Αναζήτηση επιστημονικών δημοσιεύσεων μέσω διαδικτύου

ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΩΝ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΩΝ ΜΕΣΩ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟΥ Σκοπός της άσκησης: γνωριμία και χρήση των περιοδικών δημοσίευσης επιστημονικών εργασιών. Ανεύρεση ενός επιστημονικού άρθρου. Μελέτη της δομής και σύνταξης μιας δημοσίευσης. Διάφοροι τύποι επιστημονικών δημοσιεύσεων. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το σκεπτικό που ακολουθεί ένας επιστήμονας στην ερευνητική του πορεία είναι να θέτει ένα πρόβλημα (Υπόθεση) και με βάση την προτεινόμενη απάντηση σ αυτό να καταστρώνει τα πειράματά του, να τα εκτελεί και στη συνέχεια να ερμηνεύει τα αποτελέσματά του. Η διατήρηση και η δημοσίευση νέων δεδομένων γίνεται κυρίως με τα περιοδικά που δημοσιεύουν επιστημονικά ευρήματα. Η αξία της βιβλιογραφίας ως πηγή πληροφοριών είναι ουσιώδης, τόσο στην ενημέρωση των νέων επιστημόνων, όσο και στην πληροφόρηση των ερευνητών για τις έρευνες που προηγήθηκαν. Οι πληροφορίες που δημοσιεύονται κάθε χρόνο είναι εξαιρετικά πολλές. Το 2007 δημοσιεύτηκαν 4.095.685 εργασίες σχετικές με Βιολογία, Χημεία, Ιατρική και Φαρμακευτική. Είναι προφανές ότι δεν είναι εύκολο να παρακολουθήσει κανείς όλο αυτό τον όγκο πληροφοριών, ούτε να συλλέξει όλες τις πληροφορίες για ένα θέμα. ΒΙΟΛΟΓΙΚΑ ΠΕΡΙΟΔΙΚΑ Ο όρος επιστημονικό περιοδικό έχει την έννοια της περιοδικής δημοσίευσης των αξιολογότερων επιστημονικών ευρημάτων των ερευνητών. Τα άρθρα και οι εργασίες που στέλνονται σε ένα περιοδικό μελετώνται και αξιολογούνται πριν δημοσιευτούν, από μερικούς ανώνυμους ερευνητές-κριτές που είναι σχετικοί με το αντικείμενο της έρευνας. Έτσι, μπορεί κάποιες εργασίες να απορριφθούν ως αδόκιμες. Η βαρύτητα ενός περιοδικού προσδιορίζεται από το συντελεστή απήχησης, impact 109

factor (IF), ως περιοδικό του οποίου οι δημοσιευμένες εργασίες σ αυτό έχουν χρησιμοποιηθεί ως υπόβαθρο για την δημοσίευση άλλων επιστημονικών εργασιών. Σε κάθε επιστημονικό πεδίο υπάρχουν περιοδικά με IF πάνω από 2,00 ή και 5,00, καθώς και άλλα μικρότερων απαιτήσεων με IF μικρότερο από 1,00. Κάθε αρχάριος σε ένα τομέα γρήγορα ενημερώνεται για τις διάφορες κατηγορίες περιοδικών. Μεταξύ αυτών που θεωρούνται ιδιαίτερα αξιόλογα περιοδικά στη Βιολογία συγκαταλέγονται τα: American Journal of Botany, Annals of Botany, Biochemica et Biophysica Acta, Canadian Journal of Zoology, Cell, Developmental Biology, Endocrinology, European Journal of Biochemistry, Evolution, Genetics, Journal of Virology, Journal of Heredity, Journal of Insect Physiology, Journal of Molecular Biology, Journal of Zoology, Nature, New Phytologist, Nordic Journal of Botany, Plant Physiology, Plant Systematic and Evolution, Planta, Physiologia Plantarum, Περιοδικά της Public Library of Science (π.χ. PLoS Biology, PLoS Genetics, PLoS Pathogens), Proceedings of the National Academy of Sciences USA (PNAS), Science. ΤΥΠΟΙ ΔΗΜΟΣΙΕΥΜΑΤΩΝ ΣΕ ΠΕΡΙΟΔΙΚΑ Όταν πρωτοασχοληθεί κανείς με την επιστημονική βιβλιογραφία, εντυπωσιάζεται από την ποικιλία των τρόπων με τους οποίους καταχωρούνται οι πληροφορίες. Αυτό μερικές φορές οφείλεται στις ιδιαιτερότητες των περιοδικών, αλλά γενικά πηγάζει από το γεγονός ότι οι επιστήμονες κάνουν τις ανακοινώσεις τους με διάφορους τρόπους. Σε μερικές περιπτώσεις, Notes ή Case Reports, μόνο ένα μέρος του προβλήματος έχει μελετηθεί και φαίνεται να χρειάζονται και άλλες εργασίες για να βοηθήσουν ουσιαστικά όσους ασχολούνται με το ίδιο θέμα. Σε μια πιο ουσιαστική προσέγγιση ενός προβλήματος, δημοσιεύεται ένα Original Research Paper. Γενικά αυτού του είδους οι αναφορές είναι κατάλληλο υλικό για παρατηρήσεις ευρύτερης σημασίας. Όταν ορισμένα συμπεράσματα ενός ερευνητή ή ομάδας ερευνητών συζητηθούν από άλλα άτομα ή ομάδες, αυτό συνήθως γίνεται με δημοσίευση ενός Letter. Σε αυτό γίνονται γενικότερες παρατηρήσεις ή συχνά παρουσιάζονται και διαφορετικά συμπεράσματα. Η αρχική ομάδα έχει βέβαια την δυνατότητα να απαντήσει. Συμπερασματικά οι επιστημονικές γνώσεις έχουν σαν αποτέλεσμα να απαντώνται αμφισβητούμενα σημεία 110

μιας υπόθεσης ή θεωρίας. Η εκδοτική επιτροπή μερικών περιοδικών ζητά κατά διαστήματα από γνωστούς επιστήμονες να συγγράψουν άρθρα που είναι γνωστά σαν Review Articles. Τα άρθρα αυτά, αποτελούν εμπεριστατωμένες ανασκοπήσεις αποτελεσμάτων άλλων επιστημόνων που προσπαθούν να προσεγγίσουν ένα πρόβλημα γενικότερου ενδιαφέροντος. Αυτά τα άρθρα είναι ιδιαίτερα χρήσιμα στους νέους ερευνητές και επιστήμονες γιατί τους δίνουν τη δυνατότητα να έχουν μια σύντομη και συγκροτημένη περίληψη πολλών εργασιών, αρκετές από τις οποίες είναι δύσκολο να αποκτηθούν. Μορφή και διάταξη ενός τυπικού άρθρου Στην πρώτη σελίδα ενός τυπικού επιστημονικού άρθρου εμφανίζεται ο τίτλος του περιοδικού, η χρονιά δημοσίευσης, το τεύχος και οι σελίδες που καταλαμβάνει, καθώς και τα ονόματα των ερευνητών που συμμετείχαν στη συγκεκριμένη μελέτη. Στην πρώτη σελίδα παρουσιάζεται επίσης και η Περίληψη (Abstract ή Summary) της εργασίας. Στη συνέχεια γίνεται μια Εισαγωγή (Introduction) στην οποία ο συγγραφέας κάνει μια σύντομη αναδρομή σε δεδομένα από προηγούμενες μελέτες που οδήγησαν ή προώθησαν την έρευνά του και παραθέτει τα πλήρη στοιχεία των εργασιών (αναφορές) που χρησιμοποίησε. Η επόμενη ενότητα μιας επιστημονικής εργασίας είναι τα Υλικά και Μέθοδοι (Materials and Methods), όπου περιγράφονται οι συσκευές, τα αντιδραστήρια και οι μέθοδοι που χρησιμοποιήθηκαν για να εκτελεσθούν τα πειράματα. Αυτό το τμήμα δίνει τη δυνατότητα στον αναγνώστη να χρησιμοποιήσει τις ίδιες μεθόδους για περαιτέρω χρήση ή και επαλήθευση των πειραμάτων του συγγραφέα. (Πάντως όταν ένα σύνολο πειραμάτων δεν είναι καλά τεκμηριωμένο ή αμφισβητείται, επιπλέον δε δεν μπορεί να επαναληφθεί από άλλους ερευνητές, δεν θεωρείται αξιόπιστο σαν αντικείμενο). Στη συνέχεια παραθέτονται σε ξεχωριστό κεφάλαιο τα Αποτελέσματα (Results) των πειραμάτων με μερικά σχόλια, ενώ η κριτική και η σημασία των συγκεκριμένων αποτελεσμάτων με την έννοια της υποστήριξης ή της απόρριψης μιας υπόθεσης ή θεωρίας αποτελεί ειδική ενότητα, τη Συζήτηση (Discussion), όπου στο τέλος της συνοψίζονται τα Συμπεράσματα (Conclusions) στα οποία κατέληξε η ερευνητική ομάδα. Η εργασία καταλήγει με την ενότητα Βιβλιογραφία (References) 111

στο τέλος του άρθρου και επιτρέπει στους αναγνώστες να ανατρέξουν στις πηγές που αναφέρονται σε αυτήν. ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ Το διαδίκτυο είναι πλέον ο κύριος τρόπος αναζήτησης δεδομένων. Το σύνολο των πληροφοριών κάθε Τράπεζας Δεδομένων είναι ομαδοποιημένο σε επιμέρους ομάδες (θέματα Χημείας, Ιατρικής κλπ). Κάθε πρωτότυπη εργασία μπορεί να επιλεχθεί χρησιμοποιώντας λέξεις-κλειδιά (keywords), ονόματα συγγραφέων, περιοχή ερευνητικού ενδιαφέροντος κλπ. Εάν λοιπόν κάποιος θέλει να βρει πόσες και ποιες εργασίες έχουν γίνει από κάποιον ερευνητή ή πόσες αφορούν ένα συγκεκριμένο πεδίο έρευνας, είτε γενικό (κυτταροφαγία) είτε πιο ειδικό (ρόλος των οξειδωτικών μορίων στην κυτταροφαγία), δεν έχει παρά να ακολουθήσει μια συγκεκριμένη πορεία αναζήτησης ενός συνόλου πληροφοριών ή της τομής διαφόρων τέτοιων συνόλων. Όταν εντοπίζεται μια εργασία που ενδιαφέρει, ο ερευνητής κατεβάζει (download) ολόκληρο το άρθρο. Εάν η πανεπιστημιακή βιβλιοθήκη δεν έχει πληρώσει συνδρομή στο περιοδικό αυτό, ο ενδιαφερόμενος μπορεί να επικοινωνήσει με το συγγραφέα (corresponding author) ζητώντας να του στείλει ένα ανάτυπο της εργασίας, ακόμα και σε ηλεκτρονική μορφή. ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΑΣΚΗΣΗ Στην άσκηση αυτή θα χρησιμοποιηθεί ο δικτυακός τόπος (site) της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ιατρικής και των Εθνικών Ινστιτούτων Υγείας των Ηνωμένων Πολιτειών http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed. Ο τόπος (PubMed) αυτός περιέχει όλα τα εργαλεία για την αναζήτηση διαφόρων πρωτότυπων εργασιών που έχουν δημοσιευτεί σε έγκυρα επιστημονικά περιοδικά, που αφορούν τον τομέα υγείας (Βιολογία, Ιατρική, Φαρμακευτική, Χημεία), από όλο τον κόσμο. Ξεκινάμε πληκτρολογώντας τη λέξη κλειδί που μας ενδιαφέρει στην γραμμή αναζήτησης, έστω membrane lipids, και πατάμε Enter. Βλέπουμε ότι έχουν δημοσιευτεί 265.071 εργασίες όλα τα χρόνια. 112

Φυσικά είναι λίγο δύσκολο να διαβάσουμε όλες αυτές τις εργασίες, οι οποίες όμως δεν μας ενδιαφέρουν όλες, γιατί εμείς στο εργαστήριο μας θα ασχοληθούμε με εκείνες τις περιπτώσεις μεμβρανικών λιπιδίων που σχετίζονται με δυσλειτουργία της μεμβράνης. Για το λόγο αυτό πληκτρολογούμε και τη λέξη disorder στη γραμμή αναζήτησης. Παρατηρούμε ότι ο αριθμός των εργασιών που μας ενδιαφέρουν μειώθηκε σε ποσοστό 1% όλων των εργασιών δηλαδή στις 3.723, που είναι επίσης πολλές. Εμείς όμως ενδιαφερόμαστε για μεμβρανικά λιπίδια που σχετίζονται με καρδιακή δυσλειτουργία. Για το λόγο αυτό προσθέτουμε και τη λέξη cardiology στη γραμμή αναζήτησης. Όπως βλέπουμε και παρακάτω οι εργασίες μειώνονται στις 4. 114

Από άποψη μελέτης τα πράγματα ήρθαν πάρα πολύ βολικά γιατί οι 2 από τις 4 εργασίες είναι άρθρα ανασκόπησης (κάποιοι διάβασαν για μας 80-100 εργασίες και μας τις παρουσιάζουν ως μια ενότητα) και οι άλλες 2 είναι γραμμένες στην Ισπανική γλώσσα και φυσικά δεν χρειάζεται να τις διαβάσουμε γιατί δεν ξέρουμε Ισπανικά. Για να έχουμε μια πρώτη ιδέα για το περιεχόμενο της εργασίας Νο 1 κάνουμε κλικ στο εικονίδιο-φύλλο που βρίσκεται στα αριστερά της και εμφανίζονται στη οθόνη τα στοιχεία που χαρακτηρίζουν την εργασία αυτή Περιοδικό, έτος δημοσίευσης, τεύχος, τόμος, σελίδες Τίτλος Συγγραφέας Περίληψη 115

Εάν το Πανεπιστήμιο είναι συνδρομητής του περιοδικού αυτού, επιλέγοντας το εικονίδιο FULL-TEXT ARTICLE στη οθόνη δεξιά από τον τίτλο του περιοδικού, μπορούμε να κατεβάσουμε και να αποθηκεύσουμε το άρθρο. 116