ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ Αθήνα 11-6 -08 ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΤΤΙΚΗΣ ΑΠ: ΗΜΕΡΙΔΑ ΤΕΕ 25 ΙΟΥΝΙΟΥ 2008 : «Η Κοινωνία τ ΕΝΙΑΙΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ανακύκλωσης- Παρόν και προοπτικές στην Ελλάδα ΔΗΜΩΝ ΚΑΙ ΚΟΙΝΟΤΗΤΩΝ ΝΟΜΟΥ ΑΤΤΙΚΗΣ Σ Χ Ε Δ Ι Ο Ο Μ Ι Λ Ι Α Σ Π Ρ Ο Ε Δ Ρ Ο Υ Έδρα: Άντερσεν 6, 11525, Αθήνα Τηλ.210-67 01 001 fax: 210-67 49 178 Διεύθυνση Eπ. Στ. Απ.& Δ. Ε.Α. Τηλ: 210-67 01 401 Πληροφορίες: Email: ksyp@esdkna.gr ΘΕΜΑ Δημοτικά Προγράμματα Ανακύκλωσης Στερεών Αποβλήτων: Ανάγκη Για Ολοκληρωμένες Λύσεις, ανάπτυξη με μοχλό την πρωτοβουλία των Δημοτών. Φίλες και φίλοι Η συζήτησή μας, για να είναι χρήσιμη,θα πρέπει να μην αναλωθεί σε γενικές επισημάνσεις για την επείγουσα ανάγκη αύξησης των ποσοστών ανακύκλωσης των στερεών αποβλήτων. Αυτή τη θέση η Τοπική Αυτοδιοίκηση διακηρύσσει εδώ και είκοσι έτη, ενώ στην πράξη, παρά τα πολλά και σημαντικά που έχουν γίνει, βαδίζει ακόμη με βραδύ ρυθμό. Η συζήτησή μας Θα πρέπει να αγγίξει τις πρακτικές πλευρές, να ψηλαφήσει τα προβλήματα, να αναγνωρίσει τα εμπόδια και να υποδείξει εφικτές λύσεις. Η Τοπική Αυτοδιοίκηση με τα θεσμοθετημένα όργανά της είναι αρμόδια για την ανάπτυξη και καθιέρωση της ανακύκλωσης των απορριμμάτων στην καθημερινή ζωή των δημοτών. Η συνταγματική αρχή που αναγνωρίζει την αποκλειστική της αρμοδιότητα στα «του οίκου της» διέπει, πρέπει να διέπει και όλα τα περί ανακύκλωσης νομοθετήματα και προγράμματα. Διευκρινίζω στο σημείο αυτό ότι η ανακύκλωση των απορριμμάτων με την αυστηρή έννοια της ανάκτησης υλικών με διαλογή στην πηγή και επιστροφής τους στην ίδια ή παραπλήσια παραγωγική αλυσίδα, είναι από τις στρατηγικές προτεραιότητες της σύγχρονης, ευρωπαϊκής κοινοτικής θεώρησης για τη βιώσιμη περιβαλλοντικά διαχείριση των στερεών αποβλήτων. Έπεται η αξιοποίηση δηλαδή η παραγωγή δευτερογενών εμπορευμάτων ή ενέργειας από τα διαχωρισμένα απορριμματικά κλάσματα. Η ανακύκλωση και η αξιοποίηση συμβαδίζουν και επιτυγχάνονται με την επεξεργασία των στερεών αποβλήτων που πρέπει υποχρεωτικά να προηγείται της τελικής διάθεσής των υπολειμμάτων με υγειονομική ταφή ή άλλη μέθοδο. Όταν διαλέγουμε απόβλητα
2 συσκευασίας στο σπίτι κάνουμε ανακύκλωση. Όταν παράγουμε εναλλακτικό στερεό καύσιμο από διαχωρισμένα απορρίμματα στο εργοστάσιο μηχανικής ανακύκλωσης, με την προϋπόθεση ότι το καύσιμο γίνεται με τη σειρά του εμπόρευμα και χρησιμοποιείται σε βιομηχανικές μονάδες, κάνουμε αξιοποίηση των απορριμμάτων. Όταν παράγουμε κόμποστ από διαχωρισμένο οργανικό κλάσμα των απορριμμάτων κάνουμε ανακύκλωση οργανικών. Προηγούνται στρατηγικά και υποχρεωτικά η ανακύκλωση και η αξιοποίηση. Η υγειονομική ταφή και η θερμική καταστροφή (με παραγωγή ενέργειας) των σύμμεικτων απορριμμάτων είναι το τελευταίο αναγκαίο βήμα για τα υπολείμματα. Αυτή είναι μια πρακτική εικόνα της σύγχρονης ιεράρχησης στόχων και μεθόδων διαχείρισης των στερεών αποβλήτων. Η σημερινή εικόνα των προγραμμάτων διαλογής στην πηγή (για να περιορίσουμε τη συζήτησή μας στην ανακύκλωση με διαλογή στην πηγή ) συσκευασιών και άλλων προϊόντων, που υλοποιούν τις επιταγές του Ν.2939/01 δεν πρέπει να μας ικανοποιεί. Οι αριθμοί και οι επιδόσεις που εμφανίζονται στις ετήσιες εκθέσεις του Συλλογικού Συστήματος Συσκευασιών θα πρέπει να εξεταστούν με γνώμονα τα πραγματικά φορτία των υλικών συσκευασίας στα δημοτικά απορρίμματα της Αττικής ή της Χώρας και το πραγματοποιηθέν αντίστοιχο ποσοστό ανακύκλωσης σε σύγκριση με τους στόχους για το 2007. Δεν ωφελεί ο συμψηφισμός με την ανακύκλωση που επιτυγχάνεται απ ευθείας από τα υπολείμματα της παραγωγής πχ χάρτινης συσκευασίας μέσω των εμπόρων παλαιοχάρτου. Τα ποσοστά αυτά, αν και χρήσιμα για το συνολικό αποτέλεσμα, δεν αφορούν τη δημοτική ανακύκλωση, στην οποία καθυστερούμε σημαντικά. Πρώτον φαίνεται ότι είναι υποτονική η συμμετοχή της Τοπικής Αυτοδιοίκησης στο Συλλογικό Σύστημα Εναλλακτικής Διαχείρισης Συσκευασιών, το οποίο πρέπει να διαχειρίζεται το μεγαλύτερο συγκριτικά τμήμα των στερεών αποβλήτων. Η συμμετοχή με μεγάλο ποσοστό στο μετοχικό κεφάλαιο της εταιρείας και η εκπροσώπηση της ΚΕΔΚΕ στη Διοίκηση δεν αρκούν. Η κοινή γνώμη φρονεί ότι στα ζητήματα της ανακύκλωσης δεν αποφασίζει κυρίαρχα, ως όφειλε, η Τοπική Αυτοδιοίκηση, ότι για τα θέματα της ανακύκλωσης αποφασίζει ο καθ όλα σεβαστός, ιδιωτικός τομέας. Υπενθυμίζω στο σημείο αυτό ότι ο ΕΣΔΚΝΑ σε συνεργασία με άλλους φορείς της Τοπικής Αυτοδιοίκησης είχε το 2003 υποβάλει φάκελο συλλογικού συστήματος εναλλακτικής διαχείρισης της συσκευασίας ο οποίος δεν εγκρίθηκε και προτιμήθηκε η συμμετοχή της ΚΕΔΚΕ στο σύστημα των παραγωγών. Ελπίζουμε ότι η συμμετοχή ενός μέλους της Διοίκησης του ΕΣΔΚΝΑ στη διοίκηση του Συλλογικού Συστήματος που πρόσφατα αποφασίστηκε, θα συμβάλλει σε καλύτερα αποτελέσματα για την Τοπική Αυτοδιοίκηση. Δεύτερον, στην Αττική αλλά και ευρύτερα έχουμε πολλούς (αλλά λιγότερους από τις απαιτήσεις) κάδους ανακύκλωσης συσκευασιών αλλά δεν έχουμε αρκετά κέντρα διαλογής ικανά να παραλάβουν, να διαχωρίσουν, να αποθηκεύουν και να εμπορεύονται τα ανακυκλώσιμα υλικά. Έχουμε κάδους αλλά υπολειτουργούν ανησυχητικά, λόγω υποχρηματοδότησης, τα προγράμματα συλλογής και μεταφοράς των υλικών στα λιγοστά και ανεπαρκή κέντρα ανάκτησης και διαλογής (ΚΔΑΥ) που λειτουργούν. Έχουμε πολλούς πολίτες πρόθυμους να συμμετάσχουν στα προγράμματα αλλά έχουμε και πολλούς αδιάφορους ή ανενημέρωτους. Ακόμη η συλλογή των ανακυκλώσιμων φαντάζει στα μάτια
3 των δημοτών ως ένας πτωχός συγγενής της Υπηρεσίας Καθαριότητας του Δήμου, με αραιά δρομολόγια και υπερχειλισμένους συνήθως κάδους. Τονίζουμε ότι είναι άμεση ανάγκη να κατασκευαστούν και να λειτουργήσουν τα 3 σύγχρονα Κέντρα Διαλογής και Ανάκτησης Υλικών που προβλέπει ρητά το εγκεκριμένο Περιφερειακό Σχέδιο Διαχείρισης Απορριμμάτων (ΠΕΣΔΑ Μάρτιος 2006) Αττικής. Ένα ΚΔΑΥ στη Δυτική Αττική ετήσιας απόδοσης/υποδοχής 75.000 τόνων και δύο ΚΔΑΥ Ανατολικής Αττικής ετήσιας απόδοσης / υποδοχής 145.000 τόνων. Ίσως πρέπει να αυξήσουμε τη δυναμικότητα του ΚΔΑΥ Δυτικής Αττικής ώστε να μπορεί να παραλάβει τον όγκο των ανακυκλώσιμων υλικών. Θα πρέπει να συμπεριλάβουμε στο Σχέδιο τα ιδιωτικά κέντρα του Ασπροπύργου και της Ελευσίνας που πρόκειται άμεσα να λειτουργήσουν ώστε να προσαρμόσουμε ανάλογα τη συνολική δυναμικότητα των ΚΔΑΥ της Αττικής. Χωρίς επαρκή κέντρα υποδοχής, διαλογής και ανάκτησης, τα δίκτυα κάδων μένουν στον αέρα. Η εμπειρία έχει δείξει ότι στη δεκαετία που διανύουμε, τουλάχιστον, Τα δημοτικά προγράμματα διαλογής στην πηγή έως σήμερα, με τις συμβάσεις που έχουν συνάψει οι δήμοι με το Συλλογικό Σύστημα, υποχρηματοδοτούνται. Το εγκεκριμένο Συλλογικό Σύστημα Εναλλακτικής Διαχείρισης Αποβλήτων Συσκευασίας δεν καλύπτει τα μεγάλα λειτουργικά έξοδα (αμοιβές προσωπικού, συντήρηση /επισκευές αυτοκινήτων, στάθμευση, καύσιμα, λιπαντικά, ασφάλιστρα, πιο συχνή ενημέρωση του κοινού, επισκευές και αντικαταστάσεις ή πυκνώσεις κάδων ) που ανέρχονται σε τουλάχιστον 100 /τόνο. Ας μη μας διαφεύγει ότι το λειτουργικό κόστος διατηρείται υψηλό καθόσον τα φορτηγά της ανακύκλωσης πρέπει να επισκέπτονται με απόλυτη συνέπεια και τάξη, μια ή δύο φορές την εβδομάδα τα σημεία με τους κάδους ανακύκλωσης, ανεξάρτητα από το βαθμό πληρότητας των κάδων, για προφανείς λόγους περιφρούρησης μιας ευπρεπούς εικόνας του προγράμματος, σημαντικής παραμέτρου για τη συμμετοχή των δημοτών. Όσο αυτό το σημαντικό κόστος επιβαρύνει τους προϋπολογισμούς των δήμων δεν μπορεί να επεκταθεί και λειτουργήσει το δίκτυο της ανακύκλωσης. Αποτέλεσμα είναι οι συχνότατα υπερχειλισμένοι κάδοι που οδηγούν στο αντίθετο από το επιθυμητό αποτέλεσμα. Στη μειωμένη συμμετοχή του κοινού. Η ετήσια χρηματοδότηση των δήμων με ολόκληρο το ποσόν των λειτουργικών τους εξόδων, με βάση εφικτά σενάρια συλλογής φορτίων ανακυκλώσιμων υλικών συσκευασίας είναι αναγκαία για να προχωρήσουμε. Ας εστιάσουμε την προσοχή μας στο γεγονός ότι η διαλογή στην πηγή είναι πρώτα απ όλα υπόθεση πρωτοβουλίας και συνειδητής συμμετοχής του δημότη, των νέων,των παιδιών, με πρώτο βήμα την εργασία του διαχωρισμού των υλικών στο σπίτι, στο νοικοκυριό. Για να επιτευχθεί η συμμετοχή θα πρέπει να τηρούνται απαρέγκλιτα ορισμένες προϋποθέσεις. Να είναι ο τοπικός φορέας ανακύκλωσης, ο Δήμος, σε συνεχή επικοινωνία με το κοινό. Να οργανώνονται δράσεις σε τοπικό επίπεδο, με αποδέκτη κυρίως τα παιδιά και τους νέους, γύρω από τη συμμετοχή στην ανακύκλωση. Να ανατροφοδοτείται τακτικά η ενημέρωση επί των αποτελεσμάτων της ανακύκλωσης για το περιβάλλον, για την καθαριότητα της πόλης, για τη μείωση των χωματερών, για την εξοικονόμηση πόρων, για τη δημιουργία θέσεων εργασίας. Η ενημέρωση και ευαισθητοποίηση των δημοτών πρέπει να είναι υπόθεση των δημοτικών υπηρεσιών περιβάλλοντος και ανακύκλωσης και όχι τυπική υποχρέωση του κεντρικού Συλλογικού Συστήματος. Μόνο ο Δήμος με τους
4 εργαζόμενους και τους αιρετούς άρχοντες μπορεί να διατηρεί τη ζωντανή ανθρώπινη επαφή με τους δημότες και να συμβάλει πραγματικά στην περιβαλλοντική τους ευαισθητοποίηση. Η δραστηριότητα αυτή έχει κόστος το οποίο επιβαρύνει το κόστος συλλογής των υλικών. Η συμμετοχή των δημοτών αναμένεται να αυξηθεί αν γίνουν ορατά και πιο εύληπτα αποτελέσματα. Πχ η μείωση της εισφοράς των δήμων που αυξάνουν τα βεβαιωμένα ποσοστά ανακύκλωσης με διαλογή στην πηγή, εφόσον τηρούνται όλα τα παραπάνω, είναι ένα τέτοιο βήμα που εξετάζει ο ΕΣΔΚΝΑ στο πλαίσιο της αναδιάρθρωσης του τρόπου υπολογισμού των εισφορών των δήμων με ανά τόνο χρέωση. Η συμμετοχή των δημοτών είναι ακόμη μικρή στα προγράμματα διαλογής στην πηγή. Οι κάδοι ανακύκλωσης περιέχουν κατά μέσο όρο 20-25% ξένα προς το στόχο υλικά τα οποία στο κέντρο ανακύκλωσης απορρίπτονται στα υπόλοιπα καίτοι περιέχουν πολλά χρήσιμα υλικά. Στο μεταξύ παράγονται στην Αττική περίπου 6000 τόνοι στερεών αποβλήτων ανά ημέρα και η ποσότητα αυτή αυξάνεται. Τι πρέπει να γίνει σήμερα; Να αφιερώσουμε όλες τις προσπάθειες και τους πόρους μόνο στη διαλογή στην πηγή αποκλείοντας κάθε μέθοδο αξιοποίησης των απορριμμάτων; Περιμένοντας να φθάσουμε πχ σε ποσοστό συμμετοχής 80% και ποσοστό καθαρότητας υλικών 90%; Και ως τότε ΧΥΤΑ για όλα τα υπόλοιπα; Ο ΕΣΔΚΝΑ υποστηρίζει ότι παράλληλα με τη δημιουργία των επαρκών ΚΔΑΥ και την αναπτυσσόμενη διαλογή στην πηγή θα πρέπει να θέσουμε σε λειτουργία νέες μονάδες μηχανικής και βιολογικής επεξεργασίας και αξιοποίησης των απορριμμάτων, προδιαλεγμένων ή σύμμεικτων. Ώστε τα απορρίμματα, σε μεγάλο αθροιστικά ποσοστό, όπως προβλέπουν οι στόχοι της Οδηγίας 99/31/ΕΚ, να γίνονται αντικείμενο επεξεργασίας προς αξιοποίηση πριν διατεθούν ως υπολείμματα στο ΧΥΤΑ/ΧΥΤΥ. Στο πρόγραμμα του ΕΣΔΚΝΑ έχουν ενταχθεί, εγκριθεί και βαίνουν προς δημοπράτηση εκτός από το Εργοστάσιο Μηχανικής Ανακύκλωσης και Κομποστοποίησης Ανω Λιοσίων που λειτουργεί, 3 νέες μονάδες μηχανικής και βιολογικής επεξεργασίας σύμμεικτων αποβλήτων και τρείς νέες μονάδες κομποστοποίησης προδιαλεγμένων οργανικών και πράσινων αποβλήτων. Σημαντική παράμετρος για την επιτυχία της προσπάθειας αξιοποίησης και ανακύκλωσης των απορριμμάτων είναι η επιτυχής και ασφαλής χρήση του στερεού εναλλακτικού καυσίμου που παράγουν οι μονάδες μηχανικής και βιολογικής επεξεργασίας των αποβλήτων στην εγκατεστημένη τσιμεντοβιομηχανία και ηλεκτροπαραγωγή. Η χρήση των εναλλακτικών στερεών καυσίμων είναι περιβαλλοντικά επωφελής αρκεί να τηρούνται οι νομοθετημένοι περιβαλλοντικοί όροι στις μονάδες και τις περιοχές όπου πραγματοποιείται. Στο ΕΜΑΚ Άνω Λιοσίων αξιοποιήθηκαν το 2007 περίπου 29.000 τόνοι αποβλήτων συσκευασίας. Επίσης πραγματοποιήθηκε οργανική ανακύκλωση (χαρτί, βιοδιασπάσιμη συσκευασία σε κόμποστ, συμπεριλαμβάνεται στους 29.000 τόνους ) 19.000 τόνων βιοδιασπάσιμων υλικών συσκευασίας. Αν συγκρίνουμε τις ποσότητες αυτές με τις πανελλαδικές ποσότητες που αφορούν σε δημοτικά προγράμματα, αντιλαμβανόμαστε το ειδικό βάρος των φορέων της Τοπικής Αυτοδιοίκησης στην προσπάθεια της ανακύκλωσης.
5 Αξιοσημείωτο πρόβλημα, που δεν έχει ακόμη αναδυθεί αρκετά λόγω των μικρών σχετικά ποσοτήτων ανακυκλώσιμων υλικών στη χώρα μας, είναι αυτό της ζήτησης /διάθεσης και των τιμών πώλησης των προϊόντων των ΚΔΑΥ στην αγορά ανακυκλώσιμων. Θα πρέπει να εξασφαλίσουμε αγορές για το χαρτί, το χαρτόνι, τα έντυπα, τα πλαστικά, το γυαλί, τα σιδηρούχα και αλουμινούχα υλικά, για το κόμποστ της ανακύκλωσης. Όσον αυξάνονται τα ποσοστά συμμετοχής των δημοτών και τα ΚΔΑΥ, θα συγκεντρώνονται στοκ εμπορεύσιμων ανακυκλώσιμων υλικών προς πώληση. Θα υπάρχει σταθερή ζήτηση ή θετική τιμή για όλο αυτό το στόκ στο μέλλον; Ας μη λησμονούμε ότι καθίστανται όλο και δυσχερέστερες νομικά οι εξαγωγές ανακυκλώσιμων προς χώρες της Ασίας. Αν έχουμε διακυμάνσεις στη ζήτηση ποια είναι η οδός διαφυγής ώστε να συνεχιστεί η προσπάθεια των πολιτών για ανακύκλωση; Η έκδοση των Π. Δ. εκτελεστικών του Ν. 2939/01 πρέπει υποχρεωτικά να συμπληρωθεί με την έκδοση του αντίστοιχου νομοθετήματος για τα απόβλητα εντύπων και γραφικής ύλης. Δεν μπορούμε πια να αναμένουμε. Τα έντυπα και η γραφική ύλη αποτελούν ένα σημαντικότατο τμήμα των στερεών αποβλήτων για τα οποία ακόμη σήμερα δεν υπάρχει Συλλογικό Σύστημα Εναλλακτικής Διαχείρισης, έλεγχος όσον αφορά στους στόχους κλπ. Αυτό οδηγεί σε αδιέξοδα. Θα πρέπει η Πολιτεία να επιλύσει άμεσα το πρόβλημα. Ή να θεσπίσει χωριστό συλλογικό σύστημα ή να εντάξει το αντικείμενο αυτό στη συσκευασία με τις αντίστοιχες ειδικές προβλέψεις ή εξαιρέσεις όσον αφορά στους πόρους του συστήματος. Ο ΕΣΔΚΝΑ όπως είναι γνωστό, άνοιξε πρώτος το δρόμο, σε συνεργασία με το ΥΠΕΧΩΔΕ, τη δεκαετία του 1980,για τη διαλογή στην πηγή. Σήμερα διατηρεί το πρόγραμμα διαλογής χαρτιού στην πηγή ( συσκευασίας και εντύπων) σε 48 δήμους της Αττικής. Εξετάζει σενάρια αναπροσαρμογής και επανασχεδίασης του προγράμματος, πλην όμως αναμένει την κατάληξη των αποφάσεων για τα έντυπα και το χαρτί γραφής ώστε να σχεδιάσει αποδοτικά τις κινήσεις του. Ακόμη συμμετέχει στο Συλλογικό Σύστημα Εναλλακτικής Διαχείρισης Συσκευών στο οποίο σκοπεύει να αναβαθμίσει την συμβολή του στον τομέα της μεταφοράς των υλικών. Φίλες και φίλοι Το αύριο δεν περιμένει. Έχουμε μείνει πίσω στους στόχους της ανακύκλωσης και της αξιοποίησης. Ας ανασκουμπωθούμε. Νέα έργα, αξιοποίηση και χρήση του ενεργειακού αποθέματος των διαχωρισμένων αποβλήτων, ανάπτυξη της διαλογής στην πηγή με αναβάθμιση της χρηματοδότησης των δήμων, αποφασιστική στροφή προς την αύξηση του ρόλου της Αυτοδιοίκησης στην Ανακύκλωσης. Αυτός είναι ο δρόμος που προτείνουμε. Νίκος Γ. Χιωτάκης Δήμαρχος Κηφισιάς Πρόεδρος του ΕΣΔΚΝΑ