Αντιπαραθέσεις και διαµάχες στην κατεχόµενη Μακεδονία (1941-1944) 5 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ 11 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Νίκος Μαραντζίδης 13 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 17 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΑΠΟ ΤΗ ΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΕΠΙΘΕΣΗ (6 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 1941) ΕΩΣ ΤΗΝ ΚΑΤΑΛΗΨΗ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΣΤΡΑΤΗΓΟΥ ΤΣΟΛΑΚΟΓΛΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΑΡΧΗ ΧΡΥΣΟΧΟΟΥ 25 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗ ΜΑΚΕ ΟΝΙΑ ΤΟΝ ΠΡΩΤΟ ΚΑΙΡΟ ΤΗΣ ΚΑΤΟΧΗΣ Η ΑΝΤΙΒΟΥΛΓΑΡΙΚΗ ΠΡΟΠΑΓΑΝ Α ΚΑΙ Η ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΥΒΕ 31 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ΕΝΑΣ «ΠΑΛΙΟΛΑ ΙΤΗΣ» ΑΞΙΩΜΑΤΙΚΟΣ ΣΤΗ ΦΛΩΡΙΝΑ ΚΑΙ Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΟΝ ΟΜΩΝΥΜΟ ΝΟΜΟ ΤΟΝ ΠΡΩΤΟ ΚΑΙΡΟ ΤΗΣ ΚΑΤΟΧΗΣ ΟΙ ΑΞΙΩΜΑΤΙΚΟΙ ΤΗΣ ΙΟΙΚΗΣΕΩΣ ΦΛΩΡΙΝΑΣ ΚΑΙ, Ο ΕΚ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ, ΥΠΟΛΟΧΑΓΟΣ ΚΑΝΕΛΛΟΣ ΡΗΓΑΣ 37 Γενικά Η κατάσταση στο νοµό Φλώρινας τον πρώτο καιρό της Κατοχής 38 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ΟΙ ΑΞΙΩΜΑΤΙΚΟΙ ΤΗΣ ΦΡΟΥΡΑΣ ΚΟΖΑΝΗΣ 49 Γενικά Η κατάσταση στην περιοχή της Κοζάνης τον πρώτο καιρό της Κατοχής από πλευράς αντιστασιακών οργανώσεων (οι δυσκολίες ανάπτυξή τους) 49 Οι αξιωµατικοί της φρουράς Κοζάνης κατά τον πρώτο εξάµηνο του 1943 και η «διαφυγή» µέρους αυτών στη Θεσσαλονίκη 52 Περί των εθνικιστών αξιωµατικών της φρουράς Κοζάνης, κάτω του βαθµού του λοχαγού, κατά την περίοδο Ιανουάριος 1944 έως Νοέµβριος 1944 57
6 Γιάννης Πριόβολος ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΟ ΣΤΟΝ ΕΛΑΣ ΕΝΑΣ ΠΥΡΗΝΑΣ ΑΞΙΩΜΑΤΙΚΩΝ ΤΗΣ ΠΑΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ-ΓΙΑΝΝΙΤΣΩΝ ΕΝΤΑΣΣΕΤΑΙ, ΕΞ ΑΝΑΓΚΗΣ, ΣΤΟΝ ΕΛΑΣ 61 Γενικά Στοιχεία από έκθεση «γεγονότων εις τα βουνά» του υπολοχαγού πεζικού Νικολούδη Εµµανουήλ 62 Η έξοδος του πυρήνα των αξιωµατικών της ΠΑΟ (Θεσσαλονίκης - Γιαννιτσών) προς το βουνό Πάικο 64 Η ένταξη των αξιωµατικών της οµάδας Πάικου αλλά και άλλων στον ΕΛΑΣ. Οι σχέσεις µεταξύ «στρατιωτικών», «καπετάνιων» και «πολιτικών» (τα προβλήµατα «συνδιοίκησης»). Η άρνηση του συνόλου των αξιωµατικών να συµµετάσχουν στον εµφύλιο πόλεµο µεταξύ ΕΛΑΣ και Ε ΕΣ. Ο ρόλος της «Αντιπροσωπείας των Άγγλων». ράση-διαγωγή των αξιωµατικών στον ΕΛΑΣ Από το Πάικο στην έδρα της ΙΧ Μεραρχίας του ΕΛΑΣ 79 Σαν Επίλογος (Κρίσεις «επί της δράσεως» των αξιωµατικών του ΕΛΑΣ κ.λπ.) 96 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗ ΦΛΩΡΙΝΑ ΑΠΟ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ 1943 ΕΩΣ ΑΥΓΟΥΣΤΟ 1944, ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΗ ΡΑΣΗ ΤΟΥ ΥΠΟΛΟΧΑΓΟΥ ΚΑΝΕΛΛΟΥ ΡΗΓΑ ΑΛΛΑ ΚΑΙ ΑΛΛΩΝ ΑΞΙΩΜΑΤΙΚΩΝ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΤΗΝ ΑΝΤΙΣΤΟΙΧΗ ΠΕΡΙΟ Ο ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΕΑΜ-ΕΛΑΣ-ΚΚΕ ΚΑΙ ΣΛΑΒΟΜΑΚΕ ΟΝΩΝ 99 Επάνοδος περί τον εκέµβριο 1943 του υπολοχαγού Κανέλλου Ρήγα στη Φλώρινα 101 Επιπλέον στοιχεία για την υφιστάµενη κατάσταση στη Φλώρινα (κυρίως περί την άνοιξη - καλοκαίρι 1944) και για την εν γένει δράση των αξιωµατικών της περιοχής 104 Η έξοδος στον ΕΛΑΣ ενός µέρους των αξιωµατικών της ιοικήσεως Φλώρινας 106 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 ΠΕΡΙ ΤΩΝ ΠΡΩΤΩΝ ΑΝΤΑΡΤΟΟΜΑ ΩΝ ΤΟΥ ΕΛΑΣ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΠΙΕΡΙΑΣ ΚΑΙ Η ΡΑΣΗ ΤΟΥ ΛΟΧΑΓΟΥ ΠΕΖΙΚΟΥ ΖΑΧΑΡΟΠΟΥΛΟΥ ΚΩΝ. (ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟΥ ΙΟΙΚΗΤΗ ΠΡΩΤΑ ΤΟΥ 27 ΣΠ ΚΑΙ 53 ΣΠ ΕΠΕΙΤΑ) 111 Οι πρώτες ανταρτοοµάδες 111
Αντιπαραθέσεις και διαµάχες στην κατεχόµενη Μακεδονία (1941-1944) 7 Άγνωστα στοιχεία από αναφορά του λοχαγού Κ. Ζαχαρόπουλου («περί της εις τον ΕΛΑΣ παραµονής µου») 112 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8 Η ΕΞΟ ΟΣ ΓΙΑ ΑΝΤΑΡΤΟΠΟΛΕΜΟ ΤΗΝ 6 Η ΚΑΙ 7 Η ΙΟΥΛΙΟΥ 1943 ΤΩΝ ΑΞΙΩΜΑΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΥΠΑΞΙΩΜΑΤΙΚΩΝ ΤΗΣ ΙΟΙΚΗΣΕΩΣ (ΦΡΟΥΡΑΣ) Έ ΕΣΣΑΣ ΚΑΙ Η ΕΝΤΑΞΗ ΤΟΥ ΣΥΝΟΛΟΥ ΑΥΤΩΝ, ΟΙΚΕΙΟΘΕΛΩΣ Η ΕΞ ΑΝΑΓΚΗΣ, ΣΤΟΝ ΕΛΑΣ 121 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9 Η ΑΠΑΓΩΓΗ ΥΠΟ ΤΟΥ ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, ΠΕΡΙ ΤΟ ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ ΤΟΥ 1943, ΕΞΙ ΑΞΙΩΜΑΤΙΚΩΝ ΤΗΣ ΠΑΟ ΓΙΑΝΝΙΤΣΩΝ ΚΑΙ ΜΕΤΕΠΕΙΤΑ ΤΥΧΗ ΤΟΥΣ 139 Γενικά περί της οργάνωσης ΠΑΟ Γιαννιτσών κατά το φθινόπωρο του 1943 139 Η εξαφάνιση τριών αξιωµατικών της ΠΑΟ και η ένταξη άλλων τριών στον ΕΛΑΣ 139 Απολογία εγκαλουµένου ανθυπολοχαγού πεζικού Βαλσαµίδη Χρ. στο Ανακριτικό Συµβούλιο 144 Σαν επίλογος (περί της επαγγελµατικής τύχης του µόνιµου αξιωµατικού Βαλσαµίδη Χρ. και περί του θεωρούµενου από το ΓΕΣ ως «αγνοούµενου» υπολοχαγού Αποστόλου Χρ.) 149 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 10 ΑΝΤΙΠΑΡΑΘΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΙΑΜΑΧΕΣ ΣΤΗ ΒΕΡΟΙΑ (ΜΑΡΤΙΟΣ 1943- ΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 1943) ΚΑΙ ΣΤΟ ΚΙΛΚΙΣ (ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 1944-ΜΑΡΤΙΟΣ 1945) ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΗ ΡΑΣΗ ΤΟΥ ΥΠΟΛΟΧΑΓΟΥ ΠΕΖΙΚΟΥ ΖΑΧΑΡΙΑ Η ΧΡΗΣΤΟΥ ΤΟΥ ΧΑΡΙΛΑΟΥ. Η ΜΕΤΕΠΕΙΤΑ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΤΥΧΗ ΤΟΥ ΖΑΧΑΡΙΑ Η 153 Γενικά περί του υπολοχαγού πεζικού Ζαχαριάδη Χρήστου του Χαριλάου 153 Αντιπαραθέσεις και διαµάχες στη Βέροια (Μάρτιος 1943- εκέµβριος 1943) µέσα από τη δράση του υπολοχαγού Ζαχαριάδη Χρ. 154 Αντιπαραθέσεις και διαµάχες στο Κιλκίς και η «διαφυγή» (Σεπτέµβριος 1944) του υπολοχαγού Ζαχαριάδη Χρ. στον ΕΛΑΣ 156 Η δράση του υπολοχαγού Ζαχαριάδη στον ΕΛΑΣ και η µάχη του Κιλκίς 161 Περίοδος εκεµβρίου 1944 έως Μάρτιος 1945 (Η συνέχεια της δράσης του υπολοχαγού Ζαχαριάδη) 164 Η επαγγελµατική τύχη του υπολοχαγού Ζαχαριάδη Χρήστου (η αντιπαλότητα συνεχίζεται) 165
8 Γιάννης Πριόβολος ΚΕΦΑΛΑΙΟ 11 ΑΝΤΙΠΑΡΑΘΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΙΑΜΑΧΕΣ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΝΙΓΡΙΤΑΣ ΚΑΙ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΑΚΕ ΟΝΙΑΣ 169 Γενικά περί των οργανώσεων ΥΒΕ-ΠΑΟ και ΕΑΜ-ΚΚΕ στην περιοχή Νιγρίτας (Μόνιµοι αξιωµατικοί στις αντίστοιχες οργανώσεις της οµώνυµης περιοχής) 169 Η δράση του ταγµατάρχη πεζικού Σπυρίδη Σπύρου κατά την περίοδο της Κατοχής 173 Σαν επίλογος (περί του Σπυρίδη) 194 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 12 ΟΙ ΑΞΙΩΜΑΤΙΚΟΙ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗΣ ΙΟΙΚΗΣΗΣ ΦΡΟΥΡΑΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΚΑΙ Η ΕΠΙΚΡΑΤΟΥΣΑ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΕΝ ΛΟΓΩ ΠΟΛΗ ΠΕΡΙ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ KΑΤΟΧΗΣ (ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 1944) ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟ Ο ΤΗΣ «ΕΑΜΟΚΡΑΤΙΑΣ» (ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 1944 - ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 1945) 195 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 13 Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΗ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ (ΕΣΟ) ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΤΟΥ ΛΟΧΑΓΟΥ ΠΕΖΙΚΟΥ ΚΩΝ. ΚΑΡΜΗ 211 Ένας επαναστάτης λοχαγός, εκ Πελοποννήσου, στη Μακεδονία. «Τι ζητάς παλιολαδίτη;» 211 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 14 ΠΕΡΙ ΤΩΝ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΩΝ ΙΟΙΚΗΤΩΝ ΙΑΦΟΡΩΝ ΜΟΝΑ ΩΝ-ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΕΛΑΣ ΜΑΚΕ ΟΝΙΑΣ ΚΑΙ ΜΕΡΙΚΩΝ ΑΛΛΩΝ ΑΚΟΜΗ ΑΞΙΩΜΑΤΙΚΩΝ ΤΟΥ ΕΛΑΣ 245 Περί του διοικητή του 50 ού Συντάγµατος ΕΛΑΣ, περιοχής Ολύµπου-Πιερίων, ταγµατάρχη Παπαδάκη Παντελή 245 Περί του πρώτου διοικητή του 50 ού Συντάγµατος ΕΛΑΣ Πιερίων υπολοχαγού πεζικού Τσαλτίδη Χρύσανθου 248 Περί του διοικητή του 28 ου Συντάγµατος ΕΛΑΣ Λαζαρίδη Χρήστου 250 Περί του υπίλαρχου Χάτσιου Στέργιου, διοικητή τάγµατος ΕΛΑΣ περιοχής Χασίων - Ν. Ολύµπου 252 Περί του ταγµατάρχη πεζικού Σουσουρογιάννη Αθανασίου, διοικητή του ΙV Τάγµατος εφεδρικού ΕΛΑΣ του 1 ου Συντάγµατος Μεραρχίας Θεσσαλονίκης 255 Περί του υπολοχαγού πεζικού Γιάννη Πασιά, ιοικητή 13 ου Συντάγµατος ΕΛΑΣ 257 Περί του λοχαγού πυρ. Τσουρού Γιάννη, διοικητή Επιµελητείας Του Αντάρτη (ΕΤΑ) της ΙΧ Μεραρχίας του ΕΛΑΣ 258
Αντιπαραθέσεις και διαµάχες στην κατεχόµενη Μακεδονία (1941-1944) 9 Περί του επιτελάρχη της ΙΧ Μεραρχίας του ΕΛΑΣ λοχαγού Γιάννη Παλάσκα (Σταυραετού) 261 Η εξ ανάγκης ένταξη στον ΕΛΑΣ του ανθυπίλαρχου Παπαδόπουλος Κων. και η µετά την απελευθέρωση δράση του 263 Περί του ταγµατάρχη πεζ. Παπαζήση Μιχαήλ και η «παραδόξως» και «αιφνιδίως» κατάταξή του στον ΕΛΑΣ 268 Περί του λοχαγού πεζικού Βασιλειάδη ηµητρίου. Η δράση του εναντίον των Γερµανών και των συνεργατών τους (ΕΕΣ) κατά την περίοδο της υποχώρησης-σύµπτυξης των πρώτων (Σεπ.-Οκτ. 1944), αλλά και η, εξ ανάγκης, δράση του εναντίον του Ε ΕΣ (Ήπειρο) κατά τον εκ. 1944 271 Περί του υπολοχαγού µηχανικού Νικολαΐδη Νικ. Από τις εθνικιστικές οµάδες Βοΐου στον ΕΛΑΣ, εξ ανάγκης 277 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 15 ΠΕΡΙ ΜΕΡΙΚΩΝ ΑΚΟΜΗ ΜΟΝΙΜΩΝ ΑΞΙΩΜΑΤΙΚΩΝ ΠΟΥ ΥΠΗΡΕΤΗΣΑΝ ΣΤΟΝ ΕΛΑΣ ΜΑΚΕ ΟΝΙΑΣ 281 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Α Περί της δράσης-διαγωγής κατά την Κατοχή του λοχαγού πεζικού Γερούκη Γρ., του πρώτου εκ των αξιωµατικών της φρουράς Κοζάνης που εντάχτηκε «αυτοβούλως» στον ΕΛΑΣ 295 «Έκθεσις προφορικής µηνύσεως» Γκιαγκιά Β., κατοίκου Κοζάνης, εναντίον του λοχαγού πεζικού Γερούκη Γρηγορίου 302 Περί της δράσης-διαγωγής κατά την Κατοχή και στον ΕΛΑΣ, αλλά και γενικότερα, του λοχαγού πεζικού Κουταλίδη Αγαθόνικου 303 Περί του λοχαγού πεζικού Κήφισα Κωνσταντίνου 307 Το επί Κατοχής αλλά και το µετέπειτα ιστορικό τού, εκ Γρεβενών, Βρέντζιου Στέργιου 309 Περι του αντισυνταγµατάρχη Βλαχόπουλου Άγγελου 312 Περί του υπολοχαγού στρατολογίας Ρουσόπουλου Κωνσταντίνου 313 Παράθεση καταθέσεων από διενεργηθείσα Ε Ε προς εξακρίβωση τυχών «αντεθνικής και εγκληµατικής δράσεως κατά την διάρκειαν της εαµοκρατίας» του µόνιµου αξιωµατικού Ζαχαρόπουλου Κων., όταν ήταν διοικητής του 53 ΣΠ του ΕΛΑΣ 315 Περί του Νικολούδη Εµµανουήλ που υπηρέτησε στον ΕΛΑΣ, υπολοχαγός τότε, και σκοτώθηκε αργότερα (1948), ταγµατάρχης πλέον. Αφήγηση-µαρτυρία Νικολούδη ιονύση (Γαλιά Ηρακλείου Κρήτης, Ιούλιος 2009) 318
10 Γιάννης Πριόβολος ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Β «Περί της όλης εν γένει δράσεως από της Κατοχής και εντεύθεν» του υπολοχαγού (ανθυπολοχαγού επί Κατοχής) πεζικού Ράπτη Νικολάου (κατατοπιστικό σηµείωµα και παράθεση της από 31-3-1945 αναφοράς του) 325 Περί του ταγµατάρχη µηχανικού Τρώντζου Σωτηρίου (παράθεση δύο έγγραφων αναφορών του) 333 Έκθεση εξετάσεως κατηγορουµένου λοχαγού Κανέλλου Ρήγα (στοιχεία για το ΕΑΜ στη Φλώρινα, για το πώς βρέθηκε στον ΕΛΑΣ, για την αντιπαράθεσή του µε τον λοχαγό Π και για τις υπηρεσίες του στην ΟΜΜ έως και την περίοδο του εκεµβριανού κινήµατος που βρισκόταν στη Θεσσαλονίκη) 337 Έκθεση εξετάσεως µάρτυρα (υπολοχαγού Στυλιάδη Ηλία) σχετικώς µε τη δράση του λοχαγού Κανέλλου Ρήγα «εις την οργάνωσιν ΕΑΜ και ΕΛΑΣ» 342 Περί τεσσάρων αξιωµατικών που σχετίζονταν µε την Επαναστατική Στρατιωτική Οργάνωση (ΕΣΟ) ή τον ιδρυτή αυτής, στη Θεσσαλονίκη, λοχαγό πεζικού Κων. Καρµή 345 Περί του ανθυπασπιστή, εφέδρου εκ µονίµων, Σαραντίδη Σαράντη στελέχους του ΕΑΜ-ΚΚΕ Θεσσαλονίκης κατά την Κατοχή 351 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Γ ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ ΚΑΙ ΑΛΛΑ ΕΓΓΡΑΦΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΕΠΙΣΥΝΑΠΤΟΜΕΝΑ ΣΤΗΝ ΑΠΟ 25-5-1945 ΑΝΑΦΟΡΑ («ΥΠΟΒΟΛΗ ΠΑΡΑΠΟΝΩΝ») ΤΟΥ ΤΑΓΜΑΤΑΡΧΗ ΣΠΥΡΙ Η ΣΠ. 357 Πρώτη επιστολή ταγµατάρχη Μίλερ (4-7-44) προς ταγµατάρχη Σπυρίδη 357 εύτερη επιστολή του Μίλερ (6-8-44) προς τον Σπυρίδη 357 Πρώτη επιστολή Σπυρίδη (3-9-44) προς Ραφτούδη 358 Απαντητική επιστολή Ραφτούδη (3-9-44) προς Σπυρίδη 359 εύτερη επιστολή Σπυρίδη (5-9-44) προς Ραφτούδη 359 «Ανακοίνωσις» εκπροσώπων του «προσωρινού διοικητικού Συµβουλίου της Νιγρίτας κ.λπ.» 360 Επιστολή ταγµατάρχη Μίλερ (24-9-44) προς Σπυρίδη 362 Επιστολή ταγµατάρχη Μίλερ (26-9-44) προς Σπυρίδη 362 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 363 ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΟΝΟΜΑΤΩΝ 367