ΜΕΤΑΝΆΣΤΕΥΣΗ, ΈΝΤΑΞΗ ΚΑΙ ΕΚΠΑΊΔΕΥΣΗ: ΤΟ ΠΑΡΆΔΕΙΓΜΑ ΤΩΝ ΚΥΠΡΙΑΚΏΝ ΖΩΝΏΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΌΤΗΤΑΣ Μιχαλίνος Ζεμπύλας, Ανοικτό Πανεπιστήμιο Κύπρου & CARDET 12 Μαρτίου 2014
ΚΕΝΤΡΙΚΆ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ Ποιοι είναι οι στόχοι των ΖΕΠ και πόσο επιτυχημένος (τι συνιστά επιτυχία ;) είναι ο θεσμός αυτός, δέκα χρόνια μετά την εφαρμογή του; Τι ενδείξεις έχουμε; Αν δεν είναι τόσο επιτυχημένος ο θεσμός αυτός, τότε μήπως πρέπει να καταργηθεί; Αν καταργηθεί, με τι θα αντικατασταθεί, ώστε να πετύχει τους στόχους που έχουν τεθεί με τα ΖΕΠ, πιο αποτελεσματικά; Τι ενδείξεις έχουμε ότι μια εναλλακτική ιδέα ενδεχομένως να είναι πιο πετυχημένη; Διαφοροποιημένο ερώτημα: Τι αλλαγές ίσως θα πρέπει να γίνουν στο θεσμό των ΖΕΠ για να εκπληρώσει τους στόχους του;
ΣΚΟΠΟΣ ΠΑΡΟΥΣΊΑΣΗΣ Πολύπλοκα ερωτήματα, με όχι τόσο σαφείς απαντήσεις Τα πολύπλοκα ερωτήματα δεν ευνοούν απλουστευμένες απαντήσεις είτε υπέρ, είτε κατά του θεσμού Το ζήτημα δεν είναι μαύρο/άσπρο, αλλά αξίζει της προσοχής μας από διάφορες πτυχές ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗΣ => Να επιχειρήσει να δείξει την πολυπλοκότητα αυτών των ερωτημάτων και τη σημασία της πολύπλευρης αξιολόγησης και του κριτικού αναστοχασμού πάνω στο θεσμό των ΖΕΠ
ΔΟΜΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗΣ 1. Σύντομη ιστορική αναδρομή του θεσμού στο εξωτερικό και στην Κύπρο (διαφοροποιήσεις που έγιναν στο πέρασμα του χρόνου) 2. Ανοικτά ζητήματα όσον αφορά στο θεσμό των ΖΕΠ (π.χ. φιλοσοφία, πρακτικές ένταξης κτλ) 3. Επικέντρωση σε ένα από αυτά: την επάρκεια των εκπαιδευτικών να προωθήσουν έμπρακτα την ένταξη (Γιατί; η επάρκεια είναι ζήτημα που υφίσταται με ή χωρίς τα ΖΕΠ) 4. Γενικές σκέψεις πάνω στη συνεισφορά του θεσμού και πιθανές διαφοροποιήσεις που μπορεί να γίνουν για αναδόμησή του
ΑΦΕΤΗΡΙΑ Εφαρμογή θεσμού των ΖΕΠ στην Κύπρο: 2003 (Γαλλία 1982, Ολλανδία 1986, Αγγλία 1998, Γαλλική κοινότητα του Βελγίου 1989, Πορτογαλία 1996) Μορφή «θετικής διάκρισης» (positive discrimination/ affirmative action) για αντιμετώπιση του κοινωνικού αποκλεισμού και της άνισης μεταχείρισης των ανισοτήτων με βάση τις ανάγκες των ομάδων που αποκλείονται Στόχοι των ΖΕΠ: μείωση της σχολικής εγκατάλειψης, της σχολικής αποτυχίας, της σχολικής βίας και του λειτουργικού αναλφαβητισμού Πώς; Μέσα από ένα συνδυασμό στρατηγικών (διοχέτευση κάποιων έξτρα κονδυλίων, καινοτομίες στις διδακτικές προσεγγίσεις, κινητοποίηση τοπικού παράγοντα)
Ο ΘΕΣΜΟΣ ΤΩΝ ΖΕΠ ΣΕ ΑΓΓΛΙΑ ΚΑΙ ΓΑΛΛΙΑ Γαλλία (Zones d Education Prioritaires έγιναν αργότερα Reseaux d Education Prioritaire) Αγγλία (Education Action Zones και αργότερα Excellence in Cities) Παρόμοιοι οι στόχοι της φιλοσοφίας των ζωνών: πρόληψη και μείωση της σχολικής αποτυχίας, πρόληψη της βίας και της παραβατικότητας, μείωση της σχολικής διαρροής μέσα από συντονισμένες και στοχευμένες προσπάθειες Έγιναν συστηματικές διαδικασίες αξιολόγησης του θεσμού μέσα από τις οποίες επισημάνθηκαν αδυναμίες και ανεπάρκειες (π.χ. αναποτελεσματικότητα στη διαχείριση κονδυλίων, αναντιστοιχία ανάμεσα στα κονδύλια που ξοδεύτηκαν και τα αποτελέσματα τους) και έγιναν αλλαγές (π.χ. στη Γαλλία έγιναν δίκτυα που δεν ακολουθούσαν το γεωγραφικό κριτήριο, στην Αγγλία έγιναν μικρότερες ζώνες)
ΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΘΕΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ Ο συγκεντρωτικός χαρακτήρας του εκπαιδευτικού μας συστήματος, η απουσία της ενεργούς συμμετοχής των γονιών και τοπικών παραγόντων, η έλλειψη αποτελεσματικής συνεργασίας με τοπικές επιχειρήσεις και ιδιωτικούς φορείς, η απουσία ανταγωνισμού ανάμεσα στα σχολεία για προσέλκυση μαθητών και άρα εξασφάλιση περισσότερων κονδυλίων Θα μπορούσε να πει κάποιος ότι είμαστε πιο κοντά στο γαλλικό πρότυπο, με μια (μικρή) ευελιξία στον καθορισμό των εμφάσεων και προτεραιοτήτων της κάθε Ζώνης, αναλόγως των αναγκών Επίσης, μέσα από το θεσμό των ΖΕΠ, διατυπώθηκε η επιδίωξη να γίνουν βελτιώσεις του εκπαιδευτικού μας συστήματος (ζωντανό εργαστήρι εφαρμογής καινοτομιών)
ΤΙ ΕΔΕΙΞΑΝ ΟΙ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΕΡΕΥΝΕΣ ΤΩΝ ΖΕΠ ΣΕ ΑΓΓΛΙΑ ΚΑΙ ΓΑΛΛΙΑ (1) Δεν επιβεβαιώθηκαν οι ελπίδες αλλά ούτε και οι φόβοι γύρω από την πολιτική για τις ζώνες. Οι επιπτώσεις ήταν «περιορισμένες» και «αποσπασματικές» (Power et al., 2004) Τα παιδιά είχαν ευκαιρίες για θετική αυτό-εικόνα και βελτίωση των προσδοκιών τους καθώς και εφαρμογή καινοτομιών και θετικών αλλαγών στα σχολεία και την κοινότητα, αλλά δεν έγιναν δραματικές αλλαγές στις επιδόσεις των παιδιών ή στις παιδαγωγικές πρακτικές (Benabou, Kramarz et Prost, 2005 Ofsted, 2003 Power et al., 2004) ΌΜΩΣ: Οι πρωτοβουλίες θέλουν χρόνο για να έχουν αποτελέσματα και αυτοί που εργάζονται στις ζώνες έχουν δυσκολίες να συμβιβάσουν την ανάγκη για καινοτόμες στρατηγικές με την πίεση για άμεσα αποτελέσματα
ΤΙ ΕΔΕΙΞΑΝ ΟΙ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΕΡΕΥΝΕΣ ΤΩΝ ΖΕΠ ΣΕ ΑΓΓΛΙΑ ΚΑΙ ΓΑΛΛΙΑ (2) Οι οικονομικές ανισότητες (π.χ. εκμετάλλευση, οικονομική ανέχεια, φτωχοποίηση) αναγνωρίζονται πιο εύκολα από τις πολιτισμικές ανισότητες (π.χ. πολιτισμική ηγεμονία μιας κουλτούρας πάνω στις άλλες, μη αναγνώριση του Άλλου, έλλειψη σεβασμού) οι οποίες συνήθως παραγνωρίζονται από τους εκπαιδευτικούς (Power & Gewirtz, 2001) Επικρατεί ακόμη ανάμεσα σε πολλούς εκπαιδευτικούς η «φιλοσοφία του ελλείμματος»: ο Άλλος έχει πρόβλημα, ένα έλλειμμα κουλτούρας/γλώσσας κτλ. και χρειάζεται ειδική μεταχείριση για να το ξεπεράσει (Gewirtz et al, 2005)
ΤΙ ΕΔΕΙΞΑΝ ΟΙ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΕΡΕΥΝΕΣ ΤΩΝ ΖΕΠ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΩΣ ΤΩΡΑ; (1) 1. Εσωτερική αξιολόγηση από την πιλοτική εφαρμογή της λειτουργίας των ΖΕΠ 2003-2006, 2. Αξιολόγηση του θεσμού από το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2007), 3. Μεμονωμένες έρευνες που κοιτάζουν περισσότερο την κουλτούρα και τις σχέσεις σε σχολεία ΖΕΠ, παρά το θεσμό στην ολότητα του Ευρήματα: Θετική στάση από τους εμπλεκόμενους απέναντι στο θεσμό Ενδείξεις για μείωση των διενέξεων, των φαινομένων ρατσισμού και περιθωριοποίησης των μαθητών καθώς και των απουσιών Εφαρμογή κάποιων καινοτόμων δραστηριοτήτων Συμβολή στη μείωση της σχολικής εγκατάλειψης Δεν υπάρχουν ενδείξεις για μείωση της σχολικής αποτυχίας
ΤΙ ΕΔΕΙΞΑΝ ΟΙ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΕΡΕΥΝΕΣ ΤΩΝ ΖΕΠ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΩΣ ΤΩΡΑ; (2) Ειδικότερα, η αξιολόγηση του Π.Ι.Κ έδειξε: Επίτευξη των στόχων του θεσμού (θετικά αποτελέσματα, κυρίως όσον αφορά στην αποδοχή και βελτίωση της επίδοσης των δίγλωσσων μαθητών, αλλά και στη βελτίωση των διαπροσωπικών σχέσεων) Βαθμός πραγματοποίησης μέτρων στα πλαίσια των ΖΕΠ (σε μέτριο βαθμό, αφού όλα τα μέτρα που εφαρμόστηκαν στις σχολικές μονάδες, εκτός από τη μείωση του αριθμού των μαθητών ανά τάξη, παρουσιάζουν μέσους όρους που κυμαίνονται κοντά στο μέσο της κλίμακας ή οριακά ελάχιστα πάνω από αυτό) Προβλήματα του θεσμού (στήριξη/ επικοινωνία από τους φορείς τους ΥΠΠ, γραφειοκρατία, στελέχωση των σχολικών μονάδων, παροχή κινήτρων/στήριξης στους εκπαιδευτικούς, ενημέρωση των εμπλεκομένων και στη συνεργασία των βαθμίδων μεταξύ των ζωνών) Σχολικό κλίμα/περιβάλλον (προβλήματα σχετικά με τη στήριξη των μαθητών, σε γνωσιολογικό και κοινωνικό επίπεδο και σε θέματα υλικοτεχνικής υποδομής)
ΤΙ ΕΔΕΙΞΑΝ ΟΙ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΕΡΕΥΝΕΣ ΤΩΝ ΖΕΠ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΩΣ ΤΩΡΑ; (3) Αξιολόγηση που διεξάγει το CARDET (2013-2015) Πρόοδος ως προς την επίτευξη των κύριων στόχων του θεσμού των ΖΕΠ (νωρίς ακόμη για γενίκευση) Οικονομική στήριξη μαθητών και οφέλη προς σχολικές μονάδες μέσω κονδυλίων Εμπλουτισμός σχολικών δραστηριοτήτων και ικανοποίηση ως προς τα οφέλη των απογευματινών δραστηριοτήτων Ικανοποίηση ως προς τις διαπροσωπικές σχέσεις μεταξύ μαθητών/εκπαιδευτικών/κηδεμόνων
ΤΙ ΕΔΕΙΞΑΝ ΟΙ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΕΡΕΥΝΕΣ ΤΩΝ ΖΕΠ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΩΣ ΤΩΡΑ; (4) Προκλήσεις/Ελλείψεις Γραφειοκρατία και συγκεντρωτισμός Καθυστέρηση έναρξης επιχορηγημένων δράσεων Παροχή επιπρόσθετης στήριξης από ΥΠΠ προς συντονιστές/εκπαιδευτικούς/σχολεία Έλλειψη στοχευμένης επιμόρφωσης προς εμπλεκόμενους φορείς Έλλειψη συστηματικής αξιολόγησης ως προς την επίτευξη των στόχων του θεσμού
ΑΝΟΙΚΤΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ o Μας ικανοποιεί η δομή και η εφαρμογή του θεσμού των ΖΕΠ μετά από δέκα χρόνια λειτουργίας; Σε ποιο βαθμό κυριαρχεί ακόμη η φιλοσοφία του ελλείμματος, έστω κι αν δεν το αναγνωρίζουμε; Είναι οι εκπαιδευτικοί μας επαρκείς να αντιμετωπίσουν και να εντάξουν την πολυμορφία στην τάξη τους; Όχι μόνο την πολιτισμική, γλωσσική κτλ., αλλά τις διάφορες μορφές διαφορετικότητας;
ΓΙΑ ΤΟ ΥΠΟΛΟΙΠΟ ΤΗΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗΣ θα επικεντρωθώ στο τελευταίο από αυτά τα ζητήματα που φαίνεται από τις έως τώρα έρευνες και αξιολογήσεις πολύ σημαντικό για την επιτυχία του θεσμού των ΖΕΠ καθώς επηρεάζει και άλλα (ανοικτά) ζητήματα Η επάρκεια των εκπαιδευτικών να προωθήσουν έμπρακτα την ένταξη
ΦΑΝΤΑΣΤΕΙΤΕ ΤΟ ΕΞΗΣ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΟ ΣΕ ΜΙΑ ΤΑΞΗ Διάλογος Μαθήτρια: Κυρία, εν θέλω να κάτσω δίπλα της τούτης [Μελέκ]. Βρωμά. Δασκάλα: (κοιτάζει κάπως αμήχανα) Μαθήτρια: Κυρία, έβαλες τζαι τη Μαρία να κάτσει δίπλα της προχτές τζαι μετά που μια μέρα άλλαξες την. Εκάμαν παράπονο οι γονείς της. Γιατί να με βάλεις εμένα; Δασκάλα: Καλά, καλά. (προς τη Μελέκ) Μελέκ, κάτσε μόνη σου πίσω να μεν ενοχλείς κανένα. Μαθήτρια: (Χαμογελά. Χαμηλόφωνα στην ΕΚ μαθήτρια μπροστά της) Έπαθέν την η μαύρη!
Αν σας έλεγα τώρα ότι το περιστατικό αυτό
ΕΊΝΑΙ ΑΠΟ ΜΙΑ ΠΕΜΠΤΗ ΤΑΞΗ ΣΕ ΕΝΑ ΣΧΟΛΕΙΟ ΖΕΠ; Πώς κρίνετε τη συμπεριφορά της εκπαιδευτικού; Της μαθήτριας; Ποια ζητήματα αναδεικνύονται εδώ; Τι θα μπορούσε να γίνει διαφορετικά; Οι προκλήσεις αυτές είναι απλά ζήτημα γνώσεων και δεξιοτήτων διαχείρισης της πολυμορφίας ώστε να προωθηθεί η ένταξη; Τι ακριβώς συνιστά ένταξη σε μια τάξη πολυμορφίας;
ΕΥΡΎΤΕΡΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ ΓΙΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟ Πώς τα στερεότυπα και οι προκαταλήψεις επηρεάζουν, ασυνείδητα πολλές φορές, τις πρακτικές των εκπαιδευτικών και εν τέλει την επάρκεια τους να διαχειριστούν την πολυμορφία στην τάξη; Τι πρέπει ίσως να γίνει πολύ πριν ακόμη επικεντρώσουμε την προσοχή μας σε τεχνικά ζητήματα (δηλ. τι γνώσεις και δεξιότητες απαιτούνται για διαχείριση της πολυμορφίας στην τάξη); π.χ. Ποιο είναι το όραμα μας για την ένταξη των παιδιών σε μια τάξη πολυμορφίας;
ΚΥΡΙΑΡΧΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΕΠΑΡΚΕΙΑΣ-ASK 1. Awareness: Η συνειδητοποίηση όσον αφορά στην προσωπική αναγνώριση των στάσεων μου, των πεποιθήσεων και των αξιών μου σχετικά με την εθνική ταυτότητα, την κουλτούρα, τη μετανάστευση, τον αλφαβητισμό, τον κοινωνικό αποκλεισμό, την πολυμορφία και τις κοινωνικές ανισότητες 2. Skills: Οι (παιδαγωγικές) δεξιότητες που με βοηθούν να σχεδιάσω παρεμβάσεις στο σχολικό πλαίσιο (π.χ. πώς εφαρμόζω βιωματικές προσεγγίσεις για την αποδόμηση ρατσιστικών/ αποκλεισμικών συμπεριφορών μέσα από την καθημερινή διδακτική πράξη) 3. Knowledge: Οι γνώσεις τόσο όσον αφορά στην εμπειρία με την κουλτούρα προέλευσης του Άλλου, όσο και τις ιστορίες καταπίεσης και κοινωνικής αδικίας διαχρονικά, και τη διαμόρφωση δημόσιας ρητορικής που επηρεάζει υποκειμενικές ή συλλογικές εμπειρίες περιθωριοποιημένων ομάδων (Constantine et al., 2007)
Η ΕΠΑΡΚΕΙΑ ΟΜΩΣ ΩΣ ΕΝΝΟΙΑ ΕΊΝΑΙ: Πολυσύνθετη Μεταβαλλόμενη (όχι στατική) Μακροχρόνια διαδρομή Αλληλοσυνδεόμενη σε όλες της τις διαστάσεις (awareness, skills & knowledge) Έχει νόημα μέσα σε συγκεκριμένο κοινωνικο-πολιτικό συγκείμενο Με άλλα λόγια, Το ζήτημα δεν είναι απλά τεχνικό ποιος είναι ο πιο αποτελεσματικός τρόπος παιδαγωγικής διαχείρισης της πολυμορφίας (diversity) αλλά βαθύτατα πολιτικό και αφορά στη διαπραγμάτευση της διαφοράς (difference) και της σχέσης της με την ισότητα και την κοινωνική δικαιοσύνη (Keith, 2009)
ΑΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙ Ο ΚΑΘΕΝΑΣ ΜΑΣ ΣΤΑ ΑΚΟΛΟΥΘΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ ΤΟΤΕ, ΟΣΟΝ ΑΦΟΡΑ ΣΤΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ ΠΟΥ ΑΝΑΦΕΡΑΜΕ ΠΡΙΝ: Έχουν θέση στα σχολεία μας τα άτομα με διαφορετικό χρώμα/κοινωνική καταγωγή/ εθνικότητα / ικανότητες; Αν ναι, πρέπει να αντιμετωπίζονται ως ίσα με όλα τα υπόλοιπα παιδιά; Αν ναι, τι εξυπακούει αυτό; Αν δεν θέλουμε αυτά τα παιδιά στα σχολεία μας (λόγω χρώματος ή καταγωγής ή επειδή βρωμούν ή επειδή δεν μιλούν καλά τη γλώσσα της πλειοψηφίας), τότε τι να τα κάνουμε; Να τους κάνουμε ξεχωριστά σχολεία; Να τα διώξουμε από την Κύπρο; Να φροντίσουν μόνα τους για την εκπαίδευση τους (εμάς δεν μας ενδιαφέρει);
ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΕΡΕΥΝΕΣ ΜΑΣ ΔΕΊΧΝΟΥΝ ΟΤΙ: 1. Ο λόγος των εκπαιδευτικών και των μαθητών συχνά δομεί τους διαφορετικούς μαθητές (π.χ. μετανάστες, παιδιά από φτωχές οικογένειες) ως άτομα που χρειάζονται ειδική μεταχείριση, ώστε να ανταπεξέλθουν στις δυσκολίες της σχολικής τάξης, αλλά σπάνια τους βλέπουν στο πλαίσιο του κράτους και των θεσμών του, όπως το σχολείο, που συμβάλλουν στη διαιώνιση των ανισοτήτων, των διακρίσεων και των αποκλεισμών (Μπίμπου-Νάκου, 2013) 2. Οι εκπαιδευτικοί δεν αναγνωρίζουν τις δικές τους προκαταλήψεις, καταφεύγοντας σε πρακτικές μειονοτικοποίησης-minoritization (Τσιμπιρίδου, 2009): Το πρόβλημα θεωρείται ότι είναι αποκλειστικά των Άλλων, οι οποίοι θέλουν ειδική βοήθεια για να προσαρμοστούν στις δικές μας συνήθειες. Αυτή η πρακτική αναπαράγει τα στερεότυπα και τις διαστρεβλωμένες αντιλήψεις της κοινής γνώμης.
Η ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗ ΚΟΥΛΤΟΥΡΑ ΤΗΣ ΠΡΟΚΑΤΑΛΗΨΗΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΡΑΤΣΙΣΜΟΥ Η προκατάληψη δεν είναι ατομική υπόθεση: υπάρχει μια συναισθηματική κουλτούρα προκατάληψης και ρατσισμού που τροφοδοτεί και συντηρεί τη σχετική ρητορεία, τις πολιτικές και τις αντίστοιχες πρακτικές. Με άλλα λόγια, το ζήτημα είναι πρωταρχικά δομικό και θεσμικό. Καθημερινά στο σχολείο, δημιουργούνται συναισθηματικοί χώροι που υπονομεύουν την ενσυναίσθηση και την αλληλεγγύη/φιλία για τον άλλο. Όταν ο άλλος δεν αναγνωρίζεται, παρά μόνο ως πρόβλημα, τότε η κυρίαρχη κουλτούρα αναπαράγει συναισθήματα θυμού, εχθρότητας και απέχθειας για τις χαμένες δουλειές, την οικονομική κρίση, την απειλή της εθνικής ταυτότητας κτλ. και συμβάλει στη δημιουργία συναισθηματικής κουλτούρας προκατάληψης και θεσμικού ρατσισμού.
ΠΟΙΕΣ ΕΊΝΑΙ ΣΥΝΗΘΩΣ ΟΙ ΕΡΜΗΝΕΙΕΣ ΠΟΥ ΠΡΟΣΦΕΡΟΝΤΑΙ ΓΙΑ ΤΗ ΣΧΟΛΙΚΗ ΑΠΟΤΥΧΙΑ; Οι ερμηνείες που συχνά προσφέρονται για τη σχολική αποτυχία επικεντρώνονται σε στενά ατομικά πλαίσια ή ουσιοκρατικές κατηγοριοποιήσεις κι έτσι αναπαράγουν τα στερεότυπα και τις προκαταλήψεις. Οι ερμηνείες αυτές αποτυγχάνουν να οριοθετήσουν το ζήτημα στην ευρύτερη κοινωνική και πολιτική του διάσταση (π.χ. την ιστορία της μετανάστευσης, τις πρακτικές και πολιτικές καταπίεσης και διακρίσεων εναντίον κάποιων ομάδων, τις ασύμμετρες σχέσεις εξουσίας μεταξύ φτωχών οικογενειών και οικογενειών που ανήκουν στην μεσαία τάξη) Έρευνες στην Κύπρο, αλλά και διεθνώς (π.χ. Gillborn, 2008) δείχνουν ότι το αναλυτικό πρόγραμμα, οι παιδαγωγικές πρακτικές και οι πρακτικές αξιολόγησης σε μεγάλο βαθμό συντηρούν τον κυρίαρχο λόγο (discourse) και τις κυρίαρχες πρακτικές της ηγεμονικής τάξης και αποκλείει τους Άλλους
Ο ΟΥΔΕΤΕΡΟΣ ΛΟΓΟΣ ΤΩΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ Συχνά αναφέρουν οι εκπαιδευτικοί ότι "εμείς αντιμετωπίζουμε όλα τα παιδιά με τον ίδιο τρόπο, ανεξάρτητα από την καταγωγή τους". Τι άραγε να σημαίνει αυτό; Πώς είναι δυνατό να προσφέρεται μια ερμηνεία η οποία να αρνείται τον ρατσισμό και την προκατάληψη ευθύς εξ αρχής, όταν υπάρχουν μορφές ρατσισμού που αποδεδειγμένα δεν αναγνωρίζονται. Για παράδειγμα, οι David Gillborn και Deborah Youdell (2000) στις έρευνες τους στην Αγγλία βρήκαν ότι ο ρατσισμός στο σχολείο συζητιέται με όρους σχολικής επίδοσης, ικανοτήτων και σωστής σχολικής συμπεριφοράς ή σωστής υγιεινής. Με αυτόν τον τρόπο καλλιεργείται μια ρητορική που αρνείται ότι λαμβάνει υπόψη την καταγωγή των παιδιών (αφού ισχυρίζεται ότι όλους τους βλέπει το ίδιο) και έτσι συντηρεί τους αποκλεισμούς που ήδη επικρατούν. Ο θεσμικός ρατσισμός του σχολείου δεν υπονοεί ότι οι εκπαιδευτικοί σκόπιμα και με πρόθεση συμπεριφέρονται ρατσιστικά. Ο ρατσισμός μεταλλάσσεται και συζητιέται με πιο πολιτικά ορθούς όρους αλλά το αποτέλεσμα είναι ότι συντηρείται.
Η ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΜΑΣ ΩΣ ΤΩΡΑ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ (ΓΕΝΙΚΑ) Απουσιάζουν οι βαθιές τομές και παρεμβάσεις: π.χ. η αναγνώριση ότι υπάρχουν προκαταλήψεις, ρατσιστικός λόγος και αποκλεισμικές πρακτικές στον τρόπο σκέψης και δράσης μας μέσα και έξω από τα σχολεία Απουσιάζει μια προσέγγιση η οποία να αναγνωρίζει και να αναδεικνύει τους δομικούς παράγοντες που συνδέονται με τη σχολική αποτυχία των μεταναστών μαθητών αλλά και των παιδιών που παρουσιάζουν άλλες μορφές διαφορετικότητας
Η ΣΥΝΕΙΣΦΟΡΑ ΤΟΥ ΘΕΣΜΟΥ ΤΩΝ ΖΕΠ Σε τι έχουν συνεισφέρει τα ΖΕΠ ως προς αυτή την κατεύθυνση (δηλ. της αναγνώρισης των αποκλεισμικών πρακτικών και της αντιμετώπισης τους); Μια από τις λίγες καινοτομίες που προσπάθησε ως τώρα να κάνει βαθύτερες τομές και παρεμβάσεις Ναι, τα ΖΕΠ έχουν συμβάλει στην ανάδειξη καλών πρακτικών, στρατηγικών και συναισθηματικών χώρων που να διαπραγματεύονται δημιουργικά και παραγωγικά τις προκλήσεις της επαφής με τον Άλλο Ποια είναι όμως η αποτελεσματικότητα του θεσμού στη μείωση του κοινωνικού αποκλεισμού και της σχολικής αποτυχίας; Πόσο πραγματικά συντονισμένες και στοχευμένες είναι αυτές οι προσπάθειες;
ΤΙ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΑΛΛΑΞΕΙ, ΙΣΩΣ; Για παράδειγμα, αν πάμε πίσω στο ζήτημα της επάρκειας των εκπαιδευτικών, μπορούμε να πούμε ότι φτάσαμε σε ένα σημείο ικανοποιητικής επάρκειας των εκπαιδευτικών, η οποία να συμβάλλει αποτελεσματικά στην αντιμετώπιση των διαφόρων εκφάνσεων του ρατσισμού στην καθημερινότητα του σχολείου; Τι ενδείξεις έχουμε ότι αναπτύξαμε τέτοια επάρκεια που να συμβάλλει στη μείωση της σχολικής αποτυχίας και του αποκλεισμού; Μήπως πρέπει να ξανα-σκεφτούμε τις δομές του θεσμού και πώς εφαρμόζεται; Η αξιολόγηση που γίνεται τώρα μπορεί να μας βοηθήσει
ΑΝΑΔΟΜΗΣΗ ΤΟΥ ΘΕΣΜΟΥ;; Μήπως χρειάζονται πιο ξεκάθαρες οδηγίες και πολιτικές υλοποίησης και αξιολόγησης δράσεων καθώς και πιο βοηθητικά συνέδρια και επιμορφώσεις για ενίσχυση της επάρκειας των εκπαιδευτικών; Μήπως χρειάζεται περισσότερη προσοχή στην ποιότητα της ηγεσίας και διοίκησης των σχολείων ΖΕΠ; Μήπως χρειάζονται να ενισχυθούν οι δεσμοί με τον τοπικό παράγοντα/κοινότητα (τοπικές επιχειρήσεις, ΜΚΟ) για πιο καινοτόμα σχέδια αντιμετώπισης του αποκλεισμού;
ΕΙΣΗΓΗΣΕΙΣ Να οικοδομήσουμε πάνω σε κείνες τις ιδέες που είναι πετυχεμένες και να δοθεί καθοδήγηση και επιμόρφωση πάνω σε αυτές Να δημιουργηθούν δυνατότεροι δεσμοί και συνεργασίες με άλλα σχολεία για ανταλλαγή τεχνογνωσίας και εμπειριών Να δοθούν ευκαιρίες για επιμόρφωση πάνω σε διάφορες πτυχές της επάρκειας των εκπαιδευτικών σε σχολεία ΖΕΠ Να εκπονούνται αλλά και να υλοποιούνται και να αξιολογούνται σχέδια δράσης πάνω σε σχολική βάση που να λαμβάνουν υπόψη τις τοπικές ανάγκες του κάθε σχολείου (π.χ. SWOT analysis) Να γίνεται συνεχής και συστηματική αξιολόγηση του θεσμού με την ανάλυση διαφόρων δεδομένων που να δείχνουν τα αποτελέσματα για τη σχολική διαρροή, αλφαβητισμό, σχολική αποτυχία κτλ.