Εργαστήριο Συστηματικής Βοτανικής / Ζιζανιολογίας 2 ο Εξάμηνο (Εαρινό) Άθροισμα Σπερματόφυτα. Φύλλα Άνθη - Καρποί. Δρ.

Transcript

1 Εργαστήριο Συστηματικής Βοτανικής / Ζιζανιολογίας 2 ο Εξάμηνο (Εαρινό) Άθροισμα Σπερματόφυτα Φύλλα Άνθη - Καρποί Δρ. Γεωργία Τοουλάκου

2 Φύλλα Φυλλοβόλα φυτά Ρίχνουν τα φύλλα στο τέλος της βλαστικής περιόδου. Η φυλλόπτωση ελέγχεται από αλλαγές στην περιοχή αποκοπής. Συκιά Βερυκοκιά Αειθαλή φυτά Τα φύλλα διατηρούνται τουλάχιστον μέχρι την επόμενη βλαστική περίοδο, αλλά μερικές φορές και για λίγα χρόνια. Κωνοφόρα, Αγγειόσπερμα τα περισσότερα των τροπικών, λίγα των εύκρατων περιοχών. Ελιά Δάφνη

3 Φύλλα Προέρχονται από το πρωτόδερμα και το θεμελιώδες μερίστωμα. Η διάταξή τους ακολουθεί συγκεκριμένο μορφογενετικό σχέδιο που καλείται ΤΑΞΙΦΥΛΛΙΑ. Η διαμορφωση των φύλλων είναι μοναδική για κάθε φυτό.

4 Είδη φύλλων 1. Απλά: το έλασμα είναι ενιαίο. Σύνθετα: το έλασμα αποτελείται από πολλά μικρά φύλλα, τα φυλλάρια

5 Είδη φύλλων 2. Ως προς τα νεύρα Παλαμόνευρο Πτερόνευρο Παραλληλόνευρο

6 Είδη φύλλων 3. Ως προς την περιφέρεια του ελάσματος Ακέραιο Οδοντωτό Λοβωτό

7 Είδη φύλλων 4. Ως προς το σχήμα του ελάσματος Βελονοειδές Λογχοειδές Ωοειδές Κυκλικό Καρδιοειδές Παλαμοσχιδές Νεφροειδές Πτεροσχιδές

8

9 Ταξιφυλλία Ο όρος ταξιφυλλία αφορά στη διάταξη των φύλλων στον βλαστό. 1. Ταξιφυλλία κατ' εναλλαγή ή σπειροειδής παρατηρείται στις περιπτώσεις κατά τις οποίες κάθε φύλλο εκφύεται από διαφορετικό γόνατο (μηλιά, φλαμουριά κ.ά.). Στο σημείο σύνδεσης του φύλλου με τον βλαστό, σχηματίζονται ρηχές ή βαθύτερες εγκοπές ή η βάση του φύλλου μπορεί να περιβάλλει το γόνατο 2. Αντίθετη, όπου από κάθε γόνατο εκφύονται δύο φύλλα. Όταν τα διαδοχικά ζεύγη φύλλων σχηματίζουν ορθή γωνία, η φυλλόταξη ονομάζεται σταυρωτή (δυόσμος, μέντα, γαριφαλιά κ.ά.). 3. Σπονδυλωτή ταξιφυλλία παρουσιάζεται στις περιπτώσεις όπου δύο ή περισσότερα φύλλα εκφύονται από ένα γόνατο (π.χ. πικροδάφνη). Στις περισσότερες περιπτώσεις πρόκειται για δύο φύλλα με αντίθετη διάταξη. Οι μορφές ταξιφυλλίας που αναφέρονται εξασφαλίζουν την ίση κατανομή του βάρους των φύλλων σε όλες τις πλευρές του βλαστού και την ισόχρονη έκθεσή τους στον ήλιο.

10 Άνθος Περιάνθιο: Το τμήμα του άνθους που σχηματίζεται από το σύνολο των πετάλων και των σεπάλων.

11 Άνθος Τέλειο Άνθος (διγενές) Όταν ένα άνθος έχει όλους τους σπονδύλους. Ατελές άνθος (μονογενές) Όταν έχει μόνο στήμονες ή μόνο ύπερο. Μόνοικο φυτό (φέρει μονογενή άνθη και των δύο φύλων) Δίοικο φυτό (φέρει μονογενή άνθη του ενός φύλου)

12 Διάταξη Ανθέων Μονήρη Άνθη (ένα άνθος σε κάθε μίσχο) Ταξιανθίες (ομάδες ανθέων σε κάθε μίσχο) Ταξιανθία ονομάζουμε το σύνολο ανθεών, που είναι ενωμένα και διατεταγμένα με χαρακτηριστικό τρόπο στον κύριο άξονα. Η ταξιανθία είναι χαρακτηριστική για κάθε είδος. Κάθε ταξιανθία φέρεται από ένα μίσχο που συνεχίζεται στον κύριο άξονά της, επάνω στον οποίο προσφύονται κατευθείαν τα έμμισχα ή άμισχα άνθη (απλή ταξιανθία) ή ο κύριος άξονας δίνει πλάγιες διακλαδώσεις, που με τη σειρά τους φέρουν άνθη (σύνθετη ταξιανθία).

13 Ταξιανθία Οι ταξιανθίες διακρίνονται σε 1. βοτρυώδεις 2. κυματώδεις. Βοτρυώδεις: ο κύριος ταξιανθικός άξονας φέρει πλάγιους ανθικούς άξονες, διακλαδιζόμενους ή όχι, που φύονται κατά μήκος του κύριου άξονα ή στην κορυφή του. Οι κυριότερες βοτρυώδεις ταξιανθίες, που είναι και οι περισσότερο κοινές, είναι Α. Βότρυς Β. Στάχυς Γ. Κόρυμβος Δ. Κεφάλιο Ε. Απλό σκιάδιο Ζ. Σύνθετο σκιάδιο Η. Φόβη Θ. Ίουλος Ι. Σπάδικας

14 Βότρυς (raceme): Κεντρικός μίσχος, στα πλάγια του οποίου φύονται άνθη με ποδίσκο.

15 Σύνθετος βότρυς ή φόβη (panicle): Κεντρικός μίσχος, στα πλάγια του οποίου φύονται βοτρυώδεις ταξιανθίες.

16 Στάχυς (spike): Μίσχος, στα πλάγια του οποίου φύονται άνθη χωρίς ποδίσκο (επιφυή)

17 Σύνθετος στάχυς (compound spike): Μίσχος, στα πλάγια του οποίου φύονται ταξιανθίες τύπου στάχυ.

18 Ίουλος (catkin/ament): Διαθέτει εύκαπτο, κρεμάμενο μίσχο. Τα άνθη μπορεί να είναι με ή χωρίς ποδίσκο.

19 Κόρυμβος (corymb): Πολλά άνθη με ποδίσκο εναλλάξ κατά μήκος του κεντρικού μίσχου. Τα άνθη έχουν ανισομεγέθεις ποδίσκους. Η ταξιανθία έχει ημικυκλική ή ευθεία παρυφή.

20 Σύνθετος κόρυμβος (compound corymb): Κεντρικός μίσχος, στα πλάγια του οποίου φύονται βοτρυώδεις ταξιανθίες.

21 Σκιάδιο (umbel): Πολλά άνθη με ποδίσκο στο άκρο του κεντρικού μίσχου. Τα άνθη έχουν ισομεγέθεις ποδίσκους.

22 Σύνθετο σκιάδιο (compound umbel): Κεντρικός μίσχος, στο άκρο του οποίου φύονται πολλές ταξιανθίες τύπου σκιαδίου.

23 Κεφάλιο (capitulum / head): Κεντρικός μίσχος με αποπλατυσμένο (δισκοειδές) άκρο, στο οποίο φύονται τα άνθη.

24 Σπάδιξ (spadix): Παχυσμένος κεντρικός μίσχος, περιμετρικά του οποίου σχηματίζονται τα άνθη.

25

26 Ταξιανθία Οι ταξιανθίες διακρίνονται σε 1. Βοτρυώδεις 2. Κυματώδεις. Κυματώδεις: ο κύριος άξονας παύει να αυξάνει κατά μήκος και τον αντικαθιστούν πλάγιοι οι οποίοι τον ξεπερνούν. Οι κυματώδεις ταξιανθίες διακρίνονται: Α. Διχάσιο Β. Μονοχάσιο Γ. Διακλαδιζόμενο διχάσιο Δ. Σύνθετο διχάσιο Ε. Βόστρυχος Ζ. Θύσανος

27 Μονοχάσιο (monochasium): Επάκριο άνθος, κάτω από το οποίο σχηματίζεται ένας πλάγιος κλάδος, ο οποίος διακλαδιζεται περαιτέρω σε δευτερεύοντες κλαδους, με βάση τα παρακάτω πρότυπα: Ριπίδιο Σκορπιοειδές Δρεπάνιο Βόστρυξ

28 Διχάσιο (dichasium): Επάκριο άνθος, κάτω από το οποίο σχηματίζονται δύο πλάγιοι κλάδοι, οι οποίοι διακλαδίζονται περαιτέρω σε δευτερεύοντες κλαδους.

29 Πλειοχάσιο (pleiochasium): Επάκριο άνθος, κάτω από το οποίο σχηματίζονται τρεις ή περισσότεροι πλάγιοι κλάδοι, οι οποίοι διακλαδίζονται περαιτέρω σε δευτερεύοντες κλαδους.

30 Από το άνθος στον καρπό

31 Μετά τη γονιμοποίηση του άνθους οι σπερματικές βλάστες μετατρέπονται σε σπέρματα και η ωοθήκη αυξάνεται και σχηματίζει τον καρπό. Ο καρπός ονομάζεται έτσι μετά τη γονιμοποίηση και εξακολουθεί να αυξάνει. Τα τοιχώματα της ωοθήκης μεταπλάθονται σε τοιχώματα καρπού ή περικάρπιο. Το περικάρπιο διαφοροποιείται σε εξωκάρπιο (μονόστρωμο), μεσοκάρπιο (πολύστρωμο) και ενδοκάρπιο (μονόστρωμο). Τα στρώματα αυτά μπορεί να είναι δερματώδη, ινώδη, ξηλώδη ή σαρκώδη. Ο καρπός συμβάλλει στην προστασία των αναπτυσσόμενων σπερμάτων, στη διευκόλυνση της απελευθέρωσης των ώριμων σπερμάτων (σπόρων) και τη διασπορά των ώριμων σπερμάτων.

32 ΠΑΡΘΕΝΟΚΑΡΠΙΑ Το φαινόμενο δημιουργίας καρπών χωρίς να προηγηθεί γονιμοποίηση του ωαρίου. Οι καρποί που σχηματίζονται με αυτό τον τρόπο μπορεί να είναι άσπερμοι ή να έχουν σπέρματα ατροφικά. Στη γεωργική πράξη προκαλείται τεχνητά με τη χρήση φυτοορμονών.

33 Τα είδη των καρπών ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΚΑΡΠΩΝ ΓΝΗΣΙΟΙ Οι καρποί που προέρχονται μόνο από την ωοθήκη ΨΕΥΔΕΙΣ: Οι καρποί που προέρχονται και από άλλα μέρη του άνθους εκτός της ωοθήκης ΑΠΛΟΣ:Ο καρπός που προέρχεται από έναν ύπερο ΣΥΝΘΕΤΟΣ:Ο καρπός που προέρχεται από περισσότερους ύπερους του ίδιου άνθους ή περισσότερα του ενός άνθη (ταξιανθία) ΣΥΝΘΕΤΟΙ ΨΕΥΔΕΙΣ ΚΑΡΠΟΙ:Οι καρποί που προέρχονται από πολλούς ύπερους και από άλλα μέρη του άνθους εκτός της ωοθήκης

34 Τα είδη των καρπών 1. Γνήσιοι καρποί: Είναι οι καρποί που για το σχηματισμό τους λαμβάνει μέρος μόνο η ωοθήκη. Διακρίνονται σε (α) ξηρούς (με περικάρπιο ξηρό) και (β) σαρκώδεις (με περικάρπιο μερικώς ή εξ ολοκλήρου σαρκώδες).

35 Ξηροί καρποί Οι ξηροί καρποί διακρίνονται σε: Αδιάρρηκτους καρπούς: κατά την ωρίμανση ο καρπός παραμένει κλειστός ή περιβάλλεται μερικώς από τα διαφοροποιημένα καρπόφυλλα. ΚΑΡΥΟ: Δερματώδες ή ξυλώδες περικάρπιο, το οποίο συνήθως δε συμφύεται με το σπέρμα (Corylus, Fagus, Quercus). ΣΑΜΑΡΙΟ: Το περικάρπιο σχηματίζει πτέρυγες. Μπορεί να έχει συμμετρική κατασκευή (Acer) ΚΑΡΥΟΨΗ: Το περικάρπιο συμφύεται με το φλοιό του σπέρματος (Poaceae) ΑΧΑΙΝΙΟ: Μικρός καρπός με ένα σπέρμα που συνδέεται στο περικάρπιο με τον ομφαλικό ιμάντα (Asteraceae)

36 Τα είδη των καρπών Διαρρηκτούς καρπούς: κατά την ωρίμανση ανοίγουν και ελευθερώνουν σπέρματα. ΛΟΒΟΣ ή ΧΕΔΡΩΠΑΣ: Ένα καρπόφυλλο. Κατά την ωρίμανση, διάρρηξη του καρπού κατά μήκος της κοιλιακής και ραχιαίας ραφής (Fabaceae) ΘΥΛΑΚΑΣ: Ένα καρπόφυλλο. Κατά την ωρίμανση, διάρρηξη του καρπού κατά μήκος της κοιλιακής ραφής (Delphinium, Magnolia) ΚΕΡΑΣ: Δύο καρπόφυλλα που ανοίγουν από πάνω προς τα κάτω και φέρουν μεταξύ τους ψευδοδιάφραγμα που περιέχει τα σπέρματα (Brassicaceae, Lamiaceae)

37 Τα είδη των καρπών Διαρρηκτούς καρπούς: κατά την ωρίμανση ανοίγουν και ελευθερώνουν σπέρματα. ΚΑΨΑ: Δύο ή περισσότερα καρπόφυλλα, που ανοίγουν κατά ποικίλους τρόπους Α) ΦΡΑΓΜΟΡΡΑΓΗΣ ΚΑΨΑ ανοίγει από τη ραφή των καρποφύλλων (Hypericum) Β) ΤΟΙΧΟΡΡΑΓΗΣ ΚΑΨΑ ανοίγει από σχισμή της ραχιαίας ραφής των καρποφύλλων (Iris, Tulipa, Viola) Γ) ΦΡΑΓΜΟΛΥΤΗ ΚΑΨΑ ή ΠΙΞΙΔΙΟ ανοίγει εγκάρσια και αποχωρίζεται το κάλυμα (Ericaceae) Δ) ΠΟΡΟΡΡΑΓΗΣ ΚΑΨΑ τα σπέρματα ελευθερώνονται από πόρους οι οποίοι υπάρχουν στην επιφάνεια της κάψας (Papaver)

38

39

40 Τα είδη των καρπών Οι σαρκώδεις καρποί διακρίνονται σε: ΔΡΥΠΗ: Έχει σαρκώδες εξωκάρπιο και μέρος από το μεσοκάρπιο, ενώ ένα μέρος από το μεσοκάρπιο και το ενδοκάρπιο είναι ξυλώδη. Φέρουν ένα ή περισσότερα καρπόφυλλα (Olea, Prunus) ΡΑΓΑ: Χαρακτηρίζονται από περικάρπιο σαρκώδες ή με δερματώδες περίβλημα. Έχουν από ένα έως πολλά καρπόφυλλα και σπέρματα. Διακρίνονται σε τυπικές ράγες (Cydonia, Eriobotrya, Malus, Pyrus) και σε εσπερίδια, με δερματώδες περίβλημα και εσωτερική διαμερισματοποίηση (Citrus).

41

42 Τα είδη των καρπών -Ψευδείς καρποί: είναι οι καρποί που για το σχηματισμό τους εκτός από την ωοθήκη λαμβάνουν μέρος και άλλα τμήματα του άνθους και συνήθως προέρχονται από υποφυή ωοθήκη. 1. Στεγοκάρπιο: η ανθοδόχη και ο κάλυκας του άνθους γίνονται σαρκώδεις και εσωτερικά σχηματίζουν κοιλότητα όπου σχηματίζονται μικρά κάρυα. 2. Μιμαίκυλο: μετά τη γονιμοποίηση του άνθους, ο ανθικός άξονας καθίσταται σαρκώδης, παίρνει σφαιρικό σχήμα και επάνω σε αυτό βρίσκονται σπέρματα που είναι μικρά κάρυα. 3. Σύκο: είναι σφαιρική ταξικαρπία που σχηματίζεται από ταξιανθία που έχει εσωτερικά πολλά άνθη. Οι καρποί είναι μικρά αχαίνια. 4. Άπιο: ο κάλυκας συμφύεται με την ωοθήκη και εξελίσσεται σε σφαιρικό ή σταμνοειδής σαρκώδες περίβλημα στο κέντρο του οποίου βρίσκονται οι δρυποειδείς καρποί. 5. Σίδιο: ο κάλυκας συμφύεται με τα τοιχώματα της ωοθήκης, αυξάνονται μαζί και περιβάλλονται από δερματώδες κέλυφος. Εκτός του ψευδούς καρπού υπάρχουν πολυάριθμα σπέρματα που περιβάλλονται από χυμώδες διαυγές περίβλημα. 6. Σαμάριο: καρυοειδής, αδιάρρηκτος καρπός εφοδιασμένος με πτερύγια. 7. Διαχαίνιο: προέρχεται από επιφυή ή υποφυή σύγκαρπο ωοθήκη και μετά την ωρίμανση διασπάται σε μονόσπερμα καρπίδια τα οποία συγκρατούνται σε κοινό ποδίσκο που λέγεται καρποφόριο. 8. Μεριστόκαρπος: αρθρωτός καρπός που αποτελείται από ένα καρπόφυλλο και κατά την ωρίμανση καθίσταται ξηρός και χωρίζεται σε πολλά κλειστά μονόσπερμα.

43