ΠΡΟΤΥΠΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ

ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ Θ.Ε. ΤΕΧΝΕΣ ΙΙ: ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ ΚΑΙ ΧΟΡΟΥ 4 η Γραπτή Εργασία Ακαδηµ. Έτους 2009-2010 ΘΕΜΑ: "Χερσαία και νησιωτική Ελλάδα: Εθνοπολιτισµικές οµάδες και διακριτές χορευτικές πρακτικές" ΠΡΟΤΥΠΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η ίδρυση του ελληνικού κράτους ακολούθησε τα πολιτικά πρότυπα των ευρωπαϊκών εθνικών κρατών, τα ιδεολογικά πρότυπα του ροµαντισµού περί εθνικής καθαρότητας και την αντίθετη ιδεολογική αρχή συγκρότησης από εκείνη της οθωµανικής πολυεθνικής, πολυγλωσσικής και πολυπολιτισµικής αυτοκρατορίας. Εν τέλει, το ελληνικό κράτος συγκροτήθηκε ως εθνικό κράτος, που στήριξε την εθνική ταυτότητα στο ιδεολόγηµα της καταγωγικής (όµαιµον), θρησκευτικής (οµόθρησκον) και γλωσσικής (οµόγλωσσον) οµοιότητας των µελών της οµάδας. Παρά την προσπάθεια που περισσότερο ή λιγότερο άµεσα, συνειδητά και δυναµικά κατεβλήθη για την παρασιώπηση ή και εξάλειψη της ανοµοιογένειας στο εσωτερικό της οµάδας µέχρι και σήµερα, δε µπορούµε να παραγνωρίσουµε την ύπαρξη διάφορων εθνοπολιτισµικών οµάδων, που ανέπτυξαν και διατήρησαν ποικίλες, διακριτές από τις τοπικές, χορευτικές πρακτικές. Έτσι, στόχος της παρούσας εργασίας είναι η επισήµανση των εθνοπολιτισµικών οµάδων εντός των ορίων του ελληνικού κράτους και η αναφορά στις διακριτές χορευτικές τους πρακτικές. 1

1.ΧΟΡΕΥΤΙΚΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΤΩΝ ΑΡΒΑΝΙΤΩΝ Αρβανίτες ονοµάζονται όλες οι εθνογλωσσικές οµάδες, που υφίστανται εντός των συνόρων του ελληνικού κράτους και διακρίνονται πλέον µόνο από γλωσσικής απόψεως, καθότι µιλούν διαλέκτους της Αλβανικής γλώσσας (θρησκευτικά δεν υπάρχει διαφοροποίηση, εφόσον είναι πλέον όλοι Χριστιανοί Ορθόδοξοι). Συµβατικά µπορούν να διακριθούν δυο βασικές οµάδες, ανάλογα µε την εποχή ένταξης στο ελληνικό κράτος των περιοχών εγκατάστασής τους, σε Αρβανίτες της «παλιάς Ελλάδας» και των «νέων χωρών». Η πρώτη οµάδα περιλαµβάνει όλους τους Αρβανίτες, που κατοικούσαν στα όρια του πρώτου ελληνικού κράτους, του 1830. Οι πληθυσµοί τους προέκυψαν από µεταναστεύσεις του 14 ου και 15 ου αιώνα, ως αποτέλεσµα εποικισµού από υτικούς (Βενετσιάνους, Καταλανούς, Φράγκους, κλπ) και Οθωµανούς 1. Οι περιοχές στις οποίες κυρίως εγκαταστάθηκαν είναι η Εύβοια 2, η (νότια) Βοιωτία, η Αττική (πλην Αθήνας και Μεγάρων), τα νησιά του Αργοσαρωνικού (πλην Αίγινας), και κυρίως η Σαλαµίνα 3, η (βόρεια) Άνδρος, η Πελοπόννησος (Αργολίδα- Κορινθία, Αχαϊα, Τριφυλία, Λακωνία). Η γλώσσα τους προέρχεται από µεσαιωνικές νοτιοδυτικές αλβανικές διαλέκτους, πριν η γλώσσα αυτή ονοµαστεί Σκιπ και ο λαός που τη µιλάει Σκιπτάρ. Τα τραγούδια τους εντάσσονται στα ευρύτερα παραδοσιακά µουσικά ιδιώµατα της κεντρικής και νότιας Ελλάδας 4 και είναι κυρίως ερωτικά, του γάµου, της δουλειάς, σκωπτικά, αποκριάτικα και µοιρολόγια 5. Οι ρυθµοί τους είναι σκληροί, «αυστηροί», απλοί ή διπλοί. Στους απλούς συγκαταλέγονται καταρχήν οι καλαµατιανοί (7/8 στις στεριανές περιοχές). Ο καλαµατιανός που χορεύουν οι Αρβανίτες είναι ρυθµικό σχήµα διαφορετικό από εκείνο της νότιας Ελλάδας, είναι το «αρβανίτικο καλαµατιανό» 6. εύτερος, µετά τον καλαµατιανό, βασικός χορός του πελοποννησιακού ρεπερτορίου, τσάµικος (2/4, ¾). Ονοµάζεται και «χορός του πρώτου» ή «χορός στον τόπο», γιατί 1 Γράψας Ν., Γρηγορίου Ν., ραγούµης Μ., Εµπειρίκος Λ., Λέκκας., Λούντζης Ν., Μανωλιδάκης Γ., Μωραΐτης Θ., Ρωµανού Κ., Σαρρής Χ., Τζάκης., Τσάµπρας Γ., Τυροβολά Β., Τέχνες ΙΙ: Επισκόπηση Ελληνικής Μουσικής και Χορού, τ. Γ : Ελληνική Μουσική Πράξη: Λαϊκή Παράδοση Νεότεροι Χρόνοι, ΕΑΠ, Πάτρα 2003, σσ. 254-255 2 Γύφτουλας, Ν., Ζωγράφου, Μ., Κουτσούµπα, Μ., Μητροπούλου, Γ., Τσάτσου-Συµεωνίδη, Ν., Τυροβολά, Β., Τέχνες ΙΙ: Επισκόπηση Ελληνικής Μουσικής και Χορού, τ.ε, Ελληνική Χορευτική Πράξη: Παραδοσιακός και Σύγχρονος Χορός, ΕΑΠ, Πάτρα 2003, σ. 92 3 Γύφτουλας,, Ζωγράφου, Κουτσούµπα κα, όπ.π., σ. 94 4 Γράψας, Γρηγορίου, ραγούµης, κα, όπ.π., σ. 255 5 όπ.π., σ. 256 6 όπ.π., σ. 256 2

είναι µεν οµαδικός, αλλά τον πρωτεύονται ρόλο έχει ο πρώτος χορευτής, που εκτελεί µοτίβο αυτοσχεδιασµού «στον τόπο». Ακόµη, υπάρχουν χοροί συρτοί (7/8 στις στεριανές περιοχές), αλλά και η τράτα (7/8 στα παράλια), το όνοµά του οποίου προέρχεται κατά πάσα πιθανότητα από το λατινικό «tracta <tratta», που σηµαίνει συρτή 7. Στο χορό της τράτας οι χορευτές οι ίδιοι τραγουδούν επίσης 8.Προσλαµβάνει διάφορες παραλλαγές, ανάλογα µε την περίσταση. Τέλος, υπάρχει και ο γιαρέντης, καθαρά αρβανίτικος χορός και ουσιαστικά είναι ένας επτάσηµος συρτός. Χορευόταν τη 2 η µέρα του Πάσχα στην περιοχή της Περαχώρας Λουτρακίου µε ηγήτορα τον παπά σε κυκλικό σχήµα γύρω από την εκκλησία. Στη συνέχεια οι συµµετέχοντες έµπαιναν χορεύοντας στο εσωτερικό του ναού από την κεντρική είσοδο και συνεχίζουν το χορό διαγράφοντας µε την πορεία τους ένα νοητό σταυρό και τελικά βγαίνουν από την πλαϊνή πόρτα. Μόλις ολοκληρωθεί αυτή η διαδικασία φεύγουν χορεύοντας, ενώ ο παπάς παραχωρεί την πρώτη θέση σε ένα νέο άντρα και ο ίδιος υποχωρεί στη δεύτερη. Το δρώµενο τελικά καταλήγει στην κεντρική πλατεία, όπου οι χοροί των ενοριών ενώνονται υπό τους ήχους του ίδιου τραγουδιού, που λέγεται στα αρβανίτικα και χωρίς οργανική συνοδεία 9. Στους διπλούς χορούς συγκαταλέγεται κυρίως το καγκέλι (7/8 = καλαµατιανό + 2/4 = συρτό). Έχει τη µορφή ανοικτού κύκλου µε εξαίρεση ορισµένες περιοχές της ανατολικής Στερεάς, όπου χορεύεται ελεύθερα (πχ Λιβαδειά) και είναι µεικτός χορός 10. Στην οµάδα µε τους αρβανίτες των νέων χωρών περιλαµβάνονται όλοι οι Αρβανίτες, οι οποίοι κατοικούσαν στις περιοχές, που εντάχθηκαν µεταγενέστερα στα όρια του ελληνικού κράτους, δηλαδή την Ήπειρο, τη Μακεδονία και τη Θράκη. Οι Αρβανίτες, που εγκαταστάθηκαν στην Ήπειρο, εντοπίζονται κυρίως στη υτική Ήπειρο (καλούµενη άλλοτε και Τσαµουριά), τη δυτική Θεσπρωτία, τη βόρεια Πρέβεζα, τα νοτιοδυτικά Ιωάννινα. Η γλώσσα τους, η Τσάµικη, είναι η νοτιότερη διάλεκτος της Αλβανικής, αλλά βέβαια έµεινε εκτός της επίσηµης αλβανικής γλώσσας και αποκαλείται από τους φορείς της Σκιπ 11. Ο µουσικός τους πολιτισµός είναι συγγενής µε εκείνον της νότιας Αλβανίας (πεντατονικός πολυφωνικός), αλλά και 7 Γύφτουλας,, Ζωγράφου, Κουτσούµπα κα, όπ.π., σ. 70 8 Γράψας, Γρηγορίου, ραγούµης, κα, όπ.π., σ. 256 9 Γύφτουλας,, Ζωγράφου, Κουτσούµπα κα, όπ.π., σ. 68 10 όπ.π., σ. 69 11 Γράψας, Γρηγορίου, ραγούµης, κα, όπ.π., σ. 257 3

επηρεασµένος από τη νοτιο-ηπειρώτικη (αρτο-πρεβεζάνικη) ελληνόφωνη µουσική παράδοση 12. Οι Αρβανίτες, που εγκαταστάθηκαν στη Μακεδονία εντοπίζονται κυρίως στη Φλώρινα, στο Πληκάτι της Κόνιτσας και στα χωριά Φλάµπουρο, ροσοπηγή και Λέχοβο. Η γλώσσα τους είναι η Τόσκικη διάλεκτος της Κορυτσάς. Τα τραγούδια τους, µονοφωνικά και πολυφωνικά, εκτελούνται από µια φωνή ή από χορωδία και είναι ερωτικά, του γάµου, ιστορικά, κλπ 13. Οι χοροί τους είναι οι συνηθισµένοι µακεδονίτικοι καλαµατιανός και το τσάµικο. Ειδικά στη δυτική Μακεδονία οι τσάµικοι δοµούνται βάσει του τρίσηµου ρυθµού (3/2: 2+1) 14. Χορός τους επίσης είναι ο ο µπεράτικος 15, που χορεύεται µόνο από τους κατοίκους της ροσοπηγής και του Φλάµπουρου και έχει την ίδια µελωδία µε τον «πουστσένο» πηδηχτό χορό των σλαβόφωνων χωριών της Φλώρινας, αλλά µε πιο αργά βήµατα. Είναι χοροί «στα τρία» και «στα δύο» 16. Ακόµη, είναι το «µετρίς»: κινητικό σχήµα «µε τρία» βήµατα, µε τα χέρια πιασµένα από τους καρπούς, προσφιλές ιδίως στους γέροντες, αλλά και το χασάπικο, όπου µάλιστα ειδικά στην ανατολική Μακεδονία υπάρχουν διάφορα 17. Τέλος, οι Αρβανίτες, που εγκαταστάθηκαν στη Θράκη, στον Έβρο, ήρθαν από την νοτιοανατολική Αλβανία γύρω στα 1923, µετά την ανακωχή των Μουδανιών και εντοπίζονται κυρίως στα χωριάτης Θράκης, στην Παραδηµή της Κοµοτηνής, σε λίγα χωριά των Σερρών και στις Μάντρες του Κιλκίς. Ο µουσικός τους πολιτισµός έχει χαρακτήρα θρακιώτικο. Αλλά και οι χοροί τους είναι οι αυτοί της Θράκης 18. Είναι καταρχήν ο ζωναράδικος, ο πλέον διαδεδοµένος και δηµοφιλής θρακιώτικος χορός. Οφείλει την ονοµασία του από το γεγονός ότι (στο παρελθόν) κάθε χορευτής κρατεί τη ζώνη του διπλανού του 19. Είναι σε ρυθµό 12/8, ενώ ορισµένες µελωδίες του είναι σε δίσηµο µέτρο (2/4) 20. Επιπλέον, χορεύουν το µαντηλάτο, χορό σε 7/8 (2+2+3), αλλά και τη (µ)παϊντούσκα, χορό σε 5/8. Γενικά οι χοροί της Θράκης (οι προαναφερθέντες, αλλά και ο µαντηλάτος, ο συγκαθιστός, ο χασάπικος και ο καρσιλαµάς) είναι όλοι 12 Γράψας, Γρηγορίου, ραγούµης, κα, όπ.π., σ. 258 13 όπ.π., σ. 258 14 Γύφτουλας,, Ζωγράφου, Κουτσούµπα κα, όπ.π., σ. 77 15 όπ.π., σ. 78 16 όπ.π., σ. 79 17 όπ.π., σ. 79 18 Γράψας, Γρηγορίου, ραγούµης, κα, όπ.π., σ. 259 19 Γύφτουλας,, Ζωγράφου, Κουτσούµπα κα, όπ.π., σ. 81 20 όπ.π., σ. 81 4

γρήγορης χρονικής αγωγής µε έντονες κινήσεις χεριών και συγκριτικά µεγάλη ελευθερία κινήσεων και για τις γυναίκες 21 2.ΧΟΡΕΥΤΙΚΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΤΩΝ ΒΛΑΧΩΝ Βλάχοι ονοµάζονται όλες οι εθνογλωσσικές οµάδες, που υφίστανται εντός των συνόρων του ελληνικού κράτους και διακρίνονται από γλωσσικής κυρίως απόψεως, δεδοµένου ότι µιλούν µια ανατολική Ρωµανική (Νεολατινική) γλώσσα. Η γεωγραφική τους εξάπλωση, µας αναγκάζει να τους διακρίνουµε σε τρεις κατηγορίες. Καταρχήν είναι οι Μοσχοπολίτες. Οι ίδιοι αυτοαποκαλούνται Armân και τη γλώσσα τους Armânesti 22. Είναι εγκατεστηµένοι στην Πίνδο (Γαρδίκι Τρικάλων & Ματσούκι Ιωαννίνων ως φούρκα Κονίτσης), στο Γράµµο και στον Όλυµπο 23. Είναι ορεινοί οικισµοί, όπου οι Βλάχοι έχουν εγκατασταθεί αιώνες τώρα ασχολούµενοι µε την κτηνοτροφία. Η µουσική τους παράδοση είναι κοντά στην τοπική ελληνόγλωσση της Ηπείρου, της Θεσσαλίας και της Μακεδονίας, Έπειτα είναι οι Αρβανιτόβλαχοι. Οι ίδιοι αυτοαποκαλούνται Rmân - όσοι είναι γεωγραφικά κοντά στην Αλβανία αυτοαποκαλούνται µεταξύ άλλων Φαρσερότ - και τη γλώσσα τους Rmânesti 24. Ο µουσικός τους πολιτισµός είναι οικείος µε τον αλβανικό και, όπως οι Αρβανίτες της Μακεδονίας, στο τόσκικο πολυφωνικό µέλος. Τέλος, υπάρχουν και οι Μεγλενίτες ή Μεγλενόβλαχοι. Οι ίδιοι αυτοαποκαλούνται Vlah και τη γλώσσα τους Vlasesti 25. Ο µουσικός τους πολιτισµός δε διακρίνεται από τη σλαβόφωνη παράδοση, παρά µόνο ως προς τη γλώσσα 26. 21 Γύφτουλας,, Ζωγράφου, Κουτσούµπα κα, όπ.π., σ. 82 22 Γράψας, Γρηγορίου, ραγούµης, κα, όπ.π., σ. 260 23 όπ.π., σ. 259 24 όπ.π.,. σ. 260 25 όπ.π., σ. 260 26 όπ.π., σ. 261 5

3.ΧΟΡΕΥΤΙΚΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΤΩΝ ΣΛΑΒΟΦΩΝΩΝ Οι Σλαβόφωνοι είναι εθνογλωσσική οµάδα, που υπάρχει εντός των συνόρων του ελληνικού κράτους και εντοπίζεται κυρίως σε περιοχές της Μακεδονίας (Καστοριά,, Αξιός, Φλώρινα, κα). Οι σλαβόφωνοι διαφοροποιούνται κυρίως γλωσσικά, καθώς µιλούν διάφορες σλαβικές διαλέκτους αν και σταδιακά εξαλείφονται. Αλλά και το µουσικό τους ιδίωµα υπήρξε κοινό µε τα σλαβικά µουσικά ιδιώµατα της νότιας Βαλκανικής και αντίστοιχα πολύ διαφορετικό από την ελληνόφωνη δηµοτική µουσική παράδοση των περιοχών διαµονής τους. Στη Μακεδονία υπάρχουν αρκετοί χοροί, των οποίων η ονοµασία είναι σαφώς σλαβικής προέλευσης, πχ πουσνίτσα / πουσεντνίτσα/ πουσιντνίτσα/κα, τοπικός ανδρικός χορός του γάµου 27 4.ΧΟΡΕΥΤΙΚΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΤΩΝ ΜΟΥΣΟΥΛΜΑΝΩΝ Οι Μουσουλµάνοι συνιστούν ιδιαίτερη εθνοπολιτισµική οµάδα µε διαφοροποιό κριτήριο - όχι πλέον τη γλώσσα, καθότι άλλοτε µιλούσαν πέρα από ελληνικά, σλαβικά, αλβανικά, βλάχικα, ροµανί, κα, αλλά - το θρήσκευµα. Προέκυψαν είτε από Οθωµανούς, που είχαν εγκατασταθεί σε ελληνικά εδάφη την εποχή της οθωµανοκρατίας, είτε από Έλληνες, που εξισλαµίστηκαν. Απαντώνται τόσο στη χερσαία Ελλάδα και κυρίως στη δυτική Θράκη (και επιπλέον σε Ήπειρο, Μακεδονία, Θεσσαλία, Πελοπόννησο), όσο και στη νησιωτική και κυρίως στα ωδεκάνησα 28. Οι Μουσουλµάνοι της δυτικής Θράκης. Είναι τουρκόφωνοι, σλαβόφωνοι και βουλγαρόφωνοι. Στη δυτική Θράκη είναι εγκατεστηµένο το µεγαλύτερο µέρος του τουρκόφωνου µουσουλµανικού πληθυσµού στην Ελλάδα. Από τα τραγούδια τους µεγάλο µέρος είναι καθιστικά 29. Στη Θράκη επίσης υπάρχει και µια µικρή σλαβόφωνη µουσουλµανική οµάδα, οι Ποµάκοι. Αυτοί κατοικούν στη Ροδόπη και µιλούν βουλγάρικες διαλέκτους της οµάδας Ρούπσκι. Λόγω ακτινοβολίας της οθωµανικής κουλτούρας, σε περιστάσεις του δηµόσιου βίου και κυρίως θρησκευτικές, υιοθετούν 27 Γύφτουλας,, Ζωγράφου, Κουτσούµπα κα, όπ.π., σ. 78 28 Γράψας, Γρηγορίου, ραγούµης, κα, όπ.π., σ. 265 29 όπ.π., σ. 266 6

την τουρκική µουσική παράδοση 30. Τέλος, οι βουλγαρόφωνοι έχουν δική τους παράδοση, που έχει αρκετά στοιχεία κοινά µε τη λαϊκή παραδοσιακή µουσική της ελληνικής Θράκης 31. Οι µουσουλµάνοι της Θράκης έχουν ως χορούς τους, συρτούς, τσιφτετέλια, που προέκυψαν από νεότερη επίδραση, καρσιλαµάδες σε 9/8, και ζεϊµπέκικα. Οι χοροί τους δηλαδή είναι οι κυρίως ανατολίτικης προέλευσης. Τον τελευταίο καιρό φαίνεται ότι ακολουθούν ολοένα και περισσότερο τον τουρκικό µουσικό συρµό 32. Μουσουλµάνοι υπάρχουν και στα ωδεκάνησα και συγκεκριµένα στη Ρόδο και στην Κω υπάρχει ένας µικρός τουρκόφωνος µουσουλµανικός πληθυσµός. Στο σύνολό τους, όµως, είναι δίγλωσσοι. Η µουσικοχορευτική τους παράδοση είναι η ίδια µε των Χριστιανών συντοπιτών τους. 4.ΧΟΡΕΥΤΙΚΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΤΩΝ ΡΟΜΑ Οι Ροµά συγκροτούν µια ιδιαίτερη εθνοπολιτισµική οµάδα, κύριο ειδοποιό και ενοποιό ταυτοτικό στοιχείο της οποίας είναι η ξεχωριστή κουλτούρα και ο τρόπος ζωής των µελών της. Απαρτίζεται τόσο από Χριστιανούς Ορθόδοξους, όσο και από Μουσουλµάνους (Κοµοτηνή, δυτική Θράκη), η µουσικοχορευτική παράδοση των οποίων δεν διαχωρίζεται. Μιλούν δύο οµάδες διαλέκτων της Ροµανί, ενώ στη Θράκη είναι και τουρκόφωνοι. Οι µη νοµάδες Ροµά, οι αγροτικοί πληθυσµοί τους, απαντώνται στη Μακεδονία, την ανατολική (Σέρρες 33 ), αλλά επίσης την κεντρική και τη δυτική, όπως επίσης στη δυτική Στερεά και Πελοπόννησο 34. Χοροί τους 35 είναι ο καρσιλαµάς, ο γνωστός ανατολίτικης προέλευσης χορός, η γκάιντα διµερούς ετερογενούς µη εναλλασσόµενης φόρµας χορός, ο ορµανλί ή λεβέντικος, ο ο αϊντίνικος ή σερανίκ, χορός σε εννεάσηµο µέτρο (9/8 = 2+2+2+3) και ο ο νταουλάρι ή νταουλαρά τσαλάρ, σε επτάσηµο µέτρο (7/8: 3++2) και διµερή χορευτική φόρµα (αργή χρονική αγωγή σταδιακά επιταχυνόµενη) 30 Γράψας, Γρηγορίου, ραγούµης, κα, όπ.π., σ. 266 31 όπ.π., σ. 266 32 όπ.π.,. 267 33 Γύφτουλας,, Ζωγράφου, Κουτσούµπα κα, όπ.π., σ. 80 34 Γράψας, Γρηγορίου, ραγούµης, κα, όπ.π., σσ. 267-268 35 Γύφτουλας,, Ζωγράφου, Κουτσούµπα κα, όπ.π., σ. 80 7

5.ΧΟΡΕΥΤΙΚΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΜΗ-ΕΛΛΗΝΟΓΛΩΣΣΩΝ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΩΝ ΟΜΑ ΩΝ Άλλοι πληθυσµοί χριστιανοί µεν, αλλά µη ελληνόφωνοι που διαµένουν στην Ελλάδα όπου έφτασαν ως πρόσφυγες είναι Τουρκόφωνοι, κυρίως πρόσφυγες της Μικράς Ασίας (Καραµανλήδες, Μπαφραλήδες, Προυσαλήδες), της ανατολικής Θράκης (Γκαγκαβούζηδες) και της Πρώην Σοβιετικής Ένωσης (Τσακλαλήδες). Είναι επίσης Αραβόφωνοι, που έχουν έρθει ως πρόσφυγες από τη νότια Μικρά Ασία, Κουρδόφωνοι, που ζουν κυρίως στην Καλογρέζα Αττικής και σε χωριά της Μακεδονίας και έχουν ως διάλεκτό τους είναι την Κουρµαντζί και οι Αρµενόφωνοι ή Αρµενορωµιοί. 6.ΧΟΡΕΥΤΙΚΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΤΩΝ ΕΒΡΑΙΩΝ Οι Εβραίοι συνιστούν ιδιαίτερη εθνοπολιτισµική οµάδα µε διαφοροποιό κριτήριο το θρήσκευµα. Είναι εγκατεστηµένοι στη βόρειο Ελλάδα και κυρίως στη Θεσσαλονίκη. Οµάδες τους είναι καταρχήν οι Σεφαραδίτες ή Ισπανοεβραίοι, που µιλούν µια µεσαιωνική µορφή της Καστιλιάνικης, τη Τζουντοεσπανιόλ ή Τζιουντέσµο ή Σπανιόλ. Αλλά και η µουσική τους παράδοση είναι ισπανοεβραϊκή και αστικά, που περιλαµβάνει τραγούδια αλά τούρκα και αλά φράγκα 36. Είναι ακόµη οι Ασκεναζίµ ή Γερµανοεβραίοι, που χρησιµοποιούν τη Γίντις στα τραγούδια τους 37. Η εβραϊκή µουσικοχορευτική παράδοση είχε σχέσεις αλληλεπίδρασης τόσο µε τη δηµοτική, όσο και µε τη ρεµπέτικη παράδοση 38 36 Γράψας, Γρηγορίου, ραγούµης, κα, όπ.π., σ. 269 37 όπ.π., σ. 270 38 όπ.π., σ. 270 8

8. ΆΛΛΕΣ ΕΘΝΟΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΕΣ ΟΜΑ ΕΣ Οι παραπάνω εθνοπολιτισµικές οµάδες έχουν ως ειδοποιό τους χαρακτηριστικό είτε τη γλώσσα, είτε το θρήσκευµα, είτε ακόµη τον τρόπο ζωής. Υπάρχουν όµως και άλλες οµάδες, που ανήκουν κανονικά στο σώµα του ελληνικού έθνους τουλάχιστο µε βάση τα κριτήρια που είχαν αρχικά τεθεί περί οµόγλωσσου, όµαιµου και οµόθρησκου. Αυτές είναι κυρίως οι Σαρακατσάνοι και οι Καραγκούνηδες, των οποίων ο (µουσικο)χορευτικός πολιτισµός είναι σαφώς διακριτός. Οι Σαρακατσάνοι είναι λαός κυρίως ηµι-νοµαδικός και ποιµενικός, που κατοικεί κυρίως στην περιοχή της Θεσσαλίας. Οι χοροί τους αποδίδονται χωρίς συνοδεία µουσικών οργάνων µε τραγουδιστή απαγγελία και αυτή η ταύτιση χορευτή τραγουδιστή προσδίδει στην τέλεση του χορού στοιχεία αρχαιοπρεπούς λιτότητας. Χαρακτηριστικό στοιχείο των σαρακατσάνικων χορών αποτελεί το «φλάµπουρο», που κρατά ο πρωτοχορευτής, στο πάνω µέρος του οποίου υπάρχει το σχήµα του σταυρού και στις άκρες φέρει 3 ρόδια ή µήλο, σύµβολα φαλλικής γονιµότητας και ευτυχίας 39. Στους µεικτούς χορούς τους οι χορευτές τοποθετούνται µε ιεραρχικά κριτήρια το φύλο και την ηλικία και χωρίζονται σε αντίφωνες παρέες, από τις οποίες ξεχωρίζει ο «πρώτος», που τραγουδάει µια µελωδική φράση του τραγουδιού και την οποία η άλλη οµάδα επαναλαµβάνει. Το θεµατικό τους περιεχόµενο αναφέρεται κυρίως στον τρόπο ζωής και εργασίας τους 40. Ο πιο αντιπροσωπευτικός χορός του ανδρικού σαρακατσάνικου χορευτικού ρεπερτορίου είναι ο χορός «εχ! µωρέ!», που αποδίδεται από άνδρες σε χορευτικό σχήµα σταυρού και µε συνεχείς «κάτσες» (καθίσµατα) 41. Επίσης, ένας από τους πιο διαδεδοµένους σαρακατσάνικους είναι ο «διπλός χορός», που κατ εξαίρεση χορεύεται µεικτά σε σπειροειδές χορευτικό σχήµα µε κυκλήµατα και ανακυκλήµατα 42. Οι Καραγκούνηδες είναι πεδινοί πληθυσµοί της Θεσσαλίας. Σηµαντικό εθιµοτυπικό τους είναι τα «σεργιάνια», η συγκέντρωση και παρακολούθηση στα Φώτα, στις Απόκριες και στο Πάσχα αλληλουχίας χορών, αργών και µονότονων 43. Οι χοροί τους γενικά είναι ήρεµοι και είναι «αµολητοί», όπως ο µπεράτης και το καραπατάκι, 39 Γύφτουλας,, Ζωγράφου, Κουτσούµπα κα, όπ.π., σ. 72 40 όπ.π., σ. 70 41 όπ.π., σ. 71 42 όπ.π., σ. 71 43 όπ.π., σ. 72 9

χοροί συγκαθιστοί, ή κυκλικοί, όπως η καραγκούνα (τραγουδιστός χορός), η σβαρνιάρα (οργανικός σκοπός), τσάµικοι (ανδρικοί και γυναικείοι), κα ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Η Ελλάδα λόγω γεωγραφικής θέσης και ιστορικών συγκυριών παρουσιάζει µια εξαιρετική πολυµορφία στο χορευτικό της πολιτισµό, γεγονός που οφείλεται όχι µόνο στην µεγάλη ποικιλία χορευτικών ιδιωµάτων, που ανέπτυξε κάθε περιοχή, αλλά και στην εκτεταµένη γεωγραφικά και χρονικά παρουσία εθνοπολιτισµικών οµάδων µε διακριτό µουσικοχορευτικό πολιτισµό, συγγενές, ως επί το πλείστον ή τουλάχιστο αρχικά µε εκείνον της χώρας από την οποία ήρθαν µε τη µετακίνηση των πληθυσµών πριν και κατά τη συγκρότηση εθνικού κράτους. Οι οµάδες αυτές έχουν µέχρι και σήµερα επιδείξει µια αξιοθαύµαστη αντοχή µπροστά στο (µάλλον αναπόδραστο για τις µειονοτικές οµάδες) φαινόµενο της εθνοπολιτισµικής αλλοίωσης και συγχώνευσης µε την κυρίαρχη ταυτότητα, επιδεικνύοντας µια πληθώρα χορών, που διαλέγονται, αλληλεπιδρούν και οπωσδήποτε εµπλουτίζουν τον ελληνικό χορευτικό πολιτισµό. 10

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: Γράψας Ν., Γρηγορίου Ν., ραγούµης Μ., Εµπειρίκος Λ., Λέκκας., Λούντζης Ν., Μανωλιδάκης Γ., Μωραΐτης Θ., Ρωµανού Κ., Σαρρής Χ., Τζάκης., Τσάµπρας Γ., Τυροβολά Β., Τέχνες ΙΙ: Επισκόπηση Ελληνικής Μουσικής και Χορού, τ. Γ : Ελληνική Μουσική Πράξη: Λαϊκή Παράδοση Νεότεροι Χρόνοι, ΕΑΠ, Πάτρα 2003, Γύφτουλας, Ν., Ζωγράφου, Μ., Κουτσούµπα, Μ., Μητροπούλου, Γ., Τσάτσου- Συµεωνίδη, Ν., Τυροβολά, Β., Τέχνες ΙΙ: Επισκόπηση Ελληνικής Μουσικής και Χορού, τ.ε, Ελληνική Χορευτική Πράξη: Παραδοσιακός και Σύγχρονος Χορός, ΕΑΠ, Πάτρα 2003 11