/9 25/9 16/5 28/5 9/6 21/6 3/7 15/7 27/7 8/8 2/8 1/9 13/9 25/9 Σχήμα 4.26 Σύγκριση βαθμονομημένων και μη τιμών υγρασίας για τα βάθη των 7, 8 cm του λυσίμετρου 1 (Diviner 2) μαζί με τη συνολική διαφορά τους θ v(calibrated) - θ v(sentek) (mm) -11-11.5-12 -12.5-13 -13.5-14 βάθος 8 cm Σ(θ v(calibr.) - θ v(sentek) ) θ v(calibr.) - θ v(sentek) -196.8 mm -1-2 -3-4 -5-6 -7-8 -9-1 -11-12 Σ(θ v(calibrated) - θ v(sentek) ) (mm) 114

Κεφάλαιο 4 ο Περιγραφή και ανάλυση μετρήσεων πειραματικού υγρασία κατ' όγκο θ v (%), ισοδύναμο ύψος νερού y (mm) 45 4 35 3 25 2 15 1 5 βάθος 1 cm θ v (Sentek settings) θ v (Calibrated) θ v(calibrated) - θ v(sentek) (mm) -1.5-2 -2.5-3 -3.5-4 -4.5 βάθος 1 cm Σ(θ v(calibr.) - θ v(sentek) ) θ v(calibr.) - θ v(sentek) -459.92 mm -5-1 -15-2 -25-3 -35-4 -45-5 Σ(θ v(calibrated) - θ v(sentek) ) (mm) 45-1.5 υγρασία κατ' όγκο θ v (%), ισοδύναμο ύψος νερού y (mm) 4 35 3 25 2 15 1 5 βάθος 2 cm θ v (Sentek settings) θ v (Calibrated) θ v(calibrated) - θ v(sentek) (mm) -2-2.5-3 -3.5-4 -4.5 βάθος 2 cm Σ(θ v(calibr.) - θ v(sentek) ) θ v(calibr.) - θ v(sentek) -485.98 mm -5-1 -15-2 -25-3 -35-4 -45-5 Σ(θ v(calibrated) - θ v(sentek) )(mm) 45-1.5 υγρασία κατ' όγκο θ v (%), ισοδύναμο ύψος νερού y (mm) 4 35 3 25 2 15 1 5 βάθος 3 cm θ v (Sentek settings) θ v (Calibrated) θ v(calibrated) - θ v(sentek) (mm) -2-2.5-3 -3.5-4 βάθος 3 cm Σ(θ v(calibr.) - θ v(sentek) ) θ v(calibr.) - θ v(sentek) -454.8 mm -45-5 -5-1 -15-2 -25-3 -35-4 Σ(θ v(calibrated) - θ v(sentek) ) (mm) -4.5 16/5 28/5 9/6 21/6 3/7 15/7 27/7 8/8 2/8 1/9 13/9 25/9 16/5 28/5 9/6 21/6 3/7 15/7 27/7 8/8 2/8 1/9 13/9 25/9 Σχήμα 4.27 Σύγκριση βαθμονομημένων και μη τιμών υγρασίας για τα βάθη των 1, 2, 3 cm του λυσίμετρου 2 (EnviroScan) μαζί με τη συνολική διαφορά τους 115

υγρασία κατ' όγκο θ v (%), ισοδύναμο ύψος νερού y (mm) υγρασία κατ' όγκο θ v (%), ισοδύναμο ύψος νερού y (mm) υγρασία κατ' όγκο θ v (%), ισοδύναμο ύψος νερού y (mm) 45 4 35 3 25 2 15 1 4 3 2 1 5 45 35 25 15 5 45 4 35 3 25 2 15 1 5 Κεφάλαιο 4 ο Περιγραφή και ανάλυση μετρήσεων πειραματικού βάθος 4 cm θ v (Sentek settings) θ v (Calibrated) βάθος 5 cm θ v (Sentek settings) θ v (Calibrated) βάθος 6 cm θ v (Sentek settings) θ v (Calibrated) 16/5 28/5 9/6 21/6 3/7 15/7 27/7 8/8 2/8 1/9 13/9 25/9 Σχήμα 4.28 Σύγκριση βαθμονομημένων και μη τιμών υγρασίας για τα βάθη των 4 +, 5, 6 cm του λυσίμετρου 2 (EnviroScan) μαζί με τη συνολική διαφορά τους θ v(calibrated) - θ v(sentek) (mm) θ v(calibrated) - θ v(sentek) (mm) θ v(calibrated) - θ v(sentek) (mm) -6-6.2-6.4-6.6-6.8-7 -7.2-7.4-7.6-7.8-8 -6-6.2-6.4-6.6-6.8-7 -7.2-7.4-7.6-7.8-8 -6-6.2-6.4-6.6-6.8-7 -7.2-7.4-7.6-7.8-8 βάθος 4 cm Σ(θ v(calibr.) - θ v(sentek) ) -2-4 -6 θ v(calibr.) - θ v(sentek) -8-788.87 mm βάθος 5 cm Σ(θ v(calibr.) - θ v(sentek) ) θ v(calibr.) - θ v(sentek) βάθος 6 cm Σ(θ v(calibr.) - θ v(sentek) ) θ v(calibr.) - θ v(sentek) -963.16 mm -982.63 mm 16/5 28/5 9/6 21/6 3/7 15/7 27/7 8/8 2/8 1/9 13/9 25/9-1 -3-5 -7-9 -1-2 -3-4 -5-6 -7-8 -9-1 -1-2 -3-4 -5-6 -7-8 -9-1 Σ(θ v(calibrated) - θ v(sentek) ) (mm) Σ(θ v(calibrated) - θ v(sentek) )(mm) Σ(θ v(calibrated) - θ v(sentek) ) (mm) + Οι μηδενικές τιμές υγρασίας οφείλονται σε πρόβλημα στον αισθητήρα του βάθους των 4 cm 116

Κεφάλαιο 4 ο Περιγραφή και ανάλυση μετρήσεων πειραματικού 45-4 υγρασία κατ' όγκο θ v (%), ισοδύναμο ύψος νερού y (mm) 4 35 3 25 2 15 1 5 βάθος 7 cm θ v (Sentek settings) θ v (Calibrated) θ v(calibrated) - θ v(sentek) (mm) -4.2-4.4-4.6-4.8-5 -5.2-5.4-5.6-5.8 βάθος 7 cm Σ(θ v(calibr.) - θ v(sentek) ) θ v(calibr.) - θ v(sentek) -654.43 mm -1-2 -3-4 -5-6 -7 Σ(θ v(calibrated) - θ v(sentek) ) (mm) -6-8 45-4 4-4.2-5 υγρασία κατ' όγκο θ v (%), ισοδύναμο ύψος νερού y (mm) 35 3 25 2 15 1 5 βάθος 8 cm θ v (Sentek settings) θ v (Calibrated) θ v(calibrated) - θ v(sentek) (mm) -4.4-4.6-4.8-5 -5.2-5.4-5.6-5.8 βάθος 8 cm Σ(θ v(calibr.) - θ v(sentek) ) θ v(calibr.) - θ v(sentek) -661.33 mm -1-15 -2-25 -3-35 -4-45 Σ(θ v(calibrated) - θ v(sentek) ) (mm) -6-5 16/5 28/5 9/6 21/6 3/7 15/7 27/7 8/8 2/8 1/9 13/9 25/9 16/5 28/5 9/6 21/6 3/7 15/7 27/7 8/8 Σχήμα 4.29 Σύγκριση βαθμονομημένων και μη τιμών υγρασίας για τα βάθη των 7, 8 cm του λυσίμετρου 2 (EnviroScan) μαζί με τη συνολική διαφορά τους 117

Κεφάλαιο 4 ο Περιγραφή και ανάλυση μετρήσεων πειραματικού Στους Πίνακες 4.28-4.29 παρουσιάζονται οι μέσες, ελάχιστες και οι μέσες διαφορές καθώς και η συνολική διαφορά των μη βαθμονομημένων από τις βαθμονομημένες τιμές υ- γρασίας για κάθε αισθητήρα των λυσίμετρων 1 και 2. Πίνακας 4.28 Μέση, ελάχιστη, μέγιστη και συνολική διαφορά μη βαθμονομημένων από τις βαθμονομημένες υγρασίες για κάθε εδαφική στρώση λυσίμετρου 1 (Diviner 2) λυσίμετρο 1 βάθος (cm) θ v(calibrated) - θ v(sentek) Σ(θ v(calibrated) - θ v(sentek) ) μέση ελάχιστη μέγιστη συνολική (mm) 1 2.5 1.83 3.23 219.63 2 2.5 1.8 2.85 219.87 3 2.63 2.1 2.85 231.79 4-11.2-12.55-7.2-986. 5-1.73-12.44-7.67-944.25 6-11.43-12.41-1.14-15.42 7-12.13-12.54-11.67-167.8 8-12.46-12.55-12.24-196.8 Πίνακας 4.29 Μέση, ελάχιστη, μέγιστη και συνολική διαφορά μη βαθμονομημένων από τις βαθμονομημένες υγρασίες για κάθε εδαφική στρώση λυσίμετρου 2 (EnviroScan) λυσίμετρο 2 βάθος (cm) θ v(calibrated) - θ v(sentek) Σ(θ v(calibrated) - θ v(sentek) ) μέση ελάχιστη μέγιστη συνολική (mm) 1-3.41-3.89-1.87-459.92 2-3.6-3.89-2.46-485.98 3-3.36-3.89-1.96-454.8 4-7.11-7.53-6.39-788.87 5-7.13-7.53-6.31-963.16 6-7.28-7.53-6.95-982.63 7-4.85-5.23-4.4-654.43 8-4.9-5.23-4.26-661.33 Όπως βλέπουμε στον Πίνακα 4.28 για την πρώτη στρώση (-3) του λυσίμετρου 1 οι βαθμονομημένες τιμές του Diviner 2 είναι μεγαλύτερες κατά 2.5 mm μέσο όρο μετρήσεων. Η χρήση μη βαθμονομημένων τιμών όπως παρουσιάζεται στη συνολική διαφορά θα οδηγούσε σε υποεκτίμηση του υδατικού ισοζύγιου για όλη την καλλιεργητική περίοδο κατά περίπου 2 mm. Αντίθετα στις δύο επόμενες στρώσεις (3-6), (6-9) βλέπουμε ότι η χρήση η μη βαθμονομημένων τιμών θα οδηγούσε σε υπερεκτίμηση του υδατικού ισοζύγιου περίπου 1 mm. Συνολική υπερεκτίμηση του υδατικού ισοζύγιου θα προκαλούσε η χρήση μη βαθμονομημένων τιμών σε όλες τις στρώσεις του λυσίμετρου 2 (Πίνακας 4.29). Συγκεκριμένα για την πρώτη στρώση το συνολικό σφάλμα στο οποίο η χρησιμοποίησή τους θα οδηγούσε ξεπερνά τα 45 mm. Αντίστοιχα, για τη δεύτερη και τρίτη στρώση τα σφάλματα αυτά είναι 118

περίπου 9 και 65 mm. Κεφάλαιο 4 ο Περιγραφή και ανάλυση μετρήσεων πειραματικού Στους Πίνακες 4.3.α,β γίνεται μια ενδεικτική παρουσίαση μίας ισχυρής βροχόπτωσης (ωφέλιμης και ολικής) και μίας άρδευσης σε σχέση με την ποσοτική εκτίμησή τους από το EnviroScan και το Diviner 2. Ακόμη γίνεται σύγκριση με την εκτίμηση που δίνουν για τις εισροές αυτές η χρήση μη βαθμονομημένων τιμών υγρασίας. Συγκεκριμένα τα συμβάντα που περιγράφονται είναι οι βροχοπτώσεις τις 5/6/27 και 6/6/27 (συνολικού ύψους 19.6 mm) και η άρδευσης της 25/6/27 (συνολικού ύψους 69.3 mm). Στον Πίνακα 4.3.α η δεύτερη μέτρηση αφορά τις 14: μ.μ. για το Diviner 2 και το EnviroScan ώρα κατά την οποία σταμάτησε η βροχόπτωση. Πίνακας 4.3.α Εκτίμηση εισροής νερού στο έδαφος από το συμβάν της βροχόπτωσης στις 5/6/27 και 6/6/27 με βαθμονομημένες και μη τιμές υγρασίας από το Diviner 2 και το EnviroScan ύψη νερού (mm) 5/6/7 7/6/7 βροχοπτώσεις διαφ. υγρασιών 8: 9: 5/6 και 6/6/7 5/6/7 από 7/6/7 ολική βροχόπτωση 19.6 ωφέλιμη βροχόπτωση 48.92 συνολικό ύψος νερού από βαθμονομημένες τιμές 18.26 222.19 41.93 υγρασίας Diviner 2 συνολικό ύψος νερού από μη βαθμονομημένες τιμές 213.13 246.19 33.6 υγρασίας Diviner 2 συνολικό ύψος νερού από βαθμονομημένες τιμές 189.15 228.84 39.69 υγρασίας EnviroScan συνολικό ύψος νερού από μη βαθμονομημένες τιμές υγρασίας EnviroScan 235.29 27.38 35.9 Πίνακας 4.3.β Εκτίμηση εισροής νερού στο έδαφος από το συμβάν της άρδευσης στις 25/7/27 με βαθμονομημένες και μη τιμές υγρασίας από το Diviner 2 και το EnviroScan ύψη νερού (mm) 25/7/7 25/7/7 26/7/7 διαφ. υγρασιών 8: 8: 25/6/7 από 26/6/7 άρδευση 69.3 συνολικό ύψος νερού από βαθμονομημένες τιμές 128.43 195.57 67.14 υγρασίας Diviner 2 συνολικό ύψος νερού από μη βαθμονομημένες τιμές 213.45 272.28 58.83 υγρασίας Diviner 2 συνολικό ύψος νερού από βαθμονομημένες τιμές 161.17 224.8 63.63 υγρασίας EnviroScan συνολικό ύψος νερού από μη βαθμονομημένες τιμές υγρασίας EnviroScan 235.46 284.7 49.24 119

Κεφάλαιο 4 ο Περιγραφή και ανάλυση μετρήσεων πειραματικού Όπως φαίνεται στους Πίνακες 4.3.α,β η χρήση των βαθμονομημένων τιμών υγρασίας αποτυπώνουν πολύ καλύτερα τις εισροές σε σχέση με τη μη βαθμονομημένες. Οι αρδεύσεις γενικά αποτυπώνονται πολύ καλύτερα όπως φάνηκε και στον Πίνακα 4.3.β, ενώ οι βροχοπτώσεις παρουσιάζουν μια μικρή διαφορά (Πίνακας 4.3.α). Αυτό δικαιολογείται από το γεγονός ότι η ωφέλιμη βροχόπτωση προέκυψε από την ολική - όχι με απευθείας μέτρηση της - αλλά βάσει του εμπειρικού τύπου της S.C.S. που περιγράφηκε στην Παράγραφο 2.3.7. Παρόλα αυτά η χρήση της ολικής βροχόπτωσης αντί της ωφέλιμης θα οδηγούσε σε ένα πολύ μεγαλύτερο σφάλμα. Οι μεγάλες διαφορές υγρασίας καθώς και τα σφάλματα στα οποία θα οδηγούσε η χρήση μη βαθμονομημένων τιμών κάνει απαραίτητη τη βαθμονόμηση των αισθητήρων υ- γρασίας. Οι μη βαθμονομημένες τιμές μπορούν να χρησιμοποιηθούν ενδεικτικά και όχι για ποσοτικούς υπολογισμούς. 4.12.6 Διακύμανση υγρασίας Ο υπολογισμός και η παρουσίαση της διακύμανσης της υγρασίας σε κάθε στρώση προϋποθέτει τον υπολογισμό μιας μέσης τιμής υγρασίας για αυτήν. Οι μέσες τιμές % κατ όγκο υγρασιών κάθε εδαφικής στρώσης των δύο λυσίμετρων προκύπτει από τους σταθμισμένους μέσους όρους των παρακάτω σχέσεων [4.39] με [4.44]. Τα αποτελέσματα των παρακάτω τύπων παρουσιάζονται στους Πίνακες Γ.3 και Γ.4. 1.5 θv(λυσ.1) (1) θv(λυσ.1) (2).5 θv(λυσ.1) (3) θ v(λυσ.1) (-3)(%) [4.39] 3.5 θv(λυσ.1) (3) θv(λυσ.1) (4) θv(λυσ.1) (5).5 θv(λυσ.1) (6) θ v(λυσ.1) (3-6)(%) [4.4] 3.5 θv(λυσ.1) (6) θv(λυσ.1) (7) 1.5 θv(λυσ.1) (8) θ v(λυσ.1) (6-9)(%) [4.41] 3 1.5 θv(λυσ.2) (1) θv(λυσ.2) (2).5 θv(λυσ.2) (3) θ v(λυσ.2) (-3)(%) [4.42] 3.5 θv(λυσ.2) (3) θv(λυσ.2) (4) θv(λυσ.2) (5) θv(λυσ.2) (6) θ v(λυσ.2) (3-65) (%) [4.43] 3.5 θv(λυσ.2) (7) 1.5 θv(λυσ.2) (8) θ v(λυσ.2) (65-9)(%) [4.44] 2.5 όπου : θ v(λυσ.χ) (1) μέση υγρασία % κατ όγκο στρώσης βάθους 5-15 cm, θ v(λυσ.χ) (2) μέση υγρασία % κατ όγκο στρώσης βάθους 15-25 cm, θ v(λυσ.χ) (3) μέση υγρασία % κατ όγκο στρώσης βάθους 25-35 cm, θ v(λυσ.χ) (4) μέση υγρασία % κατ όγκο στρώσης βάθους 35-45 cm, θ v(λυσ.χ) (5) μέση υγρασία % κατ όγκο στρώσης βάθους 45-55 cm, θ v(λυσ.χ) (6) μέση υγρασία % κατ όγκο στρώσης βάθους 55-65 cm, θ v(λυσ.χ) (7) μέση υγρασία % κατ όγκο στρώσης βάθους 65-75 cm, θ v(λυσ.χ) (8) μέση υγρασία % 12

Κεφάλαιο 4 ο Περιγραφή και ανάλυση μετρήσεων πειραματικού κατ όγκο στρώσης βάθους 75-85 cm Στα Σχήματα 4.3-4.35 παρουσιάζονται οι διακυμάνσεις της εδαφικής υγρασίας % κατ όγκο κάθε εδαφικής στρώσης μαζί με τις τιμές των ωφέλιμων βροχοπτώσεων και των αρδεύσεων. Η διακύμανση της υγρασίας στα δύο λυσίμετρα είναι παρόμοια. Όπως φαίνεται η ανταπόκριση της διακύμανσης της υγρασίας της επιφανειακής στρώσης από τις εισροές (αρδεύσεις, βροχοπτώσεις) είναι πολύ καλή. ημερομηνία 15/5 3/5 14/6 29/6 14/7 29/7 13/8 28/8 12/9 27/9 άρδευση - βροχόπτωση (mm) 2 4 6 8 μετρημένες τιμές υγρασίας ωφέλιμη βροχόπτωση άρδευση θ FC 2 4 6 8 4 θ PWP 4 3 3 θ v (%) 2 2 1 1 135 15 165 18 195 21 225 24 255 27 ημέρα του έτους Σχήμα 4.3 Διακύμανση εδαφικής υγρασίας θ v (%) στρώσης (-3) του λυσίμετρου 1 121

Κεφάλαιο 4 ο Περιγραφή και ανάλυση μετρήσεων πειραματικού άρδευση - βροχόπτωση (mm) 2 4 6 8 4 3 15/5 3/5 14/6 29/6 14/7 29/7 13/8 28/8 12/9 27/9 μετρημένες τιμές υγρασίας ωφέλιμη βροχόπτωση άρδευση θ FC θ PWP ημερομηνία 2 4 6 8 4 3 θ v (%) 2 1 2 1 135 15 165 18 195 21 225 24 255 27 ημέρα του έτους Σχήμα 4.31 Διακύμανση εδαφικής υγρασίας θ v (%) στρώσης (3-6) του λυσίμετρου 1 άρδευση - βροχόπτωση (mm) 2 4 6 8 4 3 ημερομηνία 15/5 3/5 14/6 29/6 14/7 29/7 13/8 28/8 12/9 27/9 μετρημένες τιμές υγρασίας ωφέλιμη βροχόπτωση άρδευση θ FC θ PWP 2 4 6 8 4 3 θ v (%) 2 1 2 1 135 15 165 18 195 21 225 24 255 27 ημέρα του έτους Σχήμα 4.32 Διακύμανση εδαφικής υγρασίας θ v (%) στρώσης (6-9) του λυσίμετρου 1 122

Κεφάλαιο 4 ο Περιγραφή και ανάλυση μετρήσεων πειραματικού άρδευση - βροχόπτωση (mm) 2 4 6 8 4 3 15/5 3/5 14/6 29/6 14/7 29/7 13/8 28/8 12/9 27/9 μετρημένες τιμές υγρασίας ωφέλιμη βροχόπτωση άρδευση θ FC θ PWP ημερομηνία 2 4 6 8 4 3 θ v (%) 2 1 2 1 135 15 165 18 195 21 225 24 255 27 ημέρα του έτους Σχήμα 4.33 Διακύμανση εδαφικής υγρασίας θ v (%) στρώσης (-3) του λυσίμετρου 2 άρδευση - βροχόπτωση (mm) 2 4 6 8 4 3 ημερομηνία 15/5 3/5 14/6 29/6 14/7 29/7 13/8 28/8 12/9 27/9 μετρημένες τιμές υγρασίας ωφέλιμη βροχόπτωση άρδευση θ FC θ PWP 2 4 6 8 4 3 θ v (%) 2 1 2 1 135 15 165 18 195 21 225 24 255 27 ημέρα του έτους Σχήμα 4.34 Διακύμανση εδαφικής υγρασίας θ v (%) στρώσης (3-65) του λυσίμετρου 2 123

Κεφάλαιο 4 ο Περιγραφή και ανάλυση μετρήσεων πειραματικού ημερομηνία 15/5 3/5 14/6 29/6 14/7 29/7 13/8 28/8 12/9 27/9 άρδευση - βροχόπτωση (mm) 2 4 6 8 μετρημένες τιμές υγρασίας ωφέλιμη βροχόπτωση άρδευση θ FC 2 4 6 8 4 θ PWP 4 3 3 θ v (%) 2 2 1 1 135 15 165 18 195 21 225 24 255 27 ημέρα του έτους Σχήμα 4.35 Διακύμανση εδαφικής υγρασίας θ v (%) στρώσης (65-9) του λυσίμετρου 2 Στα Σχήματα 4.36 και 4.37 παρουσιάζονται σε ισοδύναμα ύψη νερού (σε mm) οι διακυμάνσεις, της συνολικής ποσότητας του νερού στα 9 cm βάθους του λυσίμετρου y tot(9 cm), της ποσότητας του νερού στο βάθος του ριζοστρώματος y rootdepth καθώς και των ποσοτήτων νερού στο σημείο μόνιμης μάρανσης y PWP, στην υδατοϊκανότητα y FC και στο ελάχιστο επιτρεπόμενο όριο μείωσης της υγρασίας y LAL (Lower Allowable Limit) για τα δύο λυσίμετρα. Η τιμή της ελάχιστης επιτρεπόμενης μείωσης της υγρασίας επιλέχθηκε στο 35 % της μέγιστης διαθέσιμης υγρασίας για την καλλιέργεια του βαμβακιού [Doorenbos and Pruit 1977]. 124

Κεφάλαιο 4 ο Περιγραφή και ανάλυση μετρήσεων πειραματικού ημέρα του έτους 136 148 16 172 184 196 28 22 232 244 256 268 25 225 ύψη νερού στο βάθος του ριζοστρώματος στο λυσίμετρο 1 25 225 2 2 175 175 ισοδύναμα ύψη νερού y (mm) 15 125 1 75 y PWP y tot(9 cm) y FC y rootdepth y LAL 15 125 1 75 ισοδύναμα ύψη νερού y (mm) 5 5 25 25 16/5 28/5 9/6 21/6 3/7 15/7 27/7 8/8 2/8 1/9 13/9 25/9 ημερομηνία Σχήμα 4.36 Διακύμανση ποσοτήτων νερού (σε ισοδύναμα ύψη νερού) στο βάθος του ριζοστρώματος και σε όλο το βάθος του λυσίμετρου (-9 cm) για το λυσίμετρο 1 ημέρα του έτους 136 148 16 172 184 196 28 22 232 244 256 268 25 225 ύψη νερού στο βάθος του ριζοστρώματος στο λυσίμετρο 2 25 225 2 2 175 175 ισοδύναμα ύψη νερού y (mm) 15 125 1 75 y PWP y tot(9 cm) y FC y rootdepth 15 125 1 75 ισοδύναμα ύψη νερού y(mm) y LAL 5 5 25 25 16/5 28/5 9/6 21/6 3/7 15/7 27/7 8/8 2/8 1/9 13/9 25/9 ημερομηνία Σχήμα 4.37 Διακύμανση ποσοτήτων νερού (σε ισοδύναμα ύψη νερού) στο βάθος του ριζοστρώματος και σε όλο το βάθος του λυσίμετρου (-9 cm) για το λυσίμετρο 2 125

Κεφάλαιο 4 ο Περιγραφή και ανάλυση μετρήσεων πειραματικού 4.13 Αποτελέσματα εκκόκκισης και απόδοσης Η εκκόκκιση, η ανάλυση και η αξιολόγηση των τεχνολογικών χαρακτηριστικών του συγκομισμένου βαμβακιού έγινε στο Ινστιτούτο Βάμβακος και Βιομηχανικών Φυτών στη Σίνδο. Η εκκόκκιση έγινε σε rollergin (εκκοκκιστική μηχανή με μαχαίρια - η οποία συνίσταται για πειραματικούς σκοπούς και δεν είναι ο συνήθης εμπορικός τρόπος εκκόκκισης). Το μήκος και η ομοιομορφία μετρήθηκε με το Fibrograph 53, το micronaire με το Fibronaire, ενώ τα άλλα ποιοτικά χαρακτηριστικά μετρήθηκαν με το AFIS Zellweger Uster Model 4.. Τα αποτελέσματα των αναλύσεων των σημαντικότερων ποιοτικών χαρακτηριστικών των ινών του βαμβακιού, μαζί με τις τιμές των χαρακτηριστικών αυτών που δίνονται από την εταιρεία παραγωγής των σπόρων παρουσιάζονται στους Πίνακες 4.31.α,β. Οι ίνες (%) αναφέρονται στο ποσοστό των ινών σε gr στα 1 gr του σύσπορου βαμβακιού. Η εύρεση του μήκους 2.5 % σε mm έγινε με χρήση ινογράφου, ο οποίος επιτρέπει την ηλεκτρονική απεικόνιση δέσμης ινών και δίνει το μήκος τους για καθορισμένες συχνότητες. Το μήκος 2.5 % σε mm αναφέρεται στο ανώτερο μήκος του 2.5 % του πληθυσμού των ινών του βαμβακιού. Δηλαδή στο λυσίμετρο 1 σε πλήθος π.χ. 1 ινών, οι μακρύτερες 25 ίνες έχουν μήκος 3.6 mm. Ο δείκτης micronaire είναι ένας έμμεσος δείκτης εκτίμησης της λεπτότητας και ωριμότητας και αντιστοιχεί στην αντίσταση που προβάλει στη ροή του αέρα συγκεκριμένης πίεσης, δείγμα βαμβακιού ορισμένου βάρους, το οποίο πιέζεται σε χώρο σταθερών διαστάσεων. Η ομοιομορφία (%) του μήκους αναφέρεται στη σχέση του μέσου μήκους προς το ανώτερο μήκος των ινών. Ο δείκτης SFC (n) (%) <12.7 περιγράφει το ποσοστό των κοντών ινών (short fiber) (αυτών που έχουν μήκος μικρότερο από 12.7 mm) στο σύνολο του πληθυσμού των ινών. Η μέτρηση των ινών αυτών είναι απαραίτητη διότι οι κοντές ίνες δημιουργούν προβλήματα στην κλώση και ατέλειες στο νήμα. Η λεπτότητα του βαμβακιού (fineness) αναφέρεται στις διαστάσεις της ίνας και κυρίως της περιμέτρου της. Η μονάδα μέτρησης της λεπτότητας είναι το millitex (mtex) και δηλώνει το βάρος σε mg 1 μέτρων ινών. Η ωριμότητα (mat ratio) αναφέρεται στην ανάπτυξη του δευτερογενούς τοιχώματος και εξαρτάται κυρίως από τις συνθήκες του περιβάλλοντος. Άλλες παράμετροι του βαμβακιού με ιδιαίτερη επίδραση στην ποιότητα του τελικού προϊόντος είναι τα κομπάκια (neps), τα κομμάτια περισπερμίου (seed coat neps) και οι ξένες ύλες. Το πλήθος των δύο πρώτων ανά gr σύσπορου βαμβακιού περιγράφεται από τους όρους neps cnt/g και SCN cnt/g αντίστοιχα. Το πλήθος των ξένων υλών, οι οποίες χαρακτηρίζονται ως σκόνη ή σκουπίδια (ανάλογα με το μέγεθός τους) περιγράφονται από τους όρους dust cnt/g και trash cnt/g αντίστοιχα. Ο όρος dust cnt/g αναφέρεται στο πλήθος των σωματιδίων με μέγεθος μικρότερο των 5 μm ανά gr σύσπορου βαμβακιού, ενώ ο όρος trash cnt/g αναφέρεται στο πλήθος των σωματιδίων με μέγεθος μεγαλύτερο των 5 μm ανά gr σύσπορου βαμβα- 126

κιού [Τσαλίκη και Κεχαγιά 23]. Κεφάλαιο 4 ο Περιγραφή και ανάλυση μετρήσεων πειραματικού Πίνακας 4.31.α Αποτελέσματα εκκόκκισης δείγμα βάρος σύσπορου ίνες μήκος ομοιομορφία (gr/4 m 2 micronaire ) (%) 2.5 % (mm) (%) λυσίμετρο1 1524 41 3.6 5.3 53 λυσίμετρο 2 11 41 31.46 5. 53 λυσίμετρο 3 137 41 3.16 5.1 46 λυσίμετρο 4 1399 41 31.46 4.8 54 Fibermax Celia * 39 29.9 4. * τιμές οι οποίες δίνονται στο δικτυακό τόπο της εταιρείας παραγωγής των σπόρων Πίνακας 4.31.β Αποτελέσματα εκκόκκισης δείγμα SFC (n) fineness mat neps SCN dust trash (%) <12.7 (mtex) ratio cnt/gr cnt/gr cnt/gr tn/gr λυσίμετρο 1 5.7 196 1.8 66 3 15 5 λυσίμετρο 2 6.5 178 1.3 9 4 73 9 λυσίμετρο 3 6.2 196 1.7 85 4 137 11 λυσίμετρο 4 7.6 185 1.4 1 4 99 14 Στον Πίνακα 4.32 παρουσιάζεται η στρεμματική απόδοση σε kg/στρ των τεσσάρων λυσίμετρων καθώς και η μέση στρεμματική απόδοση της Ελλάδας του έτους 23. Πίνακας 4.32 Στρεμματική απόδοση καλλιέργειας βαμβακιού των λυσίμετρων στρεμματική απόδοση (kg/στρ.) λυσίμετρο 1 381 λυσίμετρο 2 275 λυσίμετρο 3 259.25 λυσίμετρο 4 349.75 μέσος όρος λυσίμετρων 316.25 μέση στρεμματική απόδοση Ελλάδας έτους 23 * 275 * πηγή : ιστοσελίδα Ο.Π.Ε.Κ.Ε.Π.Ε. Όπως βλέπουμε στον Πίνακα 4.32 η απόδοση της καλλιέργειας σε όλα τα λυσίμετρα κρίνεται ικανοποιητική και ιδιαίτερα στα λυσίμετρα 1 και 4. Η διαπίστωση αυτή φαίνεται να αντιτίθεται στο γεγονός που παρουσιάσθηκε στην προηγούμενη Παράγραφο βάσει του ο- ποίου η συνολική υγρασία του λυσίμετρου 1 και 2 στο βάθος του ριζοστρώματος βρισκόταν για κάποιες ημέρες κάτω από το όριο της ελάχιστης επιτρεπόμενης μείωσης της υγρασίας (Σχήματα 4.36 και 4.37) το οποίο θα προκαλούσε και μείωση της παραγωγής της καλλιέργειας. 127

Κεφάλαιο 5 ο Εφαρμογές και αποτελέσματα Κεφάλαιο 5 ο Εφαρμογές και αποτελέσματα 5.1 Γενικά Στο Κεφάλαιο αυτό παρουσιάζονται τα αποτελέσματα της προσομοίωσης της δυναμικής του νερού στο πειραματικό των λυσίμετρων. Στην αρχή με τη μέθοδο του υδατικού ισοζύγιου, που περιγράφηκε στην Παράγραφο 2.3.6 και με βάση τις βαθμονομημένες τιμές υγρασίας υπολογίσθηκε ένας τοπικός φυτικός συντελεστής ανά στάδιο καλλιέργειας για το βαμβάκι. Η εκτίμηση αυτή του φυτικού συντελεστή έγινε με την παρακολούθηση της εδαφικής υγρασίας σε καθημερινή βάση ενώ μέσω του εγκατεστημένου μετεωρολογικού σταθμού υπολογιζόταν - με τη μέγιστη δυνατή ακρίβεια - η εξατμισοδιαπνοή της καλλιέργειας αναφοράς. Αυτός ο φυτικός συντελεστής συγκρίθηκε με βιβλιογραφικούς φυτικούς συντελεστές με σκοπό την επαλήθευση και αξιολόγησή τους τόσο σε επίπεδο καλλιεργητικής περιόδου όσο και σε ημερήσιο επίπεδο. Στο επίπεδο της καλλιεργητικής περιόδου η σύγκριση αυτή έγινε υπολογίζοντας το συνολικό υδατικό ισοζύγιο, σύμφωνα με τις συνολικές εισροές νερού, τις συνολικές εκροές και τις μεταβολές του περιεχόμενου στα λυσίμετρα νερού. Για τη σύγκριση των ισοζυγιακά εκτιμημένων φυτικών συντελεστών με τους βιβλιογραφικούς σε ημερήσιο βήμα, χρησιμοποιήθηκε το μοντέλο S.W.BA.CRO.S. μέσω της προσομοίωσης της κίνησης του νερού για όλη την καλλιεργητική περίοδο του βαμβακιού στο πειραματικό των λυσίμετρων. Στο τέλος του Κεφαλαίου αυτού γίνεται ανάλυση ευαισθησίας των τιμών των φυτικών συντελεστών εφαρμόζοντάς τους τόσο στο μοντέλο όσο και υπολογίζοντας το συνολικό υδατικό ισοζύγιο της καλλιεργητικής περιόδου. Τα πειραματικά δεδομένα για την καλλιέργεια, το έδαφος, τις βαθμονομημένες τιμές των υγρασιών στα διάφορα βάθη, τα μετεωρολογικά στοιχεία για τον υπολογισμό της δυναμικής εξατμισοδιαπνοής χρησιμοποιήθηκαν ως δεδομένα εισόδου στο μοντέλο S.W.BA.CRO.S. για την προσομοίωση καθώς και για τον υπολογισμό των τοπικών φυτικών συντελεστών ανά στάδιο της καλλιέργειας του βαμβακιού είναι αυτά τα οποία παρουσιάσθηκαν στο προηγούμενο Κεφάλαιο και καταγράφηκαν στο πειραματικό των λυσίμετρων. 128

Κεφάλαιο 5 ο Εφαρμογές και αποτελέσματα 5.2 Εκτίμηση φυτικών συντελεστών με τη μέθοδο του υδατικού ισοζύγιου Η επεξεργασία των δεδομένων υγρασίας σε σχέση με τις εισροές και τις εκροές νερού από τα λυσίμετρα οδήγησε σε σημαντικές ποσοτικές ασυμφωνίες. Οι ασυμφωνίες αυτές επαληθεύονταν τόσο σε ημερήσιο επίπεδο όσο και σε επίπεδο καλλιεργητικής περιόδου. Ενώ οι εισροές νερού (μέσω της βροχόπτωσης και της άρδευσης) παρουσίαζαν καλή απόκριση στα δεδομένα υγρασίας όπως και φάνηκε στους Πίνακες 4.3.α και β, οι εκροές νερού (μέσω της εξατμισοδιαπνοής) παρουσίαζαν μεγάλες διαφορές. Η ασυμφωνία που παρατηρήθηκε μεταξύ της διαφοράς υγρασίας διαδοχικών ημερών και της δυναμικής εξατμισοδιαπνοής η οποία υπολογίσθηκε με βιβλιογραφικούς φυτικούς συντελεστές [Allen et al. 1998, Παπαζαφειρίου 1999] οδήγησε στην αναζήτηση φυτικών συντελεστών οι οποίοι θα επαλήθευαν τις διαφορές αυτές και θα αντικατόπτριζαν τις αυξημένες ημερήσιες ανάγκες σε νερό της καλλιέργειας του βαμβακιού στο πειραματικό των λυσίμετρων. Η ασυμφωνία αυτή παρατηρείται και συγκρίνοντας τις συνολικές α- νάγκες της καλλιέργειας. Στον Πίνακα 5.1 παρουσιάζονται οι συνολικές ανάγκες σε νερό της καλλιέργειας υπολογίζοντας το σύνολο των ημερήσιων τιμών της δυναμικής εξατμισοδιαπνοής χρησιμοποιώντας τους βιβλιογραφικούς φυτικούς συντελεστές. Στον Πίνακα 5.2 παρουσιάζεται το υδατικό ισοζύγιο της βλαστικής περιόδου το οποίο όπως φαίνεται στην δεύτερη στήλη είναι ελλειμματικό (Δθ < ) παίρνοντας την διαφορά των υγρασιακών καταστάσεων της αρχής του πειραματικού (16/5/7) από το τέλος αυτού (25/9/7). Αυτό σημαίνει ότι οι βροχοπτώσεις και οι αρδεύσεις δεν επαρκούσαν για την κάλυψη των αναγκών της καλλιέργειας με αποτέλεσμα να χρησιμοποιηθεί μέρος του αποθηκευμένου νερού του εδάφους (για το λυσίμετρο 1 ίσο με 39.3 mm και για το 2 ίσο με 72.94 mm) θεωρώντας ότι δεν απομακρύνθηκε νερό από το λυσίμετρο με βαθιά διήθηση (Παράγραφος 4.9). Οι ανάγκες της καλλιέργειας φαίνονται στην τελευταία στήλη του Πίνακα 5.2 όπου υπολογίζεται το συνολικό ισοζύγιο νερού της καλλιεργητικής περιόδου σύμφωνα με τις συνολικές εισροές νερού και τη μεταβολή του αποθηκευμένου νερού στα λυσίμετρα. Οι τιμές αυτές συγκρινόμενες με αυτές που υπολογίσθηκαν στον Πίνακα 5.1 δίνουν μία διαφορά η οποία είναι αρκετά μεγάλη (της τάξης των 2 mm) για να θεωρηθεί ως σφάλμα μέτρησης των οργάνων. Πίνακας 5.1 Συνολική κατανάλωση νερού της καλλιέργειας βαμβακιού σε mm (από τις 16/5-25/9) με φυτικούς συντελεστές Παπαζαφειρίου [1999] και Allen et al. [1998] συνολικές ανάγκες καλλιέργειας (ΣET rk c ) (mm) Παπαζαφειρίου [1999] 497.9 Allen et al. (FAO 56 ) [1998] 537.3 129

Κεφάλαιο 5 ο Εφαρμογές και αποτελέσματα Πίνακας 5.2 Συνολικό ισοζύγιο νερού (σε mm) κατά τη διάρκεια του πειραματικού εισροές (mm) Δθ= συνολικές ωφ. συνολικές Σθ (-9)(26/9) - άρδευση εισροές - Δθ βροχή εισροές Σθ (-9)(16/5) (mm) I (mm) R (Ι+R) λυσ. 1-39.3 736.55 2.82 496.7 697.52 λυσ. 2-72.94 77.46 Η εκτίμηση των φυτικών συντελεστών για τα λυσίμετρα 1 και 2 έγινε με τη μέθοδο του υδατικού ισοζύγιου που περιγράφηκε στην Παράγραφο 2.7.3. Ο υπολογισμός του ημερήσιου φυτικού συντελεστή έγινε με τη βοήθεια του τύπου : k Rain Irrigation ΔS (t) (t) c (t) [5.1] ETr (t) όπου : k c (t) προσαρμοσμένος φυτικός συντελεστής ημέρας t, Rain (t) και Irrigation (t) βροχή και άρδευση την ημέρα t αντίστοιχα (mm), ΔS μεταβολή της αποθηκευμένης υγρασίας σε όλο το λυσίμετρο (mm) την ημέρα t, ΕΤ r (t) εξατμισοδιαπνοή καλλιέργειας αναφοράς την ημέρα t (mm/day) Η μεταβολή της αποθηκευμένης υγρασίας ΔS σε όλο το λυσίμετρο για δύο διαδοχικές ημέρες δίνεται από τον τύπο : L L [5.2] ΔS θ z,t 1 dz θ z,t dz όπου : θ περιεχόμενη υγρασία (cm 3 cm -3 ), z βάθος (mm), L βάθος λυσίμετρου (mm) Οι ημερήσιες τιμές που προέκυψαν παρουσιάζονται στα Σχήματα 5.1 και 5.2. Από τις τιμές αυτές εξαιρέθηκαν αυτές που αναφέρονταν σε ημέρα με βροχόπτωση ή άρδευση. Ο υπολογισμός των μέσων φυτικών συντελεστών έγινε για το αρχικό (1 ο ) στάδιο k c(ini) και το στάδιο μέσης (3 ο ) περιόδου k c(mid) από το μέσο όρο των ημερήσιων τιμών. Η τελική τιμή του τελευταίου (4 ου ) σταδίου k c(end) προέκυψε από το μέσο όρο των τεσσάρων τελευταίων τιμών, ενώ η μέση τιμή του φυτικού συντελεστή για το στάδιο ταχείας ανάπτυξης (2 ο ) από το μέσο όρο του k c(ini) και k c(mid). Στο Σχήμα 5.3 παρουσιάζεται ένας μέσος φυτικός συντελεστής με τις τιμές και από τα δύο λυσίμετρα. Στον Πίνακα 5.3 παρουσιάζονται οι τιμές των φυτικών συντελεστών που εκτιμήθηκαν με τη μέθοδο του υδατικού ισοζύγιου καθώς και οι βιβλιογραφικές τιμές αυτών μαζί με τη χρονική διάρκεια των σταδίων ενώ στο Σχήμα 5.4 γίνεται η γραφική σύγκρισή τους. 13

Κεφάλαιο 5 ο Εφαρμογές και αποτελέσματα ημέρα του έτους 135 145 155 165 175 185 195 25 215 225 235 245 255 265 3 3 φυτικός συντελεστής k c 2.5 2 1.5 1 μέσος φυτικός συντελεστής k c ημερήσιες τιμές φυτικού συντελεστή 2.5 2 1.5 1 φυτικός συντελεστής k c.5.5 βάθος ριζοστρώματος (cm) 1 2 3 4 5 18/5 28/5 7/6 17/6 27/6 7/7 17/7 27/7 6/8 16/8 26/8 5/9 15/9 25/9 ημερομηνία βάθος ριζοστρώματος (cm) 1 ο στάδιο k c =.2525.25 2 ο στάδιο k c = 1.75 1.1 3 ο στάδιο k c = 1.917 1.9 4 ο στάδιο k c =.5837.6 Σχήμα 5.1 Εκτίμηση φυτικού συντελεστή λυσίμετρου 1 με τη μέθοδο του υδατικού ισοζύγιου ημέρα του έτους 135 145 155 165 175 185 195 25 215 225 235 245 255 265 3 3 φυτικός συντελεστής k c 2.5 2 1.5 1 μέσος φυτικός συντελεστής k c ημερήσιες τιμές φυτικού συντελεστή 2.5 2 1.5 1 φυτικός συντελεστής k c.5.5 βάθος ριζοστρώματος (cm) 1 2 3 4 5 18/5 28/5 7/6 17/6 27/6 7/7 17/7 27/7 6/8 16/8 26/8 5/9 15/9 25/9 ημερομηνία βάθος ριζοστρώματος (cm) 1 ο στάδιο k c =.2525.25 2 ο στάδιο k c =1.1 3 ο στάδιο k c = 1.952 1.95 4 ο στάδιο k c =.558.55 Σχήμα 5.2 Εκτίμηση φυτικού συντελεστή λυσίμετρου 2 με τη μέθοδο του υδατικού ισοζύγιου 131

Κεφάλαιο 5 ο Εφαρμογές και αποτελέσματα ημέρα του έτους 135 145 155 165 175 185 195 25 215 225 235 245 255 265 φυτικός συντελεστής k c 3 2.5 2 1.5 1 μέσος φυτικός συντελεστής ημερήσιες τιμές φυτικού συντελεστή λυσίμετρου 1 ημερήσιες τιμές φυτικού συντελεστή λυσίμετρου 2 3 2.5 2 1.5 1 φυτικός συντελεστής k c.5.5 βάθος ριζοστρώματος (cm) 1 2 3 4 5 18/5 28/5 7/6 17/6 27/6 7/7 17/7 27/7 6/8 16/8 26/8 5/9 15/9 25/9 ημερομηνία βάθος ριζοστρώματος (cm) 1 ο στάδιο k c =.2524.25 2 ο στάδιο k c = 1.93 1.1 3 ο στάδιο k c = 1.9338 1.95 4 ο στάδιο k c =.555.55 Σχήμα 5.3 Εκτίμηση μέσου φυτικού συντελεστή για τα λυσίμετρα 1 και 2 με τη μέθοδο του υδατικού ισοζύγιου Πίνακας 5.3 Τιμές βιβλιογραφικών και ισοζυγιακά εκτιμημένων φυτικών συντελεστών και διάρκειες σταδίων καλλιέργειας στάδιο καλλιέργειας k c(ini) αρχικό ταχείας ανάπτυξης k c(mid) μέση περίοδος k c(end) τελικό ημερομηνίες 11-31/5 1/6-15/7 16/7-2/9 3-25/9 ημέρες έτους 131-151 152-196 197-245 246-268 διάρκεια (ημέρες) 21 45 49 23 Παπαζαφειρίου [1999].45.7 1.5.6 Allen et al. (FAO 56 ) [1998].35.75 1.15-1.2.5 -.7 Farahani et al. [28].29.67 1.5.66 k c ισοζυγιακά εκτιμημένος του λυσίμετρου 1 k c ισοζυγιακά εκτιμημένος του λυσίμετρου 2 k c ισοζυγιακά εκτιμημένος των λυσίμετρων 1 και 2 (μέσος).2525.25.2524.25.2524.25 1.75 1.1 1.1 1.93 1.1 1.917 1.9 1.952 1.95 1.9338 1.95.5496.55.558.55.555.55 132

Κεφάλαιο 5 ο Εφαρμογές και αποτελέσματα ημέρα του έτους 136 148 16 172 184 196 28 22 232 244 256 268 2 2 1.8 1.8 1.6 1.6 1.4 1.4 φυτικός συντελεστής k c 1.2 1.8 1.2 1.8 φυτικός συντελεστής k c.6.4.2 Allen et al. [1998] Παπαζαφειρίου [1999] Farahani et al. [26] μέσος (λυσίμετρων 1, 2).6.4.2 16/5 28/5 9/6 21/6 3/7 15/7 27/7 8/8 2/8 1/9 13/9 25/9 ημερομηνία 1 ο στάδιο 2 ο στάδιο 3 ο στάδιο 4 ο στάδιο Σχήμα 5.4 Σύγκριση βιβλιογραφικών φυτικών συντελεστών με τον μέσο ισοζυγιακά εκτιμημένο των λυσίμετρων 1 και 2 Από τον Πίνακα 5.3 φαίνεται ότι οι τιμές των ισοζυγιακά εκτιμημένων φυτικών συντελεστών είναι ιδιαίτερα αυξημένες στο στάδιο της μέσης περιόδου. Η διαφορά είναι της τάξης των 7 % περίπου, το οποίο μπορεί να οφείλονταν στην ύπαρξη πολύ μικρού σε επιφάνεια και ακτίνα περιβάλλοντα χώρου καθώς και στη γειτνίαση του πειραματικού με αγρό στον οποίο καλλιεργούνταν καλαμπόκι ύψους 2 και πλέον μέτρων. Βάσει αυτών ό- πως παρουσιάσθηκε στην Παράγραφο 3.4 δικαιολογείται η αύξηση των αναγκών της καλλιέργειας και μέσω αυτών του φυτικού συντελεστή. Οι συντελεστές αυτοί θα δοκιμασθούν μέσω εκτελέσεων του μοντέλου για τον έλεγχο και την αξιολόγησή τους στις Παραγράφους που ακολουθούν μόνο για το λυσίμετρο 1. 5.3 Χαρακτηριστικά προσομοίωσης Η εκτέλεση ενός μαθηματικού μοντέλου απαιτεί τον ορισμό κάποιων χαρακτηριστικών οι οποίες δεν αφορούν μόνο τις μετρήσεις του πειραματικού αλλά και στοιχείων σημαντικών για την προσομοίωση. Τα στοιχεία αυτά αφορούν τη διάρκεια της προσομοίωσης, τον ορισμό των κόμβων επίλυσης και των εδαφικών στρώσεων, του χρονικού βήματος επίλυσης, του μοντέλου πρόσληψης υγρασίας από το ριζικό σύστημα καθώς και τον ορισμό της αρχικής και των οριακών συνθηκών. 133

Κεφάλαιο 5 ο Εφαρμογές και αποτελέσματα Η προσομοίωση έλαβε χώρα για τη χρονική περίοδο μεταξύ 16/5/7 έως 25/9/7 (136 η έως 268 η ημέρα του έτους) για το λυσίμετρο 1. Η επίλυση στην εδαφική κατατομή έγινε σε 16 κόμβους πάχους 5 cm ο καθένας και μέχρι βάθους 8 cm. Το εδαφικό προφίλ χωρίστηκε σε τρεις στρώσεις ανάλογα με την κοκκομετρική σύσταση του καθενός. Έτσι τα βάθη των στρώσεων για το λυσίμετρο 1 πάρθηκαν -3, 3-6 και 6-8 cm. Σε κάθε στρώση εισάγονται τα υδραυλικά χαρακτηριστικά της κάθε μιας. Το χρονικό βήμα επίλυσης είναι σταθερό και ίσο με 5 λεπτά. Τα χαρακτηριστικά της καλλιέργειας και η μεταβολή των παραμέτρων της, κατά τη διάρκεια της προσομοίωσης, αφορούν τον φυτικό συντελεστή, την ανάπτυξη του ριζικού συστήματος και τη μεταβολή του δείκτη φυλλικής επιφάνειας (LAI) και είναι αυτά που περιγράφηκαν στο Κεφάλαιο 4. Η πρόσληψη του νερού από τα φυτά, περιγράφεται από την εξίσωση των Feddes et al. [1978] η οποία αποτελεί συνάρτηση της κατανομής της μέγιστης πρόσληψης S max (z) και του ύψους πίεσης h του εδάφους (Σχήμα 2.2). Στην εξίσωση συμπεριλαμβάνεται ο περιοριστικός παράγοντας α(h), ο οποίος εξαρτάται από το ύψος πίεσης του εδάφους. Τα ύψη πίεσης που αντιστοιχούν στο σημείο μόνιμης μάρανσης h PWP, σημείο αναεροβίωσης h α και κρίσιμο σημείο h c προκύπτουν από τις αντίστοιχες χαρακτηριστικές καμπύλες υγρασίας κάθε στρώσης και παρουσιάζονται στον Πίνακα 5.4. Πίνακας 5.4 Ύψη πίεσης σημείων μόνιμης μάρανσης h PWP, αναεροβίωσης h α και κρίσιμου ορίου h c για τις τρεις στρώσεις του λυσίμετρου 1 στρώση (cm) h α h c (m) h PWP -3 -.28-21.417-15 3-6 -.52-2.89-15 6-8 -.37-2.89-15 Ως αρχική συνθήκη χαρακτηρίζεται η κατανομή της εδαφικής υγρασίας στην κατατομή του εδάφους τον χρόνο που ξεκινά η προσομοίωση. Στην περίπτωση που εξετάζουμε, η αρχική συνθήκη αφορά την κατανομή της εδαφικής υγρασίας της ημερομηνίας 16/5/27. Η άνω οριακή συνθήκη που χρησιμοποιήθηκε είναι η συνθήκη γνωστής ροής από την επιφάνεια του εδάφους. Η ροή αυτή υπολογίζεται από τις βροχοπτώσεις, τις αρδεύσεις και τις απώλειες νερού με εξάτμιση από την επιφάνεια του εδάφους και διαπνοή από την καλλιέργεια. Τα δύο πρώτα αποτελούν δεδομένα εισόδου του μοντέλου, ενώ η εξάτμιση και η διαπνοή υπολογίζεται από το μοντέλο όπως παρουσιάστηκε στο Κεφάλαιο 2. Τέλος ως κάτω οριακή συνθήκη επιλέχθηκε αυτή της ελεύθερης στράγγισης. 134

Κεφάλαιο 5 ο Εφαρμογές και αποτελέσματα 5.4 Ρύθμιση τιμών κορεσμένης υδραυλικής αγωγιμότητας Η απευθείας εργαστηριακή εκτίμηση των υδραυλικών ιδιοτήτων του εδάφους κάποιες φορές είναι ιδιαίτερα δύσκολη. Αυτό μπορεί να συμβαίνει είτε γιατί δεν είναι εφικτή η λήψη αξιόπιστων εδαφικών δειγμάτων για τον εργαστηριακό προσδιορισμό των παραμέτρων των υδραυλικών ιδιοτήτων, είτε λόγω της μεγάλης παραλλακτικότητας των υ- δραυλικών ιδιοτήτων στο πεδίο. Αποτέλεσμα των παραπάνω είναι η εκτίμηση των παραμέτρων της υδραυλικής αγωγιμότητας κορεσμού να γίνεται έμμεσα λύνοντας το αντίστροφο πρόβλημα, χρησιμοποιώντας μετρημένες τιμές της εδαφικής υγρασίας. Η διαδικασία αυτή οδηγεί στη ρύθμιση του μοντέλου, η οποία είναι μία έμμεση μέθοδος προσδιορισμού ορισμένων παραμέτρων που επηρεάζουν την ροή του νερού στο έδαφος (υδραυλικές ιδιότητες του μέσου). Η όλη τεχνική στηρίζεται στην ελαχιστοποίηση μίας αντικειμενικής συνάρτησης που αποτελείται από το άθροισμα των τετραγώνων των διαφορών μεταξύ των μετρημένων και των προσομοιωμένων τιμών [Κωτσόπουλος 28]. Η μη ύπαρξη αξιόπιστης μεθόδου υπολογισμού της κορεσμένης υδραυλικής αγωγιμότητας αλλά και η παραλλακτικότητα των τιμών που παρουσιάζουν οι ήδη υπάρχουσες μέθοδοι [Reynolds et al. 2] οδήγησε στην επιλογή της τιμής της μέσω της ρύθμισης του μοντέλου. Το μαθηματικό μοντέλο S.W.BA.CRO.S. χρησιμοποιεί τη μέθοδο Rosenbrock [Kuester and Mize 1973] για τον υπολογισμό των παραμέτρων ρύθμισης. Στην περίπτωση της ρύθμισης με δεδομένα υγρασίας η αντικειμενική συνάρτηση Ο(b) έχει τη μορφή [Babajimopoulos et al. 1995] : dm tm 2 * i,j i,j [5.3] i1 j1 O(b) θ θ b όπου : θ * i,j και θ i,j(b) οι μετρημένες και υπολογισμένες αντίστοιχα τιμές υγρασίας στα βάθη z i και στη χρονική στιγμή t j, b το διάνυσμα των παραμέτρων ρύθμισης, dm και tm το πλήθος των βαθών και ημερών αντίστοιχα για τις οποίες έχουμε μετρημένες τιμές υγρασίας Η ρύθμιση της κορεσμένης υδραυλικής αγωγιμότητας έγινε από την αρχή του πειραματικού 16/5 (ημέρα 136) μέχρι και την ημέρα που ολοκληρώθηκε η φύτρωση σε όλα τα λυσίμετρα στις 24/5 (ημέρα 144), μέρες στις οποίες η εξάτμιση από το έδαφος ήταν ο μοναδικός καταναλωτής νερού από το έδαφος. Ως αρχική συνθήκη χρησιμοποιήθηκαν οι μετρήσεις υγρασίας της ημέρας 136 ενώ για τη ρύθμιση χρησιμοποιήθηκαν οι υγρασίες για τα προφίλ των ημερών 17/5 (ημέρα 137), 18/5 (ημέρα 138), 22/5 (ημέρα 142) και 24/5 (ημέρα 144). Αρχικές τιμές πάρθηκαν οι μετρημένες τιμές κορεσμένης υδραυλικής 135

Κεφάλαιο 5 ο Εφαρμογές και αποτελέσματα αγωγιμότητας ενώ μέγιστη και ελάχιστη επιτρεπόμενη τιμή η τιμή 9 και.1 αντίστοιχα. Η σχετική υδραυλική αγωγιμότητα K r και η υδραυλική αγωγιμότητα K δίνονται από τις σχέσεις [5.4] και [5.5] αντίστοιχα ως συνάρτηση του αποτελεσματικού βαθμού κορεσμού S e (σχέση [2.9]) [Αντωνόπουλος 1999] : K(S) S 1 1S 1/m r e e e K(S ) K S 1 1 S 1/m e sat e e m 2 m 2 για m=1-1/n, m 1 [5.4] για m=1-1/n, m 1 [5.5] Στα Σχήματα 5.5 παρουσιάζεται η διακύμανση της σχετικής υδραυλικής αγωγιμότητας Κ r (θ) για διάφορες τιμές υγρασίας (από την υπολειμματική υγρασία θ r μέχρι και τον κορεσμό θ s ) για τις τρεις στρώσεις του λυσίμετρου 1. Στον Πίνακα 5.5 παρουσιάζεται οι τιμές αυτές της σχετικής υδραυλικής αγωγιμότητας ως προς την υγρασία θ και ως προς τον αποτελεσματικό βαθμό κορεσμού S e. Συγκεκριμένα για την στρώση (-3) η τιμή της K r στην υδατοϊκανότητα είναι ίση με 4.1891-7 και στο σημείο μόνιμης μάρανσης ίση με 2.291-11. Αντίστοιχα οι τιμές αυτές για την στρώση (3-6) είναι αντίστοιχα 1.95 1-5 στρώση (6-9) είναι 3.2621-6 και 1.7161-1. και 5.26 1-1, ενώ για την Όπως φαίνεται οι τιμές της σχετικής υδραυλικής αγωγιμότητας είναι πολύ μικρές και δεν επηρεάζονται ιδιαίτερα από την τιμή της κορεσμένης υδραυλικής αγωγιμότητας, ιδιαίτερα στο εύρος τιμών μεταξύ υδατοϊκανότητας θ FC και σημείου μόνιμης μάρανσης θ PWP. 136

Κεφάλαιο 5 ο Εφαρμογές και αποτελέσματα υγρασία θ v (cm 3 cm -3 ).6.55.5.45.4.35.3.25.2.15.1.5 θ s Κ r =1 σχετική υδραυλική αγωγιμότητα K r θ S θ FC θ PWP θ FC Κ r =4.189E-7 θ PWP Κ r = 2.294E-11 λυσίμετρο 1 στρώση (-3 cm) θ r Κ r υγρασία θ v (cm 3 cm -3 ).6.55.5.45.4.35.3.25.2.15.1.5 θ s Κ r =1 θ FC Κ r = 1.91E-5 1E+ 1E-2 1E-4 1E-6 1E-8 1E-1 1E-12 1E-14 1E-16 1E-18 1E-2 1E-22 1E-24 1E+ 1E-2 1E-4 σχετική υδραυλική αγωγιμότητα K r σχετική υδραυλική αγωγιμότητα K r θ S θ FC θ PWP θ PWP Κ r = 5.26E-1 1E-6 1E-8 1E-1 1E-12 1E-14 1E-16 σχετική υδραυλική αγωγιμότητα K r λυσίμετρο 1 στρώση (3-6 cm) 1E-18 1E-2 θ r Κ r υγρασία θ v (cm 3 cm -3 ).6.55.5.45.4.35.3.25.2.15.1.5 θ s Κ r =1 σχετική υδραυλική αγωγιμότητα K r θ S θ FC θ PWP λυσίμετρο 1 στρώση (6-9 cm) θ FC Κ r = 3.262E-6 θ PWP Κ r =1.716E-1 θ r Κ r 1E-22 1E+ 1E-2 1E-4 1E-6 1E-8 1E-1 1E-12 1E-14 1E-16 1E-18 1E-2 1E-22 1E-24 Σχήμα 5.5 Διακύμανση σχετικής υδραυλικής αγωγιμότητας για τις διάφορες υγρασιακές καταστάσεις των τριών στρώσεων του λυσίμετρου 1 σχετική υδραυλική αγωγιμότητα K r 137

Κεφάλαιο 5 ο Εφαρμογές και αποτελέσματα Πίνακας 5.5 Τιμές του αποτελεσματικού βαθμού κορεσμού S e και της σχετικής υδραυλικής αγωγιμότητας K r του λυσίμετρου 1 για διάφορες τιμές υγρασίας υγρασία -3 cm 3-6 cm 6-9 cm θ v (cm 3 /cm 3 ) S e K r S e K r S e K r...e+..e+..e+.1.1753 6.115E-24.197 8.458E-22.1935 5.612E-23.5.8765 2.574E-15.985 9.56E-14.9674 1.598E-14.9.15776 3.633E-12.1773 7.753E-11.17413 1.956E-11.13.22788 3.394E-1.2561 5.3E-9.25152 1.672E-9.17.298 9.298E-9.3349 1.157E-7.32891 4.294E-8.21.36811 1.263E-7.41369 1.317E-6.4631 5.549E-7.25.43823 1.9E-6.49249 9.861E-6.4837 4.68E-6.29.5835 6.865E-6.57129 5.543E-5.5619 2.822E-5.33.57847 3.441E-5.659 2.549E-4.63848 1.393E-4.37.64858 1.459E-4.72889 1.23E-3.71587 5.924E-4.41.7187 5.493E-4.8769 3.814E-3.79326 2.34E-3.45.78882 1.92E-3.88649 1.44E-2.8766 8.852E-3.49.85893 6.598E-3.96529 7.24E-2.9485 4.59E-2.5.87646 9.56E-3.98499 1.351E-1.96739 6.636E-2.51.89399 1.253E-2.98674 1.295E-1.53.9295 2.57E-2.55.96411 5.732E-2.57.99917 3.511E-1 Στα Σχήματα 5.6 παρουσιάζονται οι μετρημένες τιμές υγρασίας στις ημερομηνίες 17/6/7 (ημέρα 137), 18/6/7 (ημέρα 138), 22/6/7 (ημέρα 142) και 24/6/7 (ημέρα 144) και τα προβλεπόμενα από το μοντέλο προφίλ της εδαφικής υγρασίας χρησιμοποιώντας τις ρυθμισμένες τιμές της κορεσμένης υδραυλικής αγωγιμότητας K sat. 138

Κεφάλαιο 5 ο Εφαρμογές και αποτελέσματα θ v %(cm 3 /cm 3 ).5.1.15.2.25.3.35.4 θ v %(cm 3 /cm 3 ).5.1.15.2.25.3.35.4 θ v υπολογισμένη θ v υπολογισμένη 1 θ v μετρημένη 1 1 θ v μετρημένη 1 2 2 2 2 βάθος εδάφους (cm) 3 4 5 3 4 5 βάθος εδάφους (cm) βάθος εδάφους (cm) 3 4 5 3 4 5 βάθος εδάφους (cm) 6 6 6 6 7 8 ημ/νία 17/5/27 ημέρα 137 7 8 7 8 ημ/νία 18/5/27 ημέρα 138 7 8.5.1.15.2.25.3.35.4 θ v %(cm 3 /cm 3 ).5.1.15.2.25.3.35.4 θ v %(cm 3 /cm 3 ) θ v %(cm 3 /cm 3 ).5.1.15.2.25.3.35.4 θ v %(cm 3 /cm 3 ).5.1.15.2.25.3.35.4 θ v υπολογισμένη θ v υπολογισμένη 1 θ v μετρημένη 1 1 θ v μετρημένη 1 2 2 2 2 βάθος εδάφους (cm) 3 4 5 3 4 5 βάθος εδάφους (cm) βάθος εδάφους (cm) 3 4 5 3 4 5 βάθος εδάφους (cm) 6 6 6 6 7 8 ημ/νία 22/5/27 ημέρα 142 7 8 7 8 ημ/νία 24/5/27 ημέρα 144 7 8.5.1.15.2.25.3.35.4 θ v %(cm 3 /cm 3 ).5.1.15.2.25.3.35.4 θ v %(cm 3 /cm 3 ) Σχήμα 5.6 Προφίλ εδαφικής υγρασίας ημερών 137, 138, 142 και 144 μετά τη ρύθμιση της τιμής κορεσμένης υδραυλικής αγωγιμότητας 5.5 Αποτελέσματα προσομοίωσης εδαφικής υγρασίας Η αξιολόγηση ενός μοντέλου γίνεται με σύγκριση μεταξύ των τιμών των μετρήσεων και των τιμών των αποτελεσμάτων σε διαφορετικά βάθη, κατά τη διάρκεια της προσομοίωσης, με τη χρήση, τόσο ποιοτικών όσο και ποσοτικών διαδικασιών. Οι ποιοτικές διαδικασίες αφορούν στη γραφική σύγκριση των τιμών των μετρήσεων και των τιμών των αποτελεσμάτων, ενώ οι ποσοτικές διαδικασίες περιλαμβάνουν την ανάλυση στατιστικών κριτηρίων. Οι ποσοτικές διαδικασίες για την αξιολόγηση της συμπεριφοράς ενός μοντέλου, αποτελούνται από στατιστικά κριτήρια που αφορούν στην ανάλυση του υπολειμματικού (ολικού) σφάλματος, που είναι η διαφορά μεταξύ των μετρημένων και υπολογισμένων τιμών. Με την ανάλυση του υπολειμματικού σφάλματος που εκφράζεται με στατιστικά 139

Κεφάλαιο 5 ο Εφαρμογές και αποτελέσματα κριτήρια, προσδιορίζεται η συστηματική υποεκτίμηση ή υπερεκτίμηση των μεταβλητών εξόδου. Τα στατιστικά κριτήρια που συνήθως χρησιμοποιούνται στην αξιολόγηση των μοντέλων είναι το μέσο ανηγμένο τετραγωνικό σφάλμα (RMSE, root mean square error) (%), το μέσο σφάλμα (ME, mean error) (cm 3 cm -3 ), η αποδοτικότητα του μοντέλου (MEF, modeling efficiency), o συντελεστής προσδιορισμού (CD, coefficient of determination) και ο συντελεστής ελλείμματος μάζας (CRM, coefficient of residual mass) και οι σχέσεις που το περιγράφουν είναι οι παρακάτω [Loague and Green 1991, Αντωνόπουλος 1998] : n 2 i i [5.6] i1 RMSE 1 P O n O n ME P O n MEF CD i1 CRM n i i Oi O Pi Oi n 2 Oi O i1 i 1 i1 n 2 i i1 n 2 i1 n O i O P O O n i i1 i1 n i1 O i n 2 2 P i [5.7] [5.8] [5.9] [5.1] όπου : P i και O i η προβλεπόμενη και η μετρημένη τιμής της μεταβλητής αντίστοιχα, Ō η μέση τιμή των μετρημένων τιμών και n ο αριθμός των τιμών αυτών Οι βέλτιστες τιμές των στατιστικών κριτηρίων RMSE, ME, MEF, CD και CRM είναι αντίστοιχα,, 1, 1 και. Η τιμή του συντελεστή ελλείμματος μάζας, CRM μπορεί να είναι θετική ή αρνητική. Η θετική τιμή του σημαίνει ότι το μοντέλο υποεκτιμά, ενώ η αρνητική τιμή σημαίνει ότι το μοντέλο υπερεκτιμά τη μεταβλητή εξόδου. Όταν η αποδοτικότητα του μοντέλου, MEF είναι αρνητική τότε ο μέσος όρος των παρατηρούμενων τιμών προβλέπει ή εκτιμά καλύτερα την μεταβλητή του συστήματος από ότι η πρόβλεψη του μοντέλου [Loague and Green 1991, Αντωνόπουλος 1998]. Στα Σχήματα 5.7-5.15 γίνεται η παρουσίαση των εκτελέσεων του μοντέλου για τα διάφορα set s φυτικών συντελεστών για τις τρεις εδαφικές στρώσεις μαζί με τις μετρημένες τιμές υγρασίας. Οι τρεις φυτικοί συντελεστές που δοκιμάσθηκαν είναι αυτοί του 14

Κεφάλαιο 5 ο Εφαρμογές και αποτελέσματα Παπαζαφειρίου [1999], των Allen et al. [1998] (που περιγράφηκαν στο Κεφάλαιο 4) και οι ισοζυγιακά εκτιμημένοι που υπολογίσθηκαν στην Παράγραφο 5.2. ημερομηνία 15/5 3/5 14/6 29/6 14/7 29/7 13/8 28/8 12/9 27/9 άρδευση - βροχόπτωση (mm) 2 4 6 8 2 4 6 8.5 θ meas θ FC θ PWP θ comp ωφ. βροχόπτωση άρδευση.5 θ v (cm 3 cm -3 ).4.3.2.1.4.3.2.1.. 135 15 165 18 195 21 225 24 255 27 ημέρα του έτους Σχήμα 5.7 Σύγκριση υπολογισμένων από το μοντέλο υγρασιών θ comp της στρώσης (-3) του λυσίμετρου 1 με τις μετρημένες τιμές θ meas, με φυτικούς συντελεστές του Παπαζαφειρίου [1999] ημερομηνία 15/5 3/5 14/6 29/6 14/7 29/7 13/8 28/8 12/9 27/9 άρδευση - βροχόπτωση (mm) 2 4 6 8 2 4 6 8.5 θ meas θ FC θ PWP θ comp ωφ. βροχόπτωση άρδευση.5 θ v (cm 3 cm -3 ).4.3.2.1.4.3.2.1.. 135 15 165 18 195 21 225 24 255 27 ημέρα του έτους Σχήμα 5.8 Σύγκριση υπολογισμένων από το μοντέλο υγρασιών θ comp της στρώσης (3-6) του λυσίμετρου 1 με τις μετρημένες τιμές θ meas, με φυτικούς συντελεστές του Παπαζαφειρίου [1999] 141

Κεφάλαιο 5 ο Εφαρμογές και αποτελέσματα άρδευση - βροχόπτωση (mm) 2 4 6 8 ημερομηνία 15/5 3/5 14/6 29/6 14/7 29/7 13/8 28/8 12/9 27/9 2 4 6 8.5 θ meas θ FC θ PWP θ comp ωφ. βροχόπτωση άρδευση.5 θ v (cm 3 cm -3 ).4.3.2.1.4.3.2.1.. 135 15 165 18 195 21 225 24 255 27 ημέρα του έτους Σχήμα 5.9 Σύγκριση υπολογισμένων από το μοντέλο υγρασιών θ comp της στρώσης (6-9) του λυσίμετρου 1 με τις μετρημένες τιμές θ meas, με φυτικούς συντελεστές του Παπαζαφειρίου [1999] ημερομηνία 15/5 3/5 14/6 29/6 14/7 29/7 13/8 28/8 12/9 27/9 άρδευση - βροχόπτωση (mm) 2 4 6 8 2 4 6 8.5 θ meas θ FC θ PWP θ comp ωφ. βροχόπτωση άρδευση.5 θ v (cm 3 cm -3 ).4.3.2.1.4.3.2.1.. 135 15 165 18 195 21 225 24 255 27 ημέρα του έτους Σχήμα 5.1 Σύγκριση υπολογισμένων από το μοντέλο υγρασιών θ comp της στρώσης (-3) του λυσίμετρου 1 με τις μετρημένες τιμές θ meas, με φυτικούς συντελεστές των Allen et al. [1998] 142

Κεφάλαιο 5 ο Εφαρμογές και αποτελέσματα άρδευση - βροχόπτωση (mm) 2 4 6 8 ημερομηνία 15/5 3/5 14/6 29/6 14/7 29/7 13/8 28/8 12/9 27/9 2 4 6 8.5 θ meas θ FC θ PWP θ comp ωφ. βροχόπτωση άρδευση.5 θ v (cm 3 cm -3 ).4.3.2.1.4.3.2.1.. 135 15 165 18 195 21 225 24 255 27 ημέρα του έτους Σχήμα 5.11 Σύγκριση υπολογισμένων από το μοντέλο υγρασιών θ comp της στρώσης (3-6) του λυσίμετρου 1 με τις μετρημένες τιμές θ meas, με φυτικούς συντελεστές των Allen et al. [1998] ημερομηνία 15/5 3/5 14/6 29/6 14/7 29/7 13/8 28/8 12/9 27/9 άρδευση - βροχόπτωση (mm) 2 4 6 8 2 4 6 8.5 θ meas θ FC θ PWP θ comp ωφ. βροχόπτωση άρδευση.5 θ v (cm 3 cm -3 ).4.3.2.1.4.3.2.1.. 135 15 165 18 195 21 225 24 255 27 ημέρα του έτους Σχήμα 5.12 Σύγκριση υπολογισμένων από το μοντέλο υγρασιών θ comp της στρώσης (6-9) του λυσίμετρου 1 με τις μετρημένες τιμές θ meas, με φυτικούς συντελεστές των Allen et al. [1998] 143

Κεφάλαιο 5 ο Εφαρμογές και αποτελέσματα άρδευση - βροχόπτωση (mm) 2 4 6 8 ημερομηνία 15/5 3/5 14/6 29/6 14/7 29/7 13/8 28/8 12/9 27/9 2 4 6 8.5 θ meas θ FC θ PWP θ comp ωφ. βροχόπτωση άρδευση.5 θ v (cm 3 cm -3 ).4.3.2.1.4.3.2.1.. 135 15 165 18 195 21 225 24 255 27 ημέρα του έτους Σχήμα 5.13 Σύγκριση υπολογισμένων από το μοντέλο υγρασιών θ comp της στρώσης (-3) του λυσίμετρου 1 με τις μετρημένες τιμές θ meas, με φυτικούς συντελεστές ισοζυγιακά υπολογισμένους ημερομηνία 15/5 3/5 14/6 29/6 14/7 29/7 13/8 28/8 12/9 27/9 άρδευση - βροχόπτωση (mm) 2 4 6 8 2 4 6 8.5 θ meas θ FC θ PWP θ comp ωφ. βροχόπτωση άρδευση.5 θ v (cm 3 cm -3 ).4.3.2.1.4.3.2.1.. 135 15 165 18 195 21 225 24 255 27 ημέρα του έτους Σχήμα 5.14 Σύγκριση υπολογισμένων από το μοντέλο υγρασιών θ comp της στρώσης (3-6) του λυσίμετρου 1 με τις μετρημένες τιμές θ meas, με φυτικούς συντελεστές ισοζυγιακά υπολογισμένους 144

Κεφάλαιο 5 ο Εφαρμογές και αποτελέσματα άρδευση - βροχόπτωση (mm) 2 4 6 8 ημερομηνία 15/5 3/5 14/6 29/6 14/7 29/7 13/8 28/8 12/9 27/9 2 4 6 8 θ v (cm 3 cm -3 ).5.4.3.2.1 θ meas θ FC θ PWP θ comp ωφ. βροχόπτωση άρδευση.. 135 15 165 18 195 21 225 24 255 27 ημέρα του έτους Σχήμα 5.15 Σύγκριση υπολογισμένων από το μοντέλο υγρασιών θ comp της στρώσης (6-9) του λυσίμετρου 1 με τις μετρημένες τιμές θ meas, με φυτικούς συντελεστές ισοζυγιακά υπολογισμένους.5.4.3.2.1 Στους Πίνακες 5.6.α και β και στα Σχήματα 5.16-5.18 γίνεται η παρουσίαση των στατιστικών κριτηρίων αξιολόγησης των διάφορων εκτελέσεων του μοντέλου με τα διάφορα set s φυτικών συντελεστών. Πίνακας 5.6.α Στατιστικά κριτήρια εκτελέσεων του μοντέλου με βιβλιογραφικούς φυτικούς συντελεστές k c Παπαζαφειρίου k c Allen et al. στρώση (cm) -3 3-6 6-9 -3 3-6 6-9 RMSE (%) 63.99 97.66 132.82 62.12 95.59 127.55 ME (cm 3 cm -3 ).14.152.141.11.15.135 CD 1.12 1.2 1.23 1.11 1.19 1.22 CRM -.516 -.815 -.952 -.53 -.81 -.91 Πίνακας 5.6.β Στατιστικά κριτήρια εκτέλεσης του μοντέλου με ισοζυγιακά υπολογισμένους φυτικούς συντελεστές k c ισοζυγιακά υπολογισμένος στρώση (cm) -3 3-6 6-9 RMSE (%) 37.37 47.97 33.3 ME (cm 3 cm -3 ).6.74.38 CD 1.71 1.96 1.61 CRM -.297 -.398 -.257 145

Κεφάλαιο 5 ο Εφαρμογές και αποτελέσματα 14 12 RMSE (%) με k c ισοζυγιακό RMSE (%) με k c Παπαζαφειρίου RMSE (%) με k c Allen -9 cm 1 RMSE (%) 8 6 4 2-3 3-6 6-9 βάθος (cm) Σχήμα 5.16 Μεταβολή του μέσου ανηγμένου τετραγωνικού σφάλματος RMSE (%) των τριών ε- δαφικών στρώσεων για τα τρία set s φυτικών συντελεστών.16-9 cm.12 ME (cm 3 cm -3 ).8.4 ME (cm 3 cm -3 )μεk c ισοζυγιακό ME (cm 3 cm -3 )μεk c Παπαζαφειρίου ME (cm 3 cm -3 ) με k c Allen -3 3-6 6-9 βάθος (cm) Σχήμα 5.17 Μεταβολή του μέσου σφάλματος ME (cm 3 cm -3 ) των τριών εδαφικών στρώσεων για τα τρία set s φυτικών συντελεστών 146

Κεφάλαιο 5 ο Εφαρμογές και αποτελέσματα -.2 CRM με k c ισοζυγιακό CRM με k c Παπαζαφειρίου CRM με k c Allen -9 cm -.4 CRM -.6 -.8-1 -3 3-6 6-9 βάθος (cm) Σχήμα 5.18 Μεταβολή του συντελεστή ελλείμματος μάζας CRM των τριών εδαφικών στρώσεων για τα τρία set s φυτικών συντελεστών Το εύρος διακύμανσης της παρατηρημένης υγρασίας στο επιφανειακό στρώμα (- 3 cm) ακολουθεί τις εισροές νερού (βροχόπτωση, άρδευση) έντονα, ενώ το φαινόμενο εξασθενεί για τα επόμενα βάθη όπως φαίνεται στα Σχήματα 5.13-5.15. Η αργή απόκριση στην εισροή νερού φαίνεται στην επόμενη εδαφική στρώση (3-6 cm), ενώ η πτώση της υγρασίας σε αυτήν παρατηρείται στις αρχές του Ιουλίου, ημέρες στις οποίες το ριζικό σύστημα ξεπερνά το βάθος των 3 cm. Τέλος η τελευταία στρώση (6-9 cm) φαίνεται να παραμένει σχεδόν αμετάβλητη με μια ελαφρά μείωση της υγρασίας. Οι προσομοιώσεις του υδατικού ισοζύγιου με τους βιβλιογραφικούς φυτικούς συντελεστές [Allen et al. 1998, Παπαζαφειρίου 1999] δεν παρουσιάζουν ιδιαίτερες διαφορές μεταξύ τους. Η πολύ μικρή βελτίωση που προκαλείται στα αποτελέσματα με τη χρήση των φυτικών συντελεστών των Allen et al. δικαιολογείται από την αυξημένη τιμή στο μέσο στάδιο (1.2 σε σχέση με 1.5, Πίνακας 5.3) ικανοποιώντας περισσότερο τις αυξημένες ανάγκες σε νερό της καλλιέργειας. Για την πρώτη στρώση (-3 cm) η εκτέλεση με φυτικούς συντελεστές Παπαζαφειρίου [1999] επιστρέφει RMSE ίσο με 63.99 % και για την εκτέλεση με φυτικούς συντελεστές Allen et al. [1998] RMSE ίσο με 62.12 %. Για την δεύτερη στρώση (3-6 cm) το RMSE για την εκτέλεση με τους φυτικούς συντελεστές Παπαζαφειρίου [1999] αυξάνεται και γίνεται ίσο με 97.66 % και για την εκτέλεση με τους φυτικούς συντελεστές του Allen et al. [1998] γίνεται ίσο με 95.59 % ενώ για την τρίτη 147

Κεφάλαιο 5 ο Εφαρμογές και αποτελέσματα στρώση οι τιμές του γίνονται αντίστοιχα 132.82 % και 127.55 %. Την ασυμφωνία μεταξύ των μετρημένων και υπολογισμένων τιμών των εκτελέσεων με βιβλιογραφικούς συντελεστές βλέπουμε και στα άλλα στατιστικά κριτήρια καθώς και στα Σχήματα 5.7 με 5.12. Οι εκτελέσεις με τη χρήση βιβλιογραφικών φυτικών συντελεστών όπως φαίνεται στα Σχήματα 5.7-5.12 υπερεκτιμά κατά πολύ το υδατικό ισοζύγιο και στις τρεις στρώσεις μέσω του οποίου δεν αντικατοπτρίζονται οι αυξημένες σε νερό ανάγκες της καλλιέργειας. Οι ανάγκες αυτές φαίνεται να ικανοποιούνται κατά πολύ περισσότερο με τη χρήση ισοζυγιακών φυτικών συντελεστών. Το μέσο ανηγμένο σφάλμα μειώνεται στην τιμή του 37.37 % για την πρώτη στρώση, για την δεύτερη στρώση στην τιμή του 47.97 % και τέλος για την τελευταία στρώση στην τιμή του 33.3 %. Ανάλογη βελτίωση παρουσιάζουν και τα άλλα στατιστικά κριτήρια. Και στην εκτέλεση όμως αυτή εξακολουθεί το υδατικό ισοζύγιο της βλαστικής περιόδου - σε μικρότερο βαθμό σε σχέση με τις προηγούμενες εκτελέσεις - να παραμένει πλεοναστικό. Γενικά στην εφαρμογή και των τριών set s φυτικών συντελεστών φαίνεται ότι υ- περεκτιμάται η υγρασία του εδάφους ιδιαίτερα μετά την 162 η ημέρα (πρώτες ημέρες σταδίου ταχείας ανάπτυξης φυτού) το οποίο φαίνεται και από τις αρνητικές τιμές του CRM και τις θετικές του ΜΕ. Η υπερεκτίμηση αυτή μεγαλώνει και άλλο ιδιαίτερα μετά τα μέσα Ιουλίου όταν η καλλιέργεια φτάνει στο στάδιο μέσης ανάπτυξης και οι απαιτήσεις της σε νερό μεγιστοποιούνται. 5.6 Υδατικό ισοζύγιο εδάφους Ο υπολογισμός του ισοζύγιου νερού, μέσω των συνιστωσών αυτού (εξάτμιση, διαπνοή, άρδευση και ωφέλιμη βροχόπτωση) για όλη τη καλλιεργητική περίοδο έγινε με το μοντέλο S.W.BA.CRO.S.. Οι συνιστώσες αυτές παρουσιάζονται παρακάτω. Στο Σχήμα 5.19 παρουσιάζονται οι αθροιστικές τιμές της πραγματικής και δυναμικής εξάτμισης και διαπνοής. Το γεγονός ότι οι τιμές της πραγματικής και δυναμικής διαπνοής σχεδόν ταυτίζονται, οφείλεται στο ότι τα φυτά είχαν στην διάθεση τους νερό ικανό για την πλήρη κάλυψη των αναγκών τους σε διαπνοή αντλώντας το από τα διάφορα στρώματα του εδάφους. Η διαφορά που παρουσιάζει αντίστοιχα η δυναμική από την πραγματική εξάτμιση οφείλεται (όπως παρουσιάσθηκε στο Κεφάλαιο 4) στη επίδραση της εδαφοκάλυψης (μέσω του δείκτη φυλλικής επιφάνειας) καθώς και στη μείωση του νερού στο επιφανειακό τμήμα του εδάφους από τις υψηλές θερμοκρασίες που επικρατούσαν. Ο υπολογισμός της εξάτμισης και της διαπνοής στο Σχήμα 5.19 έγινε με φυτικούς συντελεστές ισοζυγιακά εκτιμημένους. Στο Σχήμα 5.2 παρουσιάζονται, οι συνολικές εισροές (άρδευση και βροχόπτωση) καθώς και οι αθροιστικές τιμές της πραγματικής διαπνοής και ε- 148

ξάτμισης μαζί με το άθροισμα τους. Κεφάλαιο 5 ο Εφαρμογές και αποτελέσματα ημέρα του έτους 136 148 16 172 184 196 28 22 232 244 256 268 6 6 5 δυναμική εξάτμιση πραγματική εξάτμιση πραγματική διαπνοή δυναμική διαπνοή 5 ισοδύναμα ύψη νερού y (cm) 4 3 2 4 3 2 ισοδύναμα ύψη νερού y (cm) 1 1 16/5 28/5 9/6 21/6 3/7 15/7 27/7 8/8 2/8 1/9 13/9 25/9 ημερομηνία Σχήμα 5.19 Αθροιστικές τιμές δυναμικής και πραγματικής εξάτμισης και διαπνοής ημέρα του έτους 136 148 16 172 184 196 28 22 232 244 256 268 8 8 7 6 συνολικές εισροές πραγματική διαπνοή πραγματική εξάτμιση πραγματική διαπνοή + εξάτμιση 7 6 ισοδύναμα ύψη νερού y(cm) 5 4 3 5 4 3 ισοδύναμα ύψη νερού y(cm) 2 2 1 1 16/5 28/5 9/6 21/6 3/7 15/7 27/7 8/8 2/8 1/9 13/9 25/9 ημερομηνία Σχήμα 5.2 Αθροιστικές εισροές και εκροές νερού και το αποθηκευμένο νερό στο λυσίμετρο 1 149

Κεφάλαιο 5 ο Εφαρμογές και αποτελέσματα Στο Σχήμα 5.21 παρουσιάζεται η διακύμανση του αποθηκευμένου στο ριζόστρωμα νερού σε cm για την εκτέλεση με τους φυτικούς συντελεστές Παπαζαφειρίου (y Παπαζ. ), με τους ισοζυγιακά εκτιμημένους (y ισοζυγ. ) σε σύγκριση με τις αντίστοιχες μετρημένες τιμές (y meas. ). Ακόμη παρουσιάζονται τα ύψη νερού στο σημείο μόνιμης μάρανσης y PWP και στην υδατοϊκανότητα y FC. Στο Σχήμα αυτό παραλήφθηκε η εκτέλεση με τους φυτικούς συντελεστές του Allen et al. [1998] για λόγους γραφικής αποσυμφόρησης του σχήματος και για την ευκολία ανάγνωσης του μιας και η εκτέλεση αυτή σχεδόν ταυτίζεται με την εκτέλεση με τους φυτικούς συντελεστές του Παπαζαφειρίου [1999]. Στο Σχήμα αυτό φαίνεται η μεγάλη διαφορά που προκύπτει στο υδατικό ισοζύγιο με τη χρήση φυτικών συντελεστών του Παπαζαφειρίου [1999] καθώς η βελτίωση που προκαλείται με χρήση των ισοζυγιακά εκτιμημένων φυτικών συντελεστών. ημέρα του έτους 136 148 16 172 184 196 28 22 232 244 256 268 2 2 18 y PWP 18 y FC 16 y Παπαζ. y ισ οζυγ. 16 14 y meas. 14 ισοδύναμα ύψη νερού y(cm) 12 1 8 12 1 8 ισοδύναμα ύψη νερού y (cm) 6 6 4 4 2 2 16/5 28/5 9/6 21/6 3/7 15/7 27/7 8/8 2/8 1/9 13/9 25/9 ημερομηνία Σχήμα 5.21 Διακύμανση αποθηκευμένου νερού στο ριζόστρωμα με μετρημένες τιμές υγρασίας και εκτελέσεων μοντέλου με τους φυτικούς συντελεστές Παπαζαφειρίου και ισοζυγιακά εκτιμημένων Στον Πίνακα 5.7 παρουσιάζονται οι τιμές των συνιστωσών του υδατικού ισοζύγιου σε mm για τις τρεις εκτελέσεις (με χρήση των φυτικών συντελεστών Allen et al. [1998], Παπαζαφειρίου [1999] και του ισοζυγιακά εκτιμημένου) σε mm. Σε αυτό τον Πίνακα δίνονται οι τιμές της πραγματικής διαπνοής και εξάτμισης, οι συνολικές εισροές (ωφέλιμη βροχόπτωση και άρδευση) καθώς και η μεταβολή στις τιμές του αποθηκευμένου στο έ- δαφος νερού στην αρχή και στο τέλος της προσομοίωσης (16/5 και 25/9) όπως αυτές δί- 15

Κεφάλαιο 5 ο Εφαρμογές και αποτελέσματα νονται από το μοντέλο και όπως αυτή προκύπτει από τις μετρημένες τιμές υγρασίας. Το υδατικό ισοζύγιο προκύπτει από την αφαίρεση των συνολικών εισροών (ωφέλιμη βροχόπτωση και άρδευση) από τις συνολικές εκροές (πραγματική εξάτμιση και διαπνοή) θεωρώντας ότι η στράγγιση είναι μηδενική. Από τον Πίνακα 5.7 βλέπουμε την υπεροχή των αποτελεσμάτων της εκτέλεσης με τους ισοζυγιακά εκτιμημένους φυτικούς συντελεστές έναντι αυτών με βιβλιογραφικούς φυτικούς συντελεστές. Έτσι βλέπουμε το υδατικό ισοζύγιο της βλαστικής περιόδου με χρήση των φυτικών συντελεστών Παπαζαφειρίου είναι ίσο με -287.3 mm, με χρήση των φυτικών συντελεστών του Allen et al. -246.3 mm και με τους ισοζυγιακά εκτιμημένους ίσο με -31.6 mm. Όπως βλέπουμε αριθμητικά και οι τρεις εκτελέσεις του μοντέλου μέσω των διαφορών υγρασιών ΔΣθ 25/9-16/5, σε πολύ μικρότερο βαθμό οι βιβλιογραφικά εκτιμημένοι, δεν μπορούν να προβλέψουν το ελλειμματικό ισοζύγιο που προκύπτει από τη διαφορά των μετρημένων τιμών υγρασίας επιστρέφοντας πλεοναστικό ισοζύγιο. Πίνακας 5.7 Τιμές συνιστωσών υδατικού ισοζύγιου, του αποθηκευμένου νερού στο λυσίμετρο για κάθε set φυτικών συντελεστών φυτικοί συντελεστές συνιστώσες υδατικού Παπαζαφειρίου et al. εκτιμημένος Allen ισοζυγιακά ισοζύγιου (mm) πραγματική διαπνοή 31. 338.4 521.2 πραγματική εξάτμιση 19.2 112.8 144.7 πραγματική εξατμισοδιαπνοή 41.2 451.2 665.9 συνολικές εισροές (ωφ. βροχή και άρδευση) 697.5 μεταβολή αποθηκευμένου νερού στο λυσίμετρο βλαστικής περιόδου από 174.9 171.3 48.3 το μοντέλο (ΔΣθ 25/9-16/5 ) μεταβολή αποθηκευμένου νερού στο λυσίμετρο βλαστικής περιόδου από τις -39.58 μετρημένες τιμές (ΔΣθ 25/9-16/5 ) υδατικό ισοζύγιο βλαστικής περιόδου (ΕΤ-Rain-Irrigation) -287.3-246.3-31.6 5.7 Ανάλυση ευαισθησίας φυτικών συντελεστών και στατιστική αξιολόγηση αποτελεσμάτων του μοντέλου S.W.BA.CRO.S. Ανάλυση ευαισθησίας είναι η διερεύνηση της μεταβολής ορισμένων εξόδων ενός υπολογισμού, όταν οι είσοδοι στον υπολογισμό μεταβάλλονται. Όταν αναφερόμαστε σε μοντέλο προσομοίωσης ο σκοπός της ανάλυσης ευαισθησίας είναι ο προσδιορισμός των εισόδων ενός μοντέλου (παράμετροι και μεταβλητές εισόδου) στις οποίες οι έξοδοι είναι περισσότερο ευαίσθητες. Ο κύριος λόγος της αποδοχής μιας μελέτης ευαισθησίας είναι η αποτίμηση της πιθανής επίδρασης της αβεβαιότητας προσδιορισμού των παραμέτρων και 151

Κεφάλαιο 5 ο Εφαρμογές και αποτελέσματα μεταβλητών στα αποτελέσματα ενός μοντέλου. Ακόμη ένας λόγος για τη μελέτη ευαισθησίας είναι η αποτίμηση της επίδρασης των υποθέσεων που γίνονται από ένα μοντέλο καθώς και η διερεύνηση της συμπεριφοράς του [Αλεξίου 25]. Ο σκοπός της ανάλυσης ευαισθησίας που πραγματοποιήθηκε είναι η διερεύνηση της επίδρασης των διαφοροποιήσεων των τιμών των φυτικών συντελεστών στα αποτελέσματα της προσομοίωσης της εδαφικής υγρασίας με χρήση στατιστικών κριτηρίων. Τα τέσσερα set s δεδομένων αυξημένων κατά 1, 2, 3 και 5 % των τιμών των ισοζυγιακά υπολογισμένων φυτικών συντελεστών χρησιμοποιήθηκαν στην ανάλυση ευαισθησίας και παρουσιάζονται στον Πίνακα 5.8. Τα αποτελέσματα των στατιστικών κριτήριων (RMSE, ME και CRM) που επιστρέφει το μοντέλο μετά από χρήση των τιμών αυτών παρουσιάζονται στους Πίνακες 5.9.α,β και στα Σχήματα 5.22 και 5.23. Πίνακας 5.8 Χρησιμοποιούμενες τιμές φυτικών συντελεστών για την ανάλυση ευαισθησίας φυτικός συντελεστής ισοζυγιακά εκτιμημένος k c(ini).2525 k c(mid) 1.917 k c(end).5496 αύξηση κατά 1 % 2 % 3 % 5 %.2778.33.3283.3788.3.3.3.4 2.187 2.34 2.4921 2.8755 2.1 2.3 2.5 2.9.646.6595.7145.8244.6.65.7.8 Πίνακας 5.9.α Στατιστικά κριτήρια εκτέλεσης του μοντέλου με φυτικούς συντελεστές αυξημένους κατά 1 % και 2 % λυσίμετρο 1 αύξηση 1 % αύξηση 2 % στρώση (cm) -3 3-6 6-9 -3 3-6 6-9 RMSE (%) 31.443 34.826 27.468 26.853 31.536 25.54 ME (cm 3 cm -3 ).48.45.31.39.35.28 CD 1.58 1.58 1.5 1.46 1.45 1.46 CRM -.24 -.242 -.211 -.192 -.19 -.191 Πίνακας 5.9.β Στατιστικά κριτήρια εκτέλεσης του μοντέλου με φυτικούς συντελεστές αυξημένους κατά 3 % και 5 % λυσίμετρο 1 αύξηση 3 % αύξηση 5 % στρώση (cm) -3 3-6 6-9 -3 3-6 6-9 RMSE (%) 23.372 29.452 23.977 18.732 26.624 21.64 ME (cm 3 cm -3 ).35.29.26.17.21.22 CD 1.36 1.37 1.42 1.2 1.27 1.36 CRM -.151 -.155 -.176 -.84 -.114 -.15 152

Κεφάλαιο 5 ο Εφαρμογές και αποτελέσματα 5-3 cm.8-3 cm 4.6 RMSE (%) 3 ME (cm 3 cm -3 ).4 2.2 1 +% +1% +2% +3% +4% +5% αύξηση τιμών φυτικού συντελεστή (%) +% +1% +2% +3% +4% +5% αύξηση τιμών φυτικού συντελεστή (%) 5 3-6 cm.8 3-6 cm 4.6 RMSE (%) 3 ME (cm 3 cm -3 ).4 2.2 1 +% +1% +2% +3% +4% +5% αύξηση τιμών φυτικού συντελεστή (%) +% +1% +2% +3% +4% +5% αύξηση τιμών φυτικού συντελεστή (%) 5 6-9 cm.8 6-9 cm 4.6 RMSE (%) 3 ME (cm 3 cm -3 ).4 2.2 1 +% +1% +2% +3% +4% +5% αύξηση τιμών φυτικού συντελεστή (%) +% +1% +2% +3% +4% +5% αύξηση τιμών φυτικού συντελεστή (%) Σχήμα 5.22 Διακύμανση μέσου ανηγμένου τετραγωνικού σφάλματος RMSE (%) και μέσου σφάλματος ΜΕ (cm 3 cm -3 ) για τις διάφορες τιμές των φυτικών συντελεστών των τριών στρώσεων του λυσίμετρου 1 153

Κεφάλαιο 5 ο Εφαρμογές και αποτελέσματα -3 cm 3-6 cm -.1 -.1 CRM -.2 CRM -.2 -.3 -.3 -.4 -.4 +% +1% +2% +3% +4% +5% αύξηση τιμών φυτικού συντελεστή (%) +% +1% +2% +3% +4% +5% αύξηση τιμών φυτικού συντελεστή (%) 6-9 cm -.1 CRM -.2 -.3 -.4 +% +1% +2% +3% +4% +5% αύξηση τιμών φυτικού συντελεστή (%) Σχήμα 5.23 Διακύμανση συντελεστή ελλείμματος μάζας CRM για τις διάφορες τιμές φυτικών συντελεστών των τριών στρώσεων του λυσίμετρου 1 Όπως προκύπτει από τα Σχήματα 5.22 και 5.23 και τους Πίνακες 5.9.α,β η αύξηση των τιμών των φυτικών συντελεστών συνεπάγεται βελτίωση των στατιστικών κριτηρίων. Αυτό ήταν κάτι αναμενόμενο μιας και όπως είδαμε στη προηγούμενη Παράγραφο το υδατικό ισοζύγιο της καλλιεργητικής περιόδου που επέστρεφε το μοντέλο παρέμενε θετικό και όχι αρνητικό όπως επέστρεφαν οι μετρημένες τιμές. Η αύξηση αυτή βελτιώνει τα στατιστικά κριτήρια περισσότερο της δεύτερης στρώσης, λιγότερο της πρώτης στρώσης ενώ η τελευταία στρώση επηρεάζεται πολύ λίγο. Στα Σχήματα 5.24-5.32 παρουσιάζονται για το λυσίμετρο 1 οι προβλεπόμενες ανά στρώση υγρασίες χρησιμοποιώντας φυτικούς συντελεστές αυξημένους κατά 1 %, 3 % και 5 %. Η εκτέλεση με φυτικούς συντελεστές αυξημένους κατά 2 % παραλήφ- 154

Κεφάλαιο 5 ο Εφαρμογές και αποτελέσματα θηκε για λόγους οικονομίας χώρου. Όπως φαίνεται και από αυτά τα σχήματα η αύξηση των τιμών των φυτικών συντελεστών συνεπάγεται καλύτερη προσέγγιση των μετρημένων από τις υπολογισμένες από το μοντέλο τιμών. άρδευση - βροχόπτωση (mm) 2 4 6 8 ημερομηνία 15/5 3/5 14/6 29/6 14/7 29/7 13/8 28/8 12/9 27/9 2 4 6 8 θ v (cm 3 cm -3 ).5.4.3.2.1 θ meas θ FC θ PWP θ comp ωφ. βροχόπτωση άρδευση.. 135 15 165 18 195 21 225 24 255 27 ημέρα του έτους Σχήμα 5.24 Σύγκριση υπολογισμένων από το μοντέλο υγρασιών θ comp της στρώσης (-3) του λυσίμετρου 1 με τις μετρημένες τιμές θ meas, με αύξηση των ισοζυγιακά υπολογισμένων φυτικών συντελεστών κατά 1 %.5.4.3.2.1 155

Κεφάλαιο 5 ο Εφαρμογές και αποτελέσματα άρδευση - βροχόπτωση (mm) 2 4 6 8 ημερομηνία 15/5 3/5 14/6 29/6 14/7 29/7 13/8 28/8 12/9 27/9 2 4 6 8 θ v (cm 3 cm -3 ).5.4.3.2.1 θ meas θ FC θ PWP θ comp ωφ. βροχόπτωση άρδευση.. 135 15 165 18 195 21 225 24 255 27 ημέρα του έτους Σχήμα 5.25 Σύγκριση υπολογισμένων από το μοντέλο υγρασιών θ comp της στρώσης (3-6) του λυσίμετρου 1 με τις μετρημένες τιμές θ meas, με αύξηση των ισοζυγιακά υπολογισμένων φυτικών συντελεστών κατά 1 %.5.4.3.2.1 άρδευση - βροχόπτωση (mm) 2 4 6 8 ημερομηνία 15/5 3/5 14/6 29/6 14/7 29/7 13/8 28/8 12/9 27/9 2 4 6 8 θ v (cm 3 cm -3 ).5.4.3.2.1 θ meas θ FC θ PWP θ comp ωφ. βροχόπτωση άρδευση.. 135 15 165 18 195 21 225 24 255 27 ημέρα του έτους Σχήμα 5.26 Σύγκριση υπολογισμένων από το μοντέλο υγρασιών θ comp της στρώσης (6-9) του λυσίμετρου 1 με τις μετρημένες τιμές θ meas, με αύξηση των ισοζυγιακά υπολογισμένων φυτικών συντελεστών κατά 1 %.5.4.3.2.1 156

Κεφάλαιο 5 ο Εφαρμογές και αποτελέσματα άρδευση - βροχόπτωση (mm) 2 4 6 8 ημερομηνία 15/5 3/5 14/6 29/6 14/7 29/7 13/8 28/8 12/9 27/9 2 4 6 8 θ v (cm 3 cm -3 ).5.4.3.2.1 θ meas θ FC θ PWP θ comp ωφ. βροχόπτωση άρδευση.. 135 15 165 18 195 21 225 24 255 27 ημέρα του έτους Σχήμα 5.27 Σύγκριση υπολογισμένων από το μοντέλο υγρασιών θ comp της στρώσης (-3) του λυσίμετρου 1 με τις μετρημένες τιμές θ meas, με αύξηση των ισοζυγιακά υπολογισμένων φυτικών συντελεστών κατά 3 %.5.4.3.2.1 άρδευση - βροχόπτωση (mm) 2 4 6 8 ημερομηνία 15/5 3/5 14/6 29/6 14/7 29/7 13/8 28/8 12/9 27/9 2 4 6 8 θ v (cm 3 cm -3 ).5.4.3.2.1 θ meas θ FC θ PWP θ comp ωφ. βροχόπτωση άρδευση.. 135 15 165 18 195 21 225 24 255 27 ημέρα του έτους Σχήμα 5.28 Σύγκριση υπολογισμένων από το μοντέλο υγρασιών θ comp της στρώσης (3-6) του λυσίμετρου 1 με τις μετρημένες τιμές θ meas, με αύξηση των ισοζυγιακά υπολογισμένων φυτικών συντελεστών κατά 3 %.5.4.3.2.1 157

Κεφάλαιο 5 ο Εφαρμογές και αποτελέσματα άρδευση - βροχόπτωση (mm) 2 4 6 8 ημερομηνία 15/5 3/5 14/6 29/6 14/7 29/7 13/8 28/8 12/9 27/9 2 4 6 8 θ v (cm 3 cm -3 ).5.4.3.2.1 θ meas θ FC θ PWP θ comp ωφ. βροχόπτωση άρδευση.. 135 15 165 18 195 21 225 24 255 27 ημέρα του έτους Σχήμα 5.29 Σύγκριση υπολογισμένων από το μοντέλο υγρασιών θ comp της στρώσης (6-9) του λυσίμετρου 1 με τις μετρημένες τιμές θ meas, με αύξηση των ισοζυγιακά υπολογισμένων φυτικών συντελεστών κατά 3 %.5.4.3.2.1 άρδευση - βροχόπτωση (mm) 2 4 6 8 ημερομηνία 15/5 3/5 14/6 29/6 14/7 29/7 13/8 28/8 12/9 27/9 2 4 6 8 θ v (cm 3 cm -3 ).5.4.3.2.1 θ meas θ FC θ PWP θ comp ωφ. βροχόπτωση άρδευση.. 135 15 165 18 195 21 225 24 255 27 ημέρα του έτους Σχήμα 5.3 Σύγκριση υπολογισμένων από το μοντέλο υγρασιών θ comp της στρώσης (-3) του λυσίμετρου 1 με τις μετρημένες τιμές θ meas, με αύξηση των ισοζυγιακά υπολογισμένων φυτικών συντελεστών κατά 5 %.5.4.3.2.1 158

Κεφάλαιο 5 ο Εφαρμογές και αποτελέσματα άρδευση - βροχόπτωση (mm) 2 4 6 8 ημερομηνία 15/5 3/5 14/6 29/6 14/7 29/7 13/8 28/8 12/9 27/9 2 4 6 8 θ v (cm 3 cm -3 ).5.4.3.2.1 θ meas θ FC θ PWP θ comp ωφ. βροχόπτωση άρδευση.. 135 15 165 18 195 21 225 24 255 27 ημέρα του έτους Σχήμα 5.31 Σύγκριση υπολογισμένων από το μοντέλο υγρασιών θ comp της στρώσης (3-6) του λυσίμετρου 1 με τις μετρημένες τιμές θ meas, με αύξηση των ισοζυγιακά υπολογισμένων φυτικών συντελεστών κατά 5 %.5.4.3.2.1 άρδευση - βροχόπτωση (mm) 2 4 6 8 ημερομηνία 15/5 3/5 14/6 29/6 14/7 29/7 13/8 28/8 12/9 27/9 2 4 6 8 θ v (cm 3 cm -3 ).5.4.3.2.1 θ meas θ FC θ PWP θ comp ωφ. βροχόπτωση άρδευση.. 135 15 165 18 195 21 225 24 255 27 ημέρα του έτους Σχήμα 5.32 Σύγκριση υπολογισμένων από το μοντέλο υγρασιών θ comp της στρώσης (6-9) του λυσίμετρου 1 με τις μετρημένες τιμές θ meas, με αύξηση των ισοζυγιακά υπολογισμένων φυτικών συντελεστών κατά 5 %.5.4.3.2.1 159

Κεφάλαιο 5 ο Εφαρμογές και αποτελέσματα Για τα παραπάνω set s φυτικών συντελεστών στον Πίνακα 5.1 παρουσιάζεται το υδατικό ισοζύγιο της καλλιεργητικής περιόδου για τις εκτελέσεις με τα διάφορα set s φυτικών συντελεστών. Πίνακας 5.1 Υδατικό ισοζύγιο των εκτελέσεων για κάθε set φυτικών συντελεστών υδατικό ισοζύγιο (mm) φυτικοί συντελεστές Allen ισοζυγιακός Παπαζαφειρίου ισοζυγιακός et al. +1 % +2 % +5 % δυναμική εξατμισοδιαπνοή 497.87 537.27 791.23 87.38 949.27 128.5 πραγματική εξατμισοδιαπνοή 41.2 451.2 665.9 695.7 77.4 716.2 συνολικές εισροές (ωφέλιμη βροχόπτωση και άρδευση) 697.5 μεταβολή αποθηκευμένου νερού στο λυσίμετρο από μετρημένες τιμές (ΔΣθ 25/9 - ΔΣθ 16/5 ) -39.58 πραγματική εξατμισοδιαπνοή - συνολικές εισροές (ΕΤ-Rain-Irrigation) -287.3-246.3-31.6-1.8 9.9 18.7 υδατικό ισοζύγιο βλαστικής περιόδου πραγματική εξατμισοδιαπνοή - συνολικές εισροές + μεταβολή αποθηκευμένου νερού από μετρημένες τιμές (ΔΣθ 25/9 - ΔΣθ 16/5 ) -326.88-285.88-71.18-41.38-29.69-2.88 Στον Πίνακα 5.1 στην τελευταία του γραμμή παρουσιάζεται το υδατικό ισοζύγιο της βλαστικής περιόδου. Όπως φαίνεται η καλύτερη εκτέλεση - επιβεβαιωμένη και από το υδατικό ισοζύγιο - είναι αυτή στην οποία επιλέχθηκε η αύξηση κατά 5 % των τιμών των φυτικών συντελεστών δίνοντας το μικρότερο υδατικό ισοζύγιο (-2.88 mm). Στον ίδιο Πίνακα φαίνεται και το πολύ μεγάλο σφάλμα στο οποίο θα οδηγούμασταν μετά από τη χρήση των βιβλιογραφικών φυτικών συντελεστών (Παπαζαφειρίου -326.88 mm και Allen et al. -285.88). Το σφάλμα αυτό ελαττώνεται πάρα πολύ - κατά 2 mm και πλέον - επιλέγοντας τους ισοζυγιακά εκτιμημένους φυτικούς συντελεστές (-71.18 mm). Η περαιτέρω βελτίωση που προκαλείται από τις αυξήσεις των φυτικών συντελεστών (+1 %, +2 % και 5 %) είναι πολύ μικρότερη, της τάξης των 5 mm περίπου, σε σχέση με αυτήν που προκλήθηκε από την επιλογή των ισοζυγιακά εκτιμημένων σε σχέση με τους βιβλιογραφικούς φυτικούς συντελεστές. Τέλος στον Πίνακα 5.11 παρουσιάζεται η συνολική ροή νερού (σε mm) από το κάτω όριο για όλη την καλλιεργητική περίοδο των εκτελέσεων του μοντέλου με όλα τα set s φυτικών συντελεστών. Οι βιβλιογραφικοί φυτικοί συντελεστές δίνουν μεγάλες τιμές για τη στράγγιση. Συγκεκριμένα για την εκτέλεση με τους φυτικούς συντελεστές του Παπαζαφειρίου [1999] η στράγγιση ισούται με 144 mm και για αυτήν με τους φυτικούς συντε- 16

Κεφάλαιο 5 ο Εφαρμογές και αποτελέσματα λεστές των Allen et al. [1998] ισούται με 17 mm. Σε αντίθεση με τους βιβλιογραφικούς φυτικούς συντελεστές, οι ισοζυγιακοί καθώς και οι αυξημένες τιμές αυτών (κατά 1 %, 2 %, 3 % και 5 %) προβλέπουν τις μετρήσεις της Παραγράφου 4.9 δίνοντας μηδενική στράγγιση. Πίνακας 5.11 Συνολική ροή νερού από την κάτω οριακή συνθήκη (σε mm) για τις εκτελέσεις με όλα τα set s φυτικών συντελεστών Allen ισοζυ- ισοζυγιακός Παπαζαφειρίου et al. γιακός +1 % +2 % +3 % +5 % 144. 17...... 161

Κεφάλαιο 6 ο Ανασκόπηση, συμπεράσματα Κεφάλαιο 6 ο Ανασκόπηση, συμπεράσματα 6.1 Ανασκόπηση Σκοπός της παρούσας διατριβής ήταν η μελέτη της κίνησης του εδαφικού νερού σε ένα πειραματικό λυσίμετρων ελεύθερης στράγγισης, καλλιεργούμενο με βαμβάκι, στο Ινστιτούτο Εγγείων Βελτιώσεων του Εθνικού Ιδρύματος Αγροτικής Έρευνας στη Σίνδο Θεσσαλονίκης. Η μελέτη αυτή απαιτεί την πραγματοποίηση μετρήσεων στο έδαφος των λυσίμετρων (μηχανική σύσταση, υδραυλικές ιδιότητες, μέτρηση υγρασίας), στην καλλιέργεια του βαμβακιού (βάθος ριζοστρώματος, δείκτης φυλλικής επιφάνειας) και μετεωρολογικές (μέσω του εγκαταστημένου μετεωρολογικού σταθμού του πειραματικού) και έλαβαν χώρα την καλλιεργητική περίοδο του 27. Συγκεκριμένα για την μέτρηση της υγρασίας χρησιμοποιήθηκαν δύο αισθητήρες FDR. Οι αισθητήρες αυτοί φάνηκε ότι έχουν - μετά την βαθμονόμησή τους - πολύ καλή απόκριση στις εισροές νερού (άρδευση / βροχόπτωση) και χρησιμοποιήθηκαν για τον προσδιορισμό των τοπικών αναγκών σε νερό της καλλιέργειας του βαμβακιού. Ακόμη φάνηκε ότι η χρησιμοποίηση των μη βαθμονομημένων τιμών υγρασίας θα οδηγούσε σε σημαντικά σφάλματα. Ως δευτερεύων σκοπός της διατριβής αποτέλεσε ο υπολογισμός ενός τοπικού φυτικού συντελεστή της καλλιέργειας του βαμβακιού με τη βοήθεια της μεθόδου του υδατικού ισοζύγιου και με τη χρήση των βαθμονομημένων τιμών υγρασίας. Οι φυτικοί συντελεστές που εξήχθησαν με τη μέθοδο αυτή ικανοποιούσαν τις αυξημένες ανάγκες σε νερό της καλλιέργειας του βαμβακιού. Η στοιχειοθέτηση της πιστότητας αυτών των φυτικών συντελεστών σε τοπικό επίπεδο σε σχέση με αυτούς που βρέθηκαν στην βιβλιογραφία έγινε και μέσω του υδατικού ισοζύγιου της καλλιεργητικής περιόδου αλλά και μέσω της εφαρμογής τους στο μαθηματικό μοντέλο S.W.BA.CRO.S. [Babajimopoulos et al. 1995]. Και οι δύο αυτές εφαρμογές έδειξαν την ξεκάθαρη υπεροχή των τοπικών φυτικών συντελεστών έναντι των βιβλιογραφικών τόσο σε ημερήσιο βήμα (μέσω του μοντέλου) όσο και σε επίπεδο καλλιεργητικής περιόδου (μέσω του υδατικού ισοζυγίου καλλιέργειας). Τέλος, όπως και επαληθεύτηκε στην παρούσα διατριβή, η έλλειψη ικανού περιβάλλοντα χώρου γύρω από ένα πειραματικό αγρό μικρού εμβαδού μπορεί να προκαλέσει αύξηση - σε ση- 162

Κεφάλαιο 6 ο Ανασκόπηση, συμπεράσματα μαντικό βαθμό - των αναγκών της καλλιέργειας. 6.2 Συμπεράσματα Η περιγραφή και η προσπάθεια προσομοίωσης ενός εξαιρετικά πολύπλοκου φυσικού φαινομένου, όπως αυτό της μεταβολής της εδαφικής υγρασίας σε ένα καλλιεργούμενο αγρό με τη χρήση ενός μαθηματικού μοντέλου, αυτόματα συνεπάγεται κάποια διαφορά μεταξύ των προβλέψεων που επιστρέφει αυτή η προσομοίωση και των μετρήσεων που αντιπροσωπεύουν την πραγματική κατάσταση. Η διαφορά αυτή είναι αναμενόμενη όσο λεπτομερές και αν είναι ένα μοντέλο λόγω της πολυπλοκότητας και της έλλειψης διερεύνησης όλων των παραγόντων που υπεισέρχονται στο φυσικό φαινόμενο. Στην παρούσα διατριβή έγινε η χρήση το μοντέλου S.W.BA.CRO.S. για την περιγραφή της κίνησης του εδαφικού νερού σε ένα πειραματικό αγρό με λυσίμετρα. Η χρήση λυσίμετρων φαίνεται να αποτελεί ένα πολύ καλό εργαλείο για τη διερεύνηση ανάλογων και όχι μόνο προβλημάτων. Η ευκολία που δίνει για ακριβή υπολογισμό φάσεων του υδρολογικού κύκλου δίνει τη δυνατότητα στον επιστήμονα να επικεντρωθεί και να διερευνήσει άλλους παράγοντες του υδατικού ισοζύγιου. Παράλληλα ένας συνδυασμός λυσίμετρων με αισθητήρες μέτρησης της υγρασίας μπορεί να αποτελέσει ένας πολύ καλό συνδυασμό δίνοντας τη δυνατότητα για ακριβέστερες και ποιοτικότερες μετρήσεις. Η μέτρηση της υγρασίας με τους αισθητήρες Diviner 2 και EnviroScan φαίνεται ότι είναι εξαιρετικά ακριβής με πολύ καλή επαναληψιμότητα μετρήσεων μετά βέβαια από τη βαθμονόμησή τους. Η δυνατότητα που δίνουν για μετρήσεις υγρασίας ανά δέκα εκατοστά βάθους και με ωριαίο βήμα μπορούν να βοηθήσουν ιδιαίτερα για τη μελέτη της δυναμικής του φαινομένου της κίνησης του νερού σε συνθήκες άρδευσης, βροχόπτωσης. Η βαθμονόμηση όπως παρουσιάσθηκε στο Κεφάλαιο 4 κρίνεται απαραίτητη μιας και η χρήση μη βαθμονομημένων τιμών θα οδηγούσε σε μεγάλες αποκλίσεις των τιμών της υγρασίας. Η βαθμονόμηση των οργάνων είναι μια διαδικασία επίπονη που μπορεί να μην δώσει ικανοποιητικά αποτελέσματα όπως είδαμε στα λυσίμετρα 3 και 4 (Πίνακες 4.26 και 4.28). Μετά την επιτυχή βαθμονόμηση των αισθητήρων εδαφικής υγρασίας των λυσίμετρων 1 και 2 λόγω της ασυμφωνίας των μετρήσεων υγρασίας με τις μετρημένες τιμές της βροχόπτωσης επιλέχθηκε η μέθοδος της Soil Conservation Service [USDA Soil Conservation Service 1972, 1986] (Παράγραφος 2.3.7) με τον απορροϊκό συντελεστή για τον υπολογισμό της απορροϊκής και μέσω αυτής της ωφέλιμης βροχόπτωσης. Παρά το γεγονός πως πρόκειται για μία στατιστική - εμπειρική μέθοδο τα αποτελέσματα που έδωσε συμβαδίζουν με τα αποτελέσματα των μετρημένων τιμών εδαφικής υγρασίας. Μέσω των μετρήσεων υγρασίας και της μεθόδου του υδατικού ισοζύγιου προέκυ- 163

Κεφάλαιο 6 ο Ανασκόπηση, συμπεράσματα ψαν φυτικοί συντελεστές για την καλλιέργεια του βαμβακιού οι οποίοι όπως τεκμηριώνεται από το μαθηματικό μοντέλο και από το ισοζύγιο της καλλιεργητικής περίοδο ικανοποιούν πολύ καλύτερα τις αυξημένες απαιτήσεις που προέκυψαν για τη συγκεκριμένη καλλιέργεια σε σχέση με τους υπάρχοντες βιβλιογραφικούς. Έτσι από τα λυσίμετρα 1 και 2 προέκυψαν δύο φυτικοί συντελεστές οι οποίοι παρουσιάζουν πολύ μικρές διαφορές μεταξύ τους και αρκετή διαφορά από τους βιβλιογραφικούς φυτικούς συντελεστές [Allen et al. 1998, Παπαζαφειρίου 1999] (Πίνακας 5.3). Οι φυτικοί συντελεστές αυτοί δεν αποτελούν τον κανόνα, αντίθετα αφορούν το συγκεκριμένο πειραματικό και τις συγκεκριμένες μικροκλιματικές συνθήκες, που δημιούργησαν η έλλειψη περιβάλλοντα χώρου, η γειτνίαση του πειραματικού με ανισοϋψή αντικείμενα (κτίσματα, καλλιέργεια καλαμποκιού), οι οποίες προκάλεσαν αύξηση στις τιμές της εξατμισοδιαπνοής της καλλιέργειας. Πριν την εφαρμογή του μοντέλου επιλέχθηκε η ρύθμιση των τιμών της κορεσμένης υδραυλικής αγωγιμότητας - λόγω της ανυπαρξίας αξιόπιστης μεθόδου υπολογισμού της και ασυμφωνίας τιμών των διάφορων μεθόδων μέτρησής της - μέσω της δυνατότητας που δίνει το μοντέλο για αυτόματη ρύθμιση. Η ρύθμιση αυτή έλαβε χώρα για τις πρώτες ημέρες του πειραματικού και μέχρι να ολοκληρωθεί η φύτρωση της καλλιέργειας, μέρες στις οποίες η εξάτμιση είναι ο αποκλειστικός λόγος μείωσης της υγρασίας εδάφους. Για την αύξηση της ακρίβειας υπολογισμού της εξάτμισης από το έδαφος υιοθετήθηκε από το μοντέλο η σχέση [2.1] [Monteith 1965, Allen et al. 1994]. Με βάση τα αποτελέσματα της ρύθμισης της κορεσμένης υδραυλικής αγωγιμότητας έγινε εφαρμογή του μοντέλου για το λυσίμετρο 1. Οι εκτελέσεις έγιναν με χρήση βιβλιογραφικών φυτικών συντελεστών και των ισοζυγιακά υπολογισμένων για τον έλεγχο και την επιβεβαίωσή τους. Η υπεροχή των αποτελεσμάτων με χρήση ισοζυγιακά υπολογισμένων ήταν ξεκάθαρη. Η εκτέλεση αυτή προσομοιώνει πολύ ικανοποιητικά τις τιμές των μετρημένων τιμών υγρασίας για όλα τα βάθη του λυσίμετρου. Παρόλη την υπεροχή της χρήσης των ισοζυγιακά εκτιμημένων φυτικών συντελεστών όλες οι εκτελέσεις (και με βιβλιογραφικούς συντελεστές και με ισοζυγιακά υπολογισμένους) υπερεκτιμούν το υδατικό ισοζύγιο σε διαφορετικό ποσοστό βέβαια η κάθε μία. Η ανάλυση ευαισθησίας των τιμών των φυτικών συντελεστών έδειξε ότι η περαιτέρω αύξηση των τιμών τους θα μπορούσε να βελτιώσει περισσότερο τα αποτελέσματα του μοντέλου. Τέλος η απόδοση της καλλιέργειας παρουσιάζει μια παραδοξότητα όσον αφορά τις τιμές της και το γεγονός ότι και τα τέσσερα λυσίμετρα έλαβαν την ίδια ποσότητα νερού στον ίδιο χρόνο, ενώ παρουσίαζαν και την ίδια πυκνότητα φύτευσης. Όπως είδαμε στο Κεφάλαιο 4 οι τιμές αυτές (Πίνακας 4.32) παρουσιάζουν μεγάλη διαφοροποίηση μεταξύ τους (μέγιστη τιμή 381 και ελάχιστη 259.25 kg/στρ.). Η διαφοροποίηση αυτή μπορεί να 164

Κεφάλαιο 6 ο Ανασκόπηση, συμπεράσματα δικαιολογηθεί από το μικρό εμβαδό των λυσίμετρων (4 m 2 ) και τη μη αντιπροσώπευση της απόδοσης μέσω τόσο μικρού δείγματος. Παρά την όποια διαφοροποίηση στις τιμές της απόδοσης ο μέσος όρος και των τεσσάρων λυσίμετρων (316.25 kg/στρ.) κρίνεται πολύ ικανοποιητικός και βρίσκεται αρκετά πάνω από τον ελληνικό μέσο όρο απόδοσης των 275 kg/στρ.. 6.3 Προτάσεις και επέκτασης έρευνας Βάση της ανασκόπησης όλων των διαδικασιών μπορούν να επισημανθούν τα παρακάτω σημεία για μελλοντική έρευνα : Η ενσωμάτωση στο μοντέλο S.W.BA.CRO.S. χαρακτηριστικών σημαντικών για την προσομοίωση του νερού στο έδαφος. Το μοντέλο θα μπορούσε να λαμβάνει υπόψη του την υστερητική φύση της χαρακτηριστικής καμπύλης υγρασίας καθώς και την ιδιαίτερη φύση της κορεσμένης υδραυλικής αγωγιμότητας. Η χρήση μοντέλων δισδιάστατων ή τρισδιάστατων ικανών ώστε να προσομοιώνουν την επιλεκτική ροή του νερού (preferential flow) μέσω του μακροπορώδους και του συνυπολογισμού της επίδρασης αυτού στις υδραυλικές ιδιότητες του εδάφους. Μετατροπή και εκτέλεση του μοντέλου S.W.BA.CRO.S. για ωριαία δεδομένα εισόδου (βροχόπτωσης / άρδευσης) στο λυσίμετρο 2 και σύγκριση των αποτελεσμάτων του με αυτά του λυσίμετρου 1 Η επανάληψη της καλλιεργητικής περιόδου για περισσότερα του ενός χρόνια (τουλάχιστον τρία χρόνια σύμφωνα με τη συνήθη πρακτική αντιμετώπισης προβλημάτων φυτικών συντελεστών της διεθνούς βιβλιογραφίας) για τη διερεύνηση του φυτικού συντελεστή. Η επανάληψη αυτή θα έπρεπε να συνδυαστεί παράλληλα με μεταβολή της επιφάνειας του περιβάλλοντα χώρου των λυσίμετρων και διερεύνηση της επίδρασης των μεταβολών αυτών στις τιμές της εξατμισοδιαπνοής. Εφαρμογή διαφορετικών μεταχειρίσεων δόσεων άρδευσης - λίπανσης και υπολογισμού της επίδρασης αυτών στην απόδοση της καλλιέργειας μέσω της ευκολίας που παρέχεται από τη χρήση λυσίμετρων. Τέλος ένα γενικότερο σχόλιο για τη χρήση μαθηματικών μοντέλων όσο αφορά τη γνώση των διαδικασιών για τις αλληλεπιδράσεις στο σύστημα έδαφος - φυτό - περιβάλλον που απαιτείται να έχει ο χρήστης των μοντέλων. Η χρησιμοποίηση των μοντέλων με τη λογική των black boxes μπορεί να οδηγήσει σε εξωπραγματικά αποτελέσματα και να δημιουργήσει εσφαλμένες αντιλήψεις για τη δυναμική και την εξέλιξη του υπό έρευνα φαινομένου. 165

Περίληψη / Abstract Περίληψη / Abstract Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών Ειδίκευση Γεωργικής Μηχανικής και Υδατικών Πόρων Τομέας Εγγείων Βελτιώσεων, Εδαφολογίας και Γεωργικής Μηχανικής Γεωπονική Σχολή, Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Πειραματική και θεωρητική μελέτη της κίνησης του νερού στην ακόρεστη ζώνη του εδάφους με τη χρήση λυσίμετρων Μεταπτυχιακή διατριβή : Χαράλαμπου Γ. Παρασκευά, Γεωπόνου Επιβλέποντες καθηγητές : Χρήστος Σ. Μπαμπατζιμόπουλος, Καθηγητής Πανταζής Ε. Γεωργίου, Λέκτορας Περίληψη Σε πειραματικό αγρό του Ινστιτούτου Εγγείων Βελτιώσεων του Εθνικού Ιδρύματος Αγροτικής Έρευνας στη Σίνδο Θεσσαλονίκης μελετήθηκε η δυναμική του εδαφικού νερού με τη βοήθεια τεσσάρων λυσίμετρων ελεύθερης στράγγισης σε καλλιέργεια βαμβακιού (Gossypium hirsutum L.) την καλλιεργητική περίοδο του 27. Τα λυσίμετρα αυτά είχαν διαταραγμένο εδαφικό προφίλ βάθους 9 cm και εμβαδό 4 m 2 το καθένα. Η μελέτη της δυναμικής του εδαφικού νερού έγινε με το μαθηματικό μοντέλο S.W.BA.CRO.S. το οποίο επιλύει τη μονοδιάστατη κίνηση του νερού στο έδαφος με την μέθοδο των πεπερασμένων διαφορών. Τα δεδομένα που συγκεντρώθηκαν αποτέλεσαν στοιχεία εισόδου για την εφαρμογή του μοντέλου. Τα δεδομένα αυτά αφορούσαν τα μετεωρολογικά στοιχεία της περιοχής μελέτης (μέσω του εγκατεστημένου μετεωρολογικού σταθμού), τον προσδιορισμό των εδαφολογικών και υδραυλικών ιδιοτήτων του εδάφους (μηχανική σύσταση, χαρακτηριστική καμπύλη εδαφικής υγρασίας, κορεσμένη υδραυλική αγωγιμότητα), τα χαρακτηριστικά της καλλιέργειας (διακύμανση βάθους ριζοστρώματος και δείκτη φυλλικής επιφάνειας LAI), τη στράγγιση και τον υπολογισμό της διακύμανσης της εδαφικής υγρασίας. Η άρδευση της καλλιέργειας γινόταν με τη μέθοδο της στάγδην άρδευσης. Ο προσδιορισμός της εδαφικής υγρασίας γινόταν με ωριαίο (σε ένα λυσίμετρο) και ημερήσιο βήμα (στα υπόλοιπα τρία) για όλη την εδαφική κατατομή με τους αισθητήρες EnviroScan και Diviner 2.Οι αισθητήρες αυτοί κάνουν χρήση της τεχνολογίας FDR (frequency-domain 166

Περίληψη / Abstract reflectometry) και βαθμονομήθηκαν με βαρυμετρικά δείγματα υγρασίας. Με τα αποτελέσματα υγρασίας που προέκυψαν από τη βαθμονόμηση υπολογίσθηκε ένας τοπικός φυτικός συντελεστής ανά στάδιο καλλιέργειας του βαμβακιού κάνοντας χρήση της μεθόδου του υδατικού ισοζυγίου. Οι φυτικοί αυτοί συντελεστές ικανοποιούσαν ισοζυγιακά τις αυξημένες ανάγκες της καλλιέργειας τόσο σε επίπεδο ημέρας όσο και σε επίπεδο καλλιεργητικής περιόδου. Ο έλεγχος και η αξιολόγησή τους έγιναν με την εφαρμογή τους στο μοντέλο S.W.BA.CRO.S.. Η εφαρμογή αυτή βελτίωσε κατά πολύ τα αποτελέσματα του μοντέλου σε σχέση με τις εκτελέσεις με βιβλιογραφικούς φυτικούς συντελεστές. Τέλος, η ανάλυση ευαισθησίας των τιμών των φυτικών συντελεστών έδειξε ότι η περαιτέρω αύξηση των τιμών των φυτικών συντελεστών θα προκαλούσε βελτίωση των αποτελεσμάτων του μοντέλου. Postgraduate Course of Agricultural Engineering and Water Resources Department of Hydraulics, Soil Science and Agricultural Engineering Faculty of Agriculture, Aristotle University of Thessaloniki Experimental and theoretical study of the water movement in the vadose zone using lysimeters M.Sc. Thesis : Charalampos G. Paraskevas, Agricultural Engineer Supervisor teachers : Christos S. Babajimopoulos, Professor Pantazis E. Georgiou, Lecturer Abstract The soil water dynamics was studied out in four free-drainage lysimeters at the Land Reclamation Institute of the National Agricultural Research Foundation in Sindos, Greece. The lysimeters were cultivated with cotton (Gossypium hirsutum L.) during the cultivation period of the year 27. The lysimeters had a surface area of 4 m 2 and a soil depth of 9 cm. The water movement in the soil was studied with the S.W.BA.CRO.S. model, which solves Richards equation with the Douglas-Jones predictor-corrector method. Input data to the model included the meteorological data collected from a meteorological station next to the lysimeters, the hydraulic parameters of the soil profile (soil water retention curve, saturated hydraulic conductivity), the rooting depth and the leaf area index (LAI) function of the cotton. A drip irrigation was applied to all the lysimeters. Soil moisture was measured in hourly (for one lysimeter) and daily intervals (for the remain- 167

Περίληψη / Abstract ing three lysimetrs) for the whole soil profile with the EnviroScan and Diviner 2 sensors. These sensors make use of FDR (frequency-domain reflectometry) technology and were calibrated with gravimetric moisture samples. With the calibrated soil moisture results, local crop coefficients were calculated for each stage of the cotton s growing period, using the method of the water balance. These coefficients were representative of the increased water requirements of the cotton on a daily and a yearly basis. The crop coefficients were evaluated with the model S.W.BA.CRO.S.. The results of the model were superior to those obtained with bibliographic crop coefficients. A sensitivity analysis showed that an increase to the values of the crop coefficients could further improve the results obtained by the model. 168

Βιβλιογραφία Βιβλιογραφία Ξενόγλωσση βιβλιογραφία Abdou H.M. and Flury M. [24] Simulation of water flow and solute transport in freedrainage lysimeters and field soils with heterogeneous structures European Journal of Soil Science, June 24, 55, 229-241. Aboukhaled A., Alfaro A. and Smith A. [1982] Lysimeters FAO, Irrigation and Drainage Paper 39, Rome, Italy. Al-Khafaf S., Wierenga P.J. and Williams B.C. [1978] Evaporative flux from irrigated cotton as related to leaf area index, soil water and evaporative demand Agronomy Journal, 7, 912-917. Allen R.G., Jensen M.E., Wright J.L. and Burman R.D. [1989] Operational estimates of reference evapotranspiration Agronomy Journal, 81(4), 65-662. Allen R.G., Howell T.A., Pruitt W.O., Walter I.A. and Jensen M.E. [1991a] Lysimeter for evapotranspiration and environmental measurements Proceedings of the International Symposium on Lysimetry, Honolulu, Hawaii, 23-25 July. Allen R.G., Pruitt W.O. and Jensen M.E. [1991b] Environmental requirements for lysimeters Proceedings of the International Symposium on Lysimetry «Lysimeters for evapotranspiration and environmental measurements» editors Allen R.G., Howell T.A., Pruitt W.O., Walter I.A., Jensen M.E., Honolulu, Hawaii, 23-25 July, 17-181. Allen R.G., Pereira L.S., Raes D. and Smith M. [1998] Crop Evapotranspiration : Guidelines for Computing Crop Water Requirements FAO Irrigation and Drainage Paper, No 56, 3. Allen R.G. and Pruitt W.O. [1991] FAO-24 reference evapotranspiration factors Journal of Irrigation and Drainage Engineering, 117(5), 758-774. Allen R.G., Smith M., Perrier A. and Pereira L.S. [1994] An update for the definition and for the calculation of reference evapotranspiration International Commission on Irrigation & Drainage (ICID) Bulletin, 43(2), 1-92. Anadranistakis M., Liakatas A., Kerkides P., Rizos S., Ganosis J. and Poulovassilis A. [2] Crop water requirements model tested for crops grown in Greece Agricultural Water Management, 45, 297-316. Annandale J., Jovanovic N., Campbell G., Sautoy N. and Benadi N. [23] A two dimensional water balance model for micro-irrigated hedgerow tree crops Irrigation Science (4/23), 157-17. Antonopoulos V.Z. [1997] Simulation of soil moisture dynamics on irrigated cotton in semi-arid climates Agricultural Water Management, 34, 233-246. Antonopoulos V.Z. [2] Modelling of soil water dynamics in an irrigated corn field using direct and pedotransfer function for hydraulic properties Irrigation and Drainage Systems, 14, 325-342. Antonopoulos V.Z. [21] Simulation of water and nitrogen balances of irrigated and fertilized corn-crop soil Journal of Irrigation and Drainage Engineering, 127, 77-83. Antonopoulos V.Z. [24] Simulation of soil water, nitrogen, uptake and leaching during irrigation with treated wastewater in corn fileds, using WANISIM model Proceedings of HAICTA 24 Conference, Thessaloniki, Greece, 2, 37-46. Antonopoulos V.Z. and Wyseure G.C.L. [1998] Modeling of water and nitrogen dynamics on an undisturbed soil and a restored soil after open-cast mining Agricultural Wa- 169

Βιβλιογραφία ter Management, 37, 21-4. Armijo J.D., Twitchell G.A., Burman R.D. and Numm J.R. [1972] A large undistributed weighing lysimeter for grassland studies Transactions of American Society of Agricultural Engineers (ASAE), 15, 837-84. Arregui L.M. and Quemada M. [26] Drainage and nitrate leaching under different N fertilization strategies : Application of capacitance probes Plant Soil, 288, 57-69. Aydin M., Yang S.L., Kurt N. and Yano T. [25] Test of a simple model for estimating evaporation from bare soils in different environments Ecological Modelling, 182, 91-15. Babajimopoulos C. [1991] A Douglas-Jones Predictor-Corrector Program in Simulating One-Dimensional unsaturated flow in soil Ground Water, Wiley, 29(2), 271-286. Babajimopoulos C. [2] Revisiting the Douglas-Jones method for modelling unsaturated flow in a cultivated soil ' Environmental Modeling and Software, 15, 33-312. Babajimopoulos C., Budina A. and Kalfountzos D. [1995] SWBACROS : A model for estimation of the water balance of a cropped soil Environmental Software, 1(3), 211-22. Babajimopoulos C., Panoras A., Mavroudis I. and Bilas G. [1996] The computation of the water balance and the modeling of the irrigation schedule of a cotton crop with the model SWBACROS In: Blain W.R. (editor) Hydraulic engineering software VI. Proc. of the 6th International Conference On hydraulic engineering software (HYDROSOFT 96), 1-12 September, Penang, Malaysia. Babajimopoulos C., Panoras A., Georgoussis H., Arampatzis E., Hatzigiannakis E. and Papamichail D. [27] Contribution to irrigation from shallow water table under field conditions Agricultural Water Management, 92, 25-21. Baker J.M. and Van Bavel C.H.M. [1987] Measurement of mass flow of water in stems of herbaceous plants Plant Cell and Environment, 1, 779-782. Bastiaanssen W.G.M., Huygen J., Schakel J.K. and Van Den Broek B.J. [1996] Modelling the soil-water-crop-atmosphere system to improve agricultural water management in arid zone (SWATRE) B.J. Van Den Broek (editor) Dutch Experiences in Irrigation Water Management Modelling, Winand Staring Centre, Waneningen, The Netherlands, 13-27. BBA [199] Richtlinier für die Prüfung von Pflanzenscutzmitteln im Zulassungsverfahren, Teil IV, 4-3, Lysimeterumntersuchungen zur Verlageryng von Pflanzenschutzmitteln in den Untergrund Biologische Bundesanstalt für Land- und Forstwirtschaft, Braunschweig. Beekma J., Kelleners Th.J., Boers Th.M. and Raza Z.I. [1995] Applications of SWATRE to evaluate drainage of an irrigated field in the Indus Plain, Pakistan In: L.S. Pereira, Editor, Crop-water-simulation model in practice, Wageningen Press, Waneningen, The Netherlands, 141-16. Belford R.K. [1979] Collection and evaluation of large soil monoliths for soil and crop studies Journal of Soil Science, 3, 363-373. Belmans C., Wesseling J.G. and Feddes R.A. [1983] Simulation model of the water balance of a cropped soil. SWATRE Journal of Hydrology, 63, 271-286. Bergström L.F. [1987] Nitrate leaching and drainage from annual and perennial cros in tile-drained plots and lysimeters Journal of Environmental Quality, 16, 11-18. Bergström L.F. [199] Use of lysimeters to estimate leaching of pesticides in agricultural soils Environmental Pollution, 67, 325-347. Bergström L.F. and Jarvis N.J. [1993] Leaching of dichlorprop, bentazon, and 36Cl in undistributed field lysimeters of different agricultural soils Weed Science, 41, 251-261. Bhardwaj S.P. and Sastry G. [1979] Development and installation of a simple mechanical weighing type lysimeter Transactions of the American Society of Agricultural Engineers 17

Βιβλιογραφία (ASAE), 22, 4, 797-82. Black T.A., Gandner W.R. and Thurtell G.W. [1969] The prediction of evaporation, drainage and soil water storage for a bare soil Soil Science Society of America Proceedings, 33, 655-66. Bloodworth M.E., Page J.B. and Cowey W.R. [1955] A thermoelectric method for determining the rate of water movement in plants Soil Science Society of America Proceedings, 19, 411-414. Boesten J.J.T.I. [1994] Simulation of bentazon leaching in sandy soil from Mellby (Sweden) with the PESTLA model Journal of Environmental Science Health, Part A 29: 1231-1253. Borg H. and Grimes D.W. [1986] Depth development of roots with time : an empirical description Transactions of American Society of Agricultural Engineers (ASAE), 29, 194-197. Bouwer H. and Jackson R.D. [1974] Determining soil properties In: Drainage for Agriculture, American Society of Agronomists, Van Schilfgaarte (editor), Madison, WI. Bouyoucos G.J. [1962] Hydrometer method improved for making particle size analyses of soils Journal of Agronomy, 54, 464-465. Bowman B.T. [1988] Mobility and persistence of metachlor and aldicarb in field lysimteres Journal of Environmental Quality, 17, 689-694. Brebbia C.A. and Walker S. [198] Boundary Element Techniques in Engineering Newnes - Butterworths, London, 21. Brèda N.J.J. [23] Ground-based measurements of leaf area index : a review of methods, instruments and current controversies Journal of Exprerimental Botany, 54, 243-2417. Brisson N., Itier B., L Hotel J.C., Lorendeau J.Y. [1998] Parameterisation of Shuttleworth-Wallace model to estimate daily maximum transpiration for use in crop models Ecological Modelling, 17, 159-169. Brooks R.H. and Corey A.T. [1964] Hydraulic properties of porous media Hydrology Paper No. 3, Colorado State University, Ft. Collins. Brooks R.H. and Corey A.T. [1966] Properties of porous media affecting fluid flow Proceedings of American Society of Civil Engineers (ASCE), Journal of Irrigation Drainage Division, IR2, 61-68. Brooks F.A. and Pruitt W.O. [1966] Investigation of energy, momentum and mass transfers near the ground Final Report U.S. Army Environmental Command (USAEC), Davis, California, 259. Brown K.W., Thomas J.C. and Aurelus M.W. [1985] Collection and testing barrel sized undisturbed soil monoliths Journal of Soil Science Society of America, 49, 167-169. Brutsaert W. [1967] Some methods of calculating unsaturated permeanability Transactions of American Society of Civil Engineers (ASCE), 1, 4-44. Brye K.R., Norman J.M., Bundy L.G. and Gower S.T. [1999] An equilibrium tension lysimeter for measuring drainage through soil Soil Science Society of America Journal, 63, 536-543. Bumb A.C. [1987] Unsteady state flow of methane and water in coalbeds PhD Diss., University of Wyoming, Laramie. Burgess P.J., Reinhard B.R. and Pasturel P. [26] Compatible measurements of volumetric soil water content using a neutron probe and Diviner 2 after field calibration Soil Use and Management, British Society of Soil Science, 22, 41-44. Campbell G. [1974] A simple method for determining unsaturated conductivity from moisture retention data Soil Science, 117, 311-314. Campbell J.E. [199] Dielectric properties and influence of conductivity in soils at one to fifty megahertz Soil Science Society of American Journal, 54, 332-341. Cannel R.Q., Belford R.K., Gales K. and Dennis C.W. [198] A lysimeter system used to 171

Βιβλιογραφία study the effect of transient waterlogging on crop growth and yield Journal of Science Food Agriculture, 31, 15-116. Cassell D.K., Kreuger T.H., Schroer P.W. and Norum E.B. [1974] Solute movement through distributed and undistributed soil coers Soil Science Society of America Proceedings, 38, 36-4. Celia M.A., Bouloutas E.T. and Zarba R.L. [199] A general mass-conservative numerical solution for the unsaturated flow equation Water Resources Research, 26(7), 1483-1496. Chang J.H. [1968] Climate and agriculture, an ecological survey Aldine, Chicago, 145-148. Childs E.C. [1969] The physical basis of soil water phenomena Wiley Interscience, London, 493. Colman E.A. [1946] A laboratory study of lysimeter drainage under controlled soil moisture tension Soil Science, 62, 365-382. Cowan I.R. [1965] Transport of Water in the Soil-Plant-Atmosphere System Journal of Applied Ecology, 2, 221-239. Cronan C.S. [1978] A soil column tension lysimeter that minimizes experimental edge effects Journal of Soil Science, 125, 36-39. Dale R.F., Coelho D.T. and Kevin P. [198] Prediction of daily green leaf area index for corn Journal of Agronomy, 72, 999-15. Dalton F.N., Herkelrath W.N., Rawlings S.D. and Rhoades J.D. [1984] Time-domain reflectometry: Simultaneous measurement of soil water content and electrical conductivity with a single probe Science, 224, 989-99. Dastane N.G., Vamadevan V.K. and Saraf C.S. [1966] Review of techniques employed in determination of water requirements of rice in India Proceeding International Rice Commission Meeting, Louisiana. Dawes W.R., Zhang L., Hatton T.J., Reece P.H., Beale G. and Packer I. [1997] Evaluation of a distributed parameter ecohydrological model (TOPOG-IRM) on a small cropping rotation catchment Journal of Hydrology, 191, 64-86. De Jong R. and Bootsma A. [1997] Estimates of water deficits and surpluses during the growing season in Ontario using the SWATRE model Canadian Journal of Soil Science, 77, 285-294. De Jong R., Topp G.C. and Reynolds W.D. [1992] The use of measured and estimated hydraulic properties in the simulation of soil water movement - A case study In : Van Genuchten M.Th., Leij F.J. and Lund L.J. (editors), Indirect Methods for Estimating the Hydraulic Properties of unsaturated soils, U.S. Department of Agriculture and Department of Soil and Environmental Sciences, University of California, Riverside, 569-584. Derby N.E., Knighton R.E. and Montgomery B.R. [22] Construction and performance of large soil core lysimeters Soil Science Society of America Journal, 66, 1446-1453. Dhapal A.H. [1992] Simulation of soil moisture regime: Application of the SWATRE model to a maize crop on the reddish brown earths in the dry zone of Sri Lanka Agriculture System, 38, 61-73. Diaw E.B., Lehmann F. and Ackerer Ph. [21] One-dimensional simulation of solute transfer in saturated-unsaturated porous media using the discontinuous finite elements method Journal of Contaminant Hydrology, 51(3-4), 197-213. Diels J. [1994] A validation procedure accounting for model input and parameter uncertainty : methodology and application to the SWATRER model PhD Thesis, Faculty of Agricultural and Applied Biological Sciences, K.U. Leuven, Belgium, 173. Dierckx J., Gilley J.R., Feyen J. and Belmans C. [1988] Simulation of the soil-water dynamics and corn yields under deficit irrigation Irrigation Science, 9, 15-125. Doorenbos J. and Kassam H. [1979] Yield response to water FAO, Irrigation and Drainage 172

Βιβλιογραφία Paper 33, Rome, 193. Doorenbos J. and Pruitt W. [1977] Crop water requirements FAO, Irrigation and Drainage Paper 24, Rome, 144. Douglas J.J. and Jones B.F. [1963] One Predictor-Corrector Method for Non Linear Parabolic Differential Equations Journal of Society of Industrial and Applied Mathematics (SIAM), 195-24. Dowdell R.J. and Webster C.P. [198] A lysimeter study using nitrogen N-15 on the uptake of fertilizer nitrogen by perennial ryegrassswards and losses by leaching Journal of Soil Science, 31, 65-75. Dugas W.A. and Bland W.L. [1989] Effect of bordering soil surface moisture conditions on evaporation from soybean Field Crops Research, 21, 161-166. Earl H.J. and Davis R.F. [23] Effect of drought stress on leaf and whole canopy radiation use efficiency and yield of maize Agronomy Journal, 95, 688-696. Elmaloglou St. and Malamos Ν. [2] Simulation of soil moisture content of a prairie field with SWAP93 Agricultural Water Management, 43, 139-149. European Community [1995] Commission Directive 95/36/EC of 14 July 1995, amending Council Directive 91/414/EEC concerning the placing of plant protection products on the markets Official Journal of the European Community, L 182, 8-2. European Lysimeter Platform (EuLP) [26] Updated information about lysimeter and soil hydrology measuring sites in Europe (current as of April 12, 26, Christine Lanthaler at www.lysimeter.at - Research stations in Europe). Evett S., Laurent J., Cepuder P. and Hignett C. [22] Neutron scattering, capacitance and TDR soil water content measurements compared on four continents 17 th World Congress of Soil Science (WCSS) in Thailand, Symposium 59, Paper 121. Evett S., Tolk J. and Howell T. [26] Soil profile water content determination : Sensor accuracy, axial response, calibration, temperature dependence and precision Vadose Zone Journal, 5, 897-97. FAO [27] Coping with water scarcity. Challenge of the twenty-first century 22 nd March 27, available on line at www.fao.org/nr/water/docs/escarcity.pdf. Farahani H.J., Oweis T.Y. and Izzi G. [28] Crop coefficient for drip-irrigated cotton in a Mediterranean environment Irrigation Science, 26, 375-383. Fares A. and Alva A.K. [2] Evaluation of capacitance probes for optimal irrigation of citrus through soil moisture monitoring in an Entisol profile Irrigation Science, 19, 57-64. Fares A. and Polyakov V. [26] Advances in crop water management using capacitive water sensors Advances in Agronomy, 9. Farrell E.P., Wiklander G., Nilsson S.I. and Tamm C.O. [1984] Distribution of nitrogen in lysimeters previously treated with sulphuric acid and a a combination of acid and fertilizer Forestry Ecological Management, 8, 265-279. Feddes R.A., Kowalic P.J. and Zaradny H. [1978] Simulation of field water use and crop yield PUDOC, Wageningen, Simulation Monographs, The Netherlands, 189. Fernández J.E., Slawiniski C., Moreno F., Walczak R.T. and VanClooster M. [22] Simulating the fate of water in s soil-crop system of a semi-arid Mediterranean area with the WAVE 2.1 and the EURO-ACCESS-II models Agricultural Water Management, 56, 113-129. Flury M., Yates M.V. and Jury W.A. [1999] Numerical analysis of the effect of the lower boundary condition on solute transport in lysimeters Soil Science Society of America Journal, 63, 1493-1499. Fougerouge J. [1966] Quelques problems de bioclimatologie en Guyanne Française Agronomie Tropicale, 3, 291-346. Fritschen L.J., Cox L. and Kinerson R. [1973] A 28-metre Douglas-fir in a weighing ly- 173

Βιβλιογραφία simeter Forestry Science, 19(4), 256-261. Fuentes C., Haverkamp R. and Parlange J.Y. [1992] Parameter constraints on closed form soil water relationships Journal of Hydrology, 134, 117-142. Führ F. and Mittelstaedt W. [1979] Effect of varying soil temperatures on the degradation of methabenzthiazuron, isocarbamid and metamitron Z. Pflanzenernaehr. Bodenkd., 142, 657-668. Gardner W.R. [1958] Some steady-state solutions of the unsaturated moisture flow equation with application to evaporation from a water table Soil Science, 85(4), 228-232. Gardner W.R. [1965] Dynamics of soil-water availability to plants Annual Revision of Plant Physiology, 16, 323-342. Gardner C.M.K., Bell J.P., Cooper J.D., Dean T.J., Gardner N. and Hodnett M.G. [1991] Soil water content. In : Soil analysis: physical methods Smith K.A., Mullins C.E. (editors), Dekker Marcel, Inc., New York, USA, 1-73. Geesing D., Bachmaier M. and Schmidlhater U. [24] Field calibration of a capacitance soil water probe in heterogeneous fields Australian Journal of Soil Research, CSIRO Publishing, 42, 289-299. Gillham R.W., Klute A. and Heerman D.F. [1976] Hydraulic properties of a porous medium : measurement and empirical representation Soil Science Society America Journal, 4(2), 23-27. Girona M., Mata M., Fereres E., Goldhamer D.A. and Cohen M. [22] Evapotranspiration and soil water dynamics of peach trees under water deficits Agricultural Water Management, 54, 17-122. Goncalves M.C., Simunek J., Ramos T.B., Martins J.C., Neves M.J. and Pires F.P. [25] Using HYDRUS to simulate water and solute transport in soil lysimeters Proceedings of Workshop on HYDRUS Applications, Department of Earth Sciences, Utrecht University, Netherlands, October 25. Gong D., Kang S., Zhang L., Taisheng T. and Yao L. [26] A two-dimensional model of root water uptake for single apple trees and its verification with sap flow and soil water measurements Agricultural Water Management, 83, 119-129. Goyne K.W., Day R.L. and Chorover J. [2] Artifacts caused by collection of soil solution with passive capillary samplers Soil Science Society of America Journal, 64, 133-1336. Graham D. and Kilde L. [22] MIKE SHE User Guide Danish Hydraulic Institute, Denmark Grebet P. and Cuenca R.H. [1991] History of lysimeter design and effects of environmental disturbances Proceedings of the International Symposium on Lysimetry «Lysimeters for evapotranspiration and environmental measurements» editors Allen R.G., Howell T.A., Pruitt W.O., Walter I.A., Jensen M.E., Honolulu, Hawaii, 23-25 July. Grooves S.J. and Rose S.C. [24] Calibration equations for Diviner 2 capacitance measurements of volumetric soil water content of six soils Soil Use and Management, British Society of Soil Science, 2, 96-97. Hance R.J. and Führ F. [1992] Methods to study fate and behaviour of pesticides in the soil In Führ F. and Hance R.J. (editors) Lysimeter studies of the fate of pesticides in the soil, Monography, 53, British Crop Protecton Council, Farnham, UK, 9-18 Hanks R.J. [1985] Crop coefficients for transpiration Advances in evapotranspiration, American Society of Agricultural Engineers (ASAE), St. Joseph, MI, 431-438. Hanks R.J. and Bowers S.A. [1962] Numerical solution of the moisture flow equation for infiltration into layered soils Soil Science Society of America Proceedings, 26, 53-534. Haverkamp R., Vauclin M., Touma J., Wirenga P.J. and Vachaud G. [1977] A Comparison of Numerical Simulation Model for One-Dimension Infiltration Journal Soil 174

Βιβλιογραφία Science Society of America, 41, 285-294. Heitholt J.J. [1999] Cotton : Factors associated with assimilation capacity, flower production, boll set and yield In Smith D.L. and Hamel C. (editors) Crop yield physiology and processes, Springer, Berlin, 235-269. Heitholt J.J., Pettigrew W.T. and Meredith Jr. [1992] Light interception and lint yield in narrow row cotton Crop Science, 32, 728-733. Heng L., Cayci C., Kutuk G., Arrilaga J. and Moutonnet P. [22] Comparison of soil moisture sensors between neutron probe, Diviner 2 and TDR under tomato crops 17 th World Congress of Soil Science (WCSS) in Thailand, Symposium 59, 1532. Herbst M., Fialkiewicz W., Chen T., Pütz T., Thiéry D., Mouvet C., Vachaud G. and Vereecken H. [25] Intercomparison of flow and transport models applied to vertical drainage in cropped lysimeters Vadose Zone Journal, 4, 24-254. Hillel D., Gairon S., Falkenflug V. and Rawitz E. [1969] New design of low-cost hydraulic lysimeter system for field measurement of evapotranspiration Israel Journal Agricultural Research, 19, 57-63. Hoogland J.C., Feddes R.A. and Belmans C. [1981] Root water uptake model depending on soil water pressurehead and maximum extraction rate Acta Horticulture, 119, 123-136. Hopmans J.W. and Guttierez-Rave E. [1988] Calibration of root water upate model in spatially variable soils Journal of Hydrology, 15, 57-84. Hornung U. and Messing W. [1981] Simulation of two-dimensional saturated / unsaturated flows with an exact water balance In Verruijt A. and Barends F.B.J. (editors) Flow and Transport in Porous Media, Balkema, Rotterdam, 91-96. Howell T.A., Davis K.R., McCormick R.L., Yamada H., Walhood V.T. and Meek D.W. [1984] Water use efficiency of narrow row cotton Irrigation Science, 5, 195-214. Howell T.A., McCormick R.L. and Phene C.J. [1985] Design and installation of large weighing lysimeters Transactions of the American Society of Agricultural Engineers (ASAE), 28, 1, 16-112 and 117. Howell T.A., Schneider A.D. and Jensen M.E. [1991] History of lysimeter design and use for evapotranspiration measurements Proceedings of the International Symposium on Lysimetry «Lysimeters for evapotranspiration and environmental measurements» editors Allen R.G., Howell T.A., Pruitt W.O., Walter I.A., Jensen M.E., Honolulu, Hawaii, 23-25 July. Huang M.B., Shao M.A. and Li Y.S. [21] Comparison of a modified statistical-dynamic water balance model with the numerical models WAVES and field measurements Agricultural Water Management, 48(1), 21-25. Hutson J.L. [23] LEACHM Leaching Estimation and Chemistry Model. Model description and user s guide Available at : www.scieng.flinders.edu.au/cpes/people/hutson_j/leachm_jan3.zip. Hutson J.L. and Cass A. [1987] A retentivity function for use in soil-water simulation models Journal of Soil Science, 38, 15-113. IAEA, Internation Atomic Energy Agency [28] Field estimation of soil water content. A practical guide to methods, instrumentation and sensor technology Training Course Series 3, Vienna. Itier B. and Perrier A. [1976] Présentation d une étude analytique de l advection Annual Agronοmie, 27, 417-433. Itier B., Perrier A. and Gosse G. [1978] Présentation d une étude analytique de l advection. III Verification experimentale de modèle Annual Agronomie 29(3), 29-222. Jabro J.D., Stout W.L., Fales S.L. and Fox R.H. [21] SOIL-SOILN Simulations of Water Drainage and Nitrate Nitrogen Transport from Soil Core Lysimeters Journal of Environmental Quality, 3, 584-589. Jarczyk H.J. [1983] Lysimeter installation of Bayer Agrochemicals Division at Leverkusen Pflanzenschutz - Nachrichten Bayer, 36, 1-2. 175

Βιβλιογραφία Jarvis B. [1994] The MACRO model - Technical description and sample simulations Report 19, Department Soil Science, Swedish University Agricultural Science, Uppsala, 58. Jene B., Fent G. and Kubiak R. [1998] The movement of 14 C-benazolin and bromide in large zero-tension outdoor lysimeters and the undistributed field ACS Symposium Series, 699, 136-151. Jensen M.E., Burman R.D. and Allen R.G. [199] Evapotranspiration and irrigation water requirements American Society of Civil Engineers (ASCE), Manuals and Reports on Engineering Practice, 7, 332. Jesus Jr. W.C., do Vale F.X.R., Coelho R.R. and Costa L.C. [21] Comparison of two methods for estimating leaf area index on common bean Agronomy Journal, 93, 989-991. Kabat P., van den Broek B.J. and Feddes R.A. [1992] SWACROP: A Water Management and CropProduction Simulation Model. SWACROP: Un modèle de simulation pour la queation d'eau et la production des cultures International Commission on Irrigation & Drainage (ICID) Bulletin, 41, 2, 61-84. Kasteel R., Pütz T., Vereecken H. [27] An experimental and numerical study on flow and transport in a field soil using zero-tension lysimeters and suction plates European Journal of Soil Science, June 27, 57, 632-645. Kelemen J.C. and Ingram A.P. [1999] The use of large bottomless lysimeters in the determination of water balances for a raised mire Hydrological Processes, 13, 11-111. Keller K.E. and Weber J.B. [1995] Mobility and dissipitation of 14 C-labeled altrazine, metolachlor and primisulfuron in undistributed field lysimeters of a coastal plain soil Journal Agriculture Food Chemistry, 43, 167-186. King L.D., Lyson A.J. and Webber L.R. [1977] Application of municipal refuse and liquid sewage sludge to agricultural land : II. Lysimeter study Journal Environmental Quality, 6, 67-71. Kitching R. and Shearer T.R. [1982] Construction and operation of a large undistributed lysimeter to measure recharge to the chalk aquifer Journal of Hydrology, 58, 267-277. Klocke N.L., Heermann D.F. and Duke H.R. [1985] Measurement of evaporation and transpiration with lysimeters Transaction of the American Society of Agricultural Engineers (ASAE), 28, 183-189,192. Klute A. [1986] Water retention : Laboratory methods In Klute A. (editor) Methods of soil analysis, Part 1, 2 nd edition, Agronomical Monograph, 9, ASA and SSSA, Madison, WI, 597-618. Kohnke H., Dreibelbis F.R. and Davidson J.M. [194] A survey and discussion of lysimeters and a bibliography on their construction and performance USDA, Miscellaneous Publications, Washington DC, 374, 68. Kosugi K. and Katsuyama M. [24] Controlled-suction period lysimeter for measuring vertical water flux and convective chemical fluxes Journal of Soil Science Society of America, 68, 371-382. Kotsopoulos S.I. and Babajimopoulos C. [1997] Analytical estimation of modified Penman equation parameters Journal of Irrigation and Drainage Engineering, American Society of Civil Engineers (ASCE), 123, 253-256. Kowal J. and Stockinger K.R. [1973] Construction and performance of a hydraulic weighing lysimeter of Samaru, Nigeria Summary Miscellaneous Paper 44, 1-4. Kroes J.G. and van Dam J.C. [23] Reference Manual SWAP version 3..3 Alterra Report 773, Alterra, Research Institute, Wageningen, The Netherlands, 211. Kubiak R.,Führ F, Mittelstaedt W., Hansper M. and Steffens W. [1988] Transferability of lysimeter results to actual field situations Journal of Weed Science, 36, 514-518. Kuester J.L. and Mize J.H. [1973] Optimization techniques with FORTRAN McGraw-Hill Book Company. 176

Βιβλιογραφία Kutílek M. and Nielsen D.R. [1994] Soil Hydrology - GeoEcology Textbook Catena Verlag, Cremlingen-Destedt, 37. Lafitte H.R. and Courtois B. [22] Interpreting cultivar x environment for interactions for yield in upland rise Crop Science, 42, 149-142. Laliberte G.E. [1969] A mathematical function for describing capillary pressuredesaturation data Bulletin International Association Science Hydrology, 142, 131-149. Lanthaler C. [24] Lysimeter Stations and Soil Hydrology Meausirng Sites in Europe - Purpose, Equipment, Research Results, Future Developments Diploma Thesis, School of Natural Sciences, Karl - Franzens - University Graz. Lascano R.J., Knisel W.G. and Still D.A. [1987] GLEAMS, groundwater loading effects from agricultural management systems Transactions of the American Society of Agricultural Engineers (ASAE), 3, 143-1428. Leab G., Jabro J. and Matthews G. [23] Field evaluation and preference comparison of soil moisture sensors Soil Science, 168(6), 396-48. Loague K. and Green R. [1991] Statistical and graphical methods for evaluating solute transport models : Overview and applications Journal of Contaminant Hydrology, 7, 51-73. McIlroy I.C. and Agnus D.E. [1963] The Aspendale multiple weighed lysimeter installation Division Meteorological Physics Paper, 14, CSIRO, Australia, 27. McMahon M.A. and Thomas G.W. [1974] Chloride and tritiated water flow in disturbed and undisturbed soil cores Proceedings of Soil Science Society of America, 38, 727-732. Magid J., Christensen N. and Nielsen H. [1992] Measuring phosphorous fluxes through the root zone of a layered sandy soil : Comparison between lysimeter and suction cell solution Journal of Soil Science, 43, 739-747. Mahey R.K., Feyen J. and Wyseure G. [1984] Numerical Analysis of Irrigation Treatments of Barley with Respect to Drainage Losses and Crop Response Transaction of American Society of Agricultural Engineers (ASAE), 27, 185-181 and 1816. Majka J.T., Cheng H. and Muzik T.J. [1982] Dissipation of massive quantities of 2,4-D and 2,4,5-T n-butyl ester in field mini-lysimeters Journal of Environmental Quality, 11, 645-649. Marek T.H., Schneider A.D., Howell T.A. and Ebeling L.L. [1988] Design and construction of large weighing monolithic lysimeters Transaction of the American Society of Agricultural Engineers (ASAE), 31, 2, 477-484. Marshall T.J., Holmes J.W. and Rose C.W. [1996] Soil physics 3 rd edition Cambridge University Press, Cambridge, 453. Mead R.M., Ayars J.E. and Liu J. [1995] Evaluating the influence of soil texture, bulk density and soil water salinity on a capacitance probe calibration American Society of Agricultural Engineers (ASAE) Summer Meeting, 18-23 June, Paper No. 95-3263, Chicago, Illinois, USA. Meissner R., Rupp H., Seyfarth M. [28] Advances in out door lysimeter techniques Water Air Soil Pollution : Focus, 8, 217-225. Mertens J., Barkle G.F. and Stenger R. [25] Numerical analysis to investigate the effect of the design and installation of equilibrium tension plate lysimeters on leachate volume Vadose Zone Journal, 4, 488-499. Meyer W.S., Dugas W.A., Barrs H.D., Smith R.C.G. and Fleetwood R.J. [199] Effects of soil type on soybean crop water use in weighing lysismter. I. Evaporation Irrigation Science, 11, 69-75. Meyer W.S. and Mateos L. [199] Effects of soil type on soybean crop water use in weighing lysimeters. II. Effect of lysimeter canopy hight discontinuity on evaporation Irrigation Science, 11, 233-237. Michalopoulou H. and Papaioannou G. [1991] Reference crop evapotranspiration over 177

Βιβλιογραφία Greece Agricultural Water Management, 2, 29-221. Mikata K., Schnöder F., Braunwarth, Ohta K. and Tashiro S. [23] Mobility and degradation of the herbicide imazosulfuron in lysimeters under field conditions Journal of Agriculture Food Chemistry, 51, 177-182. Mitchell P.D. [1966] Field measurements of potential evapotranspiration in Malta Agricultural Meteorology, 3(314), 247-255. Molz F.J. [1981] Models of Water Transport in the Soil Plant System : A Review Water Resources Research, 17(5), 1245-1272. Molz F.J. and Remson I. [197] Extraction Term Models of Soil Moisture Use by Transpiring Plants Water Resources Research, 6(5), 1346-1356. Monteith J.L. [1965] Evaporation and environment In Proceedings of the 19 th Symposium of the Society on Experimental Biology. State and Movement of Water in Living Organisms. Smansea, 1964, Cambridge University Press, Cambridge, 25-234. Morgan K.T., Parsons L.R., Wheaton T.A., Pitts D.J. and Obreza T.A. [1999] Field calibration of a capacitance water content probe in fine sands Journal of Soil Science Society America, 63, 987-989. Mukammal E.I., McKay G.A. and Turner V.A. [1971] Mechanical balance electrical readout weighing lysimeter Boundary Layer Meteorology, 2, 27-217. Munoz-Carpena R., Ritter A. and Bosch D. [2] Field methods for monitoring soil water status In : Soil-water-solute process characterization : an intergrated approach Edited by Javier Alvarez Benedi and Rafael Munoz-Carpena, CRC Press. Nerpin S.W., Sanojan B.N. and Arakeljan A.A. [1976] Methods of Estimation of Water Extraction by Roots of Agricultural Plants for Modelling of Water Transport in the Field VASCHNIL, 9, 4-42. Neuman S.P. [1973] Saturated-unsaturated seepage by finite elements Proceedings of American Society of Civil Engineers (ASCE), Journal of Hydrology, 2233-225. Nordmeyer H. and Aderhold D. [1994] Aufbau und Betrieb einer Lysimeterstation zur Erfassung der Verlagerung von Pflanzenschutzmitteln im Bodenprofil Z. Pflanzenernaehr Bodenkd, 157, 93-98. Novak V. [1987] Estimation of Soil-water Extraction Patterns by Roots Agricultural Water Management, 12(3), 271-278. OECD [2] Guidance Document for the Performanceof Out-door Monolith Lysimeter Studies Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD), Series on Testing and Assessment, Paris, 22, 26. Oosterhuis D.M. [199] Growth and development of a cotton plant In Miley W.N. and Oosterhuis D.M. (editors) Nitrogen nutrition of cotton : Practical issues, Proceedings of first Annual Workshop for Practicing Agronomists. February 7, 199. North Little Rock, AR. American Society of Agronomy, Inc., Madison, Wisconsin, USA, 1-24 Paltineanu I.C. and Starr J.L. [1997] Real-time soil water dynamics using multisensor capacitance probes: Laboratory calibration Soil Science Society of America Journal, 61(6), 1576-1585. Pan L., Warrick A.W. and P.J. Wierenga P.J. [1996] Finite elements methods for modelling water flow in variably saturated porous media: numerical oscillation and mass distributed schemes Water Resources Research, 32, 1883-1889. Papazafiriou Z.G. [1996] Crop evapotranspiration : Regional studies in Greece International Symposium on Applied Agrometeorology and Agroclimatology, Cost 77, 79, 711 European Commission, Volos, Greece, 275-286. Papamichail D. and Alexiou I. [1998] Application of the theory of regionalized variables for estimating reference evapotranspiration in Greece Proceedings of an International Conference, Protection and Restoration of the Environment IV, Sani Halkidiki, July 1998, 1, 222-229. 178

Βιβλιογραφία Papamichail D.M. and Terzidis G.A. [1996] Assessment of the meteorological parameters effects on the daily Penman reference evapotranspiration 2 nd International Symposium on Irrigation of Horticultural Crops, Chania, September 8-13, 1996, ACTA Horticulture, 449(I), 281-288. Parlange M.C. and Hopmans J.W. [1999] Vadose zone hydrology. Cutting across disciplines New York, Oxford, Oxford University Press. Pasturel P. [24] Light and water use in a poplar silvoarable system MsC by Research Thesis, Cranfield University, Silsoe, UK. Perrier A., Archer P. and Pablos et de B. [1974] Etude de l evapotranspiration reelele et maximele de diverses cultures I disposilif et mesure Agronomie Annual, 25(3), 229-243. Penman H.L. [1963] Vegetation and hydrology Technical Comm. 53, Commonwealth, Bureau of Soils, Harpenden, England, 125. Pop I.S., Radu F. and Knabner P. [24] Mixed finite elements for the Richards equation: linearization procedure Journal of Computation Applied Mathematics, 168(1-2), 365-373. Potter E., Wood J. and Nicholl C. [1996] SunScan Canopy Analysis System. User manual SS1-UM.15 Delta-T Devices LTD, Cambridge, UK. Prasad R. [1988] A Linear Root Water Uptake Model Journal of Hydrology, 99, 297-36. Pruitt W.O. [1991] Development of crop coefficients using lysismeters Proceedings of the International Symposium on Lysimetry «Lysimeters for evapotranspiration and environmental measurements» editors Allen R.G., Howell T.A., Pruitt W.O., Walter I.A., Jensen M.E., Honolulu, Hawaii, 23-25 July. Pruitt W.O. and Agnus D.E. [196] Large weighing lysimeter for measuring evapotranspiration Transaction of American Society of Agricultural Engineers (ASAE), 3, 13-18. Pruitt W.O. and Lourence F.J. [1985] Experiences in lysimetry for ET and surface-drag measurements In Advances in Evapotranspiration Transaction of American Society of Agricultural Engineers (ASAE), 3(2), 13-15, 18. Pruitt W.O. [1991] Development of crop coefficients using lysimeters Proceedings of the International Symposium on Lysimetry «Lysimeters for evapotranspiration and environmental measurements» editors Allen R.G., Howell T.A., Pruitt W.O., Walter I.A., Jensen M.E., Honolulu, Hawaii, 23-25 July, 182-19. Puech J. and Hernandez M. [1973] Differéntes cultures et etude quelques facteurs influençant les rythmes de cosnommations Annual Agronomie, 24(4), 437-455. Pütz T., Brumhard B., Dressel J., Kaiser R., Wüstemeyer A. and Scholz K. [1998] FELS : a comprehensive approach to studying the fate of pesticides in soil at the laboratory, lysimeter and field scales American Chemical Society (ACS) Symposium Series, 699, 152-162. Pütz T., Mittelstaedt W. and Führ F. [1992] Comparisonon the time course of temperature, water content and organic carbon in topsoil and subsoil in lysimeters with the field In Führ F. and Hance R.J. (editors) Lysimeter studies of the fate of pesticides in the soil, Monography No 53, British Crop Protecton Council, Farnham, U.K., 163-172 Rahil M., Antonopoulos V., Karamouzis D. and Papamichail D. [26] Modeling soil water dynamics in a sunflower field irrigated with treated wastewater through drip irrigation system Proceedings of the International Conference Protection and Restoration of the Environment VIII, Chania, Greece. Rasmussen L., Jörgensen P. and Kruse S. [1986] Soil water samplers in ion balance studies on acidic forest soils Bulletin Environmental Contaminant Toxicoly, 36, 563-57. Rawls W.J., Ahja L.R., Brakensiek D.L. and Shirmonhammadi A. [1993] Infiltration and soil water movement. Chapter 5 In Handbook of Hydrology (editor) Maidment D.R., New York, McGraw-Hill Inc. 179

Βιβλιογραφία Redinger G.J., Campbell G.S., Saxton K.E. and Papendick R.I. [1984] Infiltration rate of slot mulshes: measurement and numerical simulation Journal of Soil Science Society of America, 48, 982-986. Reeder J.D. [1986] A nonweighing lysimeter design for field studies using nitrogen- 15 Journal of Soil Science Society of America, 5, 1224-1227. Refsgaard J.C. and Storm B. [1995] MIKE SHE In: V.P. Singh, Editor, Computer Models of Watershed Hydrology, Water Resources Publications, Colorado, USA. Reinhard B.R. [25] Calibration and interpretation of Diviner and neutron probe soil measurements of water use in an agroforestry system MsC by Research Thesis, Cranfield University, Silsoe, UK. Reynolds W.D., Bowman B.T., Brunke R.R., Drury C.F. and Tan C.S. [2] Comparison of Tension Infiltrometer, Pressure Infiltrometer, and Soil Core Estimates Journal of Soil Science Society of America, 64, 478-484. Rhoades J.D. and Oster J.D. [1986] Solute content. In : Methods of Soil Analysis. Part 1 2 nd edition, A. Klute (editor), Agronomy, 9, 985-16. Robelin M. [1962] Evaporation réelle des different couverts végétaux bien alimentés en eau et ETP. Determination experimentale Annual Agronomie, 13(b), 493-522. Roy J.W., Parkin G.W. and Wagner-Riddle C. [2] Water flow in unsaturated soil below turfgrass : Observations and LEACHM (within EXPRESS) Predictions Journal of Soil Science Society of America, 64, 86-93. Rimmer A., Steenhuis T.S and Selker J.S. [1995a] One-dimensional model to evaluate the performance of wick samplers in soil Soil Science Society of America Journal, 59, 88-92. Rimmer A., Steenhuis T.S., Selker J.S. and Albrecht G.J. [1995b] Wick samplers : an evaluation of solute travel times Journal of Soil Science, 159, 235-243. Ritchie J.T. [1972] Model for predicting evaporation from a row crop with incomplete cover Water Resources Research, 8, 124-1213. Rubin J. and Steinhardt R. [1963] Soil water relations during rain infiltration: 1. Theory Proceedings of Soil Science Society of America, 27, 246-251. Ross P.J. [199] Efficient numerical methods for infiltration using Richards' equation Water Resources Research, 26(2), 279-29. Ross P.J. [23] Modeling soil water and solute transport-fast, simplified numerical solutions Journal of Agronomy, 95, 1352-1361. Russo D., Jury W.A. and Butter G.L. [1989] Numerical analysis of solute transport during transient irrigation 1. The effect of hysteresis and profile heterogeneity Water Resources Research, 25, 219-2118. Samie C. and De Villèle O. [197] Méthodes et techniques de mesure de l evaporation et de l evapotranspiration potenitelle. Techiques d étude de facteurs physiques de la Biosphère INRA, France, 258-266. Sakuratani T. [1984] Improvement of the probe for measuring water flow rate in intact plants with the stem heat balance method Journal of Agricultural Meteorology, 4, 273-277. Sarraf S., Vink N. and Aboukhaled A. [1969] Evaporation, evapotranspiration potentielle et coefficient du piche corrigé Magon Serié Science, IRA, Liban, 32, 29. Scheider A.D. and Howell T.A. [1991] Large, monolithic, weighing lysimeters Proceedings of the International Symposium on Lysimetry «Lysimeters for evapotranspiration and environmental measurements» editors Allen R.G., Howell T.A., Pruitt W.O., Walter I.A., Jensen M.E., Honolulu, Hawaii, 23-25 July. Schoen R., Gaudet J.P. and Bariac T. [1999] Preferential flow and solute transport in a laqrge lysimeter, under controlled boundary conditions Journal of Hydrology, 215, 7-81. 18

Βιβλιογραφία Scholl D.G. and Hibbert A.R. [1973] Unsaturated flow properties used to predict outflow and evapotranspiration from a sloping lysimeter Water Resource Research, p. 1645-1647. SCS Soil Conservation Service [1993] Soil Survey Manual United States Department of Agriculture (USDA). Sentek Pty Ltd [1997] EnviroScan Hardware Manual v3. Australia Sentek Pty Ltd, Stepney, South Australia. Sentek Pty Ltd [21] Calibration of Sentek Pty Ltd Soil Moisture Sensors Australia Sentek Pty Ltd, Stepney, South Australia. Sentek Pty Ltd [26] EnviroScan Solo Manual v1. Australia Sentek Pty Ltd, Stepney, South Australia. Sentek Pty Ltd [27] Sentek Diviner 2 User Guide Version 1.4 Australia Sentek Pty Ltd, Stepney, South Australia, 16. Shao M., Huang M. and Li Y. [22] Simulation of field-scale water balance on the Loess Plateau using WAVES model In McVicar T.R., Rui L. Walker J., Fitzpatrick R.W., Changming L. (editors) Regional water and soil assessment for managing sustainable agriculture in China and Australia, Monograph 84, Australian Centre for International Agricultural Research, Canberra, 48-56 Shaw K. and Jones E. [1974] Lysimeter studies on movement of applied mineral nitrogen through soil Technical Bulletin, 32, Ministry of Agriculture, Fisheries and Food, 223-236. Simunek J., Huang K. and van Genuchten M.Th. [1995] The SWMS-3D code for simulating water flow and solute transport in three-dimensional variable-saturated media Report No. 139, US Salinity Laboratory, US Department of Agriculture, Agricultural Research. Simunek J. and Suarez D.L. [1993] Modeling of carbon dioxide transport and production in soil : 1. Model development Water Resources Research, 29(2), 487-497. Simunek J., Vogel T. and van Genuchten M.Th. [1994] The SWMS-2D code for simulating water flow and solute transport in two-dimensional variable-saturated media - version 1.2 Report No. 132, US Salinity Laboratory, U.S. Department of Agriculture, Agricultural uptake models, Transaction of American Society of Agricultural Engineers (ASAE), 39(6), 217-225. Simunek J., Van Genuchten M.Th. and Sejna M. [26] The HYDRUS software package for simulating two- and three dimensional movement of water, heat and multiple solutes variable saturated media Version 1., Technical manual, PC Progress, Prague, Czech Republic. Simunek J., Huang K. and van Genuchten M.Th. [1998] The HYDRUS code for simulating the one-dimensional movement of water, heat, and multiple solutes in variablysaturated media Version 6., Research Report No. 144, U.S. Salinity Laboratory, U.S. Department of Agriculture (USDA), ARS, Riverside, California, 164. Simunek J., Sejna M., Saito H., Sakai M. and van Genuchten M.Th. [28] The HYDRUS- 1D Software Package for Simulating the Movement of Water, Heat, and Multiple Solutes in Variably Saturated Media Version 4.7, Department of Environmental Sciences, University of California Riverside, Riverside, California, USA, 326. Smith M., Allen R.G., Monteith J.L., Perrier A., Santos Pereira L. and Segeren A. [1992] Expert consualtion on revision of FAO methodologies for crop water requirements FAO, Land and Water Development Division, Rome, 6. Stanhill G. [1965] The concept of potential evapotranspiration in arid zone agriculture Acts du Collogue de Montpellier, Unesco, Rech. Zone Aride, 19-117. Starr J.L and Paltineanu I.J. [1998a] Real-time soil water dynamics over large areas using multisensory capacitance probes and monitoring system Soil and Tillage Research, 47, 43-49. Starr J.L and Paltineanu I.J. [1998b] Soil water dynamics using multisensory capacit- 181

Βιβλιογραφία ance probe in non-traffic interrows of corn Soil Science Society of American Journal, 62, 114-122. Starr J.L. and Rowland R. [27] Soil water measurement comparisons between semipermanent and portable capacitance probes Journal of Soil Science Society of America, 71, 51-52. Stephens D.B. [1995] Vadose zone hydrology Lewis Publishers, Boca Raton. Struthers I., Hilz C., Sivapalan M., Deutschmann, Beese F. and Meissner R. [23] Modelling the water balance of a free-draining lysimeter using the downward approach Hydrological Processes, 17, 2151-2169. Tanner C.B. [1967] Measurement of evapotranspiration In : Irrigation of Agricultural Lands, American Society of Agronomy, 11, 534-574. Tanner C.B. [1981] Transpiration efficiency of potato Agronomy Journal, 73, 59-64. Thompson R.B., Gallardo M., Valdez L.C. and Fernandez M.D. [27] Using plant water status to define threshold values for irrigation management of vegetable crops usion soil moisture sensors Agricultural Water Management, 88, 147-158. Thornthwaite C.W. and Mather J.R. [1955] The water balance Laboratory of Climatology, John Hopkins University, Centerton, NJ, 14. Till A.R. and McCabe T.P. [1976] Sulfur leaching and lysimeter characterization Soil Science, 121, 44-47. Topp G.C., Davis J.L. and Annan A.P. [198] Electromagnetic determination of soil water content : Measurement in coaxial transmission lines Water Resources Research, 16, 574-587. Topp G.C., Davis J.L., Bailey W.G. and Zebchuk W.D. [1984] The measurement of soil water content using a portable TDR hand probe Canadian Journal of Soil Science, 64, 313-321. Topp C.G., Parkin G.W. and Ferre T.P. [26] Soil Water Content in : Soil Sampling and methods of Analysis 2nd edition Canadian Society of Soil Science, ed. Taylor & Francis Group. Tyagi N.K., Sharma D.K. and Luthra S.K. [2] Determination of evapotranspiration and crop coefficients of riceand sunflower with lysimeter Agricultural Water Management, 54(1), 41-54. UNDP/WMO [1974] Hydrometeorological survey of the catchments of Lakes Victoria, Kyoja and Albert Project RAF 66/25 (4 volumes), 498-59. USDA Soil Conservation Service [1972] National Engineering Handbook Section 4, Washington, D.C.. USDA Soil Conservation Service [1986] Urban hydrology for small watersheds Technical Release No 55, Washington, D.C.. Vanclooster M., Viaene P. and Diels J. [1994] WAVE : a mathematical model for simulating water and agrochemicals in the vadose environment: reference and user's manual (release 2.) Katholieke Universiteit Leuven, 154. van Bavel C.H.M., Fritschen L.J. and Reeves W.E. [1963] Transpiration of sudangrass as an externally controlled process Science, 141, 269-27. van Bavel C.H.M. and Meyers L.E. [1962] An automatic weighing lysimeter Agricultural Engineering, 43(1), 58-583. van Dam J.C. and Feddes R.A. [2] Numerical solution of infiltration, evaporation and shallow groundwater levels with the Richards' equation Journal of Hydrology, 233, 72-85. van Dam J.C., Huygen J., Wesseling J.G., Feddes R.A., Kabat P., van Walsum P.E.V., Groenendijk P. and van Diepen C.A. [1997] SWAP version 2., Theory. Simulation of water flow, solute transport and plant growth in the Soil-Water-Air-Plant environment Technical Document 45, DLO Winand Staring Centre, Wageningen. Report 71, Depart- 182

Βιβλιογραφία ment Water Resources, Wageningen Agricultural University. van den Broek B.J., van Dam J.C., Elbers J.A., Feddes R.A., Huygen J., Kabat P. and J.G. Wesseling J.G. [1994] SWAP 1993, input instructions manual Report 45, Department of Water Resources, Wageningen Agricultural University. Van Genuchten M.T. [1978] Calculating the unsaturated hydraulic conductivity with a new, closed-form analytical model Research Report 78-WR-8, Water resources Program, Department of Civil Engineering, Princeton University, Princeton N.J., 68. Van Genuchten M.T. [198] A closed-form equation for prediction hydraulic conductivity of unsaturated soils Journal of Soil Science Society of America, 44, 892-898. Van Keulen H. [1975] Simulation of Water Use and Herbage Growth in Arid Regions Simulation Monograph, Pudoc, Wageningen, 176. Vazquez N., Pardo A., Suso M.L. and Quemada M. [26] Drainage and nitrate leaching under processing tomato growth with drip irrigation and plastic mulching Agricultural Ecosystem Environmental, 112, 313-323. Vickery P. J., Brink V.C., Ormrod D.P. [1971] Net photosynthesis and leaf area index relationships in swards of Dactylis Glomerata under contrasting defoliation regimes Grass and Forage Science 26 (2), 85-9. Vink J.P.M, Gottesburen B., Diekkruer B. and S.E.A.T.M. van der Zee [1997] Simulation and model comparison of unsaturated movement of pesticides from a large clay lysimeter Ecological Modelling, 15, 113-127. Visser W.C. A method of determining evapotranspiration in soil monoliths In: Proceedings Montpellier Symposium, Unesco, 453-46. Wallace J.S., Jackson N.A. and Ong C.K. [1999] Modelling soil evaporation in an agroforestry system in Kenya Agricultural Forestry Meteorology, 94, 189-22. Warrick A.W. [21] Soil Physics Companion CRC Press, 4. Weber J.B. and Keller K.E. [1994] Mobility of pesticides in field lysimeters In R.C. Honeycutt and D.J. Schabacker (editors) Mechanisms of pesticide movement into ground water, Lewis, Boca Raton, FL, 43-62. Wesseling J.G. [1991] Meerjarige simulaties van grondwateronttrekking voor verschillende bodemprofielen, grondwatertrappen en gewassen met het model SWATER Winand Staring Centre, Wageningen, 152. Wesseling J.G. and Van den Broek B.J. [1988] Prediction of irrigation scheduling with the numerical model SWATRE Agricultural Water Management, 14, 299-36. Wilhelm W.W., Ruwe K. and Schelemmer M.R. [2] Comparison of three area leaf index meters in a corn canopy Crop Science, 4, 1179-1183. Winter E.F., Salten P.J. and Stanhill G. [1959] Lysimetry at the National Vegetable Research Station International Association Science Hydrology, Wellsbourne, Warwick, UK, 49, 44-53. Winton K. and Weber J.B. [1996] A review of field lysimeter studies to describe the environmental fate of pesticides Weed Technology, 1, 22-29. WMO [1974] Guide to hydrological practices WMO No. 168, Geneva, 4 th edition. Wong M.T.F., Wild A. and Juo A.S.R. [1987] Retarded leaching of nitrate measured in monolith lysimeters in south-east Nigeria Journal of Soil Science, 38, 511-518. Wright J.L. [1982] New evapotranspiration crop coefficients Journal of Irrigation and Drainage Division, 96(1), 193-21. Wright J.L. [1991] Using weighing lysimeters to develop evapotranspiration crop coefficients Proceedings of the International Symposium on Lysimetry «Lysimeters for evapotranspiration and environmental measurements» editors Allen R.G., Howell T.A., Pruitt W.O., Walter I.A., Jensen M.E., Honolulu, Hawaii, 23-25 July, 191-199. Wyseure G.C.L., Sanmuganathan K. and O Callaghan J.R. [1994] Use of Simulation for Combining Rainfed and Irrigated Sugarcane Production in the Dry Zone of Sri- 183

Βιβλιογραφία Lanca Computers and Electronics in Agriculture, 11, 323-335. Xu C.Y. and Chen D. [25] Comparison of seven models for estimation of evapotranspiration and groundwater recharge using lysimeter measurement data in Germany Hydrological Processes, 19, 3717-3734. Xiao H., Meissener R., Seeger J., Rupp H. and Borg H. [29] Testing the precision of a weighable gravitation lysimeter Journal of Plant Nutrition and Soil Science, 172, 194-2. Yang S.J. and De Jong E. [1971] Effect of Soil Water Potential and Bulk Density on Water Uptake Patterns and Resistance to Flow of Water in Wheat Plants Canandian Journal of Soil Science, 51, 211-22. Young M.H., Wierenga P.J. and Mancino C.F. [1996] Large weighing lysimeters for water use and deep percolation studies Journal of Soil Science, 161, 491-51. Zhou Qingyum, Kang Shaozhong, Zhang Lu and Li Fusheng [27] Comparison of APRI and Hydrus-2D models to simulate soil water dynamics in a vineyard under alternate partial root zone drip irrigation Plant Soil, 291, 211-223. Zhang L. and Dawes W. [1998] WAVES - An integreated energy and water balance model CSIRO Land and Water Technical Report 33/98. Zhang L., Dawes W.R. and Hatton T.J. [1996] Modelling hydrologic processes using a biophysically based model-application of WAVES to FIFE and HAPEX-MOBILITY Journal of Hydrology, 185, 147-169. Zhang L., Dawes W.R. and Slavich P.G. [1999] Growth and ground water uptake responses of lucerne to changes in groundwater leves and salinity: lysimeter, isotope and modeling studies Agricultural Water Management, 39, 267-284. Zienkiewicz O.C. and Parekh C.J. [197] Transient field problems: two - dimensional analysis by isoparametric finite element International Journal of Numerical Methods Engineering, 2, 61-71. Ελληνόγλωσση βιβλιογραφία Αλεξίου Ι.Γ. [25] Ανάλυση και προσομοίωση του συστήματος νερού - εδάφους - α- τμόσφαιρας σε σχέση με την ανάπτυξη και απόδοση ετήσιων καλλιεργειών Διδακτορική διατριβή, Γεωπονική Σχολή, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Αλεξίου Ι.Γ. και Παπαμιχαήλ Δ.Μ. [1996] Εφαρμογή των γεωστατιστικών μεθόδων στη μελέτη της χωρικής μεταβλητότητας της εξατμισοδιαπνοής αναφοράς Πρακτικά 2 ου Πανελλήνιου Συνεδρίου Εγγειοβελτιωτικά Έργα - Διαχείριση υδατικών πόρων - Εκμηχάνιση γεωργίας, ΓΕΩ.ΤΕ.Ε, Λάρισα, 24-27 Απριλίου 1996, Τόμος Α, 223-245. Αντωνόπουλος Β.Ζ. [1998] W.A.NI.SIM.. Μονοδιάστατο μαθηματικό μοντέλο προσομοίωσης της δυναμικής του νερού και του αζώτου στο έδαφος Μονογραφία, Τμήμα Γεωπονίας, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Αντωνόπουλος Β.Ζ. [1999] Υδρολογία της ακόρεστης ζώνης του εδάφους Έκδοση Υπηρεσίας Δημοσιευμάτων, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Αντωνόπουλος Β.Ζ., Λεκάκης Ε.Η. και Γεωργίου Π.Ε. [28] Προγραμματισμός των αρδεύσεων με ολοκληρωμένα μοντέλα και τη μέθοδο ισοζύγιου του εδαφικού νερού Υδροτεχνικά, Τόμος 17, 63-76. Αντωνόπουλος Β.Ζ. και Μιχαηλίδου Δ.Δ. [23] Προσομοίωση του νερού και της θερμοκρασίας με το μοντέλο WANISIM σε έδαφος με φυτά Πρακτικά 3 ου Συνεδρίου Γεωργικής Μηχανικής, Θεσσαλονίκη, 31-38. Αντωνόπουλος Β.Ζ. και Παυλάτου-Βε Α. [1998] Διαχείριση νερού και αζωτούχου λίπανσης σε καλλιέργεια αραβόσιτου με το μοντέλο WANISIM Τόμος Εισηγήσεων 1 ου Συνεδρίου Γεωργικής Μηχανικής. Εταιρεία Γεωργικών Μηχανημάτων, 367-376. Γεωργία και Κτηνοτροφία [24] Αφιέρωμα Βαμβάκι Τεύχος 1/24, Αγρότυπος. 184

Βιβλιογραφία Γεωργίου Π.Ε. [24] Βελτιστοποίηση λειτουργίας ταμιευτήρων για αρδευτικούς σκοπούς Διδακτορική διατριβή, Τμήμα Γεωπονίας, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Γεωργίου Π.Ε. και Παπαμιχαήλ Δ.Μ. [26] Στοχαστική παραγωγή ημερήσιων κλιματικών παραμέτρων και καμπύλες συχνότητας εξατμισοδιαπνοής αναφοράς Υδροτεχνικά, 16, 5-2. Γεωργίου Π.Ε. και Παπαμιχαήλ Δ.Μ. [28] Συγκριτική αξιολόγηση των εκτιμήσεων της εξατμισοδιαπνοής αναφοράς με τη βοήθεια μετρημένων και εκτιμημένων μετεωρολογικών παραμέτρων Πρακτικά 9 ου Πανελληνίου Συνεδρίου Μετεωρολογίας - Κλιματολογίας - Φυσικής της Ατμόσφαιρας, Θεσσαλονίκη, 395-42. Γεωργίου Π.Ε., Παπαμιχαήλ Δ.Μ. και Παπαζαφειρίου Ζ.Γ. [2] Συγκριτική αξιολόγηση των μεθόδων Penman και Penman - Monteith με τη βοήθεια εκτιμήσεων εξατμισοδιαπνοής αναφοράς στην Ελλάδα Πρακτικού 5 ου Πανελλήνιου Συνέδριου Μετεωρολογίας - Κλιματολογίας - Φυσικής της Ατμόσφαιρας, Θεσσαλονίκη, 395-42. Γεωργούσης Χ. [2] Στοχαστική μελέτη του υδατικού ισοζύγιου, στην ακόρεστη ζώνη του εδάφους Μεταπτυχιακή διατριβή, Τμήμα Γεωπονίας, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Γεωργούσης Χ. [27] Προγραμματισμός των αρδεύσεων με εφαρμογή μαθηματικών μοντέλων και συστημάτων γεωγραφικών πληροφοριών Διδακτορική διατριβή, Γεωπονική Σχολή, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Γεωργούσης Χ. και Μπαμπατζιμόπουλος Χ. [23] Μελέτη ενός εκθετικού μοντέλου πρόσληψης νερού από το ριζικό σύστημα των φυτών Πρακτικά 3 ου Εθνικού Συνεδρίου Εταιρείας Γεωργικών Μηχανικών Ελλάδος (ΕΓΜΕ), Θεσσαλονίκη, 29-31 Μαΐου, 39-317. Γούκος Δ. [1999] Εφαρμογή του μοντέλου S.W.BA.CRO.S. στη μελέτη του υδατικού ισοζύγιου ενός αγρού ζαχαρότευτλων - Διερεύνηση των σχέσεων πρόσληψης νερού από τα φυτά Μεταπτυχιακή διατριβή, Τμήμα Γεωπονίας, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Γούκος Δ. και Μπαμπατζιμόπουλος Χ. [2] Διερεύνηση των σχέσεων πρόσληψης νερού από το ριζικό σύστημα σε μοντέλα υπολογισμού του υδατικού ισοζύγιου καλλιεργούμενων εδαφών Πρακτικά 8 ου Συνεδρίου Ελληνικής Υδροτεχνικής Ένωσης, 459-467. Διαμαντοπούλου Μ.Ι., Γεωργίου Π.Ε. και Παπαμιχαήλ Δ.Μ. [28] Τα τεχνητά νευρωνικά δίκτυα στην εκτίμηση της ημερήσιας εξατμισοδιαπνοής αναφοράς Πρακτικά 9 ου Πανελληνίου Συνέδριου Μετεωρολογίας-Κλιματολογίας-Φυσικής της ατμόσφαιρας, Θεσσαλονίκη, 871-878. Καλλιτσάρη Χρ. [29] Κριτική μελέτη σχέσεων απόδοσης καλλιεργειών σε συνάρτηση με τη διαθεσιμότητα του νερού στο έδαφος Μεταπτυχιακή διατριβή, Γεωπονική Σχολή, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Καλφούντζος Δ. [1994] Μαθηματική Προσομοίωσης της κίνησης της εδαφικής υγρασίας σε καλλιεργούμενο έδαφος Μεταπτυχιακή διατριβή, Τμήμα Γεωπονίας, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Κεχαγιά Ο. [2] Τι είναι και πως επηρεάζεται η ποιότητα του βαμβακιού Βαμβάκι, 2, Εκδόσεις Γεωργική Τεχνολογία, 56-62. Κωτσόπουλος Σ.Α. [28] Διερεύνηση της δυναμικής του εδαφικού νερού υπό συνθήκες στάγδην άρδευσης καλλιεργειών με πολυδιάστατα μαθηματικά μοντέλα Μεταπτυχιακή διατριβή, Γεωπονική Σχολή, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Λεκάκης Ε. [26] Νερό και άζωτο στο έδαφος αγρού καλλιεργιούμενου με καλαμπόκι ενσίρωσης. Πειραματικές μετρήσεις και προσομοιώσεις Μεταπτυχιακή διατριβή, Γεωπονική Σχολή, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Μαρέτης Κ. [1981] Οικολογία βάμβακος Τόμος ΙΙ, Εκδόσεις Εγνατία, Θεσσαλονίκη. Μπαμπατζιμόπουλος Χ. [1999] Αριθμητική ανάλυση Εκδόσεις Γιαχούδη - Γιαπούλη, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Μπαμπατζιμόπουλος Χ. [22] Αριθμητικές μέθοδοι επίλυσης μερικών διαφορικών εξι- 185

Βιβλιογραφία σώσεων Πανεπιστημιακές σημειώσεις, ΠΜΣ Ειδίκευση Γεωργικής Μηχανικής και Υδατικών Πόρων, Γεωπονική Σχολή, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Μπαμπατζιμόπουλος Χ. και Πανώρας Α. [2] Εφαρμογή της πληροφορικής στη μελέτη υδατικού ισοζύγιου του εδάφους ενός αγρού ζαχαρότευτλων Τελική έκθεση Ερευνητικού Προγράμματος, Εργαστήριο Γενικής και Γεωργικής Υδραυλικής και Βελτιώσεων Γεωπονική Σχολή, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Μπαμπατζιμόπουλος Χ., Πανώρας Α., Γούκος Δ. και Μασλάρης Ν. [2] Εφαρμογή του μοντέλου SWBACROS στη μελέτη του υδατικού ισοζύγιου ενός αγρού ζαχαρότευτλων Πρακτικά του 8 ου Πανελληνίου Συνεδρίου της Ελληνικής Υδροτεχνικής Ένωσης, Αθήνα, 19-21 Απριλίου 2, 469-476. Μπαμπατζιμόπουλος Χ. και Πανώρας Α. [26] Εξοικονόμηση αρδευτικού νερού μέσω ορθολογικού προγραμματισμού των αρδεύσεων Τελική έκθεση, Θεσσαλονίκη. Μπαμπατζιμόπουλος Χ., Πανώρας Α., Μαυρουδής Ι., Μπίλας Γ., Παπαγιαννακόπουλος Ν. [1995] Προγραμματισμός των αρδεύσεων με χρήση μαθηματικών μοντέλων Υπουργείο Βιομηχανίας, Ενέργειας και Τεχνολογίας, Γενική Γραμματεία Έρευνας και Τεχνολογίας, Διεύθυνση Υποστήριξης Ερευνητικών Προγραμμάτων, 91ΕΔ457, Τελική έκθεση. Μπίλας Γ. [1995] Εφαρμογή του μοντέλου S.W.BA.CRO.S. στην πρόβλεψη της παραγωγής και στον προγραμματισμό της άρδευσης του βαμβακιού Μεταπτυχιακή διατριβή, Τμήμα Γεωπονίας, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Οργανισμός Βάμβακος [1995] Οδηγός βαμβακοκαλλιεργητή Αθήνα, 96. Παναγιωτόπουλος Κ.Π. [1985] Εδαφοφυσική Εκδόσεις Γιαχούδη-Γιαπούλη, Θεσσαλονίκη Πανώρας Α.Γ. [1996] Άρδευση του βαμβακιού Γεωργία -Κτηνοτροφία 1/1996, 46-48. Παπαζαφειρίου Ζ.Γ. [1984] Αρχές και πρακτική των αρδεύσεων Εκδόσεις Ζήτη, Θεσσαλονίκη. Παπαζαφειρίου Ζ.Γ. [1999] Οι ανάγκες σε νερό των καλλιεργειών Εκδόσεις Ζήτη, Θεσσαλονίκη. Παπαζαφειρίου Ζ.Γ. και Παπαμιχαήλ Δ.Μ. [1996] Συστήματα αρδεύσεων Υπηρεσία Δημοσιευμάτων Αριστοτέλειου Πανεπιστήμιου Θεσσαλονίκης. Παπαμιχαήλ Δ.Μ. [24] Τεχνική υδρολογία επιφανειακών υδάτων Εκδόσης Γιαχούδη, Θεσσαλονίκη Παπαμιχαήλ Δ.Μ. και Γεωργίου Π.E. [1999] Συγκριτική ανάλυση των ωριαίων και ημερήσιων εκτιμήσεων της εξατμισοδιαπνοής αναφοράς με τη μέθοδο FAO Penman- Monteith Πρακτικά 4ου Εθνικού Συνεδρίου ΕΕΔΥΠ, Βόλος, τεύχος Α, 183-189. Παπαμιχαήλ Δ.M., Κωτσόπουλος Σ. και Γεωργίου Π.Ε. [1994] Συγκριτική ανάλυση των έμμεσων μεθόδων εκτίμησης της εξατμισοδιαπνοής της καλλιέργειας αναφοράς Πρακτικά 2 ου Πανελλήνιου Συνεδρίου Κλιματολογίας - Μετεωρολογίας και Φυσικής της Ατμόσφαιρας, Θεσσαλονίκη, 35-43. Παπακώστα-Τασοπούλου Δ. [22] Βιομηχανικά Φυτά Εκδόσεις Σύγχρονη-Παιδεία, Θεσσαλονίκη. Παρασκευάς Χ.Γ. [25] Liquid Γραφική απεικόνιση των αποτελεσμάτων του μαθηματικού μοντέλου SWBACROS στο περιβάλλον της MATLAB Πτυχιακή διατριβή, Τμήμα Γεωπονίας, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Σακελλαρίου-Μακραντωνάκη Μ. [1996] Συνολικές ανάγκες σε νερό των καλλιεργειών του Θεσσαλικού κάμπου Υδροτεχνικά, 6, 62-77. Σακελλαρίου-Μακραντωνάκη Μ. και Βαγενάς Ι.Ν. [23] Υδατοκατανάλωση καλλιεργειών στο Νομό Λάρισας Υδροτεχνικά, 13, 13-28. Τερζίδης Γ.Κ. και Καραμούζης Δ.Ν. [1986] Στραγγίσεις γεωργικών εδαφών Εκδόσεις Ζήτη, Θεσσαλονίκη, 359. Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας (Τ.Ε.Ε.) [1975] Πολύγλωσσο Τεχνικό Λεξικό Αρδεύσεων και Αποστραγγίσεων Εκδόσεις Τ.Ε.Ε., Αθήνα. Τσακίρης Γ. και Μπαμπατζιμόπουλος Χ. [26] Ακόρεστη ροή - Στοιχεία εδαφοφυσικής 186

Βιβλιογραφία Τσακίρης Γ., Υδραυλικά έργα σχεδιασμός και διαχείριση, Τόμος ΙΙ Εγγειοβελτιωτικά έργα, Εκδόσεις Συμμετρία, Αθήνα. Τσαλίκη Ε. και Κεχαγιά Ο. [23] Ποιοτικά χαρακτηριστικά ινών βαμβακιού που επηρεάζουν την ποιότητα του τελικού προϊόντος Γεωτεχνικά Επιστημονικά Θέματα, Σειρά VI, Τόμος 14, Τεύχος 2/23. Φαρδής Α. [1981] Το βαμβάκι Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών. Χρηστίδης Β. [1965] To βαμβάκι Ινστιτούτο Βάμβακος, Θεσσαλονίκη. 187

Παράρτημα Α Ημερολόγιο εργασιών Παράρτημα Α Ημερολόγιο εργασιών Το ημερολόγιο των εργασιών που έλαβαν χώρα κατά τη διάρκεια του πειραματικού παρουσιάζεται παρακάτω : Μάιος 27 2/5 Σκάλισμα λυσίμετρων και περιβάλλοντα χώρου 3/5 i) Εγκατάσταση μετεωρολογικού σταθμού, ii) Εγκατάσταση σωλήνων PVC για το Diviner 2 και EnviroScan (Εικόνα Ε.1), iii) Δειγματοληψία για τον προσδιορισμό των εδαφικών στρώσεων (Εικόνα Ε.6) 9/5 Έναρξη λειτουργίας μετεωρολογικού 1/5 i) Εγκατάσταση ηλιακού συλλέκτη για την τροφοδοσία του EnviroScan, ii) Προετοιμασία εδάφους για σπορά 11/5 Σπορά καλλιέργειας ποικιλίας Fibermax Celia (3-4 σπόρους/8 cm επί της γραμμής) (Εικόνα Ε.2) 15/5 Λήψη πρώτης μέτρησης με το Diviner 2 στα λυσίμετρα 1, 3 και 4 16/5 Αρχή λειτουργίας και λήψης δεδομένων με το EnviroScan με ωριαίο βήμα (πρώτη τιμή 16/5 στις 14:13) στο λυσίμετρο 2 18/5 i) Εγκατάσταση αρδευτικού (εκτός των σταλακτηφόρων σωλήνων εφαρμογής), ii) Επιφανειακή λίπανση με μικτό λίπασμα EntecUltra 21-8-11+.5 Zn (+4 S) σε ποσότητα 2 gr/λυσίμετρο (= 5 gr/m 2 ). Ανάλυση λιπάσματος :21 % ολικό άζωτο, 11 % ΝΗ 4 -Ν αμμωνιακό άζωτο, 1 % ΝΟ 3 -Ν νιτρικό άζωτο, 8 % P 2 O 5 πεντοξείδιο του φωσφόρου διαλυτό σε ουδέτερο κιτρικό αμμώνιο, 4 % P 2 O 5 υδατοδιαλυτό, 11 % Κ 2 Ο 5 υδατοδιαλυτό οξείδιο του καλίου, 4 % S ολικό θείο, 3.2 % θείο υδατοδιαλυτό και.5 ψευδάργυρος 31/5 Επανασπορά στα σημεία στα οποία δεν φύτρωσε το βαμβάκι Ιούνιος 27 1/6 Εγκατάσταση σταλακτηφόρων σωλήνων 12/6 i) Τσάπισμα του χώρου των λυσίμετρων για αερισμό του ριζοστρώματος, ii) Ογκομέτρηση νερού στράγγισης 15/6 Μέτρηση δείκτη φυλλικής επιφάνειας επί της κεντρικής γραμμής κάθε λυσίμετρου (Εικόνα Ε.3) 22/6 Αραίωμα βαμβακιών και προσδιορισμός βάθους ριζοστρώματος 25/6 Πρώτη άρδευση, ύψος νερού άρδευσης που εφαρμόσθηκε 63.5 mm Ιούλιος 27 3/7 i) Μέτρηση δείκτη φυλλικής επιφάνειας επί της κεντρικής γραμμής κάθε λυσίμετρου (Εικόνα Ε.3) ii) Εφαρμογή ζιζανιοκτόνου Clinic 36SL Glyphosate 36 % (μεταφυτρωτικό ζιζανιοκτόνο για την καταπολέμηση ετήσιων και πολυετών αγρωστωδών, πλατύφυλλων και υδροχαρών ζιζανίων και της οροβάγχης του καπνού) σε αναλογία 1:5 4/7 Ολοκλήρωση αραιώματος βαμβακιών (12-14 φυτά ανά μέτρο) και προσδιορισμός βάθους ριζοστρώματος 12/7 Δεύτερη άρδευση, ύψος νερού άρδευσης που εφαρμόσθηκε 46.2 mm 19/7 Τρίτη άρδευση, ύψος νερού άρδευσης που εφαρμόσθηκε 63.5 mm 188

Παράρτημα Α Ημερολόγιο εργασιών 25-7 i) Τέταρτη άρδευση, ύψος νερού άρδευσης που εφαρμόσθηκε 69.3 mm ii) Μέτρηση του δείκτη φυλλικής επιφάνειας επί της κεντρικής γραμμής κάθε λυσίμετρου (Εικόνα Ε.3) Αύγουστος 27 2/8 Πέμπτη άρδευση, ύψος νερού άρδευσης που εφαρμόσθηκε 69.3 mm 1/8 Μέτρηση δείκτη φυλλικής επιφάνειας επί της κεντρικής γραμμής κάθε λυσίμετρου (Εικόνα Ε.3.δ) 16/8 Έκτη άρδευση, ύψος νερού άρδευσης που εφαρμόσθηκε 69.3 mm 23/8 Έβδομη άρδευση, ύψος νερού άρδευσης που εφαρμόσθηκε 69.3 mm 28/8 Εφαρμογή Dursban 48EC (Dow Agrosciences) με ψεκασμό 25 ml (αναλογία με νερό 1:5) (οργανοφωσφορικό εντομοκτόνο για μυζητικά και μασητικά έντομα) Ανάλυση εντομοκτόνου : Chlorpyrifos (χλωρπυριφός) 48 % υγρό γαλακτωματοποιήσιμο, εγγυημένη σύνθεση: chlorpyrifos 48 % β/ο, βοηθητικές ουσίες 55.47 % β/β, διαλύτης Solvesso 1 (Εικόνα Ε.4) Σεπτέμβριος 27 5/9 Όγδοη άρδευση, ύψος νερού άρδευσης που εφαρμόσθηκε 46.2 mm 12/9 Μέτρηση δείκτη φυλλικής επιφάνειας επί της κεντρικής γραμμής κάθε λυσίμετρου 19/9 Λήψη πρώτου set δειγμάτων για τη βαθμονόμηση των οργάνων (Diviner 2 και EnviroScan) ανά 1cm βάθους (4 λυσίμετρα 8 βάθη = 32 δείγματα) σε απόσταση 4 cm από την κεντρική γραμμή 25/9 Συγκομιδή βαμβακιού Οκτώβριος 27 9-1/1 Λήψη αδιατάρακτων δειγμάτων στα 15 cm (-3), στα 45 cm (3-6) και στα 75 cm (6-9) για χαρακτηριστικές καμπύλες υγρασίας και εύρεση κορεσμένης υ- δραυλικής αγωγιμότητας 16-17/1 Εξαγωγή και μέτρηση του ριζικού συστήματος στο τέλος του πειραματικού (Εικόνα Ε.5) Νοέμβριος 27 5/11 Λήψη δεύτερου set δειγμάτων για τη βαθμονόμηση των οργάνων (Diviner 2 και EnviroScan) ανά 1cm βάθους (4 λυσίμετρα 8 βάθη = 32 δείγματα) σε απόσταση 2 cm από την κεντρική γραμμή Μάρτιος 28 2/3 Λήψη τρίτου set δειγμάτων για τη βαθμονόμηση των οργάνων (Diviner 2 και EnviroScan) ανά 1cm βάθους (4 λυσίμετρα 8 βάθη = 32 δείγματα) σε απόσταση 15 cm από την κεντρική γραμμή 189

Παράρτημα Β Μετεωρολογικά στοιχεία και εξατμισοδιαπνοή αναφοράς Παράρτημα Β Μετεωρολογικά στοιχεία και εξατμισοδιαπνοή αναφοράς Στους Πίνακες Β.1 με Β.5 παρουσιάζονται τα ημερήσια μετεωρολογικά δεδομένα για τους μήνες Μάιο, Ιούνιο, Ιούλιο, Αύγουστο και Σεπτέμβριο αντίστοιχα. Στην τελευταία στήλη των πινάκων αυτών παραθέτονται και οι ημερήσιες τιμές της εξατμισοδιαπνοής της καλλιέργειας αναφοράς. Πίνακας Β.1 Ημερήσια μετεωρολογικά δεδομένα μήνα Μαΐου και ημερήσιες τιμές της εξατμισοδιαπνοής καλλιέργειας αναφοράς ET r ημ/νία (ημέρα έτους) ύψος βροχής (mm) θερμοκρασία αέρα T ( ο C) μέση ημερήσια τιμή προσπίταχύτητα πτουσα ανέμου ακτινοβολία u 2 (m/s) R s (kw/m 2 ) σχετική υγρασία RH mean (%) εξατμισοδιαπνοή καλλιέργειας αναφοράς ET r (mm/day) 16/5 (136) 22.19.771.328 54.83 5.2 17/5 (137) 22.22.88.286 6.37 4.487 18/5 (138) 4.4 19.66 2.567.195 64.79 4.81 19/5 (139) 1.2 17.4 2.54.98 77.94 2.394 2/5 (14) 42.4 17.17 1.94.82 89.4 1.579 21/5 (141) 15.6 18.99 1.363.128 84.16 2.69 22/5 (142) 7.8 2.35 1.24.197 78.22 3.92 23/5 (143) 13.4 2.24.858.223 83.9 3.426 24/5 (144).2 2.26.55.21 83.2 3.18 25/5 (145) 3 2.85.854.177 78.44 2.898 26/5 (146) 22.45.3.326 71.91 4.586 27/5 (147) 22.76.575.314 73.6 4.78 28/5 (148) 2 23.34.721.21 75.9 3.552 29/5 (149) 22.6.592.272 67.55 4.375 3/5 (15) 22.17.852.363 5.12 5.514 31/5 (151) 21.54 1.95.311 56.23 5.392 Πίνακας Β.2 Ημερήσια μετεωρολογικά δεδομένα μήνα Ιουνίου και ημερήσιες τιμές της εξατμισοδιαπνοής καλλιέργειας αναφοράς ET r ημ/νία (ημέρα έτους) ύψος βροχής (mm) θερμοκρασία αέρα T ( ο C) μέση ημερήσια τιμή προσπίταχύτητα πτουσα ανέμου ακτινοβολία u 2 (m/s) R s (kw/m 2 ) σχετική υγρασία RH mean (%) εξατμισοδιαπνοή καλλιέργειας αναφοράς ET r (mm/day) 1/6 (152) 22.32 1.117.336 54.1 5.317 2/6 (153) 22.12.6.322 68.49 4.872 3/6 (154) 23.67.563.311 62.52 4.72 4/6 (155) 24.38.854.277 56.35 4.645 5/6 (156) 42.6 2.19.746.3 85.82 1.44 6/6 (157) 67 19.88 1.15.151 85.77 2.564 7/6 (158) 23.2.821.31 66.88 4.611 8/6 (159) 21.95.538.222 69.85 3.675 9/6 (16) 22.91.696.337 64.45 5.77 1/6 (161) 22.85.74.273 64.67 4.431 19

ημ/νία (ημέρα έτους) ύψος βροχής (mm) Παράρτημα Β Μετεωρολογικά στοιχεία και εξατμισοδιαπνοή αναφοράς θερμοκρασία αέρα T ( ο C) μέση ημερήσια τιμή προσπίταχύτητα πτουσα ανέμου ακτινοβολία u 2 (m/s) R s (kw/m 2 ) σχετική υγρασία RH mean (%) εξατμισοδιαπνοή καλλιέργειας αναφοράς ET r (mm/day) 11/6 (162) 22.9.583.338 66.18 5.142 12/6 (163) 24.53.596.327 63.26 5.17 13/6 (164) 24.92.942.329 64.95 5.453 14/6 (165) 5 24.36.88.29 69.61 4.96 15/6 (166) 25.76.533.326 65.52 5.164 16/6 (167).2 24.68.458.214 68.8 3.767 17/6 (168) 27.16 1.25.39 54.17 5.529 18/6 (169) 28.42.863.342 52.39 5.983 19/6 (17) 28.92 1.167.328 55.42 6.51 2/6 (171) 29.91 1.167.337 48.95 6.553 21/6 (172) 27.99.383.328 62.11 5.654 22/6 (173) 27.94.3.321 68.51 5.333 23/6 (174) 27.95.3.38 71.28 5.182 24/6 (175) 3.59.492.32 62.93 5.432 25/6 (176) 28.88.479.38 69.43 5.638 26/6 (177) 29.77.358.285 64.15 4.918 27/6 (178) 31.26.579.314 46.38 5.494 28/6 (179) 28.65 1.38.333 37.72 6.396 29/6 (18) 27.3 1.225.28 51.27 5.61 3/6 (181).8 24.61.55.224 69.38 4.111 Πίνακας Β.3 Ημερήσια μετεωρολογικά δεδομένα μήνα Ιουλίου και ημερήσιες τιμές της εξατμισοδιαπνοής καλλιέργειας αναφοράς ET r ημ/νία (ημέρα έτους) ύψος βροχής (mm) θερμοκρασία αέρα T ( ο C) μέση ημερήσια τιμή προσπίταχύτητα πτουσα ανέμου ακτινοβολία u 2 (m/s) R s (kw/m 2 ) σχετική υγρασία RH mean (%) εξατμισοδιαπνοή καλλιέργειας αναφοράς ET r (mm/day) 1/7 (182) 25.17.521.35 72.19 4.917 2/7 (183) 25.89.354.315 72.9 5.12 3/7 (184) 25.76.3.24 74.16 3.979 4/7 (185) 26.33.5.31 73.78 5.11 5/7 (186) 26.93 1.563.37 6.29 5.642 6/7 (187) 25.47 2.42.341 34.63 7.51 7/7 (188) 24.76.496.337 5.16 5.243 8/7 (189) 25.83.367.333 59.6 5.52 9/7 (19) 26.7.446.319 66.26 5.147 1/7 (191) 27.27.471.314 64.34 5.186 11/7 (192) 27.64.538.34 69.18 5.197 12/7 (193) 26.31 3.275.331 38.67 7.924 13/7 (194) 25.83 1.863.33 35.2 6.75 14/7 (195) 26.78 1.667.322 37.11 6.391 15/7 (196) 26.8.68.313 56.2 5.197 16/7 (197) 27.22.521.315 53.3 5.49 17/7 (198) 28.11.538.31 58.5 5.148 18/7 (199) 28.85.417.299 52.35 4.877 19/7 (2) 28.44.467.314 49.98 5.186 2/7 (21) 28.12.525.314 55.97 5.33 21/7 (22) 27.91.475.31 64.75 5.124 191

ημ/νία (ημέρα έτους) ύψος βροχής (mm) Παράρτημα Β Μετεωρολογικά στοιχεία και εξατμισοδιαπνοή αναφοράς θερμοκρασία αέρα T ( ο C) μέση ημερήσια τιμή προσπίταχύτητα πτουσα ανέμου ακτινοβολία u 2 (m/s) R s (kw/m 2 ) σχετική υγρασία RH mean (%) εξατμισοδιαπνοή καλλιέργειας αναφοράς ET r (mm/day) 22/7 (23) 29.6.513.3 62.13 5.126 23/7 (24) 28.93.421.29 62.7 4.981 24/7 (25) 3.13.413.277 56.9 4.69 25/7 (26) 31.16 1.63.29 48.57 5.596 26/7 (27) 29.51 2.471.269 39.55 7.67 27/7 (28) 28.57.55.278 64. 5.7 28/7 (29) 27.89.517.279 66.76 4.875 29/7 (21) 28.23.488.286 66.41 4.878 3/7 (211) 27.42.517.273 77.7 4.788 31/7 (212) 27.34 1.688.259 59.71 5.215 Πίνακας Β.4 Ημερήσια μετεωρολογικά δεδομένα μήνα Αύγουστου και ημερήσιες τιμές της εξατμισοδιαπνοής καλλιέργειας αναφοράς ET r ημ/νία (ημέρα έτους) ύψος βροχής (mm) θερμοκρασία αέρα T ( ο C) μέση ημερήσια τιμή προσπίταχύτητα πτουσα ανέμου ακτινοβολία u 2 (m/s) R s (kw/m 2 ) σχετική υγρασία RH mean (%) εξατμισοδιαπνοή καλλιέργειας αναφοράς ET r (mm/day) 1/8 (213) 27.18 1.825.278 58.38 5.577 2/8 (214) 25.22 1.429.253 56.74 5.54 3/8 (215) 25.6.358.283 71.99 4.55 4/8 (216) 25.5.338.216 73.79 3.63 5/8 (217) 53.2 18.7 2.433.34 86.98 1.787 6/8 (218).4 2.27.74.213 81.4 3.7 7/8 (219) 24.45.996.269 69.4 4.65 8/8 (22) 25.95.417.283 69.38 4.451 9/8 (221) 25.92.242.277 77.23 4.513 1/8 (222) 26.34.288.279 81.9 4.741 11/8 (223) 26.1.258.248 8.36 4.39 12/8 (224) 26.51.742.281 56.79 5.92 13/8 (225) 26.18.567.288 59.63 5.32 14/8 (226) 26.59.775.275 6.18 5.2 15/8 (227) 27.32 1.4.283 56.77 5.43 16/8 (228) 26.29.34.278 69.61 4.778 17/8 (229) 26.18.254.271 73.25 4.535 18/8 (23) 27.18.263.257 7.91 4.291 19/8 (231) 27.76.342.253 69.67 4.379 2/8 (232) 27.66.3.249 76.32 4.394 21/8 (233) 27.7.321.26 79.8 4.579 22/8 (234) 27.78.217.243 76.4 4.161 23/8 (235) 28.54.229.245 68.82 4.196 24/8 (236) 29.17.313.248 63.51 4.336 25/8 (237) 28.78.363.251 52.31 4.46 26/8 (238) 12.2 28.36.875.24 5.44 4.418 27/8 (239).4 27.97 1.217.246 53.79 5.33 28/8 (24) 26.77.329.259 66.57 4.461 29/8 (241) 25.95.267.245 72.57 4.131 3/8 (242) 26.17.221.237 77.29 3.97 31/8 (243) 26.68.25.23 73.23 3.423 192

Παράρτημα Β Μετεωρολογικά στοιχεία και εξατμισοδιαπνοή αναφοράς Πίνακας Β.5 Ημερήσια μετεωρολογικά δεδομένα μήνα Σεπτεμβρίου και ημερήσιες τιμές της εξατμισοδιαπνοής καλλιέργειας αναφοράς ET r ημ/νία (ημέρα έτους) ύψος βροχής (mm) θερμοκρασία αέρα T ( ο C) μέση ημερήσια τιμή προσπίταχύτητα πτουσα ανέμου ακτινοβολία u 2 (m/s) R s (kw/m 2 ) σχετική υγρασία RH mean (%) εξατμισοδιαπνοή καλλιέργειας αναφοράς ET r (mm/day) 1/9 (244) 27.28.454.19 69.86 3.421 2/9 (245) 11.2 23.7 2..15 73.71 3.562 3/9 (246).2 24.71.467.233 72.12 3.651 4/9 (247) 1.8 25.77.392.214 76.93 3.52 5/9 (248) 2 23.4 1.58.14 77.18 2.686 6/9 (249) 18.5 1.617.256 55.4 5.67 7/9 (25).8 15.56.729.76 72.53 1.957 8/9 (251) 18. 2.575.248 5.97 5.323 9/9 (252) 2.51 1.129.23 54.12 3.767 1/9 (253) 21.34.571.244 61.28 3.545 11/9 (254) 21.72.371.217 71.57 3.173 12/9 (255) 21.8 3.471.233 47.78 7.78 13/9 (256) 21.24 2.342.24 42.1 5.92 14/9 (257) 21.52.921.235 58.4 3.86 15/9 (258) 22.31 1.117.23 66.71 3.836 16/9 (259) 24.32 1.429.236 45.17 4.615 17/9 (26) 2.27.279.228 73.76 3.497 18/9 (261) 21.1.271.216 79.12 2.925 19/9 (262) 21.83.667.192 75.2 2.939 2/9 (263) 7.8 18. 2.133.35 82.2 2.91 21/9 (264) 18.15 1.754.14 75.51 2.448 22/9 (265).2 19.22.438.156 72.4 2.192 23/9 (266) 17.89.621.213 66.99 2.995 24/9 (267) 17.15.271.21 69.2 2.59 25/9(268) 17.28.271.181 76.48 2.263 193

Παράρτημα Γ Τιμές υγρασίας Παράρτημα Γ Τιμές υγρασίας Στους Πίνακες Γ.1-4 παρουσιάζονται οι βαθμονομημένες ημερήσιες τιμές υγρασίες των λυσίμετρων 1 και 2. Στους Πίνακες Γ.1 και Γ.2 παρουσιάζονται οι βαθμονομημένες τιμές υγρασίες (σε % κατ όγκο και ισοδύναμα ύψη νερού σε mm) για όλα τα βάθη (1, 2, 8 cm) μαζί με το συνολικό ύψος νερού (σε mm) για όλο το λυσίμετρο ( - 9 cm). Στους Πίνακες Γ.3 και Γ.4 εμφανίζονται οι μέσες τιμές των εδαφικών στρώσεων (σε % κατ όγκο υγρασίες) των λυσίμετρων 1 και 2 από τις αντίστοιχες τιμές των Πινάκων Γ.1 και Γ.2. Για τις υγρασίας του λυσίμετρου 2 και του EnviroScan επιλέχθηκε η παρουσίαση της μέτρησης των 8: π.μ. για λόγους σύγκρισης με αυτές του λυσίμετρου 1 που λαμβάνονταν περίπου την ίδια ώρα. Πίνακας Γ.1 Βαθμονομημένες υγρασίες κατ όγκο % (ή ισοδύναμα ύψη νερού σε mm) για το λυσίμετρο 1 (Diviner 2) ανά 1 cm βάθους ημ/νία ημέρα έτους 1 (cm) υγρασίες (%) θ v κατ όγκο, ισοδύναμο ύψος νερού y (mm) 2 (cm) 3 (cm) 4 (cm) 5 (cm) 6 (cm) 7 (cm) 8 (cm) συνολικό ύψος νερού -9 (cm) 15/5 135 14.46 14.1 17.8 9.36 16.73 17.26 15.67 11.31 128.85 16/5 136 14.58 14.34 17.21 9.6 16.65 17.33 16.1 11.67 13.52 17/5 137 14.94 14.26 17.8 9.46 16.28 16.88 16.14 11.46 129.69 18/5 138 15.14 14.5 17.25 9.65 16.5 17.18 15.94 11.67 131.25 22/5 142 3.58 33.63 31.9 1.46 16.28 16.88 15.94 11.62 187.58 24/5 144 31.66 34.22 33.86 16.95 16.6 16.95 16.1 11.46 198.74 25/5 145 29.18 32.81 32.81 19.18 16.21 17.3 16.21 11.62 195.45 29/5 149 27.6 3.3 31.3 2.3 18.2 17.57 16.41 11.88 191.96 3/5 15 26. 29.29 3.92 2.55 18.44 17.65 16.68 12.1 19.68 31/5 151 25.32 28.96 3.3 19.77 18.85 17.8 16.48 11.99 188.14 1/6 152 24.24 28.63 3.35 2.3 19.18 17.88 16.89 12.21 187.65 5/6 156 18.76 25.9 29.46 2.3 2.55 19.1 18.3 12.7 18.26 6/6 157 34.81 38.34 37.17 22.47 2.12 18.77 17.66 12.65 225.71 7/6 158 31.6 35.35 36.68 27.2 21.18 18.4 17.38 12.76 222.19 8/6 159 29.7 34.34 35.59 27.57 22.94 17.88 16.89 12.48 217.53 11/6 162 26.11 3.24 33.16 25.74 26.8 18.53 17.24 12.21 29.18 12/6 163 24.29 29.2 31.89 24.61 26.37 18.53 16.89 12.59 22.63 13/6 164 23.49 28.85 31.89 25.12 27.35 18.77 17.59 12.54 23.6 14/6 165 22.49 27.98 31.6 24.92 27.57 19.35 17.88 13.39 23.11 15/6 166 21.56 27.81 31.43 24.82 27.24 19.52 17.59 12.98 2.23 18/6 169 18.26 23.84 29.4 22.47 27.57 2.47 17.52 13.62 189.9 19/6 17 16.61 22.15 28.14 22.94 28.34 2.82 18.17 13.8 186.17 2/6 171 15.64 2.33 26.32 22.19 28.23 2.91 18.54 14.1 181.12 21/6 172 14.66 19.8 24.34 2.29 26.59 19.95 17.81 13.92 17.92 22/6 173 14.2 17.95 22.99 19.6 27.13 21.18 19.14 14.53 17.81 25/6 176 11.98 15.76 21.32 17.73 26.17 21.54 18.61 14.71 161.17 26/6 177 26.37 33.63 35.41 27.2 26.7 21.9 18.76 15.9 224.8 194

Παράρτημα Γ Τιμές υγρασίας ημ/νία ημέρα έτους 1 (cm) υγρασίες (%) θ v κατ όγκο, ισοδύναμο ύψος νερού y (mm) 2 (cm) 3 (cm) 4 (cm) 5 (cm) 6 (cm) 7 (cm) 8 (cm) συνολικό ύψος νερού -9 (cm) 27/6 178 24.6 31.9 33.92 26.7 27.46 21.45 18.61 15.48 219.35 28/6 179 22.64 29.96 32.93 25.95 27.35 21.82 19.14 15.74 214.71 29/6 18 21.32 27.54 3.97 23.81 27.24 21.63 19.14 15.35 25.35 2/7 183 16.78 22.59 27.28 2.64 25.64 21.82 18.84 15.67 185.48 3/7 184 15.39 2.28 25.22 19.35 26.17 22. 19.6 15.61 178.58 4/7 185 14.38 18.4 23.19 17.88 25.12 21.72 18.84 15.87 17.53 5/7 186 21.37 16.91 21.4 15.99 24.61 2.82 18.46 15.48 173.11 6/7 187 19.31 14.46 17.6 12.91 22.47 2.64 18.39 15.3 157.97 9/7 19 13.9 1.6 13.94 9.75 19.86 2.12 17.88 15.55 135.11 1/7 191 12.49 9.93 13.17 8.71 19.77 2.47 19.14 16.1 133.94 11/7 192 11.55 9.44 12.87 8.31 18.36 2.12 18.39 15.87 128.61 12/7 193 1.98 9.6 12.53 7.67 17.11 19.69 18.54 15.94 124.97 13/7 194 2.61 19.91 15.2 7.47 16.58 19.27 17.95 15.55 15.43 16/7 197 14.94 12.9 13.75 7.27 15.49 17.26 17.66 15.81 129.63 17/7 198 12.38 1.43 13.13 7.7 15.21 17.33 17.66 15.42 122.54 18/7 199 1.91 9.93 12.79 7. 15.7 17.8 18.46 15.87 121.23 19/7 2 9.99 9.57 12.34 6.59 14.45 16.8 17.73 15.35 115.5 2/7 21 22.54 26.9 26.48 1.94 14.72 16.8 17.45 15.16 169.84 23/7 24 17.82 17.25 21.4 11.22 15.7 16.43 17.38 14.9 147.47 24/7 25 14.74 14.34 18.49 1.52 15.21 16.8 17.31 14.84 137.3 25/7 26 12.9 12.46 16.56 9.27 14.93 16.88 17.38 14.41 128.43 26/7 27 26.16 29.13 31.89 23.23 16.43 17.18 17.24 14.16 195.57 27/7 28 24.7 26.58 3.2 22.85 18.28 16.88 17.31 14.16 19.21 3/7 211 16.86 16.86 22.34 17.41 18.44 17.33 17.24 13.68 155.45 31/7 212 14.1 14.6 19.54 14.52 19.27 17.57 17.1 13.74 143.81 1/8 213 12.38 12.2 17.16 13.54 18.77 17.65 17.24 13.62 135.56 2/8 214 1.36 1.5 14.82 1.62 17.49 17.57 17.17 12.87 123.2 3/8 215 27.81 3.18 32.81 21.82 17.41 17.41 16.89 12.65 197.21 6/8 218 33.28 34.34 36.56 29.83 18.85 16.58 16.27 12.31 22.82 7/8 219 31.94 32.81 34.99 29.83 24.21 17.3 16.34 12.4 221.2 9/8 221 28.36 29.7 32. 26.59 27.68 17.33 16.14 12.1 29.49 1/8 222 26.32 28.19 31.9 26.27 27.35 17.26 16.48 12.1 24.25 13/8 225 17.65 19.23 24.72 2.37 24.48 17.18 15.89 11.68 165.89 16/8 228 11.37 11.51 16.1 12.71 19.87 16.45 14.7 1.89 124.72 17/8 229 28.2 29.41 29.73 15.81 19.5 16.2 15.44 11.3 184.3 21/8 233 17.27 17.96 22.33 14.65 18.65 17.18 15.89 11.48 149.78 22/8 234 15.9 15.53 2.5 13.44 18.65 16.74 15.44 11.43 14.8 23/8 235 12.65 13.35 18.13 11.79 18.2 16.89 15.83 11.13 129.67 24/8 236 28.87 3.44 32.72 23.62 18.73 16.38 15.76 11.38 198.2 27/8 239 23.78 2.31 25.13 18.89 18.81 16.38 15.26 11.28 167.36 28/8 24 2.45 17.78 23.24 17.18 18.97 16.96 15.83 11.53 157.94 29/8 241 17.65 15.98 21.24 15.53 18.49 16.59 15.38 11.23 146.54 3/8 242 15.53 14.38 19.23 14.2 18.2 16.9 14.95 11.3 136.71 31/8 243 14.15 13.16 17.91 13.1 18.2 15.88 14.88 11.3 13.64 3/9 246 11.93 11.9 14.93 9.96 16.89 15.46 14.7 1.93 117.32 4/9 247 11.58 1.82 14.11 9.1 15.74 15.74 14.7 1.55 113.41 5/9 248 1.69 1.25 13.73 8.44 15.46 15.25 14.64 1.6 19.7 6/9 249 24.82 24.87 21.66 8.97 15.25 15.19 14.4 1.27 152.98 195

Παράρτημα Γ Τιμές υγρασίας ημ/νία ημέρα έτους 1 (cm) υγρασίες (%) θ v κατ όγκο, ισοδύναμο ύψος νερού y (mm) 2 (cm) 3 (cm) 4 (cm) 5 (cm) 6 (cm) 7 (cm) 8 (cm) συνολικό ύψος νερού -9 (cm) 7/9 25 22.85 23.63 21.38 8.65 15.25 14.78 14.16 1.18 147.41 1/9 253 18.87 19.86 2.54 8.39 14.72 14.32 13.58 9.68 134.24 11/9 254 16.64 18.52 2.8 8.18 14.46 14.46 13.93 1.4 129.64 12/9 255 14.97 16.85 19.32 8.74 14.92 14.52 13.87 9.99 125.66 13/9 256 13.69 15.53 17.78 8.18 14.2 14.39 13.52 9.68 118.66 14/9 257 13.73 13.88 16.64 7.89 14. 14. 13.3 9.59 114.69 17/9 26 1.79 1.96 14.3 7.41 13.75 14. 13.3 9.55 13.95 18/9 261 9.8 1.45 13.5 7.37 13.88 14. 13.41 9.46 11.5 19/9 262 9.93 1.25 12.9 7.7 13.44 14.13 13.47 9.55 1.47 21/9 264 9.39 9.58 12.58 7.14 13.44 14.13 13.7 9.95 99.56 24/9 267 9.14 8.8 11.51 6.14 12.65 13.5 13.7 9.41 93.5 25/9 268 8.86 8.59 11.37 5.94 12.48 12.83 12.91 9.3 9.94 26/9 269 9.39 8.74 11.33 5.91 12.36 12.65 12.69 9.16 91.49 Στον Πίνακα Γ.2 λόγω προβλήματος στον αισθητήρα των 4 cm δεν υπάρχουν μετρήσεις μεταξύ των ημερομηνιών 3/7/7-1/8/7 και 8/9/7-19/9/7. Κατά τον υπολογισμό του συνολικού ύψους νερού στο λυσίμετρο για τις μέρες αυτές η μέτρηση του αισθητήρα των 4 cm αυτού πάρθηκε ως η μέση τιμή των μετρήσεων των αισθητήρων των 3 και 5 cm. Πίνακας Γ.2 Βαθμονομημένες υγρασίες κατ όγκο % (ή ισοδύναμα ύψη νερού σε mm) για το λυσίμετρο 2 (EnviroScan) ανά 1 cm βάθους ημερομηνία ημέρα έτους 1 (cm) υγρασίες (%) θ v κατ όγκο, ισοδύναμο ύψος νερού y (mm) 2 (cm) 3 (cm) 4 (cm) 5 (cm) 6 (cm) 7 (cm) 8 (cm) συνολικό ύψος νερού -9 (cm) 16/5 136 13.86 11.7 22.13 22.43 21.88 19.6 17.48 16.17 159.11 17/5 137 13.89 11.16 22.24 22.52 22.1 19.25 17.58 16.27 159.98 18/5 138 14. 11.27 22.34 22.6 22.9 19.38 17.65 16.36 16.85 19/5 139 13.3 1.98 22.13 22.53 22.11 19.46 17.7 16.42 159.49 2/5 14 16.2 1.71 21.82 22.36 22. 19.47 17.7 16.45 163.3 21/5 141 29.35 14.1 21.58 22.17 21.84 19.51 17.69 16.45 185.51 22/5 142 3.18 17.27 21.6 22.14 21.77 19.53 17.69 16.47 189.97 23/5 143 3.54 2.22 21.79 22.2 21.8 19.58 17.78 16.55 194. 24/5 144 3.44 21.73 22.67 22.31 21.89 19.72 17.96 16.67 196.95 25/5 145 28.61 21.65 23.8 22.39 21.98 19.81 17.99 16.73 195.63 26/5 146 27.87 21.37 24.34 22.46 22.2 19.84 18.1 16.76 194.99 27/5 147 27.35 21.39 24.79 22.65 22.11 19.87 18.4 16.79 195.6 28/5 148 27.2 21.36 25.15 22.91 22.24 19.95 18.7 16.84 195.47 29/5 149 26.17 21.3 25.26 23.12 22.39 2.5 18.15 16.91 194.63 3/5 15 25.67 2.79 25.3 23.26 22.48 2.12 18.19 16.96 194.9 31/5 151 25.26 2.66 25.37 23.4 22.59 2.2 18.25 17. 193.88 1/6 152 24.65 2.37 25.36 23.48 22.69 2.25 18.28 17.5 192.97 2/6 153 24.27 2.23 25.43 23.57 22.78 2.3 18.33 17.9 192.69 3/6 154 23.75 2.7 25.49 23.65 22.88 2.37 18.38 17.15 192.2 4/6 155 22.85 19.86 25.49 23.7 23.1 2.46 18.44 17.2 191.4 196

Παράρτημα Γ Τιμές υγρασίας ημερομηνία ημέρα έτους 1 (cm) υγρασίες (%) θ v κατ όγκο, ισοδύναμο ύψος νερού y (mm) 2 (cm) 3 (cm) 4 (cm) 5 (cm) 6 (cm) 7 (cm) 8 (cm) συνολικό ύψος νερού -9 (cm) 5/6 156 21.55 19.57 25.46 23.71 23.11 2.56 18.5 17.27 189.15 6/6 157 35.64 24.53 25.21 23.56 23.12 2.77 19.48 17.87 216.93 7/6 158 31.47 26.84 31.8 27.78 26.29 21.3 2.8 18.84 228.84 8/6 159 29.78 25.78 3.8 27.82 27.15 22.46 21.3 2.21 23.29 9/6 16 28.54 24.9 3.36 27.63 27.14 22.74 21.9 2.85 228.75 1/6 161 27.1 23.98 29.9 27.42 27.1 22.83 22.2 21.18 225.64 11/6 162 25.46 23.11 29.4 27.17 26.86 22.87 22.37 21.36 222. 12/6 163 24.94 22.86 29.19 26.57 26.76 22.91 22.44 21.44 22.29 13/6 164 24.58 22.81 29.16 25.69 26.78 22.95 22.52 21.49 219. 14/6 165 23.96 22.66 29.9 25.64 26.79 23.3 22.6 21.55 218.7 15/6 166 23.17 22.34 28.94 25.57 26.81 23.11 22.67 21.61 216.61 16/6 167 22.6 22.23 28.88 25.49 26.78 23.12 22.73 21.67 215.63 17/6 168 21.88 21.84 28.66 25.39 26.76 23.17 22.79 21.71 213.99 18/6 169 2.74 21.45 28.37 25.26 26.71 23.2 22.8 21.73 211.49 19/6 17 19.34 21.3 28.11 25.12 26.68 23.24 22.83 21.77 28.66 2/6 171 17.95 2.51 27.81 26.35 26.64 23.3 22.88 21.8 27.12 21/6 172 16.4 19.74 27.4 26.3 26.54 23.32 22.91 21.82 23.27 22/6 173 15.18 18.94 26.91 25.65 26.43 23.35 22.94 21.84 199.74 23/6 174 14.66 18.3 26.63 24.92 26.31 23.37 22.95 21.88 197.29 24/6 175 14.17 17.61 26.29 24.1 26.17 23.38 22.99 21.88 194.54 25/6 176 13.55 16.67 25.79 23.29 25.96 23.38 22.98 21.86 191.19 26/6 177 31.76 29.1 33.46 27.75 27.96 23.69 23.1 21.92 245.59 27/6 178 3. 27.76 32.61 27.46 28.27 24.5 23.23 22.3 241.42 28/6 179 28. 26.27 31.6 26.88 27.97 24.2 23.28 22.11 235.2 29/6 18 25.89 24.72 3.51 26.17 27.58 23.95 23.29 22.11 228.23 3/6 181 23.93 23.49 29.68 25.63 27.25 23.91 23.32 22.9 222.31 1/7 182 22.15 22.44 29.5 25.24 27.1 23.85 23.29 22.5 217.17 2/7 183 19.65 2.72 28.16 24.58 26.62 23.74 23.22 22.4 29.57 3/7 184 17.25 18.74 27.26 23.95 26.27 23.65 23.11 21.99 21.83 4/7 185 15.38 16.96 26.24 23.46 25.96 23.59 23. 21.88 195.1 5/7 186 13.77 15.23 24.82 22.87 25.48 23.41 22.89 21.71 187.92 6/7 187 11.98 13.34 22.77 21.9 24.74 23.1 22.77 21.49 178.83 7/7 188 1.67 12.7 2.96 2.72 23.9 22.71 22.41 21.6 17.37 8/7 189 9.99 11.23 19.51 19.65 23.7 22.41 22.19 2.95 164.47 9/7 19 9.49 1.62 18.28 18.75 22. 22.3 21.87 2.68 158.81 1/7 191 9.8 1.12 17.25 17.91 2.83 21.57 21.5 2.33 153.29 11/7 192 8.81 9.75 16.42 17.13 19.48 21. 21.12 19.92 148. 12/7 193 8.57 9.51 15.79 16.46 18.28 2.33 2.71 19.49 143.16 13/7 194 23.85 14.4 15.41 15.84 17.57 2.13 2.5 19.17 168.38 14/7 195 19.43 13.3 15.17 15.31 16.97 19.95 2.22 18.88 158.12 15/7 196 15.15 11.78 14.98 14.85 16.35 19.47 19.73 18.52 147.67 16/7 197 12.61 1.87 14.73 14.44 15.7 18.67 19.6 18.8 139.5 17/7 198 11.5 1.17 14.41 14.1 14.96 17.51 17.97 17.51 131.87 18/7 199 9.86 9.59 14.3 13.58 14.19 16.16 16.38 16.73 123.82 19/7 2 9.4 9.12 13.61 13.18 13.45 14.93 14.68 15.69 116.5 2/7 21 3.33 27.2 27.44 13.25 13.29 14.68 14.41 15.32 178.75 21/7 22 27.24 24.44 25.96 13.31 13.19 14.61 14.4 15.2 169.55 197

Παράρτημα Γ Τιμές υγρασίας ημερομηνία ημέρα έτους 1 (cm) υγρασίες (%) θ v κατ όγκο, ισοδύναμο ύψος νερού y (mm) 2 (cm) 3 (cm) 4 (cm) 5 (cm) 6 (cm) 7 (cm) 8 (cm) συνολικό ύψος νερού -9 (cm) 22/7 23 23.44 21.78 23.94 13.33 13.12 14.51 14.3 15.3 158.7 23/7 24 18.72 18.26 21.75 13.28 13.5 14.37 14.1 14.73 144.97 24/7 25 15.19 15.22 19.39 14.18 12.87 14.6 13.68 13.88 133. 25/7 26 12.59 13.1 17.33 13.95 12.69 13.75 13.11 13.12 122.4 26/7 27 32.3 29.91 32.1 24.32 12.65 13.7 13.4 12.81 193.29 27/7 28 29. 26.94 29.89 23.38 12.63 13.65 13. 12.65 181.97 28/7 29 25.6 24.62 28.23 21.53 12.68 13.63 12.97 12.54 17.86 29/7 21 21.5 21.88 26.45 19.5 12.73 13.62 12.92 12.39 157.26 3/7 211 16.29 17.96 23.82-12.72 13.55 12.8 12.8 141.68 31/7 212 13.17 14.74 2.44-12.67 13.46 12.6 11.68 127.73 1/8 213 1.77 12.14 17.39-12.46 13.13 12.13 11.11 115. 2/8 214 9.19 1.37 15.13-12.14 12.6 11.55 1.48 14.93 3/8 215 32.17 29.56 28.39-12.11 12.59 11.59 1.44 178.41 4/8 216 29.9 26.9 28.4-12.11 12.59 11.59 1.42 17.58 5/8 217 26.25 24.76 26.83-12.9 12.57 11.56 1.4 162.22 6/8 218 34.74 31.96 35.13-11.97 12.52 11.52 1.39 194.33 7/8 219 32.48 29.54 33.53-12.57 12.38 11.42 1.31 186.66 8/8 22 3.16 27.78 32.2-13.55 12.34 11.35 1.24 18.69 9/8 221 27.73 26.13 31.2-14.1 12.34 11.33 1.22 174.27 1/8 222 25.26 24.69 3.6-14.26 12.39 11.33 1.22 168.12 11/8 223 22.1 23.38 29.17 26.25 13.76 12.37 11.28 1.18 164.48 12/8 224 18.7 21.47 28.2 25.49 13.79 12.44 11.31 1.22 156.8 13/8 225 14.45 17.84 26.8 24.34 13.6 12.47 11.3 1.2 142.6 14/8 226 11.48 14.56 22.85 22.85 13.25 12.38 11.23 1.14 129.54 15/8 227 9.54 11.99 19.47 2.54 12.79 12.22 11.9 9.99 117.4 16/8 228 8.4 1.37 17.7 18.62 12.31 11.96 1.89 9.79 18.51 17/8 229 31.52 28.34 26.12 18.54 12.36 12.7 1.98 9.81 17.41 18/8 23 28.47 26.7 27.11 18.4 12.4 12.12 11. 9.82 164.54 19/8 231 24.88 23.86 26.43 18.3 12.4 12.16 11.2 9.82 156.22 2/8 232 2.3 21.46 25.48 18.2 12.39 12.21 11.2 9.83 145.96 21/8 233 15.98 18.51 24.19 18.6 12.39 12.24 11.3 9.83 135.13 22/8 234 12.65 15.59 22.24 17.7 12.3 12.22 11.2 9.81 124.77 23/8 235 1.31 13.6 2.5 17.17 12.11 12.1 1.94 9.76 115.53 24/8 236 33.2 3.84 33.59 18.71 12.17 12.16 1.98 9.78 182.66 25/8 237 29.35 27.98 32.21 19.74 12.17 12.18 1.99 9.79 173.99 26/8 238 24.77 25.2 3.42 19.78 12.14 12.19 1.99 9.8 162.58 27/8 239 2.49 21.6 28.58 19.55 12.1 12.17 1.97 9.78 15.38 28/8 24 16.75 18.51 26.57 19.23 12.7 12.12 1.93 9.76 139.21 29/8 241 13.63 16.1 24.58 18.93 12.6 12.1 1.91 9.74 129.74 3/8 242 11.47 14.1 22.45 18.45 12. 12.6 1.86 9.72 121.7 31/8 243 1. 12.49 2.49 17.89 11.9 11.96 1.8 9.69 115.5 1/9 244 9.11 11.3 18.71 17.27 11.76 11.84 1.72 9.64 19.72 2/9 245 8.48 1.35 17.22 16.63 11.58 11.7 1.64 9.59 15.22 3/9 246 8.57 1.1 16.64 16.3 11.51 11.66 1.62 9.56 13.94 4/9 247 8.23 9.62 15.95 15.84 11.29 11.5 1.52 9.5 11.31 5/9 248 7.95 9.34 15.5 15.54 11.14 11.37 1.43 9.44 99.41 6/9 249 28.7 14.33 15.79 15.51 11.14 11.35 1.38 9.34 134.61 198

Παράρτημα Γ Τιμές υγρασίας ημερομηνία ημέρα έτους 1 (cm) υγρασίες (%) θ v κατ όγκο, ισοδύναμο ύψος νερού y (mm) 2 (cm) 3 (cm) 4 (cm) 5 (cm) 6 (cm) 7 (cm) 8 (cm) συνολικό ύψος νερού -9 (cm) 7/9 25 25.74 17.25 15.61 14.74 11. 11.27 1.31 9.26 132.69 8/9 251 24.17 18.13 15.52-1.87 11.18 1.22 9.21 129.19 9/9 252 22.82 18. 15.45-1.72 11.5 1.11 9.13 126.35 1/9 253 21.54 17.79 15.6-1.66 1.97 1.1 9.7 124.6 11/9 254 19.54 17.36 15.78-1.67 1.94 9.96 9.3 12.77 12/9 255 17.38 16.71 15.93-1.69 1.94 9.93 9. 117.6 13/9 256 15.11 15.67 15.88-1.7 1.94 9.91 8.98 112.52 14/9 257 13.3 14.7 15.79-1.68 1.93 9.88 8.96 18.61 15/9 258 11.82 13.82 15.69-1.69 1.91 9.86 8.95 15.31 16/9 259 1.3 12.62 15.44-1.67 1.88 9.83 8.93 11.34 17/9 26 9.5 11.57 15.17-1.61 1.82 9.81 8.9 97.79 18/9 261 8.29 1.78 14.91-1.56 1.78 9.78 8.88 95.29 19/9 262 7.8 1.11 14.69-1.5 1.72 9.73 8.84 93.28 2/9 263 7.5 9.15 14.3 15.29 1.82 1.65 9.56 8.66 93.72 21/9 264 7.6 8.68 13.76 15.15 1.77 1.63 9.54 8.66 92.1 22/9 265 6.9 8.37 13.47 14.88 1.61 1.51 9.46 8.61 9.56 23/9 266 6.68 8.15 13.3 14.72 1.48 1.41 9.37 8.56 89.29 24/9 267 6.41 7.87 13.3 14.47 1.31 1.25 9.22 8.43 87.43 25/9 268 6.3 7.72 12.85 14.31 1.19 1.16 9.15 8.42 86.47 26/9 269 6.38 7.69 12.78 14.23 1.9 1.9 9.7 8.36 86.8 Πίνακας Γ.3 Μέσες βαθμονομημένες υγρασίες κατ όγκο % για κάθε εδαφική στρώση του λυσίμετρου 1 (Diviner 2) υγρασίες (%) υγρασίες (%) ημ/νία ημέρα θ v κατ όγκο ημ/νία ημέρα θ v κατ όγκο έτους -3 3-6 6-9 έτους -3 3-6 6-9 (cm) (cm) (cm) (cm) (cm) (cm) 15/5 135 14.77 14.42 13.76 2/7 21 24.65 15.77 16.2 16/5 136 14.94 14.51 14.6 23/7 24 18.17 15.1 15.98 17/5 137 15.7 14.24 13.92 24/7 25 15.23 14.46 15.99 18/5 138 15.28 14.46 14.1 25/7 26 13.36 13.64 15.81 22/5 142 31.68 16.91 13.94 26/7 27 28.1 21.4 15.69 24/5 144 32.88 19.47 13.89 27/7 28 26.22 21.53 15.66 25/5 145 31. 2.1 14.5 3/7 211 17.78 18.57 15.48 29/5 149 28.8 2.85 14.34 31/7 212 14.99 17.45 15.5 3/5 15 27.92 21.9 14.55 1/8 213 13.12 16.57 15.5 31/5 151 27.36 2.89 14.45 2/8 214 11.15 14.77 15.9 1/6 152 26.72 21.11 14.71 3/8 215 29.44 21.45 14.85 5/6 156 22.92 21.62 15.54 6/8 218 34.18 25.8 14.34 6/6 157 36.38 23.52 15.34 7/8 219 32.74 26.69 14.31 7/6 158 33.7 25.19 15.18 9/8 221 29.2 26.31 14.32 8/6 159 31.91 25.75 14.85 1/8 222 27.74 25.93 14.42 11/6 162 28.66 26.13 14.94 13/8 225 19.36 21.94 14. 12/6 163 27.13 25.4 15.1 16/8 228 12.2 16.28 13.9 13/6 164 26.67 25.93 15.26 17/8 229 28.77 19.24 13.33 14/6 165 25.84 25.99 15.88 21/8 233 18.34 17.68 13.9 15/6 166 25.29 25.84 15.61 22/8 234 16.14 16.9 13.65 18/6 169 21.98 24.99 16.6 23/8 235 13.8 15.77 13.66 19/6 17 2.38 25.26 16.43 24/8 236 3.4 22.3 13.67 199

Παράρτημα Γ Τιμές υγρασίας υγρασίες (%) υγρασίες (%) ημ/νία ημέρα θ v κατ όγκο ημ/νία ημέρα θ v κατ όγκο έτους -3 3-6 6-9 έτους -3 3-6 6-9 (cm) (cm) (cm) (cm) (cm) (cm) 2/6 171 18.98 24.68 16.71 27/8 239 22.85 19.48 13.45 21/6 172 17.75 23.1 16.22 28/8 24 2.3 18.75 13.87 22/6 173 16.83 22.94 17.17 29/8 241 17.69 17.64 13.51 25/6 176 14.8 21.77 17.15 3/8 242 15.76 16.63 13.18 26/6 177 3.3 27.32 17.32 31/8 243 14.45 15.97 13.12 27/6 178 28.32 27.28 17.52 3/9 246 12.15 14.1 12.94 28/6 179 26.79 26.89 17.89 4/9 247 11.75 13.26 12.8 29/6 18 25.1 25.78 17.66 5/9 248 11.5 12.8 12.72 2/7 183 2.46 23.61 17.75 6/9 249 24.31 14.22 12.47 3/7 184 18.66 23.4 17.83 7/9 25 22.87 14. 12.27 4/7 185 17.19 21.82 17.84 1/9 253 19.48 13.51 11.75 5/7 186 19.83 2.51 17.36 11/9 254 17.84 13.3 12.7 6/7 187 17.41 18.17 17.9 12/9 255 16.32 13.53 12.4 9/7 19 12.4 15.55 17.9 13/9 256 14.99 12.82 11.75 1/7 191 11.75 15.1 17.8 14/9 257 14.26 12.4 11.56 11/7 192 11.6 14.39 17.42 17/9 26 11.38 11.73 11.54 12/7 193 1.6 13.63 17.43 18/9 261 1.63 11.67 11.53 13/7 194 19.44 13.73 16.97 19/9 262 1.53 11.34 11.62 16/7 197 13.79 12.75 16.67 21/9 264 9.98 11.31 11.89 17/7 198 11.86 12.5 16.48 24/9 267 9.42 1.43 11.31 18/7 199 1.9 12.45 17.6 25/9 268 9.19 1.17 1.96 19/7 2 1.24 11.87 16.39 26/9 269 9.49 1.9 1.92 Πίνακας Γ.4 Μέσες βαθμονομημένες υγρασίες κατ όγκο % για κάθε εδαφική στρώση του λυσίμετρου 2 (EnviroScan) ημ/ ημέρα υγρασίες (%) θ v κατ όγκο ημ/ ημέρα υγρασίες (%) θ v κατ όγκο νία έτους -3 (cm) 3-65 (cm) 65-9 (cm) νία έτους -3 (cm) 3-65 (cm) 65-9 (cm) 16/5 136 14.31 21.27 16.7 22/7 23 22.97 15.12 14.74 17/5 137 14.37 21.4 16.79 23/7 24 19.7 14.74 14.48 18/5 138 14.48 21.5 16.87 24/7 25 15.9 14.52 13.8 19/5 139 14. 21.48 16.93 25/7 26 13.52 14.2 13.12 2/5 14 15.31 21.35 16.95 26/7 27 31.46 19.5 12.9 21/5 141 22.94 21.23 16.95 27/7 28 28.46 18.46 12.79 22/5 142 24.45 21.21 16.96 28/7 29 25.71 17.7 12.71 23/5 143 25.64 21.28 17.4 29/7 21 22.23 16.88 12.6 24/5 144 26.24 21.5 17.19 3/7 211 18.1 15.27 12.37 25/5 145 25.49 21.74 17.23 31/7 212 14.9 14.54 12.4 26/5 146 25.11 21.85 17.26 1/8 213 12.33 13.71 11.52 27/5 147 24.94 22.1 17.29 2/8 214 1.57 12.92 1.91 28/5 148 24.82 22.19 17.33 3/8 215 3.67 15.56 1.9 29/5 149 24.31 22.34 17.4 4/8 216 28.18 15.49 1.89 3/5 15 23.98 22.43 17.45 5/8 217 25.85 15.23 1.86 31/5 151 23.75 22.54 17.5 6/8 218 33.88 16.82 1.84 1/6 152 23.34 22.6 17.54 7/8 219 31.67 16.68 1.75 2/6 153 23.12 22.68 17.59 8/8 22 29.71 16.8 1.69 3/6 154 22.81 22.76 17.64 9/8 221 27.75 16.75 1.66 4/6 155 22.29 22.83 17.7 1/8 222 25.87 16.67 1.67 5/6 156 21.54 22.89 17.76 11/8 223 23.66 19.13 1.62 2

Παράρτημα Γ Τιμές υγρασίας ημ/ ημέρα υγρασίες (%) θ v κατ όγκο ημ/ ημέρα υγρασίες (%) θ v κατ όγκο νία έτους -3 (cm) 3-65 (cm) 65-9 (cm) νία έτους -3 (cm) 3-65 (cm) 65-9 (cm) 6/6 157 3.2 22.87 18.51 12/8 224 21.21 18.81 1.65 7/6 158 29.86 25.97 19.34 13/8 225 17.52 18.13 1.64 8/6 159 28.61 26.52 2.65 14/8 226 14.4 17.12 1.57 9/6 16 27.63 26.48 21.27 15/8 227 12.1 15.79 1.43 1/6 161 26.48 26.35 21.59 16/8 228 1.5 14.69 1.23 11/6 162 25.33 26.17 21.76 17/8 229 29.56 16.1 1.28 12/6 163 24.95 25.95 21.84 18/8 23 27.44 16.14 1.3 13/6 164 24.75 25.71 21.9 19/8 231 24.8 16.2 1.3 14/6 165 24.38 25.72 21.97 2/8 232 21.55 15.87 1.31 15/6 166 23.86 25.7 22.3 21/8 233 18.19 15.65 1.31 16/6 167 23.52 25.66 22.9 22/8 234 15.23 15.24 1.29 17/6 168 23. 25.61 22.14 23/8 235 12.85 14.68 1.24 18/6 169 22.25 25.53 22.16 24/8 236 32.39 17.1 1.26 19/6 17 21.36 25.45 22.19 25/8 237 29.37 17.2 1.27 2/6 171 2.45 25.77 22.23 26/8 238 25.86 16.95 1.28 21/6 172 19.35 25.6 22.26 27/8 239 22.21 16.6 1.26 22/6 173 18.39 25.4 22.28 28/8 24 18.97 16.2 1.23 23/6 174 17.87 25.12 22.31 29/8 241 16.28 15.82 1.21 24/6 175 17.34 24.77 22.32 3/8 242 14.18 15.35 1.17 25/6 176 16.63 24.43 22.31 31/8 243 12.58 14.85 1.13 26/6 177 31.16 27.47 22.39 1/9 244 11.44 14.35 1.7 27/6 178 29.69 27.45 22.51 2/9 245 1.56 13.86 1.1 28/6 179 28.2 27.5 22.58 3/9 246 1.39 13.65 9.99 29/6 18 26.27 26.56 22.58 4/9 247 9.98 13.32 9.91 3/6 181 24.74 26.18 22.58 5/9 248 9.67 13.9 9.84 1/7 182 23.39 25.89 22.55 6/9 249 21.44 13.11 9.75 2/7 183 21.42 25.43 22.51 7/9 25 21.22 12.8 9.68 3/7 184 19.42 25. 22.44 8/9 251 2.72 11.92 9.62 4/7 185 17.72 24.61 22.33 9/9 252 19.98 11.8 9.52 5/7 186 16.1 24.5 22.18 1/9 253 19.3 11.77 9.45 6/7 187 14.23 23.18 22. 11/9 254 18.18 11.8 9.4 7/7 188 12.85 22.23 21.6 12/9 255 16.91 11.84 9.37 8/7 189 11.99 21.4 21.45 13/9 256 15.42 11.83 9.35 9/7 19 11.33 2.55 21.15 14/9 257 14.18 11.8 9.33 1/7 191 1.79 19.69 2.8 15/9 258 13.13 11.78 9.31 11/7 192 1.39 18.8 2.4 16/9 259 11.93 11.71 9.29 12/7 193 1.9 17.99 19.98 17/9 26 1.91 11.61 9.27 13/7 194 19.29 17.5 19.7 18/9 261 1.22 11.52 9.24 14/7 195 16.59 17.9 19.41 19/9 262 9.72 11.42 9.2 15/7 196 14. 16.62 19. 2/9 263 9.14 12.51 9.2 16/7 197 12.38 16.5 18.47 21/9 264 8.72 12.41 9.1 17/7 198 11.32 15.34 17.69 22/9 265 8.49 12.21 8.95 18/7 199 1.47 14.56 16.59 23/9 266 8.27 12.7 8.88 19/7 2 9.83 13.82 15.28 24/9 267 8. 11.87 8.75 2/7 21 28.81 15.7 14.96 25/9 268 7.87 11.74 8.71 21/7 22 26.9 15.45 14.88 26/9 269 7.88 11.66 8.65 21

Παράρτημα Δ Στιγμιότυπα εργασιών και κάτοψεις πειραματικού Παράρτημα Δ Στιγμιότυπα εργασιών και κατόψεις πειραματικού Στο παράρτημα αυτό παρουσιάζονται ενδεικτικά κάποια στιγμιότυπα από τις εργασίες που εκτελέστηκαν κατά τη διάρκεια του πειραματικού κάθως και οι κατόψεις του πειραματικού των λυσίμετρων. Το σύνολο του φωτογραφικού υλικού του πειραματικού δεν ήταν δυνατό να παρουσιασθεί στο παράρτημα αυτό. Για το λόγο αυτό ο αναγνώστης παραπέμπεται στο δικτυακό τόπο http://picasaweb.google.com/paraskevasb/27_lysimeters στον οποίο βρίσκονται όλα τα στιγμιότυπα των εργασιών πεδίου και των εργαστηριακών αναλύσεων καθώς και των κατόψεων του πειραματικού. Εικόνα Δ.1 Στιγμιότυπα εγκατάστασης σωλήνων PVC μέτρησης υγρασίας 22

Παράρτημα Δ Στιγμιότυπα εργασιών και κάτοψεις πειραματικού Εικόνα Δ.2 Στιγμιότυπα σποράς καλλιέργειας και έναρξης φυτρώματος 23

Παράρτημα Δ Στιγμιότυπα εργασιών και κάτοψεις πειραματικού Εικόνα Δ.3 Στιγμιότυπα πρώτης άρδευσης καλλιέργειας, μέτρησης ύψους φυτών και δείκτη φυλλικής επιφάνειας 24

Παράρτημα Δ Στιγμιότυπα εργασιών και κάτοψεις πειραματικού Εικόνα Δ.4 Στιγμιότυπα αρχής ανθοφορίας, άνοιγμα καρυδιών, ψεκασμού εντομοκτόνου και συγκομιδής καλλιέργειας 25

Παράρτημα Δ Στιγμιότυπα εργασιών και κάτοψεις πειραματικού Εικόνα Δ.5 Στιγμιότυπα από την εξαγωγή και μέτρηση των ριζών 26

Παράρτημα Δ Στιγμιότυπα εργασιών και κάτοψεις πειραματικού Εικόνα Δ.6 Στιγμιότυπα από τον προσδιορισμό των εδαφικών στρώσεων και του φαινόμενου ειδικού βάρους 27

Παράρτημα Δ Στιγμιότυπα εργασιών και κάτοψεις πειραματικού Εικόνα Δ.7 Στιγμιότυπα από τον εργαστηριακό προσδιορισμό της χαρακτηριστικής καμπύλης υγρασίας του εδάφους 28

Παράρτημα Δ Στιγμιότυπα εργασιών και κάτοψεις πειραματικού Εικόνα Δ.8 Στιγμιότυπα από τη λήψη μετρήσεων με το EnviroScan και το Diviner 2 Στα τέσσερα Σχήματα που ακολουθούν παρουσιάζονται τέσσερις εκδοχές της κάτοψης του πειραματικού. Στο πρώτο Σχήμα Ε.9 παρουσιάζεται η κάτοψη του πειραματικού των λυσίμετρων. Στο Σχήμα αυτό φαίνονται οι διαστάσεις των τεσσάρων λυσίμετρων, τα φρεάτια στράγγισης, οι αισθητήρες υγρασίας και ο μετεωρολογικός σταθμός. Στο δεύτερο Σχήμα Ε.1 παρουσιάζεται η κάτοψη του πειραματικού με την καλλιέργεια του βαμβακιού. Στην κάτοψη αυτή φαίνονται οι θέσεις και οι γραμμές φύτευσης του βαμβακιού στο χώρο εντός και εκτός των τεσσάρων λυσίμετρων. Στο επόμενο Σχήμα Ε.11 παρουσιάζονται οι αγωγοί του αρδευτικού (πρωτεύων, δευτερεύοντες, σταλακτηφόροι εφαρμογής) μαζί με τις αποστάσεις τους. Στο τελευταίο Σχήμα Ε.12 φαίνεται η συνολική κάτοψη του πειραματικού με την καλλιέργεια του βαμβακιού και τους αγωγούς του αρδευτικού μαζί με τις μεταξύ τους αποστάσεις. 29