ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΟΞΟ Γεωλογική εξέλιξη της Ελλάδας Το Ελληνικό τόξο ρ. Ε. Λυκούδη Αθήνα 2005
Γεωλογική εξέλιξη της Ελλάδας Ο Ελλαδικός χώρος µε την ευρεία γεωγραφική έννοια του όρου, έχει µια σύνθετη γεωλογικοτεκτονική δοµή και εξέλιξη, που αρχίζει πριν 250 εκατοµµύρια χρόνια περίπου όταν άρχισε να δηµιουργείται ένας, νέος για την εποχή εκείνη, ωκεανός που τον έχουµε ονοµάσει Τηθύ. Ο ωκεανός αυτός είχε δηµιουργηθεί µε το σχίσιµο µιας παλιάς µεγάλης ηπείρου. Όλα σχεδόν τα πετρώµατα που βλέπουµε στους ορεινούς όγκους έχουν αποτεθεί ως ιζήµατα ή έχουν εκχυθεί ως ηφαιστειακά σ' αυτόν τον ωκεανό της Τηθύος, πολύ προτού δηµιουργηθεί ο Ατλαντικός ωκεανός. Σ αυτό το τεράστιο σε διάρκεια χρονικό διάστηµα, έχουν γίνει τεράστιες αλλαγές στην επιφάνεια του πλανήτη. Οι αλλαγές αυτές συνδέονται κυρίως µε τις µετατοπίσεις των λιθοσφαιρικών πλακών, που στην περίπτωση της Ελλάδας βαθµιαία οδήγησαν στη σηµερινή δυναµική κατάσταση και την σηµερινή γεωµορφολογική εικόνα του Ελλαδικού χώρου, όπου λόγω της τοξοειδούς διάταξης των νησιών, όπως συµβαίνει µε τα Επτάνησα, την Κρήτη και τους ορεινούς όγκους αλλά και την τοξοειδή διάταξη των ηφαιστείων καθώς και των άλλων µορφοτεκτονικών δοµών, µιλάµε για το Ελληνικό Τόξο. Αυτή η τοξοειδής δοµή ως µορφοδοµή, παρά το γεγονός ότι πολλά από τα πετρώµατα της είναι παλιά, σύµφωνα όµως µε το γεωλογικό χρόνο δεν είναι πολύ παλιά, αφού άρχισε να διαµορφώνεται κατά την «λεγόµενη νεοτεκτονική περίοδο», που ξεκίνησε πριν 10 εκατοµµύρια χρόνια περίπου και η εξέλιξη της συνεχίζεται µέχρι σήµερα. Αυτά πάντως που βλέπουµε την σηµερινή εποχή στον ευρύτερο Ελλαδικό χώρο είναι αποτέλεσµα γεωδυναµικών διεργασιών των τελευταίων 2 εκατοµµυρίων ετών και ιδιαίτερα των τελευταίων 700.000-1.000.000 ετών. Η Γεωλογική εξέλιξη της Ελλάδας είναι πολυσύνθετη και θα µπορούσε να χωριστεί σε δύο περιόδους, την παλαιότερη, που είναι γνωστή ως αλπική και τη νεότερη την µεταλπική.
Το Ελληνικό τόξο Αλπική περίοδος: Σ' αυτήν εντάσσονται όλα τα φυσικογεωλογικά γεγονότα που εξελίχθηκαν στο διάστηµα πριν από 250 εκατοµµύρια χρόνια και µέχρι πριν από 20 εκατοµµύρια χρόνια. Την περίοδο αυτή δηµιουργήθηκαν τα αλπικά πετρώµατα που αποτέθηκαν σ ένα µεγάλο ωκεανό, που είναι γνωστός ως ωκεανός της Τηθύος. Η Τηθύς είναι µια από τις 6 Τιτανίδες της Ελληνικής Μυθολογίας. Η Τηθύς και ο Τιτάνας Ωκεανός είναι οι γεννήτορες 3.000 ποταµών. Μεταλπική περίοδος: Αντιστοιχεί στην περίοδο των τελευταίων 20 εκατοµµυρίων ετών. Τα τελευταία 10 εκατοµµύρια χρόνια αντιστοιχούν στην λεγόµενη Νεοτεκτονική περίοδο κατά την οποία διαµορφώθηκε το λεγόµενο Ελληνικό τόξο. Το Ελληνικό τόξο είναι ένα σεισµικά, τεκτονικά και ηφαιστειακά ενεργό τόξο. Η τεκτονική δραστηριότητα συνδέεται άµεσα µε το σύγχρονο γεωτεκτονικό καθεστώς των λιθοσφαιρικών πλακών του ευρύτερου Ελλαδικού χώρου και συγκεκριµένα της Ευρασιατικής και της Αφρικανικής πλάκας. Όλα τα σύγχρονα φυσικογεωλογικά φαινόµενα όπως σεισµοί, ρήγµατα, ανοδικές και καθοδικές κινήσεις, τα φαράγγια, οι κόλποι, οι θάλασσες, τα βουνά οι πεδιάδες, συνδέονται άµεσα ή έµµεσα µε το ενεργό νεοτεκτονικό καθεστώς και µε την εξέλιξη του κλίµατος ιδιαίτερα των τελευταίων 2 εκατοµµυρίων ετών.
Βασικό τεκτονικό γνώρισµα του Ελληνικού χώρου είναι το Ελληνικό τόξο. Το Ελληνικό τόξο (τόξο του Αιγαίου) αποτελεί το όριο επαφής της Ευρασιατικής λιθοσφαιρικής πλάκας, τµήµα της οποίας είναι το Αιγαίο, και της Αφρικανικής πλάκας τµήµα της οποίας είναι η λιθόσφαιρα της Ανατoλικής Μεσογείου. Οι δύο λιθοσφαιρικές πλάκες συγκλίνουν στην περιοχή αυτή µε σχετική ταχύτητα 2,5 εκατοστά το χρόνο, µε συνέπεια την καταβύθιση της ωκεάνιας πλάκας της Ανατ. Μεσογείου, λόγω µεγαλύτερης πυκνότητας, κάτω από την ηπειρωτική πλάκα του Αιγαίου. Το τόξο που δηµιουργείται στην περίπτωση αυτή αποτελείται από την ελληνική τάφρο, το νησιωτικό τόξο, την οπισθοτάφρο και το ηφαιστειακό τόξο. 1. Η τάφρος δηµιουργείται κατά µήκος της επαφής των δύο πλακών. Πρόκειται για ένα σύστηµα τάφρων, µία σειρά από βαθιές θαλάσσιες λεκάνες από τη Ρόδο έως και την Κεφαλλονιά (γνωστή και ως ελληνική δίαυλος) Το µέγιστο βάθος της εντοπίστηκε νοτιοδυτικά της Πελοποννήσου στο Ιόνιο πέλαγος (βάθος περίπου 4.500m). Αυτό είναι το βαθύτερο σηµείο της Μεσογείου. 2. Το νησιωτικό τόξο αποτελείται από µία σειρά διαδοχικών νησιών όπως η Ρόδος, η Κρήτη, τα Κύθηρα και από την Πελοπόννησο. Τοποθετείται παράλληλα ως προς την τάφρο και σε µικρή απόσταση από αυτήν. Το τόξο αυτό δηµιουργείται από την παραµόρφωση και ανύψωση πετρωµάτων (κυρίως ιζηµατογενών) του περιθωρίου της Ευρασιατικής πλάκας και περιλαµβάνει πολύ παραµορφωµένα πετρώµατα της Αλπικής πτύχωσης. 3. Οπισθοτάφρος είναι µία θαλάσσια λεκάνη (Κρητικό πέλαγος), µικρότερου βάθους από την τάφρο. Το µέγιστο βάθος της φτάνει τα 2.000m περίπου. Η λεκάνη αυτή βρίσκεται µπροστά από το νησιωτικό τόξο και πάνω στην Ευρασιατική πλάκα. 4. Το ηφαιστειακό τόξο αποτελείται από διαδοχικά ηφαίστεια (ενεργά και ανενεργά) Σουσάκι, Μέθανα, Μήλος, Σαντορίνη, Νίσυρος. Η δηµιουργία τους οφείλεται σε ανάτηξη υλικού της υποβυθιζόµενης Αφρικανικής πλάκας. Κατά την άνοδό του το υλικό αυτό διαπερνά την Ευρασιατική πλάκα και σχηµατίζει τα ηφαίστεια. Όσον αφορά την περιοχή του Β. Αιγαίου, βασικό της µορφολογικό χαρακτηριστικό είναι η τάφρος του Βορείου Αιγαίου, µε βάθος 1.500m περίπου.
Το Ελληνικό τόξο