Αὕτη δ ἐστίν ἡ καλουμένη πόλις καί ἡ κοινωνία ἡ πολιτική.

ΑΡΙΟΣΕΛΟΤ «ΠΟΛΙΣΙΚΑ» Κ ε ί μ ε ν ο Ενότητα 11η Επειδή ὁρῶμεν πᾶσαν πόλιν οὖσαν κοινωνίαν τινά και συνεστηκυῖαν ἕνεκα ἀγαθοῦ τινος (πάντες γάρ πράττουσι πάντα χάριν τοῦ δοκοῦντος εἶναι ἀγαθόν), δῆλον ὡς πᾶσαι μέν στοχάζονται ἀγαθοῦ τινος, μάλιστα δέ ἡ πασῶν κυριωτάτη καί περιέχουσα πάσας τάς ἄλλας τοῦ κυριωτάτου πάντων. Αὕτη δ ἐστίν ἡ καλουμένη πόλις καί ἡ κοινωνία ἡ πολιτική. Επειδή βλέπουμε ότι κάθε πόλη είναι ένα είδος κοινότητας και ότι έχει συσταθεί για την επίτευξη κάποιου αγαθού (πράγματι ό,τι κάνουν οι άνθρωποι το κάνουν για να πετύχουν κάτι που το θεωρούν καλό),είναι φανερό ότι όλες επιδιώκουν κάποιο αγαθό, κυρίως όμως αυτή που είναι ανώτερη από τις άλλες και κλείνει μέσα της όλες τις άλλες επιδιώκει το ανώτερο από όλα τα αγαθά. Αυτή λοιπόν είναι η λεγόμενη πόλη ή πολιτική κοινωνία. 1

Κ ε ί μ ε ν ο Ενότητα 15η Σῷ ἐπισκοποῦντι περί πολιτείας καί τίς ἑκάστη καί ποία τις Όποιος ασχολείται με τον τρόπο διακυβέρνησης μιας πόλης και ποια είναι η φύση της και ποια τα χαρακτηριστικά της κάθε επιμέρους πολιτείας σχεδόν πρώτη σκέψις ἰδεῖν τί ποτέ ἐστιν ἡ πόλις. το πρώτο σχεδόν που πρέπει να εξετάσει είναι να δει τι είναι άραγε μια πόλη. Νῦν γάρ ἀμφισβητοῦσιν, Γιατί σήμερα υπάρχουν διαφορετικές γνώμες πάνω σ αυτό το θέμα, καθώς οἱ μέν φάσκοντες τήν πόλιν πεπραχέναι τήν πρᾶξιν, οἱ δ οὐ τήν πόλιν ἀλλά τήν άλλοι λένε πως η πόλη έκανε την τάδε συγκεκριμένη πράξη, ενώ άλλοι (λένε) ότι δεν την έκανε η πόλη αλλά η τάδε συγκεκριμένη ὀλιγαρχίαν ἤ τόν τύραννον ὁρῶμεν δέ πᾶσαν τήν πραγματείαν τοῦ πολιτικοῦ καί τοῦ νομοθέτου οὖσαν περί πόλιν, ἡ δέ πολιτεία ἐστί τάξις τις τῶν οἰκούντων τήν πόλιν. ολιγαρχική κυβέρνηση ή ο τάδε συγκεκριμένος τύραννος έπειτα βλέπουμε ότι όλη η δραστηριότητα του πολιτικού και του νομοθέτη έχει να κάνει με την πόλη, ενώ το πολίτευμα είναι ένας τρόπος οργάνωσης αυτών που ζουν στη συγκεκριμένη πόλη. Ἐπεί δ ἡ πόλις τῶν συγκειμένων, καθάπερ ἂλλο τι τῶν ὅλων μέν Επειδή όμως η πόλη ανήκει στην κατηγορία των σύνθετων πραγμάτων, όπως όλα εκείνα τα πράγματα που το καθένα τους είναι ένα όλον, συνεστώτων δ ἐκ πολλῶν μορίων, δῆλον ὅτι πρότερον αποτελούμενο όμως από πολλά μέρη, είναι φανερό ότι πριν από οτιδήποτε 2

ζητητέος ὁ πολίτης άλλο πρέπει να ψάξουμε να βρούμε τι είναι ο πολίτης ἡ γάρ πόλις ἐστίν πλῆθός τι τῶν πολιτῶν. Ὥστε σκεπτέον τίνα χρή καλεῖν πολίτην καί τίς ἐστιν ὁ πολίτης. Καί γάρ ὁ πολίτης ἀμφισβητεῖται πολλάκις αφού η πόλη είναι ένα πλήθος πολιτών. Επομένως πρέπει να εξετάσουμε ποιον πρέπει να ονομάζουμε πολίτη και ποιος είναι ο πολίτης. Γιατί για το περιεχόμενο της λέξης πολίτης διατυπώνονται πολλές φορές διαφορετικές μεταξύ τους γνώμες οὐ γάρ τόν αὐτόν ὁμολογοῦσι πάντες είναι πολίτην Δεν υπάρχει δηλαδή μια γενική συμφωνία για το περιεχόμενο της λέξης πολίτης ἔστι γάρ τις ὅς ἐν δημοκρατίᾳ πολίτης ὢν ἐν ὀλιγαρχίᾳ πολλάκις οὐκ ἔστι πολίτης. γιατί αυτός που είναι πολίτης σε ένα δημοκρατικό πολίτευμα, συχνά δεν είναι πολίτης σε ένα ολιγαρχικό πολίτευμα. 3

Κ ε ί μ ε ν ο Ενότητα 16η Ὁ πολίτης οὐ πολίτης ἐστίν τῷ οἰκεῖν που (καί γάρ μέτοικοι καί δοῦλοι κοινωνοῦσι τῆς οἰκήσεως), οὐδ Ο πολίτης δεν είναι πολίτης με κριτήριο ότι ζει σε έναν συγκεκριμένο τόπο (γιατί και μέτοικοι και δούλοι μοιράζονται με τους πολίτες έναν κοινό τόπο), ούτε *πάλι είναι πολίτες+ αυτοί που *από όλα τα πολιτικά δικαιώματα+ οἱ μετέχοντες τῶν δικαίων έχουν μόνο το δικαίωμα να εμφανίζονται στο δικαστήριο και ως οὕτως ὥστε καί δίκην ὑπέχειν καί δικάζεσθαι (τοῦτο γάρ ὑπάρχει καί τοῖς κοινωνοῦσιν ἀπό συμβόλων) πολίτης δ ἁπλῶς οὐδενί τῶν ἄλλων ὁρίζεται μᾶλλον ἤ τῷ μετέχειν κρίσεως καί ἀρχῆς Ἐκ τούτων μέν οὖν φανερόν τίς ἐστίν ὁ πολίτης ᾧ γάρ ἐξουσία κοινωνεῖν βουλευτικῆς καί κριτικῆς ἀρχῆς, λέγομεν ἤδη πολίτην εἶναι ταύτης τῆς πόλεως, πόλιν δέ, ὡς ἁπλῶς εἰπεῖν, τό πλῆθος τῶν τοιούτων ἱκανόν πρός αὐτάρκειαν ζωῆς. εναγόμενοι και ως ενάγοντες (γιατί το δικαίωμα αυτό το έχουν και όσοι μοιράζονται έναν τόπο χάρη σε ειδικές συμφωνίες) τον πολίτη με την ακριβέστερη σημασία της λέξης τίποτε άλλο δεν τον ορίζει τόσο όσο η συμμετοχή στις δικαστικές λειτουργίες και στα αξιώματα Από αυτά λοιπόν είναι φανερό τι είναι ο πολίτης αυτός δηλ. που έχει τη δυνατότητα να μετέχει στην πολιτική και δικαστική εξουσία, λέμε πια ότι είναι πολίτης αυτής της συγκεκριμένης πόλης, και από την άλλη πόλη είναι, για να το πούμε με τον πιο γενικό τρόπο, ένα πλήθος από τέτοια άτομα που είναι αρκετό ώστε να εξασφαλίζεται η αυτάρκεια στη ζωή τους. 4

Κ ε ί μ ε ν ο Ενότητα 20η Ὅτι μέν οὖν νομοθετητέον περί παιδείας καί ποιητέον ταύτην κοινήν φανερόν τίς δ ἔσται ἡ παιδεία καί πῶς χρή παιδεύεσθαι Ότι πρέπει λοιπόν να ορίσουμε νόμους για την παιδεία και ότι πρέπει αυτή να είναι ίδια για όλους είναι φανερό όμως ποιος θα πρέπει να είναι ο χαρακτήρας αυτής της παιδείας και πώς πρέπει να ασκείται δεῖ μή λανθάνειν. Νῦν γάρ ἀμφισβητεῖται περί τῶν ἔργων. Οὐ γάρ ταὐτά πάντες ὑπολαμβάνουσι δεῖν μανθάνειν τούς νέους οὔτε πρός ἀρετήν οὔτε πρός τόν βίον τόν ἄριστον, οὐδέ φανερόν πότερον πρός τήν διάνοιαν πρέπει μᾶλλον ἤ πρός τό τῆς ψυχῆς ἦθος ἔκ τε τῆς ἐμποδών παιδείας δεν πρέπει να διαφύγουν την προσοχή μας. Γιατί σήμερα υπάρχουν διαφορετικές απόψεις ως προς το εκπαιδευτικό πρόγραμμα. Πράγματι δεν έχουν όλοι την ίδια γνώμη για το τι πρέπει να μαθαίνουν οι νέοι ούτε σε σχέση με την αρετή ούτε σε σχέση με την άριστη ζωή, ούτε είναι φανερό αν η παιδεία πρέπει να έχει στόχο της περισσότερο το νου ή τον ηθικό χαρακτήρα αν ξεκινήσουμε από την παιδεία που παρέχεται σήμερα ταραχώδης η σκέψις η έρευνά μας θα βρεθεί αντιμέτωπη με μεγάλη σύγχυση καί οὐδέν δῆλον πότερον δεῖ ἀσκεῖν τά χρήσιμα πρός τόν βίον ἤ τά τείνοντα πρός τήν ἀρετήν ἤ τά περιττά και δεν είναι καθόλου φανερό αν η παιδεία πρέπει να προσφέρει αυτά που είναι χρήσιμα για τη ζωή ή αυτά που οδηγούν στην αρετή ή αυτά που απλώς προάγουν τη γνώση 5

(πάντα γάρ ταῦτα εἴληφε κριτάς τινας) περί τε τῶν πρός ἀρετήν οὐθέν ἐστιν ὁμολογούμενον (καί γάρ τήν ἀρετήν οὐ τήν αὐτήν εὐθύς πάντες τιμῶσιν ὥστ εὐλόγως διαφέρονται (γιατί όλες αυτές οι απόψεις έχουν βρει κάποιους υποστηρικτές) και σχετικά μ αυτά που οδηγούν στην αρετή δεν υπάρχει καμιά απολύτως συμφωνία (καταρχήν για την αρετή δεν έχουν όλοι όσοι την τιμούν την ίδια ιδέα ώστε είναι φυσικό να υποστηρίζουν διαφορετικές γνώμες καί πρός τήν ἄσκησιν αὐτῆς). Ὅτι μέν οὖν δεῖ διδάσκεσθαι τῶν χρησίμων τά ἀναγκαῖα, οὐκ ἄδηλον ὅτι δέ οὐ πάντα φανερόν, και ως προς την άσκησή της). Ὀτι πρέπει λοιπόν να διδάσκονται από τα χρήσιμα τα πιο απαραίτητα, δεν υπάρχει αμφιβολία και ότι δεν (πρέπει να τα διδάσκονται) όλα είναι φανερό, διῃρημένων τῶν τε ἐλευθερίων δεδομένου ότι οι ασχολίες διακρίνονται σε αυτές που ταιριάζουν ἒργων καί τῶν ἀνελευθερίων και σ αυτές που δεν ταιριάζουν σε ελεύθερους ανθρώπους, καί ὅτι τῶν τοιούτων δεῖ μετέχειν ὅσα τῶν χρησίμων ποιήσει τόν μετέχοντα μή βάναυσον. Βάναυσον δ ἒργον δεῖ νομίζειν εἶναι καί τέχνην ταύτην καί μάθησιν, ὅσαι ἀπεργάζονται τό σῶμα ἤ τήν διάνοιαν τῶν ἐλευθέρων ἄχρηστον πρός τάς χρήσεις καί τάς πράξεις και ότι από τα χρήσιμα πράγματα τα παιδιά πρέπει να μαθαίνουν όσα δεν κάνουν αυτόν που τα μαθαίνει βάναυσο. Ευτελή όμως πρέπει να θεωρούμε κάθε ασχολία και τέχνη ή μάθηση, που κάνουν το σώμα ή το μυαλό των ελεύθερων ανθρώπων άχρηστο για τα έργα και τις πράξεις της αρετής, τάς τῆς ἀρετῆς. 6