Περίληψη της εκτίμησης επιπτώσεων

EL EL EL

ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΩΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΩΝ ΚΟΙΝΟΤΗΤΩΝ Βρυξέλλες, 2.7.2008 SEC(2008) 2181 ΕΓΓΡΑΦΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ που συνοδεύει την Πρόταση ΟΔΗΓΙΑΣ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ για την εφαρμογή της αρχής της ίσης μεταχείρισης των προσώπων ανεξαρτήτως θρησκείας ή πεποιθήσεων, αναπηρίας, ηλικίας ή γενετήσιου προσανατολισμού Περίληψη της εκτίμησης επιπτώσεων {COM(2008) 426 τελικό } {SEC(2008) 2180} EL EL

ΕΓΓΡΑΦΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ Έγγραφο που συνοδεύει την πρόταση οδηγίας του Συμβουλίου για την αρχή της ίσης μεταχείρισης Περίληψη της εκτίμησης επιπτώσεων 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το δικαίωμα στην ίση μεταχείριση είναι γενική αρχή του κοινοτικού δικαίου 1. Το άρθρο 13 της Συνθήκης επιτρέπει ρητώς την ανάληψη δράσης για την καταπολέμηση των διακρίσεων λόγω φύλου, φυλετικής ή εθνοτικής καταγωγής, θρησκείας ή πεποιθήσεων, αναπηρίας, ηλικίας και γενετήσιου προσανατολισμού. Αυτό αναγνωρίζεται επίσης στο άρθρο 21 του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ. Η ΕΕ έλαβε αποτελεσματικά μέτρα 2 με βάση το άρθρο 13 της συνθήκης ΕΚ, συμπληρώνοντας το ισχύον σύνολο κανόνων δικαίου για την ισότητα των φύλων. Ωστόσο, εξακολουθούν να υπάρχουν διακρίσεις σε πολλούς τομείς, όπως στην προσβασιμότητα και την παροχή αγαθών και υπηρεσιών, στέγασης, εκπαίδευσης, κοινωνικών υπηρεσιών και υγειονομικής περίθαλψης. Η Επιτροπή δεσμεύθηκε στις αρχές της εντολής της να εξετάσει το ενδεχόμενο επέκτασης τον νομικού πλαισίου που βασίζεται στο άρθρο 13 της συνθήκης ΕΚ, ξεκινώντας με την Πράσινη Βίβλο του 2004 με τίτλο «Ισότητα και µη διακριτική µεταχείριση στη διευρυµένη Ευρωπαϊκή Ένωση», τη στρατηγική-πλαίσιο της Επιτροπής για την καταπολέμηση των διακρίσεων και τις ίσες ευκαιρίες για όλους, το Ευρωπαϊκό Έτος Ίσων Ευκαιριών για Όλους (2007) και συνεχίζοντας με το νομοθετικό πρόγραμμα και πρόγραμμα εργασίας της Επιτροπής για το 2008 3. 2. ΙΣΧΥΟΝ ΝΟΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ Το ισχύον νομικό πλαίσιο της ΕΚ, όπως προκύπτει από τον ακόλουθο πίνακα, παρέχει πολύ πιο εκτεταμένη προστασία έναντι των διακρίσεων λόγω φύλου και φυλετικής ή εθνοτικής καταγωγής απ ό,τι έναντι των διακρίσεων λόγω θρησκείας ή πεποιθήσεων, αναπηρίας, ηλικίας ή γενετήσιου προσανατολισμού. Οι εν λόγω οδηγίες έχουν πλέον μεταφερθεί στο εθνικό δίκαιο, με αποτέλεσμα η προστασία έναντι των διακρίσεων να έχει αυξηθεί σημαντικά στο πλαίσιο της εθνικής νομοθεσίας. Πέραν της νομικής προστασίας, η ανάληψη δράσης σε επίπεδο ΕΕ έχει αυξήσει τη βοήθεια που παρέχεται στα θύματα των διακρίσεων μέσω της δημιουργίας «φορέων»: 20 κράτη μέλη δεν είχαν παλαιότερα τέτοιο φορέα. Ισχύον νομικό πλαίσιο σε ευρωπαϊκό επίπεδο: Λόγοι Φυλή Θρησκεία Αναπηρία Ηλικία Γενετήσιος προσανατολισμός Φύλο 1 2 3 Υπόθεση 203/86: Ισπανία κατά Συμβουλίου (σκέψη 25), υπόθεση C-15/95 «EARL de Kerlast» (σκέψη 35) και υπόθεση C-144/04 «Mangold» (σκέψη 75). Οδηγίες 2000/43/ΕΚ, 2000/78/ΕΚ και 2004/113/ΕΚ. COM(2007) 640. EL 2 EL

Τομέας Απασχόληση & επαγγελματική κατάρτιση Ναι + Ναι Ναι Ναι Ναι Ναι + Εκπαίδευση Ναι + Αγαθά υπηρεσίες Κοινωνική προστασία και Ναι + Ναι + Όχι Όχι Όχι Όχι Όχι Όχι Όχι Όχι Όχι Ναι + Όχι Όχι Όχι Όχι Ναι + Αν και ορισμένα κράτη μέλη ξεπερνούν τα οριζόμενα ελάχιστα πρότυπα, ποικίλλουν σημαντικά το επίπεδο και ο βαθμός προστασίας έναντι διαφόρων διακρίσεων. Πέντε κράτη μέλη 4 έχουν λεπτομερή έννομη προστασία έναντι των διακρίσεων λόγω θρησκείας ή πεποιθήσεων, αναπηρίας, ηλικίας ή γενετήσιου προσανατολισμού σε όλους τους τομείς που εμφανίζονται παραπάνω. Άλλα κράτη μέλη έχουν πιο γενικές συνταγματικές διατάξεις ή έννομη προστασία σε ορισμένους τομείς ή για ορισμένες διακρίσεις, αλλά δεν καλύπτουν το σύνολο των τομέων ή των μορφών διακρίσεων. Τα διαφορετικά επίπεδα προστασίας έναντι των διακρίσεων επηρεάζουν τις αποφάσεις των προσώπων όσον αφορά την άσκηση των δικαιωμάτων τους ελεύθερης κυκλοφορίας, π.χ. με σκοπό τη μετάβαση, την εργασία ή τις σπουδές σε άλλο κράτος μέλος. Επιπλέον, η κατάσταση αυτή δυσχεραίνει το έργο των παρόχων αγαθών και υπηρεσιών να δραστηριοποιηθούν σε διασυνοριακό επίπεδο. 3. ΑΠΟΔΕΙΚΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΚΑΙ ΔΙΑΒΟΥΛΕΥΣΗ Η «διερευνητική μελέτη» την οποία παρήγγειλε η Επιτροπή το 2005 σχετικά με τα ισχύοντα εθνικά μέτρα που ξεπερνούν τις απαιτήσεις της ΕΕ και τις επιπτώσεις τους υποβλήθηκε το 2006 5. Τον Ιούνιο του 2007 η Επιτροπή ζήτησε γραπτώς από τα κράτη μέλη να επιστήσουν την προσοχή τους στη μελέτη, εξαγγέλλοντας τη δημόσια διαβούλευση, και τους ζητούσε να παράσχουν επιπλέον πληροφορίες για τα εφαρμοζόμενα ή σχεδιαζόμενα μέτρα που θα υπερβαίνουν τις οδηγίες του 2000. Επιπροσθέτως, η Επιτροπή παρήγγειλε επιπλέον μελέτη 6 το 2007 στο European Policy Evaluation Consortium (EPEC). Το αποτέλεσμα, με τίτλο «Study on discrimination on grounds of religion or belief, age, disability and sexual orientation outside of employment» (μελέτη σχετικά με τις διακρίσεις λόγω θρησκείας ή πεποιθήσεων, ηλικίας, αναπηρίας και γενετήσιου προσανατολισμού εκτός του τομέα της απασχόλησης), εξετάζει τη φύση και την 4 5 6 Ιρλανδία, Βουλγαρία, Λουξεμβούργο, Σλοβενία και Ουγγαρία. http://ec.europa.eu/employment_social/fundamental_rights/public/pubst_en.htm#stud EPEC, Study on discrimination on grounds of religion or belief, age, disability and sexual orientation outside of employment διατίθεται στην ακόλουθη ηλεκτρονική διεύθυνση: http://ec.europa.eu/employment_social/fundamental_rights/org/imass_en.htm EL 3 EL

έκταση των διακρίσεων εκτός της απασχόλησης στην ΕΕ, καθώς και τις δυνητικές (άμεσες και έμμεσες) δαπάνες που μπορεί να συνεπάγεται για τα πρόσωπα και την κοινωνία. Στην έκθεση λαμβάνονται υπόψη οι εκθέσεις του ευρωπαϊκού δικτύου ανεξάρτητων εμπειρογνωμώνων στον τομέα της απαγόρευσης των διακρίσεων, τα αποτελέσματα ειδικής έρευνας του Ευρωβαρόμετρου που διενεργήθηκε τον Μάρτιο του 2008 σχετικά με τις διακρίσεις και τις ανισότητες στην Ευρώπη 7 και μια έκτακτη έρευνα του Ευρωβαρόμετρου με πιο περιορισμένο πεδίο, η οποία πραγματοποιήθηκε τον Φεβρουάριο του 2008 8. Ιδιαίτερη μνεία πρέπει να γίνει στη δημόσια διαβούλευση μέσω Διαδικτύου 9, σε μια έρευνα του επιχειρηματικού τομέα 10 και στη γραπτή διαβούλευση και τις συνεδριάσεις που πραγματοποιήθηκαν μεταξύ κοινωνικών εταίρων και ΜΚΟ ευρωπαϊκού επιπέδου που ασχολούνται με την απαγόρευση των διακρίσεων 11. Παράλληλα, η κύρια ΜΚΟ σε επίπεδο ΕΕ που εκπροσωπεί άτομα με αναπηρία υπέβαλε αγωγή την οποία υπέγραψαν περίπου 1,3 εκατομμύρια άνθρωποι και με την οποία ζητείται η θέσπιση νομοθεσίας. Τα αποτελέσματα της δημόσιας διαβούλευσης και της έρευνας μεταξύ των ΜΚΟ ήταν ένα σαφές κάλεσμα για τη θέσπιση περισσότερης νομοθεσίας σε επίπεδο ΕΕ ώστε να αυξηθεί το επίπεδο προστασίας έναντι των διακρίσεων, αν και ορισμένοι ζήτησαν τη θέσπιση οδηγιών ειδικά για τις διακρίσεις λόγω αναπηρίας και φύλου. Από τη διαβούλευση στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής ελεγκτικής ομάδας επιχειρήσεων προέκυψε επίσης ότι οι επιχειρήσεις θεωρούν θετική την ύπαρξη του ίδιου επιπέδου προστασίας έναντι των διακρίσεων στην ΕΕ, αν και οι κοινωνικοί εταίροι που εκπροσωπούν τις επιχειρήσεις ήταν κατ αρχήν αντίθετοι με τη θέσπιση νέας νομοθεσίας, επειδή θεωρούσαν ότι θα αύξανε τη γραφειοκρατία και το κόστος. Οι συνδικαλιστικές οργανώσεις τάσσονταν υπέρ της απαγόρευσης των διακρίσεων εκτός της αγοράς εργασίας λόγω ηλικίας, αναπηρίας, θρησκείας ή γενετήσιου προσανατολισμού και επισήμαναν ότι οι διακρίσεις εκτός της αγοράς εργασίας επηρέαζαν την ικανότητα των μελών τους να εργαστούν (π.χ. έλλειψη προσβάσιμων μέσων μεταφοράς για τους εργαζόμενους με αναπηρία). 4. ΒΑΣΙΚΟ ΣΕΝΑΡΙΟ Οι ισχύουσες κοινοτικές οδηγίες θα εξακολουθήσουν να εφαρμόζονται. Ορισμένα αλλά όχι όλα τα κράτη μέλη έχουν λεπτομερείς εθνικές νομικές διατάξεις για την προστασία των προσώπων που υφίστανται διακρίσεις εκτός της αγοράς εργασίας. Άλλα κράτη μέλη έχουν πολύ γενικότερες συνταγματικές διατάξεις. Οι διακρίσεις σε βάρος προσώπων λόγω ηλικίας, αναπηρίας, θρησκείας ή πεποιθήσεων και γενετήσιου προσανατολισμού θα εξακολουθήσουν να υπάρχουν, προκαλώντας μεγάλη ανησυχία στα θιγόμενα πρόσωπα και περιττές δαπάνες και επιβαρύνσεις για τους ιδιώτες, τις επιχειρήσεις και την κοινωνία στο σύνολό της. 7 8 9 10 11 Ειδική έρευνα του Ευρωβαρόμετρου 296 για τις διακρίσεις στην ΕΕ, η οποία θα δημοσιευθεί τον Ιούλιο του 2008 στην ακόλουθη ηλεκτρονική διεύθυνση: http://ec.europa.eu/employment_social/fundamental_rights/public/pubst_en.htm και http://ec.europa.eu/public_opinion/archives/eb_special_en.htm Έκτακτο Ευρωβαρόμετρο 232. Τα πλήρη αποτελέσματα είναι διαθέσιμα στην εξής ηλεκτρονική διεύθυνση: http://ec.europa.eu/public_opinion/flash/fl_232_en.pdf Τα πλήρη αποτελέσματα της διαβούλευσης είναι διαθέσιμα στην εξής ηλεκτρονική διεύθυνση: http://ec.europa.eu/employment_social/fundamental_rights/news/news_en.htm#rpc http://ec.europa.eu/yourvoice/ebtp/consultations/index_en.htm http://ec.europa.eu/employment_social/fundamental_rights/org/imass_en.htm#ar EL 4 EL

Η σύμβαση του ΟΗΕ για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία, η οποία έχει υπογραφεί από την ΕΚ και 26 κράτη μέλη της, θα χρειαστεί να εφαρμοστεί από τα εν λόγω κράτη μέλη και την ΕΚ. 5. ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ Σημαντικός αριθμός ατόμων στην Ευρωπαϊκή Ένωση αντιμετωπίζει ή κινδυνεύει να αντιμετωπίσει διακρίσεις, όπως προκύπτει από τη δημόσια διαβούλευση (το 35% των συμμετεχόντων ισχυρίστηκε ότι έχει υποστεί διακρίσεις στην εκπαίδευση, την κοινωνική προστασία ή την υγειονομική περίθαλψη λόγω ηλικίας, αναπηρίας, θρησκείας ή γενετήσιου προσανατολισμού, και το 20% ισχυρίστηκε ότι έχει υποστεί διακρίσεις όσον αφορά την πρόσβαση σε αγαθά, υπηρεσίες ή στέγαση). Σύμφωνα με έρευνα του Ευρωβαρόμετρου 12, η οποία διενεργήθηκε τον Φεβρουάριο του 2008, οι ευρωπαίοι πολίτες σε ποσοστό μεταξύ 8% και 16% υποστήριξαν ότι οι ίδιοι, ένα μέλος της οικογένειάς τους ή φίλοι τους έχουν υποστεί διακρίσεις λόγω ηλικίας, αναπηρίας, θρησκείας, γενετήσιου προσανατολισμού ή συνδυασμού παραγόντων. Η μελέτη της EPEC παρουσιάζει στοιχεία σχετικά με την κλίμακα των διακρίσεων λόγω θρησκείας ή πεποιθήσεων, ηλικίας, αναπηρίας και γενετήσιου προσανατολισμού σε διάφορους τομείς (πρόσβαση σε αγαθά και υπηρεσίες, υγειονομική περίθαλψη, εκπαίδευση, μεταφορές κ.λπ.). Οι ΜΚΟ που συμμετείχαν στη διαβούλευση επίσης παρείχαν συγκεκριμένα παραδείγματα διακρίσεων. Η έννομη προστασία την οποία μπορεί να περιμένουν τα θύματα των διακρίσεων ποικίλλει ανάλογα με τους λόγους των διακρίσεων, είτε γίνονται στον τομέα της απασχόλησης είτε σε άλλους τομείς της ζωής, και ανάλογα με τον τόπο διαμονής τους. Αυτή η διαφορά μεταξύ ΕΕ και εθνικού επιπέδου ως προς την προστασία έχει πρακτικές συνέπειες: συνεπάγεται ότι οι περιπτώσεις διακρίσεων που διαπιστώνονται στην έκθεση δεν αντιμετωπίζονται με συνεκτικό τρόπο και ότι τα θύματα των διακρίσεων έχουν στη διάθεσή τους άνισα μέσα έννομης προστασίας ανάλογα με το κράτος μέλος τους. Επιπλέον, αυτό σημαίνει ότι οι διαφορές ως προς την προστασία που παρέχουν τα κράτη μέλη δύνανται να επηρεάσουν την κινητικότητα των προσώπων, καθώς και τη διασυνοριακή εμπορία αγαθών και υπηρεσιών. 6. ΛΥΣΕΙΣ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΤΗΣ ΕΕ Οι στόχοι οποιασδήποτε δράσης θα ήταν να επιταχυνθεί η προστασία των προσώπων από τις διακρίσεις, να επιτευχθεί μεγαλύτερη κοινωνική ενσωμάτωση και πλήρης συμμετοχή όλων των ομάδων στην κοινωνία και την οικονομία, και να διαμορφωθεί ένα σαφές νομικό πλαίσιο σε όλα τα κράτη μέλη το οποίο θα μπορεί να τονώνει το διασυνοριακό εμπόριο και να άρει τα εμπόδια στην ελεύθερη κυκλοφορία. Εξετάστηκαν ορισμένες πιθανές δράσεις και, μετά τον προκαταρκτικό έλεγχο των επιλογών πολιτικής, επιλέχθηκαν για περαιτέρω ανάλυση οι εξής έξι: καμία νέα δράση σε επίπεδο ΕΕ αυτορρύθμιση σχετικά με τις ασφαλιστικές και/ή τραπεζικές υπηρεσίες σύσταση που αφορά ειδικά τις αρμοδιότητες των φορέων και τις πολλαπλές διακρίσεις γενική σύσταση 12 Έκτακτο Ευρωβαρόμετρο 232. EL 5 EL

οδηγία(-ες) για ένα μόνο λόγο διακρίσεων οδηγία για πολλούς λόγους διακρίσεων. 7. ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΤΩΝ ΕΠΙΛΟΓΩΝ Κάθε επιλογή εξετάστηκε ώστε να αξιολογηθούν, αφενός, ο βαθμός στον οποίο θα μπορούσε να επιτύχει τους στόχους και, αφετέρου, ο τρόπος με τον οποίο συγκρίνεται με το βασικό σενάριο που συνεπάγεται «καμία νέα δράση» αλλά διατήρηση της υφιστάμενης κατάστασης. Ο οικονομικός και ο κοινωνικός αντίκτυπος εξετάστηκαν για όλες τις επιλογές, όπως κατά περίπτωση και οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Όσο είναι δυνατόν, παρέχονται αριθμητικά στοιχεία για να παρουσιάζονται πιο γλαφυρά οι δαπάνες και τα οφέλη για τα πρόσωπα, τους παρόχους αγαθών και υπηρεσιών και την κοινωνία στο σύνολό της, αν και θα πρέπει να επισημανθεί ότι είναι δύσκολο να βρεθούν αξιόπιστα δεδομένα για τις διακρίσεις και το συναφές κόστος. Η επιλογή της μη λήψης μέτρων δεν θα επέλυε τα προβλήματα που έχουν διαπιστωθεί, θα συνεπαγόταν παράταση του οικονομικού και κοινωνικού κόστους των διακρίσεων και θα αύξανε τον κίνδυνο διεύρυνσης της απόκλισης που υπάρχει στον τομέα της έννομης προστασίας. Οι μη νομοθετικού χαρακτήρα επιλογές που εξετάστηκαν δεν θα μπορούσαν να εγγυηθούν καμία σαφή βελτίωση όσον αφορά το επίπεδο προστασίας έναντι των διακρίσεων, επειδή είναι αδύνατο να προβλεφθεί ο βαθμός στον οποίο τα κράτη μέλη θα προέβαιναν σε αυτές τις επιλογές και θα τις εφάρμοζαν αποτελεσματικά. Ο διάλογος με τις ασφαλιστικές και τις τραπεζικές επιχειρήσεις θεωρήθηκε πιθανός αποτελεσματικός τρόπος για τη διερεύνηση των ισχυρισμών περί διακρίσεων στο συγκεκριμένο πλαίσιο. Η ανάληψη δράσης αποκλειστικά σε επίπεδο κρατών μελών, με βάση τα εθνικά συνταγματικά και νομικά πλαίσια, θεωρήθηκε ότι δημιουργεί τον κίνδυνο όχι μόνο να εξακολουθήσουν να υπάρχουν διαφορές στο επίπεδο προστασίας, αλλά αυτές οι διαφορές να γίνουν ακόμη μεγαλύτερες. Ο μόνος σίγουρος τρόπος για να υπάρξει σαφής πρόοδος προς τους οριζόμενους στόχους είναι να θεσπιστεί ένα νομικά δεσμευτικό μέτρο σε επίπεδο ΕΕ. Η εμπειρία από τις ισχύουσες οδηγίες ήταν θετική και η μεταφορά των εν λόγω οδηγιών είχε ως αποτέλεσμα πολύ υψηλότερο επίπεδο προστασίας έναντι των διακρίσεων σε πολλά κράτη μέλη σε σύγκριση με την κατάσταση που ίσχυε παλαιότερα, η οποία και θα εξακολουθούσε να επικρατεί εάν δεν υπήρχε η ώθηση που δόθηκε από την ανάληψη δράσης σε επίπεδο ΕΕ. Η έκθεση εξηγεί επίσης ότι η οδηγία που θα απαγορεύει τις διακρίσεις λόγω αναπηρίας, καθώς και για άλλους λόγους, θα μπορούσε να είναι ένας αποτελεσματικός και συνεκτικός τρόπος για να εφαρμόσουν τα κράτη μέλη τμήματα της σύμβασης του ΟΗΕ για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία. Ειδικότερα, η οδηγία, ορίζοντας τι νοείται με τον όρο «εύλογες προσαρμογές», παρέχει μεγαλύτερη ασφάλεια δικαίου από τη σύμβαση. Επιπροσθέτως, η οδηγία θα παρέχει σαφέστερους και αποτελεσματικότερους μηχανισμούς απoκατάστασης για τα θύματα διακρίσεων. 8. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ EL 6 EL

Η έκθεση για την εκτίμηση επιπτώσεων καταλήγει στο συμπέρασμα ότι ένα νομικά δεσμευτικό μέτρο σε επίπεδο Κοινότητας το οποίο θα επέκτεινε το πεδίο της προστασίας έναντι των διακρίσεων λόγω ηλικίας, αναπηρίας, γενετήσιου προσανατολισμού και θρησκείας ή πεποιθήσεων θα ήταν το καταλληλότερο μέσο για την επίτευξη των οριζόμενων στόχων. 9. Η ΝΕΑ ΟΔΗΓΙΑ Θα βασίζεται στην προσέγγιση και τις ιδέες των ισχυουσών οδηγιών του άρθρου 13 της συνθήκης ΕΚ, και ιδίως των οδηγιών 2000/43/ΕΚ και 2000/78/ΕΚ, π.χ. στους ορισμούς των διακρίσεων και της παρενόχλησης, στην υποχρέωση εύλογων προσαρμογών, καθώς και στους δικονομικούς κανόνες. Θα απαγορεύει τις διακρίσεις μόνο στους τομείς που εμπίπτουν στην αρμοδιότητα της ΕΚ. Ως εκ τούτου, δεν θα επηρεάζει την οργάνωση ή το περιεχόμενο της εκπαίδευσης (π.χ. ειδική αγωγή), τα ζητήματα οικογενειακής κατάστασης (π.χ. συμβίωση/γάμος μεταξύ ατόμων του ίδιου φύλου) ή το οικογενειακό δίκαιο (π.χ. υιοθεσία) ή τους εθνικούς κανόνες σχετικά με τον λαϊκό χαρακτήρα του κράτους ή των οργανισμών του. Θα ορίζει ελάχιστες προϋποθέσεις, ώστε τα κράτη μέλη να είναι ελεύθερα να εκδίδουν ή να διατηρούν διατάξεις δυνάμει των οποίων θα παρέχεται μεγαλύτερη προστασία, και ορισμένα κράτη μέλη θα μπορούσαν, με δική τους πρωτοβουλία, να αυξάνουν το επίπεδο προστασίας που θα παρέχεται σε εθνικό επίπεδο. Δεν θα θίγει τις εθνικές συνταγματικές διατάξεις που απαιτούν ίση μεταχείριση ή απαγορεύουν τις διακρίσεις. Η θέσπιση νέας νομοθεσίας θα μπορούσε να συνοδεύεται με το διάλογο στο πλαίσιο του οποίου θα εξεταστούν διαπιστωμένες διακρίσεις στον ασφαλιστικό και τον τραπεζικό τομέα, ώστε να αποσαφηνιστούν οι κανόνες για τον κλάδο και τους καταναλωτές. Η προώθηση μη νομικών μέσων για την καταπολέμηση των διακρίσεων, όπως είναι η ευαισθητοποίηση σχετικά με τις διακρίσεις, η κατάρτιση και η ανταλλαγή ορθών πρακτικών, θα συνεχιστούν. EL 7 EL