Εργαστηριακές ασκήσεις Γενικής ενδροκοµίας 5ου Εξαµήνου

Εργαστηριακές ασκήσεις Γενικής ενδροκοµίας 5ου Εξαµήνου Εισηγητής, Πέτρος Ρούσσος, Λέκτορας Μέρος των κειµένων και των σχηµάτων είναι ευγενική προσφορά του κ. Βέµµου Σταύρου, /ντή του Εργαστηρίου ενδροκοµίας, Γ.Π.Α. ΤΡΟΠΟΣ ΚΑΡΠΟΦΟΡΙΑΣ-ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΑΝΘΕΩΝ ΚΑΙ ΚΑΡΠΩΝ ΣΤΑ ΙΑΦΟΡΑ ΚΑΡΠΟΦΟΡΑ ΕΝ ΡΑ Για τη συστηµατική µελέτη του τρόπου καρποφορίας τα καρποφόρα δένδρα χωρίστηκαν σε διάφορες οµάδες: α) Σε αυτές που τα είδη είναι συγγενικά (στενή βοτανική συγγένεια) και φέρουν ίδια ή παρόµοια καρποφόρα όργανα. Τέτοιες οµάδες είναι τα Πυρηνόκαρπα, τα Μηλοειδή και τα Εσπεριδοειδή. β) Σε οµάδες που έχουν όµοιο τρόπο καρποφορίας χωρίς να έχουν βοτανική συγγένεια µεταξύ τους (π.χ. Ακρόδρυα) και γ) Στα διάφορα ανεξάρτητα είδη µε ιδιαίτερο τρόπο καρποφορίας (π.χ. συκιά, ελιά κ. ά.) 1

ιευκρινιστικοί όροι Οφθαλµός είναι το όργανο που περιέχει σε εµβρυακές µορφές (καταβολές) ένα βλαστό, ένα άνθος ή και πολλά άνθη µεµονωµένα ή σε ανθοταξία, ή τέλος µπορεί να φέρει καταβολές βλαστού και ταυτόχρονα ανθέων Συνήθως τα εµβρυακά αυτά µέρη επειδή είναι ευαίσθητα προστατεύονται εξωτερικά από λέπια Είδη οφθαλµών Ξυλοφόροι Aπλοί ανθοφόροι Μικτοί Ξυλοφόροι ή βλαστοφόροι οφθαλµοί είναι αυτοί που περιέχουν µόνο καταβολές βλαστού και όταν εκπτυχθούν θα δώσουν µόνο βλαστό µε φύλλα και οφθαλµούς Απλοί ανθοφόροι Περιέχουν καταβολές ένα ή περισσότερων ανθέων µεµονωµένων ή σε ανθοταξία Μικτοί οφθαλµοί είναι οι οφθαλµοί που περιέχουν καταβολές και βλαστού και ανθέων (ένα ή περισσοτέρων) Γενικά κάθε είδος οπωροφόρου δένδρου έχει δύο είδη οφθαλµών τους ξυλοφόρους και ένα είδος ανθοφόρων οφθαλµών, απλούς ή µικτούς. Εξαίρεση αποτελούν λίγα είδη δένδρων όπως, η καρυδιά, η φουντουκιά και η συκιά που έχουν και τα τρία είδη οφθαλµών 2

Άνθη οπωροφόρων δένδρων Το άνθος προέρχεται από την έκπτυξη ενός ανθοφόρου οφθαλµού ( απλού ή µικτού) και αποτελείται συνήθως από τον κάλυκα (σέπαλα), τη στεφάνη (πέταλα), τον ύπερο (θηλυκό µέρος) και τους στήµονες (αρσενικό µέρος) Όταν συνυπάρχουν στο ίδιο άνθος ύπερος και στήµονες τότε το άνθος λέγεται τέλειο ή ερµαδρόδιτο. Αντίθετα όταν υπάρχει µόνον ο ύπερος ή οι στήµονες τα άνθη λέγονται ατελή Ατελή άνθη που φέρουν µόνο στήµονες λέγονται στηµονοφόρα ή αρσενικά άνθη, ενώ αυτά που φέρουν µόνο ύπερο λέγονται θηλυκά άνθη Τα άνθη βρίσκονται είτε µεµονωµένα (µονήρη) πάνω στους βλαστούς ή πολλά µαζί πάνω σε ταξιανθίες διαφόρων σχηµάτων (βότρυς, στάχυς, κόρυµβος κ.ά.) Παραδείγµατα ταξιανθιών Άνθη µονήρη: ροδακινιά, αµυγδαλιά, βερικοκιά Ταξιανθία κόρυµβος: µηλιά, αχλαδιά Ταξιανθία σκιάδιο: κερασιά Ταξιανθία βότρυς: ελιά Ταξιανθία σύνθετος βότρυς: θηλυκή φιστικιά Ταξιανθία ίουλος: καρυδιά, φουντουκιά, καστανιά 3

ΕΙ Η ΒΛΑΣΤΩΝ Κανονικοί Λογχοειδή Λεπτοκλάδια Ξυλοφόρα Ανθοφόρα Κανονικοί βλαστοί Οι βλαστοί αυτοί προέρχονται από επάκριους ή πλάγιους ξυλοφόρους οφθαλµούς και σε ορισµένες περιπτώσεις από µικτούς (καστανιά, καρυδιά, συκιά). Έχουν µέτριο έως µεγάλο µήκος (10-100 cm) ανάλογα µε το είδος και τη θρεπτική κατάσταση του δένδρου Λεπτοκλάδια Είναι βλαστοί µικροί, ευλύγιστοι και µικρού µήκους (5-15 cm περίπου) Λογχοειδή Είναι βλαστοί βραχείας και βραδείας αναπτύξεως (0.5 5.0 cm). Όταν έχουν έστω και ένα ανθοφόρο οφθαλµό τότε µπορούν να δώσουν άνθη και καρπούς και λέγονται ανθοφόρα ή καρποφόρα λογχοειδή Όταν όµως έχουν µόνο ξυλοφόρους οφθαλµούς λέγονται ξυλοφόρα λογχοειδή ή κεντριά Ειδικοί ορισµοί βλαστών Βλαστός τρέχουσας εποχής Είναι ο βλαστός που προέρχεται από ένα οφθαλµό την άνοιξη και αναπτύσσεται και το καλοκαίρι µέχρι που πέφτουν τα φύλλα του το φθινόπωρο Βλαστός ενός (1) έτους ή παρελθόντος έτους Είναι ο βλαστός τρέχουσας εποχής από τότε που πέφτουν τα φύλλα µέχρι το επόµενο φθινόπωρο Λαίµαργοι βλαστοί Είναι βλαστοί ζωηροί, µεγάλου µήκους µε µεγάλα µεσογονάτια διαστήµατα που µερικές φέρουν και αγκάθια. Συνήθως δεν φέρουν ανθοφόρους οφθαλµούς και άρα δεν µπορούν να δώσουν καρποφορία 4

ΤΡΟΠΟΣ ΚΑΡΠΟΦΟΡΙΑΣ ΠΥΡΗΝΟΚΑΡΠΩΝ ΒΟΤΑΝΙΚΗ ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΤΩΝ ΕΙ ΩΝ Οικογένεια Γένος Είδος Κοινή Oµάδα Ονοµασία Οµάδα Α Σε κάθε κόµβο των βλαστών φέρει ένα οφθαλµό Rosaceae Prunus cerasus Βυσσινιά Α Rosaceae Prunus avium Κερασιά Α Οµάδα Β Σε κάθε κόµβο των βλαστών φέρει ένα έως τρεις (3) οφθαλµούς Rosaceae Prunus amygdalus Αµυγδαλιά Β Rosaceae Prunus armeniaca Βερικοκιά Β Rosaceae Prunus domestica αµασκηνιά Β Rosaceae Prunus persica Ροδακινιά Β Ο τρόπος καρποφορίας όµως και τα καρποφόρα όργανα είναι ίδια και στις δύο οµάδες, υπάρχουν όµως και µικρές διαφορές µεταξύ των ειδών ΚΑΡΠΟΦΟΡΙΑ ΠΥΡΗΝΟΚΑΡΠΩΝ ιάκριση ξυλοφόρων-ανθοφόρων οφθαλµών Οι ανθοφόροι ξεχωρίζουν εύκολα από τους ξυλοφόρους µόνο στα είδη ροδακινιά, αµυγδαλιά και βερικοκιά. Οι ανθοφόροι είναι µεγαλύτεροι και οι ξυλοφόροι µικρότεροι και οξύληκτοι Αριθµός ανθέων ανά οφθαλµό Αµυγδαλιά, Βερικοκιά και ροδακινιά: ένας οφθαλµός ένα άνθος # Βυσσινιά, κερασιά, δαµασκηνιά: ένας οφθαλµός ένα ή περισσότερα ιάρκεια ζωής των λογχοειδών Κερασιά 6 χρόνια, ροδακινιά 2 χρόνια Υπόλοιπα είδη 3-4 χρόνια Τρόπος καρποφορίας Τα πυρηνόκαρπα καρποφορούν σε βλαστό παρελθόντος έτους, πλάγια από απλούς ανθοφόρους οφθαλµούς Καρποφόρα όργανα πυρηνοκάρπων είναι οι απλοί ανθοφόροι οφθαλµοί και τα λογχοειδή. Σε ορισµένες περιπτώσεις και τα λεπτοκλάδια (ροδακινιά) 5

Εξέλιξη οφθαλµών πυρηνοκάρπων και θέση αυτών Έχουµε δύο είδη οφθαλµών: Ξυλοφόροι ( ) που βρίσκονται Επάκρια και Πλάγια (Ε/Π) Ανθοφόροι (Ο) που βρίσκονται µόνο Πλάγια (Π) και θα δώσουν άνθος ή άνθη Εξέλιξη ξυλοφόρων οφθαλµών (Ε) (Π) Βλαστό Λεπτοκλάδι Βλαστό Λεπτοκλάδι Λογχοειδές (ανθοφόρο ή ξυλοφόρο) Παραµένει λανθάνων ΕΙ Η ΒΛΑΣΤΩΝ ΠΥΡΗΝΟΚΑΡΠΩΝ 1. Κανονικοί 2. Λογχοειδή (10-100 cm) (µικροί βλαστοί 5-15 cm) Ξυλοφόρα Ανθοφόρα ή Μπουκέτα του Μαϊου 3. Λεπτοκλάδια (Λεπτοί, ευλύγιστοι και µικροί βλαστοί 10-25 cm) Ξυλοφόρα Φέρουν µόνο ξυλοφόρους Π.χ. στη δαµασκηνιά Ανθοφόρα Φέρουν και ανθοφόρους οφθαλµούς π.χ. στη ροδακινιά 6

Χ-07 1. Φυλλοβόλο 2. Μέτριος αρ. λογχοειδών 3. : Ε/Π ενώ Ο: Π 4. >1 οφθαλµός/κόµβο 5. 1 άνθος/ανθ. οφθαλµό K-08 Κ-09 ΑΜΥΓ ΑΛΙΑ 2 ΕΤΩΝ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ + ΤΡΕΧΟΥΣΑ ΒΛΑΣΤΗΣΗ 1. Φυλλοβόλο 2. Πολλά λογχοειδή 3. : Ε/Π ενώ Ο: Π 4. 1 οφθαλµός/κόµβο 5. Πολλά άνθη/ανθ. οφθαλµό K-O8 ΚΕΡΑΣΙΑ 2 ΕΤΩΝ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ + ΤΡΕΧΟΥΣΑ ΒΛΑΣΤΗΣΗ 7

Βερικοκιά (Λήθαργος-Έναρξη έκπτυξης) Βερικοκιά (πλήρης άνθηση) Βερικοκιά (µικροί καρποί) Βερικοκιά (µεγάλοι καρποί) αµασκηνιά (Λήθαργος-Έναρξη έκπτυξης) αµασκηνιά (πλήρης άνθηση) αµασκηνιά (µικροί καρποί) αµασκηνιά (καρποί) 8

Αµυγδαλιά (Λήθαργος-Έναρξη έκπτυξης) Αµυγδαλιά (πλήρης άνθηση) Αµυγδαλιά (µικροί καρποί) Αµυγδαλιά (µεγάλοι καρποί) Ροδακινιά (λήθαργος, φούσκωµα οφθαλµών) Ροδακινιά (πλήρης άνθηση) Ροδακινιά (καρπίδια) Ροδακινιά (καρποί) 9

Κερασιά (Λήθαργος-Έναρξη έκπτυξης) Κερασιά (πλήρης άνθηση) Κερασιά (µικροί καρποί) Κερασιά (µεγάλοι καρποί) Βυσσινιά (λήθαργος-έναρξη έκπτυξης) Βυσσινιά (άνθηση) Βυσσινιά (καρπίδια) Βυσσινιά (ώριµοι καρποί) 10

ΤΡΟΠΟΣ ΚΑΡΠΟΦΟΡΙΑΣ ΜΗΛΟΕΙ ΩΝ ΒΟΤΑΝΙΚΗ ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΤΩΝ ΕΙ ΩΝ Οικογένεια Γένος Είδος Κοινή Ονοµασία Rosaceae Malus domestica Μηλιά Rosaceae Pyrus communis Αχλαδιά Rosaceae Cydonia oblonga Κυδωνιά ΕΙ Η ΟΦΘΑΛΜΩΝ Ξυλοφόροι Μικτοί Επάκρια πλάγια επάκρια πλάγια (µηλιά, αχλαδιά) (και τα τρία είδη) ΤΡΟΠΟΣ ΚΑΡΠΟΦΟΡΙΑΣ ΜΗΛΟΕΙ ΩΝ ΙΑΚΡΙΣΗ ΟΦΘΑΛΜΩΝ Μηλιά: Οι µικτοί έχουν σχήµα σφαιρικό ή κυλινδρικό, µεγάλο µέγεθος και φέρουν χνούδι. Οι ξυλοφόροι είναι µικροί, κωνικοί και φέρουν χνούδι Αχλαδιά: Οι µικτοί είναι κωνικοί, µεγάλου µεγέθους χωρίς χνούδι Οι ξυλοφόροι είναι οξύληκτοι, κωνικού σχήµατος µικρότεροι των µικτών ΕΙ Η ΒΛΑΣΤΩΝ ΜΗΛΙΑΣ-ΑΧΛΑ ΙΑΣ Λογχοειδή Λεπτοκλάδια Κανονικοί Ξυλοφόρα Ανθοφόρα ή λαµβούρδες Τα λεπτοκλάδια των µηλοειδών είναι συνήθως καρποφόρα, δηλαδή έχουν τουλάχιστον ένα µικτό οφθαλµό που δίνει άνθη και καρπούς 11

ΕΞΕΛΙΞΗ ΟΦΘΑΛΜΩΝ ΜΗΛΙΑΣ-ΑΧΛΑ ΙΑΣ επάκριος ξυλοφόρος βλαστό επέκτασης (επάκριο βλαστό) πλάγιος ξυλοφόρος ανθοφόρο λογχοειδές ξυλοφόρο λογχοειδές πλάγιο βλαστό αιχµές ή παραµένει λανθάνων ΕΞΕΛΙΞΗ ΜΙΚΤΩΝ ΟΦΘΑΛΜΩΝ ΜΗΛΙΑΣ-ΑΧΛΑ ΙΑΣ Μικτός οφθαλµός (επάκριος ή πλάγιος) µικρό βλαστό+ταξιανθία στην κορυφή ασκό (µε καρπούς, οφθαλµούς, λογχοειδή και λεπτοκλάδια) Καρποφόρα όργανα µηλιάς-αχλαδιάς 1. Ανθοφόροι οφθαλµοί 2. Λαµβούρδες 3. Ασκοί 4. Ανθοφόρα λεπτοκλάδια Τρόπος καρποφορίας: Καρποφορούν από µικτούς οφθαλµούς που βρίσκονται στα πλάγια ή επάκρια βλαστών ενώ οι καρποί φέρονται σε βλαστό τρέχουσας εποχής επάκρια ιαφορές λοχγοειδών µεταξύ πυρηνοκάρπων και µηλοειδών Λογχοειδή µηλοειδών Λογχοειδή πυρηνοκάρπων 12

Είδη βλαστών σε µηλιά και αχλαδιά Χ1 1. Φυλλοβόλο 2. Λογχοειδή-Ασκοί 3. : Ε/Π και : Ε/Π 4. 1 οφθαλµός/κόµβο 5. Πολλά άνθη/ανθ. Οφθαλµό K1 ΜΗΛΙΑ - ΑΧΛΑ ΙΑ 2 ΕΤΩΝ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ + ΤΡΕΧΟΥΣΑ ΒΛΑΣΤΗΣΗ K2 13

Μηλιά (λήθαργος, έκπτυξη µικτού) Μηλιά (πράσινη κορυφή) Μηλιά (ρόδινη κορυφή) Μηλιά (λευκή κορυφή πλήρης άνθηση) Μηλιά (πτώση πετάλων) Μηλιά (καρπίδια) Μηλιά (ώριµοι καρποί) Μηλιά (ασκός µε λεπτοκλάδι) 14

Αχλαδιά (λήθαργος) Μ η λ ι ά Αχλαδιά (πράσινη κορυφή) Αχλαδιά (ρόδινη κορυφή) Αχλαδιά (λευκή κορυφή πλήρης άνθηση) Αχλαδιά (πτώση πετάλων) Αχλαδιά (καρπίδια) Αχλαδιά (ώριµοι καρποί) Αχλαδιά (ασκός) 15

ΤΡΟΠΟΣ ΚΑΡΠΦΟΡΙΑΣ ΚΥ ΩΝΙΑΣ Καρποφόρα όργανα κυδωνιάς µικτοί οφθαλµοί (µόνο στα πλάγια) και οι κορύνες ιαφορές κυδωνιάς από µηλιά-αχλαδιά Κυδωνιά Μηλιά-Αχλαδιά Θέση µικτών µόνο πλάγια πλάγια και επάκρια Αριθµός ανθέων/οφθαλµό ένα πολλά (5-12) Λογχοειδή, λεπτοκλάδια δεν φέρει φέρουν Καρποφόρα όργανα µικτοί οφθαλµοί µικτοί οφθαλµοί, ασκοί, και κορύνες λεπτοκλάδια, και λαµβούρδες 1. Φυλλοβόλο 2. Κορύνες όχι λογχοειδή 3. : Ε/Π και : Π 4. 1 οφθαλµός/κόµβο 5. Ένα άνθος/ανθ. Οφθαλµό ΚΥ ΩΝΙΑ 2 ΕΤΩΝ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ + ΤΡΕΧΟΥΣΑ ΒΛΑΣΤΗΣΗ 16

Κυδωνιά (κορύνη και έκπτυξη οφθαλµών) Κυδωνιά (άνθηση) Κυδωνιά (καρποί πάνω σε κορύνες) Κυδωνιά (ώριµος καρπός σε κορύνη) ΤΡΟΠΟΣ ΚΑΡΠΟΦΟΡΙΑΣ ΑΚΡΟ ΡΥΩΝ ΒΟΤΑΝΙΚΗ ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΤΩΝ ΕΙ ΩΝ Οικογένεια Γένος είδος Κοινή Ονοµασία Anacardiaceae Pistacia Vera Φιστικιά Juglandaceae Juglans regia Καρυδιά Betulaceae Corylus avellana Φουντουκιά Fagaceae Castanea sativa Καστανιά Juglandaceae Carya olivaeformis Πεκάν 17

ΤΡΟΠΟΣ ΚΑΡΠΟΦΟΡΙΑΣ ΦΙΣΤΙΚΙΑΣ Η φιστικιά είναι δένδρο δίοικο (αρσενικά και θηλυκά δένδρα), πρωτανδρικό (ανθίζουν πρώτα τα αρσενικά άνθη), ανεµόφιλο και παρουσιάζει παρενιαυτοφορία (παραγωγή καρπών ανά διετία) Παρουσιάζει το µοναδικό φαινόµενο να πέφτουν οι ΑΝΘΟΦΟΡΟΙ ΟΦΘΑΛΜΟΙ της τρέχουσας βλάστησης µετά τις 20 Ιουλίου, όταν ΚΑΡΠΟΦΟΡΕΙ το τµήµα του κλαδιού του προηγούµενου έτους ιαφέρει από τα υπόλοιπα ακρόδρυα στο είδος των ανθοφόρων οφθαλµών. Η φιστικιά έχει απλούς ενώ τα υπόλοιπα είδη µικτούς ΕΙ Η ΟΦΘΑΛΜΩΝ ΦΙΣΤΙΚΙΑΣ Ξυλοφόροι Επάκρια ή πλάγια Απλοί ανθοφόροι µόνο πλάγια ΙΑΚΡΙΣΗ ΟΦΘΑΛΜΩΝ Ξυλοφόροι: Είναι µικρού µεγέθους κωνικοί έως αιχµηροί Απλοί ανθοφόροι: µεγάλο µέγεθος, σφαιρικού έως κωνικού σχήµατος Τρόπος καρποφορίας: Η φιστικιά καρποφορεί πλάγια σε βλαστό του παρελθόντος έτους από απλούς ανθοφόρους οφθαλµούς 1. Φυλλοβόλο 2. ίοικο 3. : Ε/Π και Ο: Π 4. 1 οφθαλµός/κόµβο 5. Ταξικαρπία 6. Πέφτουν οι ανθοφόροι της τρέχουσας υπό καρποφορία ΘΗΛΥΚΗ ΦΙΣΤΙΚΙΑ 2 ΕΤΩΝ ΑΥΓΟΥΣΤΟ ΣΕ ΑΚΑΡΠΙΑ 18

1. Φυλλοβόλο 2. ίοικο 3. : Ε/Π και Ο: Π 4. 1 οφθαλµός/κόµβο 5. Ταξικαρπία 6. Πέφτουν οι ανθοφόροι της τρέχουσας υπό καρποφορία ΘΗΛΥΚΗ ΦΙΣΤΙΚΙΑ 2 ΕΤΩΝ ΑΥΓΟΥΣΤΟ ΣΕ ΚΑΡΠΟΦΟΡΙΑ Αρσενική Φιστικιά (ταξιανθίες) Θηλυκή Φιστικιά (ταξιανθίες) Θηλυκή Φιστικιά (ταξιανθίες) Θηλυκή Φιστικιά (καρπόδεση) 19

2. ΤΡΟΠΟΣ ΚΑΡΠΟΦΟΡΙΑΣ ΚΑΡΥ ΙΑΣ Η καρυδιά είναι δένδρο µόνοικο-δίκλινο, ανεµόφιλο και έχει φύλλα σύνθετα περιττόληκτα. Παρουσιάζει το φαινόµενο της διχογαµίας και µάλιστα είναι πρωτανδρικό ΕΙ Η ΟΦΘΑΛΜΩΝ ΚΑΡΥ ΙΑΣ Ξυλοφόροι Ιουλοφόροι Μικτοί οφθαλµοί Επάκρια πλάγια µόνο πλάγια επάκρια πλάγια ΙΑΚΡΙΣΗ ΟΦΘΑΛΜΩΝ ΚΑΡΥ ΙΑΣ Ξυλοφόροι: Είναι µικρού µεγέθους κωνικοί έως αιχµηροί Μικτοί: Έχουν µεγάλο µέγεθος και σφαιρικό σχήµα Ιουλοφόροι: Έχουν κωνικό σχήµα, µέτριο έως µεγάλο µέγεθος και δικτυωτή επιφάνεια που είναι χαρακτηριστική και τους διακρίνει από τα δύο άλλα είδη οφθαλµών Στην καρυδιά σε κάθε κόµβο υπάρχουν ένας έως τρείς οφθαλµοί που είναι υπερκείµενοι και από τους οποίους ο ένας µπορεί να είναι µικτός η ξυλοφόρος και οι άλλοι ιουλοφόροι ΕΞΕΛΙΞΗ ΟΦΘΑΛΜΩΝ ΚΑΡΥ ΙΑΣ Επάκριος ξυλοφόρος επάκριο βλαστό (βλαστό επέκτασης) Πλάγιος ξυλοφόρος πλάγιο βλαστό Ιουλοφόρος ίουλο (αρσενική ταξιανθία µε πολλά αρσενικά άνθη) Μικτός Μεγάλο (κανονικό) βλαστό και στην άκρη ταξιανθία µε 1-4 θηλυκά άνθη Τρόπος καρποφορίας. Η καρυδιά καρποφορεί από µικτούς οφθαλµούς σε τρέχουσα βλάστηση επάκρια 20

Εξέλιξη βλαστού καρυδιάς 1. Φυλλοβόλο 2. Μόνοικο δίκλινο 3., @: Ε/Π και : Π 4. Υπερκείµενοι οφθαλµοί / κόµβο 5. Ίουλοι από ιουλοφόρους ΚΑΡΥ ΙΑ 21

Καρυδιά (λήθαργος, ιουλοφόροι οφθαλµοί) Καρυδιά (ταξιανθία θηλυκών ανθέων) Καρυδιά (ίουλοι) Καρυδιά (καρποί) 3. ΤΡΟΠΟΣ ΚΑΡΠΟΦΟΡΙΑΣ ΦΟΥΝΤΟΥΚΙΑΣ Η φουντουκιά είναι δένδρο µόνοικο-δίκλινο, ανεµόφιλο και έχει φύλλα απλά. Παρουσιάζει το φαινόµενο της διχογαµίας και µάλιστα είναι πρωτανδρικό ΕΙ Η ΟΦΘΑΛΜΩΝ ΦΟΥΝΤΟΥΚΙΑΣ Ξυλοφόροι Ιουλοφόροι Μικτοί (επάκρια ή πλάγια) (επάκρια ή πλάγια) (επάκρια ή πλάγια) ΙΑΚΡΙΣΗ ΟΦΘΑΛΜΩΝ Ξυλοφόροι: σφαιρικό σχήµα, πράσινο χρώµα, δεν διακρίνονται εύκολα από τους µικτούς Μικτοί: σφαιρικό σχήµα, πράσινοι, διακρίνονται από το Φεβρουάριο που ανοίγουν στην κορυφή λίγο και φαίνεται το κόκκινο στίγµα του υπέρου Ιουλοφόροι: Αρχικά δεν ξεχωρίζουν αλλά όταν αρχίζει η έκπτυξή τους (Σεπτέµβριο) έχουν δικτυωτή υφή. 22

ΤΡΟΠΟΣ ΚΑΡΠΟΦΟΡΙΑΣ ΦΟΥΝΤΟΥΚΙΑΣ ΕΞΕΛΙΞΗ ΟΦΘΑΛΜΩΝ Ξυλοφόρος Την άνοιξη και δίνει επάκριο ή πλάγιο βλαστό Ιουλοφόρος Από Σεπτέµβριο Φεφρουάριο και δίνει λογχοειδή βλάστηση µε ίουλους Μικτός Την Άνοιξη και δίνει µικρό βλαστό και στην άκρη ταξιανθία µε 8 θηλυκά άνθη Τρόπος καρποφορίας Η φουντουκιά καρποφορεί από µικτούς οφθαλµούς και οι καρποί φέρονται επάκρια σε τρέχουσα βλάστηση Εξέλιξη οφθαλµών φουντουκιάς στις διάφορες εποχές του χρόνου Μικτός Άνθη Στίγµατα Ίουλος 23

1. Φυλλοβόλο 2. Μόνοικο δίκλινο 3., @, : Ε/Π 4. Ένας οφθαλµός / κόµβο ΦΟΥΝΤΟΥΚΙΑ 24

4. ΤΡΟΠΟΣ ΚΑΡΠΟΦΟΡΙΑΣ ΚΑΣΤΑΝΙΑΣ Η καστανιά είναι δένδρο µόνοικο-δίκλινο, ανεµόφιλο και έχει φύλλα απλά. Παρουσιάζει το φαινόµενο της διχογαµίας και µάλιστα είναι πρωτανδρικό ιαφορές από την καρυδιά και φουντουκιά Έχει δύο είδη οφθαλµών µικτούς και ξυλοφόρους Φέρει ίουλους οι οποίοι όµως σχηµατίζονται από το µικτό οφθαλµό Οι καρποί φέρονται συνήθως στα πλάγια των βλαστών αλλά κοντά στην κορυφή τους και στη βάση των ίουλων Τρόπος καρποφορίας Η καστανιά καρποφορεί από µικτούς οφθαλµούς και οι καρποί φέρονται πλάγια σε τρέχουσα βλάστηση αλλά κοντά στην κορυφή των βλαστών 5. ΤΡΟΠΟΣ ΚΑΡΠΟΦΟΡΙΑΣ ΠΕΚΑΝ Το πεκάν έχει τα ίδια είδη οφθαλµών µε την καρυδιά και καρποφορεί µε τον ίδιο τρόπο µε αυτή 25

ΤΡΟΠΟΣ ΚΑΡΠΟΦΟΡΙΑΣ ΣΥΚΙΑΣ ΒΟΤΑΝΙΚΗ ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ Οικογένεια Γένος Είδος Κοινή Ονοµασία Moraceae Ficus carica Συκιά Η συκιά θεωρείται δίοικο δένδρο. Η ήµερη συκιά είναι πάντα θηλυκό δένδρο ενώ η άγρια που είναι µόνοικο-δίκλινο δένδρο αποτελεί ταυτόχρονα το αρσενικό δένδρο για την ήµερη συκιά ΕΙ Η ΟΦΘΑΛΜΩΝ ΣΥΚΙΑΣ Ξυλοφόροι Επάκρια ή πλάγια, σχήµα κωνικό, µε διάφορα µεγέθη Μικτοί Επάκρια και σπάνια πλάγια, κωνικοί, µεγάλοι και πράσινοι Απλοί ανθοφόροι Μόνο πλάγια, µικροί, σφαιρικοί Σε κάθε κόµβο η συκιά έχει 1-3 οφθαλµούς από τους οποίους ο ένας µπορεί να είναι ξυλοφόρος ή µικτός ενώ οι άλλοι απλοί ανθοφόροι ΕΞΕΛΙΞΗ ΟΦΘΑΛΜΩΝ ΣΥΚΙΑΣ Ξυλοφόρος βλαστό επάκριο ή πλάγιο ανάλογα µε τη θέση του Απλός ανθοφόρος α. Ταξιανθία µε πολλά θηλυκά άνθη (ήµερη και άγρια συκιά) ή β. Ταξιανθία µε θηλυκά και αρσενικά άνθη (ερινεοί) που παράγονται µόνο στην άγρια συκιά Μικτός Μεγάλο (κανονικό) βλαστό και στα πλάγια απλούς ανθοφόρους που εξελίσσονται όπως πιο πάνω αναφέρεται Η ήµερη συκιά περιλαµβάνει µονόφορες και δίφορες ποικιλίες που διαφέρουν στο τρόπο καρποφορίας Η άγρια συκιά έχει 3-4 εσοδείες γι αυτό θεωρείται πολύφορη 1η εσοδεία Τα σύκα της εσοδείας αυτής ονοµάζονται ερινεοί έχουν αρσενικά και θηλυκά άνθη και φέρονται σε βλαστό παρελθόντος έτους 2η εσοδεία Τα σύκα της εσοδείας αυτής ονοµάζονται καλοκαιρινά, έχουν µόνο θηλυκές ταξιανθίες και φέρονται σε βλαστό τρέχουσας εποχής 3η/4η εσοδεία Τα σύκα της εσοδείας αυτής ονοµάζονται φθινοπωρινά/χειµερινά, όλυνθοι ή κρατητήρες. Παράγονται το φθινόπωρο και παραµένουν στα δένδρα µέχρι την επόµενη άνοιξη. Στα σύκα αυτά διαχειµάζει ο ψήνας 26

Επικονίαση ήµερης και άγριας συκιάς- κύκλος ψήνα Το υµενόπτεροblastophagapsenes ήgrossorum κοινώς ψήνας έχει 3-4 γενιές όσες και οι εσοδείες των σύκων της άγριας συκιάς ιαχειµάζει υπό µορφή προνύµφης στους όλυνθους της άγριας συκιάς Τέλη Μαρτίου έξοδος ψήνα από τους όλυνθους επίσκεψη και ωοτοκία στους ερινεούς όπου παράγεται η γύρη έξοδος από τους ερινεούς µαζί µε γύρη (Απρίλιος) επίσκεψη καλοκαιρινών ταξιανθιών (ήµερης και άγριας) επικονίαση Οι ερινεοί που είναι αρχικά ταξιανθίες παρουσιάζουν διχογαµία και πρωτογυνία Τα θηλυκά άνθη ανθίζουν τον Απρίλιο ενώ τα αρσενικά τέλη Μαϊου-αρχές Ιουνίου. Εξέλιξη βλαστών µονόφορης και δίφορης ήµερης συκιάς 27

Εξέλιξη βλαστού άγριας συκιάς Συκιά (λήθαργος, έκπτυξη µικτού) Συκιά (έκπτυξη µικτού και απλού) Συκιά δίφορη (Ιούνιος, 1η και 2η εσοδεία) Συκιά µονόφορη (Ιούνιος, µία εσοδεία) 28

ΑΕΙΘΑΛΗ ΕΝ ΡΑ 1. ΤΡΟΠΟΣ ΚΑΡΠΟΦΟΡΙΑΣ ΕΛΙΑΣ Η ελιά είναι δένδρο αειθαλές, ανεµόφιλο. Τα φύλλα διατηρούνται µέχρι 28 µήνες πάνω στο δένδρο και η φυλλόπτωση συµβαίνει φυσιολογικά την άνοιξη. Στην ελιά εµφανίζεται κα το φαινόµενο της παρενιαυτοφορίας Παρενιαυτοφορία Μερική Ολική Ολική Παρενιαυτοφορία: Είναι το φαινόµενο κατά το οποίο τη µια χρονιά το δένδρο έχει πλήρη καρποφορία και την επόµενη πλήρη ακαρπία Μερική Παρενιαυτοφορία: Είναι το φαινόµενο κατά το οποίο τη µια χρονιά το δένδρο έχει µια καλή αλλά όχι πλήρη καρποφορία (π.χ. 70 ή 80%) και την εποµένη µειωµένη καρποφορία (π.χ. 30 ή 40%) ΚΑΡΠΟΦΟΡΙΑ ΕΛΙΑΣ ΕΙ Η ΟΦΘΑΛΜΩΝ ΕΛΙΑΣ Ξυλοφόροι Μικτοί Επάκρια πλάγια πλάγια επάκρια (σπάνια) ΙΑΚΡΙΣΗ ΟΦΘΑΛΜΩΝ Ξυλοφόροι: Είναι µικρού µεγέθους κωνικοί Μικτοί: Έχουν αρχικά µικρό µέγεθος και δύσκολα ξεχωρίζουν από τους ξυλοφόρους. Από τέλη χειµώνα-αρχές άνοιξης αρχίζουν να φουσκώνουν και είναι µεγαλύτεροι από τους ξυλοφόρους Στην ελιά σε κάθε κόµβο υπάρχουν ένας έως δύο οφθαλµοί 29

ΚΑΡΠΟΦΟΡΙΑ ΕΛΙΑΣ ΕΞΕΛΙΞΗ ΟΦΘΑΛΜΩΝ Ξυλοφόρος επάκριο ή πλάγιο βλαστό ανάλογα µε τη θέση του Μικτός µικρό πλάγιο βλαστό µε ή χωρίς φύλλα και στην κορυφή ταξιανθία µε πολλά άνθη Από τις ταξικαρπίες αυτές προέρχονται ένας έως πολλοί καρποί Μικρόκαρπες ποικιλίες φέρουν δύο ή πολλούς καρπούς ανά ταξικαρπία (Κορωνέϊκη, Μαστοειδής κ.ά.) Μεγαλόκαρπες ποικιλίες φέρουν συνήθως ένα καρπό ανά ταξικαρπία Τρόπος καρποφορίας Η ελιά καρποφορεί σε βλαστό παρελθόντος έτους, στα πλάγια, από µικτούς οφθαλµούς ΤΡΟΠΟΣ ΚΑΡΠΟΦΟΡΙΑΣ ΕΣΠΕΡΙ ΟΕΙ ΩΝ ΒΟΤΑΝΙΚΗ ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΤΩΝ ΕΙ ΩΝ (Κατά Swingle) Οικογένεια Γένος Είδος Κοινή Ονοµασία Rutaceae Citrus medica Κιτριά Rutaceae Citrus limon Λεµονιά Rutaceae Citrus aurantifolia Λιµεττία Rutaceae Citrus aurantium Νερατζιά Rutaceae Citrus sinensis Πορτοκαλιά Rutaceae Citrus reticulate Μανταρινιά Rutaceae Citrus grandis Φράπα Rutaceae Citrus paradise Γκρέιπ Φρουτ 30

ΚΑΡΠΟΦΟΡΙΑ ΕΣΠΕΡΙ ΟΕΙ ΩΝ Όπως και η ελιά τα εσπεριδοειδή σαν αειθαλή δένδρα διατηρούν τα φύλλα τους µέχρι 18-20 µήνες πάνω στο δένδρο και η φυλλόπτωση συµβαίνει φυσιολογικά την άνοιξη Τα εσπεριδοειδή έχουν από 2-3 βλαστήσεις κάθε χρόνο και σπανίως και 4 (λεµονιά) Η λεµονιά µπορεί να δίνει και 2-3 ανθοφορίες και καρποφορίες το χρόνο (δίφορες ή πολύφορες ποικιλίες) Όλα τα εσπεριδοειδή έχουν ενιαίο τρόπο καρποφορίας µε πολύ µικρές διαφορές µεταξύ των διαφόρων ειδών ΚΑΡΠΟΦΟΡΙΑ ΕΣΠΕΡΙ ΟΕΙ ΩΝ ΕΙ Η ΟΦΘΑΛΜΩΝ ΕΣΠΕΡΙ ΟΕΙ ΩΝ Ξυλοφόροι Μικτοί Επάκρια πλάγια πλάγια επάκρια (σπάνια) Οι µικτοί οφθαλµοί διαφοροποιούνται 2-3 εβδοµάδες πριν την άνθηση Οι επάκριοι ξυλοφόροι οφθαλµοί είναι γυµνοί (χωρίς πρστατευτικά λέπια) Οι οφθαλµοί στα πλάγια (µικτοί ή ξυλοφόροι) είναι πολλαπλοί και αποτελούνται από οµάδες µεριστωµατικών κυττάρων που καλύπτονται από προστατευτικά λέπια Η διάκριση των µικτών από τους ξυλοφόρους οφθαλµούς είναι αδύνατη µακροσκοπικά 31

ΚΑΡΠΟΦΟΡΙΑ ΕΣΠΕΡΙ ΟΕΙ ΩΝ ΕΞΕΛΙΞΗ ΟΦΘΑΛΜΩΝ Ξυλοφόρος επάκριο ή πλάγιο βλαστό ανάλογα µε τη θέση του Μικτός α) Βλαστό µε ή χωρίς φύλλα και στην κορυφή ταξιανθία µε άνθη β) Φυλλοφόρο βλαστό µε άνθη στα πλάγια (στις µασχάλες των φύλλων γ) Μονήρη άνθη δ) Ταξιανθία µε πολλά άνθη χωρίς βλαστό Τρόπος καρποφορίας Τα εσπεριδοειδή καρποφορούν σε βλαστό παρελθόντος έτους ή προηγούµενης βλαστικής περιόδου, πλάγια ή επάκρια, από µικτούς οφθαλµούς Σχηµατική παράσταση των διαφορετικών τρόπων εξέλιξης του µικτού οφθαλµού στα εσπεριδοειδή 32

ΚΑΡΠΟΦΟΡΙΑ ΕΣΠΕΡΙ ΟΕΙ ΩΝ ΙΑΚΡΙΣΗ ΕΝ ΡΩΝ ΚΥΡΙΟΤΕΡΩΝ ΕΙ ΩΝ ΕΣΠΕΡΙ ΟΕΙ ΩΝ (Χωρίς τη χρήση των καρπών) Η διάκριση γίνεται µε βάση τα µορφολογικά χαρακτηριστικά των φύλλων και των βλαστών Φύλλα Λαµβάνεται υπόψη το σχήµα το µέγεθος και το χρώµα Αγκάθια Η ύπαρξη ή όχι αγκαθιών στο βλαστό και το µέγεθός τους Πτερύγια Η ύπαρξη πτερυγίων πάνω στο µίσχο και το µέγεθος τους Τα χαρακτηριστικά αυτά φαίνονται στον πιο κάτω Πίνακα 1. Πίνακας 1. Χαρακτηριστικά φύλλων και βλαστών για τη διάκριση των ειδών των Εσπεριδοειδών Είδος Μέγεθος φύλλου Σχήµα φύλλου Χρώµα φύλλου Αγκάθια Πτερύγια Μανταρινιά Μικρό (1) Λογχοειδές Σκούρο πρασ. Όχι Όχι Πορτοκαλιά Κανον. (2) Λογχοειδές Σκούρο πρασ. Όχι ή µικρά Πολύ µικρά (1) Γκρέϊπφρουτ Κανον. (3) Λογχοειδές Σκούρο πρασ. Όχι ή µικρά Μέτρια (2) Νερατζιά Κανον. (3) Λογχοειδές Σκούρο πρασ. Μεγάλα Κανoν.-µεγάλο (3-4) Φράπα Κανον. (4) Λογχοειδές Σκούρο πρασ. Όχι Μεγάλο (4) Λεµονιά Κανον. (3) Λογχοειδές Ανοικτό πράς. Όχι ή µικρά Όχι Κιτριά Καν. (3-4) Παραληλ/µο Ανοικτό πράς. Μεγάλα Όχι Σηµ. Οι αριθµοί από 1-4 δηλώνουν αυξανόµενο µέγεθος 33