بررسی و مقایسه ترکیبهاي شیمیایی اسانس اندامهاي مختلف گیاه

فصلنامه اکوفیتوشیمی گیاهان دارویی شماره پیاپی سال سوم شماره 4 زمستان 394 (گزارش کوتاه) بررسی و مقایسه ترکیبهاي شیمیایی اسانس اندامهاي مختلف گیاه Ledeb. Helichrysum pallasii (Spreng.) در رویشگاه طبیعی استان تهران مهردخت 3 * نجفپورنوایی مهدي میرزا علی غفرانیپناه 3 استادیار پژوهشی موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور تهران ایران دانشیار پژوهشی موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کارشناس زراعت و اصلاح نباتات کشور تهران ایران تاریخ دریافت: 94/8/7 تاریخ پذیرش: 94/0/0 گیاه Ledeb. Helichrysum pallasii (Spreng.) علفی چند ساله و متعلق به تیره Asteraceae که بهعنوان ضد التهاب و چکیده ضدمیکروب مورد استفاده قرار میگیرد. در این تحقیق بهمنظور بررسی و مقایسه کمی و کیفی اسانس گیاه اندامهاي: گل برگ و ریشه در زمانهاي مختلف رشد از رویشگاه طبیعی آن واقع در منطقه گاجره (00 متر) در استان تهران طی تابستان سال 39 جمعآوري گردید. اسانسگیري از نمونهها با استفاده از روش تقطیر با آب (طرح کلونجر) و ترکیبهاي متشکله اسانس نیز بوسیله دستگاه گاز کروماتوگرافی (GC) و گاز کروماتوگراف متصل شده به طیف سنج جرمی (GC/MS) شناسایی گردید. تعداد ترکیبهاي متشکله اسانس بهترتیب در گل 36 برگ 6 و در ریشه 7 ترکیب شناسایی گردید که بهترتیب بیشترین ترکیبهاي تشکیلدهنده اسانس گل شامل ايکاریوفیلن (8 درصد) کاریوفیلن اکساید (5 درصد) بتا بیسابولن (6/6 درصد) آلفاهومولن (5/4 درصد) و آلفالانگیپینن (5/ درصد) بود. در برگ بالاترین درصد ترکیبها مربوط به کاریوفیلن اکساید (4/ درصد) آلفا کورکومن (8 درصد) نرال (7/8 درصد) آلفا لانگیپینن (7/6 درصد) اسپاتولنول (6/3 درصد) و بتا بیسابولن (6/ درصد) بود. در ریشه نیز ترکیبهاي کاریوفیلن اکساید (/5 درصد) بتا بیسابولن (/ درصد) تیمول /9 درصد و مورولول (7/5 درصد) شناسایی شد. واژههاي کلیدي: اسانس اندام کاریوفیلن اکساید گاجره Ledeb. Helichrysum pallasii (Spreng.) 79 * نویسنده مسي ول: navaei@rifrac.ir

و فصلنامه اکوفیتوشیمی گیاهان دارویی شماره پیاپی سال سوم شماره 4 زمستان 394/ صفحات : 7985 مقدمه ج نس Helichtysum از تب ار Gnaphalieae و از تیره Asteraceae در بسیاري از نقاط ایران پراکندگی دارد. این جنس داراي حدود 600 گونه در مناطق اروپا آفریقا و آسیا و 0 گونه در ایران است که 8 گونه از آنها انحصاري میباشد. گونههاي دیگر علاوه بر ایران در عراق ترکیه سوریه و لبنان هم وجود دارند. گونه Ledeb. elichrysum pallasii (Spreng.) گیاهی علفی چند ساله داراي برگهاي متمایل به سفید کرکینه پوش و به ارتفاع 5 تا 50 سانتیمتر است که در مناطق مرتفع یافته میشود و در ماههاي تیر تا مرداد به گل میرود. گلهاي این گونه به رنگ زرد تا نارنجی دیده میشوند (996.(Ghahraman, انتشار جغرافیایی آن در کشور در مازندران سمنان ارتفاعات سهند و سبلان الموت و استان تهران دماوند توچال و دیزین میباشد (993.(Rechinger, گیاه.H pallasii در دامنههاي صخرهاي و ارتفاعات کشور پراکندگی دارد. این گیاه داراي خواص ضدمیکروبی ضدویروسی و ضدقارچی میباشد. ازاین گیاه بهعنوان ضدالتهاب و مسکن درد استفاده میشود. (006 al., (Aslan et ویژگیهاي اسانس این گیاه در لبنان مورد بررسی قرار گرفته که داراي سزکوییترپن اسیدهاي چرب و استر میباشند.(Formisano et al., 009) بررسیها نشان داده که اسانس و عصاره گونهه يا مختلف جنس Helichrysum داراي خاصیت ضدمیکروبی آنتیاکسیدانی و مناسب براي درمان بیماريهاي تنفسی میباشند 004) al.,.(lourens et همچنین بررسی ترکیبهاي شیمیایی گونههاي مختلف این جنس و تنوع ژنتیکی آنها مورد بررسی قرار گرفته است 00) al.,.(albayrak et اثر ضد قارچی اسانس گونه Helichrysum.L arenarium بر روي ق ارچ ساکارو کاندیدا البیکنز و مایسز سرویسیه مورد بررسی قرار گرفته است 04) al.,.(davood Imoghadam et از عصاره گلهاي گونه H.arenarium بهعنوان ضدالتهاب در تهیه دارو و لوازم آرایشی استفاده شده است 009) Mielcarek,.(Sawilska and همین گیاه داراي خواص آنتیاکسیدانی نیز میباشد ) et Yong.(al., 0 خاصیت ضدمیکروبی عصاره گونههاي مختلف این جنس به اثبات رسیده است ) et Aslan.(al., 007 در تحقیق مشابهی که در مورد گونه Helichrysum aucheri صد ترکیبه يا درصد) انجام گرفت بیشترین در تشکیلدهنده اسانس آلفاپینن (39/6 8 سیني ول ( 9/8 درصد) و بتا کاریوفیلن 7/3) درصد) بود 0) al.,.(torabbeigi et با توجه به اهمیت گونههاي دارویی و معطر این جنس در کشور و با توجه به امکان استفاده از اسانس اندامهاي مختلف گیاه Helichrysumpallasii (Spreng.) Ledeb. در صنایع گوناگون این بررسی انجام شد. قبلا درمورد اسانس گل برگ و ریشه این گیاه در کشور تحقیقی انجام نشده است. مواد و روشها در این تحقیق هر یک از اندامهاي گل برگ و ریشه گیاه Helichrysum pallasii در اواخر تیرماه 39 از منطقه کوهستانی گاجره (00 متر) در استان تهران جمعآوري گردید. اندامها به تفکیک در دماي محیط خشک شدند. مقدار 80 گرم از هر اندام بهطور جداگانه توزین به قطعات کوچک خرد و براي اسانسگیري آماده گردید. استخراج اسانس با روش تقطیر با آب و طرح کلونجر بهمدت سه ساعت. Candida albicans. Saccharomyces cereviciae 80

صورت گرفت و میزان بازده اسانس اندامها محاسبه گردید. اسانسها در ظرف کوچک در دار ریخته شد و بهوسیله سولفات سدیم آب باقیمانده در اسانس جدا شد. ظروف محتوي اسانس تا زمان آنالیز بهوسیله دستگاهه اي GC وGCMS در یخچال و دم اي 4 درجه سانتیگراد نگهداري شدند. براي شناسایی ترکیبهاي اسانس از دستگاههاي گاز کروماتوگرافی (GC) و گازکروماتوگراف متصل شده به طیف سنج جرمی (GC/MS) استفاده شد. مشخصات دستگاههاي GC و :GCMS از دستگاه کروماتوگراف گازي مدل (Ultra) ThermoUFM Fast Model مجهز به ستون موي ینه Ph5 به طول 0 متر و قطر داخلی 0/ میل یمترو ض خامت 0/4 میکرومتر استفاده شد که سطح داخلی آن با فاز ساکن پوشیده شده بود. برنامه حرارتی ستون از 60 تا 80 درجه سانتیگراد با سرعت افزایش دماي 80 درجه سانتیگراد در دقیقه است. آشکارساز از نوع FID گاز حامل هلیومبا فشار ورودي 0/5 کیلوگرم بر سانتیمتر مربع دماي محفظه آشکارساز 90 درجه سانتیگراد و درجه حرارت محفظه تزریق 80 درجه سانتیگراد تنظیم گردید. از دستگاه کروماتوگراف گازي Varian 3400 متصل به طیف سنج جرمی Saturn II سیستم تلهیونی با انرژي یونیزاسیون 70 الکترون ولت ستون 5B (به طول 30 متر قطر داخلی 0/5 میلیمتر و ضخامت لایه فاز ساکن برابر 0/5 میکرون) استفاده شد. فشار گاز سر ستون 35 پوند بر اینچ مربع درجه حرارت 60 تا 50 درجه سانتیگراد با سرعت افزایش 3 درجه سانتیگراد در دقیقه درجه حرارت محفظه تزریق 60 درجه سانتیگراد و دماي ترانسفر لاین با سرعت 3/5 سانتیمتر بر ثانیه زمان اسکن برابر یک ثانیه و انرژي یونیزاسیون 70 الکترون ولت تنظیم شد و ناحیه جرمی از 40 تا amu 340 مورد اسکن قرار گرفت. شناسایی طیفها به کمک شاخصهاي بازداري آنها که با تزریق هیدروکربنهاي نرمال ) 5 C) 7 C تحت شرایط یکسان با تزریق اسانسها و توسط برنامه کامپیوتري و به زبان بیسیک محاسبه شده همچنین مقایسه آنها با منابع مختلف از جمله آدامز (995 (Adams, و با استفاده از طیفهاي جرمی ترکیبهاي استاندارد و اطلاعات موجود در کتابخانه دستگاه GCMS صورت پذیرفت. نتایج نتایج نشان میدهد که بازده اسانس گل (0/5 درصد) برگ (0/3 درص د) و ریشه 0/ درصد میباشد که بهترتیب 95/9 99/6 و 98/4 درصد از حجم اسانسها را به خود اختصاص میدهند. همانطور که در جدول مشاهده میشود بیشترین ترکیب در اسانس گل شامل: ايکاریوفیلن ( 8 درصد) و بتا بیسابولن (6/6 درصد) میباشد در حالی که در اسانس برگها: کاریوفیلن اکساید (4/ درصد) ژرانیال (0 در صد) و آلفاکورکومن (8 درصد) بیشترین ترکیبهاي تشکیلدهنده اسانس بودند. در اسانس ریشه نیز ترکیبات کاریوفیلن اکساید (/5 درصد) بتا بیسابولن (/ درصد) و تیمول (9/9 درصد) بیشترین میزان را به خود اختصاص دادند. ترکیبهاي اسانس این گیاه داراي 60 در صد سزکویی ترپنهاي اکسیژندار 35 درصد مونوترپنهاي اکسیژندار و 5 درصد استر میباشد. 70 درجه سانتیگراد تنظیم گردید. گاز حامل هلیوم 8

فصلنامه اکوفیتوشیمی گیاهان دارویی شماره پیاپی سال سوم شماره 4 زمستان 394/ صفحات : 7985 جدول : مقایسه مهمترین ترکیبهاي شیمیایی اسانس گل برگ و ریشه گیاه Ledeb. Helichrysum pallasi (Spreng.) اندیس بازداري درصد در گل درصد در برگ درصد در ریشه نام ترکیب شماره αpinene /3 940 3 sabinene pcymene 948 06 4 8 cineole /9 5 / 035 5 santolina alcohol 0 /5 / 039 6 linaloole 0 /4 00 7 nonanal /8 03 8 9 αcampholenal camphor 0 /9 0 /4 /8 7 45 0 pinocarveone 63 borneol 67 αterpineol / /5 /9 90 3 4 ndecanal neral /5 7 /8 05 4 5 geranial 0 /7 73 6 bornyl acetate /6 0 /5 86 7 thymol /9 4 /7 /5 9 8 αlongipinene /6 7 /6 5 / 35 9 0 αcopaene geranyl acetate /5 378 385 ecaryophyllene 6 /5 8 40 αtransbergamotene /7 3 / 438 3 αhimachalene /8 4 / /6 450 4 αhumulene /4 /6 5 /4 457 5 6 γ himachalone αcurcumene /9 8 /3 476 484 7 selinene 3 /5 4 486 8 αselinene 0 /9 494 9 himachalone /3 500 30 3 bisabolene gamma cadinene / 6 / 6 /6 0 /7 50 56 3 delta cadinene / 55 33 enerolidol /6 567 34 spathulenol 6 /3 6 /3 /4 578 35 caryophylene oxide /5 4 / 5 584 36 37 humulene oxide α eudesmol 3 /5 6 /7 3 /4 607 633 38 αmuurolene 7 /5 3 / /4 647 39 eudesmol 3 /8 /8 65 Total 98 /4 95 /9 99 /6 8

بحث نتایج این تحقیق نشان میدهد که مقدار ترکیب ايکاریوفیلن در اسانس گل 8 درصد و در ریشه 6/5 درصد است. در حالی که این ترکیب در برگ موجود نیست. تیمول در هر سه اندام گیاه مورد بررسی وجود دارد ولی درصد آن در ریشه بیشتر ( /9 درصد) میباشد. در گل تنها /5 درصد از این ترکیب و در برگ 4/7 درصد تیمول موجود میباشد. و ریشه است. مقدار کاریوفیلن اکساید بیش از همه در ریشه (/5 درصد) و بعد از آن در گل (5 درصد) و کمترین مقدار آن در برگ 4/ درصد میباشد. مقداربتا بیسابولن در ریشه (/ درصد) و تقریبا دوبرابر برگ و گل می باشد. در سایر مطالعات انجام شده تنوع کمیت و کیفیت اسانس در گونههاي مختلف جنس Helichrysum بررسی شده است. مهمترین ترکیب در گونه H.heldreichii اي کاریوفیلن (38/5 درصد) گزارش شده در حالیکه در گونه.H italicumsspmicrophyllum بیشترین ترکیب گاما است al.,000) (vassillios et در تحقیقی مشابه گونه Helichrysum arenarium در کشور لیتوانی مورد مقدار آلفا کورکومن در برگ (8 درصد) بیش از گل کورکومن ( 3/7 درصد) و بتا سلینن (7/ درصد) بررسی قرار گرفت و بیشترین ترکیب بتا کاریوفیلن و گاما کادینن بود (006.(Judzentiene, در گونه Helichrysum plicatum بیشترین ترکیب (37/9 درصد) مربوط به هگزا دکانوییک ) et Öztürk (al., 04 میباشد. ايکاریوفیلن و بتا المن در دو گونه Helichrysumstoechas ssp. Barrelieri و.H taenari بالاترین درصد را به خود اختصاص دادهاند Helichrysum اسانس سه گونه.(Chinou et al., 997) Helichrysum و dasyanthum, Helichrysum excisum petiolare بیشتر داراي مونوترپنهاي و 8 سیني ول آلفاپینن و پیسیمن میباشد (004 al.,.(lourens et نتایج ذکر شده نشان میدهد که در گونههاي H. arenarium Helichrysum stoechas ssp. Barrelieri و.H taenari مانند گونه مورد بررسی دو ترکیب ايکاریوفیلن و کاریوفیلن اکساید درصد بالاتري داشته و داراي خاصیت ضدمیکروبی و ضدقارچی میباشند 000) al.,.(czinner et گونههاي مختلف جنس Helichrysum بهعنوان نگهدارنده در مواد غذایی داروها و لوازم آرایشی و بهداشتی مورد استفاده قرار میگیرد ) et Bougatsos et al.,004; Magiatiset.(al., 00 تیمول یک مونوترپن داراي حلقه فنولی از دیگر ترکیبهاي با ارزش گونه Helichrysum pallasii است که بهعنوان ضدعفونیکننده موضعی آنتیاکسیدان قارچکش و کرمکش در رفع ناراحتیهاي معده و روده تهیه کرم خمیر دندان محلولهاي دهان شویه لوسیون و پمادها استفاده میشود (996 al.,.(mirza et ماده بتا بیسابولن و ايکاریوفیلن به مقدار بیشتر در ریشه گونه H. pallasii موجود است که بهعنوان افزودنی جهت معطر کردن مواد غذایی به کار میرود ) al., Sköld et al., 993 (006; Chung et و از آن بهعنوان ضدالتهاب ضدقارچ استفاده میشود ) et Ghelardini.(al., 00 لذا با توجه به نتایج این تحقیق و بررسی یافتههاي دیگران اهمیت دارویی این گیاه به عنوان ضدالتهاب آنتیاکسیدان و ضد عفونی کننده مورد توجه باشد. نتیجهگیري نهایی در این تحقیق بررسی و مقایسه ترکیبهاي شیمیایی اسانس گل برگ و ریشه Helichrysum Ledeb. pallasii (Spreng.) براي نخستین بار در ایران انجام شده است. نتایج نشان میدهد گیاه در 83

فصلنامه اکوفیتوشیمی گیاهان دارویی شماره پیاپی سال سوم شماره 4 زمستان 394/ صفحات : 7985 8. Davoodimoghadam, H., Mohamadisani, A. and Mehraban, M. 04. Study of Antifungal activity of Helichrysum arenarium essential oil on growth of Candida albicans and Saccharomyces cereviciae Journal of Microbial World, 6(): 6373 9. Formisano, C., Mignola, E., Rigano, D., Senatore, F., Arnold, NA., Bruno, M. and Rosselli, S. 009. Constituents of leaves and flowers essential oils of Helichrysum pallasii (Spreng.) Ledeb. Growing wild in Lebanon. J. Med. Food, ():037. 0. Ghahraman, 996. Flora Iran. Pub Research Institute of forest and Rangelands, No. 680.. Ghelardini, C., Galeotti, N., Cesaremannelli, L., Dimazzanti, G., and Bartolini, A. 00. Local anaesthetic activity of βcaryophyllene. Farmaco, 56 (5 7): 387 389.. Judzentiene, A. 006. Chemical Composition of the Essential Oils of Wild Helichrysum arenarium (L.) with Differently Colored Inflorescences from Eastern Lithuania. Journal of Essential Oil Research,8 ():8083 3. Lourens, AC., Reddy, D., Başer, KH., Viljoen, AM., and Van Vuuren, SF. 004. In vitro biological activity and essential oil composition of four indigenous South African Helichrysum species. J. Ethnopharmacol, 95( 3):538. 4. Magiatis, P., Skaltsounis, A.L., Chinou, I. and Haroutouan, S. 00. Chemical composition and in vitro antimicrobi al activity of the essential oils of three Greek Achillea species. Z. Naturforsch, 57(c): 87 90. 5. Mirza, M., Sefidkon, F. and Ahmadi, L. 996. Natural essential oils extraction, qualitative and quantitative identification and applications pub, Research institute of forest and rangelands, 6: 05 p. 6. Öztürk, B., Özek, G., Özek, T., Hüsnü, K. and Baser, C. 04. Chemical Diversity in Volatiles of Helichrysum plicatum DC. Subspecies in Turkey Rec. Nat. Prod, 8(4): 373384 7. Rechinger, K. 993. Flora Iranica Compositae (4), Inoleae, 45:65. 84 اندامهاي مختلف داراي ايکاریوفیلن کاریوفیلن اکساید بتا بیسابولن و تیمول میباشد. هرکدام از اندامها به فراخور ترکیبهایی که دارند میتوانند بهعن وان آنت یاکس یدان ضدمیکروب ض دقارچ ضدباکتري و بهعنوان نگهدارنده در مواد غذایی و داروها مورد استفاده قرار بگیرند. References. Adams R.P. 995. Identification of essential oil components by gas chromatography and mass spectroscopy, Allured Publishing Crop., Carol Stream, USA,350p.. Albayrak, S., Aksoy, A., Sagdic, O. and Hamzaoglu, E. 00. Compositions, antioxidant and antimicrobial activities of Helichrysum (Asteraceae) species collected from Turkey. Food Chem, 9: 4. 3. Aslan, M., Katircioglu, H., Orhan, I., Atici, T. and Sezik, E. 006. Screening of antibacterial, antifungal and antiviral properties of the selected Turkish Helichrysumspecies. Planta Med,7: 997997 4. Aslan, M., Katircioglu, H., Orhan, I., Atici, T. and Sezik, E. 007. Antibacterial potential of the capitula of eight Anatolian helichrysum species. Turkish J. Pharm Sci., 4: 777 5. Bougatsos, C., Ngassapa, O., Runyoro, DK., Chinou, IB. 004.Chemical composition and in vitro antimicrobial activity of the essential oils of two Helichrysum species from Tanzania. Z Naturforsch C, 59(56): 3687. 6. Chinou, i., Roussis, V. and Perdetzoglou, D. 997. Chemical and Antibacterial Studies of two Helichrysum Species Planta Medica. 63: 8 83. 7. Czinner, E., Hagymasi, K., Blazovics, A., Kery, A., Szoke, E., Lemberkovics, E. 000 In vitro antioxidant properties of Helichrysum arenarium (L.) Moench Journal of Ethnopharmacology, 73: 437 443.

8. Sköld, M., Karlberg, A., Matura, M. and Börje, A. 006. The fragrance chemical βcaryophyllene air oxidation and skin sensitization, Food and Chemical Toxicology, 44 (4): 538 545. 9. Sawilska, A.K., and Mielcarek, S. 009. The content of flavonoids and polyphenolic acids in inflorescences of Sandy Everlasting Helichrysum arenarium (L.) Moenchfrom natural stands and plantations. Herba. Pol. J., 55:86. 0. Torabbeigi, M., Abroomand, P., and Aghaeimeibodi, A.Z. 0. Chemical Composition of Essential Oils of Aerial Parts of Helichrysumaucheri from Iran. Analytical Chemistry Letters, (5,6): 393 396.. Vassilios, R., Tsoukatou, M., Petrakis, V., Chinou, I., Skoula, M., and Harborne, JB. 000.Volatile constituents of four Helichrysum species growing in GreeceBiochemical Systematics and Ecology, 8(8):6375. Yong, F., Aisa, H.A., Mukhamatkhanova, R.F., Shamyanov, I.D., and Levkovich, M.G. 0. New flavanone and other constituents of Helichrysum arenarium indigenous to china. Chem Nat Compd, 46: 87875. 85