ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΟΠΙΚΗΣ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗΣ 1.1 Διοικητική Οργάνωση και Διαίρεση Το επίπεδο της τοπικής αυτοδιοίκησης, με το οποίο πρόκειται να ασχοληθούμε στην παρούσα εργασία διακρίνεται στις εξής βαθμίδες: 1. Δήμοι και Κοινότητες (1 η βαθμίδα) 2. Νομαρχιακές Αυτοδιοικήσεις (2 η βαθμίδα) Οι βασικές διατάξεις, που ορίζουν την λειτουργία αυτών των Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης περιλαμβάνονται στα ΠΔ 30/1996 (Νομαρχιακές Αυτοδιοικήσεις) και ΠΔ 410/1995, Ν 2539/97 (Δήμοι και Κοινότητες). Οι Δήμοι θεωρούνται στην γενική περίπτωση, όσοι προήλθαν από την συνένωση των παλαιών κοινοτήτων ή δήμων και κοινοτήτων, εφόσον ο πληθυσμός τους ξεπερνά τους 7.000 κατοίκους. Στην περίπτωση όπου ο πληθυσμός υπερβαίνει τους 150.000 κατοίκους, τότε ο δήμος διαιρείται σε διαμερίσματα. - 1 -
Οι Κοινότητες συνίσταται σε αυτοτελείς συνοικισμούς, οι οποίοι αποσπώνται από τους αντίστοιχους Δήμους, εφόσον τα 2/3 του πληθυσμού τους επιθυμούν τούτο και με τις εξής προϋποθέσεις: να έχουν πληθυσμό πάνω 1.500 κατοίκους να έχει οικονομική δυνατότητα ο Δήμος ή Κοινότητα από τον οποίο αποσπάται να παραμένει με τουλάχιστον 2.500 ή 1.500 κατοίκους αντίστοιχα και να εξακολουθεί να έχει οικονομική δυνατότητα. Τόσο οι Δήμοι, όσο και οι Κοινότητες απολαμβάνουν διοικητική αυτοτέλεια και τα όριά τους ορίζονται από τα ισχύοντα όρια των πόλεων και των χωριών. Οι Νομαρχιακές Αυτοδιοικήσεις είναι αυτοδιοικούμενα κατά τόπο Νομικά Πρόσωπα Δημοσίου Δικαίου (ΝΠΔΔ) και έχουν προορισμό την οικονομική, κοινωνική και πολιτιστική ανάπτυξη της περιφέρειάς τους. Τα όρια κάθε Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης θεωρούνται στην γενική περίπτωση τα όρια του αντίστοιχου Νομού. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι οι Νομαρχιακές Αυτοδιοικήσεις δεν ασκούν εποπτεία στους Δήμους και τις Κοινότητες, που ανήκουν στην περιφέρειά τους, ούτε θίγουν δικές τους αρμοδιότητες. Μεταξύ των δύο βαθμίδων δεν υφίσταται ιεραρχική σχέση. ΣΗΜΕΙΩΣΗ Οικονομική δυνατότητα σημαίνει ότι κάθε τοπική οντότητα έχει την ικανότητα να δημιουργεί έσοδα, που επαρκούν για την αντιμετώπιση των κάθε είδους εξόδων διοίκησης και όλων των υποχρεωτικών δαπανών, καθώς και να εκτελεί τα απαραίτητα έργα Κοινής Ωφέλειας. 1.2. Αρμοδιότητες Τοπικής Αυτοδιοίκησης Βασική αρμοδιότητα και αποστολή της τοπικής αυτοδιοίκησης αποτελεί η διαμόρφωση πολιτικών για την οικονομική κοινωνική πολιτιστική ανάπτυξή τους και η λήψη των μειζόνων αποφάσεων και κατευθύνσεων για την εφαρμογή αυτών. Επιπλέον, οι τοπικές αυτοδιοικήσεις ασκούν διοίκηση στην εδαφική περιοχή τους, διεκπεραιώνοντας είτε τοπικής φύσεως υποθέσεις - 2 -
(αντιστοίχου επιπέδου) είτε κρατικής φύσεως υποθέσεις που τους ανατίθενται. Το κράτος σχεδιάζει σε κεντρικό επίπεδο και ασκεί δημόσιες πολιτικές, οι οποίες εφαρμόζονται κυρίως σε τοπικό επίπεδο. Γι αυτό πρέπει να διευκρινίζεται ποιες πτυχές ή μέρη μιας δημόσιας πολιτικής διεξάγονται σε τοπικό επίπεδο. Η υλοποίηση των πολιτικών αυτών, από την στιγμή που δεν απαιτείται να διεξάγονται αποκλειστικά από φορέα της κεντρικής Διοίκησης (κεντρικά ή αποκεντρωμένα), μπορούν και αναλαμβάνονται από τους τοπικούς φορείς της περιφερειακής Αυτοδιοίκησης. Για την επιτυχή διεκπεραίωση των αρμοδιοτήτων αυτών, οι τοπικές αυτοδιοικήσεις πρέπει να θεσμοθετηθούν νομικά και να υποστηριχτούν οικονομικά από την κεντρική διοίκηση. Για τους λόγους αυτούς, το κράτος λαμβάνει τα απαραίτητα νομοθετικά κανονιστικά και δημοσιονομικά μέτρα. Οι ρυθμίσεις αυτές εξασφαλίζουν τους πόρους και την οικονομική αυτοτέλεια, που είναι αναγκαίοι για την εκπλήρωση της αποστολής και την άσκηση των αρμοδιοτήτων των οργανισμών τοπικής αυτοδιοίκησης με ταυτόχρονη διασφάλιση της διαφάνειας κατά την διαχείριση των πόρων αυτών. Σημαντικό χαρακτηριστικό για την διασφάλιση της οικονομικής αυτοτέλειας της τοπικής αυτοδιοίκησης αποτελεί η συνταγματική κατοχύρωση των «τοπικών εσόδων» των ΟΤΑ. Συγκεκριμένα, στο τελευταίο εδάφιο της παρ. 5 του άρθρου 102 προβλέπεται ότι: «Νόμος ορίζει τα σχετικά με τον καθορισμό και την είσπραξη τοπικών εσόδων απευθείας από τους οργανισμούς τοπικής αυτοδιοίκησης». Αρμοδιότητες Νομαρχιακών Αυτοδιοικήσεων Οι πολιτικές και γενικότερα δραστηριότητες τοπικής φύσεως που ανήκουν σήμερα στις Νομαρχιακές Αυτοδιοικήσεις (κυρίως προγραμματισμός ανάπτυξης, κοινωνική πρόνοια, περιβάλλον, μεταφορές νομαρχιακού επιπέδου κλπ), επεκτείνονται και σε ορισμένες άλλες (πχ συγκοινωνιακές, μεταφορών στο ευρύτερο πλέον χωρικό επίπεδο, δημόσια έργα, αθλητισμός, προστασία περιβάλλοντος κλπ), οι οποίες μπορούν να χαρακτηριστούν ως «τοπικές», εντασσόμενες στο διευρυμένο περιφερειακό επίπεδο. Ενδεικτικά, οι Νομαρχιακές Αυτοδιοικήσεις έχουν αρμοδιότητα για τα εξής: Τον σχεδιασμό και προγραμματισμό της ανάπτυξης της περιοχής της. - 3 -
Την εφαρμογή των προγραμμάτων Πολιτικής Προστασίας. Την εφαρμογή μέτρων μεταναστευτικής πολιτικής. Την εξειδίκευση και εφαρμογή της δημόσιας πολιτικής για το εμπόριο και την προστασία του καταναλωτή. Την εξειδίκευση και εφαρμογή της δημόσιας πολιτικής για τη βιομηχανία. Την εξειδίκευση και εφαρμογή της δημόσιας πολιτικής για τις επιχειρήσεις και την ανάπτυξη της επιχειρηματικότητας. Την εξειδίκευση και εφαρμογή της δημόσιας πολιτικής για την δημόσια υγεία και τη λήψη προληπτικών μέτρων. Την υποστήριξη της λειτουργίας των εκπαιδευτικών μονάδων. Τον σχεδιασμό και την εφαρμογή προγραμμάτων κοινωνικής πρόνοιας. Την κατασκευή δημοσίων έργων. Τον έλεγχο της κατασκευής δημοσίων έργων. την συντήρηση των δημοσίων έργων. Την εξειδίκευση και εφαρμογή της δημόσιας πολιτικής για το περιβάλλον. Την εξειδίκευση και εφαρμογή της δημόσιας πολιτικής για την απασχόληση. Τον σχεδιασμό και εφαρμογή προγραμμάτων για τις υπεραστικές μεταφορές και τις συγκοινωνίες. Την εξειδίκευση και εφαρμογή της δημόσιας πολιτικής για την τουριστική ανάπτυξη. Την εξειδίκευση και εφαρμογή της δημόσιας πολιτικής για την ανάπτυξη και καλλιέργεια του αθλητισμού. Αρμοδιότητες Δήμων και Κοινοτήτων Ειδικότερα, οι Δήμοι και Κοινότητες είναι επιφορτισμένοι με την διεκπεραίωση των παρακάτω υποθέσεων: Κατασκευή, συντήρηση και λειτουργία: o Συστημάτων ύδρευσης, άρδευσης, αποχέτευσης, αντιπλημμυρικών και εγγειοβελτιωτικών έργων, έργων οδοποιίας, πλατειών, γεφυρών και ηλεκτροφωτισμού o Χώρων πρασίνου, βοσκότοπων, υπαίθριων κοινόχρηστων χώρων, κοιμητηρίων και χώρων άθλησης και αναψυχής o Δημοτικών και κοινοτικών λαϊκών αγορών Λειτουργία εμποροπανηγύρεων Καθαριότητα και διαχείριση απορριμμάτων - 4 -
Ίδρυση και λειτουργία παιδικών, βρεφικών σταθμών και νηπιαγωγείων, κέντρων ψυχαγωγίας και αναψυχής κτλ Ίδρυση και λειτουργία πολιτιστικών και πνευματικών κέντρων, σχολών διδασκαλίας μουσικής και κέντρων επαγγελματικού προσανατολισμού Εξασφάλιση στέγης και δημιουργία θέρετρων Μελέτη, διαχείριση και εκτέλεση προγραμμάτων οικιστικής και πολεοδομικής ανάπτυξης Προστασία του φυσικού και πολιτισμικού περιβάλλοντος, προστασία της ζωής και της υγείας των κατοίκων Ρύθμιση της κυκλοφορίας και ονομασία των οδών Κατασκευή και συντήρηση σχολικών κτιρίων, σταδίων, αθλητικών κέντρων Χορήγηση αδειών ίδρυσης και λειτουργίας σε επιχειρήσεις και οργανισμούς, που απαιτείται Διαχείριση της δημοτικής/κοινοτικής περιουσίας Εκμετάλλευση βιοτεχνικών κέντρων και κτιρίων Εκπόνηση και εφαρμογή προγραμμάτων ανάπτυξης ανθρώπινου δυναμικού Σύναψη προγραμματικών συμβάσεων - 5 -
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ Σε γενικές γραμμές οι οικονομικές δραστηριότητες, με τις οποίες ασχολούνται οι οργανισμοί της τοπικής αυτοδιοίκησης 1 ης και 2 ης βαθμίδας είναι οι επιχειρήσεις (νομαρχιακές, δημοτικές ή κοινοτικές) και τα τοπικά αναπτυξιακά έργα, καθώς και η διαχείριση της οικείας ακίνητης περιουσίας. Κύρια δραστηριότητα, που αποτελεί και το συντονιστικό εργαλείο του συνόλου των οικονομικών υποθέσεων είναι ο προϋπολογισμός. Ταυτόχρονα είναι απολύτως απαραίτητη η ύπαρξη εσόδων στην τοπική αυτοδιοίκηση, ώστε να είναι οικονομικά αυτοτελής και να μπορεί να φέρει σε πέρας την αποστολή της. 2.1. Προϋπολογισμός Ευθύνη κάθε επιπέδου τοπικής αυτοδιοίκησης είναι η ετήσια σύνταξη του προϋπολογισμού, στον οποίο καταγράφονται όλα τα έσοδα και οι δαπάνες του επερχόμενου οικονομικού έτους. Ο προϋπολογισμός καταρτίζεται από τις επιμέρους τοπικές επιτροπές και ψηφίζεται τελικώς ισοσκελισμένος από το οικείο περιφερειακό Συμβούλιο ως το τέλος Νοεμβρίου κάθε έτους. Στην συνέχεια, ο προϋπολογισμός υποβάλλεται στον Γενικό Γραμματέα της Περιφέρειας, ο οποίος είναι επιφορτισμένος με τον έλεγχό του. - 6 -
2.1.1. Έσοδα Η ύπαρξη εσόδων στους ΟΤΑ είναι, όπως προαναφέρθηκε, μείζονος σημασίας για την λειτουργία και την διεκπεραίωση των αρμοδιοτήτων της αυτοδιοίκησης. Η είσπραξη τους πραγματοποιείται από την αρμόδια ταμιακή υπηρεσία. Τα έσοδα διακρίνονται σε: Τακτικά, που προέρχονται από: o Φόρους, τέλη, δικαιώματα και εισφορές o Εισοδήματα από εκμετάλλευση της κινητής και ακίνητης περιουσίας o Ειδική ετήσια οικονομική ενίσχυση του τακτικού προϋπολογισμού για την κάλυψη του κόστους άσκησης κρατικών αρμοδιοτήτων, οι οποίες έχουν μεταβιβαστεί στην τοπική αυτοδιοίκηση ή άλλους θεσμοθετημένους πόρους o Πιστώσεις του προϋπολογισμού δημοσίων επενδύσεων o Τέλη, δικαιώματα και εισφορές ανταποδοτικού χαρακτήρα Έκτακτα, που προέρχονται από: o Έσοδα από τέλη για χρήση έργων που γίνονται με δανεισμό o Δάνεια, δωρεές, κληροδοσίες και κληρονομιές o Επιχορηγήσεις φορέων του δημόσιου τομέα o Εκποίηση περιουσιακών στοιχείων o Χρηματοδοτήσεις της ΕΕ ή άλλων διεθνών οργανισμών o Κάθε άλλη πηγή Μετά από απόφαση των αρμοδίων τοπικών Συμβουλίων, μπορούν να επιβάλλονται τέλη, δικαιώματα ή εισφορές για υπηρεσίες ή έργα που έχουν ανταποδοτικό χαρακτήρα. Με άλλα λόγια θα πρέπει τα τέλη αυτά να συμβάλλουν στην βελτίωση της ποιότητας ζωής, στην καλλίτερη εξυπηρέτηση των πολιτών και στην ανάπτυξη της τοπικής περιφέρειας. Ακόμη, σε περιπτώσεις εκτέλεσης έργων με δανεισμό, το τοπικό Συμβούλιο μπορεί να επιβάλλει τέλη χρήσης έργων για την εξασφάλιση των τοκοχρεολυτικών δόσεων των δανείων μέχρι να εξοφληθούν. - 7 -
2.1.2. Δαπάνες Η διαχείριση των αναπτυξιακών και γενικότερα των οικονομικών δραστηριοτήτων απαιτούν την πραγματοποίηση δαπανών. Οι δαπάνες της τοπικής αυτοδιοίκησης είναι υποχρεωτικές και προαιρετικές. Όλες οι δαπάνες πραγματοποιούνται μέσω πιστώσεων. Οι πιστώσεις αυτές πρέπει υποχρεωτικά να αναγράφονται στον οικείο προϋπολογισμό. Υποχρεωτικές δαπάνες είναι: Πληρωμή εξόδων διοίκησης (αποδοχές προσωπικού, μισθώματα, γραφική ύλη κτλ) Εξόφληση οφειλών Ετήσιες εισφορές υπέρ των τοπικών Συνδέσμων Επιχορηγήσεις, που ορίζονται από την ίδια Τ.Α., χάριν ιδρυμάτων και νομικών προσώπων που ιδρύουν (πλην επιχειρήσεων και όσων λειτουργούν σε καθεστώς ιδιωτικής οικονομίας) Οι υπόλοιπες δαπάνες διατίθενται κατά περίπτωση μετά από απόφαση είτε του νομάρχη, δημάρχου ή κοινοτάρχη, είτε του αντιστοίχου τοπικού Συμβουλίου. Αυτές οι δαπάνες αφορούν: Εθνικές ή τοπικές γιορτές, πολιτιστικές, μορφωτικές, αθλητικές εκδηλώσεις κτλ Απονομή τιμητικών διακρίσεων, αναμνηστικών δώρων, φιλοξενία προσωπικοτήτων ή αντιπροσωπειών, καθώς και φυσικών προσώπων που συνέβαλαν ιδιαίτερα στην τοπική κοινωνική και πολιτιστική ανάπτυξη Επικοινωνίες (τηλεφωνικά, τηλεγραφικά τέλη κλπ) Άμεση αποκατάσταση απρόβλεπτων ζημιών σε δίκτυα υποδομών 2.1.3. Δάνεια Για την υλοποίηση των αναπτυξιακών δραστηριοτήτων οι τοπικές αυτοδιοικήσεις μπορούν να συνομολογούν δάνεια με το κράτος, με τράπεζες και με κάθε είδους δημόσιους οργανισμούς και ΝΠΔΔ. Μπορούν επίσης να εκδίδουν ομολογιακά δάνεια, ύστερα από έγκριση της - 8 -
επιτροπής κεφαλαιαγοράς. Τα δάνεια συνάπτονται ύστερα από απόφαση του τοπικού περιφερειακού Συμβουλίου, με την οποία καθορίζεται το ύψος, ο σκοπός, οι όροι και η τοκοχρεολυτική δόση. Για την σύναψη δανείου που αφορά εκτέλεση έργου ή προμήθειας, πρέπει να υπάρχει αντίστοιχη εγκεκριμένη μελέτη από τα αρμόδια όργανα. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι αν και γενικά απαγορεύεται να χρησιμοποιηθεί το δάνειο για άλλο σκοπό από αυτόν για τον οποίο συνομολογήθηκε, μπορεί να επιτραπεί μετά από αιτιολογημένη απόφαση του Συμβουλίου για την εκτέλεση άλλου έργου. Αν και ο σκοπός αυτός ματαιωθεί το δάνειο επιστρέφεται στον δανειστή. Όσον αφορά τα ιδρύματα και λοιπά ΝΠΔΔ, τα οποία συνιστώνται από τις τοπικές αυτοδιοικήσεις, η συνομολόγηση δανείων από αυτά είναι δυνατή με τους ίδιους όρους, που ισχύουν για τους ΟΤΑ. 2.1.4. Απολογισμός Μόλις λήξει κάθε οικονομικό έτος, η αρμόδια ταμιακή υπηρεσία κάθε τοπικής Αυτοδιοίκησης καταρτίζει συνοπτική κατάσταση εσόδων και εξόδων, την οποία υποβάλλει στο Υπουργείο Εσωτερικών και στον Γενικό Γραμματέα της Περιφέρειας στην οποία ανήκει, καθώς και απολογιστικό πίνακα, που υποβάλλεται στην στατιστική υπηρεσία του ΥΠΕΣ. Τα κατά τόπους Συμβούλια παραλαμβάνουν τις εκθέσεις και τους απολογισμούς των επιτροπών και αποφασίζει με πράξη του για την έγκριση του απολογισμού και διατυπώνει τις παρατηρήσεις του έπ αυτού. Ο απολογισμός μαζί με όλα τα δικαιολογητικά υποβάλλονται στο Ελεγκτικό Συνέδριο, μέσα σε ένα μήνα αφότου εκδόθηκε η πράξη του Συμβουλίου. 2.2. Επιχειρήσεις, Οργανισμοί και άλλα Νομικά Πρόσωπα 2.2.1. Επιχειρήσεις Τ.Α. Υπηρεσίες Κοινής Ωφέλειας Οι οργανισμοί τοπικής αυτοδιοίκησης προκειμένου να φέρουν σε πέρας τις αρμοδιότητές τους μπορούν να συνιστούν και να εποπτεύουν επιχειρήσεις δημοσίου συμφέροντος, καθώς και υπηρεσίες κοινής ωφέλειας. Όλες αυτές οι επιχειρήσεις, ιδρύματα κτλ, της τοπικής - 9 -
αυτοδιοίκησης έχουν σε γενικές γραμμές την μορφή ΝΠΔΔ και περιλαμβάνουν: Αναπτυξιακές Επιχειρήσεις (μελέτες-κατασκευές, τουρισμός) Ύδρευση Αποχέτευση (ΔΕΥΑ) Συγκοινωνίες Επαγγελματική Κατάρτιση Ιστορία Αρχαιολογία ΝΠΔΔ Υγείας & Κοινωνικού αποκλεισμού Πολιτιστικές, Καλλιτεχνικά και Πνευματικά κέντρα (φιλαρμονικές, ωδεία, λαογραφία, φωτογραφία κτλ) Πνευματικά κέντρα ΝΠΔΔ Αθλητισμού Περιβαλλοντικές Επιχειρήσεις Σχολικές Επιτροπές ΚΑΠΗ, Γηροκοµεία Παιδικοί - Βρεφονηπιακοί Σταθµοί Μουσεία / Πινακοθήκες Θέατρα - Κινηµατογράφοι Βιβλιοθήκες Οι δαπάνες λειτουργίας των υπηρεσιών κοινής ωφέλειας Επιχειρήσεις Τα είδη των επιχειρήσεων τις οποίες μπορούν οι Οργανισμοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης να ιδρύουν και να μετέχουν πρέπει να αφορούν: Την εκτέλεση έργων που έχουν σκοπό την εξυπηρέτηση του κοινού, καθώς και για την οικονομική εκμετάλλευση των έργων αυτών Την παραγωγή αγαθών ή παροχή υπηρεσιών που έχουν σκοπό την εξυπηρέτηση του κοινού Την ανάπτυξη δραστηριοτήτων που έχουν σκοπό την παραγωγή εσόδων - 10 -
Για την σύσταση ή συμμετοχή της τοπικής αυτοδιοίκησης σε μια επιχείρηση απαιτείται πλήρης οικονομοτεχνική μελέτη και απόφαση του αντίστοιχου περιφερειακού (τοπικού) συμβουλίου με απόλυτη πλειοψηφία των μελών του. Η απόφαση του συμβουλίου (νομαρχιακού, δημοτικού ή κοινοτικού) δημοσιεύεται στην εφημερίδα της κυβέρνησης και αποτελεί το καταστατικό της επιχείρησης. Στην απόφαση του συμβουλίου πρέπει να αναφέρονται ο σκοπός, η διάρκεια και η έδρα της επιχείρησης, καθώς και η διοίκηση, το κεφάλαιο, οι πόροι, καθώς και ότι άλλο στοιχείο αναγκαίο κατά την κρίση του συμβουλίου. Ειδικότερα, οι επιχειρήσεις αυτές διακρίνονται σε δύο βασικές κατηγορίες: Αμιγείς Επιχειρήσεις Τ.Α. Οι αμιγείς επιχειρήσεις της τοπικής αυτοδιοίκησης αποτελούν ΝΠΙΔ και διέπονται από τους κανόνες της ιδιωτικής οικονομίας, εκτός αν ορίζεται διαφορετικά από το νόμο. Για την σύσταση δημοτικών/κοινοτικών επιχειρήσεων απαιτείται πράξη (η οποία αποτελεί και το καταστατικό της επιχείρησης) του γενικού γραμματέα της οικείας περιφέρειας και δημοσίευσης αυτής στην εφημερίδα της κυβέρνησης. Η οργάνωση και λειτουργίες της νομαρχιακής επιχείρησης ορίζονται με προεδρικό διάταγμα, ύστερα από πρόταση του Υπουργού Εσωτερικών. Τέλος μια αμιγής νομαρχιακή επιχείρηση, που παρέχει αποκλειστικά υπηρεσίες ανταποδοτικού χαρακτήρα, μπορεί να επιβάλλει, να βεβαιώνει και να εισπράττει αντίστοιχα ανταποδοτικά τέλη. Οι αποφάσεις αυτές του διοικητικού συμβουλίου της επιχείρησης για την επιβολή τελών, πρέπει να εγκρίνονται από τα αντίστοιχα νομαρχιακά συμβούλια. Μη Αμιγείς Επιχειρήσεις Τ.Α. Οι επιχειρήσεις αυτού του τύπου λειτουργούν με την μορφή ανώνυμης εταιρίας, εταιρίας μικτής οικονομίας, αστικής εταιρίας μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα ή του συνεταιρισμού. Στην απόφαση σύστασης ή συμμετοχής του συμβουλίου θα πρέπει επιπρόσθετα να αναφέρονται το ποσοστό συμμετοχής του οικείου ΟΤΑ στο εταιρικό κεφάλαιο, η εκπροσώπησή του στα όργανα της επιχείρησης και οι όροι συμμετοχής και αποχώρησης. - 11 -
Η ευθύνη των τοπικών αυτοδιοικήσεων περιορίζεται στα ποσά συμμετοχής των στο κεφάλαιο της επιχείρησης. Ακόμη, δίνεται η δυνατότητα στις τοπικές αυτοδιοικήσεις να συνιστούν από κοινού, μεταξύ τους τέτοιου είδους επιχειρήσεις και να μετέχουν σε κοινοπραξίες. Ιδρύματα Οι τοπικές Αυτοδιοικήσεις μπορούν να συγκροτούν Ιδρύματα, λοιπά ΝΠΔΔ και ΝΠΙΔ μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα και επιχειρήσεις. Μπορούν επίσης να μετέχουν σε επιχειρήσεις. Τα ιδρύματα (όπως νοσοκομεία, βρεφοκομεία, γηροκομεία, κτλ) συνιστώνται ύστερα από απόφαση του οικείου περιφερειακού Συμβουλίου, με Προεδρικό Διάταγμα, που ορίζει τα όργανα διοίκησης, τον σκοπό, τους πόρους, την περιουσία και το όνομα του Ιδρύματος. Το Διάταγμα εκδίδεται μετά από πρόταση του Υπουργού Εσωτερικών και του αντίστοιχου αρμοδίου Υπουργού. Τα ιδρύματα αυτά αποτελούν ΝΠΔΔ και υπάγονται στην εποπτεία των τοπικών Αυτοδιοικήσεων που τα συνιστούν. Νομικά Πρόσωπα Δημοσίου Δικαίου Τα λοιπά ΝΠΔΔ συνιστώνται με όμοια διαδικασία, με την διαφορά ότι δεν απαιτείται έκδοση Προεδρικού Διατάγματος, αλλά μόνο η δημοσίευση της απόφασης του Νομαρχιακού Συμβουλίου στην Εφημερίδα της Κυβέρνησης. Αυτά τα νομικά πρόσωπα συνίστανται στην οργάνωση συγκεκριμένης υπηρεσίας της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης για την καλλίτερη και αποτελεσματικότερη ικανοποίηση τοπικών αναγκών νομαρχιακού ενδιαφέροντος. Εταιρίες Τέλος οι Οργανισμοί της Τοπικής Αυτοδιοίκησης έχουν την δυνατότητα ίδρυσης εταιριών: Λαϊκής βάσης Ανωνύμων Εταιριών (μόνες τους, με συνεταιρισμούς, Δήμους ή Κοινότητες, με τοπικές ενώσεις δήμων και κοινοτήτων) ΣΗΜΕΙΩΣΗ H οποιαδήποτε μορφής επιχορήγηση στις επιχειρήσεις και όσα νομικά πρόσωπα λειτουργούν με καθεστώς ιδιωτικής οικονομίας, από την τοπική αυτοδιοίκηση γενικά δεν επιτρέπεται. - 12 -
2.2.2. Ιδιωτικές Επιχειρήσεις Σε κάθε οργανισμό τοπικής αυτοδιοίκησης είναι δυνατή η δραστηριοποίηση αριθμού ιδιωτικών επιχειρήσεων οι οποίες καλύπτουν τοπικές ανάγκες συμπληρώνοντας επικουρικά, όπου αυτό είναι αναγκαίο, τις αντίστοιχες δημοτικές επιχειρήσεις. Οι ιδιωτικές αυτές επιχειρήσεις αποτελούν ΝΠΙΔ και παρέχουν προϊόντα ή υπηρεσίες στους φορείς της Τοπικής Αυτοδιοίκησης και με βάση το αντικείμενο δραστηριότητάς τους διακρίνονται στις εξής κύριες κατηγορίες: Καθαριότητα Προστασία Περιβάλλοντος Οχήματα Σύμβουλοι Επικοινωνίας & Σύμβουλοι Ανάπτυξης Διακόσμηση Πόλης Φωτισμός Εξοπλισμός Πρασίνου Πληροφορική & Ηλεκτρονικά Συστήματα Εκδόσεις Σήμανση Αθλητικός Εξοπλισμός Επεξεργασία Νερού 2.3. Αναπτυξιακές Δραστηριότητες 2.3.1. Τοπικά Έργα και Προμήθειες Το Νομαρχιακό Συμβούλιο καταρτίζει το ετήσιο πρόγραμμα έργων, προμηθειών και εργασιών για το επόμενο έτος. Στους Δήμους και Κοινότητες, τα αντίστοιχα δημοτικά και κοινοτικά συμβούλια οφείλουν δυο τουλάχιστον μήνες πριν από την έναρξη του οικονομικού έτους, να καταρτίζουν γενικό πρόγραμμα τεχνικών έργων, που θα περιλαμβάνει με σειρά προτεραιότητας τα έργα που πρέπει να εκτελεστούν και που η δαπάνη τους πρέπει να αντιμετωπιστεί με τα κάθε είδους έσοδα του προϋπολογισμού του Δήμου ή Κοινότητας. Η ενέργεια αυτή επεκτείνεται και σε όλους τους συνοικισμούς με αντίστοιχη κατανομή έργων και πιστώσεων. Για την έγκαιρη υλοποίηση του προγράμματος τεχνικών έργων - 13 -
τα τοπικά συμβούλια των συνοικισμών πρέπει να υποβάλλουν τις σχετικές προτάσεις τους, το αργότερο 3 μήνες νωρίτερα από την έναρξη του οικονομικού έτους. Γενικά, όλες οι προμήθειες, μελέτες ή έργα, πραγματοποιούνται με την εφαρμογή των διατάξεων που ισχύουν κάθε φορά για τις αντίστοιχες δραστηριότητες εκτέλεσης μελετών, έργών ή προμηθειών του Δημοσίου. Ειδικότερα για τις προμήθειες της τοπικής αυτοδιοίκησης θα πρέπει να εφαρμόζεται και ο Ενιαίος Κανονισμός Προμηθειών των ΟΤΑ (ΕΚΠΟΤΑ). Η αστυνόμευση των έργων, η οποία συνίσταται στην παρακολούθηση και εποπτεία για την ασφάλεια και λειτουργικότητα των έργων, ασκείται από τις αρμόδιες τεχνικές υπηρεσίες κάθε ΟΤΑ. Σε περίπτωση που αυτές δεν υπάρχουν, τότε η αστυνόμευση ασκείται από τις τεχνικές υπηρεσίες της αμέσως ανώτερης βαθμίδας τοπικής αυτοδιοίκησης. Εικαστικά Έργα Ως εικαστικό έργο νοείται κάθε έργο εικαστικής τέχνης ή συνδυασμός έργων τέχνης τα οποία αποτελούν ενιαίο σύνολο και τοποθετούνται στον ίδιο χώρο. Η δημιουργία του εικαστικού έργου, ύστερα από τον καθορισμό του είδους, της δαπάνης, των διαστάσεων και του χώρου τοποθέτησής του, ανατίθεται σε καλλιτέχνη. Μπορεί να γίνει και αγορά έτοιμου έργου και τοποθέτηση αυτού στον προβλεπόμενο χώρο. Η αγορά γίνεται μόνο από τον καλλιτέχνη-δημιουργό ή από τον νόμιμο κάτοχό του. 2.3.2. Συμβάσεις Συμπράξεις Οι Δήμοι, Κοινότητες, Νομαρχιακές Αυτοδιοικήσεις και ΝΠΔΔ της αυτοδιοίκησης μπορούν να συνάπτουν μεταξύ τους συμβάσεις με τις οποίες ανατίθεται η άσκηση αρμοδιοτήτων του ενός φορέα στον άλλο. Στην ανάθεση μπορεί να περιλαμβάνεται η αρμοδιότητα επιβολής, βεβαίωσης και είσπραξης τελών, δικαιωμάτων και εισφορών. Οι συμβαλλόμενοι φορείς έχουν την δυνατότητα επιχορήγησης από το Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων, τον Τακτικό Κρατικό Προϋπολογισμό, καθώς και από τους προϋπολογισμούς άλλων φορέων του δημόσιου τομέα. Πέρα από την σύναψη συμβάσεων μεταξύ των δημόσιων φορέων, οι τοπικές αυτοδιοικήσεις (και ΝΠΔΔ αυτοδιοίκησης) μπορούν να αναθέτουν - 14 -
σε φυσικά ή νομικά πρόσωπα και κοινοπραξίες, την παροχή υπηρεσιών, καθώς και την εκτέλεση προγραμμάτων μετά από διενέργεια διαγωνισμού. 2.3.3. Προγραμματικές Συμβάσεις Για την μελέτη και εκτέλεση έργων και προγραμμάτων ανάπτυξης μιας περιοχής και για την παροχή υπηρεσιών κάθε είδους, οι Οργανισμοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης, οι Νομαρχιακές Αυτοδιοικήσεις, καθώς και τα ΝΠΔΔ που αυτοί συνιστούν ή μετέχουν, μπορούν να συνάπτουν προγραμματικές συμβάσεις με το Δημόσιο, μεταξύ τους ή και με λοιπούς φορείς του δημόσιου τομέα. Σε αυτές πρέπει να ορίζεται το αντικείμενο της σύμβασης, ο σκοπός και το περιεχόμενο των μελετών, έργων, προγραμμάτων ή υπηρεσιών που αυτή αφορά. Επίσης πρέπει να περιγράφονται τα δικαιώματα και οι υποχρεώσεις των συμβαλλομένων, το χρονοδιάγραμμα εκτέλεσης της σύμβασης, καθώς και να ορίζεται και το όργανο παρακολούθησης της εφαρμογής της σύμβασης (με τις αρμοδιότητες αυτού). Άλλα απαραίτητα στοιχεία που πρέπει να συμπεριλαμβάνονται στην σύμβαση είναι ο προϋπολογισμός του έργου ή της προσφερόμενης υπηρεσίας και οι πόροι από τους οποίους θα καλυφθούν οι αναλαμβανόμενες οικονομικές υποχρεώσεις. Τέλος δηλώνεται η διάρκεια της σύμβασης και καθορίζονται οι ρήτρες σε βάρος του συμβαλλόμενου που παραβαίνει τους όρους της προγραμματικής σύμβασης. Εφόσον στην σύμβαση προβλέπεται στάδιο διαχείρισης, εκμετάλλευσης ή συντήρησης τους, τότε θα πρέπει να ορίζεται και αυτός ο οποίος θα του ανατεθεί η διαχείριση, εκμετάλλευση ή συντήρηση των έργων του προγράμματος, μετά την ολοκλήρωσή του. Οι συμβαλλόμενοι φορείς για την εκτέλεση των προγραμματικών συμβάσεων μπορούν να χρηματοδοτούνται από το Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων, τον Τακτικό Κρατικό Προϋπολογισμό, από προγράμματα και πρωτοβουλίες της ΕΕ ή άλλα εθνικά και περιφερειακά προγράμματα, καθώς και από τους προϋπολογισμούς των συμβαλλόμενων φορέων. Πλέον αυτών είναι δυνατή και η χρηματοδότηση και από φορείς του δημόσιου τομέα που δεν μετέχουν στην προγραμματική σύμβαση. Για την υλοποίηση των προγραμματικών συμβάσεων είναι δυνατή η απασχόληση προσωπικού του ενός συμβαλλομένου στον άλλον. Στο ίδιο πλαίσιο είναι θεμιτή και η παραχώρηση της χρήσης ακινήτων, εγκαταστάσεων, μηχανημάτων και μέσων. - 15 -
Να σημειωθεί ότι στην περίπτωση που τα προβλεπόμενα από την σύμβαση έργα είναι πολιτιστικού χαρακτήρα, επιτρέπεται η επιβολή ειδικού ανταποδοτικού τέλους για τη χρηματοδότηση του έργου («πολιτιστικό τέλος»). 2.4. Διαχείριση Ακίνητης Περιουσίας 2.4.1. Εκμισθώσεις Η εκμισθώσεις των ακινήτων της τοπικής αυτοδιοίκησης πραγματοποιείται με διενέργεια δημοπρασίας. Εφόσον η δημοπρασία δεν φέρει αποτέλεσμα δυο διαδοχικές φορές, τότε η εκμίσθωση μπορεί να γίνει με απευθείας συμφωνία, της οποίας τους όρους καθορίζει το οικείο τοπικό Συμβούλιο. Για θέατρα, κινηματογράφους ή άλλους χώρους για επιστημονικούς και καλλιτεχνικούς σκοπούς, το Συμβούλιο έχει την δυνατότητα να τα εκμισθώνει χωρίς δημοπρασία για χρονικό διάστημα που δεν υπερβαίνει τους τρεις μήνες. Το αυτό ισχύει και για την εκμίσθωση ακινήτων προς άλλους δημόσιους φορείς και μάλιστα χωρίς χρονικό περιορισμό. Αντίστοιχες με αυτές των ακινήτων είναι ρυθμίσεις, που προβλέπονται για την εκμίσθωση λατομείων, καλλιεργήσιμης γης και δασών, ώστε και αυτές οι εκτάσεις να αξιοποιούνται από τους κατάλληλους συνεταιρισμούς και φορείς. Ειδικά για τις δασικές περιοχές, οι εκμισθώσεις θα πρέπει να είναι σύμφωνες με την δασική νομοθεσία. 2.4.2. Εκποιήσεις Η εκποίηση των ακινήτων της τοπικής αυτοδιοίκησης γίνεται μόνο για προφανή ωφέλεια της τοπικής κοινωνίας. Για τον λόγο αυτό η σχετική απαιτούμενη απόφαση του Συμβουλίου, λαμβάνεται με απόλυτη πλειοψηφία του συνολικού αριθμού των μελών του. Η εκποίηση πραγματοποιείται με δημοπρασία. Το προϊόν της εκποίησης διατίθεται αποκλειστικά και μόνο για την εκπλήρωση του σκοπού για τον οποίο έγινε η εκποίηση. Αν τυχόν απομένει υπόλοιπο, αυτό διατίθεται για την εκτέλεση έργων. Η διάθεση του υπολοίπου αυτού για κάλυψη υποχρεωτικών αναγκών δεν επιτρέπεται. - 16 -
Σε περίπτωση που η εκποίηση συνδυάζεται με εκτέλεση έργων του προγράμματος φορέων αυτοδιοίκησης (ΝΠΔΔ, επιχειρήσεις κοινής ωφέλειας κτλ), τότε δεν διενεργείται δημοπρασία και είναι δυνατή η απευθείας εκποίηση του ακινήτου προς τους φορείς αυτούς. Στην περίπτωση αυτή, το τίμημα καθορίζεται από επιτροπή, η οποία ορίζεται από την τοπική αυτοδιοίκηση. Ειδική περίπτωση εκποίησης είναι η εκποίηση, επίσης, απευθείας και χωρίς δημοπρασία οικοπέδων σε άστεγους και οικονομικά αδύνατους δημότες, με το τίμημα να ορίζεται από το οικείο περιφερειακό Συμβούλιο στο? τουλάχιστον της τρέχουσας αξίας του. 2.4.3. Απαλλοτριώσεις Οι απαλλοτριώσεις έχουν αναγκαστική μορφή και οι Οργανισμοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης έχουν το δικαίωμα να απαλλοτριώσουν αστικά ή αγροτικά ακίνητα για λόγους δημόσιας ωφέλειας. Εναλλακτικά μπορούν να συσταθούν εμπράγματα δικαιώματα σε αυτά. Οι λόγοι δημόσιας ωφέλειας επί της οποίας θα πραγματοποιηθεί η απαλλοτρίωση θα πρέπει να εμπίπτει στην ανάγκη για: τη διάνοιξη, διερεύνηση, διαμόρφωση και κατασκευή επαρχιακών οδών και συναφών τεχνικών έργων την εκτέλεση έργων γενικού ενδιαφέροντος και έργων για την ανάπτυξη της γεωργίας, κτηνοτροφίας, αλιείας, των δασών, της βιοτεχνίας, της βιομηχανίας και του τουρισμού την εκτέλεση έργων σχετικών με την ύδρευση και την αποχέτευση και κάθε είδούς τεχνικό έργο, που έχει σκοπό την εξυγίανση και των εξωραϊσμό την δημιουργία ή επέκταση πλατειών, κήπων, αλσών και άλλων κοινόχρηστων χώρων την λήψη και μεταφορά άμμου, λίθων και άλλου παρεμφερούς υλικού, που χρησιμεύει για την εκτέλεση έργων της τοπικής αυτοδιοίκησης την ίδρυση ή την επέκταση κοιμητηρίου την συντήρηση ή τη διαφύλαξη κτιρίων, που έχουν ιστορική ή παραδοσιακή αξία την εναπόθεση απορριμμάτων την προστασία του φυσικού ή πολιτιστικού περιβάλλοντος - 17 -
την κατασκευή κάθε κτιριακού έργου και κάθε άλλου έργου που ο σκοπός του βρίσκεται μέσα στις αρμοδιότητες της φορέα της τοπικής αυτοδιοίκησης Η κήρυξη της απαλλοτρίωσης ή η σύσταση εμπράγματος δικαιώματος σε αυτό γίνεται με ομόφωνη απόφαση του συνόλου του αντίστοιχου Συμβουλίου της αρμόδιας Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Η απόφαση αυτή πρέπει να περιέχει επί ποινή ακυρότητας σαφή προσδιορισμό του ακινήτου και της δημόσιας ωφέλειας η οποία θα προκύψει από την εκτέλεση της απαλλοτρίωσης. Γενικά οι διατάξεις που ισχύουν κάθε φορά για τις αναγκαστικές απαλλοτριώσεις του δημοσίου, ισχύουν κατά περίπτωση και στις αντίστοιχες απαλλοτριώσεις των Τοπικών Αυτοδιοικήσεων. - 18 -