ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΜΑΚΕ ΟΝΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥ ΩΝ ΕΙ ΙΚΕΥΣΗ : ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΗ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗ ΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΜΑΚΕ ΟΝΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥ ΩΝ ΕΙ ΙΚΕΥΣΗ : ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΗ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗ ΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕΛΕΤΗ ΤΗΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΗΣ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΣΤΟ ΠΟΛΕΟ ΟΜΙΚΟ ΣΥΓΚΡΟΤΗΜΑ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΚΥΡΙΕΣ ΜΕΤΕΩΡΟΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΥΣ ΚΑΙ ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΜΕΘΟ ΩΝ ΤΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ Ε ΟΜΕΝΩΝ ΛΗΜΝΙΩΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΙΩΑΝΝΗΣ ΠΑΠΑ ΗΜΗΤΡΙΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2005

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Θα ήθελα να ευχαριστήσω όλους όσους συνέβαλλαν θετικά στην προσπάθειά µου ώστε η παρούσα µελέτη να διαθέτει πληρότητα και άρτια εµφάνιση. Αναλυτικότερα θα ήθελα από καρδιάς να ευχαριστήσω τον Καθηγητή Κύριο Παπαδηµητρίου Ιωάννη για την αµέριστη συµπαράστασή του σε όλη τη χρονική διάρκεια που εργάστηκα για τη µελέτη αυτή. Η καθοδήγησή του σε επιστηµονικά θέµατα αλλά και η ψυχική συµπαράσταση που µου παρείχε βοήθησαν τα µέγιστα. Ακόµη θα ήθελα να ευχαριστήσω ιδιαίτερα τον υποψήφιο ιδάκτορα του τµήµατος Εφαρµοσµένης Πληροφορικής Κύριο Άγγελο Μάρκου χωρίς την αρωγή του οποίου θα ήταν αδύνατη η εκπόνηση της παρούσης µελέτης

Μελέτη της ατµοσφαιρικής ρύπανσης στο πολεοδοµικό συγκρότηµα της Θεσσαλονίκης σε σχέση µε κύριες µετεωρολογικές παραµέτρους και χρήση των µεθόδων της Ανάλυσης εδοµένων. Π Ε Ρ Ι Λ Η Ψ Η Στην σηµερινή εποχή ένα από τα σηµαντικότερα προβλήµατα που αντιµετωπίζει η ανθρωπότητα αποτελεί και αυτό της ατµοσφαιρικής ρύπανσης. Καθηµερινά διάφορες οργανώσεις, κυβερνητικές και µή, κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου τονίζοντας ότι η αυξηµένη συγκέντρωση πληθυσµού και η εντατικοποίηση της δραστηριότητάς του προκαλεί αρνητικές επιπτώσεις στο περιβάλλον. Στην περιοχή της Βόρειας Ελλάδας έντονη βιοµηχανική δραστηριότητα και αυξηµένη συγκέντρωση πληθυσµού εµφανίζεται στην ευρύτερη περιοχή της Θεσσαλονίκης. Η λειτουργία µεγάλων βιοµηχανικών µονάδων και η ραγδαία αύξηση του πληθυσµού τα τελευταία χρόνια επιβάρυνε το περιβάλλον. Παρόλ αυτά η κατάσταση του σύµφωνα µε την ετήσια έκθεση της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας µπορεί να χαρακτηριστεί αρκετά καλή. Στην παρούσα εργασία επιχειρείται να µελετηθεί η ατµοσφαιρική ρύπανση στο πολεοδοµικό συγκρότηµα της Θεσσαλονίκης σε σχέση µε κύριες µετεωρολογικές παραµέτρους όπως η θερµοκρασία, η υγρασία, η ταχύτητα του ανέµου, η ατµοσφαιρική πίεση και η ορατότητα. Η επεξεργασία των στοιχείων γίνεται µε βάση τις µεθόδους της Ανάλυσης εδοµένων (Παραγοντική Ανάλυση Αντιστοιχιών και Ιεραρχική Ταξινόµηση κατά Αύξουσα Ιεραρχία). Αρχικά εξετάζεται κατά πόσο υπάρχει συσχέτιση µεταξύ χαµηλών, µέσων και υψηλών τιµών κύριων ατµοσφαιρικών ρύπων µε συγκεκριµένες µετεωρολογικές συνθήκες. Επίσης γίνεται προσπάθεια συσχέτισης ατµοσφαιρικών ρύπων και µετεωρολογικών συνθηκών µε συγκεκριµένες χρονικές περιόδους του έτους. Τα στοιχεία προέρχονται από την Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας ιεύθυνση Περιβάλλοντος και Χωροταξίας και από ιστοσελίδα στο διαδίκτυο και αφορούν το έτος 2003. Η µελέτη γίνεται για δύο διαφορετικούς σταθµούς µέτρησης της ατµοσφαιρικής ρύπανσης έναν αστικό και έναν βιοµηχανικό γεγονός που παρέχει τη δυνατότητα σύγκρισης. Λέξεις Κλειδιά: Ατµοσφαιρική Ρύπανση, Μετεωρολογικοί Παράµετροι, Ανάλυση εδοµένων

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. Εισαγωγή 1 2. Κατάταξη και Μορφές της Ρύπανσης 2 2.1 Τύπος της Πηγής που Προκαλεί τη Ρύπανση 3 2.2 Άµεσος Αποδέκτης της Ρύπανσης 3 2.3 Τύπος Ρύπου 4 3. Ατµοσφαιρικοί Ρύποι 5 3.1 Γενικά 5 3.2 Κυριότεροι Ατµοσφαιρικοί Ρύποι 6 4. Ατµοσφαιρική Ρύπανση στο Πολεοδοµικό Συγκρότηµα της Θεσσαλονίκης 13 4.1 ίκτυο Ελέγχου Αέριας Ρύπανσης 14 4.2 Μετρήσεις Αερίων Ρύπων 16 4.3 Συγκριτική Μελέτη Σταθµού Αγίας Σοφίας Ελ. Κορδελιό 45 5. Μετεωρολογικοί Παράµετροι στην Περιοχή της Θεσσαλονίκης κατά το Έτος 2003 46 6. Πολυδιάστατη Στατιστική Ανάλυση και Ανάλυση εδοµένων 52 7. Παραγοντική Ανάλυση και Ταξινόµηση κατά Αύξουσα Ιεραρχία 54 7.1 Πίνακας Αντιστοιχιών 54 7.2 Οµογενοποίηση των Μεταβλητών Πίνακας Αρχικών εδοµένων Λογικός Πίνακας ( 0-1 ) Πίνακας Burt 7.3 Εφαρµογή της Παραγοντικής Ανάλυσης στον Πίνακα Burt Σταθµός Αγίας Σοφίας 7.4 Εφαρµογή της Ταξινόµησης κατά Αύξουσα Ιεραρχία στον Πίνακα Burt Σταθµός Αγίας Σοφίας 7.5 Εφαρµογή της Παραγοντικής Ανάλυσης στον Λογικό Πίνακα (0-1) Σταθµός Αγίας Σοφίας 7.6 Εφαρµογή της Ταξινόνησης κατά Αύξουσα Ιεραρχία στον Λογικό Πίνακα (0-1) Σταθµός Αγίας Σοφίας 7.7 Εφαρµογή της Παραγοντικής Ανάλυσης στον Πίνακα Burt Σταθµός Ελευθέριο Κορδελιό 7.8 Εφαρµογή της Ταξινόµησης κατά Αύξουσα Ιεραρχία στον Πίνακα Burt Σταθµός Ελ. Κορδελιό 54 55 61 65 69 73 79

7.9 Εφαρµογή της Παραγοντικής Ανάλυσης των Αντιστοιχιών στον Λογικό Πίνακα (0-1) Σταθµός Ελ. Κορδελιό 7.10 Εφαρµογή της Ταξινόµησης κατά Αύξουσα Ιεραρχία στον Λογικό Πίνακα 0-1 Σταθµός Ελ. Κορδελιό 83 87 8. Συµπεράσµατα 91

1. Εισαγωγή Με τον όρο βιόσφαιρα καλείται το σύνολο του χώρου στον οποίο εµφανίζεται και αναπτύσσεται η ζωή, ανεξάρτητα από τη µορφή της. Το στέρεο έδαφος, τα επιφανειακά στρώµατα των υδάτινων µαζών αλλά και το υπέδαφος αποτελούν τους κύριους αυτούς χώρους. Πέραν των ορίων της βιόσφαιρας εκτείνονται περιοχές στις οποίες δεν αναπτύσσεται ζωή, τουλάχιστον µε την συµβατική έννοια του όρου δηλαδή φυτά και µικροοργανισµοί. Χαρακτηριστικά παραδείγµατα τέτοιων περιοχών αποτελούν το διάστηµα και τα βαθύτερα στρώµατα του στερεού φλοιού της γης και των ωκεανών. Το σύνολο των περιοχών αυτών µαζί µε την βιόσφαιρα αποτελούν το περιβάλλον. Με βάση λοιπόν τα παραπάνω µπορεί να δοθεί ο ορισµός της έννοιας περιβάλλον ως την βιόσφαιρα και όλων των χώρων που περιβάλλουν αυτή ανεξάρτητα από την απόστασή τους από τα όρια της βιόσφαιρας. Η ύπαρξη της ζωής αλλά και η ίδια η φύση επιβαρύνουν το περιβάλλον. Η επιβάρυνση αυτή καταρχήν επικεντρώνεται στα όρια της βιόσφαιρας αλλά µπορεί να επεκταθεί και έξω από τα όρια της κυρίως λόγω της επέκτασης της ανθρώπινης δραστηριότητας αλλά και λόγω της χρήσης των αποµακρυσµένων αυτών τµηµάτων του περιβάλλοντος για την αποθήκευση ιδιαίτερα βλαβερών αποβλήτων (ραδιενεργές ουσίες). Όπως αρχικά αναφέρθηκε η ίδια η φύση επιβαρύνει το περιβάλλον. Η δραστηριότητα των ηφαιστείων αποτελεί το πιο χαρακτηριστικό παράδειγµα αφού και η παραµικρή έκρηξη επιβαρύνει την ατµόσφαιρα µε τόνους ηφαιστειακής τέφρας και διαφόρων αερίων. Παρόλα αυτά η κύρια πηγή επιβάρυνσης του περιβάλλοντος είναι η ανθρώπινη δραστηριότητα. Αρχικά η επιβάρυνση αυτή ήταν ελάχιστη λόγω του µικρού πληθυσµού της γης και κατά συνέπεια της περιορισµένης δραστηριότητας. Οι όποιες ποσότητες απορρίπτονταν στο περιβάλλον µπορούσαν να αφοµοιωθούν µε φυσικές διεργασίες χωρίς να προκαλούν καµία ορατή δυσµενή επίπτωση. Με την πάροδο του χρόνου όµως ο ανθρώπινος πληθυσµός αυξήθηκε σηµαντικά ενώ ταυτόχρονα άρχισε να εµφανίζεται και κάποια παραγωγική δραστηριότητα. Ο άνθρωπος δηλαδή ανακάλυψε ότι προκειµένου να κάνει τη ζωή του καλύτερη και ευκολότερη µπορεί να παράγει αντικείµενα. Σαν αποτέλεσµα των παραπάνω οι ανθρώπινες κοινωνίες µεγάλωσαν και οι αρνητικές επιπτώσεις της ανθρώπινης δραστηριότητας απόκτησαν χαρακτήρα µονιµότητας για τις περιοχές που οργανώθηκαν οι οικισµοί. Από το σηµείο αυτό και µετά εµφανίστηκε στην 1

ζωή του ανθρώπου µία νέα έννοια η οποία και ονοµάζεται ρύπανση του περιβάλλοντος. Με την πάροδο των χρόνων δόθηκαν διάφοροι ορισµοί για την έννοια αυτή έως ότου διαµορφώθηκε ο τελικός ορισµός ο οποίος ισχύει σήµερα και σύµφωνα µε τον οποίο Ρύπανση είναι η παρουσία στο περιβάλλον οποιασδήποτε ουσίας ή µορφής ενέργειας η οποία προκαλεί οποιασδήποτε µορφής ενόχληση στον άνθρωπο, τα ζώα, τα φυτά ή τα πράγµατα. Ως µοναδικό µειονέκτηµα του συγκεκριµένου ορισµού θα πρέπει να αναφερθεί το γεγονός ότι δεν καθορίζεται ο πληθυσµός ελέγχου στον οποίο αναφέρεται η ενόχληση. Παραδείγµατος χάρη, και αναφορικά µε τον αέρα οι συγκεντρώσεις ρύπων που προκαλούν ενόχληση στις ευαίσθητες κατηγορίες του πληθυσµού (παιδιά ηλικιωµένοι) µπορεί να διαφοροποιούνται από αυτές του υπόλοιπου πληθυσµού. Το κενό αυτό καλύπτεται από τις αρµόδιες αρχές εθνικές ή διεθνής οι οποίες σε συνεργασία µε την επιστηµονική κοινότητα καθορίζουν τα κριτήρια ποιότητας του αέρα και του περιβάλλοντος γενικότερα. Ο ορισµός της έννοιας ρύπος γίνεται σε αντιστοιχία µε τον ορισµό της ρύπανσης µε κριτήριο τις δυνατότητες που έχει µια ουσία να προκαλέσει ενόχληση. Έτσι: Ρύπος είναι κάθε ουσία ή µορφή ενέργειας η παρουσία της οποίας στο περιβάλλον µπορεί να προκαλέσει ενόχληση στον άνθρωπο, τα ζώα, τα φυτά ή τα πράγµατα. Πρέπει στο σηµείο αυτό να τονιστεί ότι για τον χαρακτηρισµό µιας ουσίας ως ρύπου δεν ενδιαφέρει η παρατηρούµενη συγκέντρωση αλλά κατά πόσο η συγκεκριµένη ουσία έχει την δυνατότητα σε κάποια συγκέντρωση να προκαλέσει ενόχληση, δηλαδή να προκαλέσει ρύπανση. 2. Κατάταξη και Μορφές της Ρύπανσης Σύµφωνα µε τα όσα αναφέρει η βιβλιογραφία η ρύπανση του περιβάλλοντος µπορεί να διαχωριστεί σε διάφορες κατηγορίες ανάλογα µε τους σκοπούς που εξυπηρετεί κάθε φορά η κατάταξη. Έτσι λοιπόν έχουµε: Κατάταξη της ρύπανσης σύµφωνα µε: α. τύπος της πηγής που προκαλεί τη ρύπανση β. άµεσος αποδέκτης της ρύπανσης γ. τύπος ρύπου 2

2.1 Τύπος της πηγής που προκαλεί τη ρύπανση Οι πηγές ρύπανσης διακρίνονται σε δύο µεγάλες κατηγορίες, κάθε µία από τις οποίες µπορεί µε τη σειρά της να διαχωριστεί σε µεγάλο αριθµό επιµέρους υποκατηγοριών. Οι κύριες κατηγορίες είναι: Φυσικές πηγές ρύπανσης: Στην κατηγορία αυτή περιλαµβάνονται εκείνες που υπάρχουν στην φύση και δεν είναι αποτέλεσµα της ανθρώπινης δραστηριότητας. Χαρακτηριστικό παράδειγµα αποτελούν τα ηφαίστεια. Ανθρωπογενείς πηγές ρύπανσης: Στην κατηγορία αυτή εντάσσονται όλες εκείνες οι πηγές που είναι αποτέλεσµα της ανθρώπινης δραστηριότητας. Απλά παραδείγµατα αποτελούν η βιοµηχανική δραστηριότητα και η κυκλοφορία των οχηµάτων. 2.2 Άµεσος αποδέκτης της ρύπανσης Ανάλογα µε τον αποδέκτη η ρύπανση διακρίνεται σε: Ρύπανση Αέρα: Ο άµεσος αποδέκτης είναι ο αέρας, δηλαδή η ατµόσφαιρα γι αυτό και εναλλακτικά ονοµάζεται και ατµοσφαιρική ρύπανση ή ρύπανση της ατµόσφαιρας. Ρύπανση Νερού: Ο άµεσος αποδέκτης στην περίπτωση αυτή είναι οι µεγάλες υδάτινες µάζες του πλανήτη (ποτάµια, λίµνες, θάλασσα). Ρύπανση Εδάφους: Ο άµεσος αποδέκτης είναι ο στερεός φλοιός της γης. Στο σηµείο αυτό επιβάλλεται να γίνει η διευκρίνιση ότι για τις ανάγκες της κατάταξης αυτής ενδιαφέρει ο άµεσος αρχικός αποδέκτης των ρύπων και όχι ο τελικός που συνήθως είναι και διαφορετικός. Ειδικότερα ένα µέρος των ρύπων που απορρίπτεται άµεσα στον αέρα στη συνέχεια είτε καθιζάνει είτε κατακρηµνίζεται µε τη βροχή καταλήγοντας τελικά στο έδαφος ή στις υδάτινες µάζες. Παραµένει όµως γεγονός ότι ο αρχικός αποδέκτης ήταν ο αέρας και εποµένως η ρύπανση αυτή θεωρείται ως ρύπανση του αέρα. 3

2.3 Τύπος Ρύπου Με κριτήριο τον τύπο του ρύπου η ρύπανση µπορεί να διακριθεί σε: Αέρια Ρύπανση: Στην κατηγορία αυτή εντάσσονται όλες οι µορφές ρύπανσης που οφείλονται σε αέριες χηµικές ουσίες. Η εκποµπή εποµένως µονοξειδίου του άνθρακα, οξειδίων του αζώτου και κάθε άλλης αέριας ένωσης χαρακτηρίζεται ως αέρια ρύπανση. Στην κατηγορία αυτή κατατάσσεται και η ρύπανση που οφείλεται στα στερεά ή υγρά σωµατίδια τα οποία λόγω της πολύ µικρής τους µάζας και διαστάσεων συµπεριφέρονται σε µεγάλο βαθµό ως αέρια. Ηχητική Ρύπανση: Η ηχητική ρύπανση οφείλεται στην απόρριψη στην ατµόσφαιρα ενέργειας µε την µορφή ηχητικών κυµάτων. Λόγω της συγκέντρωσης της σε συγκεκριµένες περιοχές (βιοµηχανικές εγκαταστάσεις, αυτοκινητόδροµοι, αεροδρόµια ) αλλά και του γεγονότος ότι περιορίζεται στην περιοχή του ρυπαντή και δεν µεταφέρεται σε µεγάλες αποστάσεις σε αντίθεση µε άλλες µορφές που µπορούν να επηρεάσουν το σύνολο του πλανήτη, θεωρείται ως µία από τις λιγότερο σοβαρές µορφές ρύπανσης. Παρ όλα αυτά όµως δεν πρέπει να παραγνωριστεί το γεγονός ότι η παρατεταµένη έκθεση σε υψηλά επίπεδα θορύβου µπορεί να επιφέρει σηµαντικές βλάβες τόσο στην ακοή όσο και στο νευρικό σύστηµα του ανθρώπου και των ζώων. Θερµική Ρύπανση: Ίσως η πιο αθώα µορφή ρύπανσης είναι η θερµική ρύπανση που οφείλεται κατά κύριο λόγο στην απόρριψη στο περιβάλλον θερµικής ενέργειας. Κατά γενική οµολογία οι αρνητικές επιπτώσεις που προκύπτουν είναι ελάχιστες ακόµα και όταν οι απορριπτόµενες ποσότητες είναι µεγάλες και περιορίζονται κυρίως στην ενόχληση συγκεκριµένων ειδών του ζωικού βασιλείου. Ραδιενεργός Ρύπανση: Πρόκειται για σοβαρότατη µορφή ρύπανσης που οφείλεται στην απόρριψη στο περιβάλλον ραδιενεργών ουσιών. Ο χαρακτηρισµός της ως σοβαρότατη οφείλεται κυρίως στο γεγονός ότι οι επιπτώσεις της µπορεί να είναι ιδιαίτερα επιβλαβής (πρόκληση θανάτων) αλλά και στο ότι οι αρνητικές αυτές επιπτώσεις έχουν µεγάλη διάρκεια ζωής που µπορεί να είναι και εκατοντάδες χρόνια ανάλογα µε τον χρόνο ηµιζωής των ραδιενεργών ουσιών που απορρίπτονται στο περιβάλλον. Αισθητική Ρύπανση: Είναι αδιαµφισβήτητα η πιο αθώα µορφή ρύπανσης η οποία και προκαλεί µόνο αισθητική ενόχληση. Η θέσπιση κανόνων για την προστασία από αυτού 4

του είδους τη ρύπανση είναι πρακτικά αδύνατη λόγω της υποκειµενικότητας των σχετικών κριτηρίων. ΚΑΤΑΤΑΞΗ ΤΗΣ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΤΥΠΟ ΠΗΓΗΣ ΑΠΟ ΕΚΤΗΣ ΤΥΠΟΣ ΡΥΠΟΥ Φυσική Ανθρωπογενείς Αέρας Νερό Έδαφος Αέρια - Ηχητική Θερµική - Ραδιενεργός Αισθητική Εικόνα 1.: Κατάταξη της Ρύπανσης 3. Ατµοσφαιρικοί Ρύποι 3.1 Γενικά Η τυπική σύνθεση του ξηρού αέρα φαίνεται στον παρακάτω πίνακα: Συστατικό Περιεκτικότητα (ppm κ.ο) Άζωτο N 2 780,840 Οξυγόνο (O 2 ) 209,460 Αργό (Ar) 9,340 Ξένο (Xe) 0,09 Κρύπτο (Kr) 1,1 Νέον (Ne) 18 Ήλιο (He) 5,2 ιοξείδιο του Άνθρακα (CO 2 ) 355 Μονοξείδιο του Άνθρακα (NO) 0,18 Μεθάνιο (CH 4 ) 1,72 Υδρογόνο (H 2 ) 0,58 Υποξείδιο του Αζώτου (N 2 O) 0,311 Όζον (O 3 ) 10-2 -10-1 5

ιοξείδιο του Θείου NO 2 10-5 - 10-4 Αµµωνία (NH 3 ) 10-4 - 10-3 Οξείδια του Αζώτου (NO και NO 2 ) 10-6 -10-2 Πίνακας 1: Τυπική σύνθεση ξηρού αέρα Όπως εύκολα µπορεί να διακρίνει κανείς τα κύρια συστατικά του αέρα είναι το άζωτο και το οξυγόνο. Σύµφωνα µε όσα έχουµε αναφέρει έως τώρα όλες οι απορριπτόµενες στο περιβάλλον ουσίες µπορούν να θεωρηθούν ρύποι δεδοµένου ότι είναι δυνατόν σε µικρότερες ή µεγαλύτερες συγκεντρώσεις να προκαλέσουν κάποιας µορφής ενόχληση στον άνθρωπο. Ακόµα και το Άζωτο το οποίο και αποτελεί το πιο σηµαντικό συστατικό του ατµοσφαιρικού αέρα σε αυξηµένες συγκεντρώσεις προκαλεί ενόχληση στον άνθρωπο δεδοµένου ότι δεν συντελεί στην αναπνοή. Το ίδιο ισχύει και για το Οξυγόνο η αύξηση της περιεκτικότητας του οποίου στην ατµόσφαιρα µπορεί να οδηγήσει σε οξείδωση του πνευµονικού ιστού. Γίνεται εποµένως εύκολα αντιληπτό ότι το πρόβληµα του ορισµού των ρύπων και κατά συνέπεια του καθορισµού οριακών συγκεντρώσεων αυτών είναι ένα ιδιαίτερα πολύπλοκο πρόβληµα. Στις µέρες µας η επιλογή των ρύπων των οποίων επιδιώκεται να περιοριστεί η εκποµπή και οι αντίστοιχες µέγιστες οριακές τιµές εκποµπής γίνεται µε βάση την φιλοσοφία της ελαχιστοποίησης της προκαλούµενης ενόχλησης, µε ταυτόχρονη διατήρηση του κόστους επίτευξης του επιδιωκόµενου στόχου σε αποδεκτά επίπεδα. 3.2 Κυριότεροι Ατµοσφαιρικοί Ρύποι Στην συνέχεια παρουσιάζονται οι κυριότεροι ρύποι και οι επιπτώσεις τους κατά κύριο λόγο στον άνθρωπο 3.2.1 Μονοξείδιο του άνθρακα (CO) Είναι αέριο χωρίς χρώµα, οσµή ή γεύση και πολύ σταθερό. Παραµένει στην ατµόσφαιρα για 2 4 µήνες και οξειδώνεται αργά σε διοξείδιο του άνθρακα (CO 2 )και εποµένως εξαφανίζεται. Παράγεται κατά τις ατελείς καύσεις, δηλαδή όταν η διαθέσιµη ποσότητα οξυγόνου δεν επαρκεί για την πλήρη οξείδωση του άνθρακα σε διοξείδιο. Είναι αυτονόητο ότι στην περίπτωση του πλούσιου µίγµατος όταν δηλαδή ο αέρας είναι λιγότερος από τον στοιχειοµετρικά απαιτούµενο, η οξείδωση του άνθρακα δεν µπορεί να είναι πλήρης, και εποµένως η παραγωγή µονοξειδίου του άνθρακα είναι αναπόφευκτη. 6

Κύρια πηγή στις αστικές περιοχές είναι οι κινητήρες των βενζινοκίνητων αυτοκινήτων και εκτιµάται ότι το 1/3 περίπου της παγκόσµιας εκποµπής µονοξειδίου του άνθρακα οφείλεται σε σταθερές πηγές. Βελτίωση των συνθηκών καύσεως ελαττώνει το CO αλλά αυξάνει τα οξείδια του Αζώτου. Το µονοξείδιο του άνθρακα χαρακτηρίζεται ως ρύπος επειδή είναι ασφυξιογόνο αέριο. Είναι τοξικό όταν εισπνέεται γιατί ανταγωνίζεται το οξυγόνο σε ένα από τα τέσσερα άτοµα σιδήρου που έχει το µόριο της αιµοσφαιρίνης. Η συγγένεια του CO µε την πλευρά του σιδήρου είναι περίπου 240 φορές µεγαλύτερη από το οξυγόνο, µε αποτέλεσµα να σχηµατίζεται σταθερή ένωση, η ανθρακυλαιµοσφαιρίνη αντί της οξυαιµοσφαιρίνης που µεταφέρει το οξυγόνο στους ιστούς. Εκτός από την αχρήστευση αυτής της πλευράς της αιµοσφαιρίνης η παρουσία του CO στο µόριο προκαλεί ισχυρό δεσµό των άλλων πλευρών του σιδήρου µε αποτέλεσµα να µην αποδίδεται εύκολα το οξυγόνο που µεταφέρεται. Με βάση τον Occupational Safety and Health Administration (OSHA -1976) των ΗΠΑ, η µέγιστη επιτρεπόµενη συγκέντρωση µονοξειδίου του άνθρακα για οκτάωρη έκθεση είναι 50ppm ή 55mg/m 3. Η τιµή αυτή αναφέρεται σε χώρους εργασίας και γι αυτό και δίνεται για οκτάωρη έκθεση. Για µεγαλύτερης διάρκειας έκθεση η µέγιστη επιτρεπόµενη περιεκτικότητα του αέρα είναι σηµαντικά µικρότερη ενώ αντίθετα η απόλυτα µέγιστη περιεκτικότητα που αναφέρεται σε πρακτικά στιγµιαία έκθεση είναι σηµαντικά µεγαλύτερη. 3.2.2 ιοξείδιο του Άνθρακα Το διοξείδιο του άνθρακα είναι το κατ εξοχήν προϊόν της καύσης και εποµένως η παραγωγή του σε παγκόσµιο επίπεδο είναι σε τεράστιες ποσότητες. Παράγεται τόσο από ανθρωπογενείς πηγές όσο και από φυσικές. Η καταχώρηση του διοξειδίου του άνθρακα στους αέριους ρύπους οφείλεται πρώτον στο γεγονός ότι δεν συντελεί στην αναπνοή και δεύτερον στο γεγονός ότι ανήκει στα λεγόµενα «αέρια του θερµοκηπίου» τις ουσίες εκείνες δηλαδή η αυξηµένη ποσότητα των οποίων στην ατµόσφαιρα συµβάλλει στην αύξηση της θερµοκρασίας της ατµόσφαιρας. Σε αντίθεση µε το µονοξείδιο του άνθρακα το διοξείδιο δεν είναι ασφυξιογόνο αέριο. Το πρόβληµα που δηµιουργείται στην αναπνοή από την αύξηση της 7

περιεκτικότητας σε διοξείδιο του άνθρακα οφείλεται στο γεγονός ότι η αύξηση αυτή έχει σαν αποτέλεσµα την αντίστοιχη µείωση της µερικής πίεσης δηλαδή της περιεκτικότητας του οξυγόνου. Κατά τα άλλα το διοξείδιο δεν προκαλεί κάποια παρενέργεια όπως το µονοξείδιο που δεσµεύει την αιµοσφαιρίνη. Το γεγονός αυτό σε συνδυασµό µε το ότι τα φυτά δεσµεύουν και καταναλώνουν το διοξείδιο του άνθρακα είχε σαν αποτέλεσµα η εκποµπή του µέχρι πρόσφατα να µην θεωρείται ρύπανση και εποµένως να µην υπάρχουν οριακές τιµές εκποµπής. Με την εµφάνιση του φαινοµένου του θερµοκηπίου και την απόδειξη της συµµετοχής του διοξειδίου του άνθρακα στο παραπάνω φαινόµενο ξεκίνησαν και οι πρώτες προσπάθειες περιορισµού της εκποµπής του. Στις µέρες µας παρατηρείται αυξηµένη παραγωγή διοξειδίου του άνθρακα λόγω του γεγονότος ότι η οικονοµική και τεχνολογική ανάπτυξη είναι πλήρως συνδεδεµένη µε την κατανάλωση ενέργειας δηλαδή µε την καύση σε οποιαδήποτε µορφή της. Σύµφωνα µε το όσα αναφέρει η διεθνής βιβλιογραφία ο µέσος ρυθµός αύξησης της περιεκτικότητας του αέρα σε διοξείδιο του άνθρακα σε παγκόσµιο επίπεδο είναι της τάξης των 1,5ppm ανά έτος. 3.2.3 Οξείδια του Αζώτου Το άζωτο είναι ιδιαίτερα σταθερό χηµικό στοιχείο και κατά συνέπεια δεν συµµετέχει καθόλου στη χηµική δραστηριότητα στην ατµόσφαιρα. Αντιθέτως οι χηµικές του ενώσεις εµφανίζουν έντονη χηµική δραστηριότητα στην ατµόσφαιρα. Από τα οξείδια του αζώτου δύο κυρίως θεωρούνται ατµοσφαιρικοί ρύποι, το µονοξείδιο και το διοξείδιο χωρίς όµως να µπορεί να παραληφθεί και η παρουσία του υποξειδίου του αζώτου (Ν 2 Ο). Το τελευταίο είναι αέριο άχρωµο και η συγκέντρωσή του στην ατµόσφαιρα είναι πολύ µικρή. Παρ όλα αυτά είναι ιδιαίτερα σηµαντική η συµµετοχή του στο φαινόµενο του θερµοκηπίου. Η µεγάλη διάρκεια ζωής του στην ατµόσφαιρα και το γεγονός ότι απορροφά µεγάλες ποσότητες ενέργειας ανά µόριο (300 φορές µεγαλύτερη από το διοξείδιο του άνθρακα) το καθιστούν ιδιαίτερα επιβλαβές για το περιβάλλον. Το µονοξείδιο του αζώτου είναι αέριο άχρωµα και λίγο τοξικό. Σχηµατίζεται κατά τις καύσεις σε υψηλές θερµοκρασίες (µεγαλύτερες από 1450 ο C) ώστε να γίνει η αντίδραση µεταξύ του αζώτου και οξυγόνου του αέρα. Γι αυτό το λόγο εκπέµπεται από τα 8

αυτοκίνητα και τις θερµικές εγκαταστάσεις παραγωγής ενέργειας αλλά και από διάφορες φυσικές πηγές. Το διοξείδιο του αζώτου είναι αέριο, µε χρώµα κίτρινο καφέ και δηκτική γλυκίζουσα µορφή, αισθητή σε συγκεντρώσεις 1 3 ppm. Αν και υπάρχει στα καυσαέρια, παράγεται κατά µεγάλο µέρος στην ατµόσφαιρα από την οξείδωση του NO, κυρίως µε φωτοχηµική δράση και παρουσία υδρογονανθράκων, καθώς και από βιοµηχανικές κατεργασίες, σαν παραπροϊόν νιτρικού και θειικού οξέος ή κατά την παραγωγή νάιλον. Από πλευρά δηµόσιας υγείας, το NO 2 θεωρείται αρκετά πιο βλαβερό από το ΝΟ αλλά λιγότερο δραστικό από το όζον σε ίσες συγκεντρώσεις. Έχει περιορισµένη διαλυτότητα, που του επιτρέπει τη διείσδυση στο κατώτερο αναπνευστικό σύστηµα. Παρατεταµένη έκθεση σε NO 2 ακόµη και µε χαµηλές συγκεντρώσεις, θεωρείται πιθανός βλαπτικός παράγοντας για τους πνεύµονες. Αντιδρά µε την αιµοσφαιρίνη και εµποδίζει την οξυγόνωση των ιστών. Αυξηµένες συγκεντρώσεις έχουν άµεσες επιδράσεις όπως οσµή, ερεθισµό της µύτης και των µατιών δυσχέρεια στην αναπνοή, οξεία αναπνευστική δυσφορία, πνευµονικό οίδηµα και ακόµη το θάνατο. Ο µέσος χρόνος ζωής των οξειδίων του αζώτου είναι από 1 έως 4 ηµέρες γεγονός που οδηγεί στο συµπέρασµα ότι οι επιπτώσεις τους έχουν περισσότερο τοπικό χαρακτήρα Επιπλέον πρέπει να τονιστεί στο σηµείο αυτό ότι λόγο των πολύ µικρών ποσοτήτων διοξειδίου του αζώτου που παράγονται σε σύγκριση µε αυτές του µονοξειδίου αλλά και της εξάρτησης του λόγου ΝΟ 2 / ΝΟ από διάφορες παραµέτρους οι περισσότερες από τις υπάρχουσες απογραφές δίνουν το άθροισµα ΝΟ 2 + ΝΟ το οποίο και συµβολίζεται µε τον όρο NOx. Έµµεση αλλά σοβαρή θεωρείται η συµµετοχή των οξειδίων του αζώτου µαζί µε τους υδρογονάνθρακες και την ηλιακή ακτινοβολία στο σχηµατισµό των φωτοχηµικών οξειδωτικών που έχουν πολύ δυσµενή επίδραση στην υγεία και το περιβάλλον (νέφος της Αθήνας). Τέλος τα οξείδια του αζώτου είναι ανυδρίτες ισχυρών οξέων και συµβάλλουν µαζί µε τα οξείδια του θείου στο φαινόµενο της όξινης βροχής. Συγκεκριµένα δεσµεύουν την υγρασία της ατµόσφαιρας σχηµατίζοντας αντίστοιχα οξέα τα οποία µε την σειρά τους αυξάνουν την οξύτητα της βροχής (όξινη βροχή). Η όξινη βροχή λόγω της διαβρωτικής 9

της δράσης έχει καταστροφικές συνέπειες για τα δάση τις καλλιέργειες αλλά και τις ανθρώπινες κατασκευές. 3.2.4 ιοξείδιο του Θείου (SO 2 ) Είναι αέριο άχρωµο, άφλεκτο και έντονα αναγωγικό, µε αισθητή οσµή και γεύση σε συγκέντρωση 0,3 1 ppm (780 2600 µg/m 3 ). Παράγεται κατά την καύση των καυσίµων που περιέχουν θειάφι ή κατά τη βιοµηχανική κατεργασία θειούχων ενώσεων. Ένα µέρος από το θειάφι των καυσίµων (περίπου 5% ) οξειδώνεται πιο πέρα και εκπέµπεται στην ατµόσφαιρα σαν τριοξείδιο του θείου, ενώ ορισµένες ποσότητες παραµένουν στην στάχτη σαν θειικά. Στην ατµόσφαιρα µε φωτοχηµική ή καταλυτική δράση µετατρέπεται µερικά σε SO 3 ή σε H 2 SO 4 και τα άλατά του. Το διοξείδιο του θείου είναι πολύ ευδιάλυτο και γι αυτό απορροφάται από τα υγρά στο ανώτερο κυρίως αναπνευστικό σύστηµα, προκαλώντας αντίσταση στη δίοδο του αέρα (λόγω οιδήµατος) και έκκριση βλέννας. Τελικά πολύ µικρό ποσοστό φθάνει κανονικά στο κατώτερο αναπνευστικό σύστηµα. Σε συνδυασµό όµως µε καπνό ή σωµατίδια µε τα οποία κατά κανόνα συνυπάρχει πιθανώς µεταφέρεται µηχανικά στο βάθος των πνευµόνων. Έτσι εξηγείται ίσως η συνεργητική δράση, που παρατηρείται στην πράξη µεταξύ SO 2 και σωµατιδίων µε πολύ δυσµενέστερα αποτελέσµατα (τριπλάσια µε τετραπλάσια αύξηση του ερεθισµού). Γενικά αν και είναι τεκµηριωµένη από επιδηµιολογικές έρευνες η επίδραση του διοξειδίου του θείου στη νοσηρότητα και θνησιµότητα σε συνεργία συνήθως µε τον καπνό και τα αιωρούµενα σωµατίδια δεν έχει διαχωριστεί η συµµετοχή τους, ούτε µπορεί να δοθεί ολοκληρωµένη εικόνα που να σχετίζει τη δόση µε την απόκριση για τα διάφορα επίπεδα της ρυπάνσεως. Οι σχετικές πληροφορίες είναι αποσπασµατικές και αναφέρονται σε συγκεκριµένες περιπτώσεις και περιστατικά. Σύµφωνα µε µελέτες το ηµερήσιο όριο της ρυπάνσεως από SO 2 και καπνό που προκαλεί αυξηµένη θνησιµότητα αρχίζει από 500µg/m 3. Υπάρχουν όµως ορισµένες ενδείξεις από σχετικές έρευνες ότι και µε χαµηλότερες µέσες τιµές ρυπάνσεως η θνησιµότητα από αναπνευστικά νοσήµατα εξαρτάται σε βαθµό στατιστικά σηµαντικό από το SO 2, δηλαδή σηµειώνονται πρώιµοι θάνατοι ασθενών που πάσχουν από αναπνευστικά νοσήµατα εξαιτίας της ρυπάνσεως. Υπενθυµίζεται ότι κατά το σοβαρό επεισόδιο ρυπάνσεως του Λονδίνου (5 9 εκεµβρίου 1952) σηµειώθηκαν µέγιστες τιµές SO 2 = 3710 µg/m 3 και καπνού 4460 µg/m 3. 10

Εκτός από την υγεία τα οξείδια του θείου προκαλούν οικονοµικές ζηµιές και φθορές των υλικών όπως διάβρωση των µετάλλων, γύψωση των µαρµάρων και φθορά από τη βροχή ακόµη και σε πολύ µικρές συγκεντρώσεις κιτρίνισµα των φύλλων των φυτών, οξίνιση της βροχής µε συνέπειες στην υδρόβια ζωή και το φυτικό κόσµο, ελάττωση της ορατότητας σε συνδυασµό µε την υγρασία. 3.2.5 Όζον Το όζον είναι ισχυρά οξειδωτικό αέριο και παράγεται µε φυσικούς τρόπους στην ατµόσφαιρα της γης. Η ύπαρξή του στην ατµόσφαιρα της γης ανιχνεύτηκε το 1854 και µελέτες στα τέλη του 19 ου αιώνα έδειξαν ότι η συγκέντρωσή του είναι µεγαλύτερη στα ανώτερα στρώµατα της ατµόσφαιρας από ότι σε αυτά που είναι πλησιέστερα στο έδαφος. Η παρουσία του στα υψηλά στρώµατα της ατµόσφαιρας είναι απαραίτητη λόγω της ικανότητας του να φιλτράρει την υπεριώδη ηλιακή ακτινοβολία λειτουργώντας µε αυτό τον τρόπο ως ασπίδα για την επιφάνεια της γης («καλό όζον»). Από τις αρχές της δεκαετίας του 1970 έγινε αντιληπτό από την επιστηµονική κοινότητα ότι ανθρωπογενείς εκποµπές διαφόρων ρύπων οδηγούν στην καταστροφή της φυσικής στοιβάδας του όζοντος µε αποτέλεσµα στις µέρες µας να γίνεται συχνά λόγος για την «τρύπα του όζοντος» την σχεδόν ολοκληρωτική καταστροφή της στοιβάδας αυτού σε ορισµένες, ευτυχώς αποµακρυσµένες, περιοχές του πλανήτη (Ανταρκτική). Αντιθέτως η παρουσία του όζοντος στα χαµηλά στρώµατα της ατµόσφαιρας είναι δυνατόν να προκαλέσει αναπνευστικά προβλήµατα στους ανθρώπους και ιδιαίτερα στις ευαίσθητα κοινωνικές οµάδες (παιδιά ηλικιωµένοι). Στην ατµόσφαιρα συµβαίνουν µια σειρά από χηµικές αντιδράσεις άλλες από τις οποίες καταναλώνουν όζον και άλλες οι οποίες παράγουν. Η παρουσία των οξειδίων του αζώτου είναι ένας από τους σηµαντικότερους παράγοντες που καθορίζουν την πορεία των αντιδράσεων αυτών. Κατά καιρούς διάφορες µελέτες απέδειξαν ότι ο ρυθµός κατανάλωσης όζοντος στην ατµόσφαιρα της γης είναι πρακτικά σταθερός και ανεξάρτητος της παρουσίας των οξειδίων του αζώτου. Αντίθετα ο ρυθµός παραγωγής αυξάνει γραµµικά µε την αύξηση των οξειδίων του αζώτου και σε συγκεντρώσεις µεγαλύτερες από 55ppt γίνεται µεγαλύτερος του ρυθµού κατανάλωσης µε αποτέλεσµα τη συνεχή αύξηση της ποσότητας του όζοντος στην ατµόσφαιρα. Η αύξηση αυτή οδηγεί στην 11

εµφάνιση αναπνευστικών προβληµάτων στη µείωση της παραγωγής στις αγροτικές καλλιέργειες και σε ζηµιές στη δασική βλάστηση. 3.2.6 Καπνός και αιωρούµενα σωµατίδια Μέχρι το σηµείο αυτό όλοι οι ρύποι στους οποίους και αναφερθήκαµε έχουν ως κοινό χαρακτηριστικό το ότι είναι διακριτές χηµικές ενώσεις σε αέρια πάντα κατάσταση. Εκτός όµως των αερίων ουσιών στην ατµόσφαιρα εµφανίζονται και στερεές αλλά και υγρές ουσίες που φέρονται µε τον όρο σωµατίδια καπνός. Σαν καπνός χαρακτηρίζονται συνήθως τα αιωρούµενα στερεά και υγρά σωµατίδια στην ατµόσφαιρα που έχουν µαύρο χρώµα µέγεθος µικρότερο από 1µm και προέρχονται από ατελής καύση ενώ τα στερεά και υγρά µόρια µε διάµετρο συνήθως µέχρι 10 µm ονοµάζονται αιωρούµενα σωµατίδια. Ο διαχωρισµός αυτός δεν γίνεται πάντοτε. Σύµφωνα µε τα κανονικά πρότυπα της Ευρωπαϊκής Ένωσης γίνεται µέτρηση των αιωρούµενων σωµατιδίων µε τη µέθοδο του πρότυπου καπνού (black smoke). Κύριες πηγές για τα αιωρούµενα σωµατίδια είναι η βιοµηχανική δραστηριότητα, η κυκλοφορία των οχηµάτων (εξατµίσεις, τριβή ελαστικών και ασφάλτου) και σε σηµαντική έκταση, για τα ξερά και χωρίς φυτοκάλυψη µέρη, το έδαφος (σκόνη). Ο καπνός και τα αιωρούµενα σωµατίδια γενικότερα είναι βλαβερά σε µεγάλο βαθµό, τόσο στην υγεία όσο και στο περιβάλλον. Ο καπνός που παράγεται από την ατελή καύση µπορεί να περιέχει 3, 4 βενζοπυρένιο που ενοχοποιείται για καρκινογόνο. Εξάλλου τα αιωρούµενα σωµατίδια µπορεί να προκαλέσουν βλάβη µε ποικίλους τρόπους, είτε απευθείας εξαιτίας των φυσικών και χηµικών χαρακτηριστικών τους είτε µε παρεµβολή και παρεµπόδιση του µηχανισµού που καθαρίζει το αναπνευστικό σύστηµα, είτε τέλος µε µεταφορά τοξικών ουσιών που έχουν απορροφήσει. Εκτός από τη σύσταση και δραστηριότητα των σωµατιδίων, ιδιαίτερη σηµασία από υγειονοµική άποψη, έχει το µέγεθος γιατί επηρεάζει το βαθµό διεισδυτικότητας και κατακρατήσεως από το αναπνευστικό σύστηµα. Σωµατίδια, µεγαλύτερα από 5µm όταν εισπνέονται κατακρατούνται από τη µύτη και τους βρόγχους, ενώ κάτω από 5µm εισδύουν βαθύτερα µέχρι τις κυψελίδες των πνευµόνων. 12

Εκτός από την υγεία, τα σωµατίδια επηρεάζουν και ρυπαίνουν το περιβάλλον. Προκαλούν διάθλαση και διασπορά των ηλιακών ακτινών και ελαττώνουν την ορατότητα ενώ παράλληλα αυξάνουν την θερµοχωρητικότητα της ατµόσφαιρας και επηρεάζουν το κλίµα. Συµβάλλουν στην διάβρωση των µετάλλων και προκαλούν βλάβες στα φυτά και τα ζώα. Τέλος η οικονοµική επιβάρυνση για το καθάρισµα των τοίχων των κτιρίων και των µνηµείων ανέρχεται σε εκατοµµύρια δολάρια το χρόνο. 4. Ατµοσφαιρική Ρύπανση στο Πολεοδοµικό Συγκρότηµα της Θεσσαλονίκης Η υποβάθµιση της ποιότητας του αέρα είναι ένα από τα σηµαντικότερα προβλήµατα για πολλές αστικές περιοχές σε όλο τον κόσµο ιδίως σε µεγάλες πόλεις όπου συνυπάρχουν οι κύριες πηγές της ατµοσφαιρικής ρύπανσης: η βιοµηχανική δραστηριότητα, η συνεχώς αυξανόµενη κίνηση των τροχοφόρων και η αυξηµένη συγκέντρωση του πληθυσµού. Η πόλη της Θεσσαλονίκης είναι η δεύτερη σε σειρά πόλη της Ελλάδος από άποψη πληθυσµού. Η αστική περιοχή της αναπτύσσεται κατά µήκος της Βορειοανατολικής ακτής του Θερµαϊκού κόλπου. Ανατολικά υπάρχει ο Χορτιάτης µε υψόµετρο 1200 µέτρα ενώ βορειοανατολικά η λοφοσειρά του Ασβεστοχωρίου (υψόµετρο 460 µέτρα). υτικά του πολεοδοµικού συγκροτήµατος και σε µεγάλη έκταση βρίσκεται η πεδιάδα των ποταµών Γαλλικού Αξιού και Αλιάκµονα. Οι επικρατούντες άνεµοι είναι οι Βόρειοι Βορειοδυτικοί κατά την ψυχρή περίοδο του έτους ενώ τη θερµή περίοδο υπάρχει αύξηση των νότιων ανέµων λόγω του φαινοµένου της θαλάσσιας αύρας. Η µεγαλύτερη βιοµηχανική δραστηριότητα βρίσκεται στη Βόρεια Βορειοδυτική πλευρά της πόλης ενώ περιορισµένης έκτασης βιοµηχανική δραστηριότητα υπάρχει και στην ανατολική πλευρά. Σύµφωνα µε την ετήσια έκθεση της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας ( Ι.ΠΕ.ΧΩ) η ατµοσφαιρική ρύπανση κυµαίνεται σε χαµηλά επίπεδα. Παρ όλα αυτά όµως υπάρχει πρόβληµα ρύπανσης στην ευρύτερη περιοχή της Θεσσαλονίκης το οποίο και οφείλεται τόσο στην ανάπτυξη της αστικής περιοχής όσο και στη βιοµηχανική δραστηριότητα που λαµβάνει χώρα στην ευρύτερη περιοχή. Αποτέλεσµα των παραπάνω 13

είναι η αύξηση της ποσότητας των εκπεµπόµενων ρύπων και η υποβάθµιση της ποιότητας της ατµόσφαιρας της πόλης. 4.1 ίκτυο Ελέγχου Αέριας Ρύπανσης Τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του 1990 δηµιουργήθηκε δίκτυο σταθµών ελέγχου της ατµοσφαιρικής ρύπανσης και παρακολούθησης των επιπέδων συγκεντρώσεων αερίων ρύπων. Σήµερα και σύµφωνα µε την ισχύουσα νοµοθεσία (Ν.2647/98) για την µεταβίβαση αρµοδιοτήτων στις Περιφέρειες και την Αυτοδιοίκηση, η αρµοδιότητα των σταθµών µέτρησης ατµοσφαιρικής ρύπανσης έχει µεταβιβαστεί στις Περιφέρειες. Για την περιοχή της Θεσσαλονίκης η αρµοδιότητα µεταβιβάστηκε από το Υπουργείο Μακεδονίας Θράκης στην Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας. Το δίκτυο που λειτουργεί αποτελείται από 8 σταθµούς η χωρική κατανοµή των οποίων παρουσιάζεται στον παρακάτω χάρτη. Πίνακας 2: Χωρική κατανοµή σταθµών µέτρησης ατµοσφαιρικής ρύπανσης Σ1: Σίνδος Σ2: Νεοχωρούδα Σ3: Ελευθέριο-Κορδελιό Σ4: Πλ. ηµοκρατίας 14

Σ5: Πλ. Αγ. Σοφίας Σ6: Α.Π.Θ. Σ7: Πανόραµα Σ8: Καλαµαριά ΠΚΜ: Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας Οι οκτώ παραπάνω σταθµοί καλύπτουν όλο το πολεοδοµικό συγκρότηµα της Θεσσαλονίκης και σε κάθε σταθµό γίνεται µέτρηση συγκεκριµένων ατµοσφαιρικών ρύπων µε συγκεκριµένες µεθόδους οι οποίες και παρουσιάζονται στον παρακάτω πίνακα. Ρύπος Μέθοδοι µέτρησης ΑΠΘ Αστικός Ελευθέριο Κορδελιό Καλαµα- Ριά Σταθµός Πανόρα µα Περιαστικός Πλ.Αγ. Σοφίας Αστικός Πλ. ηµο κρατίας Αστικός Σίνδος Αστικός/ Βιοµηχανικός Περιαστικός Νεοχωρούδα Αγροτικός Αγροτικός/ Βιοµηχα νικός SO 2 ιοξείδιο του θείου Μέθοδος φθορισµού NOx Οξείδια του αζώτου Μέθοδος χηµειοφωταύγειας Ο 3 Όζον CO Μονοξείδιο του άνθρακα Αιωρούµενα σωµατίδια (ΑΣ 10 ) Μέθοδος απορρόφησης υπεριώδους Μέθοδος µη διαχεόµενης ακτινοβολίας Απορρόφηση β ακτινοβολίας Αιωρούµενα σωµατίδια (TSP) Απορρόφηση β ακτινοβολίας Πίνακας 3: Σταθµοί Μέτρησης Ατµοσφαιρικής Ρύπανσης Στον παραπάνω πίνακα παρουσιάζονται όλοι οι σταθµοί µέτρησης, ο χαρακτηρισµός τους (Αστικός, Βιοµηχανικός, Περιαστικός, Αγροτικός), όλοι οι µετρούµενοι ατµοσφαιρικοί ρύποι καθώς και η µέθοδοι που χρησιµοποιούνται για την µέτρησή τους. Όλοι οι παραπάνω αναλυτές είναι συνεχούς λειτουργίας και καταγράφουν µία τιµή κάθε λεπτό. Στην συνέχεια µέσω ενός επεξεργαστή υπολογίζονται οι µέσες ωριαίες τιµές. Μετεωρολογικά δεδοµένα (ταχύτητα /διεύθυνση ανέµου, θερµοκρασία και υγρασία) καταγράφονται από όλους τους σταθµούς εκτός του σταθµού της Πλ. Αγίας Σοφίας. Τα όργανα βαθµονοµούνται κατά τακτά χρονικά διαστήµατα µε σκοπό τον έλεγχο της καλής λειτουργίας τους ή την ρύθµιση τους. 15

Ιδιαίτερη εντύπωση προκαλεί το γεγονός ότι µετρήσεις όλων των εκπεµπόµενων ατµοσφαιρικών ρύποι παρατηρούνται µόνο από δύο σταθµούς µέτρησης αυτόν της πλατείας Αγίας Σοφίας και αυτόν που βρίσκεται στην περιοχή του Ελευθέριου Κορδελιού. Στην µελέτη µας χρησιµοποιούνται στοιχεία µόνο από τους δύο αυτούς σταθµούς µε σκοπό τη δυνατότητα σύγκρισης και εξαγωγής συµπερασµάτων για όλους τους εκπεµπόµενους ρύπους. 4.2 Μετρήσεις Αερίων Ρύπων Προκειµένου να µας δοθεί µία γενική εικόνα της διακύµανσης των τιµών των ατµοσφαιρικών ρύπων στην περιοχή της Θεσσαλονίκης παρουσιάζονται σε διαγράµµατα ο µέσος όρος των µέσων µηνιαίων τιµών των ρύπων για όλο το 2003. Τα στοιχεία προέρχονται από την ετήσια έκθεση της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας ( ιεύθυνση Περιβάλλοντος και Χωροταξίας) και αναφέρονται σε δύο διαφορετικούς σταθµούς µέτρησης. Η επιλογή του σταθµού µέτρησης της πλατείας Αγίας Σοφίας και του Ελ. Κορδελιού έγινε λόγω του γεγονότος ότι µετρήσεις για όλους τους ατµοσφαιρικούς ρύπους είχαµε µόνο από τους δύο αυτούς σταθµούς. 4.2.1 Σταθµός Μέτρησης Αγίας Σοφίας Ο πρώτος από τους δύο σταθµούς µετρήσεων της ατµοσφαιρικής ρύπανσης της ευρύτερης περιοχής της Θεσσαλονίκης είναι αυτός της πλατείας Αγίας Σοφίας. Πρόκειται για αστικό σταθµό µέτρησης ο οποίος βρίσκεται στο κέντρο της πόλης και στον οποίο γίνεται καθηµερινή καταγραφή όλων των ατµοσφαιρικών ρύπων που απασχολούν την µελέτη µας. 16

ιοξείδιο του Θείου Μ.Ο ΜΕΣΩΝ ΜΗΝΙΑΙΩΝ ΤΙΜΩΝ ΙΟΞΕΙ ΙΟΥ ΤΟΥ ΘΕΙΟΥ - ΣΤΑΘΜΟΣ ΑΓΙΑΣ ΣΟΦΙΑΣ - ΕΤΟΣ 2003 µgr/m 3 45 40 35 30 25 20 15 10 38 34 31 22 14 8 11 11 26 41 5 0 ΙΑΝ ΦΕΒ ΜΑΡ ΑΠΡ ΜΑΙ ΜΗΝΕΣ 0 0 ΙΟΥΝ ΙΟΥΛ ΑΥΓ ΣΕΠ ΟΚΤ ΝΟΕ ΕΚ ιάγραµµα 1: Μέσος Όρος Μέσων Μηνιαίων Τιµών ιοξειδίου του Θείου Σταθµός Αγίας Σοφίας Έτος 2003 Στο παραπάνω διάγραµµα εµφανίζεται ο µέσος όρος των µέσων µηνιαίων τιµών του διοξειδίου του θείου στον σταθµό µέτρησης Αγίας Σοφίας κατά τη διάρκεια του έτους 2003. Παρατηρείται ότι οι µεγαλύτερες τιµές εµφανίζονται κατά τη διάρκεια των χειµερινών µηνών ενώ την καλοκαιρινή περίοδο έχουµε µείωση των εκποµπών διοξειδίου του θείου. Η απουσία τιµών κατά τους µήνες Ιούλιο και Αύγουστο οφείλεται στο γεγονός ότι κατά τους µήνες αυτούς δεν λειτουργούσε ο σταθµός µέτρησης και δεν είχαµε την καταγραφή µετρήσεων. 17

ιοξείδιο του Αζώτου Μ.Ο ΜΕΣΩΝ ΜΗΝΙΑΙΩΝ ΤΙΜΩΝ ΙΟΞΕΙ ΙΟΥ ΤΟΥ ΑΖΩΤΟΥ - ΣΤΑΘΜΟΣ ΑΓΙΑΣ ΣΟΦΙΑΣ - ΕΤΟΣ 2003 70 60 50 61 55 62 59 60 50 46 45 53 57 58 58 µgr/m 3 40 30 20 10 0 ΙΑΝ ΦΕΒ ΜΑΡ ΑΠΡ ΜΑΙ ΙΟΥΝ ΙΟΥΛ ΜΗΝΕΣ ΑΥΓ ΣΕΠ ΟΚΤ ΝΟΕ ΕΚ ιάγραµµα 2: Μέσος Όρος Μέσων Μηνιαίων Τιµών ιοξειδίου του Αζώτου Σταθµός Αγίας Σοφίας Έτος 2003 Στο παραπάνω διάγραµµα παρουσιάζεται ο µέσος όρος των µέσων µηνιαίων τιµών διοξειδίου του αζώτου για την περιοχή της Θεσσαλονίκης κατά το έτος 2003. Ο σταθµός µέτρησης είναι αυτός της Αγίας Σοφίας και ιδιαίτερη εντύπωση προκαλεί το γεγονός ότι δεν παρατηρείται ιδιαίτερη διακύµανση στις εκποµπές διοξειδίου του αζώτου καθ όλη τη διάρκεια του έτους. Οι τιµές του διοξειδίου του αζώτου κυµαίνονται από 45 έως 62 µgr/m 3. 18

Μονοξείδιο του Αζώτου Μ.Ο ΜΕΣΩΝ ΜΗΝΙΑΙΩΝ ΤΙΜΩΝ ΜΟΝΟΞΕΙ ΙΟΥ ΤΟΥ ΑΖΩΤΟΥ - ΣΤΑΘΜΟΣ ΑΓΙΑΣ ΣΟΦΙΑΣ - ΕΤΟΣ 2003 90 80 70 60 81 59 68 78 µgr/m 3 50 40 30 20 10 0 ΙΑΝ ΦΕΒ 35 31 29 23 ΜΑΡ ΑΠΡ ΜΑΙ ΙΟΥΝ 14 13 ΙΟΥΛ ΑΥΓ ΜΗΝΕΣ 16 26 ΣΕΠ ΟΚΤ ΝΟΕ ΕΚ ιάγραµµα 3: Μέσος Όρος Μέσων Μηνιαίων Τιµών Μονοξειδίου του Αζώτου Σταθµός Αγίας Σοφίας Έτος 2003 Στο διάγραµµα 3 παρουσιάζεται ο µέσος όρος των µέσων µηνιαίων τιµών µονοξειδίου του αζώτου για τον σταθµό µέτρησης της Αγίας Σοφίας κατά τη διάρκεια του έτους 2003. Από το διάγραµµα συµπεραίνουµε ότι υψηλές σχετικά τιµές µονοξειδίου του αζώτου παρατηρούνται τους φθινοπωρινούς και χειµωνιάτικους µήνες ενώ την άνοιξη και το καλοκαίρι παρατηρείται µείωση των τιµών του εκπεµπόµενου ρύπου. Υψηλότερη τιµή εµφανίζεται τον Ιανουάριο 81µgr/m 3 και µικρότερη τον Ιούλιο 13µgr/m 3. Η αύξηση που παρατηρείται είναι σταδιακή χωρίς να υπάρχουν απότοµες µεταβολές στην εκποµπή του εξεταζόµενου ρύπου. 19

Μονοξείδιο του Άνθρακα Μ.Ο ΜΕΣΩΝ ΜΗΝΙΑΙΩΝ ΤΙΜΩΝ ΜΟΝΟΕΙ ΙΟΥ ΤΟΥ ΑΝΘΡΑΚΑ - ΣΤΑΘΜΟΣ ΑΓΙΑΣ ΣΟΦΙΑΣ - ΕΤΟΣ 2003 mgr/m 3 2,5 2 1,5 1 2,3 1,4 1,4 1,3 1,3 1 0,9 1 1,6 2,1 1,9 1,6 0,5 0 ΙΑΝ ΦΕΒ ΜΑΡ ΑΠΡ ΜΑΙ ΙΟΥΝ ΙΟΥΛ ΜΗΝΕΣ ΑΥΓ ΣΕΠ ΟΚΤ ΝΟΕ ΕΚ ιάγραµµα 4: Μέσος Όρος Μέσων Μηνιαίων Τιµών Μονοξειδίου του Άνθρακα Σταθµός Αγίας Σοφίας Έτος 2003 Όσον αφορά τις εκποµπές µονοξειδίου του άνθρακα παρατηρείται από το διάγραµµα που προηγείται ότι ο µέσος όρος των µέσων µηνιαίων τιµών κυµαίνεται µεταξύ 0,9 και 2,3 mgr/m 3 καθ όλη τη διάρκεια του έτους. Υψηλότερες τιµές εµφανίζονται του χειµερινούς και φθινοπωρινούς µήνες ενώ χαµηλότερα επίπεδα εκπεµπόµενου ρύπου έχουµε την άνοιξη και το καλοκαίρι. Οι υψηλές τιµές µονοξειδίου του αζώτου το χειµώνα οφείλονται κατά κύριο λόγο στις εκποµπές από τις καµινάδες των πολυκατοικιών αφού η χρήση πετρελαίου ως καύσιµο θέρµανσης είναι ιδιαίτερα έντονη στην ευρύτερη περιοχή της Θεσσαλονίκης. 20

Όζον Μ.Ο ΜΕΣΩΝ ΜΗΝΙΑΙΩΝ ΤΙΜΩΝ ΟΖΟΝΤΟΣ - ΣΤΑΘΜΟΣ ΑΓΙΑΣ ΣΟΦΙΑΣ - ΕΤΟΣ 2003 80 70 60 50 45 47 58 66 72 67 50 µgr/m 3 40 30 35 26 20 17 11 12 10 0 ΙΑΝ ΦΕΒ ΜΑΡ ΑΠΡ ΜΑΙ ΙΟΥΝ ΙΟΥΛ ΑΥΓ ΣΕΠ ΟΚΤ ΝΟΕ ΕΚ ΜΗΝΕΣ ιάγραµµα 5: Μέσος Όρος Μέσων Μηνιαίων Τιµών Όζοντος Σταθµός Αγίας Σοφίας - Έτος 2003 Ο µέσος όρος των µέσων µηνιαίων τιµών όζοντος στην περιοχή της Θεσσαλονίκης κατά το έτος 2003 παρουσιάζεται στο προηγούµενο διάγραµµα. Εύκολα µπορεί κανείς να διακρίνει ότι υψηλές τιµές του εκπεµπόµενου ρύπου παρατηρούνται κατά τους θερινούς µήνες του έτους µε υψηλότερη τιµή τα 72 µgr/m 3 τον Ιούλιο ενώ χαµηλότερες τιµές εµφανίζονται κατά τη διάρκεια του χειµώνα. Η µικρότερη τιµή του ρύπου είναι τα 11 µgr/m 3 και εµφανίζεται τον Νοέµβριο. 21

Αιωρούµενα Σωµατίδια Μ.Ο ΜΕΣΩΝ ΜΗΝΙΑΙΩΝ ΤΙΜΩΝ ΑΙΩΡΟΥΜΕΝΩΝ ΣΩΜΑΤΙ ΙΩΝ (ΡΜ10) - ΣΤΑΘΜΟΣ ΑΓΙΑΣ ΣΟΦΙΑΣ - ΕΤΟΣ 2003 80 70 60 75 55 63 78 66 60 53 54 56 66 73 61 50 µgr/m 3 40 30 20 10 0 ΙΑΝ ΦΕΒ ΜΑΡ ΑΠΡ ΜΑΙ ΙΟΥΝ ΙΟΥΛ ΑΥΓ ΣΕΠ ΟΚΤ ΝΟΕ ΕΚ ΜΗΝΕΣ ιάγραµµα 6: Μέσος Όρος Μέσων Μηνιαίων Τιµών Αιωρούµενων Σωµατιδίων (ΡΜ10) Σταθµός Αγίας Σοφίας - Έτος 2003 Στο διάγραµµα που προηγείται παρουσιάζεται ο µέσος όρος των µέσων µηνιαίων τιµών αιωρούµενων σωµατιδίων που µετρήθηκαν στο σταθµό Αγίας Σοφίας κατά το έτος 2003. Από το διάγραµµα συµπεραίνουµε ότι δεν υπάρχει κάποια συγκεκριµένη τάση ως προς την διακύµανση των µετρήσεων των αιωρούµενων σωµατιδίων στον συγκεκριµένο σταθµό. Ελάχιστη µέτρηση είχαµε τον Ιούλιο 53µgr/m 3 και µέγιστη τον Απρίλιο 78µgr/m 3. 22

Ολικά Αιωρούµενα Σωµατίδια Μ.Ο ΜΕΣΩΝ ΜΗΝΙΑΙΩΝ ΤΙΜΩΝ ΟΛΙΚΩΝ ΑΙΩΡΟΥΜΕΝΩΝ ΣΩΜΑΤΙ ΙΩΝ (TSP) - ΣΤΑΘΜΟΣ ΑΓΙΑΣ ΣΟΦΙΑΣ - ΕΤΟΣ 2003 120 100 80 100 81 87 109 96 82 75 72 79 95 98 90 µgr/m3 60 40 20 0 ΙΑΝ ΦΕΒ ΜΑΡ ΑΠΡ ΜΑΙ ΙΟΥΝ ΜΗΝΕΣ ΙΟΥΛ ΑΥΓ ΣΕΠ ΟΚΤ ΝΟΕ ΕΚ ιάγραµµα 7: Μέσος Όρος Μέσων Μηνιαίων Τιµών Ολικών Αιωρούµενων Σωµατιδίων (TSP) Σταθµός Αγίας Σοφίας - Έτος 2003 Τέλος στο παραπάνω διάγραµµα εµφανίζεται ο µέσος όρος των µέσων µηνιαίων τιµών ολικών αιωρούµενων σωµατιδίων για το σταθµό της Αγίας Σοφίας και το έτος 2003. Σε αντιστοιχία µε το διάγραµµα 6 και σε αυτή την περίπτωση δεν εµφανίζεται κάποια συγκεκριµένη τάση ως προς την διακύµανση των µετρήσεων και το µόνο που ίσως µπορούµε να συµπεράνουµε είναι ότι κατά τους καλοκαιρινούς µήνες εµφανίζεται µία µικρή µείωση των τιµών των εκπεµπόµενων σωµατιδίων. 4.2.2 Σταθµός Μέτρησης Ελ. Κορδελιό Ο δεύτερος σταθµός µέτρησης της ατµοσφαιρικής ρύπανσης είναι αυτός που βρίσκεται στην περιοχή του Ελ. Κορδελιού στην δυτική πλευρά της πόλης. Πρόκειται για αστικό- βιοµηχανικό σταθµό µέτρησης αφού η περιοχή αυτή κατοικείται από µεγάλο µέρος κατοίκων της πόλης αλλά και βρίσκεται κοντά στην βιοµηχανική περιοχή της Θεσσαλονίκης. Η διακύµανση των τιµών των ατµοσφαιρικών ρύπων στον σταθµό αυτό 23

παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον και εµφανίζονται στη συνέχεια µε τη µορφή διαγραµµάτων. ιοξείδιο του Θείου Μ.Ο ΜΕΣΩΝ ΜΗΝΙΑΙΩΝ ΤΙΜΩΝ ΙΟΞΕΙ ΙΟΥ ΤΟΥ ΘΕΙΟΥ - ΣΤΑΘΜΟΣ ΕΛ. ΚΟΡ ΕΛΙΟ - ΕΤΟΣ 2003 30 25 20 30 23 26 20 17 µgr/m 3 15 10 12 7 8,8 9 5 0 ΙΑΝ ΦΕΒ ΜΑΡ ΑΠΡ ΜΑΙ ΙΟΥΝ ΜΗΝΕΣ 3 ΙΟΥΛ ΑΥΓ ΣΕΠ ΟΚΤ 0 0 ΝΟΕ ΕΚ ιάγραµµα 8: Μέσος Όρος Μέσων Μηνιαίων Τιµών ιοξειδίου του Θείου Σταθµός Ελ. Κορδελιό Έτος 2003 Στο παραπάνω διάγραµµα εµφανίζεται ο µέσος όρος των µέσων µηνιαίων τιµών διοξειδίου του θείου για τον σταθµό που βρίσκεται στην περιοχή του Ελ. Κορδελιού κατά το έτος 2003. Υψηλές τιµές διοξειδίου του θείου εµφανίζονται στους πρώτους µήνες του έτους και παρατηρείται µία σταδιακή µείωση κατά τη διάρκεια του χρόνου. Η παρουσία µηδενικών µετρήσεων τον Οκτώβριο και το Νοέµβριο οφείλεται στο γεγονός ότι την περίοδο αυτή δεν πραγµατοποιήθηκαν µετρήσεις του εξεταζόµενου ρύπου από τον συγκεκριµένο σταθµό. 24

ιοξείδιο του Αζώτου Μ.Ο ΜΕΣΩΝ ΜΗΝΙΑΙΩΝ ΤΙΜΩΝ ΙΟΞΕΙ ΙΟΥ ΤΟΥ ΑΖΩΤΟΥ - ΣΤΑΘΜΟΣ ΕΛ. ΚΟΡ ΕΛΙΟ - ΕΤΟΣ 2003 µgr/m 3 70 60 50 40 30 43 35 43 40 44 40 38 41 49 65 59 42 20 10 0 ΙΑΝ ΦΕΒ ΜΑΡ ΑΠΡ ΜΑΙ ΙΟΥΝ ΜΗΝΕΣ ΙΟΥΛ ΑΥΓ ΣΕΠ ΟΚΤ ΝΟΕ ΕΚ ιάγραµµα 9: Μέσος Όρος Μέσων Μηνιαίων Τιµών ιοξειδίου του Αζώτου Σταθµός Ελ. Κορδελιό Έτος 2003 Σύµφωνα µε το διάγραµµα που προηγείται όσον αφορά το διοξείδιο του αζώτου δεν παρατηρείται καµία σηµαντική διακύµανση των τιµών των εκποµπών καθ όλη τη διάρκεια του έτους. Εξαίρεση αποτελεί ο Οκτώβριος και ο Νοέµβριος όπου παρατηρούνται υψηλές τιµές µετρήσεων διοξειδίου του αζώτου. 25

Μονοξείδιο του Αζώτου Μ.Ο ΜΕΣΩΝ ΜΗΝΙΑΙΩΝ ΤΙΜΩΝ ΜΟΝΟΞΕΙ ΙΟΥ ΤΟΥ ΑΖΩΤΟΥ - ΣΤΑΘΜΟΣ ΕΛ. ΚΟΡ ΕΛΙΟ - ΕΤΟΣ 2003 µgr/m 3 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 36 ΙΑΝ ΦΕΒ 16 20 16 17 ΜΑΡ ΑΠΡ ΜΑΙ ΙΟΥΝ 11 10 11 ΙΟΥΛ ΑΥΓ ΜΗΝΕΣ 16 86 74 ΣΕΠ ΟΚΤ ΝΟΕ ΕΚ ιάγραµµα 10: Μέσος Όρος Μέσων Μηνιαίων Τιµών Μονοξειδίου του Αζώτου Σταθµός Ελ. Κορδελιό - Έτος 2003 65 Στο παραπάνω διάγραµµα παρουσιάζεται ο µέσος όρος των µέσων µηνιαίων τιµών Μονοξειδίου του Αζώτου για το σταθµό Ελ. Κορδελιό και το έτος 2003. Ιδιαίτερη εντύπωση προκαλεί το γεγονός ότι στον εξεταζόµενο σταθµό είχαµε χαµηλές τιµές εκπεµπόµενου ρύπου εκτός από τους τρεις τελευταίους µήνες του έτους όπου παρατηρήθηκε ραγδαία αύξηση. Χαµηλότερη τιµή εκποµπής ήταν τα 10 µgr/m 3 τον Ιούλιο και η υψηλότερη 86µgr/m 3 τον Οκτώβριο. 26

Μονοξείδιο του Άνθρακα Μ.Ο ΜΕΣΩΝ ΜΗΝΙΑΙΩΝ ΤΙΜΩΝ ΜΟΝΟΞΕΙ ΙΟΥ ΤΟΥ ΑΝΘΡΑΚΑ - ΣΤΑΘΜΟΣ ΕΛ. ΚΟΡ ΕΛΙΟ - ΕΤΟΣ 2003 1,2 1 0,9 1 1,1 mgr/m 3 0,8 0,6 0,8 0,5 0,5 0,6 0,5 0,5 0,6 0,6 0,4 0,3 0,2 0 ΙΑΝ ΦΕΒ ΜΑΡ ΑΠΡ ΜΑΙ ΙΟΥΝ ΙΟΥΛ ΑΥΓ ΜΗΝΕΣ ΣΕΠ ΟΚΤ ΝΟΕ ΕΚ ιάγραµµα 11: Μέσος Όρος Μέσων Μηνιαίων Τιµών Μονοξειδίου του Άνθρακα Σταθµός Ελ. Κορδελιό - Έτος 2003 Σύµφωνα µε το διάγραµµα 11 ο µέσος όρος των µέσων µηνιαίων τιµών Μονοξειδίου του Αζώτου κυµαίνεται από 0,3 mgr/m 3 τον Μάρτιο έως 1,1 mgr/m 3 τον εκέµβριο. Χαµηλότερες τιµές εµφανίζονται κατά τη διάρκεια της Άνοιξης και του Καλοκαιριού ενώ αρκετά αυξηµένες τιµές τον Χειµώνα. 27

Όζον Μ.Ο ΜΕΣΩΝ ΜΗΝΙΑΙΩΝ ΤΙΜΩΝ ΟΖΟΝΤΟΣ - ΣΤΑΘΜΟΣ ΕΛ. ΚΟΡ ΕΛΙΟ - ΕΤΟΣ 2003 µgr/m 3 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 28 ΙΑΝ ΦΕΒ 54 62 64 70 ΜΑΡ ΑΠΡ ΜΑΙ ΙΟΥΝ 86 51 ΙΟΥΛ ΑΥΓ ΜΗΝΕΣ 27 37 22 14 ΣΕΠ ΟΚΤ ΝΟΕ ΕΚ ιάγραµµα 12: Μέσος Όρος Μέσων Μηνιαίων Τιµών Όζοντος Σταθµός Ελ. Κορδελιό - Έτος 2003 0 Όσον αφορά τις εκποµπές Όζοντος που µετρήθηκαν στο σταθµό µετρήσεως στο Ελ. Κορδελιό κατά το έτος 2003 παρατηρούµε τα ακόλουθα. Υψηλές τιµές εκπεµπόµενου ρύπου είχαµε την Άνοιξη και το καλοκαίρι µε αποκορύφωµα τον Ιούλιο όπου ο µέσος όρος των µέσων µηνιαίων τιµών άγγιξε τα 86 µgr/m 3. Τους υπόλοιπους µήνες του έτους οι τιµές του Όζοντος κυµάνθηκαν σε φυσιολογικά επίπεδα. Η απουσία µετρήσεων για µεγάλο αριθµών ηµερών του εκεµβρίου δεν µας έδωσε την δυνατότητα να υπολογίσουµε τον µέσο όρο εκποµπών κατά το µήνα αυτό και να βγάλουµε τα ανάλογα συµπεράσµατα. 28

Αιωρούµενα Σωµατίδια Μ.Ο ΜΕΣΩΝ ΜΗΝΙΑΙΩΝ ΤΙΜΩΝ ΑΙΩΡΟΥΜΕΝΩΝ ΣΩΜΑΤΙ ΙΩΝ (ΡΜ10) - ΣΤΑΘΜΟΣ ΕΛ. ΚΟΡ ΕΛΙΟ - ΕΤΟΣ 2003 µgr/m 3 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 65 ΙΑΝ ΦΕΒ 55 69 83 70 ΜΑΡ ΑΠΡ ΜΑΙ ΙΟΥΝ 65 56 ΙΟΥΛ ΑΥΓ ΜΗΝΕΣ 65 58 62 68 71 ΣΕΠ ΟΚΤ ΝΟΕ ΕΚ ιάγραµµα 13: Μέσος Όρος Μέσων Μηνιαίων Τιµών Αιωρούµενων Σωµατιδίων (ΡΜ 10) Σταθµός Ελ. Κορδελιό - Έτος 2003 Ο µέσος όρος των µέσων µηνιαίων τιµών Αιωρούµενων Σωµατιδίων (ΡΜ 10) κυµαίνεται από 55µgr/m 3 έως 83µgr/m 3 για το σταθµό µέτρησης στο Ελ. Κορδελιό και το έτος 2003. Από το παραπάνω διάγραµµα εύκολα συµπεραίνουµε ότι δεν υπάρχουν ιδιαίτερες διακυµάνσεις ως προς τις τιµές του εκπεµπόµενου ρύπου αφού καθ όλη τη διάρκεια του έτους έχουµε περίπου τις ίδιες µετρήσεις. 29

Ολικά Αιωρούµενα Σωµατίδια Μ.Ο ΜΕΣΩΝ ΜΗΝΙΑΙΩΝ ΤΙΜΩΝ ΟΛΙΚΩΝ ΑΙΩΡΟΥΜΕΝΩΝ ΣΩΜΑΤΙ ΙΩΝ - ΣΤΑΘΜΟΣ ΕΛ. ΚΟΡ ΕΛΙΟ - ΕΤΟΣ 2003 µgr/m 3 120 100 80 60 91 92 100 113 86 81 75 64 78 75 40 20 0 ΙΑΝ ΦΕΒ ΜΑΡ ΑΠΡ ΜΑΙ ΙΟΥΝ ΙΟΥΛ ΑΥΓ ΜΗΝΕΣ 0 0 ΣΕΠ ΟΚΤ ΝΟΕ ιάγραµµα 14: Μέσος Όρος Μέσων Μηνιαίων Τιµών Ολικών Αιωρούµενων Σωµατιδίων (TSP) Σταθµός Ελ. Κορδελιό - Έτος 2003 Τέλος όσον αφορά τον ολικό αριθµό Αιωρούµενων Σωµατιδίων (TSP) για το σταθµό Ελ. Κορδελιό και το έτος 2003 παρατηρούµε ότι ο µέσος όρος κυµάνθηκε από 64µgr/m 3 έως 113µgr/m 3. Η έλλειψη ικανοποιητικού αριθµού µετρήσεων για τον Οκτώβριο και το Νοέµβριο δεν µας έδωσε τη δυνατότητα υπολογισµού του µέσου όρου. Αρκετά υψηλές τιµές του ρύπου εµφανίστηκαν τους τέσσερις πρώτους µήνες του έτους ενώ τον υπόλοιπο χρόνο δεν παρουσιάστηκε σηµαντική διακύµανση στις µετρήσεις. ΕΚ Μέχρι τώρα είδαµε τη διακύµανση των µέσων όρων των µέσων µηνιαίων τιµών των ατµοσφαιρικών ρύπων για την περιοχή της Θεσσαλονίκης και το έτος 2003. Στο σηµείο αυτό κρίνεται σκόπιµο να αναφερθούµε και στην διακύµανση της µέγιστης και της ελάχιστης τιµής του κάθε ατµοσφαιρικού ρύπου για την χρονική διάρκεια της µελέτης µας. Ενώ µε τον µέσο όρο παίρνουµε µία µέση εικόνα της κατάστασης των τιµών των ατµοσφαιρικών ρύπων µε την χρησιµοποίηση των διαγραµµάτων µέγιστης ελάχιστης τιµής µπορούµε να δούµε µεταξύ ποιών ορίων κυµάνθηκαν οι τιµές των ατµοσφαιρικών ρύπων για κάθε µήνα του έτους και για τους δύο σταθµούς µετρήσεων. 30

4.2.3 ιαγράµµατα Μέγιστης Ελάχιστης Τιµής - Σταθµός Μέτρησης Αγίας Σοφίας ιοξείδιο του Θείου ΜΕΓΙΣΤΕΣ - ΕΛΑΧΙΣΤΕΣ ΤΙΜΕΣ ΙΟΞΕΙ ΙΟΥ ΤΟΥ ΘΕΙΟΥ ΣΤΑΘΜΟΣ ΑΓΙΑΣ ΣΟΦΙΑΣ - ΕΤΟΣ 2003 80 76 70 60 50 60 51 53 47 51 µgr/m 3 40 30 20 10 0 ΙΑΝ ΦΕΒ 18 18 16 ΜΑΡ ΑΠΡ ΜΑΙ 13 25 5 ΙΟΥΝ 13 3 0 0 0 0 ΙΟΥΛ ΑΥΓ ΜΗΝΕΣ 23 4 ΣΕΠ ΟΚΤ ΝΟΕ 29 3 8 ΕΚ 16 ιάγραµµα 15: Μέγιστες Ελάχιστες Τιµές ιοξειδίου του Θείου Σταθµός Αγίας Σοφίας - Έτος 2003 Στο παραπάνω διάγραµµα παρουσιάζονται οι µέγιστες και οι ελάχιστες τιµές του διοξειδίου του θείου για κάθε µήνα και για τον σταθµό µέτρησης της Αγίας Σοφίας. Μέγιστη τιµή για το διοξείδιο του θείου είχαµε το εκέµβριο ενώ ελάχιστη τον Ιούνιο και τον Οκτώβριο. Τους µήνες Ιούλιο και Αύγουστο δεν είχαµε µετρήσεις του συγκεκριµένου ρύπου γι αυτό και παρατηρούµε µηδενικές τιµές στο διάγραµµα. 31

ιοξείδιο του Αζώτου ΜΕΓΙΣΤΕΣ - ΕΛΑΧΙΣΤΕΣ ΤΙΜΕΣ ΙΟΞΕΙ ΙΟΥ ΤΟΥ ΑΖΩΤΟΥ ΣΤΑΘΜΟΣ ΑΓΙΑΣ ΣΟΦΙΑΣ - ΕΤΟΣ 2003 120 103 105 100 80 93 87 85 82 73 84 66 85 81 82 µgr/m 3 60 40 20 0 38 ΙΑΝ ΦΕΒ 32 33 35 34 ΜΑΡ ΑΠΡ ΜΑΙ ΙΟΥΝ 29 22 ΙΟΥΛ ΑΥΓ ΜΗΝΕΣ 14 30 34 38 ΣΕΠ ΟΚΤ ΝΟΕ ΕΚ ιάγραµµα 16: Μέγιστες Ελάχιστες Τιµές ιοξειδίου του Αζώτου Σταθµός Αγίας Σοφίας - Έτος 2003 32 Στο παραπάνω διάγραµµα εµφανίζονται οι µέγιστες και οι ελάχιστες τιµές διοξειδίου του Αζώτου για το σταθµό της Αγίας Σοφίας και το έτος 2003. Μέγιστη τιµή είχαµε το µήνα Οκτώβριο 105µgr/m 3 και ελάχιστη τιµή τον Αύγουστο 14µgr/m 3. Εύκολα µπορεί να συµπεράνει κανείς ότι οι µέγιστες τιµές διοξειδίου του αζώτου κυµάνθηκαν µεταξύ 66 και 105 µgr/m 3 ενώ οι ελάχιστες µεταξύ 14 και 38 µgr/m 3. 32

Μονοξείδιο του Αζώτου ΜΕΓΙΣΤΕΣ - ΕΛΑΧΙΣΤΕΣ ΤΙΜΕΣ ΜΟΝOΞΕΙ ΙΟΥ ΤΟΥ ΑΖΩΤΟΥ ΣΤΑΘΜΟΣ ΑΓΙΑΣ ΣΟΦΙΑΣ - ΕΤΟΣ 2003 350 329 300 250 µgr/m 3 200 150 100 50 0 170 20 ΙΑΝ ΦΕΒ 77 13 73 13 ΜΑΡ ΑΠΡ ΜΑΙ 55 9 37 24 24 10 7 6 ΙΟΥΝ ΙΟΥΛ ΑΥΓ ΜΗΝΕΣ 30 4 104 8 ΣΕΠ ΟΚΤ ΝΟΕ 155 172 15 21 14 ΕΚ ιάγραµµα 17: Μέγιστες Ελάχιστες Τιµές Μονοξειδίου του Αζώτου Σταθµός Αγίας Σοφίας - Έτος 2003 Στο διάγραµµα που προηγείται εµφανίζονται οι µέγιστες και οι ελάχιστες τιµές µονοξειδίου του αζώτου για το σταθµό της Αγίας Σοφίας και το έτος 2003. Ιδιαίτερα υψηλές τιµές του εκπεµπόµενου ρύπου παρατηρήθηκαν κατά τους φθινοπωρινούς και χειµερινούς µήνες ενώ την υπόλοιπη διάρκεια του έτους δεν παρατηρήθηκε σηµαντική διακύµανση των µέγιστων και ελάχιστων τιµών. 33

Μονοξείδιο του Άνθρακα ΜΕΓΙΣΤΕΣ - ΕΛΑΧΙΣΤΕΣ ΤΙΜΕΣ ΜΟΝΟΞΕΙ ΙΟΥ ΤΟΥ ΑΝΘΡΑΚΑ ΣΤΑΘΜΟΣ ΑΓΙΑΣ ΣΟΦΙΑΣ - ΕΤΟΣ 2003 7 6,6 6 5 mgr/m 3 4 3 2 1 0 ΙΑΝ 4,2 0,9 ΦΕΒ 2,2 0,6 ΜΑΡ 2,2 0,8 ΑΠΡ 2 3,2 1,8 1,5 1,6 1,3 0,9 0,9 0,7 0,6 0,5 0,2 ΜΑΙ ΙΟΥΝ ΙΟΥΛ ΑΥΓ ΣΕΠ ΟΚΤ 3,5 2,6 1,1 1,2 0,2 ΝΟΕ ΕΚ ΜΗΝΕΣ ιάγραµµα 18: Μέγιστες Ελάχιστες Τιµές Μονοξειδίου του Άνθρακα Σταθµός Αγίας Σοφίας - Έτος 2003 Σύµφωνα µε το παραπάνω διάγραµµα οι µέγιστες τιµές µονοξειδίου του άνθρακα κυµαίνονται από 0,9 mgr/m 3 έως 6,6 mgr/m 3 και οι ελάχιστες από 0,2 mgr/m 3 έως 1,2 mgr/m 3. Ιδιαίτερα υψηλές µέγιστες τιµές παρατηρήθηκαν τους µήνες Σεπτέµβριο, Οκτώβριο, Νοέµβριο, εκέµβριο και Ιανουάριο ενώ η αύξηση της θερµοκρασίας οδήγησε σε σταδιακή µείωση του µεγέθους του εκπεµπόµενου ρύπου. Οι ελάχιστες τιµές του µονοξειδίου του άνθρακα δεν παρουσιάζουν κάποια αξιοσηµείωτη διακύµανση. 34

Όζον ΜΕΓΙΣΤΕΣ - ΕΛΑΧΙΣΤΕΣ ΤΙΜΕΣ ΟΖΟΝΤΟΣ ΣΤΑΘΜΟΣ ΑΓΙΑΣ ΣΟΦΙΑΣ - ΕΤΟΣ 2003 100 90 80 70 75 82 82 95 89 91 78 µgr/m3 60 50 57 48 53 40 30 20 33 26 24 35 28 23 27 25 37 10 0 ΙΑΝ 4 ΦΕΒ 7 ΜΑΡ ΑΠΡ ΜΑΙ ΙΟΥΝ ΙΟΥΛ ΑΥΓ ΣΕΠ ΟΚΤ 1 ΝΟΕ 1 ΕΚ 2 ΜΗΝΕΣ ιάγραµµα 19: Μέγιστες Ελάχιστες Τιµές Όζοντος Σταθµός Αγίας Σοφίας - Έτος 2003 Στο διάγραµµα 19 παρουσιάζονται οι µέγιστες και οι ελάχιστες τιµές όζοντος για το σταθµό της Αγίας Σοφίας και το έτος 2003. Παρατηρείται σταδιακή αύξηση των µέγιστων τιµών του υπό εξέταση ρύπου κατά τους 6 πρώτους µήνες του έτους µε αποκορύφωµα τον Ιούνιο όπου η µέγιστη τιµή άγγιξε τα 95 µgr/m 3. Τους υπόλοιπους µήνες του έτους παρατηρήθηκε σταδιακή µείωση της µέγιστης µηνιαίας τιµής. Παρόµοια είναι και η µεταβολή των ελαχίστων µηνιαίων τιµών Όζοντος για το έτος 2003. 35