ΜΗΝΙΑΙΑ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΙΣ ΕΝ ΙΩΑΝΝΙΝΟΙΣ

L ΜΗΝΙΑΙΑ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΙΣ ΕΝ ΙΩΑΝΝΙΝΟΙΣ ΓΟΣ Α' Ο Κ Τ Ω Β Ρ ΙΟ Σ 1 9 5 2 Τ Ε Υ Χ Ο Σ 6 ΚΗ ΙΙΩΜΟΠΟΥΛΟΥ Π Ι Ν Δ Ο Σ «"Ε σ φ α λ εν ό τ ή ν δ ό ξ α ν ό ν ο μ ά σ α ς μ α τα ία ν». ΚΑΑΒΟΖ Πίνδος Ιερή, άναθαρρεί ό σκλαβωμένος κόσμος στ* όνομά σου! "Ενα πρός ένα λέει τά γράμματά σου κ ένώ δεσμώτης ύποφέρει κσ) στενάζει, παίρνει ζωή μονάχ9άπ9τ 9όραμά σου! 9Εδώ οΐ γενναίοι, οΐ θαυμαστοί κι9ωραίοι τής Γης, τ άρχαΐα τά κλέη ζωντάνεψαν καί ψήλωσαν καί τράνεψαν «, κ* έγιναν Διγενήδες* κ9 έγιναν θρϋλος των έθνών μέσα στή νύχτα τών νυχτών της ΟΙκουμένης. Γιά ό,τι στόν κόσμο είν9όμορφο: Λευτεριά, Δόξα καί Τιμή J καί Σεβασμό τοο 'Ανθρώπου, αύτές τ)ς πράσινες πλαγιές ^ καί στίς λευκές, άγνές κορφές ; i πολέμησαν κα) νίκησαν τ 9αξία παιδιά τοϋ τόπου. Γειά σας, χαρά σας, σταυραετοί! 4

634 Πίνδος ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΗ E2 Ό κόσμος σάς χειρ οκρ οτεί καί χαίρεται μαζί σας - καί καρτερεί μιάν άνοιξη, " πού μήνυμά της είνα ι ή θέλησή σας! Κ ι δ ν σάς γελάση άργότερα τώ ν Φαρισαίων ή γνώμη καί σάς ποτίση τό πικρό τής άδικίας φαρμάκι (καί φαρμακεύει πιό πολύ τώ ν φίλω ν τό φαρμόκι), έσεΐς γ ιό πάντα καί παντού είσ τε οΐ γεννα ίο ι, οΐ θαυμαστοί κι* ώραΐοι τής Γής, είσ τε μιάς άνοιξης πουλιά' στήν πράσινή της άγκαλιά τή ν όμορφιά κάποιου Μαγιού δά τραγουδάτε, πού σάν *Αϊ Γιώργης δά φανή σ τ άλογο καβαλλάρης καί δδχη έμπρός στά πόδια του τό δράκο τοΰ παραμυθιού σάν κάρβουνο, σά στάχτη... Jcr Θ εία Δωδώνη, τώ ν θνητώ ν τά στίφη δς ξανακούσουν σέ σ τίχ ο μολοσσό, βαρύ, χρησμούς δικαιοσύνης. Ό μέγας κύκλος τώ ν καιρών, θαρρώ, ξα ναγυρίζει. Έδώ δέν ήταν ο! άνθρωποι σάν άβουλο κοπάδι, έδώ καθένας ύψωνε θεία τή ν ύπαρξή του. Καί τώρα ώ πώς! σάν ά λλοτε τής λευτεριάς ό πόθος έ γ ιν ε φτερωτό κορμί κι άτσαλωμένο χέρι στή μάχη τή ν άντρόφονη γιά Σένα, Μάνα Ε λ λ ά δ α! ΤΑΚΗΣ ΣΙΩΜΟΤΤΟΥΛΟΣ

ΟΠΙΑ ΤΗΣ ΕΠΑΡΧΙΑΣ Η 28η ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ! 940 ( ε ίν α ι ή 28 'Ο κ τω β ρ ίο υ 1940; ως μιά χ ρ ο ν ο λ ο γ ία π ο ύ κηρύχθηα ς π ό λεμ ο ς, ά π ό τούς π ο λ λ ο ύ ς, δέχτηκε ή Χ ώ ρ α μας ; " Ο χ ι. Π ό - >ι ά να φ έροντα ι π ο λ λ ο ί σ τή ν ίσ το - Κ ι δ λ ο ιο ί λ α ο ί μικροί κα ί μ ε γ ά - -έ χ ο υ ν τίς μ εγά λες χ ρ ο ν ο λ ο γ ίε ς, ί», μέ πρά ξεις ήρω'ίκές, μέ π ο λ έ - i τιμ η μ ένο υ ς, έσ ω σ α ν τη ν τιμ ή κα ί }άξιοπρέπειά το υ ς. Ή 28 Ό κ τ ω - ) 1940 ε ίν α ι κ ά τι π α ρ α π ά νω ά πό ϊ π ό λεμ ο, κ ά τι περισσότερο ά πό (τρανή π ρ ά ξη, κ ά τι μ ε γα λύ τερ ο ίέναν ήρω ϊκό ά γ ώ ν α. Ε ίν α ι ά γ ώ - [ιεστός ά πό σ π ά νιες ήρω ϊκές π ρ ά - μέ σ υνειδητό νόημα τή ν π ά γ ια Λ ε υ τε ρ ιά. Κ α ί δέν ύ π ά ρ χ ε ι, ς λέει ένας δ ια λ ε χ τό ς " Ε λ λ η ν α ς ητής, πιό ά ξιο ς ά γώ να ς ά π ό τ ό ν κό κα ί σ π ά νιο ή ρ ω ϊσ μ ό, πού έ ν- 5ητα κα ί θ ελη μ α τικ ά ό ήρω ας σκεΐ γ ιά τή ν έπ ίτευ ξη τής ίδέας. * ό συννεφ ια σμένο φ θ ινο π ω ρ ινό -ό έκεΐνο, τό τε ς π ο ύ ή χο ύ σ α νε οί»ες ά ν α γ γ έ λ λ ο ν τ α ς τό νέο έ γ κ λ η - ς δ ίζυ γη ς βία ς κα τά τής Χ ώ ρ α ς χί οί "Ε λ λ η ν ε ς σ υ ν α γ μ έ ν ο ι σ τό ν χύ τό ν έδώ «ή μ ύ ν ο ν το το υ π α έδάφ ους» λ υ γ ίζ ο ν τ ε ς κι ά να τρ έ - ; μέσα σέ λ ίγ ε ς μέρες, τίς σιδηκ ιε ς μεραρχίες τοο Ν το ΰ τσ ε, τό ηα σμένο φ θινοπω ρινό π ρ ω ιν ό φάνηκε ή χα ρ α υ γή τής νίκης. Τή ς ;ής λευ τερ ιά ς τοο π νεύ μ α το ς τώ ν σ κ ο τεινώ ν.δ υ νά μ ε ω ν τής ολικής βίας. Γ ια τ ί τρ ο μ α γμ ένη, τρ εμ ά μ ενη * κα ί ντρ ο π ια σ μ ένη έστεκε ή ά νθ ρ ω π ό τη τα ώς τίς 28 'Ο κ τω β ρ ίο υ 1940. Κ ι έπ ρ επ ε ό ή λιο ς τής ψ υχής τώ ν Ε λ λ ή ν ω ν σά σ α ΐτ α να σ κ ίσ ει τά β α ρεία μαύρα σ ύννεφ α, π ο ύ τή ν ε ίχ α ν κ υ κ λώ σ ε ι, κ α ί, μέ τίς ά χ τίν ε ς το υ, νά δώ σει έ λ π ίδ α κι ά π α ν το χ ή σ το ύ ς τ ρ ο - ' μ α γμ έ νο υ ς. "Ε π ρ ε π ε νά ξη μ ερ ώ σ ει ή μέρα έκείνη, γ ιά νά να θ α ρ ρ ή σ ο υ ν οί μ ε γ ά λ ο ι το ύ κόσμου. "Ε π ρ ε π ε νά σ τρ ά ψ ει ή λ ό γ χ η τής Π ίν δ ο υ, γ ιά νά π ά ρ ο υ ν φ ω τιά τά κ α ν ό νια τ ώ ν ά λ λ ω ν. " Ε π ρ ε πε ν ' ά κο υ σ θ εΐ ά π ό βουνοκορφ ή σέ βουνοκορφή ή θ ρ ια μ β ευ τική ία χ ή «Α έ ρ α!» γ ιά νά νο ιώ σ ο υ ν οί μ ε γ ά λ ο ι κ α ί Ισ χυ ρ ο ί τ ή ν ν τρ ο π ή, σ τή ν ό π ο ία ε ίχ α ν β ο υ τή ξει το ύ ς λ α ο ύ ς το υ ς. "Ε π ρ ε π ε μέ τά λ ίγ α μ ά ν λ ιχ ε ρ έμ είς οί κουρελήδες κ α ί ξυ π ό λ η το ι νά δώ σ ο υ μ ε σ το ύ ς χ ο ρ τά το υ ς νά κ α τα λ ά β ο υ ν, π ώ ς δέν ε ίν α ι τά σίδ ερ α ό ύλτκός μ ο νά χ α ό π λ ισ μ ό ς π ο ύ φ έρνουν τή ν νίκ η, ά λ λ ά π ρ ιν ά π ' α υ τά τό ά τ σ ά λ ι τής ψυχής κ α ί ή σ υνείδηση τής ίδέας τή ς Λ ε υ τε ρ ιά ς. * θ α ύ μ α όνομά σ θ η κε ή ά ν τίσ τα σ ή μας σ τό ν εισ β ο λέα ά π ό κ είνο υ ς, π ο ύ π ε ρ ίμ ε να ν ύ στερ α ά π ό λ ίγ ε ς ντο υ φ ε κιές νά σ κορπίσ ουμε σά λ α γ ο ί κα ί μέσα σέ λ ίγ α είκ ο σ ιτετρ ά ω ρ α νά τ ε λ ε ι ώ σ ο υ ν δ λ α κα ί τό π α ν η γ ύ ρ ι νά σ κολά σ ε ι. Α ύ τ ο ί, π ο ύ π ίσ τε υ α ν σ τή γ ρ ή γορη ή ττα μ α ς, δέν ή τα ν μόνο ο ί έχθ ρ οί ή δ σοι ή τα ν κρυφά φ ίλο ι το υ ς. ΤΗ τ α ν κι έ κ ε ΐν ο ι, π ο ύ δ έν ε ίχ α ν ν ο ιώ σ ει τό λ α ό μας. Τ ό λαό μα ς, π ο ύ τρ ε ις χ ιλ ιά δ ε ς χ ρ ό ν ια ρ ιζω μ έ νο ς σ τό ν ά γ α -

638 Ή 28t) 'Oxtmiptoo 1940 ΗΠΒΙΡ&ΤΙΚΗ ΕΣΤ πημένο αύτό βράχο στέκεται φρουρός τής Ά νθρω πότητας προωρισμένος άπό τήν Ιστορική Μοίρα νά διαφεντεύει τήν παγκόσμια Λευτεριά. * Δώδεκα χρόνια πέρασαν άπό τή Μ εγάλη κι "Α για Ωρα. Ω στόσο τό γα λ ά ζιο πουλί τής Λευτεριάς έξακολουθεί νά κυνηγιέται άπό τόπο σέ τό πο. "Ετσι, ot πόλεμοι δέν τέλειωσαν άκόμα... Κι δ ν άλλη μιά φορά κινδυνέψει ή άνθρω πότητα, 6 λαός αότός, π ν ί γ ο ν τα ς τις πίκρες πού τόν πότισαν μέ τήν άχαριστία τους Μεγάλοι Φ13 καί Σύντροφοι τής Λευτεριάς, πα( μερίζοντας μιζέριες καί πάθη, κα' γωνιάζοντας έλαττώματα κι άδσ μίες, χωρίς κανείς νά τόν προστά! θά ντυθεί ξανά τή γνώριμη στολή, ι ίσαμε χτές τιμημένη φορούσε, γιά κολουθήσει τό δρόμο πρός τό Κο κον, τό δρόμο τής Τιμής καί τής Ί οπρέπειας, τό δρόμο πού φέρνει c έπίτευξη τής Ιδέα ς τής Λευτερ Γιατί αύτή είναι ή'μοίρα του κι a i ό προορισμός του. ΠΑΝΟΣ ΦΑΝΤΗ! t ί ί

» ΙΩΤΗΡΙΟΥ I. ΔΑΚΑΡΗ, ΈπιμελητοΟ,) Κλασσικών 'Αρχαιοτήτων 'Ηπείρου ΙΩΑΝΝΙΝΑ, Η ΝΕΟΤΕΡΗ,ΕΥΡΟΙΑ' *Η ερευνά για τήν Ιστορία τής πόαεως των Ίω α ν ν ίν ω ν αρχίζει ήδη από τ'ις ίάρχές τον περασμένου αιώνα* καί στον αίώνά μας με τά πρώτα ειρηνικά χρόνια τής ελεύθερης Η π ε ίρ ο υ. ί *Από τό 1924 25 παρατηρεΐται στην πρωτεύουσα ιδιαίτερη πνευματική κίνηση, πού συντελειται από καθηγητές, λογίους, λογοτέχνες. Συνισταμένη αυτών τών Ιρευνών αποτελεί ή έκδοση τού περιοδικού «Η π ε ιρ ω τ ικ ά Χ ρ ο ν ικ ά», πού Εξακολούθησε να εκδίδεται Ιπ'ι σειρά 16 χρόνω ν, ώς τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο. Ό απολογισμός τής Επιστημονικής συγκομιδής τού μεσοπολέμου είνα ι σοβαρός καί, νομίζω, θά άρκούσε νά θυμηθή κανένας τήν τόσο γόνιμη περίοδο τής ΙΙκδόσεως τών «Η π ε ιρ ω τ ικ ώ ν Χ ρ ο ν ικ ώ ν». Μ πορεί νά πή κανένας, δ τι κατά τό διάστημα εκείνο τέθηκαν τά πρώτα θεμέλια τής επιστημονικής έρευνας, περισώ - άηκεν ώς ένα βαθμό τό οικοδομικό ΰλικό, αναγκαία προϋπόθεση γιά τήν σύνθεση?:ής επιστημονικής γνώσεως τού τόπου, καί συνειδητοποιήθηκεν ή ανάγκη αυτή. Ε λπ ίζο υ μ ε οτι ή μικρή παρένθεση, πού έθεσαν ή θύελλα τού δευτέρου {ιαγκοσμίου πολέμου κα'ι ή Κ α τοχή, ήταν παροδική* κα'ι ή επανεμφάνιση τώ ν μεταπολεμικών περιοδικών στά Γ ιά ν ν ιν α έχει τούτο τό νόημα : νά συνεχίσει τούς πνευματικούς αγώνες τής προηγουμένης περιόδου, τού μεσοπολέμου, μέ σκοπό τήν περί- Ιυλλογή καινούργιου υλικού, πού διαρκώς χάνεται, κα'ι τή σύνθεσή του σέ μορφές. Ή Ετυμολογία τής λέξεως9ι ω ά ν ν ιν α κα'ι ό χρόνος τής ίδρύσεως τής πόλεως, αρά τις Επιτυχείς ώς ένα βαθμό έρευνες, παραμένουν ζητήματα μέ άβέβαιη λύση.!ά ήταν άσκοπο ν 9 άπαριθμήσουμε Εδώ δλες τις ετυμολογίες, πού δόθηκαν από >ύς Ερευνητές. Συνοπτική δμως Ιδέα μπορεί κανένας νά λάβει άπ9 τό γλαφυρό ιβλίο τού μακαρίτη λογοτέχνη Τ'* Χ α τ ζ ή (Πελλερέν) τό cμ υστικό τού Κάστρου» 928. "Ομως ώς προς τον χρόνο τής ίδρύσεως τής πόλεως, παρ* δλη τήν άβεβαιό- τα, πού κρατεί άκόμα άπό έλλειψη σαφών ενδείξεων, δσοι ασχολήθηκαν, δέχον- [ΐ δλοι σχεδόν ώς χρόνον ίδρύσεως τής πόλεως τον 6 μ,χ. αιώνα.4 Κ α ί συμφω-»ύν ολοι σέ τούτο, Έ λλη ν ε ς καί ξένοι, δ τι τό παρακάτω γνωστό χωρίο τού Π ρ ο τ ο ύ άναφέρεται στήν περιοχή τώ ν Ίω α ν ν ίν ω ν καί στήν όμώ νυμη λίμ νη :* σημειώσεις βρίσκονται ατό τέλος τής μελέτης

6a8 Ιωάννινα, ή vfcivtipv) M pbib 57 <c*α νενζώ οατο δέ [δ ^Ιουστινιανός] Ν ικόπολίν τε καί Φωζικήν* καί Φ ο ινίκη ν'1 ώ ν ο μ α σ μ ένη ν. δύο αυταί πολίχναι, ή τε Φ ω τική καί ); Φ οι 35 νίκ?;, εν τω χ ΰ α μ α λώ της γης εκεί ντο, ϋδασι περιρρεόμεναι τήδε λιμνά: ζο νσ ι. Διό δη λογιοάμενος 9Ιο υσ τινια νό ς βασιλεύς είναι αμήχανα επί στερι ράς ΰ εμ ελ ίω ν σ υ νϋήκα ς περιβόλους α ντα ΐς άναστήναι, αντάς μ εν επί σχή μ α τος τον αυτόν εΐάσε, φ ρούρια 6k αυτώ ν άγχοτάτω εν τε ανάντει κα Ισχνρώ ς δ ρ ΰ ίω εδείμ ατο. 39 *Η ν δέ τις ενταϋ& α πόλις ά ρχα ία, νδασιν επ ιεικ ώ ς κατακορής ovac ονόματος τε τή ς τον χω ρίου φύσεω ς [άξιου επιτυχοϋσα],ε ϋροια μ ϊν γάρ άνΐ 4 0 κ α ϋ εν ώ νομά ζετο. Τ αύτης δε τής Ε ύροία ς ον πολλώ ά π ο ΰεν λίμ νη κεχυτ* 41 καί νήσος κατά μέσον άνέχει καί λόφος αυτή έπανέστήκε. Δ ιαλείπει < ή λ ίμ ν η τοσοντον, όσον τινά έν είσοδον μοίρα τή νήσω λ ελειφ ΰα ι. * Ε νί δη βασιλεύς τους τής Ε ν ρ ο ία ς μετα βιβάσας οίκήτορας, πόλιν δχυρω τάτι ο ίκοδομησά μενος ετειχίσ α το». Ε ίν α ι περιττό νά σχολιάσει κανένας μέ λεπτομέρεια το ενδιαφέρον του! χωρίο του Π ρ ο κοπίο υ.8έ ν α είναι σχεδόν βέβαιο: ή περιγραφή αυτή, όπως έπανι λημμένα ετονίσθη, είνα ι τόσο χαρακτηριστική για τήν περιοχή τής λίμνης των Ίω ο νίνω ν(είκ. 1 καί 2), ώστε είνα ι αρκετά δύσκολο νά αποκλείσει κανένας τήν ταύτι του χωρίου του ιστορικού μέ τήν περιοχή τής λίμνης. Περιοριζόμαστε γ ι αυτό μερικά μόνο σημεία του σημαντικού χωρίου καί ιδίως στις φράσεις : *ήν δέ έν τα ΰ ϋ α π ό λις άρχα ία... τα ύτης δέ τής Ε νροία ς ου πολλφ α ποΰεν». Ό παρα τικός ήν άναφέρεται βέβαια σέ πόλη, ή οποία στήν εποχή, πού έγραφε δ Π ρ ο ί πιος τά «Κ τίσ μ α τα» (550 μ.χ. περίπου), δεν υπήρχε πιά. Ή λ. έντα ΰϋα, d 1 fflx, i Τό vrjal λίμνηί Ίωαννίνων* 2τό βάθος *4l H*vtpo ή βραιχώί^ χερ^νίίί. ( Λιιοψ^ dtv«wto*$

O K T O B H O S 'Ιω ά ν ν ιν α, ή νεώ τερη EupPict 530 φερόμενη στήν τοπική σχέση τω ν πόλεων Φω τικής καί Φ οινίκης (βλ. σχέδιον είκ. 3), προσδιορίζει ενα άρκετά μεγάλο γεωγραφικό χώρο, περιλαμβανόμενο μεταξύ των δυο τούτω ν πόλεων, πού ή θέση τω ν είνα ι ευτυχώς εξακριβωμένη. Τ ό εντα νΰα έπομένως δεν σημαίνει αυστηρά μια πλησιόχωρο περιοχή, άλλα ενέχει τοπική έννοια ευρύτερη. Κ α τ αναλογία τό ϊδ ιο συμβαίνει καί μέ τήν φράση ον πολλώ άπο#εν, πού άναφέρεται βέβαια σέ άμεση σχέση μέ τήν αρχαία, τήν προχριστιανική Εύροια τής Θεσπρωτίας,9 αλλά σέ έμμεση εξάρτηση μέ τον γεωγραφικό χώρο τής Φωτικής καί τής Φ οινίκης. *Όπως δηλ. τό έντα ΰ ϋ α άνα- φέρεται εντελώς φυσικά α π' τον ιστορικό, πού γράφει από τή ν Κ ω νσ τα ντινο ύ πολη, στον εκτεταμένο χώρο Φ ω τικής Φοινίκης, έτσι καί ή φράση ον ηολλω απο&εν, άναφερόμενη στή νεώτερη Εύροια, είναι εύλογο νά περιλαμβάνει ευρύτερη τοπογραφική έννοια*10 καί θά είναι πολύ φυσικό, άν τήν αναζητήσουμε μέσα στήν ακτίνα τού χάρτη τής είκ. 3. "Ωστε άν προς στιγμή τοποθετήσουμε τή νέα, Εύροια τού 'Ιουστινιανού στήν περιοχή τής λίμνης τών Ίω α ν ν ίν ω ν, ή απόσταση j Φωτικής Ίω α ννίνω ν είναι κατά τό ήμισυ καί πλέον βρυχύτερη από τήν από* ι στάση Φωτικής Φ οινίκης. Επομένω ς καί ή φράση ου πολλφ άποθεν δέν πρέπει νά ληφθή στήν [άπόλυτη έννοια, αλλά στή σχετική καί σ9 έξάρτηση μέ τό έντα νΰα. Ό Προκόπιος ; ακόμα δέν αναφέρει τό όνομα τής καινούργιας πόλεως. Ε ίν α ι δμως φ υσικό νά δια τήρησε τό παλαιό της όνομα, αφού οί ίδ ιο ι οί κάτοικοι τής Θεσπρωτικής Εύροίας [έγκατεστάθηκαν στή νεοσύστατη πόλη. Θά ήταν πολύ παράδοξο άν ο ί πρόσφυγες Λ ίάπ' τήν Εύροια δίναν άλλο όνομα (π.χ. Ιω ά ν ν ιν α ) στή νέα τους πατρίδα. Κ α ί ΐθά ήταν πολύ φυσικό ν9 αναφέρει κ ι' ό ιστορικός τό όνομα τούτο. 'Ά ν καί ή e silentio απόδειξη δέν έχει αποφασιστική άποδεικτικότητα, τό γεγονός δμως, δτι εδώ πρόκειται περί μεταθέσεως τώ ν κατοίκων από μιά περιοχή σέ άλλη, χαθιστςί μάλλον βέβαιο, δτι οί πρόσφυγες τής Εύροίας διατήρησαν τό [παλαιός πατρίδος τω ν, τής Θεσπρω τικής Εύροία ς. Ο ί διαπιστώσεις άπ9 τό παραπάνω χωρίο τού όνομα τής Προκοπίου συνοψίζονται π* ακόλουθα : Ε ίν α ι πολύ πιθανόν, δτι ή περιγραφή τής νέας πόλεως, τής Εύροίας, νά συμπίπτει μέ τήν περιοχή τής λίμνης τώ ν Ίω α ν ν ίν ω ν, όπου ά νέχει νήοος καί λόφος αυτή Ιπανέστηκε. Ή απόσταση μεταξύ Ίω α ν ν ίν ω ν καί Φωτικής Φοινίκης δέν παρέχει δυσχέρειες ώς προς τή φράση ού πολλώ άποθεν. Τ ό όνομα ής νέας πόλεως ήταν πολύ φυσικό νά διατηρήθηκε τό ίδ ιο. Ή μόνη μεταξύ τώ ν ερευνητών διαφωνία υπήρξε ή ταύτιση τού λόφου,. ίποίος Ιηανίοτηκε xfj λίμνη καί έπάνω στον όποιον έχτίσθη ή νεώτερη, ή χρ ι- λια νική Εύροια. 'Έ τ σ ι άλλοι τον λόφον αύτόν ταυτίζουν μέ τό βουνό τής Καστρίτσας. Βψωμα 767), οπού καί τό ομώνυμο χωριό (άλλοτε Μ πρακμάδι)11 κ ι9 οπού κατά άσαν πιθανότητα βρισκόταν ή άρχαία μολοσσική πόλη Τ έ π μ ω ν κ ι άλλοι άλι1» τον ταύτισαν μέ τήν βραχώδη χερσόννησο τής λίμνης, πού τον περικλείνει μέρα τό Τουρκικό κάστρο τής πόλεως μέ τά έλάχιστα βυζαντινά λείψανα (είκ. 2), Χωρίς Αμφιβολία ή πρώτη άποψη δέν είναι δρθή γιά τούς έξης λόγους)

14ό Ιωάννινα, ή vewtepv) fi5p6td fiiteip& M d ςτια ) 1) Τ ά σφζόμενα στη βορειότερη επίπεδη επιφάνεια του βουνού τής Καστρίτσας π ο ί λυγω νιχά τείχη και λείψανα κτηρίω ν ανήκουν στον 4 π.χ. αί. ή πιθανώς στα τέληί του 5ου. Ο ί μέ μικρότερα καί ακανόνιστα λιθάρια καί με χρήση άσβεστου, συνδετική ΰλη, επισκευές των τειχώ ν, έγιναν κατά τη ρωμαϊκή περίοδο καί όφεί λονται πιθανώ τατα στήν καταστροφή, πού προξένησαν στις μολοσσικές πόλεις] οι Ρ ω μ α ίο ι υπό τον Α ιμ ίλ ιο Π α ύλο (167 π.χ.). γιά<ί 2) Τ ά εντός. τής άκροπόλεως λείψανα κτηρίω ν καί ευρήματα δεν είναι νεώτερα τών ρωμαϊκών ή ύστερορρωμαϊ- κών χρόνων. Κανένα βυζαντινό ίχνος δέν βρέθηκε εκεί, εκτός από τό μικρό θολικό τής Μ ονής Κ αστρίτσας14. 3) Ή μέχρι σήμερα διατήρηση μέσα στήν άκρο πόλη μεγάλων (δημοσίω ν) πολυγω νικών κτηρίω ν θά ήταν ακατανόητη, άν επάναι στήν είδω λολατρική πόλη ίδρύετο νέα καί μάλιστα χριστιανική, πού θά είχί άνάγκη άπό έτοιμο οικοδομικό υλικό απ τά είδωλολατρικά καί εχθρικά (δπως ο] να οί) κτήρια. Π α ρατηρεϊτα ι πάντοτε τελεία εξαφάνιση τώ ν αρχαίων κτηρίων, πού ή λθ α ν σ* άχρηστία, δταν κοντά σ* αυτά χτίζετα ι νεώτερος συνοικισμός ή πόλη. 4) "Ο σ οι τοποθέτησαν τήν Εύροια τού Προκοπίου στήν Καστρίτσα, κατέ φυγαν σ* ενα αυθαίρετον ισχυρισμό, γιά νά δικαιολογήσουν τή φράση τού Π ρ ( κοπίου τδ ια λ ε ίπ ε ι δε ή λ ίμ ν η Κα περί τοσοντον, δσον τινά εν εισόδου μοίρα xfj νήσ λελεΐφ & αι». Ισχυρίζονται δηλ. δτι εκείνη τή ν εποχή ή στάθμη τών νερών τί λίμ νη ς ή τα ν ψηλότερη, ώστε τά νερά πλησίαζαν πολύ στο βουνό τής Καστρίτσας1 Ο ι δοκιμαστικές άνασκαφές μου στήν Καστρίτσα έδειξαν, δτι στούς άνατο/ κούς πρόποδες τού βουνού καί ως εκεί, πού σήμερα περνάει τό άποξηραντι αυλάκι, ύπήρχεν άρχαιότατος προϊστορικός συνοικισμός, άπ τήν νεολιθική άκό περίοδο, άπ* τις άρχές δηλ. τής γ ' καί ίσως καί άπ' τά τέλη τής δ' προ Χριστ χιλιετηρίδος. Ό συνοικισμός αυτός διατηρήθηκε ως τούς χρόνους περίπου Χ ρ ισ τ ο ύ 1β. Κ α ί τότε άρα, άν υπήρχε λίμνη σχηματισμένη, δέν είχε νερά, άφοΰ ή περιοχή περί τούς πρόποδας ήτα ν κατοικήσιμη. περισσότε Κατά τήν έγκυρη γνώ μη τού P H I U P P S O N ή φύση τού λεκανοδοπεδ τών Ίω α ν ν ίν ω ν είναι τέτοια, ώστε είνα ι μάλλον βέβαιο, δτι στήν προχριστιαν Ιπ ο χή δέν υπήρχε ή λίμνη, άλλα μεμονωμένα νερά, υπό μορφήν ελών, πού? μορφώθηκαν άργότερα σέ λίμ νη. Ο ί λίμνες τής Παμβώτιδος καί τής Λαψ ίσι τόπος τής χα τα β ό ΰρα ς λ ίμ ν η ς (K a ta v o th re n - Seen), δημιουργήθηκαν άπό ρηχή πλημμύρα τού λεκανοπεδίου καί ή έκταση καί ή υπόσταση τών λιμνώ ν τών εξαρτάται άπό τήν άποχετευτική κατάσταση τώ ν χωνευτρών. Έ τ σ ι ή αύξο* ωση τής στάθμης τής λίμ νη ς μεταβάλλεται σ ημα ντικά.11 *Αν καί πενιχρή, καί έπομένως δχι κατηγορηματική, ή άρχαία φ ιλολσ παράδοση δέν άναφέρει τήν ύπαρξη λίμνης στή λεκάνη τών Ίω α ννίνω ν, πού π νώ τα τα δέν ΰπήρχε. 'Α ν τ ί τής λίμνης υπήρχαν έκει Ικτεταμένα έλη1, Γιά πρώτη φορά μνημονεύεται σιόν 12ο μ.χ. αίώνα ή λίμνη μέ τό Παμβώτις άπό τόν Εύστάθιο1 * στά μέσα δέ τού 6ου μ.χ. αίώνα ή λίμνη σύμη μέ τήν βαρόνονσα γνώμη τού Προκοπίου, δπως είδαμε, ήταν πάντως σχημάτισα

ικγτττ j I ' ' l i < ; ' f- ; Ί It' I ; ' ' j

642 Ιωάννινα, ή νεωτβρη 6ρβι& η π ε ι ρ ώ τ ι κ η ε σ τ ί α Ε ίν α ι Ιπομένως μάλλον βέβαιο, δτι ή λίμνη ιώ ν 9Ιω αννίνω ν θά παρουσία ζεν αρχαιότερα τή μορφή τής λίμνης της Λαψίστας. Θά ήταν δμως παρακινδυνευμνο μέ τά παραπάνω στοιχεία νά δεχτούμε, \ δτι ακριβώς στην εποχή του Ιο υ σ τινια νο ύ, δταν εχτίζετο ή νέα Εΰροια, ή στάθμη της λίμνης ήταν τόσο ανυψωμένη, ώστε νά περικλείει στενά τό βουνό της Κ α σ τρ ί ] τσας. Σ έ μιά τέτοια αμφίβολη υπόθεση είνα ι Ιπισφαλής ή στήριξη της γνώμης, δ τι στην περιοχή της Κ α στρ ίτσ α ς πρέπει νά τοποθετηθή ή πόλη, που λόγοι αρχαιολογικοί, δπως είδαμε, τήν καθιστούν εντελώς απίθανη. Κ ι 9 ύστερα ή γνώμη αυτή δεν μας εξηγεί τήν ολική εξαφάνιση τής παλαιό- χριστιανικής πόλεως τής Καστρίτσας από τήν ιστορική μνήμη. Π ρόκειται άράγε περί μετεώρου, πού φανερώθηκε γιά μιά στιγμή κ ι πάντα, χω ρίς ν 9αφήσει κανένα ίχ νο ς ; ύστερα εξαφανίστηκε γιά i "Ω στε αδίστακτα μπορούμε νά παραδεχτούμε, δτι, άν πραγματικά τό περί- φ ημο χω ρίο τού Π ροκοπίου άναφέρεται στή λίμνη των Ιω αννίνω ν μέ τό νησί της, ;: τότε ό λόφος, δπου ό Ιο υ σ τινια νό ς ώρισε τή μοίρα μιας πόλεως, ήταν ασφαλώς 2 ή φύσει οχυρή πόλη τώ ν Ίω α ν ν ίν ω ν :ενϋα δη βασιλεύς τους τής Ε νροία ς μετά- $ βιβάσας οΐκήτορας, πόχιν δχυρω τάτην οίκοδομησάμενος ετειχίσατο, (βλ. είκ. 1*2). ί! Π ο λ ύ ένισχυτική γ ιά τήν άποψή μας ε ίνα ι ή πληροφορία τού Ιεροκλέους,*0 ; ήάναφερόμενη στις πόλεις τής παλαιός Η π ε ίρ ο υ, οί όποιες ύπήγοντο,στή Μ η τρ ό -η πόλη της Νικοπόλεως. Μεταξύ τών πόλεων αυτών αναγράφεται και πάλι ή Ε ΰ : ροια, αλλά υπό νέα μορφή*1: 6 5 1, 3 Π αχαιά *Η π ειρ ο ς 4 Ν ικόποχ ις 5 Δ ω δώ νη 6,7 Ε ν ρ ο ια 9Α κ ν ίο υ Μ 8 9 Α δριανο νποχι ς** 6 5 2,1 *Α τιπ ω νsi 2 Φοι νίκη 3 9 Αγχιασμος 4 Βου& ρω τός*9 5 Φ ω τική 6 Κ έρ κ υρα νήσος 7 9Ιϋ ά κ η νήσος ϊβ. * Ε π α ρ χ ία παλαιάς 9Ητζείρον, υπό ήγεμόνα, πόλεις ιβ. μητρόποχις Ν ικόποχις Δ ωδόναι Ε νροια 9Α κ ν ίο υ 9 ΑδριανούτιοΧις "Α τιπω ν Φ οινίκη 9Α γχια σ μ ό ς Β ο ντρ ντδ ς Φ ω τική Κ έρκυρα νήσος 9Ι5 ρ α κ ή νήσος Ή σειρά δνομασίας τώ ν πόλεων της Παλαιός Η π ε ίρ ο υ είναι φανερό, δ ί άκολουθει καθωρισμένο δρομολόγιο, άπό νότο προς βορρά, ύστερα προς τά δυτκ κά παράλια τής Η π ε ίρ ο υ, γιά νά καταλήξει μέ νότια κατεύθυνση προς τό ΰρω τό καί τή Φ ω τική (βλ. χάρτη εϊκ. 3). Bot 9Απ* τή Ν ικόποχη δηλ. στή Δ ω δώ νη, ή δποία είχε γίνει προ πολλοΰ χριστιανική και έδρα έπισκόπου, καί, διά μέσου τής ύπό ζήτηση Ε ν ρ ο ία ς 9Α κνίο υ, φ θ (ϊ νει οτήν *Α δριανούποχ η,χήν μετέπειτα Ίουστινια νο ύπολη, πού, δπως έσημειώσαμ] τήν ταυτίζουν μέ τό Λιμπόχοβο ή μέ τό Παλαιάκαστρο της Δρόπολης» J ί j

OKtilfiftOS 'ludvvw#, ή νεώτιρη filspem 'JSL m 'Ύστερα ή σειρά μάς οδηγεί δυτικά πςός τή Φοινίκη,διά μέσου τής ά'- γνωστης πόλεως να π π ω ν (Φανωτή;), γιά νά κ α τ ε λ θ η προς τά νότια, τον "Οχγησμο ( = "Αγ. Σ α ράντα) καί την Φωτική. Είναι φανερό, οτι μεταξύ τής Δωδώνης καί Ά δριανουπόλεως ή σειρά τής ονομασίας των πόλεων μάς φέρει διά μέσου του μεγάλου καί τόσο γονίμου λεκανοπεδίου τής Κεντρικής Η πείρου τής λε- ^ Η 5. Τό κεντρικό καί δυτικό τμήμα τής Π αλαιάς Ηπείρου. Ή κομ-, μένη γραμμή δείχνει τό δρομολόγιο κα τά τον Συνέκδημο τοδ Ί ε ρ ο - κανης δηλ. των κλέους (651. 3-652, 7) Ίωαννίνων Λαψίστας κι* δπου τοποθετείται άπ* τό Συνέκδημο ή πόλη Ε ΰροια Ά κ ν ίο υ. Νά δεχθούμε, δτι πρόκειται έδώ γιά τήν παλαιά Εύροια, τήν ευρισκόμενη, όπως είδαμε, στήν βορ. περιοχή τής κοιλάδος τού Κανελακίου, πιθανώτατα γύρω στην περιφέρεια τού Γλυκέος, τούτο δέ συμβιβάζεται καί μέ τήν καθ ώρισμένο δρομολόγιο άκολουθούμενη σειρά. Κι* έπειτα δλο τό έκτεταμένο καί τόσο γόνιμο λεκανοπέδιο, δπου κατά τήν άρχαιότητα ήκμασαν δυο σημαντικές πόλεις τής Μολοσσίδος, ή τής Καστρίτσας (πιθ. ή Τέκμων) καί ή τού Γαρδικίου (πιθανώ τατα ή Πασσαρών, β. ά. τού Ραδοτοβίου), δέν περιελάμβανε ούτε μια πόλη κατά τον 6ο μ.χ. αιώ να; 01 άνασκαφές στήν Καστρίτσα καί τά τείχη τής άκροπόλεως δείχνουν, δτι έκεϊ κι* ώ; τό Κουτσελιό «ναπτΰχθησαν άπ* τούς πρώτους π ρ οϊστορικούς χρόνους συνοικισμοί καί σέ συνέχεια ή κλασσική πόλη τής Καστρίτσας! ϊοως j σπο\ιδβιό«ίος οννοιχνσμδς τής Ήπβίοου xal ή πιδ έκτβταμένη πόλη,

&44 toefcwivft, 4 vtaxepn Diktat ι κ κ ιμ ώ μ t m ± T o ϊδ ιο λεκανοπέδιο αργότερα, ένεκα της γεωγραφικής του θέσβως, άνάδειξε τήν πρωτεύουσα τής Η π ε ίρ ο υ, τά Ιω άννινα. Ε ίν α ι φυσικό λοιπόν ή λεκάνη αύτή νά μ ήν περιελάμβανε οΰτε μ ια πόλη τουλάχιστο κατά τη ν εποχή Ικείνη;* 7 'Ώ σ τε τόσο ή ακριβής περιγραφή του Προκοπίου, δσο και ή σειρά τώ ν ονομαστικά άναφερομένων από τον Συνέκδημο πόλεων τής παλαιάς Η π ε ίρ ο υ μας οδηγούν στην αναζήτηση τής βυζαντινής Εΰροίας αναγκαία στήν περιοχή τής λεκάνης τώ ν Ίω α ν ν ίν ω ν και είδικώτερα, δπως διαπιστώσαμε μέ βάση τά αρχαιολογικά κριτήρια, στον βράχο, δπου τό Κάστρο τών Ίω α ν ν ίν ω ν. (είκ. 2). Ά λ λ α προς αυτή τήν άποψη μάς οδηγεί κι* ή. περίεργος λέξη 9Α χνίο υ. Ε ίν α ι άξιο προσοχής, δτι δλοι οί κώδικες του Συνεκδήμου αναφέρουν τήν ά γνω στη λέξη 9Α χ ν ίο υ κατά γενική και στον αυτό στίχο μέ τή λ. Ε ύροια (βλ. παραπάνω σ. 542).*8 Ά π τήν άλλη μεριά ή λ. 9 Α χ ν ίο υ είνα ι εντελώς άγνωστη ώς τοπωνύμιο γιά τήν Ή π ε ιρ ο, πιθανώς ανύπαρκτη. Ο 'Ιεροκλής συνέταξε τον Συνέκδημό του, δπως πειστικά έδειξε ό E rn e s t H o n ig m a n n,59 στο χρονικό διάστημα μεταξύ τού Αύγούστου τού 527 καί προτού Φ θινοπώ ρου τού 528 μ.χ., ευθύς αμέσως μετά τήν ανάρρηση τού Ιουστινιανού στο θρόνο ιο ύ Β υζα ντίου. Ό Αύτοκράτορας δηλ. καταπιάστηκε μέ τήν μετάθεση κατοίκω ν τής παλαιάς Εύροίας καί μέ τήν ίδρυση τής νεώτερης ευθύς ώς έστέ- φθη βασιλιάς (527 μ.χ.) 10 ή ίσως ακόμη καί κατά τήν διάρκεια τής βασιλείας τού θείου του, Ιο υ σ τίν ο υ (518-527)81, κατά τήν δεκαετία *δηλ. 518-528 καί πιθανώ τερα κατά τά έτη 527-528. Ε ίν α ι εύλογο επομένως ή νεοσύστατη πόλη, ή βυζαντινή Εύροια, νά φέρει τό χαρακτηριστικό γνώρισμα, πού θά τήν διέστειλε άπό τήν παλαιά, τήν εγκαταλειμμένη Εύροια. Π ιστεύω δηλ. δτι ή ανύπαρκτη καί άγνωστη λ. ά χ ν ίο υ, προσδιορίζει τήν νέα πόλη καί δτι αποτελεί παραφθορά γραφής τής λ. έκ νέου. Ί σ ω ς ό 'Ιεροκλής ή κάποιος άλλος άντιγραφέας τού Σ υ νεκ δήμου, άπ* τον όποιο κατάγονται οί σωζόμενοι γνω στοί κώδικες, εσημείωσε παρά τήν λ. Ε ύ ρ ο ια τον χαρακτηρισμό i x νέου, γιά νά διευκρινήσει, δτι δέν πρόκειται γιά τήν αρχαία πόλη, αλλά γιά τήν προ ολίγου υπό τού Ιουστινιανού σθεισα Ιχ νέου Ε ύ ρ ο ια, τήν κατά παραφθορά Ε νροιά άχνίου Παλαιογραφικώς (αλλά καί φ ω νητικώ ς) ή μεταβολή αυτή δέν παρουσιάζει κανένα εμπόδιο, νομίζω. Α νά λογο φαινόμενο φωνητικής παραφθοράς παρέχει ή επιγραφή απ τή Φ ω τική, πού άναφέρεται σέ κάποιο ιερό τής D ia n a e Tenacra e. Π ολύ ορθά, νο- i μίζά), ό Κ. Γ ε ρ ο γ ιά ν ν η ς τή λ. T e n a c ra σχετίζει μέ τ ή ν Ά ρ τ ε μ ι Ά κ ρ ια ( Α ρτέ* jj μ ίδ ί zfj έν 'Ά κρρ.). j Φαινομενικά στήν παραπάνω άποψη ύπάρχει κάποιο σοβαρό Ιμπόδιο. Έ ν ώ δηλ. στήν επικεφαλίδα τής παλαιάς Η π ε ίρ ο υ (Συνέκδημος 651,3) τών κτι α ριθμητικούς άναφέρονται δώδεκα πόλεις (ιβ), δνομαστικώς, άν τις δύο λέξεις Ε νροια ά χ ν ίο υ εκλάβουμε ώς μιά πόλη, κατονομάζονται έντεκα μόνο. Μήπως λοιπόν στή λέξη ά χ ν ίο υ κρύβεται τό παρεφθαρμένο δνομα μιας άλλης πόλεως καί επομένως είναι άσχετη μέ τήν δική μας Εύροια ;Μ ] Ή δυσκολία είναι ϊσως άνύπαρκτη* γ ια τί προσεκτικώτβρη μελέτη του ij Συνεκδήμου τού 'Ιεροχλέου; πείθει, δτι τό φαινόμενο ασυμφωνίας μεταξύ τού J ί,

Ο Κ ΤΩ ΒΡΙΟ Σ 'Ιω ά ννινα, ή νεώτβρη Ε βροια 545 συνολικού αριθμού τω ν πόλεων, πού άναφέρεται στήν Ιπικεφ α λίδα, καί τω ν ονομαστικά άναγραφομένων πόλεων είναι πολύ συνηθισμένο. Ό H o n ig m a n n, όπως είδαμε παραπάνω (ύποσ. 22), τήν πόλη Ε ϋροια ά κνίο ν θεωρεί ως μια πόλη και σημειώνει παραπλεύρως (ένθ* άν. σελ. 7b), ότι πρόκειται περί του Κάστρου Ίω α ννίνω ν, ακολουθώντας τόν P h ilip p s o n, και Η. K ie p e rt.8* των Έ ν τοΰτοις στή σελ. 7b σημειώνει τή ν διαφορά της μιας πόλεως στήν επαρχία τής παλαιάς Η π ε ί ρου και διερωτάται άν πρέπει νά θεωρηθούν ώς δύο πόλεις κ ι όχι μία ή Ε ΰ ροια άκνίον. Α λλά, όπως είδαμε, ή μέ τόση επιφύλαξη εκφρασμένη υπόθεση περί τού Ά λη σ ίο υ πεδίου είναι εσφαλμένη. Σ το Συνέκδημο τού Κωνσταντίνου Πορφυρογέννητου, πού είναι ό ίδιος μέ τον Συνέκδημο τού *Ιεροκλέους, Ινώ στον γενικό τίτλο οί επαρχίες καί ο ι π ό λεις τού βυζαντινού κράτους ανέρχονται σε 64 καί 935,Μ όσες δηλ. άναφέρονται καί στον επίτιτλο τού Συνεκδήμου τού 'Ιεροκλέους, ουσιαστικά άναφέρονται μονάχα 623 ή 624 πόλεις. Ε π ίσ η ς στον γενικό τίτλο τού Συνεκδήμου τού 'Ιε ρ ο κλέους, ενώ άναφέρονται 935 πόλεις, ονομαστικά άναφέρονται μόνον 911 ή 912, παρ όλες τις διορθώσεις τώ ν κριτικώ ν. Συμβαίνει πολλές φορές στο Συνέκδημό μας ό γενικός άριθμός τών πόλεων μιας επαρχίας νά είναι μικρότερος ή μεγαλύτερος άπό τις ονομαστικά άναφερόμενες πόλεις. Πολλές φορές δηλ. δύο λέξεις, πού άνήκουν σέ μιά μόνο πόλη, ύπολογίσθησαν ώς δύο πόλεις, καί τέθηκε 6 άριθμός τού τίτλο υ μ εγα λύτερος τών πραγματικών πόλεων καί άντίθετα, δύο λέξεις, άναφερόμενες σέ δύο Ιδιαίτερες πόλεις, θεωρήθηκαν ώς μία καί δ άριθμός τού τίτλου τέθηκε μικρότερος97. Έ τ σ ι π.χ. για τήν επαρχία τής Παμφ υλίας δ άριθμός τού τίτλου άνα- γράφει 47 πόλεις, ενώ ουσιαστικά κατονομάζονται 44 μόνο, καί τταρά τις διορθώ σεις τού H o n ig m a n n δεν υπερβαίνουν τις 46. Σ τή Λ υ κία δ τίτλος περιλαμβάνει 34 πόλεις, ενφ ουσιαστικά ονομάζονται 32, κ ι ίσως μιά μπορεί νά πρυστεθή άπ τήν διόρθωση, πού προτείνει δ H o n ig m a n n. Ή επαρχία τών νήσων επίσης στον τίτλο περιλαμβάνει 20 συνολικά νησιά, ενώ στήν πραγματικότητα περιέχονται τά ονόματα 18 ή 19 ν η σ ιώ ν.08 Θά μπορούσε κανένας νά άναφέρει περισσότερα παραδείγματα, γιά νά δείξει, ότι δ άριθμός τών πόλεων τού τίτλου δεν άνταποκρίνεται πολλές φορές μέ τον πραγματικό άριθμό τών πόλεων. Προφανώς λοιπόν είτε δ 'Ιεροκλής, πού εχρησιμοποίησε, όπως εσημοιώσαμε, παλαιότερους Συνεκδήμους καί συμπληρω ματικά νέους καταλόγους, είτε κάποιος άντιγραφέας άλλαξε τον άριθμό τού τίτλου απο <α σε ιβ. *Ώστε, άνακεφαλαιώνοντας τις διαπιστώσεις, πού κάναμε στο ενδιαφέρον χωρίο τού Συνεκδήμου τού Ίεροκλέους παρατηρούμε : Τ ό δρομολόγιο τού Σ υ νε κ- \' δήμου τούτου άκολουοει ώρισμένη κατεύθυνση. Σ το μεταξύ Δωδώνης καί Ά δ ρ ια - *νουπόλεο)ς χώρο πρέπει νά τοποθετηθή ή Ε νροια ά κνίον καί όχι στήν παλαιά της θέση, στή Θεσπρωτία. 'Η λέξη άκνίον (κατά τά χειρόγραφα = ενροια άκνίον)

OKTQBPIOS I ivvvtva, ή νβώτερη Eupcia 546 είνα ι δηλωτική της νέας πόλεως πιθανώ τατα, τήν όποια ΐδρυσεν ό χατά τή ν δεκαετία 5 1 8-5 2 7 μ.χ. και πιθαγώτερα στα έτη 527-5 2 8. Ιουστινιανός Σύμφ ω να μέ τήν χαρακτηριστική περιγραφή του Προκοπίου ή οχυρή αυτή πόλη εκτίσθη και περιετειχίσθη απάνω σέ λόφο παραλίμνιο, που μόλις μ* ένα στενό λα ιμ ό, σά γέφυρα, συνδεόταν στα δυτικά προς το μέρος της στεριάς*9. Προφανώ ς κι* ό μεγάλος ιστορικός τού Βυζαντίου κι* δ Συνέκδημος του Ιεροκλέους άναςρέρονται στή λίμ νη και στον Βράχο τού Κάστρου των Ίω α ννίνω ν στήν ωχυρωμένη πόλη, πού αρχικά ώνομάσθηκε Ε νροια. (είκ. 1 και 2). Τ ό όνομα δια π ισ τώ νετα ι θετικά άπ* τον Ιεροκλή καί έμμεσα (e s ile n tio ) απ τον Π ρ οκόπ ιο. Ε ίν α ι ευνόητο, ότι προτιμότερη είναι ή γραφή Ε νροια α χνίο ν όχι Ε ν - ροια 9Α χ ν ίο ν. Έ ν α άκόμη ζήτημα, πού πρέπει νά τεθή τουλάχιστο, σα συνέπεια των παραπάνω διαπιστώσεων, είναι τό α κόλουθο: Α φ ού τό αρχικό όνομα της πόλεως τω ν *Ιωαννίνων ήταν Ε νρ ο ια, τότε πότε καί πώς καί γ ια τί αλλαςεν ή πόλη ό ν ο μ α ; Π ο ιά ιστορική μεταβολή, πού μεσολάβησε, στάθηκε ή αφορμή, ώστε νά μετονομασθή ή πόλη από Ε νρ ο ια (νέα) σέ Ιω ά ννινα ; Γ ια τί, αν τά όσα διαπιστώσαμε, είνα ι ορθά, ένα είναι βέβαιο, ότι ή πόλη κατά τά ετη 5 2 7-5 2 8 καί ώς τήν Ιπ ο χή, πού ό Προκόπιος έγραφε τό «Π ε ρ ί χτισμάτω ν» έργο του, δηλ. ώς τά 550 μ.χ. περίπου, ή πόλη επίσημα τουλάχιστον ωνομάζετο καί εφέρετο γραμμένη ώς Ε ϋ ρ ο ια. 5Δπ* τήν άλλη μεριά, γιά πρώτη φορά, ή πόλη τού Κάστρου άναφέρεται ώς Ιω ά ννινα περίπου στά πρακτικά τής Συνόδου στήν Κωνσταντινούπολη, τό έτος 879 (επίοχοτζος Ί ω α ν ν ίν η ς Ζαχαρίας). Ε π ο μ ένω ς μεταξύ τής περιόδου 5 5 0-8 7 9 πρέπει νά έγινε ή ονόματος τής πόλεως καί κατά τό διάστημα αυτό πρέπει ν κατά αλλαγή τού άναζητηθούν καί, εάν είναι δυνατόν, νά υποδηλωθούν μέ κάποια πιθανότητα οι ιστορικοί συντελεσταί της μετονομασίας τής πόλεως. Συμβαίνει πολλές φορές τά ονόματα εθνών, περιοχών, πόλεων ή χωριών νά μή δίνοντα ι από τούς ίδιους τούς κατοίκους, αλλά απ τούς γειτονικούς. Ο ί Γιουγκοσλαύοι π.χ. από μάς τούς 'Έ λλη νες είναι γνωστότεροι ώς Σέρβοι, άπό τον γειτονικώτερο λαό ώς πςός τήν Ε λλά δ α τούς Σέρβους. Ή Γερμανία επίσης είνα ι γνω στοί ώς D e u tsch la n d καί A lle m a g n e κ ι9 ή Α γ γ λ ία ώς Βρεττανία σ* άλλους λαούς, ανάλογα δηλ. μέ τά φύλα, πού πρωτογνώρισαν οί γειτονικοί λαοί. Κ α ί ή δική μας ή *Ήπείρος ( = άπειρος, στεριά) δόθηκε πιθανώς απ τούς κατοίκους τώ ν περιωρισμένων σ έκταση νησιώ ν τού ; Ιονίου, των Ε π τα νή σ ω ν41. Γ ιά το ν ίδ ιο λόγο, άν ή Ενρ ο ια μετωνομάσθη εις 'Ιω ά ννινα η Ίω α ν ν ίν η κλπ., το ύ το βέβαια δέν πρέπει ν άποδοθή στούς πρώτους κατοίκου*, πού τήν κατοίκησαν, στους πρόσφυγες δηλ. τής παλσιάς Ενροίας, πού στο κάτω κάτω θά είχαν κάθε λόγο νά διατηρούν μέ συγκίνηση τό όνομα τής παλαιάς πατρίδος τω ν, στους γύρω κατοίκους τώ ν περιχώρων. Ο ί τελευταίοι, πού έτσι περίπου θά αλλά άπο- καλοΰσαν τήν περιοχή τής χερσονήσου και είδικώτερα τον βράχο της λίμνης, αυτός Ιπέβα λα ν και τό νέο καί γνώ ρ ιμ ο γ Γ αυτούς όνομα49.

0 Κ Τ 2 Β Ρ Ι0 Σ Ιω ά ννινα, ή νεώ τερη Ε υροια 547 Ε ίν α ι μαρτυρημένο από ιό ν ίδ ιο ιστορικό του Ιουστινια νού, τον Π ρ ο κόπιο48 δτι «έπειδη εις την Κ έρκυραν οντος 6 Γ ό τΰ ω ν στόλος ά φ ίκ ετο, αυτήν τε ηγον και εφερον εξ Ιη ιδ ρ ο μ ή ς '... διαβάντες δε και εις την "Η π ειρ ο ν εξα π ινα ίω ς δπαντα εληιζοντο id ά μ φ ϊ Δ ω δώ νην χω ρία καί διαφερόντω ς Ν ιχό π ο λίν τε κοχ *Ά γχισον». "Α ν καί άρχαιολογικώς δεν είναι βεβαιωμένος επί του παρόντος δ χρόνος της τελικής καταστροφής τής Δωδώνης, δμως τό γεγονός, δτι κατά τον 6ο καί εξής αίώνα δεν άναφέρεται κανένας επίσκοπος Δωδώνης44, κάνει πολύ πιθανή τήν καταστροφή τής Δωδώνης απ τούς Γότθους τού Τ ω τίλα στα 551 μ.χ. Ε ίν α ι φυσικό, δτι τήν ίδ ια τύχη δοκίμασαν κι* οί κατοικοΰμενες περιοχές περί τή ν Δ ω δώνη καί τό λεκανοπέδιο των Τω α ννίνω ν. Σ αυτό άλλωστε είνα ι σαφής καί ή πληροφορία τού Προκοπίου (αηαντα έληΐζοντο τά ά μ φ ϊ Δ ω δώ νη ν χω ρ ία ), Κ Γ επομένως κ Γ ή πόλη τής Καστρίτσας, που, άν υπήρχε, θά είχε περιέλθει στήν οίκτρή κατάσταση τού παρακμασμένου χωριού46, θά δέχτηκε κ Γ αυτή τό τελειωτικό πλήγμα. Αλλά πού αλλού θά στρέφονταν οί ελπίδες των πτοημένων τότε προσφύγων τής περιοχής τού λεκανοπεδίου καί τής Δωδώνης καί πού αλλού θά εύρισκαν εξασφαλισμένο άσυλο, έκτος άπ τήν νεοσύστατη κα ί όχυρώτατη πόλη τού Ιο υ σ τ ι νιανού, τήν νέα Ευροια, πού 6 αύτοκράτορας θά είχε οχυρώσει μ δλους τούς ι ορούς τής τότε οχυρωματικής ;46 Βέβαια καί πριν άπ τήν επιδρομή αυτή των Γό τθ ω ν κγ ύστερα άπ αύ- ι τήν δεν έλειψαν οί βαρβαρικές επιδρομές κατά τού Βυζαντίου. Αλλά οί προ 1551 επιδρομές δέν ενδιαφέρουν τή δική μας περίπτωση, αφού ώς τότε ή πόλη φαί ινεται, δτι διατηρούσε τό παλαιό της όνομα. Α π όσες επακολούθησαν ή πιο πιθανή [είναι αυτή των Γό τθ ω ν τού Τ ω τίλα, για τί έχουμε κυρίως τό μάλλον βέβαιο γεγονός, ίοτι κατά τήν επιδρομή αυτή έγκαταλείφθη καί ή Δωδώνη (κατά τον Συνέκδημο τού Τεροκλέους ή Δωδώνη ήταν πόλη καί, δπως είπαμε, έδρα επισκόπου)."αλλω στε!ή επιδρομή αυτή ήταν γενική γιά τήν "Η π ειρ ο καί μέ βαρειές συνέπειες. Ε ίν α ι ιπολύ φυσικό επομένως τήν χειρονομία αυτή των Δω δω ναίω ν νά έμιμήθησαν καί οί λοιποί κάτοικοι τής περιοχής. Αλλά οί πολυαριθμότεροι άπ τούς τού πρόσφυγες τής Εύροίας εντόπιοι τής υπαίθρου, δταν εγκαταστάθηκαν στήν νέα τους πόλη, ιτήν Ευροια, γνώριζαν τήν πόλη ή τήν περιοχή εκείνη ώς Ιω άννινα κ.λ.π. Ε ίν α ι 'πολύ πιθανόν,πολυαριθμότεροι αυτοί, νά επέβαλαν σ ιγά-σ ιγά τό δικό τους, τό γν ώ ριμο όνομα, αντί τού αγνώστου γ ι αυτούς όνομα τής Εύροίας. Τ ο ύ το φυσικά θά ίγινε στο διάστημα τής γενιάς των προσφύγων, ή οποία έζησε τά γεγονότα αυτά <ι* είχε τήν επιθυμία καί τήν θέληση νά επιβάλει τό καθιερωμένο όνομα. Σ τή ν ιρώτη επομένως 30ετία μετά τά γεγονότα, καί γενικάτερα μεταξύτού 550-600 μ.χ. ούσιαστίκά θά είχε έπιβληθή τό καινούργιο όνομα τής πόλεως, άσχετα άν στά έπ ί-»ημα αρχεία τού Κράτους παρέμεινε άκόμη ίσω ς ή πόλη πολιτογραφημένη μέ τό «αλαιό της όνομα.47 Η ερευνά μας μάς οδηγεί στά. επόμενα συμπεράσματα: ) ί κάτοικοι τής παλαίάς Εύροίας, πού ή θέση της στήν αρχαία Θ εσπρω τία δρίμ 4 ν!.

648* 'Ιωάννινα, ή νεώτβρη Ευροια ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΗ ΕΣΤΙΑ **ί ι ζεται, δπως είδαμε, στην περιοχή πιθανώς του σημερινού χωρίου Γλυ κύ, για [ λόγους ασφαλείας υποχρεώ θηκαν άπ* το ν Ιου σ τινια νό νά μετοικήσουν στη βραχώδη χερσόννησο των Ίω α ν ν ίν ω ν. Ή θέση άνταποκρίνετσι αναντίρρητα προς τη ν περιγραφή του Π ροκοπίου, (ενφ αποκλείεται ή περιοχή της Καστρίτσας, δπως είδαμε) καί ένισχΰεται άπ9 τη σειρά τής ονομασίας τω ν της παλαιας Η π είρ ου του Συνεκδήμου του Ηεροκλέους. Δυο, σχεδόν πόλεων στον κατάλογο σύγχρονες, πληροφορίες επισημαίνουν τήν περιοχή αυτή, κάθε μία με πολλή πιθανότητα, ώς θέση της νέας Εύροία ς. Ή λ. Ά κ ν ί ο ν, ά γνω στη εντελώς από κάθε φιλολογικ ή παράδοση, είναι πιθανοπατα δηλωτική τής νέας πόλεως, προερχόμενη άπ τήν παραφθορά γραφής του χαρακτηρισμού έκ νέου. Ο ι διαπιστώσεις αυτές δεν αφήνουν, νομίζω, αμφιβολία, δτι εκεί έχτίσθη ή νέα Ευροια στο διάστημα 527-5 2 8 μ.χ. ή γενικοπερα στή δεκαετία 518-528 μ.χ. ' Η φύσει οχυρή θέση τηζ χερσοννήσου, άλλοτε ίσως νησιού, που άπ* τις τρεις πλευρές τή ν προστατεύουν άπ9 τις επιδρομές τά νερά τής λίμνης, απομονώθηκε μέ τείχη καί μέ ιδιαίτερη φροντίδα κατά τήν δυτ. πλευρά, τό μόνο εύπρό- βλητο κάπως σημείο τον κάστρου. Έ τ σ ι άσφαλισμένη, δπως θά ήτο ή νέα καί φρουρούμενη ίσω ς καί μέ βυζαντινή φρουρά, προσείλκυε συνεχώς τούς πόλη, πρόσφυγες τής περιοχής του λεκανοπεδίου, τούς καταδιωγμένους άπ τις άδιάκοπες βαρβαρικές επιδρομές. Ίσ ω ς άπ τις πρώτες ρημαγμένες πόλεις ή Καστρίτσα ί έγκαταλείφθηκε από τούς κατοίκους της, για νά καταφύγουν εκεί. Ή επιδρομή τώ ν Γ ό τ θ ω ν τού Τ ω τίλα στα 551 μ.χ., πού είχε ως αποτέλεσμα πιθανώτατα τήν τελική εγκατάλειψη τής Δωδώνης καί τώ ν γύρω κατοικουμένων περιοχών, άνάγ-fj κασέ πολλούς πρόσφυγες νά καταφύγουν στήν καινούργια πόλη. Ή αύξηση τού*) ιθαγενούς πληθυσμού απέναντι τών μετοίκο)ν Εύροιέω ν πιθανώς συνετέλεσε στήν βαθμιαία επικράτηση τού ονόματος *Ιω ά ν ν ιν α ή άλλου παραπλήσιου. Ή άλ-ft λαγή αυτή τού ονόματος, εύλογο είναι νά συνετελέσθη μάλλον καί^ μέσα στήν πρώτη- τριακονταετία μετά τό 550 μ.χ., Γκαί οπωσδήποτε επισημοποιήθηκε ώς τό 87$ μ.χ., γ ια τί τότε έχουμε τήν βέβαιη μαρτυρία γιά τον επίσκοπο 9Ιω α ννίνη φ ( = Ιω α ννίνω ν) Ζαχαρία. Ε ίν α ι αυτονόητο, οτι τό όνομα τής πόλεως, *Ι ω ά ν ν ιν α if 9Ια> αννιντ}(φ δέ μπορεί νά έχει καμμιά σχέσι μέ τήν κόρη τού στρατηγού Βελισσαρίου, Ί ω α ικ ν ί ν η, άφοΰ ώς τά 550 μ.χ. ή πόλη ώνομάζετο Ευροια καί τό νεώτερο δνομ^ οφείλεται σ άλλη α ιτία π ιθ α νώ ;4*. 01 άτέλειωτες καταστροφές καί κυρίως ή μακρότατη Τουρ κική κατάκτησ; k'' εξαφάνισαν κάθε ίχνος μνημείων της ιουστινιάνειου εποχής κ ι ελάχιστα βυζαντΐ νά λείψανα τής 13ης καί 14ης Ικατονταετηρίδος περισώθηκαν μέχρι σήμβ σέ μάς. f

ΟΚΤΩ ΒΡΙΟΣ 'Ιω ά ννινα, ή νβώ τερη Ε ύροια 649 Σ Η Μ Ε Ι Ω Σ Ε Ι Σ 1. Έ σύντομη τούτη μελέτη δέν εχει τήν αξίωση νά είναι πλήρης σέ βιβλιογραφία κ ι ερευνά πηγών. Κυρίως συντάχθηκε στά Γιάννινα, δπου ήταν αδύνατη ή πληρέστερη > χρήση τών βοηθημάτων κ ι ή έπαλήθευση, ώς να βαθμό, τών παραπομπών, που είχα σημειώσει στήν Αθήνα. 2. Thomas Smart Hughes, Travels in Sicily, Greece and A lbania ^ (London 1820). τ. B' σ. 10, W. M. Leake, Travels in N orthern Greece (London 1835), σ. 130, 204 και 653 έξ. 3. Παρ δλη τήν εύνοΐκή κριτική τοδ μακαρίτη Γυμνασιάρχη X ρ. Σ ο ύ λ η ( Ή π. Χρον., 1927, έτος 2, σ. 313-16), τό βιβλίο αδτό άποτελεΐ παράδειγμα πρός άποφυγή γιά ί όσους ασχολούνται μέ θέματα, ξένα πρός τήν ειδικότητά τους. Π ο λ ύ τιμ ο σ υμβολή για τήν, ιστορία τώ ν Ίω α ννίνω ν χαρακτηρίζει ό Καρολίδης τή μελέτη αύτή (έφημ. «"Ηπειρος", άριθ. φύλλ. 2484 τοδ 1927). _ 4. Ό Th. Sm. H ughes ( ενθ άν. σελ. 10), άν καί δέν φαίνεται νά εχει υπ όψη του τό παρακάτω μνημονευόμενο χωρίο τοδ Προκοπίου, πιστεύει ότι ή πόλη χτίσθηκε άπ τόν Ίουστιανό. Πρβλ. έπίσης καί Ά λ. Π ά λ λ η. Μελέται έπΐ τής αρχαίας χωρογραφίας 1 και Ιστορίας τής Ηπείρου, Πανδώρα, τόμ. 9 (1858), σ. 154κ.έξ. Γ. Χασιώτη, Περί Δωδώ-! νης, 1867/ σελ. 126-7. Δ η μ. Εΰαγγελίδη, Ν. Έλληνομνήμων, τόμ. ΙΑ, σελ.! 316. Philippson, Real - Enzyklopildie (Paw ly - Wissowa) στή λέξη E uroia. 1 X ρ. X ρ ι σ τ ο 6 α σ ί λ η, έφημ. «Πολιτεία», Ιούλιος 1922. Ά λ κ. Κοντοπάνο», I έφημ. «Ήπειρος», Μάιος καί Ιούνιος, 1925. Γ. Χατζή (Πελλερέν), Τό μυστικό του! Κάστρου, 1926, σ. 50 κ.έξ. Hans Treidler, E pirus in A ltertum (Leipzig 19 17), j σ. 50. Μητροπολίτη Άθηναγόρα, έφημ. «Ήπειρος», 1926. Ό τελευταίος δέχεται ότι I ή πόλη έχτίσθη κατά τήν περίοδο 700-1034 μ. X. 5. Περί Κτισμάτων IV, 1, 37-41. 6. Ή πόλη αυτή βρίσκεται 1 ώρα περίπου ΒΔ. τής σημερινής Παραμυθίας (6λ. χάρτη ε'ικ. 3), παρά τήν θέση Λιμπόνι ή Ααμποβήθρα, όπου άνευρέθησαν κατά τά ετη 1890 καί 1903 άπ' τό γιατρό Δ. Παναγιωτίδη δύο έπιγραφές (CIL, I I I supplem. 12299) Πρβλ. και II. Gregoire (Bulletin de Correspondance Ilell^nique, 1907, σ. 38-45), καί S. Reinach (Chrouiques d Orient, 1890-9 1, σ. 40, εκδ. 6'). Γιά τις έπιγραφές αύτές κι άλλες επτά, προερχόμενες άπ τήν ίδια περιοχή, βλ. Ά λ ε ξ. Κ ο ν τ ο λ έ ο ν τ ο ς, (BCH, XVI, σ. 174-6) και Δ η μ. Εύαγγελίδη, ( Αρχαιολογική έφημερίδα, 1914, σ. 239). Απ τή μιά έπιγραφή συμπεραίνουμε, ότι Οπήρχε έκεί ναός τής Άρτέμιδος μέ άγαλμα, που σήμερα βρίσκεται στό Μουσείο τού Σεράγεβου (Μουσείο Βοσνίας καί Ερζεγοβίνης). Απ' τήν ίδια περιοχή προέρχεται έπίσης ή καλής τέχνης μαρμάρινη σαρκοφάγος ρωμαϊκών χρόνων, στό Δημοτικό Μουσείο τών Ίωαννίνων, μέ διονυσιακές παραστάσεις κατά ι τίς τρείς πλευρές (σάτυροι και μαινάδες) καί στή τετάρτη' μακρά πλευρά μέ τή δάδα τής ; ζωής, ανάμεσα άπό δύο γρυπές, σύμβολα τού θανάτου. Ορθά, νομίζω, ό Κ. Γερογιάνι ν η ς, σχετίζει τό μνημονευόμενο άπ τήν έπιγραφή Ιερό τής Dianae Tenacrae μέ τή λατρεία τής Άρτέμιδος Ά κριας ( Ά ρ τ έ μ ι δ ι τγ\ εν *Άχρα' βλ. ΑΕ, 1924, σ. 196-6). Α ντί τής Ψωτικής, που οί αρχαιότεροι γεωγράφοι τήν άγνοοϋν, άναφέρεται παλαιότερα ό σταθμός a d Diana 111, που συμπίπτει μέ τό χώρο, πού βρέθηκαν τά παραπάνω ευρήματα. ;Στό Ραβέννα (Ravennas Ationymi Cosinogr. 37$>ΤΟ Gcogr. 539»*9) ή άναφερομένη θέση Diana είναι ή αυτή μέ τό σταθμό a d Diana in τού Πο ίτιγγεριανοΰ Είνακος (Tabula Pcutingeriana) καί σημειώνεται άνάμεσα τού ΒοοΟρωτού καί του λιμανιού ;τού Γλυκύ. Βλ. έπίσης καί Ο b e r k u in m e r (R eal-enzyklopadie2 στή λέξη Φωτική) (xt* όσα σχετικά συνοψίζει ό υφηγητής Παν. Χρήστου ( Ηπειρωτική Εστία, δτος Α'» ΓΊβΰχ. 2, σ. 119-120.

650 Ιω ά ν ν ιν α, ή νεώ τερη Εύροια Η Π Ε ΙΡ Ω Τ ΙΚ Η Ε Σ Τ ΙΑ 7. Γιά την πόλη αδτή, πού βρίσκεται στο σημερινό Φοινίκι, βλ. δσα έγραψε δ L. Ugolini στό δίτομο ιταλικό περιοδικό Albania καί πρόχειρα Δ. Ε δ α γ γ ε- λ δ η (Οι αρχαίοι κάτοικοι τής Ηπείρου, 1947, σ, 17, σ. 25 και σ. 30 υποσημ. 70). 8. Βλ. πρόχειρα στό παραπάνω βιβλίο του Γ. X α τ ζ ή, (σ. 55 κ.έξ.) κ ι δσα Ιδίως γράφτηκαν στην Ιφημ. «Ή πειρος» του 1925, 9. Ελπίζουμε οτι θά δοθή άλλοτε εδκαιρία ν άσχοληθούμε μέ την Εΰροια τής Θεσπρωτίας. *Η άρχαία Εύροια καθορίζεται περίπου άπ* τον Έ ρ μ ε α τό Σ ψ ζ ο μ ενό,. έκκλησιαστικό συγγραφέα του 5ου μ. X. αιώνος (3 ', 25), και τόν Συναξαριστή του έπισκόπου Ευροίας Ά γ ιο Δονάτο, στό μηνιαίο τής 30ής Απριλίου (πρβλ. και Ά θ. Π ε τ ρ ί δ η, περί του έν Ή πείρψ Ά γ. Δονάτου, Παρνασός, τόμ, 3, τεύχ. 2, Φεβρ. 1879, σ. 127). *0 Έ ρμείας Σιρζομενός άναφέρει, ότι ό "Αγ. Δονάτος μέ θαύμα έξώντωσε τόν καταστρεπτικό δράκοντα, πού έλυμαίνετο τήν περιοχή τής Εδροίας κ ι έκανε νά άναβλύσει νερό ή άνυδρη γή τής περιφερείας αυτής και προσθέτει : άλλα τώ νδε μ εν μάρτυρες οι την Σωρείαν ο ίκ ο ϋ ν τες, κώ μ ην Ευροίας. Κατά τό Συναξαριστή ό "Αγ. Δονάτος, έγινε έπίσκοπος Εδροίας τής Παλαιάς Ηπείρου «εν το ϊς χρόνοις του Θεοδοσίου του μ εγά λο υ, Έ ν δό τη α υ τή π ό λ ε ι χω ρίον rjv, δνομα α υ τφ Σωρεία ( τ ό νυν λεγόμενον Σ ο ν λ ι κατά τιν α ς ), εν ώ ήν π η γ η ϋδατος και ό'σοι άν εξ αυτής επ ιν ο ν, π ικρω & ανάτω π α ρ εδ ίδ ο ν το», *0 "Αγ. Δονάτος κατά τόν Συναξαριστή ζήτησε και πήρε έγγραφη διαταγή και χρήματα άπ τόν Αδτοκράτορα Θεοδόσιο κι* άνήγειρε ναό, κοντά στό Ό μ φ ά- λιο, «κ α ί τό ν ίδ ιο ν ευ τρ επ ίσ α ς τά φ ο ν και εις μακρόν γήρας ελάσας άπήλ& ε προς Κ ύ ρ ιο ν»,κ οντά στό Γλυκύ διατηρούνται και σήμερα ακόμα λείψανα παλαιοχριστιανικής Βασιλικής, που όρθά, νομίζει, ό Leake (ένθ άν., τόμ. IV, σ. 56-57) σχετίζει μέ τό ναό του Ά γ. Δονάτου. Κατά τό Leake, ή Βασιλική αυτή είχε μήκος 35 μ. περίπου. Σήμερα σώζονται άρκετά λείψανα κιόνων άπό γρανίτη καί τοίχων του ναού. Στήν περιοχή λοιπόν τής πεδιάδος του Καναλακίου και βορείως του χωρίου Καστρι πρέπει ν άναζητηθή ή άρχαία Ευροια. (Βλ. κ αι χάρτη είκ. 3). 10. Ή σμίκρυνση των άποστάσεων λογικά και ψυχολογικά είναι δικαιολογημένη στήν άντίληψη του ιστορικού. 11. Στήν Καστρίτσα τοποθετούν τήν νεώτερη Ευροια ό Γ. Χατζής, (ένθ άν. σ. 59-63), ό Άλκ. Κοντοπάνος (ένθ* άν.) κ ι ό Μητροπολίτης Άθηναγόρας, 12. Πρβλ. Σ ω τ. Ί. Δ ά κ α ρ η, Προϊστορικά! ερευναι τής Ηπείρου, σέ προσεχή τόμο τής Α.Ε. καί πρόχειρο δημοσίευμα του Ιδίου στήν εφημ. «Ήπειρ. Άγων», 29 Αύγούστου 6 Σεπτεμβρίου 1950. Σύντομο περιγραφή τής πόλεως τής Καστρίτσας βλ. W. Μ. L e a k e Travels in N orthern Greece, IV, σ. 127-9, Ρ o n q u e v i 1 1 e, Voyage de la Grece, Ικδ 2, τόμ. I, σ. 137-9, T h. Hughes, Travels in Sicily. Greece and Albania, τόμ. I, σ. 447 Σπυρ. Λάμπρου, Ν. Έλληγομνήμων, τόμ. ΙΑ', σ. 28 κέξ. κ.ά. Γιά τήν γεωλογικ* κυρίως σύσταση του βουνού βλ. Alfred Philippson, Thessalien und Epj ru s, B erlin 1897, σ. 192, 238 κ. ά. 13. Ά λ. Π ά λ λ η ς (ένθ* άν.), Δ η μ. Ε υ α γ γ ε λ δ η, (Ν. Έλλην., τόμ. ΙΑ.σ. 316), Γ. Χασιώτης (ένθ άν.), Philippson, R E 2 στή λ. E uroia και Treidler, ένθ* ά 14. Ό Σ π. Λ ά μ π ρ ο ς (Ν. Έλλην. ΙΑ', σ. 31) άναφέρει, δτι άνευρε στήν άκρ τής Καστρίτσας παχειά κεραμίδια, οπτόπλινθους βυζαντινών χρόνων. Τούτο δε φαίνετι ορθό. Ή πόλη πιθανώτατα έγκαταλείφθηκε πολύ νωρίς, κατά τόν 5 ή 6 μ.χ. αιώνα (6 σχετικά και τήν παραπάνω μελέτη μου). Τό καθολικό τής σημερινής Μονής, τύπος Ά γιορ.τικος, τρίκογχος στραοροειδής μετά τρούλλου, ανάγεται στόν 16 μ.χ. αιώνα, σύμφωνα μέ τ έπιγραφή μέ όπτοπλίνθους, που φέρει ό τρούλλος. Αλλά οί χαμηλότερες έπιφάνειες των τοίχ είναι άρχαιότερες, ό δέ τύπος του τρικόγχου ναού εμφανίζεται πολύ νωρίτερα, άπ τόν if αιώνα. *0 Σπυρ. Λάμπρος τόν χρονολογεί στόν 12 αιώνα. Δέ νομίζω δτι ό αρχικός να μπορεϊ νά είναι άρχαιότερος τού 13ου ή 14ου μ.χ. αιώνος, άν λάβουμε ύπ δψη τήν άμε^ μέ όπτοπλίνθους διακόσ^ιηση τών άρχαιοτέρων τοίχων, που είναι δμοια περίπου μέ τό κα

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ Ιω ά ν ν ιν α, ή νεώ τερη Ε ΰροια 551 < ΐ» I 1 «i \ λικό tc>76 Μονής τών Φιλανθρωπινών του νησιοδ. *0 Άραβαντίνός (Χρονογραφία τής Ηπείρου. Α' σ. 143-4), άναφέρει κάποιο Γαστρικιώτη, πιθανώς ήγούμενο τής Μονής Καστρίτσας, ποδ δολοφόνησε ό θωμάς Πρελιοδμπος (1379 μ. X.). Τό Χρονικό τοδ Κομνηνοδ μονάχου και Πρόκλου μονάχου, κάνει απλώς λόγο για ένα Γ α σ τρ ιτσ ιώ τη, τό όποιον α ν η ό Ι'ηηω ν κατέουραν»* (πρβλ. Sebastidn C. Estopafjdn, Bizancio y Espa-r^a...Barcelona 1943, τόμ, 2, σ. 50 κέξ. (225 b). Τό όνομα, όπως αναγράφεται στο χρονικό αύτό, φαίνεται νά έχει στενώτερη σχέση μέ τή Μονή Καστρίτσας ή Γαστρίτσας. (Στό ίδιο γεγονός άναφέρεται και διήγημα του Γ. Χατζή (Πελλερέν), δημοσιευμένο στήν έφημ. «Ήπειρος* τής 31/12/1926 κι αναδημοσιευμένο στό Ετήσιο λεύκωμα «Ηπειρωτικά», Άθήναι 1938, έτος k ', σ. 247 κέξ). Πιθανώς λοιπόν ή Μονή υπήρχε κατά τόν 14ο αιώνα. 1 δ. Γ. Χατζής, Τό μυστικό του Κάστρου, σ. 59 κέξ. 16. Πρβλ. τ ις παραπάνω μνήμονευόμενες μελέτες μου στά ΠΑΕ, 1951, σελ. 173-83 και ΑΕ, νθ άν. 17. Philippson, Thessalien und E pirus (Berlin 1897), σ. 202. Πολδ εδνο ίκή για τή γνώμη αυτή τοΰ Phil, είναι ή ενδιαφέρουσα πληροφορία (Ενθύμηση), ποδ βρίσκεται γραμμένη στό μηνιαίο μηνός Ιουνίου τής Εκκλησίας τοδ Ά γ. Νικολάου Κοπάνων, κατά τήν οποία τό έτος 1684 α έ γ ιν ε ηοχχή βροχή... καί εηχή& υνε τό νερό τή ς Χίμνης καί έβ ή - κεν καί έ η ν ιξ ε ό σ η ίτια τόσον o n ον καί μέσα εις τή Μ ητρόηοχ ιν εως μ ία σηΐ'θ αμή τό βά&ος τον νερού» ' (πρβλ. Άθηναγόρα, Νέος Κουβαράς, Ή πειρ. Χρον. 1929, έτος 4 σ. 19 καί Άραβαντινοδ, Χρονογρ. Ηπείρου, Β' σ. 224. 18. Χαρακτηριστική για τήν άποψη αύτή είναι ή ετυμολογία του *ΑποΧΧοδώρον (παρά Στραβ. Ζ, 10, 15), κατά τόν όποιο ή αρχαία Έλλοπία, ή περιοχή δηλ. ποδ περιλαμβάνεται μεταξύ Όλύτσικα Κουτσελιοδ καί Μιτσικέλι, έλαβε τό όνομα α ά η ό τω ν έχών τω ν η ε ρ ί τό ιερόνν τής Δω δώ νης», "Αν καί ή έτυμολογία τοδ Απολλοδώρου δέν έγινε ανεπιφύλακτα δεκτή, είναι όμως ένδεικτική τής όπάρξεως ελών στήν περιοχή αδτή. Ή Έ λλοπία χαρακτηρίζεται άπ τόν 'Ησίοδο (άποσπ. 90) ηοχυχήϊος καί ενχ είμω ν, ά φ ν ειή μήχ οισι καί εΐχιηόδεσσι βόεσοιν. Έ ανάπτυξη τόσο μεγάλης κτηνοτροφίας στήν κατ εξοχή κτηνοτροφική τούτη περιοχή, υποθέτει τήν ύπαρξη πολλών νερών καί τή διατήρηση χλωρής χλόης καθ όλο 'τό έτος, πράγμα που καί σήμερα άκόμα συμβαίνει (Philippso η,- ένθ άν. σ. 202)* Kt ό Πρόξενος έπίσης αναφέρει κοντά στή Δωδώνη έκτεταμένο Ελος (άποσπ. 2). Καί τό μνημονευόμενο άπ τόν 'Γγΐνο μεγάλο Ελος (palus magna, Poeticon Astronom icon II, 23), : φαίνεται, ότι άναφέρεται στήν περιοχή τοδ λεκανοπεδίου τών Ίωαννίνων (πρβλ. σχετικά κα^ Β u r s i a n, Geographic von Griechenland, I, 21 καί Hans Treidler, ένθ άν. σελ. 49-51). 19. Σχόλια εις 'Ομήρου Οδύσσεια Γ', 189 : «Ν εο η τό Χ εμ ο ς κατά I κέχεναιν Θ έτιδος εμηρήσας τά ϊδια σκάφη η εζό ς α ν ε ισ ι* χρησ& είς δέ ν η ό *ΕΧένον,.. εχ&ών εις τήν Π α μβώ τιν, Χ ίμνην τής Ή η ε ίρ ο υ... ανμβάχχει τόν χρ η σ μ ό ν* καί η ο ρ &ήσας τήν Μ οχοσσίαν εξ Α ν δ ρ ο μ ά χη ς ϊσ χ ε ι Μ οχοσσόν, άφ* ου καί τό γένος ε σ τί τώ ν εν ΜοΧοσσία ΒασιΧέων...». ΙΙρόκειται έδώ γιά τό Νεοπτόλεμο, γυιό του Ά χιλλέα, γενάρχη τών Μολοσσών, που κατέλαβαν τή λεκάνη τών Ίωαννίνων στά μέσα τοδ 12ου π.χ. αίώνος πιοανώτατα. (Σχετικά βλ. στή μελέτη μου στήν Α.Ε. ένθ άν.). 20. Συνέκδημος 651,3-652,7, εκδ. Ernest Η ο n i g m a η η, 1939. 21. Ή άριστερή στήλη είναι κατά τήν έκδοση Η ο n i g m a η η, ή δεξιά κατά Burchardt., 22. Ό II ο η i g in a 11 n, ακολουθώντας τόν Philippson (R E 3 στή λ. Euroia) καί τόν Η. Κ i e ρ e r t (FOA, πίν. XV καί te x te 2 b), ταυτίζει τήν Ε ϋ ρ ο ια Α κνίου με τό κάστρο τών Γιαννίνων (Citadelle de *Ιω άννινα) καί θεωρεί τό δεύτερο όρο^ *Α κνίου t άγνωστο. Μ Επιφύλαξη- (σ. 7) προτείνει τήν γραφή *ΑΧησίου ( η ε δ ίο ν ) άντ( Ακνίου. Κατά τό Στέφ. Βυζάντιο στή λ. *ΑΧήσιον φ έρεται: η ε δ ίο ν τής * Η η εί- Χνα ηοχχοί άχες έ η ή γ ν υ ν το, στή λ, δέ Τραγασαί : χω ρίον έν Ή η ε ί ρ φ, ά η ό Τ ρ α

552 Ιω ά ν ν ιν α, ή νεώ τερη EBpota Η Π Ε ΙΡ Ω Τ ΙΚ Η Ε Σ Τ ΙΑ γάσου, οl e h χά ριν 6 Π ο σειδώ ν άλδς π η ξ ί^ επ ο ίη ο εν, ά φ ol καί τό π εδ ίο ν 'Α λή σ ιο ν κ α λ ε ίτ α ι. Αλλά κατά τόν Πολύ δ ε ύ κ η ( Ονομαστικά, V I, 63), τό ΔΧήσιον π εδίο ν βρίσκεται στην Τρωάδα : λ ίμ ν η Sk Τ ραγάσα ι Τ ρ ω ϊκ η η π εδ ίο ν *Η πειρω τικόν, ά π δ Τραγά σ ο υ, ω χα ριζόμενος δ Π οσ ειδώ ν τονς άλας ε π η ξ ε ν. Ή Μ. Ά σία σέ παλαιότερη έποχή έκαλείτο καί Ή πειρος (θουκυδ. I, 5, 1, I, 5, 2 καί I, 16). Επομένως ή γραφή *Α λησίου δέ μπορεί νά έχει σχέση μέ την λ. Ά κ ν ίο ν τής Ηπείρου. Κ ι ό Philippson έπίσης την Εύροια Άκνίου ταυτίζει μέ τό κάστρο των Ίωαννίνων (Real - E ezykl.8 στη λ. Euroia). 23. Κατά τό Leake (ενθ άν. τόμ. I, σ. 75-76) και τόν Honigmann τό σημερινό Αιμπόχοβο τής Δρόπολης (πρβλ. και Tabula Peutingeriana, Segm. V II, 3)* Κατά τόν Biirchner (R E a στη λ. Adrianopolis) είναι ή αδτή μέ την Δρυ ίνόπολη (πρβλ. και Kiepert, Form ae XVI). Ό καθηγητής Δ. Εδαγγελίδης τήν τοποθετεί στ Ανατολικά του Γαρδικίου (Φανωτής) τής Βορ. Ηπείρου, κοντά στό Παλαιόκαστρο πιθανώς (βλ. ΟΙ άρχαίοι κάτοικοι τής 'Ηπείρου, σ. 18 κ ι ένθετο χάρτη). Αργότερα έπί Ιουστινιανού, πάντως μετά τό 528 ή πόλη μετωνομάσθη σέ Ίουστινιανούπολη, πρός τιμή του Αδτοκράτορα (Προκόπιος, Περί Κτισμάτων IV, 1, 36). Σχετικά βλ. I καί Treidler, ενθ άν. σ. 84-85. Στό Συνέκδημο του Ίεροκλέους (674,2) μονάχα μιά πόλη τής Μ. Ασίας άναφέρεται ώς Ίουστινιανούπολη, πού χρησιμεύει μάλιστα καί γιά τήν Ακριβέστερη χρονολόγηση του Συνεκδήμου (πρβλ. Honigmann, ένθ άν σ. 2α και 5 b). Ά ν έξαιρέσει, κανένας τήν πόλη αδτή και τήν Ά ν α σ τ α σ t ο ύ π ο λ η g (Συνεκδ. 689,7), τό λοιπό περιεχόμενο του Συνεκδήμου θά μπορούσε νά είχ ε συντεθή στήν έποχή του Θεοδοσίου Β ' ή του Μαρκιανοϋ. ΙΥαυτό ό Ramsay πιστεύει, ότι ό Συνέκ- ti δήμος θά γράφτηκε γύρω στά 460 μ.x. Ακριβέστερη είναι ή Αποψη, ότι δ 'Ιεροκλής δια-jj σκεύασε κάποια στατιστική γεωγραφία τής βυζ. Αυτοκρατορίας, που θά είχε γραφή περί-? τό 460 μ.χ. (πρβλ. H o n igraann ενθ άν. σ. 5 b). 24. Είναι Αγνωστη ή πόλη αυτή, έκτος αν πρόκειται γιά τήν Αρχαία Φ ανω τή, πόλη. των Άτιντάνων, στό σημερινό Γαρδίκι τής περιοχής Άργυροκάστρου, που παρεμβάλλεται^ μεταξύ τής Άδριανουπόλεως καί Φοινίκης κατά τό ακολουθούμενο δρομολόγιο του Συνεκ- - δήμου (βλ. χάρτη είκ. 3). Στό Γαρδίκι τοποθετούν τήν Φανωτή, ot Leake, ενθ άν. I 72-73, Treidle r, ενθ άν. σ. 82, Δ. Ε ύ α γ γ ε λ Cδ η ς, ενθ 'άν. σ. 18 καί 24 Πρβλ. έπίσης Π ο λ ύ β ι ο X X V II, 16, 4 καί Τ. Α ί β ι ο X L IH, 23, 1. 25. Ό Όγχησμος, σήμερα "Αγιοι Σαράντα. 26. Τό σημερινό Β u t r i n t ο. γνωστό ά π τις Ιταλικές άνασκαφές, πού τά πορίί^ σματα δημοσιεύτηκαν στό περιοδικό A lbania (L. U g ο 1 i n i). Γ 27. Γιά τή μεγάλη σπουδαιότητα τής λεκάνης Ίωαννίνων Ααψίστας βλ. Ρ h i ti ρ >. ρ s ο η, ενθ άν. σ. 202, Treidler, ενθ άν. 51-52 καί Ν. Η a m m ο n d, Prehfc storic E pirus and the Doriam Invasion, BSA, X X X II, 19 3 1-32, σ. 139 κέξ. 28. Βλ. Burchar d t, ενθ άν. σ. 12. Οί κώδικες F, C, Ρ, Μ, Η : ευροΐα άκνίού δ κώδιξ Ο; εύροία ά κ ν ίο ν. #0 Honigmann, σημειώνει καί τις παραλλαγές κι Αλλου χειρογράφου. 29. Έ νθ άν. σελ. 2α. 30. Ό σύγχρονος τού Ιουστινιανού Ψευδο-Ζαχαρίας ό Ρήτωρ μαρτυρβ:. ότι ό αδτοκράτορας αμέσως μετά τήν ανάρρησή του στό θρόνο καταπιάστηκε μέ τήν ΐδρυι* πόλεων καί τήν άνανέωση αρχαίων τειχών (H istor. Eccl. IX, 1, σ. 168, 23 κ ι Honigmann, ένθ άν. σ. 2α). '* 31. Καί κατά τήν περίοδο τής βασιλείας του Ιουστίνου μπορούμε νά διίδουμε τή κατεύθυνση τής πολιτικής τού Ιουστινιανού σ έργα γενικώτερα, θρησκευτικής προπαντ πολιτικής καί κοινής ώφελείας (πρβλ. Κ. Ά μ ά ν τ ο υ, Ιστορία τού Βυζαντινού κράτος 1939, τόμ. Α', σελ. 178 καί 180). 32. Πρβλ. σημερινές άναλογίες, Ν. Σμύρνη, Ν. Ιωνία, Ν. Σινώπη κλπ. ^ 33. Κ. Γ ε ρ ο γ «ά ν ν η ς. ΑΕ 1924, σελ. 195 καί άνωτ. σελ. 549. ^

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ Ιω ά ννινα, ή νεώ τερη Ε δροια 553 34. Αυτός ακριβώς ό λόγος ανάγκασε μερικούς νά 'θεωρήσουν τή λ. Ά κ ν ίο υ ώς όνομα άλλης πόλεως. Ό Καραπάνος (Dodoae et ses ruines, σ. 174, 1) σημειώνει Ά κτιον. To νακτιο τής Ακαρνανίας φυσικά δε μπορεί νά έχει σχέσει καμμια μέ τή δική μας λ. Άκνίου. Ό Π. Φουρίκης (Ή πειρ. Χρον., 1928, έτος 3, σ. 153,3) γιά τον ίδιο λόγο ίσως την 'θεωρεί επίσης ξεχωριστή πόλη. Και ό Η ο n i g m a n n, όπως σημειώσαμε παραπάνω, μέ πολλή επιφύλαξη προτείνει τήν εσφαλμένη γραφή cα λ η σ ίο ν, πεδίου τής Μ. Ασίας* άν κι ό τελευταίος αποκλίνει περισσότερο στή γνώμη, οτι ot λ. Ε ϋροια *Α κνίο υ άναφέρονται σε μιά πόλιμ 35. Πρβλ. άνωτ. σελ. ύποσημ. 22 και 34. 36. Ε ίο ϊν a t πάσαι επ α ρ χ ία ι καί π ό λ εις... επ α ρ χία ι ξ δ ', π ό λ ε ις %λ ε '. 37. Η ο n i g in a π η, ενθ* άν. σελ. 7 b. 38. Α υτόθι σελ. 8. 39. Ό λόφος, όπου το αρχικό κάστρο των Ίωαννίνων, κατά τήν έποχή του Ιουστινιανού θά παρουσίαζε περίπου τή μορφή της σημερινής Καστοριάς, χτισμένης επάνω σέ υψηλότερο παραλίμνιο^ λόφο, άλλοτε πάντως νησί, τό όποιο κατά τή μιά πλευρά συνδέθηκε μέ τή στεριά μέ τεχνητή κατασκευή λαιμού. Ό πιο έγκυρος στά ζητήματα αυτά Alfred Philippson, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο τής Β ο ιι η, γράφει γιά τον Βράχο των Ίω αννίνω ν: "Ε νας απομονω μένος ά σβεστολι& ικός βράχος ξ ε π ε τ ε ιέ τ α ι &π' τήν νο τιο δυτική οχ&η τής λίμ νης οά χεροόννηοος, άλλοτε πάντω ς ν η σ ί, π ο υ μ ε κάποιο πρόχω μα (Damm, Schwemmland) σ υ ν δ έθ η κ ε μ ε τή ν ό'χ&η (βλ. Thessalien und E pirus, σ. 1202 κι* άρθρο τού ίδιου στή R E 2 στή λ. Euroia). 40. Μ. L e Q u i e n, Oriens O rthodoxus, τόμ. Β', σ. 190. Στο Χρυσόβουλλο τού Βασιλείου Βουλγαροκτόνου (1020 μ.χ.) άναφέρεται επίσης χωρίς όνομα ό έπίσκοπος Ί ω α ν νίνων, υποκείμενος στή δικαιοδοσία τού Αρχιεπισκόπου Βουλγαρίας Ίωάννου (πρβλ. G e 1 z e r, Byzantinische Zeitschrift, τόμ. Β', 1893, σ. 41 κέξ. και Μητροπολίτη Ά θ η- ν α γ ό ρ α, 5 Η Εκκλησία των Ίω αννίνων, Ή π ειρ. Χρον. 1928, έτος 3 σελ. 19). 41. Οί Κορίνθιοι, πού στον 8ο π. X. αιώνα ίδρυσαν τήν αποικία των τήν Κέρκυρα, ήταν ίσιος εκείνοι, πού έδωσαν τ όνομα στήν περιοχή πού εκτεινόταν στις δυτικές άκτές τού Ίονίου. Τό ίδιο κι* ή Μ, Ασία ώνομάζετο άρχαιότερα καί " Η π ε ιρ ο ς από τούς κ ατοίκους των νησιών τού ΑΙγαίου (πρβλ. Θουκυδ. I, 5, 1, I, 5, 2 καί Ι,ιο και Η. Treidler, Ινθ άν. σελ. 12). 42. Βλ. σχετικά Γ. X α τ ζ η δ ά κ ι, Έπιστ. Έπετηρίς, I, σ. 1-10 κι* επιστολή του, j δημοσιευμένη στο βιβλίο τού Γ. Χατζή, Τό μυστικό τού Κάστρου. 43. Γοτθικός πόλεμος, IV, 22. 44. Καραπάνος, Dodone κλπ. σ. 174-5. Ό X ρ. Σ ο ύ λ η ς στο άρθρο του γιά τή Δωδώνη, στή Μεγ. Εγκυκλοπαίδεια, σημειώνει, ότι τότε καταστράφηκε όριστικώς ή Δωδώνη, κι* εγκαταλείφθη. Τούτο είναι πιθανό, άλλ όχι βέβαιο. "Ομως τά μέχρι τώρα εύρήματα τής Δωδώνης δέν είναι νεώτερα τού 5ου ή 6ου μ.χ. αίώνα. 45. Στράβων, Ζ, 7, 9-10 : *Ό μ ω ς ηυάδρει ή τε "Η π ειρ ο ς πασα καί ή *Ιλλυρία* νυν δδ τά πολλά μ έν ερημιά κ α τ έ χ ε ιt τά δ * οίκου μ ένα κω μηδδν Hat εν έ ρ ε ιπ ίο ις λ ε ίπ ε τα ι. 46. Είναι έντελώς άγνωστο, άν ή Εύροια παρά τή λίμνη προσεβλήθη άπ* τούς Γ ότθους τού Τωτίλα. *0 Προκόπιος μιλάει μόνον γιά τά ά μ φ ί Δω δώ νην χω ρ ία. Ή σιωπή τού Ιστορικού δυό πράγματα μπορεί νά σ η μ α ίνει: ή δέν τόλμησαν oi επιδρομείς νά τήν προσβάλουν, φύσει καί θέσει απρόσβλητη, ή ή πόλη αυτή δέν βρισκόταν στή λεκάνη τών Γιαννίνων, Είναι λογικό όμως νά παραδεχθούμε, ότι ή Εύροια τού Ιουστινιανού, άρτια ώχυρωμένη καί φρουρούμενη, άπομάκρυνε τούς είσβολεΐς. Είναι δύσκολο νά πιστέψουμε, ότι ή ύπό τού Ιουστινιανού έπιλογή τού βράχου της λίμνης γιά τή μεταφορά από τόσο μεγάλη άπόσταση κι* έγκατάσταση τών κατοίκων τής παλαιάς Εύροίας δέν είχε κ ι άλλη βαθύτερη ΙαΙτία: νά έλέγχει δηλ, τό σημαντικώτερο σημείο τής Η π είρ ο υ, τό όροπέδιο τώ ^ Ίωαν*

564 Ιωάννινα, ή νεώτβρή ftspftiot fltietp&tilgti fcsfta. νίνων, άπ* δπου ριπιδιοτά καί προς δλες τις κατευθύνσεις ξεκινάν οδικές "αρτηρίες, μεγάλης στρατηγικής σημασίας. "Αν εξαιρέσει κανένας τή διάβαση Ά ράχθου Ά ρτας, τις δυτικές Θερμοπύλες τής Ε λλάδος, ή εισβολή στη νοτιώτερη δυτική Ε λ λ ά δ α ' είναι εύκολη. Παρόμοιο έξ άλλου παράδειγμα τοποθετήσεως φρουράς υπό ιδιαίτερο στρατηγό, για τήν καλύτερη προστασία τής πόλεως, άναφέρεται καί για τή Νικόπολη, τής οποίας τ αρχαιότερα, επί Θεοδοσίου τού Μεγάλου πιθανώ τατα άνεγερθέντα τείχη, έπεσκεύασε εκ νέου ό Ιουστινιανός (βλ. πρόχειρα, Π. Φ ο υ ρ ί κ η, Νικόπολις Πρέβεζα, Ή πειρ. Χρον., έτος 3, 1928, <*ελ. 136 καί ύποσημ. 2). 47. Ά ναφέρεται δτι ό επίσκοπος Εύροίας Ά λ κ ε σ ί ω ν, μαζί μέ τον κλήρο του καί τό σκήνωμα τού Ά γ. Δονάτου, κατέφυγε στα 601 μ.χ. έξ αιτίας βαρβαρικής επιδρομής στήν Κασσώπη τής Κέρκυρας. Πρόκειται βέβαια εδώ για τον Επίσκοπο τής παλαιάς Εύροίας, πού διετήρησε τον παλαιότερο τίτλο του, αν καί δέν υπήρχε ή παλαιά Εύροια. 48. Για τις διάφορες ετυμολογίες, πού δόθηκαν, για τή λ. *Ιω άννινα βλ. συνοπτικά Γ. X α τ ζ ή, Τό Μυστικό τού Κάστρου, σ. 70-81. 49. Έ κτος άπό μερικά τμήματα τού Κάστρου, πού είναι ασφαλώς βυζαντινά, δπως δ πύργος τού Θωμά μέ τά προσκείμενα τμήματα τείχους, ή παρά τον Γουλά (=πύργο) τού Δημ. Μουσείου πύλη κ. ά., τά λοιπά βυζαντ. λείψανα είναι ελάχιστα. Κατά τήν ανέγερση jj τού σεραγίου τού Ά λ ή - Πασά άναφέρεται άπ* τούς ιστορικούς τού 19ου αίώνος, δτι βρέθηκε ή ενεπίγραφη επιτύμβια πλάκα τού τάφου τού Θωμή Πρελούμπου. Επίσης δ H u g^he^s (ένθ* άν. τόμ. Β', σ. 10), αναφέρει έτερη ενεπίγραφη επιτύμβια πλάκα, έντειχισμένη στό Φετιχιέ - τζαμί, τής όποιας παρέχει κι ακριβές σκαρίφημα. Πρόκειται περί διαδοχικών ταφών επισήμων προσώπων κατά τήν περίοδο τού Δεσποτάτου. Οί άπό μάρμαρο καί γρα-$ νίτη έπίσης κίονες τού τεμένους Ά σλάν - Πασά (σημ. Δημ. Μουσείο) φαίνεται, δτι άνήκουν^ σέ βυζαντ. εκκλησίες. Προ δύο ετών άποκάλυψα στό m ihrab τού Φετιχιέ-τζαμί δύο ωραίους i άπό μάρμαρο πεσσούς τέμπλου (ΰψ. 2.20 μ.), πού θ* άνήκαν πιθανώτατα στον γειτονικό ί βυζαντ. ναό τού Ταξιάρχη Μιχαήλ. Πρόκειται περί στύλων μέ υψηλή τετράεδρη βάση,ρ κοσμούμενη σέ πρόστυπο άνάγλυφο άπό κληματίδες μέ άμπελόφυλλα καί βότρεις, βλαστό-tn σπείρες μέ φύλλα άκάνθου καί τριφύλλων. Έ π ί τής βάσεως αυτής βαίνει δέσμη άπό τέσ τ σερες κιονίσκους, ενωμένους στό μέσο μέ τό συνηθισμένο στούς Η πειρωτικούς βυζαντ.^ ναούς κόμβο. (Πρβλ. δμοιους στή Μονή τών Βλαχερνών Ά ρτη ς, Ά ν α σ τ. Ό ρ λ ά ν 6 ο υ, Ά ρχειον τών Βυζαντινών Μνημείων τής Ελλάδος, τόμ. Β'. τεΰχ. 1, (1936), σ. 22-23J είκ. 16 Α'. Τεμάχια άπό όμοιους γύψινους στύλους βρήκα στό ναό τού Ταξιάρχη Μιχαή/j j τής Κωστάνιανης). 'Υπό τό κιονόκρανο υπάρχει ένγλυφο φύλλο άμπέλου μέσα σέ πλαίσκί I καί στή βάση τών τετραδύμων κιονίσκων Ιωνικά κυμάτια σέ εξεργο άνάγλυφο (πιθανώτατς^ τού 18ου μ.χ. Επιβάλλεται, δπως ό Δήμος τούς άποτειχίσει καί τούς μεταφέρει στό Δηυ1, Μουσείο). "Ομοιος, άλλά μεγαλύτερος καί μέ προχειρότερη κάπως εργασία εύρίσκεται στ Μουσείο τής πόλεως, προερχόμενος άσφαλώς άπό βυζαντινή εκκλησία τής πόλεως. Μερική έπίσης βυζαντινά όστρακα (τεμάχια άγγείων) συλλέχτηκαν άπ* τόν φίλο Σ ω τ. Ζούμπί; κατά τις γενόμενες προ τετραετίας περίπου Ιδιωτικές άνασκαφές στό έσωτερικό κάστρέ ( Ί τ ς - Καλέ), δυτικά τού Φετιχιέ - τζαμί. ί

ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΑΘΑΝ. ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ, ΚαδηγπτοΟ Θρησκευτικών Γυμνασίου Θηλέων Ίωαννίνων ΑΠΟ ΤΗ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ* ΗΠΕΙΡΟΥ* Ό δ έκα το ς ένα το ς α ιώ να ς αρχίζει μέ τους αγώνας των Σουλιω τώ ν μέ τό μαοιτύριον τού Καλογήρου Σαμουήλ στη Μ ο ν ή Κ ο ν γ κ ίο ν καί τήν καταστροφή τής [Μ ο νή ; μέ τήν τυραννία του 9Α λή Πασά καί μέ τήν επανάσταση τού 1821. jj 'Ο Σ α μ ο υ ή λ ό κ α λ ό γη ρ ο ς δ εθνομάρτυς, δ μαθητής του Πάτερ - Κοσμά, *ήτο κατά τον Α να στά σ ιο ν Γοΰδαν από τό χωριό Γιορίάνιστα, τό σημερινό Καλοχώρι ικοντά στά Κούρεντα, όπου υπάρχουν έρείιπια τών αρχαίων συνοικισμών Ό ρ ε ίο υ ή Ρέκμονος και όπου ήτο και ή μονή Θ εοιτόκου καί Ά γγελομάχω ν. Έμαρτΰρησε στο Κ ούγκι τό 1803. Στά Γιά ννινα μέσα στά 1808 μαρτυρεί από τον 8Αλή πασά μαζί μέ τον Π α π α ε ν $ ν μ η τό Β λ α χ ά β α (μιά οδός έπ9 δνύμαιτί του στήν Καραβατιά), δ νεομάρτυρας ά η μ ή τρω ς, καλόγερος από τή Σομαρίνα. Ό Π ουκεβίλλ, κγ αυτού έχομε οδό στήν τόλη μας μέ τ9 όνομά το υ πρόξενος τότε 5ής Γαλλίας στήν αυλή του Ά λ ή πασσά, ^θαύμασε τήν καρτερία του Δημητρίου ίτά μαρτΰρια, για τήν όποιαν οΐ χρ ισ τια νοί αμέσως τον τίμησαν ώς ά γω ν καί εξαναγκάστηκε ό αχόρταγος 9Αλής νά σταμαήση τότε τό διωγμό. Μέ τήν πολιορκία του 9Α λή πασά από ά Σουλτανικά στρατεύματα ot εκκλησίες ίων Ίω α ννίνω ν καίονται άλλά μέ χρήματα ών αγίων Ζωσιμάδων καί άλλων εύεργεών καί μέ τήν προσωπική εργασία τώ ν ιατοίκων πού δούλευαν Κυριακές καί αορτές δωρεάν καί κουβαλούσαν ύλικά (αναχτίστηκαν. Κ α ί ή άτυχη Ή π ειρ ο ς, ι Συνέχεια εκτούπροηγουμένου πού έλαβε κ ι5 αυτή μέρος σ τή ν επανάσταση τού 1821 μένει πάλη σκλάβα, οι τουρ* κογιαννιώτες άναθρασύνονται καί στά Γ ιά ν νινα μαρτυρεί δ Μακεδών από τό Τσούρ* χλι τών Γρεβενών Γ ε ώ ρ γ ιο ς δ νεομάρτυς ό εξ Ίω α ν ν ίν ω ν στάς 17 Ια νο υ ά ρ ιο υ 1838 επί Μ ητροπολίτου "Ιω α κείμ. Σ ώ ζονται τού πολιούχου της πόλεώς μας δ θαυματουργικός τάφος του δεν έχει γίνη ακόμη ή εκταφή τό σ π ίτι του, πού περιήλθε στήν κυριότητα τού Μ η τρ ο π ο λιτικού ναού μέ τήν εξάλειψη τής γενεάς τού 'Α γ ίο υ, ή ζώνη του, τά τιλζούκια του, τό πισλί του, τό ρωλόγι του, καί ή Π λα τεία κοντά στήν Κεντρική Π όρτα τού Κάστρου μας λέγεται «Π λα τε ία Νεομάρτυρος Γεω ρ γίο υ». Αλλά μιά αναμνηστική πλάκα πάνω στήν ακριβή θέση πού τον κρέμασαν από ένα δένδρο καί τά πόδια του άκουμπούσαν πάνω στο πηγάδι τό δέντρο τόκοψαν, τό πηγάδι τό βούλωσαν δεν έχει έντειχισθή, ούτε προτομή του έχει στηθή ακόμη. Κ α ί ή πλάκα πού έβαλαν στο σ τήθος τού 'Α γ ίο υ χάθηκε κ Γ αυτή όταν κάηκαν εξ αίτιας τού έξανθηματικού τύφου στά 1918 τά μπουντρούμια τού Κάστρου. Μ ία παράδοση λέγει ότι τό ένα του τό τσιουρέπι (= τ ή ν κάλτσα) τήν πήρε καί τήν είχε ώς φυλαχτό δ "Αχμέτ Γκέγκας πού έφτειανε στις Καμάρες κοντά στον Πλάτανο τό ντόντουλμα δηλ. τό σημερινό παγωτό, γάλα παγωμένο μέ χιόνι. Κ α ί τά Γιά ννινα έχουν σέ διάφορα μέρη πλατάτάνια φυτευμένα άπό τούς Τούρκους, Φτάνει τό κακό πού έγινε καί έκαψαν τον Ιστορικό πλάτανο στο Μελέτ μπαχτσιέ,.στό κήπο όπου σκότουσαν καί τον Κ α τσα ν- τώ νη.! -

Μ *Aft6 τή Χριστιανική ΙστόρίΛ τής *ΗΛ^(ρ61) XSitAi! Τώ ρ α άκούμε θέλουν νά κόψουν καί το ν πλάτανο σ τις Καμάρες. Είμα στε δυστυχώς παρελθοντοσπάστες πρόθυμοι και πρόχειροι εικονοκλάστες. Α λ λ ά ή ιστορία δεν διατηρείται στη μνήμη των λαών χωρίς καί τά υλικά μνημεία της. "Ε να Σουλτα νικό φιρμάνι του 1845 αναγνω ρίζει 'τα κτήματα του Μ ετοχιού τής * Α γ ία ς Α ικ α τερ ίνη ς πού έχει εδώ καί στην περιοχή τής Π ά ργα ς. Φ α ίνετα ι δτι τό Μ ετόχι αυτό είνε σύγχρονον άν μή άρχαιότερον από τό 1821. Ο ί Χ ρ ι στια νοί λόγφ τών προνομίω ν πού πήρε ή Μ ονή τής Ά γ ια ς Αικατερίνης τον θεοβάδιστου όρους Σ ιν ά από τον ίδ ιο ν τον Ιδρυτή τής μωαμεθανικής θρησκείας, τό Μ ω άμεθ, όταν περνούσε από τό Σ ιν ά για νά πάη νά καταλάβη τήν Π α λα ισ τίνη, χάριζαν λίγα κτηματάκια κι* έφτιαναν μιά εκκλησούλα ώς Μ ετό χι τού Σ ιν ά γιά δ ι κή τους ασφάλεια. Γ ια τ ί ό Μ ωάμεθ έθεώρησε απαραβίαστη τή Μ ονή τού Σ ιν ά, υπέγραψε τό έγγραφον τών προνομίων όχι μέ τήν υπογραφή του, ώς αγράμματος, άλλά μέ τήν αποτύπωση τού χεριού του, τον Ά χ τιν α μ έ ν. Κ α ί ή μονή αυτή εχει καί δική της σημαία μέ τό μονόγραμμα τής Ά γ ια ς Αικατερίνης καί στά μεσαιωνικά χρόνια είχε καί πλοία δικά της πού οι πειραταί δεν τά πείραζαν για τί είχαν τή σημαία τής 'Α γ ία ς. Φ αίνεται λοιπόν δτι κγ εδώ μερικοί Χ ρ ισ τια ν ο ί ίσως κατά τήν επανάσταση ή κατά τήν τυρα ννία τού Ά λ ή πασά έκαμαν κρυφά καί γλήγορα μιά μπαράκα σάν Ικκλησούλα τής Α γία ς Αίκατερίνης καί οί Τούρκοι δεν τήν πείραξαν. Τ ό 1845 αναγνωρίστηκε ή περιουσία της. Στά 1872 δπότε ηγούμενος ήτο ό Μελέτιος Π α ντα - ζίδης από τή Β ήσσα νη συγγενής τού φ ω τογράφου εγινεν ή σημερινή έκκλησία τής Ά γ ια ς Αίκατερίνης. Ό Μελέτιος αυτός ιστόρησε μέ τον ζωγράφο Α λέξα νδρον Δα μίρην τήν Ικκλησίαν καί στο λιθογρα- φ εΐον Ίω α ν ν ίν ω ν έτύπωσε ίδίαις δαπάναις είκόνας τής Α γ ία ς, τις όποιες Ισχεδίασεν ό ΐδιος Δ α μ ίρ η ;. Κ α ί εύρέθηκαν ό Α λ έ ξιος καί ή σύζυγός του Α γ γ ε λ ικ ή Π α π ά - ζογλον καί έβαλαν τή δαπάνη γιά τήν ανέγερση τού σημερινού ναού στά 1872. j Ό Α λέξιος ήτο τροφοδότης τού τουρκι- κού στρατού στο Μ οναστήρι τής Μακεδο- j νιας, έκαμε χρήματα πολλά, είχε μεγάλη) επιρροή πάνω στούς Τούρκους, καί τή : χρησιμοποιούσε γιά τό καλό τών χριστιανών καί μαζί μέ τή σύζυγό του έκαμανι τήν Α γ ία Αικατερίνη καί τήν Παπαζό* γλειο Υ φ α ντικ ή Σχολή, πού χρησιμοποιείται ώς Πρω τοδικεΐον. Ή σ α ν από τό, Τσεπέλοβο καί ό τάφος των* είναι στον ; περίβολο καί έχει καί επίγραμμα σέ άρχαΐζουσα γλώσσα. Κ α ί ενθυμούμαι δτι στον. πόλεμο τού 1897 υψώθηκε ή σημαία τής Α γ ία ς Αίκατερίνης, εκολλήθηκε άντίτυπι τού Ά χ τιν α μ έ στήν εξώθυρα καί πολλο χριστιανοί φοβισμένοι βρήκαν καταφύγκ. στο Μ ετόχι, όπως άλλοι στά Προξενεΐι τής Ρωσίας καί τής Γαλλίας. Μετά τούί δύο Ή π ειρ ώ τα ς ηγουμένους τον Μελέτιο*! καί τον Γαβριήλ Τσιέκαν από τήν Λιγοξ ψά, ήρθε ό Κρητικός Ά ν θ ιμ ο ς Κ τενιάι δης, (1^06-1912) στις ημέρες τού όποίο ιστορήθηκε ή Ε κ κ λη σ ία δαπάναις το# Ευγενίου Πλακίδα από τό Κουκούλι κο άλλων, μπήκε ή καμπάνα στά 1908, κο έγινε τό ρωλόγι στά 1910 δαπάναις τη Αρετής Ζώ του, τή επιμελείς τού άρχιτ** κτονος Περικλή Μελιρρύτου. Ό άτρόμτϊ τος Ά ν θ ιμ ο ς εχρησιμοποίησε τή μονή τον νά κρύβη δπλα τών ανταρτών στά σπίτι^ τών αυλών τού μετοχιού, όπως στο σπί τού Χαραλάμπου Π απά, καί ό ίδιος ώς! κισε καί τον κοπετόν Κρομμύδαν. Στά 1845 μέ 1849 εγινε Μητρόπολη της Ίω α ννίνω ν ό Ίω α ννίκ ιο ς από τό Μ κρίνον τού Ζαγορίου* αυτός συνεχίζοντιί τό έργον τού Πάτερ Κοσμά άφώρισε ό σ ο ί μιλούσαν τά κουτσοβλάχικα καί από τό; στο χωριό του τό Μ ακρινόν έπαψαν νά τά μιλούν. Τώ ρα μένει καί τό χωρ* τους από Μ ακρινόν νά τό μετονομάσο^ εις Α γ ία ν Μακρίναν. Ο ί τελευτα ίες π λη ροφ ορίες γιά. Μ η τρ ό π ο λη Ί ω α ν ν ίν ω ν προέρχονι^ ίδίως από προσωπικές μου αναμνήσεις: Στά 1871 ήρθε γιά πρώτη φορά M l τροπολίτης Ιω αννίνω ν ό Σ ω φ ρ ό νιο ς ά τήν Προκόννησον τού Μαρμαρά καί εμ νβ ώς τά 1890» *Ηταν άπό τούς άποφ*

6kT B PI02 Aftd τή Χριστιανική (στορία τήρ Etteipdv 551 τους της Θεολογικής Σχολής τής Χάλκης,, ή οποία ιδρύθηκε τό έτος 1843 καί διατηρείται μέχρι σήμερα. *0 Σωφρόνιος στάθηκε την πρώτη φορά, νέος ακόμη, >δραστήριος ιεράρχης. Στα 1871 ιδρύεται και ή 'Ι ε ρ α τ ικ ή Σχολή τής Νήσου από τον Η γο ύ μ ε ν ο τής I Μονής Έλεουσης και Μεταμορφώσεως ιτόν Άββακούμ κα'ι τά εγκαίνιά της τά έτέ- Ίλεσεν ό Σο)ψρόνιος κατόπιν εγκρίσεως του Πατριάρχου Α νθ ίμ ο υ του Σ Τ ο υ, αυτού πού άνεκήρυξε τούς Βουλγάρους σχισματικούς στα 1872. Γ ια τη σχολή αυτή θά γράψωμε εκτενώς στή φίλη «Η π ε ιρ ω τ ικ ή / Ε σ τ ία» επί τή βάσει τού σωζομένου αρχείου τής Σχολής, τό όποιον μάς παρεχώ-?ησε για τό σκοπό αυτό ό πανοσιώτατος Γρηγόριος Ραφανμς. Κ α ι ήτο ανάγκη νά Ιδρυθή στην σκλά- 3α Ή π ε ιρ ο ένα τέτοιο έστω κα'ι μικρό εροδιδασκαλείο, γιατ'ι οί α οίδιμοι αδελφοί Μάνθος κα'ι Γεώ ργιος Ριζάραι (1769-1841) από τό Μονοδένδρι πού έκαμαν ια'ι σχολείο ετό χωριό τους αντί νά ίδρύιουν ιερατική Σχολή στή σκλάβα Ή π ε ιρ ο δρυσαν τή Ριζάρειο Ε κ κ λη σ ια σ τικ ή Σ χ ο (ή στάς Α θ ή να ς, και άτυχώς ή σχολή ώτή δεν άπέδωκε πολλούς καρπούς, για τί λάχιστοι έγινα ν Ιερείς. Στα χρόνια 1878 1881 ή Ή π ειρ ο ς ά! τά Γιά ννινα βαυκαλίζονται μέ to?ειρο τής Βερολινείου γραμμής, αλλά ξα αγυρίζουν στην πραγματικότητα και δυσ- Ρρούν βλέποντας στά Γιά ννινα νά ιδρύηιι 'Ε λ λ η ν ικ ή Ε υ α γ γ ε λ ικ ή *Ε κ κ λ η ο ία (ιό ολίγους πού άφισαν τήν Ορθοδοξία. Ιύτοι στήν αρχή από εντροπή καί φόβο (ζεύονταν γιά τή λατρεία τους σχεδόν υφά, όπως θά τό εκαμναν και ot Τέ* ονες, δηλ. οι Μ ασώνοι, και γιαυτό ό λασυγχέοντας τούς πραγματικούς Μ ασώfcug μέ τούς Ευαγγελικούς άποκαλούσε II άποκαλεΐ καί μέχρι σήμερα καί τούς ^αγγελικούς Μασώνους. Σ τά Γιά ννινα δύεται καί Φραγκοεκκλησιά γιά τού; δ λίμς παπικούς Ιταλούς, οι όποιοι άπό τό DO Ιδρύουν μέσα στά Γιά ννινα καί ίπαγανδιστική τεχνική σχολή (σιδηρουρον, ξυλουργεϊον, ώρολογοποιεΐον) καί παρέχουν δωρεάν τροφήν καί μερικοί γελιούνται καί πηγαίνουν. Ή Μητρόπολις διεξάγει γιά όλες αυτές τις νέες περιπέτειες αγώνα. Σ τά 1890 έρχεται Μ ητροπολίτης Ί ω - αννίνω ν μέ βοηθόν τον Ναζιανζού Π α νά ρετον ό Γ ρ η γ ό ρ ιο ς ό Μ ε γ α λ ο π ρ ε π ή ς καί μένει ώς τά 1900. Σ τή ν άρχιερατεία του έγινε τό λεγόμενο κλείσιμο τω ν Εκκλησιών, διότι ή Τουρκική Κυβέρνησις ήθελε νά μή σεβασθή τά προνόμια τού Γένους καί ό Πατριάρχης Διονύσιος ό Εος διέταξε τό κλείσιμον τών εκκλησιών καί τή διακοπή κάθε τελετής γιά εκφοβισμό τώ ν Τ ο ύ ρ κων καί γιά επέμβαση ιδίως τής ορθόδοξης τότε Ρωσσίας. Κ α ί πράγματι ο! Τ ο ύ ρ κοι φοβήθηκαν καί ύπεχώρησαν καί οι Έκκ?νησιές άνοιξαν πάλιν τά Χ ρ ισ το ύ - γέννα τού 1890 καί τά σήμαντρα βάρεσαν χαρμόσυνα. Σ ε ένα ωραίο του πεζογράφημα ό Ή π ε ιρ ώ τ η ; ποιητής Κώστας Κ ρυστάλλης περιγράφει συγκινητικώτατα τό χαρούμενον αυτό γεγονός. Σ τά 1897 γίνεται ό ατυχής καί άσυλ*?νόγιστος Ελληνοτουρκικός πόλεμος καί οι Χ ρισ τια νοί τής Η π ε ίρ ο υ σκληρά δοκιμάζονται καί τά Ιω ά ν ν ιν α απογοητεύονται έκ νέου. *0 Γρηγόριος στά 1900 προάγεται σέ Μ ητροπολίτη Ή ρ α κλεία ς πού είχε έδρα τήν πατρίδα του τή Ραιδεστό. Η ύ τύ - χησε στά 1920 νά τήν Ιδη ελεύθερη, αλλά μετά δυο έτη μέ τή μικρασιατική καταστροφή αναγκάζεται ό γηραιός Γρηγόριος Κ α λ- λίδης ν ά ' ερθή πρόσφυξ άρχιερεύς στή Θεσσαλονίκη, όπου καί παρέδωκε τό πνεύμα του στον Π λά στη του. Έ ρ χετα ι γιά δεύτερη φορά Μ ητροπολίτης ό Σ ω φ ρ ό ν ιο ς, αλλά γέρος πιά, καί ευχαριστείται όμως ακόμη νά κηρύττη καί νά μαζεύη μπροστά του τά παιδάκια καί νά τούς όμιλή. 'Ύστερα Μ ητροπολίτης Ίω α ν ν ίν ω ν έρχεται ό 'Ιεροσολυμίτης Γ ε ρ ά ο ιμ ο ς υπηρετώντας πριν στή Σπάρτη τής Π ισιδίας τής Μ. Ασίας. Ά νθ ρ ω π ο ς μαλακός καί τουρκοφοβούμενος, πήρε ώς βοηθόν τον τιτουλάριον επίσκοπον Φ ισ τικής Χρυσόστομον πού δίδασκε τά θ ρ η σκευτικά στο Παρθεναγω /εΐον. Έ π ί τού Γερασίμου ορίστηκε ή ίορτή τών Τ ρ ιώ ν Ιερα ρχώ ν νά μήν έορτάζηται μόνον στήν

558 Α πό τή Χ ρ ισ τια νικ ή ίσ τόρία τήζ *Ηπείρ6υ finfiijpqfma e s t l Ε κ κ λ η σ ία ώς εορτή θρησκευτική, άλλα, καί στη Ζω σιμαία Σχο λή ώς εορτή εθνική ως εορτή των γραμμάτων και ώς εορτή τής συμφιλιώσεως του αρχαίου Ε λ λ η ν ι σμού μέ τον Χ ρισ τια νισμόν. Ό Γεράσιμος στα 1906 επέβαλε νά διδάσκηται και ή Β υζα ντινή εκκλησιαστική μουσική σε μαθητάς τής Ζωσιμαίας, ώστε δταν αποφοιτούσαν και γινόντανε δασκάλοι νά ξεύρουν καί νά ψέλνουν στήν Ε κ κλησία. Έ π ι εν έτος (1906-1907) έδίδαξε τή Β υζα ντινή μουσική ό ψάλτης και απόφοιτος τής 'Ιερατικής Σχολής τής Ν ή σου καί τής Ζω σ ιμα ία ς καί σήμερον συνταξιούχος θεολόγος καθηγητής ό Γ ια ν ν ιώ - τ η ; κ. Νικό?.αος Βαζάκας. Έ π ι τού Γερασίμου ορίστηκε όχι μόνον νά κηρύττουν οί δύο καθηγηταί μου τω ν θρησκευτικών, ό ίερεύς Κ ω νστα ντίνος Θωμαΐδης πού κατα δ έ χ τη κ ε από τούς Τούρκους καί ό Ν ι κόλαος Εύαγγελίδης πού πέθανε στά 1838 ώς Πατριάρχης Αλεξανδρείας, άλλα καί στο Ά ν ώ τε ρ ο ν Παρθενα γω γεΐον τής 3Α μαλίας Ξα νθοπούλου, νά γ ίνε τα ι συγκέντρωση τω ν Χ ρ ισ τια νώ ν καί νά άναγινώ - σκεται το Κυριακοδρόμιον τού Νικηφόρου Θ εοτόκη. Έ π ι τώ ν ήαερών εκείνω ν ιδρ ύ θηκε στα Γιά ννινα από τον ιατρόν Σ α λα - μάγκαν ό θρησκευτικός σύλλογος «ή Θ ε ο τό κ ο ς» στον όποιον γινόντανε κηρύγμ ατα τώ ν θεολόγων. Σ το σύλλογο αυτόν ό νεαρός φοιτητής τής θεολογίας ακόμη, ό σήμερον άπόστρατος αξιωματικός κ. Σπύρος Δρούγκας ετόλμησε νά κηρύξη, ενώ εγώ λιγάκι δειλός, τά πρώτα μου δυο κηρύγματα ώς φ οιτητής τά έκαμα στή Ζέλοβα τή σημερινή Β ουνοπλαγιά καί στο πανηγύρι τής Καστρίτσας στις 23 Σεπτεμβρίου 1911, δπου δεν μπόρεσε νά όμιλήση ό γνωστός αρχιμανδρίτης από τό Γραμμένον Βενέδικτος Γεω ργιάδης, ό ύστερον σχολάρχης στήν Κ όνιτσα, δπου δμως τόλμησα καί είπα δτι στά 1912 πού πέψταν δυο πασκαλιές μ α ζί Ευαγγελισμός κι "Ανάσταση δτι θά ελευθερωθούμε σύμφωνα μέ τήν Προφ ητεία τού Π ά τερ Κοσμά. Κ α ί πράγματι στά 1912 έγινεν ό πόλεμος δ απελευθερωτικός μας. Ί. π ί Γερ α σίμου ή Για ννιώ τισ α δεσποινίς Λα μπρινή Κ ρ ιτσ ιμ ίτσ η ζή σήμερα στάς Πάτρα* παρά τούς ενδοιασμούς του ίδρυσε σύλλι γον φιλανθροοπικόν μέ πρόεδρον τήν κ( ρην τού Σακελλαρίου, ό όποιος είχε κ< σκοπόν εθνικόν νά συμβουλεύη τούς Χρ στιανούς νά λύουν τις διαφορές των άν< μεταξύ των καί νά μήν καταφεύγουν σ δικαστήριο τών Τούρκων. Τ ο ν σύλλογι αυτόν έπειτα άντικατέστησεν ό Σύλλογ «ή Ζ ω ο δ ό χ ο ς Π η γ ή» πού στεγάζεται σ Μ έκιον, στο σ π ίτι πού τής χάρισε δ εύε γέτης Μέκιος, συγγενής τού γηραιού κ θηγητοΰ τής Ζωσιμαίας καί σήμερον σι ταξιούχου γυμνασιάρχου Χρηστάκη Μέκιο Ό δέ Σύλλογος τής «Παντανάσση ιδρύθηκεν στά 1935 καί λειτουργεί θί μάσια. Σ τή ν εποχή αυτήν μαίνεται στή Μα δονία ό άγιον μεταξύ Ε λ λ ή ν ω ν καί Β σ γάρων καί στήν Ή π ε ιρ ο μεταξύ Έ λ λ ή ν καί ρωμουνιζόντοον Κουτσοβλάχων άπό μιά μεριά καί άπό τήν άλλη τώ ν Ά λβ α ν πού ονειρεύονται μιά "Αλβανία ώς 1 Πρέβεζα αν μή ώς τό Κρυονέρι τού Μ σολογγίου. Τό τε οί Α λβ α νοί βάνουν 1 τά θεμέλια Αλβανικού Γυμνασίου I πού είναι σήμερα τό Ε θ ν ικ ό ν Οίκοτ φειον θηλέων στον λόφο Βελισσαρίου, ηρωικού ταγματάρχου πού πρώτος έστ εκεί τις προφυλακές του τή νύχτα τής κοστής Φεβρουάριου 1913, καί άναγκάτ καν οί Τούρκοι νά παραδώσουν τά Γ ι νινα. Ό Μητροπολίτης Γεράσιμος έ νήλθε πάλιν στήν Σπάρτη τής Π ισ ιδ δπου έμεινε μέχρι τής μικρασιατικής κι στροφής καί πρόσφυξ άπέθανε στά 'L σόλυμα άπό τον πόνο τής εθνικής ψυχής. Ό δέ βοηθός επίσκοπός του ό ( τικής Χ ρ υ σ ό σ τ ο μ ο ς έγινε Μητροπολ Τυρολόης στήν Ά ν. Θράκη καί μετά άποχώρηση τού ελληνικού πληθυσμού ί πρόσφυξ άρχιερεύς στάς Αθήνας, δ έχασε τή λαλιά του καί βρίσκεται σή(. στή Σάμο στο Μητροπολίτη της ρηναϊο. Τό 1908 ή απολυταρχική Τουρκία Σου'τάνο>ν μεταβάλλεται μέ την έπανά οι\ τών Νεοτούρκων σέ κράτος ψευδό ταγματικόν καί μέ τήν πολιτική τών I τούρκων προς έκτουρκισμόν άρχιζουν βάσανα τών χριστιανών, αρχίζει ή C \

Ο Κ ΐΩ Β Ρ ΙΟ ^ ' Ά π ό τή Χ ρ ισ τια νική ίσχρρία τή ς Ή π ε ίρ ό ϋ 669 τολογία των, ή εγκατάσταση μωαμεθανών προσφυγών για τήν αλλοίωση των πληθυσμών, ή επιβολή τής τουρκικής γλώσσας ώς υποχρεωτική?, ή ΐδρυσις εργατικώ ν * ταγμάτων από τούς στρατευομένους χρ ι στιανούς. Τότε στη δύσκολη αυτή μετά τ ο ν Ιούλιον τού 1908 περίσιασιν ήλθε Μητροπολίτης Τω αννίνω ν ό σθεναρός Γ ε ρ β ά σ ω ς, τέως Καισαρείας καί προηγουμένως Κορυτσάς, καί πήρε ώς βοηθόν του τον Π όντιο ν Πανάρετον, τον όποιον άνέδειξεν εις επίσκοπον Δωδώνης. Ό Γερβάσ ιο ; ηύτύχησε νά ΐδ η ελεύθερα τά Γ ιά ν νινα στα 1913 και ηύτύχησε ν άποθάνη στα 1916 προτού ίδή νά σβύση μέσα σέ μιά ημέρα ή Μ εγάλη Ιδ έ α τού ελλη νισμού πού στάθηκε ζωντανή 467 χρόνια. *0 δε ΔωδώνηςΠανάρετος έγινεμ ητροπολίτης Βελλάς και Κονίτσης, και άπέθανε πρόωρα από εθνικόν μαρασμόν, δ ιό τι δεν Εκπληρώθηκαν τά όνειρά του ώς Π οντίου νά ΐδη τά παράλια τού Εύξείνου Π ό ν του ν άποτελέσουν «μ ιά ανεξάρτητη ελλην ικ ή πολιτεία». Τ ή ν καταστροφή τού ελληνισμού τού Π ό ντο υ κα'ι ολόκληρη τήν Ισ το ρία έγραψε σέ σοφό βιβλίο ό τελευταίος Μητροπολίτης Τραπεζούντος ό Χρύσανθος Φ ιλιππίδης, ό ύστερον Ά ποκρισάριος τού Οικουμενικού Πατριαρχείου εις Αθήνας και έπειτα Α ρ χιεπ ίσ κ ο π ο ςα θ η νώ ν. Έ τ σ ι. από εθνικόν πόνον άπέθανε στο Λ ο νδ ίνο ν τά τέλη τού 1920 και ό τοποτηρητής τού Οικουμενικού θρόνου Μητροπολίτης Ιΐρ ο ύ σης Δωρόθεος, διάδοχος τού από τήν Π ό - βλα τών Φ ιλιατώ ν Μ ητροπολίτου Προύσης Ναθαναήλ, ό όποιος στά 1903 κατέστησεν τή Μονή Ραγίου κοντά στήν Η γο υ μ ε νίτσα σταυροπηγιακή. Μέ τον θάνατον τού Ιεράρχου Γερβασίου μέ τό δ'νομα τού όποιου κοσμείται ή παρά τήν Μ ητρόπολίν μας οδός έρχεται άπό τήν Κ όνιτσ α Μ η - * τροπολίτης Ίω α ννίνω ν δ Σπυρίδω ν στά 1Θ16 καί μένει ώς τοιούτος μέχρι τής άνα- ' Κηρύξεώς του ώς Αρχιεπισκόπου Α θηνώ ν! ΗαΙ πάσης Ελλά δ ο ς έκτος ένός μικρού χρο- 1 νικού διαστήματος> πού Μητροπολίτης Τωαννίνων (1 9 2 3-4 ) εγινεν ό Γερμανός Ί ί Καραβαγγέλης, Αύτός προηγουμένως ήτο I Μητροπολίτης Καστοριάς καί έπέδειξε στά** ση σθελπρή μέ τά ελληνικά αντάρτικά σ ώ ματα τού Παύλου Μελά και τώ ν λοιπώ ν αρχηγών πού πολεμούσαν στήν ελληνική μας Μακεδονία τούς άπληστους επιδρομείς Βουλγάρους. Κ α τόπιν έγινε Μ ητροπολίτης Ά μ α σ εία ς στον Π ό ντο και μετά τό τέλος τού πρώτου Π αγκοσμίου πολέμου τώ ν ετών 1914-1918 διωργάνωσεν εκεί αντάρτικά σώματα Ε λ λ ή ν ω ν γιά νά προφυλάξουν τούς εκεί χριστιανικούς πληθυσμούς άπό τή σφαγή τών Τούρκω ν. Φ υλακίστηκε και μετά τή Μ ικρασιατική καταστροφή ήρθε κ ι αυτός πρόσφυξ άρχιερεύς καί έγινε Μ ητροπολίτης Ίω α ν ν ίν ω ν οπότε έξεφώνησε στον πανηγυρισμό τής έκατονταετηρίόος τού Μάρκου Μπότσαρη ύπέροχον ποιητικόν λόγον καί μετά τήν επιστροφή επί τής Ε λ λ η ν ι κής Δημοκρατίας τού Σπυρίδω νος είς τον θρόνον τών Ίω α ν ν ίν ω ν έγινε *Έξαρχος τής Κ εντρικής Ευρώ πης μέ έδραν τή ν Βουδαπέστην καί άπεβίωσεν γεμάτος ψυχική οδύνη διά τά δεινά τού έθνους μας άπό τις αμαρτίες του. Τά Ιω άννινα έγνώρισαν τά τελευταία χρόνια τον πόλεμο καί τήν ίταλογερμανική κατοχή καί τήν επιδρομή τώ ν ά ντε θ νικών συμμοριτών τού κομμουνισμού. Ο ί κομμουνισταί κατέστρεψαν σχολεία, μονές, εκκλησίες, έσφαξαν δασκάλους καί άνω άπό 200 ιερείς καί άπήγαγον στο σιδηρούν παραπέτασμα τά Ή π ειρ ω τό π ο υλα, γιά τά όποια μάταια κάναμε συναγερμό. Ο ι ερημωμένες εκκλησίες άρχίζουν νά ξαναχτί* ζωνται καί νά γίνω ντα ι νέοι ιερείς μέ τό Εκκλη σ ια σ τικόν Φ ροντιστήριον τής Βελλάς. "Ο πω ς καί σ δλη τήν Ε λλά δ α, έτσι καί στήν Ή π ε ιρ ο καί στά Γιά ννινα τά τελευταία χρόνια πήραν μεγάλη ά>άπτυξη τά εκκλησιαστικά καί κατηχητικά σχολεία. Έ δ ώ στά Γιά ννινα στήν άρχή ό θρησκευτικός σύλλογος «" Α γ ιο ς Κοσμάς» καί ό διάδοχός του «Εσω τερική Ιεραποστολή ό Α πόστολος Π α ύλος», ίδρυσαν έκτος άπό τά Μητροπολιτικά καί Ιδιαίτερακατηχητικά σχο λεία, ψυχή τών όποίο)ν είναι όκαθηγητής τώ ν θρησκευτικώ ν καί αρχιμανδρίτης Μ ι χαήλ Π απάζογλου [2υν»χ(ζβτ«ι]

ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ Γ. ΜΠΑΡΑ Η ΕΠΙΣΚΟΠΗ ΔΡΥϊΝΟΥΠΟΛΕΩΣ* Β'.ΕΠΙΣΚΟΠΟΙ - ΣΥΝΤΟΜΟΙ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΤΩΝ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ Ε υ τ ύ χ ι ο ς ( 4 4 9 ). Χρονολογικά ούτος είνα ι δ πρώτος Ε π ίσ κ ο π ο ς πού μάς είναι γνώ ριμος άπό την Ε κ κ λη σ ια σ τικ ή ιστορία τής Η π ε ίρ ο υ. Σίγουρα θά προηγούνται και άλλοι οι όποιοι όμως παρέμειναν άγνωστοι. (Κ ο ίτα : Ά ρ α β α ν. Χρονογρ. Η πείρου Β ' σ. 47 Νεολόγον Κων]πόλεως 11 Μ αρτίου και 1 και 20 Α π ρ ιλ ίο υ 1892 Κ ω νστα ντινοΰπολιν 14 Ό κ τωβρίου 1894). Ύ π ά τ ι ο ς ( 5 1 6 ). Ε ίν α ι ένας άπό τούς κορυφαίους δεσποτάδες στην Τ ο π ικ ή Σ ύ νοδο πού έγινε τούτη τή χρονιά στήν Ή πειρο. (Χρονογρ. Ά ρ α β α ν, τομ Β ' σ. 47). Κ ω ν σ τ α ν τ ίν ο ς ( 5 2 3 ). Διαβάζομε τήν υπογραφή του στήν αναφορά πού έστεκαν αυτή τή χρονιά οί δεσποτάδες τής Η π ε ί ρου προς τον Π ά πα ν Ό ρ μ ίδ α ν. (ένθ* άν. σελ. 47). Μ ε θ ό δ ιο ς ( 5 5 8 ). Ούτος κατάγονταν άπό τήν Κολορτσή ένα ερημωμένο χωριό τής Δερόπολης σήμερα, κοντά στο Α ρ γ υ ρόκαστρο και άπό τό ηγεμονικό σόϊ τω ν Κολοραίω ν. Λένε δ τι γιά χατήρι του, δ Βυζαντινός Αύτοκράτορας Α λέξιο ς ό Κ ο μνηνός, εχάρισε στήν Ε π ισ κ ο π ή του Ηγεμονικές εύνοιες, προνόμια και παροχές, επειδή δπως είπαμε, κρατούσε άπό μεγάλο σόϊ και ήταν «οοφός και έπ ιο τή μ ω ν». (ένθ' άν. σελ. 71 Φωνήν τής Η π ε ίρ ο υ τού 1901, ά ριθ. φ ύλλω ν 429 430). Κ ω ν σ τ α ν τ ίν ο ς ( 5 5 9 ) Ά να φ έρετα ι δ τ ι τον Α π ρ ίλ η τής χρονιάς αυτής εγκαινίασε μέ 12 παπάδες συλλειτουργούς, μεγαλόπρεπα τό βασιλικό ναό τού Α π ά ν ω Δαμπόβου, πού έχτισεν δ Ιουστινιανός καί τον έπροίκισε μέ 60 δράμια τιμ ιό ξυ λο. * Συνέχεια έκ τού προηγουμένου Ευνοούμενος του Αύτοκράτορα δ Κ ω νσ τα ν- τίνος έπήγε αυτοπροσώπως στήν Π ό λη και S επήρε άπό τά χέρια του τό τιμιόξυλο μέσα i σέ ένα μαλαματένιο και κ α λ λ ι τ ε χ νι κ ό ; Σταυρό. Α π αυτό τό περίφημο θρησκευ- ί τικό κειμήλιο, άπό τό όποιο ό ιερός ναός.) είχε πλούσια άφιερώματα κάθε χρόνο κα'ι εν γένει εισοδήματα σέ χρήμα και πολύτιμα άντικείμενα, τό Α π ά νω Λάμποβο είναι περισσότερο γνωστό ως Λ άμποβο του Σ ταύρον. (Κοίτα: Ή μ ε ρ ο λ. «Ή π. Ά σ τή ρ» ι Λ. Μ, Βαοιλειάδου 1904 σελ. 288-289). Λέγεται δτι ό «θαυματουργός» Σταυρός ; I τού Λαμπόβου έσωσε καί τή ζωή τού Βασιληά Κ ω νσταντίνου άπό βαρειά άρρώστεια. 1 Ή διακομιδή του άπό τό Λάμποβο στήν( Α θ ή ν α, έγινε τό 1916, αυτοπροσώπως άπό τον Λαμποβίτη Μητροπολίτη Βασίλειο, μέ μεγάλη επισημότητα καί άποκλειστικά γιά τό σκοπό αυτόν. Κ ο σ μ ά ς ( 7 5 4 ). Ε ίν α ι ένας άπό rove κυριώτερους δεσποτάδες πού άντιπροσώπευσσν τήν Ή π ε ιρ ο, στήν Ζ ' Οικουμενικέ Σύνοδο πού έγινε τούτη τή χρονιά. (Κ ο ί τα: Ά ρ α β α ν. Χρονογρ. Η π ε ίρ ο υ τομ. Β* σελ. 47). Θ ω μ ά ς. Ά να φ έρεται τό έτος 1229. (ένθ9 άν. σελ. 47). Σ υ μ ε ώ ν ( Ζ Ι Θ '= ζ 1 5 0 1 )* Άναφέρε ται δτι μέ τήν πρωτοβουλία καί μέ έξοδε τού Ε π ισ κόπου τούτου έζωγραφίστηκε π διάστηλον τού Ε π ισ κ ο π ικ ο ύ ναού τού χω ρίου Ε π ισ κ ο π ή ς, δπως μάς πληροφορεί ή παρακάτω επιγραφή πού βρίσκεται στο* παλαιότερον πέτρινον τέμπλον αυτού γραμ μένη μέ κεφαλαία καί χρωματιστά γρα'μ μα α : «*Α ν ψ τ ο ρ ίϋ ε ι τό παρώ ν διάστηλο διά σ υ ν δ ρ ο μ ές xal ίξόδον τον ύ ξο φ ιίϊ

ΟΚΤΩ ΒΡΙΟ Σ Έ 'Ε π ισ κ ο π ή Δρυϊνοοπόλβω ς 661 στότου επισκόπου Δ ρινονπόλεος κνρον Σ υ μ εώ ν διά ψ υχικήν σω τηρίαν. *Επι έτους Ζ ΙΘ '= 1 5 0 1». Διατηρούμεν τήν ορθογραφίαν του πρωτοτύπου. (Έ π ε τ. Βυζαν. Σπουδών Ι Ε ' σελ. 54). Μ α τ θ α ίο ς ( 1 5 1 7 ), Ά ναφέρεται τό 1517 ινδικτιώνος ιε7 (Έ π ε τ. Βυζαν. Σπ ο υ δών Τ. Ε ' σελ. 80 Ή π. Χρον. Τ. Ι Β 7 σελ. 5β). Σ υ μ ε ώ ν. Άναφέρεται τό 1551. ( Έ πετ. Βυζαν. Σπουδώ ν Τ. Ε 7 σελ. 67). Μ α κ ά ρ ιο ς, Άναφέρεται τό 1564 και 1565 (Χρονογρ. Άραβαντινού. Τ. Α 7 σελ. 47- Ή π. Χρον. Τ.ΙΒ 'σ ε λ. 56). Ν εκ τά ρ ιο ς. Αναφέρεται μετά τον Μ α - ; κάριον χωρίς χρονολογίαν. Ά γνω σ το ν δμως ι άν είναι άμεσος διάδοχός του, ή προηγή-! θησαν αυτού και άλλοι Ε π ίσ κ ο π ο ι αγνοί ουμενοι. Λέγετα ι δτι παραιτήθηκε θ ε λη I ματικά για *νά κάμη τόπο στον ευνοούμενο ιτου τό Γαβριήλ. ( Η π. Χρον. Τ. Ι Β ' σ. 56). Γ α β ρ ιή λ, Φαίνεται δτι δ Ε π ίσ κοπος \ovxoc ύπέπεσε σε βαρύ κα'ι ασυμβίβαστο. μέ τό επισκοπικό του αξίωμα παράπτωμα καί γ ι αυτό καθαιοέθι,κε από τον Π α τρ ι- ΐάρχη Τερεμία τον Β \ Π ιθα νό ν νά είναι tκαί θύμα της κακίας τών ανθρώπων τής ίίποχής του. Ά ναφέρεται καί ούτος χωρίς χρονολογία μετά τον Νεκτάριον μέ μοναδικό χρονολογικό ορόσημο τήν καθαίρεσή του ιπού έγινε στις ημέρες τού Πατριάρχη Ί ε - ιρεμία τού Β '. (έ'νθ άν. σελ. 56). Ι ά κ ω β ο ς, Προβιβάστηκε σέ Έ π ίσ κ ο - ιπον κατά τήν διάρκειαν τής β7 Πατριαρχείας τού Ίερ εμ ίου τού Β ', πού βάσταξε :άπό τά 1587 τέλη 1595. (ένθ άν. σ. 56). Ν ε ό φ υ το ς, Π ιθ α νό ν καί ούτος νά εκλέχτηκε στίς ημέρες τού Πατριάρχη Ιερεμία ιτον Β '. Άναφέρεται τό 1602, 1604 καί.τό Μάρτη τού 1610. (ενθ3 άν. σελ. 56). Μ α τ θ α ίο ς ( 1 6 1 1 ), Ε ίνα ι ένας άπό.ιούς κυριοδτερους όργανιοτές τής γνωστής ίέπαναστάσεως τού Σκυλοσόφου στα 1611. Σαν τοποτηρητής τού Μητροπολίτη Ίω α ν - '.νίνων Μανασσή πού ήταν άρρωστος περιέοαλπε καί έφίλευε άπό καιρό τύν άοχιεππαναστάτη μέσα στή Μητρόπολη, τού έδι- ;νε άδεια νά κυκλοφοράει καί νά εύλογάει ίιάχα καί εκόντεψαν νά έκτελέσουν μέσα ;σιό κελί του τό Μάξιμο τον Πελοποννήσιο, πού Ιθεωροΰντανε ύποπτος άντιδραστικός. Σ τά 1614 πού άπέθανεν ό Μ ανασσής προβιβάστηκε σέ Μ ητροπολίτη Ίω α ν - νίνω ν. Λεπτομέρειες γιά τήν εθνική δράσι τού Ε π ισ κ ό π ο υ τούτου κοίτα στο Α 7 μέρος τής παρούσης μελέτης τεύχ. Γ 7 σελ. 235. (βλ. Ή π. Χ ρ ο ν. Η 7 σελ. 178-182 καί Ι Β 7 σελ. 56). Σ υ μ ε ώ ν ( 1 6 1 9 ), Ά να φ έρ ετα ι δτι μέ έςοδα τού Ε π ισ κ ό π ο υ τούτου εχτίστηκε ό ναός τής Παναγιάς (Κοιμήσεω ς τής Θ εοτόκου) στήν Κάτω Ε π ισ κ ο π ή δπως μάς πληροφοράει μιά επιγραφή πού βρίσκεται κοντά στήν 'Ω ραία Π ύ λη. ( «Ή π. Ά σ τ ή ρ» Λ.Μ. Βασιλειάδου 1004 σελ. 70). Κ ά λ λ ιο τ ο ς, Άνα φ έρεται ώς «πρώ ην Δρυϊνουπόλεω ς» τό Φλεβάρη τού 1609, οπότε είχε παραιτηθή, για τί δέ μπορούσε νά ά\ταποκριθή στά δυσβάσταχτα χρέη τής Ε π ισ κ ο π ή ς του, πού είχαν άνεβή σέ 460.000 άσπρα. Γενικά δ Κάλλιστος κατά τή διάρκεια τής πρώτης άρχιερωσύνης του έδοκίμασε πολλές πικρίες καί οικονομικές δυσχέρειες, αφού άναγκάστηκε νά ένεχειριάση τό οόμοφόριον καί τον αρχιερατικόν του μανδύαν. Γ ιά «γεροκομείο» τού εδόθηκαν τά εκκλησιαστικά δικαιώματα τής Πέτσας, ενός μικρού χωριού κοντά στο Δέλβινο.* Τώ ρα τ ί λογής εκκλησιαστικά δικαιώματα ήταν αυτά πού τού έδόθηκαν γιά γεροκομείο δέν γνω ρίζομεν. Είμα στε σίγουροι δμως δτι θά ήσαν πολύ πενιχρά. Α υ τή ήταν ή μοίρα τώ ν Ε πισκοπούν μας κατά τήν τραγική εκείνη περίοδο πού επέρασεν ό Χ ριστιανικός πληθυσμός τής Η π ε ίρ ο υ. Φαίνεται δτι δ Κ ά λ- λιστος κατάγονταν άπό τήν Πετσά γ ι αύτό έπροτίμησε νά έφησυχάση έκεΐ τις τελευταίες ήμέοες τής ζωής του. Δέν άπέθανεν δμως στήν Πετσά, αλλά ξαναγύρισε πάλι στον επισκοπικό του θρόνο δπου τον συναν-. τούμε τό 1630, 1633, 1634 καί τόν Α π ρ ίλη τού 1636. Σ τίς ημέρες τού Ε π ισ κ ό π ο υ τούτου έλειτούργησε τό πρώτο ελληνικό σχολείο στό Α ργυρόκαστρο (1633). Ίσ ω ς γιά τή σημερινή εποχή ή λειτουργία ενός σ χολείου νά μήν έχη καμμιά σημασία. Γ ιά τήν εποχή δμως πού κουβεντιάζουμε τό γεγονός αυτό άποτελεΐ κοσμοϊστορική σπουδαιότητα, γ ια τί είνα ι ένας φω τεινός φάρος

662 Ή Ε π ισ κ ο π ή Δ ρυϊνουπόλβω ς Η Π Ε ΙΡ Ω Τ ΙΚ Η ΕΣΤΙΑ. πού μας δείχνει τήν πρώ ϊμη άνθιση τής αστικής τάξης στον τόπο μας, μέ τις έντονες εμπορικές συναλλαγές μέ τή Βενετία. (Κ ο ίτα : Ή π. Χρον. Τ. Ι Β ' σελ. 56 Έ π ε τ. Β υ ζ. Σπουδώ ν Τ. Ε ' σελ. 75-76 Ί ω. Λαμπρίδη «Π ε ρ ί των εν Ή π ε ίρ φ Ά γ α θ ο - εργημάτων* Μέρος Α ' σελ. 120). Γ α β ρ ιή λ. Διαδέχτητε τον Κ ά λλιστον στα 1609. Ά να φ έρ ετα ι και τό 1637-1639 και 1643. Ίσ ω ς ούτος νά ήταν: «... ό Ν τίλιο ς. Ό Ε π ίσ κ ο π ο ς (πού) εγκαινίασε την εκκλησίαν τού Α γίο υ Ά νδ ρ έου (στα Καλύβια τά Δροβιανίτικα) και αυτόν έμνημόνευαν, όπου δεν είνα ι τριάντα χρόνοι, άλλα είνα ι πενήντα χρ όλο ι». Αυτά έγραφαν οί Δροβιανιτες και Λεσε^σινοί, ύστερα από πενήντα χρόνια σέ μια αναφορά τους προς τό Δεσπότη τους μέ ημερομηνίαν 28 Φεβρουάριου 1688, άφορώσαν τά σύνορα τω ν Ε π ισ κ ό π ω ν. ( Ή π. Χ ρον, Ε ' σελ. 93). Ά π αυτό σομπεραίνομεν δτι ό Γαβριήλ ούτος θά ήτο γόνος τής εύγενούς Γιαννιοότικης οικογένειας Ν τίλιο υ πού έχτισε τό όμό)νυμο Μ οναστήρι στά Γιά ννετα, κα'ι έφερε τιμητικά τό οικογενειακό του έποονυμο. Παρατηρούμεν δτι από τό 1609 ως τά 1637 πηγαινοέρχονται πότε ό ένας κα'ι πότε ό ά λλο; ό Κάλλιστος και ο Γα βριήλ στον Ε π ισ κ ο π ικ ό θρόνο τής Δρυϊνουπόλετος. Π ολύ άμφιβάλλομεν όμως άν είναι τά ίδια πρόσωπα τού 1609 μέ τά πρόσυυπα τού 1630 καί 1637, ή πρόκειται γιά άλλα τ<>ιαύτα συναγ υμα. Έ π ί,τού παρόντος δέν μπορούμε νά διευκρινίσο)μεν τό ζήτημα τού το μέ βεβαιότητα. Ίσιο ς αργότερα βρεθούν περισσότερες πηγές από τις όποιες νά βγά- * λιομε θετικά συμπεράσματα. Κατά τή γνιόμη μας δέν πρόκειται περί τού Καλλίστου καί Γα βριήλ τού 1609, αλλά περί άλλιον συνωνύμο^ν. Κ α λ λ ίν ικ ο ς ( 1 6 7 1 Μ α ΐο ν 1 4 ). Ξ ζ πεσμένος Μ ητροπολίτη: Ίιυ α ν ν ίν ω ν. Π ε ι σματάρης σέ αφάνταστο σημείο καί δσο δέν έπρεπε. Ανέβηκε τρετς φορές στο Μ η- τροπολιτικό θρόνο Γοαννίνο>ν(1639 1640 1644-1646 καί 1669 1670) καί τις δυο φορές καθαιρέθηκε από τό ακαταλόγιστο πείσμα του. Στά γεράματα τον έτοποθέτησαν Πρόεδρο τής κενής έδρας τής Ε π ι σκοπής μας, δπου έπέρασε τις τελευταίες ήμερες τής ζωής του. Ίσ ω ς στις ήμερες του άνεκινήθηκε τό ζήτημα γιά τά σύνορα των γειτονικώ ν επισκοπών Δρνϊνουπόλεως καί Χειμάρρας πού έρρυθμίσθηκε οριστικά ύστερα από 42 χρόνια (1730). Ό Κ υ λλίνι κος έπέρασε μιά ζωή γεμάτη περιπέτειες, Κατάγονταν από τό Λουψ άτι ένα μικρι χωριό τού Δελβίνου καί άπέθανε καί έθά φτηκε στο Αργυρόκαστρο. Σ ο φ ια ν ό ς ( 1 7 1 1 ). Λεπτομέρειες γι< τον Ε π ίσ κ ο π ο ν τούτον κοίταξε στο Α ' μι ρος τής παρούσης μελέτης μου («Ή π ε ις Ε σ τ ία ν» τεύχ. Γ ' Ιο ύ λιο ς 1952 σ. 266 Ρ α φ α ή λ. Άναφέρεται τό 1720 κι 1733. Κατάγονταν από τό χωρίον Βίτσ ν.ν Ζαγορίου. Μετά τήν παραίτησίν τι έφησύχαζεν στο Μοναστήρι τού Ά η λ κ τού χοοριού του. Νά τί γράφει ό διαλ χτός δημοδιδάσκαλος Ιω ά ννη ς Νικολαίδτ «... Ενταύθα (στο Μοναστήρι τού Ά η λ τής Βίτσας δηλ.) διέμεινεν ό... Ραφα Μ ητροπολίτης Δρυϊνουπόλεως ό κατά έτος 1720 άψιεοίόσας εις τήν Μ ονήν κ τήν νυν σωζομένην χειρα τού Α γίου Σ ζοντος καί τον αγρόν τον λεγόμενον τ «Ε π ισ κ ό π ο υ». (Κοίτα: Ιστορικήν Μο* γραφίαν περί τής έν Ή π ειρ ο ) χοόρας Βεί τζης (Βίτσης) Μονοδενδρ ίου Ζαγοςί σελ. 68-69). Απέθανε καί έθάφτηκε ι Μοναστήρι τού Ά η λ ιά. Σ τέ φ α ν ο ς ( 1 7 2 9 ) Άναφέρεται κατά μήνα Ιανουάριον 1730 ίνδικτ νος η' καί είναι ένας από τούς διαλεχτ επισκόπου; τή ; Μητροπόλεως Ίω α ν ν ίν Τούτη τή χρονιά έπήγε στά Γιάννενα Πατριαρχικός Έξαρχος γιά νά συμβ»β' τό Μητροπολίτη του Ιερόθεο μέ. ι προύχοντας των Ίω α ννίνω ν πού έψιλ κόύσαν γιά τά χρέη τής Μητροπόλι Μ έ τό προσωπικό του κύρος καί τήν θυκρισίαν του, εταχτοποίησε τήν διαφί σύμφωνα μέ τήν λογικήν καί τό δίκσ (Κοίτα: Χρονογρ. Ά ρ α β α ν, τόμ. Α ' σ Ν ικ ό δ η μ ο ς ( 1 7 3 2 Φ εβ ρ.) Ά ν ι τέστησε τον μακαρίτη τό Στέφανο ποι τώ μεταξύ είχεν άποθάνει. 9 Α ν α ν ία ς 'Ιε ρ ο μ ό ν α χ ο ς ( \7 1 Ηγούμενος τής Μονής Δρυϊάνου καί Οανώς Τοποτηρητί)ς τού Επισ κόπου ί

: ΟΚΤΩ ΒΡΙΟ Σ Ή Ε π ισ κ ο π ή Δρυ'ίνουπόλβως 503,.νουπόλεως. *Ως ΐοιούτος είναι' γνωστός Παντοκράτορα και τό Ε π ισ κ ο π ικ ό Μ έγαρο, ίάπό την παρακάτω επιγραφήν : «d id συνδρομής μεγαλόπρεπο σχολικό κτίριο στο *Αρ~ Ά ν α ν ή ο υ Ιερομονάγου Αρινονπό γυρόκαστρο, γιά τό όποιο ξοδεύτηκε τό Ιλεως *Α ργυρόκαστρου 1734». Ό τίτλος σημαντικό χρηματικό ποσό γιά τήν εποχή ηα ρνϊνονπόλεω ς και Ά ργνροκά στρον» πού έκείνη ιώ ν 317.530 άσπρων. Ε ίχ ε μεγάλην εφερεν ό Η γούμενος ούτος δεν ήτο κενός μόρφωσιν και έτιτλοφορούντανε «μουσικοιούτε τυχαίος άλλα σημαίνει δτι ό Ά να νία ς,ήταν συγχρόνως και τοποτηρητήςτού Ε π ι σκόπου, ή, έδρα τού οποίου θά ήτο κενή λογιώτατος», για τί έγνώ ριζε εκκλησιαστικήν μουσικήν και ίσως είχε συνθέσει καί μουσικά βιβλία. ( Ή π. Χρον. Τ. Ε ' σ. 89-90). για πολύν καιρό. (Κ οίτα : Έ π ε τ. Βυζαν. Δ ο β ίϋ'εο ς ( 1 7 6 0-1 7 9 9 ). Δεσπότης ϋσπουδών τόμ. Ε ' σελ. 67). αύτοδημιούργητος κυριολεκτικά. Ξεκίνησε Μ α ν ο υ ή λ. Τ ο ν Ε π ίσ κ ο π ο ν τούτον από τό χωριό του τό Μέτσοβο με ολίγη δ Άραβαντινός τοποθετεί στα 1758 ( Ά μόρφωση, άλλα μέ πολλή ζωτικότητα κα'ι ραβαν. Χρονογρ. Τ. Α ' σελ. 47). Ή χρο δημιουργικότητα. Βιοπαλαίοντας άναδείχτη νολογία δμως αυτή είναι λαθεμένη, για τί κε γρήγορα Α ρχιδιά κονος τής Μητροπό έΐναι εξακριβωμένο από τή χειροτονική λεως Ιω αννίνω ν. Ε π ίτρ ο π ο ς τής Π α τ ρ ι πράξη τού Δοσίθεου πού έγινε στις 21 αρχικής Ε ξα ρ χία ς τού Μετσόβου (1759) Μάη τού 1760, δτι ό τελευταίος ούτος δ ια - δέχτηκε τον Μητροφάνην (1753-1760) πού (ένθ άν. Ι Ε ' σελ. 62, 63, 64 καί 76) και τελικά Ε π ίσ κ ο π ο ς Δρυϊνουπόλεως καί Ά ρ - παραιτήθηκε θεληματικά για τί δέ μπορούσε γυροκάστρου (1760 21 Μάη) (ένθ* άν. Ε ' να πληρώση τά υπέρογκα χρέη τής Ε πισκοπής.άρα ό Μανουήλ διετέλεσεν Ε π ί σ λ. 79). Ά να φ έρετα ι πολλές φορές μέχρι τήν 28 Ιο υ λίο υ 1799 ( Έ π ε τ. Βυζαν. Σπουδών σκοπος προ τού 1753 κα'ι ήταν προκάτο Ε ' σελ. 72). χος τού Μητροφάνη και όχι τού Δοσίθεου. Ή σαραντάχρονη ευδόκιμη πο ιμ α ντορία Ευτυχώς μετά τό 1753 εις τον χρονολογικόν του άφήκεν εποχήν στο Άργυρόκα* πίνακα των Έπίσκόπιον, έχμεν σαφείς στρον καί έν γένει στή διοικητική περιφέ και εξακριβωμένες πληροφορίες από ρεια τής Ε π ισ κ ο π ή ς του. Σ τ ις ημέρες του ;ούς Επισ κοπικούς Κώδικες Ά ργυροκά παρατητηρεΐται ένας άνοικοδομητικός οργασμός ΐττρου και Δελβίνου κα'ι δεν παρατηρούνται πού τον ενέπνευσεν ό δημιουργός του σοβαρά χάσματα ή αμφισβητήσεις, ενώ Δοσίθεος. Α να κα ινίσ τη κε τό Ε π ισ κ ο π ικ ό πριν από τούτη τή χρονολογία μεσολαβούμε Μ έγαρο, έχτίστηκαν εβδομήντα κ α ινού ρ γιλογικές βαθειά χάσματα και σημαντικές χρονοες έκκλησιές, εξόν άπό εκείνες πού άνιστο- ανακρίβειες. Ε!ς τον Ά ρ α β α ντινόν Παρατηρούνται συχνές χρονολογικές άναρήθησαν καί έν γένει έξω ραίστηκαν εσωτερικές. Ε π ίσ η ς στις ημέρες του (οργανώθηκε Ιιρίβειες. Ούτω τον Δοσίθεον Μ ετσοβίτην ή Ε π ισ κ ο π ή πού πρωτήτερα ήταν Οποθετεΐ *ό 1810, ενώ τότε ήταν μακαρίτης τιλείως εξαρθρωμένη. Έ γρ ά φ τη κε ό Ε π ι από τό 1799. Ε π ίσ η ς τον Γαβριήλ σκοπικός Κώδικας Άργυροκάστρρυ πού ίδν Σίφ νιο ν τό 1828, ενώ ούτος άπεθανε αποτελεί σήμερα ένα σημαντικό ιστορικό δν Δεκέμβριον τού 1827, ως θά ίδωμεν ιαρακάτω. Ό Μανουήλ μόνον από τον Ά - μνημείο γιά τήν εκκλησιαστική ιστορία τής Η π ε ίρ ο υ. Θαλερός καί ακούραστος πάντοτε. ίαβαντινόν άναφέρεται (Ά ρ α β α ν. Χρον. Α κ ό μ η καί στά γεράματά του, έδιδά- ύμ. Λ ' σελ. 47). "Εω ς εδώ οί πηγές ε ί- σκονταν άπό τον διδάσκαλον Ά ρ γυ ρ ο κά - ΐιι λίαν συγκεχυμένες και άλληλοσυγκρού- στρου Κ ω νστα ντίνον καί συνεπλήρωνε τις ktai στ'ις χρονολογίες. Α π εδώ και πέρα σπουδές του. Ε ις ανταμοιβήν έσέβετο καί Ιμως ρέουν ομαλά κα'ι κανένα χάσμα δεν περιέθαλπε εις τήν Μ ητρ όπ ολιν τον διδάσκαλόν ΐαρατηρεΐταΐ. του. (ΓΙα νελλην. Λεύκω μα Ε θ ν ι - Μ η τρ ο φ ά ν η ς ( 1 7 5 2-1 7 6 0 ) Ά - κής Έκατονταετηρίδος τόμ. Ε ' σελ. 54). Λφέρεται ώς Συνοδικός τον Νοέμβριον Τ α β ρ ιή λ ό Σ ίφ ν ιο ς ( 1 7 9 9-1 8 2 7 ). 1753 ίνδικτιώνος β\ Σ τις ημέρες του Λέγεται Σίφ νιος γ ια τί κατάγονταν άπό τή Χΐίστηκε ανάμεσα στην εκκλησία τού νήσο Σ ίφ ν ο. Διαδέχτηκε τό Δοσίθεο καί

564 Ή Επισκοπή Δροΐνοοπόλβως ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΗ ΒΣΙΤΑί άναφέρεται γιά πρώτη φορά τό 1799 (30 Σεπτεμβρίου). (Κ ο ίτα : Ε π ιγ ρ α φ ή ν άνιστορήσεως του ναού τής I. Μονής Αγέλαστου τής Α π ά ν ω Λεσινίτσας του Δελβίνου Έ π ε τ. Βυζαν. Σπουδώ ν Τ. Ε ' σελ. 88). Ευνοούμενος του τότε Μ ητροπολίτη Ίω α ν - ν ίν ω ν 'Ιεροθέου και κυρίως του Ά λ ή πασά, έσμιξε μέ τή δική του καί τή ν φ υτοζωούσαν γειτονικήν Ε π ισ κ ο π ή ν Χειμάρρας και Δελβίνου, τήν οποίαν έκυβέρνησε όσον καιρό βάστηξε καί ή εξουσία του 9Α λή πασά στήν Τοπαρχία Δελβίνου (1813-1821). Μετά τήν πτώση του Ά λ ή πασά (1821), ξαναπόχτησε καί ή Ε π ισ κ ο π ή Χειμάρρας καί Δελβίνου, αυτοδικαίως καί αμέσως τήν αυτοτέλειά της. Ό επισκοπικός Κώδικας Δελβίνου γράφει τα καλλίτερα επαινετικά λόγια γιά τή διοίκηση καί εν γένει τήν ενάρετη πολιτεία του επισκόπου τούτου κατά τήν οχτάχρονη ευδόκιμη π ο ιμ α ντορίαν του στήν επισκοπή αυτή. Α υτό θά πή δτι δ Γα βριή λ έστολίζονταν μέ εξαιρετικές αρετές καί σπάνια διοικητικά προσόντα. Δ έν παραλείπει δμως νά τον χαρακτηρίση καί ως κοιλιόδουλον καί κρασοπατέρα. Ό Γα βριή λ άπέθανε πιθανόν στο Α ρ γυρόκα στρο περί τά τέλη του 1827. ( Ή π. Χ ρον. Ε '). 9Ι ω α κ ε ίμ & Χ ίο ς [ 1 8 2 8-1 8 3 5 ]. Νά καί ένας άλλος δεσπότης μετά τον Δ ο σ ί- θεο αύτοδημιούργητος καταπληχτικά καί πού ανέβηκε μάλιστα στά ύπατα αξιώματα τού Κλήρου. Ά π ό νεαρός ακόμα διάκος βιοπαλαίοντας στά Γιά ννενα, έμάθαινε γράμματα καί συνεπλήρωνε τις σπουδές του, κοντά στους επιφανείς Δασκάλους τού Γένους Α θ α ν ά σ ιο ν Ψαλίδαν καί Γεώ ρ γιον Α ίσ ω π ο ν ή Κρανάν άπό τό Γραμμένο τής Η πείρου καί εξελίχθηκε ραγδαία σέ Επίσ κοπο, Μ ητροπολίτη καί Οικουμενικό Π α τριά ρχη. (Κ ο ίτα : Π α νελλήνιον Λεΰκο)- μά Ε θ ν ικ ή ς Έκατονταετηρίδος 1821-1930 Τ ό μ. Ε ' σελ. 54). Ανέβηκε δυό φορές Γ στον ΟΙκουμενικό θρόνο καί άπέθανενΐ «εκ ενερ γεία» Πατριάρχης στή Θεολογικήι Σχολή Χάλκης στις 5 Αύγουστου 1878. "Οπου κ Γ άν εύρίσκονταν, δπου κ Γ άν έστέκονταν είχε στο νοΰ του τήν πρώτη Ε π ισ κ ο π ή του κ Γ ενδιαφερόνταν σπου δαίως γιά τά σχολειά της καί έν γένει τήν προκοπήν καί τά ζητήματά της. Μέ τήν! υψηλήν προστασίαν του έσπούδασαν oil Αθανάσιος Οίκονομίδης άπό τήν Π ο λ ί ίν τσιανην τού Π ω γω νίου καί Βασίλειος Χ ρη -Γ στίδης άπό τό Α π ά ν ω Λάμποβο, δ δισέγρ γονος τού Τσιαούς Π ρίφ τη άπό τό Χόρ]:; μοβο κοί ό μ ετέπ ειτα π εριώ νυμ ος Μ ητρο1; πολίτης Δ ρυϊνονπόλεω ς Βαοίλειος, πο*]. εχρησίμευσαν άργότερα ώς Καθηγηταί Ζωγραφείων Διδασκαλείων Κ εστορατίο. καί έν γένει εκπαιδευτικά στελέχη γιά ττ\: καταπολέμηση τού υψηλού άναλφαβητι -; σμοΰ στον τόπο μας. ;j Λεπτομέρειες βιογραφικές τού Έ π ισ κ Γ - που τούτου άναφέρονται σέ σχετική μελί ί τη μου δημοσιευθεΐσαν στά ύπ3 άριθ. 8( 82 καί 83 τού 1940 φύλλα τ ο ύ «Ή π. Μέ; Γ λοντος» Αθήνα ν. ( Ή π. Χρον. Ε ' σ. 68 Τελειώνομε τον Ε π ισ κ ο π ικ ό κατάλον* μέ βαθειά χάσματα καί άλληλοσυγκρουόμ : νες χρονολογίες. Ά π ό τή μακρυά σειρά των Έ π ισ κ πων πού παρέλασαν στον αιωνόβιο τοΰτ Επισκοπικό θρόνο επί 14 15 αιώνες μ,:f νο ελάχιστα τρίμματα, σκόρπια εδώ κγέ> : περισυλλέξαμε. Συνεχίζαμε τώρα μέ τον κατάλογ1: των Μητροπολιτάδων δ οποίος εύτυχ : είνα ι πλήρης. Αυτό τό χρωστάμε χάρη στούς έ: σκοπίκούς Κώδικες Άργυροκάστρου } Δελβίνου καί στούς Κώδικες τώ ν ΓΙατ * αρχικύν Αρχείω ν. (Συνεχίζεται)

Αβ 1Β!»* * ΜβΗ / F * 4 $ s &».lγ_ Q ά 5 : Ι * i? J S ^ j ^>sts& «& <*sb;*a,,, 8 5 i?a S W J f» # «% ^ < g %*:/ 3 *? M * F J S O f 5 *P>is *e> J$t A «I S 3 1 e B B B s a p g io p s o r a M C B u m ^ H e a s a x s t e u s g a B W B m g a a B B i i M i t t K P B W H B W B g B i r a o s t i i a a a a D C M B O W B a»! =. s K. Γ. MANTA, Έπιδεωρ. Δημ. Έκπαιδεύσεως A' Περιφ. "Αρτης ΤΟ ΒΟΥΑΓΑΡΕΛΙ ΤΗΣ ΑΡΤΑΣ ΚΑΙ Η ΜΟΝΗ ΑΓΙΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ I Ά ς,3 'οϋμε σήμερα Ιξω άπό την πεζή ιζωή. Έ κουρασμένη σκέψις αισθάνεται κάπου κάπου την ανάγκη νά βρεθή σέ ατμόσφαιρα πιο πλατειά, νά δροσισθή από αέρα!τιό Ελαφρό, νά λουσθή σέ φως πιο καθαρό. ΓΑς άφήσουμε τό θόρυβο τής ζωής κ ι άς Αρχίσουμε ν ανεβαίνουμε. Κάποιος σοφός έλεγε: «όσο ψηλότερα ινεβαίνει κανείς, τόσο περισσότερο π λησιά ζει τό θεό». Καί δεν είχε άδικο. Ε ίτε μέ τό ου ανεβαίνει κανείς είτε μέ τά πόδια, αρκεί άποσπάται από τά χαμηλά καί ν9 άνεβαίη καί νά ζή μέσα σέ καθαρούς αγνούς όρίοντες, τούς ορίζοντες, πού δέν έμόλυνε τό ύπος των μικροτήτων τής κάτω ζωής. Τό απόγευμα κάποιας ήμέρας τού φετειοϋ καλοκαιριού βρεθήκαμε, από ύπηρεσιαούς λόγους, στο χωριό βουλγαρέλι. Τό Βουλγαρέλι βρίσκεται βορεινά τής Αρτας, 50 χιλιόμετρα, σκαρφαλωμένο μέ Ισόμετρο 740 μ. στά νότια πόδια των Τζουέρκιον, ανάμεσα σέ λόφους γεμάτους έλαι, πού τό κυκλώνουν σέ σχήμα, πετάλου. ατά τό βοριά ή υψηλή κορυφή των Τ ζο υ - *ρκων«πυραμίς» στέκεται φρουρός στο»ριο στ άγρια σφυρίγματα τ ανέμου. Κα ι τή δύσι υψώνονται οι κορυφές «*Ο μ α λή» t τ όμορφο καί πυκνό δάσος από έλατα ιγκατά τήν ανατολή οί κορυφές «Προφή- ς Έ λ ία ς», μέ όμοιο έπίσης δάσος. Κατά τό Νότο απλώνεται ένας πίνακας ί ανείπωτη ρωμαντική γραμμή. Βλέπει ίνείς, σαν από παρατηρητήριο, τις λοφοσει- ; των Ραδοβιζίων καί Καλεντίνης καί π έ- τίς κορυφές τής Χελώνας. "Ενας κόσμος ορφιάς προνόμιο του απείρου κάλλους -θίγεται γύρω μας. ;; Τό κάθε βουνό καί λόφος έχει τή χάρι ) καί τήν όμορφιά του. Μ αζί έχει καί τήν ληά καί πρόσφατη ίστορία του. Κάθε πέτρα καί φαράγγι είναι αγιασμένα μέ αίμα του στρατού μας. Νά σάς περιγράψω τής «Ό μ α λ ή ς» τήν κορυφή μέ τά όμορφα έλάτια της καί τό αθάνατο νερό της, πού τρέχει γάργαρα στο Ο «Καπετάνιου τή Β ρ ύ σ η ;» Ή νά σάς δείξω τήν έπιβλητικότητα των Τζουμέρκων, πού σέ ώρισμένες χαράδρες τους άκόμη μέσα του καλοκαιριού είναι γεμάτες χ ιό ν ι; "Ο χι δέν θά ταράξω τήν ήσυχία τους. Τό βλέπω μπρός μου ορθό, όλόρθο καί δειλιάζω. Πώς ν ανεβώ τόσο ψηλά (2.300) μ; Χθές ξεκίνησα από τό μηδέν. "Ας μείνωμε λοιπόν πιό χαμηλά στό χωριό Βουλγαρέλι, δπου τά βήματά μας είναι σταθερά κ ι άκίνδυνα. Τό Βουλγαρέλι, χωριό σέ σχήμα έπ ίμ η - κες από Βορρά πρός Νότο, έχει περί τούς 900 κατοίκους μέ όμορφες οικοδομές καί άρκετή κίνησι. Παντού μέσ τό χωριό, τώ ρα, βλέπεις έρείπια σπιτιών, πού μαρτυράνε τό πέρασμα τής Γερμανικής θηριωδίας. Έ αύτοστέγασις προχωρεί σταθερά καί σέ λίγο, όπως πυτεύουν δλοι, θ άναστηθούν καί πάλιν τά έρείπια. Ό κύριοέτερος λόγος του οικισμού του είναι τά άφθονα κρυστάλλινα νερά του μέ τις όμορφες, μέ τούς πολλούς κρουνούς των, βρύσες «Κρυστάλλω» καί «Ά ρ χ ό ν τ ω» στό μέσο τού χωριού, πού τις έχει τόσο έπιμελημένα φροντίσει ό συνεταιρισμός συνδιοκτησίας τού χωριού. Ε κ ε ί ρόδινες κοπέλλες παίρνουν νερό μέ τις βαρέλλες. Ξεχωριστή άκόμη έντύπωσι κάνει στόν επισκέπτη ή μικρή πλατεία πού βρίσκεται στό μέσο τού χωρίου. "Ενα ισοπεδωμένο γήπεδο σέ ανοικτό όρίζοντα μέ πανύψηλους πλατάνους μέ τό Ναό «"Α γιο Νικόλαο*, πού κτίζεται δίπλα έπιβλητικός μέ σχέδιο τοϋ κ. Όρλάνοου, σέ άντικατάστασι Εκείνου, πού έκαψαν άπάνθρωπα οε Γερμανοί, κάνουν Ενα i I I

666 To Β ο υ λ γα ρ έλ ι τή ς "Α ρτας όμορφο καί έπιβλητικό συγκρότημα για τό χωριό. Για την έκκλησία μέ πίστι έργάζον-,τα ι δλοι οί χωρικοί, έχοντας έπί κεφαλής τόν σεβαστό συνταξιούχο Δημοδιδάσκαλο κ. Γ. Παπαδημητρίου. Ξεχωριστό άκόμη μνημείο, πού κρατάει και την ιστορία του οικισμού του Βουλγαρελίου, είναι καί ή Ίε ρ ή Μ ονή«*άγ. Γεώργιος». Ή μονή αυτή βρίσκεται στό βόρειο άκρο του χωριού καί στήν κορυφή τού δάσους των έλατιών. Ή τοποθεσία της είναι ψηλή καί εύχάριστος π λ ά ϊ σέ π η γή άναβλύζουσα άφθονο κρυστάλλινο νερό, κάτω από έπιβλητικούς πλατάνους, πού τή μεγαλοπρέπειά τους μεγαλώνει τό θεόρατο ύψος τους καί τό πυκνό φύλλωμά τους. Κάτω έκει άλλοτε ψήθηκαν άρνιά καί σύρθηκαν χοροί λεβέντικοι. Ή τ α ν τό κέντρο τής χαράς μέ τήν ιστορία του. Τώρα έχουν μαζέψει στη δροσερή σκιά τους τις Κατασκηνώσεις ναρτας προσφέροντας τό κρυστάλλινο νερό καί τή δροσιά τους σέ 200 κατασκηνωτάς. Ή Μονή αυτή, βρισκόταν στήν ακμή της αρκετά (1750 1850) καί ήταν τό θρησκευτικό Κέντρο των Χριστιανώ ν των Τ ζο υ μέρκων, Ραοοβιζίων, Άγράφ ω ν καί Ά σ π ρ ο - ποτάμου. Ά π ο τε λείτα ι 1) άπό τό Καθολικό, πού βρίσκεται στό μέσον καί ανατολικά τού δλου συγκροτήματος, 2) τόν Ξενώνα, 3) τήν Κρεββάτα μέ τά πολυάριθμα τόξα της, ή έποία στό κάτω μέρος έχει αποθήκες, είς οέ το έπάνω 5 κελλιά, 4) τό κωδωνοστάσιο, 5) τήν άποθήκη δημητριακών καί 6) τόν περίβολο (μάνδρα) τής Μονής. Παλαιότερα ε ίχ ε καί άλλα κελλιά καί χορταποθήκη. Τό μόνο παλαιό κτίριο τής Μονής πού σώζεται είναι τό μισό άπό τόν περίβολο καί ο ιερός Ναός, ό οποίος έχει ξεχωριστό ένόιαφέρον. Τό σχέδιό του είναι δ συνήθης παραλαγμένος καί απλοποιημένος τύπος του Βυζαντινού ρ θμού, δηλαδή σχήμα Β α σιλικής μέ τρούλο, χωρίς έσωτερική διαίρεση σέ κ λίτη. Έ χ ε ι δύο εισόδους, μεσημβρινή καί δυτική. Πάνω στή δυτική είσοδο ή τοιχο- γραφημένη εικόνα τού 'Α γίου Γεωργίου φέρνει ουλή σφαίρας. Ή παράδοσις μάς λέει, δτι ή ουλή αύτή προέρχεται άπό Τούρκο, πού θέλησε χάριν άστειότητος νά πυροβολήση τόν "Α γιο καί βρήκε οίκτρό θάνατοί άπό τόν άποστρακισμό τής σφαίρας. Εσω τερικά σέ δλες τις πλευρές καί τήν δροφή φέρνει τοιχογραφίες βυζανανής^ τεχνοτροπίας. Επιγραφ ή έπάνω ά π ο τη μεσόθυρα: μαρτυράει, δτι δ Ιερός Ναός κτίσθηκε στις 21 Σεπτεμβρίου 1714 άπό τόν Ηγούμενο Χριστόφορο καί τούς, συναδέλφους του Σεραφείμ, Γρηγόριο καί *Ανθιμο. * Ο Ιερός Ναός κτίσθηκε, κατά συμπε ράσματα βασισμένα σέ έπιστημονικά δεδόμε να καί ιστορικές έρευνες τού κ. Γ. Παπαδι^ μητρίου, τό έτος 1690, έπί Μητροπολίτοι Ίω αννίνω ν Κλήμεντος τού Χίου (1684 1 7 1 4 ).Ό έξαιρετικός αύτός 'Ιεράρχης μέ τι Ι'δρυσι Μονών (τά Τζουμέρκα άνήκαν μέχ τού 1881 έκκλησιαστικώς στή Μητρόπο) Ίω α ννίνω ν) άπέβλεπε κυρίως νά άφυπνίσ τούς ύποδούλους Χριστιανούς, καί νά έξ? πλώση τήν Παιδεία. Είνα ι γνωστό, δτι Μονές, έχρησίμευαν στά χρόνια τής Του κοκρατίας ώς πνευματικά κέντρα καί κρδ τησαν άσβεστη τή φλόγα τής Έλευθερίδ καί τή χόβολη τών Ε λλη νικ ώ ν γραμμάτω Έ Μονή αύτή είναι καί ή 'Α γία Λα ρα τής περιοχής. Έ κ ε ι τόν Ιο ύ λιο τού 185 είχαν συγκεντρωθεί 200 κλέφτες μέ καπεταναίους Γώγο Μπακόλα, Γεώργιο Κ ραϊσκάκη, Μήτρο Κοτελίδα, Τζουμερκιώι ι καί Ραδοβιζινούς καί τούς Ξηρομερϊτες Ρά κο Κουτσονίκα καί Ίσ κ ο καί έκήρυ" τήν έπανάοτασι, ύψώσαντες τή Σημαία τις εόλογίες του 'Ηγουμένου Χριστοφόρ Ό θρύλος διηγείται, δτι δ 'Άγιος τί Μονής, καβαλλάρης Α η Γιώργης, τή μάχη, πού έδωσαν οί Επαναστάτες σ αύχένα τού «Σταυρού» Θεοδωριάνων i τά τών Τούρκων, πού είχαν έλθη, Ootij? άπό τήν κήρυξι τής έπαναστάσεως στή AJj νή καί άπό προδοσία τού άρματωλοϋ ΙΙο\ (καπετάν Κωνσταντή), πολεμούσε X7rpod καί έθέριζε τούς Τούρκους μέχρι πού τ' πηκαν σέ έπονείδιστο φυγή. Στις 23 Σεπτεμβρίου 1S24, έγινε ^ άπό τό Μοναστήρι άλλη μάχη μεταξύ # σώματος Τουρκαλβανών τού Ό μ έρ Bpuji/ μέ χίλιους περίπου έπαναστάτες Τ ζο υ ^ κιώτες, Ραδοβιζινούς καί Βαλτινούς, οί δ$ζ οι μέ τήν ήγεσία διαφόρων ' καπεταν^ (Κ οτιλίδ α, Σπα ή, Ράγκου καί Κουτσον$ Vi

O K T SB PIO S Τό Β ο υ λ γα ρ έλ ι τή ς Ά ρ τ α ς 867 σκόρπισαν τούς Τουρκαλβανούς. Μνήματα, μάς λέγει ό κ. Παπαδημητρίου τής μάχης σώζονταν μέχρι πριν λίγα χρόνια έξω από τή Μονή, δυτικά άπό τις βρύσες. *Ακόμη σωζόταν για τή μάχη αύτή πριν από 15 χρόνια καί γραφτό σημείωμα χαραγμένο σέ πλάκα. Έ πλάκα αύτή πα - ροδόθηκε από τόν κ. ΙΙαπαδημητρίου στόν τότε f Ηγούμενο τής Μονής Γεράσιμο Καj λούτση, μά άτυχώς, σήμερα πια δεν σώ- I ζεται. 5 'Η Μονή αύτή καί παλαιότερα καί πρό- ; σφατα έφιλοξένησε έπανειλημμένα τό Στρ α - j τό μας. I Τώρα βρίσκεται κάπως έρειπωμένη. Ε ύ - ίτυχώς, ό γνωστός για τή δράσι του Σεβαισμιώτατος Ά ρ τη ς κ. Σεραφείμ μέ τή συνιδρομή των χωρικών, καταβάλλει προσπάθει- ]ec, για τήν άνακαίνισί της καί σιγά - σιγά, ίάσφαλώς, θά εύρη τόν παληό έαυτό της. 'Αλλο σπουδαίο μνημείο νοτιοδυτικά του ^χωριού είναι ό γνωστός Βυζαντινός ναός («Κόκκινη Έ κ κ λ η σ ιά». Ό Ναός αυτός είναι (σύγχρονος μέ τήν Παρηγορήτρια τής Ά ρ - τας κγ έκτίσθηκε τό 1281, από τούς Ά δ ε λ - (φούς Ιωάννη καί Θεόδωρο Τσιμισκή, πού ήταν στρατιωτικοί Διοικητές στήν περιφέρεια ίχύτή καί Στρατηγοί τοϋ Δεσπότη 'Αρτας (Νικολάου Δούκα. Είοικιότερη σχετική γγ χυτή μονογραφία <Παναγία Βελλάς» έχει Ικδώσει δ κ. Όρλάνοος. \ Για τόν πρώτο συνοικισμό τοϋ Βουλγα-?ελίου και τήν ονομασία του δεν υπάρχει &α\ένα γραπτό μνημείο, όσο κατώρθωσα νά ίρευνήσω. Από συγκριτικές, έμπεριστατωιένες πράγματι, έρευνες τοϋ άρχαιοφίλου ίνωτέρω δημ)λου κ. Παπαδημητρίου, πού τιηρίζονται στους Ναούς πού σώζονται καί :!ς παραδόσεις, τις όποιες μελέτησα, είκάζείαι, ότι τό Βουλγαρέλι συνωκίσθηκε από :d 1600 1630. Οί πρώτοι του κάτοικοι φοέρχονται από τούς γύρω συνοικισμούς Ιαλαιοχωρίου, Ιίαλαιοκατούνου καί Ά β α - ίτσας μέ κυριώτερο κίνητρο τοϋ συνοικισμού ό άφθονο δροσερό πόσιμο νερό. Για τήν ονομασία του δυο είναι οί πιθαώτερες γνώμες. 1) "Οτι ύστερα άπό τήν καταστροφή τής ;ρχαίας Θεοδωρίας άπό τούς Σλαύους, κά-.οιος, Σλαϋος Βούλγαρος δυνάστης, κατείχε καί ένέμετο τό μέρος τοϋτο γιά τσιφλίκι καί ύστερα άπό τή ν έξωσί του ώνόμασαν τό μέρος «Β ου λγα ρ έλι», δηλαδή τόπον Βουλγάρου. Ό Βούλγαρος αύτός κατείχε, όλη τήν περιοχή, γιατί ή ονομασία Βουλγαρέλι δέν δίνεται άποκλειστικά στό χωριό, άλλα στό σύνολο τής περιοχής μέ τούς πολυαρίθμους συνοικισμούς καί 2) ότι στό μέρος αύτό, όπου είναι τό σημερινό Βουλγαρέλι, ύπήρχε δάσος πυκνό άπό έλατα, Βούλγαροι δέ ύλοτόμοι έγκατεστάθηκαν καί ύλοτομοϋσαν ξυλεία οικοδομήσιμο. 'Ύστερα άπό τήν άναχώρησί των ό συνοικισμός ώνομάσθηκε άπό κάποιο Τοϋρκο δυνάστη πού ένέμετο τήν περιοχή Βουλγαρέλι δηλαδή τόπο πού ήσαν Βούλγαροι, γιατί ή ονομασία φαίνεται Τουρκική καί ή κατάληξις λ ι δηλώνει τόπον. Έ δεύτερη γνώμη φαίνεται πιθανώτερη καί γίνεται παραδεκτή άπό όλους. Τώρα υπάρχουν καί άλλες είκασίες, ότι ή δνομα- σία Βουλγαρέλι δόθηκε άπό τό «βοϋρκος», επειδή παντοϋ άναβλύζουν νερά ή ότι είναι παραφθορά τής λέξεως Γοργαρέλι, άπό τά γάργαρα νερά του. Αύτές όμως είναι έντελώς απίθανες καί άσυνήθιστες στή γλωσσοπλαστι κή τέχνη τοϋ Έ λλη νικ ο ϋ Λαοϋ. Τό Βουλγαρέλι σήμερα έχει άποχωρισθή άπό τις γύρω κοινότητες καί ονομάζεται άπό τά άφθονα νερά του «Δροσοπηγή. Είνα ι τό κέντρον τοϋ πρώην Δήμου θ ε - οδω'ίας μέ λιγοστά καταστήματα, μέ γ ια τρό, μέ Τηλεγραφείο, ύποδιοίκησι Χωροφυλακής, Ειρηνοδικείο, Ά γρ ο νο μ εΐο, Δασονομείο καί Διτάξιο Δημοτικό Σχολείο. Έ χ ε ι νά δείξη πολλούς έπιστήμονας, πού μένουν στήν Ά ρ τ α καί σ άλλα κέντρα. 'Αλλοτε είχε τριτάξιο καί ήμιγυμνάσιο. Ό καιρός στό Βουλγαρέλι είναι πάντα δροσερός κ Γ όσο βραδυάζει τό κρύο γίνεται τσουχτερώτερο. Έ χ ε ι έξαιρετικό κλίμα, πού έχει δείξει πολλές φορές τήν εύεργετική έπίδρασί του σέ ασθενείς άπό πνευμονικές παθήσεις. Θά μπορούσε νά χρησιμεύση καί χρησιμεύει ώς ένα βαθμό, γιά άριστο πα- ραθεριστικό κέντρο καί νά δειχθή άνώτερο άπό άλλα, πού μόνα πιστοποιητικά έχουν τή διαφήμισι. Φέτος είναι κέντρο δρεινών

ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΓΑΓΑΡΗ ΜΙΝΩΣ ΛΑΠΠΑΣ ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΑΙ ΦΥΣΙΟΓΝΩΜ ΙΑΙ, Γό νο ς τής μεγάλης Η π ε ιρ ω τικ ή ς οίκογενείας των Λα ππα ίω ν, 14ον τέκνον του Α θα να σίου Λάππα, έγεννήθη έν Δρύβιανη τής Β ορείου Η π ε ίρ ο υ κατά το έτος 1844. Έ δ ιδ ά χ θ η τά πρώτα γράμματα είς τό Σ χο λεΐο ν τής γενετείρας του Δρόβιανης, τά Γυμνα σια κά έν Π ά τρα ις κα'ι τά άνοδτερα εις to Π α νεπ ισ τή μ ιον του Βερολίνου, συνεχίσας μετά τήν λήψ ιν του πτυχίου τάς άνωτέρας σπουδάς έν Γενεύη και Ά γ γ λ ίς ι. Έ π α ν ε λ θ ώ ν έν Έ λ λ ά δ ι διω ρίσθη καθηγητής τής 'Ιστορία ς έν τή Φιλοσοφική Σ χο λή τον Π α νεπ ισ τη μ ίο υ Α θ η νώ ν, όοεν μ ε τ ου πολύ άπεμακρΰνθη. 'Ω ς ανταποκριτής δέ έπ'ι πολλά έτη τής έγκυροτέρας τότε, μετά τούς «Τ ά ϊμ ς», έφημερίδος τού Λονδίνου, τής «Έ σ π ε ρ ι- ν ή ς Σημαίας», εξυπηρέτησε μεγάλο ς τά Ε θ ν ικ ά συμφέροντα. Π ο λιτικ ό ς αρχηγός τής Έπαναστάσεω ς τω ν Ή πει ρωτούν κατά τό 1878, τής συντριβείσης υπό των Τούρκοιν εις τό Λυν.οΰρσι, έ\εκα τής παρασπονδίας των Αλβανώ ν, καίτοι τά πάντα έγκαταλείφθησαν έκ τού αιφ νιδιασμού, κακόρθωσε νά περισοοση τό Τα μ ειο ν και μεταμφιεσθείς είς γανωτήν και κρυπτόμενος από χωρίου είς χοορίον διεπεραιοδοη εις τό Ά κ τ ιο ν κα'ι έπανελθών έν Ά θ η ν α ις παρέδωκεν εις τον ΙΙρ ω θ υ μαθητικών κατασκηνώσειυν τοο Νομού Ά ρ τα ς. Α λή θ εια αφήσαμε τά ωραία χοοριά μας, αφήσαμε τή ζυ)ή τής φύσεοος καί ζοϋμε φυλακισμένοι στις χειροπέδες τής πόλεως. Στραγγαλίσαμε τή ζω ή μας στο δήθεν πολιτισ μό. Ε ίν α ι καιρός νά ρίξωμε τή στοργική ματιά μας καί στή ζο>ή τοϋ χωρίου σέ δλες τις έκόηλώσεις καί τις ανάγκες του, πριν τό χωριό γενικώς μαραθή ανεπανόρθωτα καί ρίξή τά θεμέλια γενικωτέρου μαρασμοο. ΚΩ ΣΤΑ Σ Γ. ΜΑΝΤΑΣ πουργόν Ά λ έ ξ. Κουμουνδούρον 8.200 χρυσας λίρας. Έ γ ρ α ψ ε ν άρθρα καί επιφυλλίδας κά περισπούδαστους πραγματείας υπό τό ψευ δώ νυμον Ρ α δ ά μ α ν θ υ ς. Ά π ή λα υ ε δέ διά τήν βαθύνοιαν αυτού άμέριστον τον σεβασμόν καί τήν έ*τίμησιν τού κόσμου τών διανοουμένου καί σεβαστοί καθηγηταί τού Πανεπιστημίου καί λογοτέχναι συνεκεντρούντο πέριξ αυτού ως περί άλλον Σωκράτην καί είς τήν έν τή όδφ 3ης Σεπτεμβρίου ο ικ ία ν-το υ καί είς τό έν το: Ζαππείω κέντρον «Αγελάδες», άνακηρύ ξάντες αυτόν ΙΙρ ύ τα νίν των. 'Ω ς Γενικός δέ Γραμματεύς τού Ύ π ο υ ρ γείου Παιδείας έπέτυχε διά τού κύρους τοι νά τό άνυψώση εις τήν έμπρέπουσαν θέ σ ιν, έμπνέων σεβασμόν καί είς αυτούς τού 'Υπουργούς καί νά γίνη ό ισχυρός προστ της τών διωκόμενων υπό τής τότε φαυλα κοατίας καλών εκπαιδευτικήν λειτουργώ Τόσον δέ ήτο τό κύρος του μεταξύ τΐ καθηγητών τού Πανεπιστημίου ώστε ήτ) αδύνατον νά ψηφισθή τις καθηγητής το Π ανεπιστημίου, άν, λόγω τού ήθους τ κυρίως, δεν ιό ν ένέκρινεν ό Μ. Λάππα Τ ή επιμονή του δέ και προς χάριν τ< ό Ελευθέριος Βενιζέλος καί τό Γενικί Έ π ιτε λ ε ιο ν τού Στρατού έκαμαν κατά [ 1914 τήν λεγομένην «παραστρογγυλοποί σ ιν» καί περιέβαλον είς τό Τρίγω νον ΙΟ καβιάς καί τήν ιδιαιτέραν του ΓΙατρί Δρόβιανην. t Βούλησις ισχυρά, χαρακτήρ άκέραΐ καί αδαμάντινος, καρδία μεγάλη, αίσθα μένη τον πόνον τού πλησίου ώ ς ίδ ι^ ό ν φ άπέβη δ πρόξενος καί προστάτης ολίον τ ΊΙπ ε ιρ ω τ ώ ν άπό Δυρραχίου μέχρι ΓΙ βέζης τών καταφευγόντων είς Αθήνας Λ, αυτών ακόμη τών Αλβανών, ζήσας οΰι ώς έλεγεν καθ ύλην του τήν ζωήν <άγι λιαστά μέ τήν δυστυχία ν». Ά π έθ α νε τήν 31 ην Μ αρτίου τού 1 ίϊ

ΔΗΜ. ΣΑΛΑΜ ΑΓΚΑ ΣΚΙΤΣΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΟ ΛΕΜ Ο ΣΤΟ Λ 9 4. 0-1 9 4 Ί ΚΑΛΠΑΚΙ Ε ίσαγ. σημείω μα. Ά π ό δι«λεξη πού έκα νε στο* Έ λ - *Αλαμέϊν στους καιρούς της Κατοχής ό Συνταγματάρχης Ά σ η - μακόπουλος, Διοικητής τού Π υροβολι- * κοΰ τής Υ ΙΙΙΜ ερ α ρ χία ς κατά τον πόλεμο 1940 1941 στο μέτωπο τού Κσ?ν- / πάκι, μεταφέρουμε εδώ μερικά άποj σπάσματα, πού με την απλότητα τής i αφήγησης, μάς μπάζουν αμέσως στη σε- μνή ήρωϊκή εκείνη ατμόσφαιρα τής άρ- > χής τού πολέμου.!: δ.ς. I «... Σ τ ις 4,30' τής 28ης Οκτωβρίου [940 από τήν Ά σ ό νιτσ α είπα σέ κάθε Ιιοικητή : «ο ί Ιτα λο ί, ύά μάς επιτεθούν ήμερα» όλοι εΐξεραν περί τίνος έπρόκειο. Ό πόλεμος άρχιζε τέλος π ά ντω ν..». Β ' Πυ)ο>χΙα 1 0 5 Σ κ ό ν τ α Μετά μία ώρα από τή διαταγή, δλοι ναι έτοιμοι, στή -θέση το υ ς: Τ ό Πεζικό ί μισή ώρα* τό Πυρ)κό, σέ μιά. Μ ια Π υρ)χία 105 Σκόντα, για τήν οία είχαμε φτιάξει ειδικό δρόμο, να η σ ένα ύψωμα σιμά στον «" Α γ ιο Β λά -», με δυσκολία ανέβαινε τό μεγάλο άνή ορο* τά κανόνια τάσερναν μουλάρια, κι ό πίσω σπριοχναν οί στρατιώτες. Π ε ρ - ύσε έξω από τό χωριό Σουδενά τή σ τιγ - \ πού συνάντησα τή φάλαγγα. Ο ί χωρικοί, δηλ,αδή γέροι καί γυ να ι-, έτοιμαζόταν νά φύγουν άφού εκεί σέ 9ά έπεφταν βόμβες καί δβίδες: [ Πέρασα μπροστά άπονα δμιλο, καί >ς λέω : ί - Τ ι κάθεσθε ; βοηοεΐστε ν ανεβούνε κανόνια. *Τά πέταξαν κάτω δλα τά πράγματα βαστούσαν, κι έτρεξαν. Πρώ τα έφτα- Ιχά κορίτσια, κι άρχισαν^ νά σπρώχνουν τά σίδερα πού επρόκειτο νά ξεχύσουν σέ λίγο από τό στόμα τους κατά τώ ν επιδρομέων, δλο τό μίσος πού δλοι μας νοιώύαμε γ ι αυτούς. Έλληνο π ούλες Ή - πειρώτισσες, εμπνευσμένες από τις πατριώτισσές τους τις Σ ο υ λιώ τισ σ ες, ανακατεμένες με τούς πυροβολητάς, έβγαζαν μαζή τους τά κανόνια στήν κορυφ ή! Δέ γέλασαν, δεν είπαν κουβέντες, όπως θάκαναν σ άλλη περίστασι όταν α νταμω νόταν ή μ ι κτή νεολαία. Τώ ρα ήταν σοβαρή σ τιγμ ή, καί δεν υπήρχε χώρος γιά αστεία ή για κρυφομιλήματα διαβατικά τής καρδιάς, καί άλληγορικά λογάκια. Σ τή ν κορυφή μόνον όταν βγήκα ν, δ όμιλος τώ ν κοριτσιώ ν (ύδρωμένα ροδοκόκκινα προσωπάκια, γεμάτα υγεία καί καλωσύνη) φώναξε στήν Π υ ρ )χία, στά παιδιά πού ξεκινούσαν π ά λ ι: Σ το καλό, στο καλό! ό Θεός μαζή σας! Κ ι οί περισσότερες δάκρυσαν: δχι φαντάζομαι από φόβο, αλλά γιά τήν ιερή στιγμή τού χωρισμού. Ύ π ό τέτοιες περιστάσεις τούς ήταν ά γνω στοι' αλλά τ ι σημαίνει ; δεν ήταν Ε λλη νό π ο υ λα πού πήγαινα ν νά υπερασπίσουν τήν τ ιμ ή τους ; Ο ί πλησιέστεροι στρατιώτες πού τάκουσαν, απάντησαν : Θά τούς φάμε τούς κερατάδες I... Ψ υχολογήστε τό χαιρετισμό τής γ υ ν α ί κας, καί τή ν απάντηση τού άνδρα. *Ο λ ο χ ία ς δ ια β ιβ ά σ ε ω ν Σ τ ις Διαβιβάσεις, υπηρετούσε ένας έφεδρος λοχίας ήπειρώτης από τά Ζ α γο - ροχώρια* ήπειρώτης, όπως τό πλείστον τών στρατιω τώ ν πού υπεράσπισαν τό Κ α λ πάκι. Ε Ιν ε καλοί στρατιώτες ο ί ήπειρώτες i /

&%1ταα άπό tiv πόλεμό ατό ΚαλπάκΙ ίίιίεΐ^ωτιΐέη ΕΣΪΙΑ ϊ πειθα ρχικοί προ παντός* εργατικοί, δχι πολύ εύστροφ οι, όπως στρατιώτες από άλλες επαρχίες, άλλα ψύχραιμοι στη μάχη. Σ τ η ν Ή π ε ιρ ο, υπεράσπισαν μόνοι τους τά σ π ίτια τους από τον επιδρομέα καί τον νίκησαν. Τ ιμ ή καί δόξα στην Ή π ειρ ο, πού πρώ τη αυτή σήκωσε τό ανάστημά της στο θρασύδειλο εχθρό, κ ι έδωσε καιρό νά έλθουν καί τάλλα Ε λλη νό π ο υ λα πού τρέχαν λαχανιασμένα νά προφθάσουν. Κ ι αν πρόφτα σα ν, αυτό δλότελα οφείλεται στη ΰ ρ ν λ ικ ή άντίσταση τον 9Η π ειο ώ τη. Ό λοχίας αυτός τω ν Διαβιβάσεοον, ήταν καλός στρατιώτης, άλλα είχε μια πετριά : ήταν ερωτευμένος, καί πολλές φορές, τό έσκαζε τή νύχτα νά πάη στο χω ριό είχε εκεί τό «βάσα νό» του, καί γύριζε τό πρω ί. Μ ου τον παρουσίασαν, τον συμβούλευσα* τή δεύτερη καί τρίτη φορά, τον τιμοόρησα*~θάλεγε άπό μέσα του : Τ ή δουλειά σου καί γώ τή δική μου, εσύ θά τιμωρής, κι εγώ θά πηγαίνω. Ο ι τιμω ρίες στήν εκστρατεία, δταν δεν έχει πειθαρχείο, δεν είνε άποτελεσματικές. " Ε τ σ ι, άρχισε μεταξύ μας ό πόλεμος : ξανάφυγε. Θ υμήθηκα μια παληά μέθοδο, πού ώς διοικητής Π υρ)χία ς, εφάρμοζα στή Μ ικρά Α σ ία, καί λέω : Σ τε ίλτε μου τον παρατηρητή στή Τραμπάλα, στον Πυρσό. Τραμπάλα ήταν τό ύψωμα* καί νά φυλάη νούμερο τή νύχτα με τό κρύο, ήταν ψυχρολουσία γ ιά τον έρωτα. Ό άρχηγός τού Π αρατηρητηρίου, ό Π υ ρ σό ς, μέ τις ποδαρούκλες καί τις χερούκλες του, ήταν σωστός κέρβερος* κι δσο έβλεπε τό απέναντι άπό τή Τραμπάλα χωριό του, τή Λ ιτο νιά β ισ τα, δτι μπορούσε νά πέση στα χέρια των Ιτα λώ ν, τόσο γινό τα ν καί πιο άγριος : Μ ούργο τον λέ γα ν, δπως ακούσε, οι συνάδελφοί του μ ι κροί άξιω ματικοί : ήταν Ά ν θ )γ ό ς ό Πυρσός. Δεν έξήτασα πώς έγινε ή πρώτη γνω ριμία τοΰ Πύρσου μέ τό λοχία, κ ι άν ξανάφυγε άλλη φορά, άλλ αυτό τό ιελευ ταίο, δεν τό φαντάζομαι. Μετά δυο τρεις ήμέρες, οί Ιτ α λ ο ί, νύχτα μέ σκοτάδι, έχοντας οδηγούς άρβανΐτες, άνέβηκαν νά πάρουν τή Τραμπάλα αιφνιδίασαν, κι έπεσαν άπάνω στά χαρακώματά μας, στο παρατηρητήριο : ώς που νά φύγουν δμως άπό κεί ποΰρθαν, έφαγε πολλούς τό σκοτάδι, καί στο φάγωμα, δ Πυρσός μέ τό λοχία πρωτοστάτησαν πα ληκαρίσια. Ό λοχίας τώρα ήταν ευχαριστημένος μέ τή δουλειά, τή γεμάτη κίνδυνο, πού έ πιασε στο παρατηρητήριο' είχε μεγαλώσει ώς τό Θεό ή ψυχή του, κι έβλεπε με περιφρόνηση τό κουφάρι της καί τή μ ι κρότητα τής ζωής είχε πάρει δηλ. δ λο χίας τήν ψυχολογία τού πολεμιστή, κι ένοι ωθε άγνωστές του, ώς τά τότε, βαθειές καί μεγάλες ηθικές ευχαριστήσεις, βλέπον τας δτι δίχως κανένα κόπο πετάει κανένα.: τή ζωή του γιά νά γίνη προστάτης μι άνιοτερης ιδέας : τής Λευτεριάς. Κ α ί ΰπ ρασπιστής μιας μεγαλείτερης οίκογένειαφ Τή ς Πατρίδαν. Ό λ α αυτά, τά πληροφορήθηκα ά τον Πύρσο, ποΰχε γίνει πιά σφυρί κλειφ μέ τό λοχία άρχισαν τή γνωριμία στή ν κτερινή εκείνη περιπέτεια, άλληλοθαυμ* στηκαν στον κίνδυνο, κι έτσι συνδέθηκ άδιάρρηκτα. Κ ι εγώ, σάν γιά νά έπισημφ ποιήσω τό σύνδεσμο, τούς πρότεινα κ τούς δυο επ άνδραγαθία. Ό τ α ν τον είδα τό λοχία καί τον σ χάρηκα, τοΰ πρόσδεσα : Ά κ ο υ νά σοΰ πω, Ρ ϊτσ ο, (έτσι τ ' λέγα ν)' αμα τό ξανασκάσης τή νύχτα, σέ στείλω στά Έ μ π ε δ α τώ ν Α θ η ν ώ ν! Ή τ α ν απλοϊκός άνθρωπος, αύ εχουν τις μεγαλείτερες άρχές. Καί δέ νηκε νά κατάλαβε άμέσως γιατί τοΰ είπα. Ό τ α ν πήγε δμως πιο πέρα, πού ^ λούσαν κάτι άλλοι στρατιώτες καί τοΰ λ Ιξήγησ α ν, τότε άρχισε κι αύτός νά γελι

ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ ΕΥΑΓΓΕΛΟΥ ΜΠΟΓΚΑ, συγγραφέως ΜΙΑ ΓΛ Ω Σ Σ Α ΠΟΥ ΠΕΘΑΙΝΕΙ. (Η ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΗ Δ ΙΑ ΛΕΚΤΟ Σ) «Ό λ ίγ α ι χώραι διέσωσαν ούτω πιστώς τόν άρχαΐον γλωσσικόν θησαυρόν οσον ευανδρος Ή π ε ιρ ο ς... Π ολλα ι δέ άρχαιοπινεΐς λέξεις σώζονται έν καθημερινή χρήσει εν Ή π ε ίρ φ» έγραφε τό 1909 ό Γ. ΐΧατζιδάκις (Ε ίσ α γ. είς Ή π ε ιρ ω τ. Γλω σ - σάριον Π. Άραβαντινού σ. η). Πόσον, δμως. ήλλαξαν τά πράγματα άπό τό τε! Α πό τό 1913 κα'ι εφεξής ε!ς τήν Ή π ειρ ο ν καί ιδιαιτέρως είς την πόluv των Ίω α ννίνω ν δυο βαθεϊαι γλώ σσι- ια'ι μεταβολαί συνετελέσθησαν. Α ί μεταβο- \>α\ αυταί έπεκτείνονται βραδέως μέν, αλλά ιταθερώς και μέ άδυσώπητον τό βήμα κα'ι ^ρός τά πλέον απόκεντρα χωρία τής Η πείρου, ε ις τά όποια ό ερευνητής αισθάνεσαι ακόμη και σήμερον νά πνέη ή γλω σσι- (ή αΰρα τής ομηρικής κα'ι τής ελληνικής, ενικά, άρχαιότητος. Α ί δυο αύταί μεταβολα'ι άναφέρονται ρώτον είς την άπάίλειαν τής προφοράς του Ηπειρώτου και δεύτερον είς την έκτόπισιν πό τη? Κοινής ( Αθηναϊκής) πολλών γνηίας ελληνοπρέπειας ηπειρω τικώ ν λέξεων, Τ ό κύριον χαρακτηριστικόν γνώρισμα )ύ μεγαλύτερου μέρους τών Ή π ε ιρ ω τώ ν, προφορά των, δηλονότι, κατά τό βόρει- V έλληνικόν ιδίωμα [τροπή του άτονου ο ς ου καί του άτονου ε είς ι, ή άποβολή ιύτων κλπ]ι προφέρουν π.χ ου Πέτρους, ζντι,τού πιδί, τού β νό, ή κ λούρα κ.ο.κ., ιέστη πλήρη σχεδόν έξαφάνισιν. Π ολλα ι έξ άλλου ηπειρωτικά! λέξεις ή άλλαι «ά ρ (ιοπινεΐς* ή έκ του βυζαντινού γλωσσιφ θησαυρού ή καί έκ τής γλώσσης τής *γίας Γ ραφής προερχόμενοι δπως α ί : Ιίλινόν, σνκάμινος, ΰ κ ν λ λ ίζ ω («μη ΐύλβ τόν Διδάσκαλον») κ εν ώ ν ω, στάχεις, χ λ ω ρ ό ν χ ό ρ το ν κ.ά. παρεχώρησαν έν ελάχιστη), σχετικώς, χρόνφ καί παραχωρούν όσημέραι, καί άνευ σχεδόν άντιστάσεως τήν θέσιν των, εις τας διά τής Κ οινή ς ε ί- σαγομένας, μετά τήν άπελευθέρωσιν, είς τήν Ή π ε ιρ ο ν νεωτέρας λέξεις. Α ί νεώτεραι δ αΰται καί άγνωστοι μέχρι τούδε είς τήν Ή π ε ιρ ο ν λέξεις δεν είναι καν έλληνικαί, άτυχώς, άλλ αί περισσότεροι εξ αυτών θά έχαρακτηρίζοντο υπό τώ ν αρχαίων προγόνω ν μας άδιστάκτως ώς «βάρβαροι». Ό π ο ια σύγκρισις, φέρ ειπεΐν, είμ π ο ρεϊ νά γίνη μεταξύ τώ ν έλληνοηπειριοτικών ά ν τρ ά δ ερ φ ο ς η, γ ν ν α ικ ά δ ε ρ φ ο ς η, μ α γ ε ιρ ε ιό ς, έ γ κ α ιρ ο ς, π ρ ο σ ω π ίδ α, καί τώ ν ιταλικώ ν κ ο υ ν ιά δ ο ς, κ ο υ ζ ίν α, φ ρ έ σκος καί μ ά σ κ α τής Κ οινής; Ό π ο ια ν χάριν έχουν αί ηπειρω τικοί μ α ν ο υ σ α κ ί, ο ύ - ρ α ν ί, τ ρ ια ν τ α φ υ λ λ ί, τ σ α γ α λ ϊ έναντι τών άντιστοίχω ν γαλλικών μ ώ β, σ χ έ λ, ρόζ καί β ερ α μ ά ν ; Κ α ί οποίαν αί γ ω ν ίσ τ ρ α ή σ τ ιά, ά σ κ ίσ ιο (τυρί), λ ε φ τό κ α ρ ο καί χ ε ιμ ω ν ικ ό έναντι τών τουρκοαραβικών τ ζ ά κ ι, τ ο υ λ ο υ μ ίσ ιο, φ ο υ ν τ ο ύ κ ι καί κ α ρ π ο ύ ζ ι τής Κ οινής ; ΒΟΡΕΙΟΝ ΙΔΙΩΜΑ Ή κατά τό βόρειον Ιδίωμα προφορά, καλύπτουσα τήν γλω σσικήν επιφάνειαν τού μεγίστου μέρους τής Ηπείρου [έξαιρέσει τής Χειμάρας καί διαφόρων χω ρίων τώ ν περιφερειών Παραμυθίας, Δελβίνου καί Δρυϊνουπόλεω ς, δπου συναντάται τό ν ό τ ιο ν Ι δ ίω μ α, δηλ. ή μή τροπή τώ ν ο καί e είς ου καί ι, κλπ. καθώς καί τής Β ούρμπιανης καί τινω ν περί αυτήν χωρίων, δπου συναντάται τό ήμιβόρειον> etc δλην τήν λοιπήν Ή π ε ιρ ο ν επικρατεί τό β ό ρει*

Μία viu&cda nob fteoaiveu <* βίτβιρωτικη ΙίΣ ΐϊΑ ο ν γλω σσικόν ιδίωμα] μέ έπίκεντρον τά Ιω ά ν ν ιν α, τό γλωσσικόν αυτό χαλκεΐον, δπου έσφυρη?waτεΐτo επί αιώνας καί διεμορφοΰτο μέ φ ανα τισμόν τό πλήρες βόρειον ιδίω μα, τό όποιον διακρίνεται κυρίως από ένα άμείλικτον διά ψυχοπνευματικούς καί γλω σσικούς λόγους, ώς θά ίδω μεν, φωνηεντοφάγωμα, καί όπόθεν ήκτινοβολεΐτο εις τά πέριξ τω ν Ίω α ν ν ίν ω ν νεοκερα «η πειρω τικά φ ύλα» τω ν Ζαγορίω ν, Κ α τσανοχω ρίω ν, Χουλιαροχω ρίω ν, Δωδωνοχω ρίω ν, Γραμμενοχω ρίω ν κ λπ., ήτόνησε μετά τήν άπέλευθέρωσιν, σχεδόν εντελώς, υπό τήν ίσχυράν τής Κ οινής πνοήν, τής είσαχθείσης εις τήν Ή π ε ιρ ο ν κυρίως μέν διά τών έκ τής Π. Ε λλά δ ο ς υπαλλήλων καί τού Στρατού, έν μέρει δέ καί διά τής πυκνοτέρας επαφής τών Ή π ε ιρ ω τώ ν μετά τώ ν Α θ η νώ ν. Αποτελεί δέ μοναδικόν γλω σσικόν φαινόμενον ή εντός μιας μόνον γενεάς έπελθούσα, μετά τήν άπελευθέρωσιν, απώλεια τού γλωσσικού ηπειρωτικού ιδιώματος, τού βαθύτατα έρριζωμένου από πολλώ ν αιώνων εις τάς καρδίας τώ ν Γ ια ν - νιω τώ ν καί τώ ν άλλων Ή π ε ιρ ω τώ ν. Ό σημερινός Ή π ειρ ώ τη ς αισθάνεται ένα ειδός εντροπής, πάσχει από «γ λ ω σ σ ι κήν συστολήν», οσάκις ή γλώσσά του φέρεται έξ ενστίκτου προς τήν μητροδίδακτον διάλεκτον. Ή ευθαρσής τού βορείου ιδ ιώ ματος καί τού ηπειρω τικού λεξιλογίου χρήσις σήμερον από τούς Για ννιώ τες, ίδ ίρ δ τα ν οί συνομιληταί τω ν δεν είναι Ή π ε ιρ ώ - ται, αποτελεί πραγματικόν ηρω ισμόν. Ο λίγο ι είναι εκείνοι, οί όποιοι παρά τά ειρωνικά μειδιάματα ή τά σκώμματα τών «ξενοφερμένω ν» ή τών Ή π ε ιρ ω τ ώ ν τής νέας γενεάς, εμμένουν εις τήν πατροπαράδοτον γλώ σσαν. Α λ λ ά πρέπει νά ε ί να ι υπερήφανοι, δ ιό τι μέ τό βόρειον ιδ ί ωμά τω ν συνεχίζουν τήν παράδοσιν τής ομηρικής εποχής, καθ ήν άντιθέτως προς τήν σημερινήν Κ ο ιν ή ν άπεφεύγοντο αί πολυσύλλαβοι λέξεις [πρβλ. άλς (α λά τι), άρσην (αρσενικός), ούς (αύτίον), ίρ ηξ (γεράκων), αΐξ (κατσίκα), ζέω (ζεμαχίζω ), μήτηρ (μητέρα) πατήρ (πατέρας) κ.ο.κ.]. *Ίδε καί ήπειρορουμελιώτικες λέξεις μλάΰι ϊΐγά δ, αντί μουλάριον, πηγάδων Κ»ά. χαρακτηριστικόν παράδειγμα τρο* πής πολυσυλλάβων λέξεων εις μονοσυλλάβους, δ ι ούς λόγους θά έξηγήσωμεν ευθ ύ ; κατωτέρω. Τ ά μειδιάματα τών μέν καί τά σκώμματα τών δέ προέρχονται από βαθείαν άγνοιαν τής άγνότητος, τής άρχαιότητος καί τής άνωτερότητος τής ηπειρωτικής γλώσσης, καθώς καί τών νόμων, πού διέπουν αυτήν. Τ ό βόρειον ιδίωμα είναι άπότοκον μιάς έξοχου αρετής τής Η π ειρ ω τικής φυλής. co Ή π ειρ ώ τη ς, καθώς καί ό είσ τον ίδιον φυλετικόν κλάδον ανήκων Ρον μελιώτης - οί Ρ ουμελιώ ται, άλλως τε, ε ί ναι γνήσια τής Η π ε ίρ ο υ τέκνα μετακινη θέντα έξ αυτή; καί κατά τούς αρχαίους αλλά καί κατά τούς νεωτέρους χρόνους είναι προικισμένος μέ ταχείαν άντίληψιν Ταχέω ς επιτελώ ν τήν άφομοίω σιν τών παραστάσεων αισθάνεται τύν ανάγκην vafri ένδυση, επίσης, ταχέως διά φθόγγων τό διάνοήματά του καί τά ινδάλματα τών λέ ξεων. Τούτο επιτυγχάνεται, κατ άρχήν^ μέ τήν έκ γλωσσικής ανάγκης έπιβαλλομέ νην συστολήν τώ ν άτονων φωνηέντων < καί ε μέχρι τελείας τροπής καί εις ου κα ι (νιρό, Διφτέρα, τάλαρους), διότι τά φω νήεντα ου καί ι απαιτούν προς άρθρωσι μικρότερον τού στόματος άνοιγμα. Έ ν α παλαιός Ή π ε ιρ ώ τη ς είμπορεί νά έννοήσ τούτο εύκολώτερον. Ή τ α ν ή γλωσσικ $ ανάγκη είναι έπιτακτικωτέρα είναι δυνε τον τότε καί νά άποβληθώσιν ακόμη άτονα ου καί ι, καθιστάμενου ούτω το τόνου τής λέξεως δυναμικωτέρου (σκυλίσκλί, κουνούπι, κνούπ, τουφέκι τφέκ Κ α τ αυτόν τον τρόπον έκσημαίνεται χαρακτηρίζουσα τον Ή π ε ιρ ώ τη ν γοργότι έν τή άρθροδσει, ή οποία αποβαίνει χαρ κτηριστικωτέρα άν τύχη νά συνομιλή παλαιότερον Ά θ η ν α ίο ν, όμιλούντα, γνωστόν, τήν ελληνικήν κατά τό νότι ίδίωμα (προφέρει ούτος έμφαντικά ά μη καί τό τελικόν τών ουδετέρων ι : μί ποτηράκι). Τότε ό δυναμικός τονισμ ήτοι τό βάρος τού τόνου, πού πίπτει είς μίαν μόνον συλλαβήν καί ή ποσό τής τονουμένης συλλαβής, έν σχάσει π τήν άτονον, καθώς καί ή συνεπείς τού γοργότης άρθρώσεως τού Ή π ε ιρ ώ φθάνουν είς to μέγιστον τής άντιθέσ (Μ m m CiOi w f (Γ

ιό Κ Τ ΰ Β Ρ ίο ΐ) Μία γλώσοα πόυ ftsi)aivei.. ι m τω ν μέ την άνυπόφορον, διά τον Ή π ε ι- 'ΐρώτην, ίσότονον και νωχελή τω ν λέξεων άρθρωσιν υπό τού Αθηναίου. ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΟΝ ΛΕΞΙΛΟΓΙΟΝ ί Ό ερευνητής της Η π ειρ ω τική; γλώ σ- ;Της, τής προ τής άπελευθερώαεως, α ίφ νιβιάζεται καί από τό πλήθος των ομηρικών καί των άλλων αρχαίων λέξεων, ας άνά παν βήμα συναντά Ή λ - τά ττα ς, δ- ίιως λέγεται εις νηπιακήν γλώσσαν ό παίέρας η Κοινή ιισήγαγεν εις τήν Ή π ε ι - ιον τήν ξενόηχον μ π α μ π ά ς είναι κατ ϊυθείαν απόγονος τής ομηρικής Η ττας ί άττα γεραιέ» (= γέρ ο πατέρα μ ο υ ).(Ίλια δ. ί 607). Ή λ. άττας παραληφθεΐσα, τις ΐίδε κατά ποιαν εποχήν, καί από τούς πα Ιαιοτέρους Τούρκους, έγινεν ata πρβλ. ιαι σημερινόν A ta tu rk (Κεμάλ) = π α τή ρ, (ρχηγός τών Τούρκων, ί Ε ίς τό Μετσοβον καί τά λοιπά παραίνδια βλαχόφωνα χωριά χρησιμοποιείται τίσης ή ομηρική λ. τάττας, ή οποία σηαίνει γενικά ό πατέρας, ώς καί παρ Ό - ήρο). Διεσώθησαν δέ εις τό Μετσοβον Τι τά προμνησθέντα χωρία καί άλλαι όμηκαί ή άρχαίαι λέξεις ώς : ο ϊ (= π ρ ό β α - >ν), δπερ είναι τό όμηρ. όϊς ( ος) (= π ρ ό - π ο ν), μ ά ϊα ( = ή γρηά) εκ τού όμηρ. α ΐα, δπερ μέ κεφαλαία προφέρεται καί ς μάϊα, καί δπερ είχε τήν σημασίαν ιρ Ό μηρο) τής φ ιλική; προσηγορίας πά- ς ήλικιωμένης γυναικός, «θ ε ιά» ώς λέ- : σήμερα, τέττα (= θ ε ία ), ώο (= ώ ό ν ), ιάγμα πού προδίδει οτ*. ή έγκατάστασίς»ν είς τήν Π ίνδ ο ν θά είναι άρχαιοτέρα ιρ δσον υποτίθεται. Ό παραπίνδιος >τός ελληνικός πληθυσμός διέσωσε διά ς γλώσσης του όμηρικάς καί άλλας άρίας λέξεις παραλαβών ταύτας από τούς ιχωρίους. Κατώκουν δ* ώς γνωστόν, πετόν Αάκμωνα μέν (σημερ. Ζυγόν τού Ιτσόβου) τό άρχαίον ήπειρωτικόν φύλον ν Παρωραίων, νοτιώτερον δέ περί τον ίχερ. Αχελώον καί τά Τζουμέρκα οί θαμάνες, κατάλοιπα τής γλώσσης τών δίων είναι αί διασωθείσαι, ώς άνωτέί λέξεις. Ε ίς τά αυτά παραπίνδια χωρία ίσιμοποιούνται καί μεταγενέστεροι, με* (ΐονικαί λέξεις ι ώς ή λέξις tastro (=σακ κούλι) έκ τού μεσ. τάγιστρον κ.ά. μή συναντώμεναι σήμερον είς τήν Η πειρω τικήν διάλεκτον'. Ε ις τά Κουρεντοχώρια οί γεροντότεροι συνηθίζουν καί σήμερα ακόμη νά λένε «ό Θεός νά τ ς χαλάσ τ ς βουλές». 'Η λ. βουλή μέ τήν σημασίαν σχέδιον, σκοπός, συναντάται καί παρ Ό μ ή ρ ο ) «βονλάς βουλεύονσι» ( Ί λ. Ω 652), ή δέ γ ά ο τ ρ α, τό γΐα ννίώ τικο είς σχήμα γαστρός πύραινον (είς τά χωρία, μετ αλλαγήν γένους λένε ό γάστρ)ς) πού ενοχλεί τήν α ισθητικήν τής νεωτέρας γενεάς, άγνοούσης, προφανώς, δτι τό μαγκάλι είναι αραβική λ., είναι γνησία ομηρική λέξις. Δ ιό τι επάνω είς γάσιραν έζέστα\ε νερό καί ό Ά χ ιλ λ ε ύ ς, ό περικλεής ούτος γόνος τών Μολοσσών τής Η πείρου, διά νά πλύνη τον νεκρόν τού προσφιλούς του Πατρόκλου «γάστρην μ ε ν τρίποδος π υρ α μ φ επ ε, ϋ έρ μ ετο ό ύ δω ρ». ( Ί λ. Σ. 348). Ε ίν α ι συγκινητικόν, έξ άλλου, ν ά- κούη κανείς χωρικόν τής Κοσμηράς τής Δωδώγης λέγοντα «δ εν τονν δονκήθ κα» (= δ έ ν τόν ά ντελήφ θη') Α ν τ ί είρωνίας τφ αξίζει ό εθνικός έπαινος, διότι ό ά πλούς αυτός χωρικές διεφύλαξε καί διαφυλάσσει τόν θησαυρόν τής έλλην. άρχαιότητος άθικτο ν. Δέν τφ αρμόζει δέ τό σκώ μ μα διά τήν δήθεν ακαμψίαν τού λόγου του. Ή λ. δοκούμαι (= ά ντιλα μ β ά νομα ι) έχρησημοποιείτο συχνά καί από τόν Ε ύ ρ ιπ ί- δην (Μ ήδ. 1417 κ. ά.) δστις κατά τούς νεωτέρους γραμματικούς θεωρείται ώς ό «κομψ οτέχνης τον αττικού λόγον». Τ ό δοκούμαι αποτελεί τόν μονολεκτικόν τύπον τού περιφραστικού τής Κ οινής «δ έν τόν πήρα εΐδησι» ή ακόμη χειρότερα τού «δ έν τόν πήρα χα μ π ά ρ ι». Α λλά καί τό αδίκως χλευαζόμενον, ακόμη καί από τούς Γιαννιώ τες, ΗατόΗάρ* (= χ α λικ ά κ ι είς μέγεθος χονδρής άμμου) είνα ι έλληνικω τάτη λέξις. Ε ίν α ι παραφθορά τού άμαρτύρου άρχ. κ α τε α χ ά ρ ω ν ( «σ π ε ιρ ί άπεξηραμμένον τελείως έπουλωθείσης πληγής) άπόρ. κατεσχαρόω(*ησυχ.), Τ ό κατεσχάριον, συν τφ χρόνω, μετέπεσεν είς τήν σημερινήν σημασίαν τού πολύ μι* κρό πετραδάκι, δσον τό μέγεθος κατεσχα* ρίου. Α λλά καί τό περιλάλητον γιαννκδίι* κ Κ. *

6Ϊ4 Μ ία γλώ σ σ α to>i> fce9a(vfet. >. I A lle lfs tlk H Ε ΣΤίΑ S 1 κο τ α ίό τ α ίο (= π ο λ ύ λίγο ) είναι παρεφθαρ μένον τό δμηρ. τυτθόν (= π ά ν υ ολίγον), κατά τήν σειράν : τυτθόν) τότθον) τσότσο) τσ ίό τσ ίο. Τ α «λάσια στήθεα» (= δ α σ ε ιά στή&ια», εξ άλλου είνα ι ομηρική φράσις. Μέσα είς τέτοια στήθη έφαντάζετο πάλλουσαν τήν καρδίαν (ήτορ) του λεοντοθύμου Ά χ ιλ λ έ - ως δ "Ομηρος «ή το ρ... εν οτήϋεοσιν λασίο ιο ι». Α ι λέξεις ακόμη κοτάω, κραίνω, μάστακας, νήλα, εψές, περόνια, ρώβολος, ρωβολάω και άλλαι πολλαί ηπειρω τικοί ε ί ναι γνήσια ι δμηρικαί. 9Α λλά θά άπεμακρυνόμεθα πολύ τού κυρίου σκοπού, δι" δν σύρονται αι γρ α μ- μαί αύται, αν άναφέρομεν εδώ δλας τάς άρχαιοπινείς τής ηπειρωτικής διαλέκτου ' λέξεις, αΐτινες, φευ!, σαρώνονται άνευ ο ί κτου άπό τήν έπέλασιν τής Κ οινής. Τ ό κακό θά ήτο μικρότερον καί ή λύπη δλιγώτερον οδυνηρά, αν αί άντικαθιστώσαι αύτάς λέξεις τής Κ οινής ήσαν, τουλάχιστον, έλληνικαί. "Αλλά, δυστυχώς, δεν συμβαίνει τούτο πάντοτε. "Ιδού ένας πρόχειρος μικρός πίναξ έκ τών εκατοντάδων έλληνοηπειρωτικών λέ ξεων, αίτινες έξετοπίσθησαν άπό άντιστοί ι > χους ξενικάς, ως δείγμα τής εθνικής ζημί ας, πρύ έπήλθεν άπό άμβλωσιν τού γλω σ σικού μας αισθητηρίου *Ε λληνοηπειρω τικαι λέξεις 1. άδρύ (κρασί) 2. άντράδερφος -η γυναικάδερφος -η 3. άναγκηό ή χρεία (είς τή ν Δρόβιανην τής Β. "Η πείρου συναντάται δ άρ- χαιότ. τύπος «αναγκαίο*) 4. α ρα ποσίτι άστάχυα 5. άργαστήρι 6. ασκί άσκίσίο (τυ ρ ί) 7. γαλάζιος 8. γω νίσ τρ α στίά 9. δεμάτι (πράσσα κ.τ.τ.) 10. δοξάτο ( = τοξωτό δωμάτιο υποδοχής) 11. ήγκα ιρο (αυγό, ψ ω μ ί) 12. θυμία μα 13. θύρα (είς τά χω ρ ία) 14. καθήκλα (έκ τού κάθημαι) 15. κακομαντείά 16. κάναλη, άρχ. κάναλος 17. κονίσ τρ α, άρχ. κανάστρα 18. κεραμίδι ανοικτό (χρώμα) 19. κρασουπληό 20. κλειτσος (έκ του κλείω) 21. κλοΰθα, άρχ. ακόλουθα, άκλουθα 22. κρεββάτα (μπα λκόνι σκεπασμένο) 23. κοκκινογούλια 24. κολύμπι 25. κυρίες (άπόκρεω) 26. λεφτόκαρο 27. λίανοκαλάμποκο 28. μαγειρείός 29. μανουσάκια 80» μανουσακι (χρώμα) / "Α ν τ ίσ τ ο ιχ ο ι λ έ ξ ε ις τή ς Κ ο ιν ή ς μπρούσκο ίτ. b ru sco κουνιάδος, ίτ. cognato καμπινές, γαλλ. ca b in e t καλαμπό ι, τουρκοπερσ. kalenbek μαγαζί, γαλλ. m a gazin τουλούμι, τουλουμίσιο, τουρκ. tu lu m μπλέ, γαλλ. ble u τζά κι, τουρκ. ocak (δ ιζίά κ) μάτσο, ίτ. m azzo σάλα, ίτ. sala σαλόνι, γαλλ. salon φρέσκο, ίτ. fresco λιβάνι, άραβ. luban πόρτα, ίτ. porta καρέκλα, ίτ. carrega γουρσουζιά, τουρκ. ogursu z λούκι, τουρκ. u lu k πανέρι, ίτ. paniere μπρικ, γαλλ b riq u e ταβέρνα, ίτ. ta ve rn a γά νιζίος, ίτ. gancio ρέουλα, ίτ. regola μπαλκόνι, γαλλ. ba lcon ή βεράντα παντζάρια, ίτ. pancar μπάνίο, ίτ. bagnio μασκαράδες, τουρκ. m ascherato φ ουντούκι, τουρκ fin d ik νταρί, τουρκ. dari κουζίνα, ίτ, cucin a μενεξέδες, τουρκ, m enekse μώβ, γαλλ, m auve - V- V * ii 351 51 I

ioktqbptoii Μ ία γλώ σ ο α ποι> iteoodvit.., 31. ξυλογάτα $32. ξυλοκέρατα 33. οίπωρα ή πω ρ κά 34. ούρανι '35. πατήκια ;36. πιτροπικό ;3Τ. προσωπίδα?38. ρούχο (εριοΰχον) 139. σταχτύς 40. τάττας 41. τριανταφ υλλί 42. τσαγαλι 43. φ ιλοτιμία ή φ ιλότιμο 44. φρουξουλίά φρουξλάνθία 45. φύλακας Φύλακας (μα θ ητώ ν) 46. χαψιά, άρχ. ρ. κάπτω χάφτω 47. χειμωνικό 48. χύτρα (εις τά χωριά) ΤΙ ΕΠΙΒΑΛΛΕΤΑΙ ΝΑ ΓΙΝΗ Ή Ηπειρω τική διάλεκτος καί ή επί 'ζίλιετηρίεας διατήρησις τω ν ομηρικών λέξεων ώφείλετο καί εις τήν στοργήν μέν ιρός τήν γλώσσαν τώ ν προγόνων μας, ϋλλά καί εις τήν γεωγραφικήν τής Ή π ε ί - >ου άπομόνωσιν. A t ύψηλαί όροσειραί, ιού τήν περιβάλλουν, υπήρξαν ανέκαθεν (μπόδιον διά τήν άνάμειξιν τών Ή π ε ιρ ω - ίών μ ετ άλλων φύλων. Τ ό λίαν ορεινόν!έ καί άγονον αυτής ύπήρξεν αιτία, δι* ήν ά εισβαλόντα κατά καιρούς ξένα φύλα δεν γκατεσιάθησαν μονίμως, ώστε νά άλλοιώουν τήν επιχώριον γλώσσαν. Ή γλώσσα ύτή παραδιδομένη από τήν μητέρα είς τά αιδιά καί από τήν μίαν γενεάν είς τήν λλην διεσώθη, ώς τήν έγνωρίσαμεν μέχρι ου 1913, μέ αρκετά βέβαια τουρκικά τοιχεΐα, άλλ δλως επιπόλαια καί δυσαίλογα μέ τήν επί 5 ολοκλήρους αιώνας αραμονήν τού κατακτητού. Τά στοιχεία ταύτα εΐσήχθησαν εκ τής γάγκης> ήν δημιουργεί μία μακραίων τοδούλωσις, καί ούχί εκ γλωσσικής ένάας. Ουδόλως ομο>ς τά στοιχεία ταύτα ίέδρασαν επί τρύ οργανισμού τής γλώ σ- Μ μας (τυπικόν, σύνταξις, σύνθεσις τώ ν ξεων), δ ι δ καί εύχερώς άπεβλήθησαν ίτά τήν άπελευθέρωσιν, όπως τά ίδια ΐοιχεΐα, διά τήν αύτήν αίτιαν, εύχερώς Κββλήθησαν μετά τήν Έ π α νά στα σιν καί φάκα, τουρκ fa k χαρούπια, τουρκοαραβ. h a ru b φρούττα, ιτ. fru tta σχέλ, γαλλ. ciel πασούμια, τουρκ. pa su m παγκάρι (έλληνολατ.) μάσκα, ιτ. m aschera, γαλλ. m asque τσόχα, τουρκ. co lia γκρίζος, ιτ. g ris o μπαμπάς, διεθνές papa - baba ρόζ, γαλλ. rose βεραμάν, γαλλ. v e rt am ande πουρμπουάρ, γαλλ. p o u r boire ζαμποΰκος, ιτ. sa n ib u co τσάντα, τουρκ. ca n ta μπουχίά, έκ μεταπλασμού τού λα τ. b u cca καρπούζι, άραβυτουρκ. k a rp u z τέντζερης, τουρκ. tencere εκ τής Π. Ε λλά δ ο ς, οπού επίσης ήσαν πολλά, δπως μαρτυρούν τά Α π ο μ νη μ ο νεύματα τών Κολοκοτρώνη, Μ ακρυγιάννη καί άλλα έγραφα. Μετά τήν άπελευθέρωσιν τής Η π είρ ου τό κοινόν εθνικόν αίσθημα καί ό κοινός πολιτισμός μετά τής Π. Ε λλά δ ο ς είναι φυσικόν νά περιορίζη καί νά εξαφανίζη κατά τό μάλλον ή ήττον, τάς διαλεκτικά; διαφοράς εις ό'φελος τής έπικρατεστέρας, τής Κ οινής. Ή έπέκτασις τής Κ οινής μέ τό ν ό τιο ν αυτής Ιδίω μα είναι αδύνατον νά ανακοπή. Ή α ίγλη τής πόλεως τώ ν Α θ η νών «το ύ πρυτανείου τούτου τής σοφίας» κατά Πλάτω να (Π ρ ω τα γ. 337) κατακαλύ* πτει οίανδήποτε επαρχιακήν φιλοδοξίαν. Επιστροφή, δθεν, είς τό βόρειον Ιδίωμα τώ ν Η πειρω τώ ν είναι αδύνατος. Α λλά καί δυνατή εάν ήτο άντεδείκνυτο διά λ ό γους εθνικούς. Α ποτελεί εθνικήν άνάγκην ή γλώσσα σύμπαντος τού ελληνικού κόσμου νά είναι ό'χι απλώς όμοία, αλλά μία καί ή αυτή Ιθ ν ικ ή γλώσσα. Ή κτήσις δε μιας μόνον γλώσσης γραφομένης καί λαλουμένης θά άπετέλει ευτυχές γεγονός διά τον φωτισμόν καί τήν μόρφωσιν τού έθνους. Ε κ ε ίν ο, πού Ιπιβάλλεται νά γίνη, κατά τήν γνώ μην μου, είναι τούτο : νά καταβληθή έπίμονος προσπάθεια δπως διατηρηθή, τουλάχιστον είς τον γραπτόν λόγον, δ γλωσσικός θησαυρός, ιόν όποιον

b U Μία γ/.&σ$α itch πτβαγνέι... Α Π Ε ΙΡ βτ ίκ Η ΙΈ ίΐί Α Ϊ I t μας εκληροδότησαν ο ι πατέρες μας. Η ά- πεμπόλησις, μετά την άπελευθέρωσιν, του θησαυρού τοΰτου, του μετά τόσης στοργής διαφυλαχθέντος κατά τούς χρόνους τής δουλείας υπό τω ν πατέρων μος, θά εμαρτύρει α χα ρ ισ τία ν, θ ά έπρόδιδε παρακμήν. Ε ίν α ι χρέος, επομένα>ς, όλων των Ή - πειρ ω τώ ν διανοουμένω ν, τω ν δημοσιογράφων, λο γιώ ν, διδασκάλων, ίερέοον και των βουλευτών ακόμη να μη διακόψωμεν την ίεράν αυτήν παράδοσιν, αλλά νά συνεχίσου μεν αυτήν διά τής χρήσεως τω ν ηπειρω τικώ ν λέξεων. Βλέπω, ήδη, εφημερίδα τών Ίω α ν ν ίν ω ν νά χρησιμοποιή πάντοτε τήν ηπειρω τικήν λέξιν ψ ε ς άντί τού περιφραστικού «χτες βράδυ» (όρδότερον εψές, έκ τού όμηρ. ό ψ έ = αργά, βράδυ, προφέρεται δέ καί ευκολότερα το εψές από το ψές). Κ α λή αρχή! "Α ς προχιορήση καί άς γράφη καί «κα τά τό δ ε ιλ ιν ό ν» ά ντί «π ερ ί τό ά πόγευμα», ή «υπήρχαν γεμάτες κ α κ ί στρες μέ δ π ω ρ ικ ά * αντί «γεμ ά τα π α ν έ ρ ια μέ φ ρ ο ϋ τ α» ή «έκαμαν τήν έμφ άνισ ίν το)ν τα χ λ ω ρ ο κ κ ο ύ κ ία» άντί «τά φ ρ έ α κ α κουκκίά» κλπ. κλπ. Δέν είμαι υπέρ τής ξενηλασίας. Ή μεΐξις τώ ν γλωσσών είναι αναπόφευκτος. Ά λ λ 9 ευρίσκω ό τι ή ζω τικότης καί ή ά- νωτερότης ένός λαού φαίνεται καί από τον βαθμόν αντοχής τής γλώσσης του έναντι τώ ν ξένω ν επιδράσεων. Η έλλη νική γλώ σ σα είνα ι πλούσια, ώστε νά μή έχη άνάγκην νά χρησιμοποιή δάνεια ξένων γλω σ σώ ν, αρκετά πλούσια μάλιστα, ώστε νά δώση εις τούς κατακτητάς της πολύ περισσοτέρας λέξεις, παρ9 όσας αΰτη έχει λά βει*. Επειδή δέ, πανταχοΰ καί πάντοτε. 1 1 * *Ίδε μελέτην μας «Τά είς τήν τουρκικήν, περσικήν καί αραβικήν δάνεια της έλληνικής» δημοσιευθείσαν εις τό Περιοδικόν Σύγγραμα «Ά θηνά» τό 1951 τής παρά τη Ακαδημία Επιστημονικής Ε ταιρείας. παρατηρεί ται ότι ή έξαπλουμένη καί εκ. * βάλλουσα άλλην γλώσσαν δέν δίδει μόνονΐ^ αλλά καί λαμβάνει, εύκταΐον θά ήτο ή*;# Η π ε ιρ ω τικ ή νά δανείση είς τήν Κοινήν^ τάς λέξεις αύτάς, αρκεί νά τό θελήσουν οί ^ Ή π ε ιρ ώ τα ι πρώτοι. Αλλά καί τούτο ά ν;^ ' δέν επιτευχθή, θά είναι άρκετόν νά παρα-^ με'νουν «έπ ιχο ιρ ιο ι» καί νά μή έξαφανι-^τ( σθούν έ λ λ η ν ικ α ϊ λέξεις είς όφελος ξ έ ν ω ν ^ Ε ίν α ι χρέος ιερόν, ημών τών Ή π ε ι-j ρωτών, νά χρησιμοποιούμεν άντί τών ξένων λέξεων, πού μοιραίως μάς προσφέρον; ται υπό τής Κοινής, τάς ίδικάς μας, τσς ηπειρωτικός, τάς οποίας, καθ ό έλληνικάς,i ευκόλως άντιλαμβάνονται καί οι λοιπογ Έ λ λ η ν ε ς. "Α ς χρησιμοποιούμεν, όθεν, οί δήμο* σιογράφοι εις τάς /φημερίδας, οί λογοτέ^ χναι καί ο ί συγγραφείς είς τά βιβλία των^ ο ί λό γιο ι είς τά γραφόμενα τω ν, οί διδάσκαλοι είς τά βιβλία τω ν καί τάς παραδόσεις των, οί ιεροκήρυκες είς τάς ομιλίας τω ν, τον κληροδοτηθέντα είς ήμάς γλωστ j σικόν θησαυρόν. Ε ίν α ι χρέος ιερόν νί δμιλώμεν τήν γλώσσαν μας, μέ τήν όποί< αν «ά ξα ινε» (=αύ'ξαινε, μεγάλωνε) ή μάτί να τών Ζοοσιμαδών εις τό Γραμμένον tc^ παιδιά της, τήν γλώσσαν μέ «έταχταρίζετο» είς τά γόνατα τής τήν όποιώ Ι «Κυραγί μάννας» του ό μικρός Βηλαράς, τή νγλο σ / σαν, μέ τήν οποίαν έδίδαξε τήν έμμονή ο είς τήν Π ίσ τ ιν ό *Αη Κοσμάς καί ήπεΐ:π ρωτικά ήσαν τά στερνά λόγια μέ τά οποί'- έσφράγισε τό μαρτύριόν του υπέρ τής Π ί! στεως ό Νεομάρτυς τών Ίω α ννίνω ν. ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΜΤΤΟΓΚΑΣ : t i: I! Ί

ΟΡΕΣΤΟΥ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ ΤΟ ΠΑΛΑΙΟΤΕΡΟΝ ΠΝΕΥΜΑ ΤΩΝ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ (*Αποσπασματικαι οημειώ σεις εκ διαλέξεω ς περί Ίω ά ν ν ο ν Β ηλαρά) *Η φυσική σατυρική και σκωπτική διάδεσις του Βηλαρά εύρεν αναμφίβολος πρότφορον καί τό έδαφος εις τήν πατρίδα του ;ύρί σκέτο εις ένα περιβάλλον εις τό όποιον «νέκαθεν κατά τούς χρόνους τής δουλείας, ιαρά τάς τραγίκάς συνθήκας υπό τάς οποίας ζω ν οι πρόγονοί μας, ήτο ένεκα τής έπι- :ρατήσεως τού ομογενούς στοιχείου εις ίλας τάς κοινωνικός εκδηλώσεις, ένεκα τής Δικής άνέσεως των άνωτέρων τάξεων, παρκείας δε οπωσδήποτε τω ν κατωτέρο)ν, ίάντοτε σχεδόν ζωηρόν, εύθυμον κα'ι εύράπε?.ον Α πό όλους ήτο αγαπητόν και πεζητεΐτο κάθε τι πού συνέβαλλεν εις ούτο. Ή ευθυμία, τό κέφι και τά σκώμιατα ήσαν διάχυτα εις όλα τά στρώμματα, :πό τών υψηλότερων, των «αρχοντικών» ;έχρις τών κατωτάτων, τώ ν λαϊκών. Κ α ι Ιναι ϊσως άξιον απορίας τό ότι τά Γ ιά ν - ινα ενώ άνέδειξαν πλείστους όσους λο- ;ίους και διανοουμένους αξίας, δεν παρήτιγον άναλόγοος και σατυρικούς πού νά φήσουν όνομα, όπιυς επί παραδείγματι τά 3πτάνησα. Έ κ το ς τών προϊόντων τής σαμρικής Μ οΰση; τού Βηλαρά δεν περιεσώιησαν μέχρις ημών, ειμή δλίγιστα γραπτά -νημεία τού είδους τούτου, καί μόνον τοικής αξίας. Μεταξύ τών ολίγων τούτων έπαξίως ύναται νά συγκαταλεχθή ή περί τά τέλη ίς παρελθούσης έκατονταετηρίδος άφήασα εποχήν διά τά Γιά ννινα «Καραβίδα», ιύτη «συλληφθεϊσα» εις τήν λίμνην υπό JS φαντασίας ομίλου νέων εκ τών ζωηρό* έρων καί ευφυέστερων, καλλίστων δέ οί* ογενειών τής εποχής εκείνης, από κοινού' τι Ικ συστάσεως μετετράπη κατά τό 1875 1876 εις σάτυραν έμφανισθεΐσα εις τήν δημοσιότητα υπό μορφήν βιβλίου σ α τυρικού ετησίου, ώς ενα είδος περίπου τού νεωτέρου αθηναϊκού «Φ α νού» τώ ν Σ υ ντα κτών. Δυστυχώς όμως, μόνον δύο έτη έζησεν, δ ιότι οί κυριώτεροι συντάκται, οί πρω τεργάται καί δημιουργοί αυτής Κ ω ν σταντίνος Ά ραβαντινός, Ν ικολ. Σαντάβαρος και Μάνθος Οικονόμου (έγγονος τού γνωστού Ιδιαιτέρου συμβούλου τού Ά λ ή πασσά Μ άνθου Ο ικονόμου), διήγειραν τάς υποψίας τών Ο θω μανικώ ν αρχών καί καταδιωκόμενοι ώς έπαναστάται ήναγκάσθησαν έν τελεί νά έκπατρισέίούν. Μ έ άφθονον σατυρικόν άλας καί σπινθηροβόλον ( πνεύμα ή «Κ αραβίδα» άπεκάλυπτεν, έσκωπτε καί έμαστίγω νε πεζά μέν εις τά α μ ί μητα «Χ α λα σ ίιιέςκα ί Φουρτούνες», (επ ικεφαλίδα τήν οποία ένεπνέετο από τον συ- \ήθη Για ννιο π ικ ο σχετλιασμό «Χ α λα σ ίιά σ 9 κι φουρτούνα σ» ), έμμέτρως δέ εις σπαρταρ στά επιγράμματα, όλα τά κοινωνικά έλκη τής εποχή: της. Έ σ α τύ ρ ιζε τάς αδυναμίας καί τά ελαττώματα τών αρχόντων, χωρίς νά φείδεται ούδενός, από τού άνω τάτου πνευματικού αρχηγού μέχρι καί αύ* τών τών κλητήρων καί έν γένει παντός «τύ π ο υ» αδιακρίτως Οέσεως, φυλής καί θρησκεύματος. Ιδ ια ιτέρ ω ς περιποιείτο τούς λογίους τής πόλεοός μας μέ τά ιδιάζοντα κωμικά χαρακτηριστικά τω ν. Δ Γ όλα αυτά κατέστη δημοφιλεστάτη καί άπολαυστικώτατον εντρύφημα όλων τών τάξεων. Δ ιά τούτο ό θάνατός της, ό όποιος άφησε κενόν πραγματικόν, μή πληρωθέν έκτοτε, κατελύπησε τούς πάντας, κα ί μέχρι προ ο λ ί γω ν ακόμη ετώ ν, οί πρεσβύτεροι μετά νο σταλγίας τήν έμνημόνευον, ώς καί τά υπό «ι /

678 Τ 6 π α λ α ιό τερ ο ν πνεύ μ α τ&ν Ίω α ννίνω ν Η Π Ε ΙΡ Ω Τ ΙΚ Η Ε Σ Τ ΙΑ Ι αυτής σατυριζόμενα πρόσωπα, τά όποια αν καί έσκώπτοντο μέ παραμορφωμένα τά ονόματα των ή μέ «παρατσούκλια», ήσαν τότε είς όλους γνωστά. 5Ά ν δέ εις κανένα από τά παλαιά Για ννκύτικα σπίτια περισώ ζεται α ντίτυ π ο αυτής, και σήμερον ακόμη αναγιγνώ σκεται υπό τω ν γεροντοτέρων μετά μεγάλης εύχαριστήσεως και κρατείται ύπ* αυτών ζηλοτΰπως ώς άνεκτίμητον κειμήλιον. Ά λλ* αν τά γραπτά τεκμήρια είναι δλίγα, έρχεται etc άναπλήρωσιν καί συμπλήρω σιν ή παράδοσις, ή όποια π ερ ιγρ ά φει ζωηρότατατα τήν εικόνα των Γ ια ν ν ί- νω ν τω ν περασμένων χρόνων, τήν ψυχοσ ύνθ εσ ιν καί τό πνεύμα αυτώ ν. Κατά τήν «Π α λη ά καλή εποχή» λοιπόν, όπως μετά νοσταλγίας άναπολοΰντες αυτήν λέγομεν ημείς οί γέροντες, χαρακτηριστικά γνω ρίσματα τών Για ννίνο )ν ήσαν ή ευθυμία, τό κέφι καί ή άμεριμνησία. Έ χ ο υ ν παραμείνει ιστορικά καί παροιμιώδη τά ομηρικά γλέντια είς τά όποια έπεδίδοντο οί Για ννιώ τες είς πάσαν περίστασιν, είς γάμους, «γ ιο ρ τά σ ια» (ονομαστικός έορτάς) καί πανηγύρια, ιδίως είς τό Ν η σ ί κατά τά όποια τό ρεπερτόριον ας ευπωμεν άπετελειτο ώς επί τό πλειστον από τά καί σήμερον ακόμη αδόμενα γνήσια τοπικά μέ όλην τήν σημασίαν τής λέξεα>ς τρα γούδια τής «Καραμπεριάς» καί ά'λλα συναφή, τά «στιχοπλά κια» κλπ, ωργίαζον δέ έκ παραλλήλου τά αθώα αστεία, οί «Σ ίιια κ ά δ ες» καί τά πειρακτικά σκώμματα οί «Τζα να νέδες». Α λλά τό κορύφωμα τού ενθουσιασμού έξεσπούσε «τ ις άπουκρηές», οπότε κανένα σ π ή τι, ούτε τό πτωχικιότερον, δέν εννοούσε νά μή γλεντήση μέ κάθε τρόπον. Κανείς, από τών παιδιώ ν μέχρι των γερόντων, δέν έμεινε χωρίς νά λάβη μέρος εις τούς υ π α ι θρίους λαϊκούς χορούς, τούς όποιους «έσ τη να ν» δλαι αί συνοικίαι «γύρο) στις Τ ζα μ ά λε:» καί εις τούς οποίους δέν τ)το άσύνηθες τό θέαμα, μαζύ μέ τούς λαϊκωτέρους τύπους καί τούς ίπποτικούς «Μ π α ν- τίδους» νά χορεύουν καί πολλοί από τούς λεγομένους άρχόντους. Κ α ί Τούρκοι ακόμη παρασυρόμενοι ενίοτε από τήν γενικήν ευθυμίαν έλάμβανον μέρος είς τούς χο? ρούς αυτούς. Ε ίς τούς δημοσίους αυτούς λαϊκούς χο-^ ρούς ετραγωδονντο όλα τά ωραία δημώδη εθνικά τραγούδια, αλλά καί τά ηρωικά? τής «κλεφ τουργιάς», όπως οί Κ ο λο κοτρ ω -ν να ΐοι, ή Τζαβέλαινα καί πλεΐστα άλλα. *; Πολλάκις, ιδίως εις τά «Μ νήμα τα», δη*/'; λαδή τήν σημερινήν Π λα τε ία ν Βενιζέλου,/ r1 ένεφανίζετο καί ένα είδος ποιητών, οί«. οποίοι είς αυτοσχεδίους τής στιγμής, άλλά^ καλούς σχετικώς καί εύρρύθμους στίχους*fj τούς οποίους μέ υποτυπώδη μελωδίαν άπήγγελον χορεύοντες, εξιστορούν μέ άφθονον σκώμμα τά σύγχρονα γεγονότα τής πόλεως, σατυρίζοντες, προς γενικήν άπόλαυσιν καί! φαιδρότητα, πρόσωπα καί πράγματα. Έ ν φ ΐ δέ οί άλλοι συγχορευταί καί ιό πλήθος ταη περιεστώτο)ν έξεσπούσαν είς πατανο)δεΐ? γέλωτας, αυτοί, σοβαροί ό)ς Ρω μαίοι συγ κινητικοί μέ... σαλβάρια καί τουλζούκια* ψυχροί καί αδιάφοροι έσυρον τον χορόν! Ή παράδοσις κάμνει εύφημον μνείαν δύ» τοιούτων λαϊκών ποιητών τών τελευταίω ετών τής Τουρκοκρατίας, τών ό ποιούν αι μνημονεύσω τά ό\όματα ό ένας ελέγετ Καησιος Τερζής καί ήτο ράπτης τοπικό^ ενδυμάτων, ό δέ δεύτερος Ζήκος Σα> κάς καί κατεσκεύαζε τρίχινα, σακκιά κο άλλα είδη. Τ ηα ύτη λοιπόν, όπως τήν έσκιαγριι φησα, ήτο ή ψυχοσύνθεσις είς τά Γιοίννιΐ κατά τήν τελευταία) ςιερίοδον rfjc Τονρκ# κρατίας. Αλλά καί ή προγενέστερα δένί$ ήτο άσφπλας διαφορετική. Ή Τουρκι$. διοίκησις, καταπιεστική βεβαίως πάντοί καί περιοριστική, θέλουσα όμως νά πα*: στάνη on σέβεται τά προνόμια τών ρ«γι δων Ρω μιώ ν, από πολλού άφηνεν είς τούς σχετικήν ελευθερίαν καί ήδισφόυι διά τάς εκδηλώσεις τών εθίμων καί τ ^; συνηθειών των, αί όποΐπι ώς έκ τοΰτ < βαθμηδόν έγένοντο ζωηρότεραι. ί Βεβαίως ό συλλογισμός αυτός, προνομίων, εθίμων κ.λ.π. δέν έχει θέ'?] καί δέν δύναται νά ύποστηριχθή καί ή* τήν εποχήν τού Βηλαρά κατά τήν όπα ή τρομοκρατία τού Ά λ ή ΙΙασσά κατεδά κεν αγρίως καί κατέπνιγε πάσαν έκδήλβη I

Ο Κ ΤΩ ΒΡΙΟ Σ Τ6 παλαιόχβρον π νεδμ α χ&ν Ί ω α ν ν ίν ω ν 679, ζωής, (ενψ κατ άλλην εκδοχήν καί κατ άλλας κρίσεις των Ιστορικώ ν τά Γιά ννινα επί τών ήμερων του Ά λ ή Πασσά είχον τελείως έξελληνισφή. Φάνης Μιχαλόπουλος, «Τ α Γιά ννινα καί ή Νεοελληνική αναγέννηση»). Κ α ί όμως* παρά τούς διω- γμούς *καί τά άςρόρητα δεινά τής τυραννίας του οι Γιαννιώ τες διετήρουν πάντοτε ; τον εύθυμον καί φιλοσκώμμονα χαρακτή- ;ρα των, τον όποιον όταν δεν ήδύναντο νά Ιέξωτερικεύσουν δι* άλλου τίνος τρόπου, Ιτόν ικανοποιούν κάπως διά τής ά ναγνιόσεως κατ* Ιδίαν καί άπαγγελίας τώ ν ποιημάτων του αγαπητού τω ν ιατρού (τού Β η - λαρά). Ο ύτος διά τώ ν σατυρικώ ν ποιη μά τω ν του άφ* ενός μέν έ'διδε κατά τον ιδ ι- κόν του τρόπον καί τή ν ιδιοφ υ ία ν του διέξοδον εις τά συναισΰήματά του, άφ ετέρου δέ διαπαιδαγωγών τούς συμπολίτας του εύεράπευε συγχρόνως καί μεγάλην ψ υ χικήν ανάγκην αυτών κατά τούς μαύρους εκείνους χρόνους κατά τούς όποιους ελλειπε πάσα άλλη τέρψις καί ψ υχα γω γία. Ο Ρ ΕΣΤΗ Σ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΑ! ΠΑΡΟΙΜ1ΑΙ*!ϊ. 4 να λ λ ο ν ε ίν ι τ άλλα, κ χ 9 ά λλο ν τ 9ς Μ. Π α ρ α σ κ ίο ν β ή ς το ν γά λ α ν Α λ λ α λέν ι το ν β ρ α δ ύ, κ ι 9 ά λλα κ ά ν ο ν ν το ν τα χ ν Η*- να λ λ η κ α μ μ ιά δε γ έ ν ν η α ι, μ ό ν ή Μ α ρ γ ιά το ν Γ ιά ν ν η Α λ λ ο ς ψ ( ν ) χ ο ν μ α χ ά ε ι, κ ι 9 ά λ λο ν ς κ α ν λ ο ν μ α χ ά ε ι 9Α λ λ ο ν 9ν τά κ α ρ κ α λ ίσ μ α τα, κ ι 9 ά?2ον γ ιν ν ά ε ι ή κ ό ττα U 9Α λ ο ν γ ά ρ ια σ το ν ς π ρ α μ μ α ιιφ τ η ς, κ α ϋ ά ρ γ χ ο ν ς δ ια κ ο ν ά ρ η ς Ρ* 9Α λλοχά π ο ν ιθ )χ 9 ή κ ο ύ τρ α το ν νά κ α τ ιβ ά ζ η χρειρις r- Α λ λ ο χ ά π ο ν το ν ν δ α ρ μ έ ν ο ν,, δοο ν ά ρ ϋ ο ν ν οϊ κ ρ ιτ ά δ ε ς ια λ \ο χ ά π ο ν το ν ν ά ν τ ρ ε ιο ν μ έ ν ο ν, ά ν το ν ν π ιά κ ο ν ν δ ν δ σ π α σ μ έ ν 9 Ι~ * Α λλοχά π 9 δ εν ξ ν έ τι μ ι τά ν ύ γχ α τ 9! 9Α λλοχά σ το ν ν π α ν τ ιχ ο ύ μ ιν ο ν σ τή ς γ ε ιτο ν ν χ ά ς το ν δ ε ίπ ν ο ν 'Ά μ α γ η ρ ά ο 9 ον λ ύ κ ο ν ς το ν ν π ιρ γ ιλ ά ν τά κ τά β χα ~ Α μ α ον γ ν φ τ ο ν ς ν ο ιώ ϋ η μ έ λ 9 ολη ν ύ χ τα ξ α γ ρ ν π ν ά ε ι Ά ν α ψ ι το ν φ ο ύ ρ ν ο ν, ν ύ φ η, νά φ ( η ) ο τ ή τ 9 α ρ ν ί π 9 ΰ ά φ έ ρ ο ν - *Α ν δεν κ 9ν ή σ 9 ή σ κ ύ λλα τ ν ο ν ρ ά, δε ζ ( ν ) γ ώ ν ο ν ν τά σ κ (ν )λ λ χ ά. i4 ------------------. --------------- * Έλήφθησαν από την είς τόν περυσινόν διαγωνισμόν της έν Ά ύήναις Γλωσσικής Έ ταιίβίας βραβευύεΐσαν διά τοΰ Α' Βραβείου της Συλλογήν γλωσσικού καί λαογραφικοΰ ηπειρωτικοί) Λίκου του κ. Εύάγγ. Μπάγκα.

ΚΟΥΤΣΟΒΛΑΧΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ Η ΕΤΟΙΜ ΟΘΑΝΑΤΗ ΝΥΦΗ Κ ά τω οτά π έντε μ ά ρ μ α ρ α ατά εξη λιϋα ρά κια κο ιμ ά τα ι κόρη μ ο νάχη στά νυφ ικά ν τυ μ έν η. Κ ι 9 ή μ ά ν ν α της τής έλεγε κ ι 9 ή μ ά ννα της τής λέει : Σ η κ ο ύ κορίτσι μ 9 ξύπνησε και μ ή βαρεία κοιμάσαι για τί το ψ ίκι του γα μ π ρού ή ρ ϋ ε για νά σε πάρη ά ν ά μ ε σ άπ9 τές φ ίλες σου κ ι 9 από τους Ιόικούς σου. Σ α ν ή ρ ϋ α ν οι σ υ μ π έϋ ερ ο ι, καλώ ς τους νά κοπιάσουν, μ ό ν 9 βάλε το γερ ά κ ι σου στοϋ φουστανιού μ 9 την τσέπη και πάρε τό έρμο το κ λειδί, Vs άνοιξης το κελλάρι, και στρώ σε τους νά φ άν νά π ιο υν, νά π ιο υ ν και νά μ εθ ύ σ ο υ ν καϊ μ έν α μ ή μ ε καρτερείς στοϋ τραπεζιού τό γλέντι, για τί ϋά φ ύ γω μ α κ ρ υ ά, ϋά πάω στον κάτω κόσμο, τον Χ ά ρ ο ϋά στεφ α νω ϋώ, μαννούλά μ 9 ϋά π εϋά νω... Μ ό ν ϋέλο) νά μ ε ϋάψ η τε ψηλά στον αα ϊ Γ ιώ ρ γη, στον δγτο τον ψ ηλότερο, πούναι σιμά στον δρόμο, γιά νά π ερ νο ύ ν οΐ φ ίλες μ ο υ νά μ ε καλημεράνε, δταν στο λόγγο τό πραη π ά νε νά κόψουν ξύλα r κ ι 9 δταν μ ε τά κα ινο ύ ρ για τους, ντυμένες, στολισμένες Μ εγά λη Π έμπτήj τό πρω ί π ά νε νά μ ετα λά β ο υν. Η ΛΥΓΕΡΗ ΒΛΑΧΟΠΟΥΛΑ* Μ ο ύ π α ίνεψ α ν μ ια ώ μ ο ρφ ή, μ ιά λυγερή βλαχούλα, π έρα στή Μ α ύρη Θάλασσα, πολύ μα κουά στά ξένα. Π ώ ς ϋά μπορούσα νά τ η ν 9 δ ώ, νά τής γλυκομιλήσω π ώ ς τήν εϋέλω \α ιρ ί μ ο υ, γυνα ίκα μ ο υ νά γίνη ; Σ ε άτι π εντα ίτικ ο ανέβα παλληκάρι και τρέξε νά Ιδής τή λυγερ\\, που τήν π α ινεύο υν τόσο. Τ ρέχει ό νειός μ ε τ άλογο, τήν νύχτα μ έρ α κάνει και κά ποια μ έρα τού Μ α ϊο ύ στή λυγερή του φ ϋ ά νει. Β ρ ίσ κ ει τήν κόρη μονα χή και τήν καλημεράει, Κ α λή σου μ έρ α λυγερ ή, καλώ ς τό π α λληκάρι. Κ όρη μ 9πού ε ί ν 5 ή μ ά ννα σου και ό καλός σου κύρης ; Σ ε γά μ ο πάησαν και οι &υό, ϋά λείιμουν τρ εις η μ έρ ες. " Ε ρ χεσα ι, κόρη μον, μ α ζ ύ, γυνα ίκα ιτ νά σέ κάμω και στά δικά μ ο υ χώ ματα ra ζήσουμε ζευγάρι ; Κ ι 9 άν τύχη καϊ π εϋ ά ν ο υ μ ε και σ 9 άλλον κόσμο π ά μ ε,' στον Χδιο τάφο και τους δυο νά π ο ύ μ ε νά μ ά ς ϋάψ ουν ; * Κ α ϊ π ά ν 9 άπό τό μ ν ή μ ά μ α ς δυό δέντρα, νά φυτρώ σουν, μ η λίτσ α κόκκινη έσυ κι* ε γ ώ 9 να κυπαρίσσι, κ ι 9 δταν ϋά είνα ι σούρουπο και ϋά φυσάη τ αέρι, νά σιγο γέρ νη ή β,ηλιά πάνω στο κυπαρίσσι ; Ελεύθερη μετάφραση : Β α α. Κ.,Σ κ α φ ώ α * Στο τραγούδι αυτό, στή βλάχικη διάλεκτο, δεν άναφέρεται ή απάντηση τής λυγερής.

ΚΩΝ. ΚΑΣΒΙΚΗ, ΈπιδεωρητοΟ Ιωμ. Αγωγής ΕΝΑ ΠΑΡΑΜΥΘΕΝΙΟ ΠΑΛΑΤΙ ΣΤΑ ΣΠΛΑΧΝΑ ΤΗΣ ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΗΣ ΓΗΣ: ΤΟ ΣΠΗΛΑΙΟ ΤΟΥ ΠΕΡΑΜΑΤΟΣ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΣΗΜΕΙΟ Μ Α ΔΙΑΔΡΟΜ ΟΣ-Κ ΑΤΑΣΤΡΟΦΕΣ ΔΙΑΔΡΟΜΟΥ Τ Ο 1941, φεύγοντας τις εχθρικές βόμβες, οί άμαχοι του Περάματος Ίω α ν ν ί νων ρίζωναν, για νά γλυτώσουν από το θάνατο, σέ κάθε τρύπα και χαντάκι, και στις παρυφές κάθε βράχου. 7 Έ ν α μικρό παιδάκι τότε, 6 Γιά ννης Κοντογιάννης από τό Πέραμα, ξύνοντας μέ τά χέρια του και μέ ξυλαράκια τό χώμα στη ρίζα του λόφου «Γ ο ρ ίτ σ α», κοντά στα τελευταία σπίτια του χωρίου για νά βαθύνη, παίζοντας, ένα φυσικό μικρό καταφύγιο πού σχημάτιζε ή προεξοχή ενός βράχου, κάτω άπ τον όποιο κατέφευγαν κατά τούς βομβαρδισμούς τω ν Ίω α ν ν ίν ω ν γειτονικές οικογένειες του Περάματος, βρήκε άνοιγμα, χώθηκε σαν άρουραΐος προς τό βάθος, καί σέ μια στιγμή άκούστηκε νά καλή τούς δικούς του λέγοντας: «Μ ητέρα, εδώ στέκομαι όρθιος, εδώ είναι σ π η λιά!». Ό γέρο-σωτήρης Ζάκκας τότε, πούδενε στο οικόπεδο τά ζωα του, καθώς κ ι οΐ άλλοι γειτόνοι και γειτόνισσες, έσκαψαν κ Γ άνοιξαν τή δίοδο, καί νά τό τυχηρό!! Βρέχτηκαν σέ σπουδαίο καταφύγιο, στο πρώ το δηλαδή από τά διαμερίσματα τού διαδρόμου, ό όποιος οδηγεί στο κυρίω ς σπήλαιο τού Περάματος. Τ ό διαμέρισμα αυτό, κ Γ άλλο ένα μικρότερο αλλά ωραιότερο, πού βρίσκεται αριστερά όπως προχωρούμε, κγ όλος ό διάδρομος μέχρι τά μισά τού μήκους του, γεμάτοι, τότε, από σταλακτιτες καί ποικιλόμορφες αποθέσεις σ όλα τό τοιχώματα τους καί τήν οροφή, μαζί μέ τήν ασφάλεια, πρόσφεραν στούς ε π ι σκέπτες καί φιλοξενούμενους τους καί τό θέαμα τής (Αραιότητας ενός φυσικού φαινομένου πού σπάνια συναντάται τόσο κοντά σέ μεγάλες πόλεις, όπο>ς τά Ιω ά ν νινα, καί μάλιστα σέ απόσταση 2 0 μ. άπό τόν αυτοκινητόδρομο. Τ ά πρώτα αυτά διαμερίσματα τού διαδρόμου τής σπηλιάς αφού πρόσφεραν τις υπηρεσίες τους στο δοκιμαζόμενο τότε πληθυσμό τού χωριού, μά καί σε 'στρατιώτες τών Μονάδων πού ήδρευαν στή γύρω τοποθεσία κατά τή διάρκεια τού πολέμου, δοκίμασαν καί τήν αχαριστία τής λεηλασίας άπό άγνώμονα καί σκληρά χέρια, τά όποια κατάστρεψαν τις σταλακτιτικές του ώμορφιες και τά άπο-

m Τό σπήλαιο τού Περάματος ΊωαννΙνων ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΗ ΕΣΤΙΑ γύμνω σαν από κάθε κομψοτέχνημα, τό οποίο επί χιλιετηρίδες φιλοτεχνούσε ακούραστα ή Φ ύση. Τ ά αδέσποτα παιδιά πού δεν ήξεραν, κι* οι μεγάλοι επίσης πού έστελναν τά παιδιά νά κόψουν σταλακτϊτες καί νά λεηλατήσουν τή σπηλιά γιά νά στολίσουν τις αυλές καί τά συντριβάνια των *Ιωαννίνων ( Αγροτικού Οικοτροφείου, Ορφανοτροφείου Θηλέω ν, Δημ, Σχολείου Περάματος κλπ.), δεν εγνώριζαν, φυσικά, τήν τεράστια ζη μ ιά πού προξενούσαν στο σπήλα ιο, καί στά Γ ιά ν ν ιν α δηλ. από τουριστικής πλευράς, άφαιρούντες από τό φυσικό τους περιβάλλον έργα τέχνης καί άπάγοντές τα σαν ά λ λ ο ι...«χ ό γ κ Κ ό γ κ» τού κινηματογράφου. Π ρ έπ ει όμως έστω καί λ ίγ ο αργά νά καταλάβουν δλοι, καί πιο πολύ δσοι έχουν άμεσο συμφέρον οι Για ννιώ τες καί Περαματιώτες δηλ. στήν προκειμένη περίπτω ση, δτι ή αξία τω ν σπηλαιολογικών θησαυρών έγκειται ακριβώς στο νά μένουν αυτοί τελείως ανέπαφοι στη θέση, δπου ή Φύση τούς εφιλοτέχνησε καί έκει νά τούς θαυμάζη δ κόσμος. Μ ε μ ια ωραία φωτογραφία θαχουν πολύ καλύτερη σχετική ανάμνηση δεν χρειάζεται νά κρύψουν στις τσέπες κομμάτια από τά ω ραία σχέδια. Ή έκθεση σταλακτιτών στά σπίτια καί στις αυλές αποτελεί εννοούμενη κα λα ισ θησ ία καί διεστραμμένο προς τή Φύση θαυμασμό. κακώς Τ ά διάφορα σπηλαιολογικά καλλιτεχνήματα οπουδήποτε άλλου καί αν εύρε- θούν χάνουν τήν αξία τους, καί ομοιάζουν μέ λείψανα βανδαλισμού, με ερείπια καί συντρίμμια μαρτυρυΰντα τήν καταστροφική μανία τού ανθρώπου, καί τό ό λ ι- γώτερο ά γνοια. 'Ό σ ο ι έκαμαν τις ζημιές τής σπηλιάς τού Περάματος δεν εγνώριζαν επίσης, δτι ό θησαυρός της έχει τήν αξία θησαυρού σπηλιάς πανευρωπαϊκού ενδιαφέροντος, καί δτι ή ολική καταστροφή της θά συνεπήγετο] α δικία γιά τή ν* Ή π ε ιρ ο, πού στερείται πλούσιω ν αντικειμένω ν τουριστικής αξίας. Ευτυχώ ς, τό σπήλαιο τού Περάματος μέ τούς δυο μεγάλους θαλάμους τοι καί τά άπειρα διαμερίσματά τους, τά διαμερίσματα δηλαδή μέ τις καταπληκτικές σε ωραιότητα στέγες πού σημειώνονται στο σχέδιο μέ τά γράμματα (Δ ), χάρις στίΐ βάθος στο όποιο βρίσκονται, καί τή δαιδαλώδη καί δύσκολη μέ τά άνεβοκατεβά!,σματα διαδρομή πού πρέπει νά ακόλουθή ό επισκέπτης γιά νά τά πλησιάση, προ] φυλάχτηκε, άξιοποιούμενο δέ, θά άποτελέση καί μόνο αυτό, τό κίνητρο πολλώ] ξένω ν νά έπισκεφ θοΰν τήν ^Η π ειρ ο. Σ το εξωτερικό, Ιτα λία, Γιουγκοσλα υία, Γα λλία, Γερμανία, Άμερι> κλπ., σπήλαια κατώτερης αξίας τού σπηλαίου Περάματος αποδίδουν μεγάλο εϊσι δημα από τά πωλούμενα εισιτήρ ια εισόδου τώ ν πολυπληθώ ν επισκεπτών πού τρί ν χουν σ αυτά, γιαυτό καί όνομάζοναι «εμπορικά οπήλαια». Δ ίπ λ α στά σπήλαια αυτά ξενοδοχειακές επιχειρήσεις εργάζονται πολύ κα5 Τ ό σπήλαιο τού Περάματος είναι από τά ώραιότερα τής Ευρώ πης. Σττ Ε λ λ ά δ α παρόμοιο δέν υπάρχει. Μ έχρι προ έτους ως ωραιότερα Ε λ λ η ν ικ ά σ* λαια εθεωρούντο τό τής Α ντιπ ά ρ ο υ, μεγάλο καί εύκολοπρόσιτο στούς Ιπισκέπτ^

584 To σ π ή λαιο τοδ Π ερ ά μ χτο ς Ίω α ν ν ίν ω ν. Η Π Ε ΙΡ Ω Τ ΙΚ Η Ε Σ Τ ΙΑ ηλεκτροφώτιστο, γνωστό καί από την αρχαιότητα, και ή σπηλιά Υ μ η τ τ ό (π?^ευρά Μ εσογείω ν), πού έχει αρκετά διαμερίσματα στά νουν επίσης ο ι ωραιότατες αποθέσεις. Κουτοΰκη1 στον όποια άφθο- Δεν αποκλείεται δμως, μέ λίγη προσοχή των τσοπάνηδων κα'ι των παιδιών πού παίζουν στ'ις πλαγιές, επίσης μέ των εκδρομέων τήν παρατηρητικότητα, νά άνακαλυφθοΰν, εάν έχουν διέξοδο προς τήν επιφάνεια της γης, κα'ι ά'λλα σπουδαία σπήλαια τω ν του ρ ισ τικώ ν περιφ ερειώ ν τής Χώ ρα ς, δπως τέτοια είνα ι καί ή περιφέρεια τώ ν "Ιω α ννίνω ν. ΣΧΗΜΑ - ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟ Π Α Ρ Α Τ Ι Θ Ε Μ Ε Ν Ο σχεδιάγραμμα τής σπηλιάς, πού άποδίδει κατά προσέγγιση τήν κάτοψή της, σχέδιασα γιά νά υποβοηθήσω τον αναγνώστη νά εννοήση καλύτερα τήν περιγραφή. Τ ό σκίτσο αυτό δεν έχει αξιώσεις ακριβούς τοπογραφικοΰ διαγράμματος. "Ε να τέτοιο πλήρες καί ακριβές διάγραμμα θά είναι παρά πολύ δύσκολο νά συνταχθή καί μετά τον ήλεκτροφωτισμό τού Σπηλαίου, τουλάχιστον δσον αφόρα τις λεπτομέρειες τών μικρών διαμερισμάτων, τά όποια έχουν καί τή μεγαλύτερη σπουδαίόίητα. μέρη : Α ν καλοπροσέξουμε τό σκίτσο, θά δούμε δτι άποτελειται από τά εξής μεγάλο Θάλαμο. Τ ο ν Διάδρομο, τον Α ' μεγάλο Θάλαμο, τά Διαμερίσματα καί τον Β ' * Ό Διάδρομος σέ άλλα μεν σημεία ευρύνεται καί παίρνει σχετικό ύψος ( 5 μ. ανώτερο), καί σέ άλλα στενεύει καί χαμηλώνει τόσο, ώστε τό πέραφια νά γίνε τα ι δυσκολώ τατο. Τ ά πιο δύσκολα περάσματα τού διαδρόμου βρίσκονται στο μέσον τού μήκους του. Μ έχρι τά σημεία αυτά, δπως είπαμε, δέν άπέμεινε παρά το καλούπι τής στέγης καί τώ ν τοιχω μάτω ν, καί οί ρίζες τών σταλακτιτών. Π α ρ δλ αυτά, καίί στο τμήμα τούτο ή σπηλιά παρουσιάζει κάποια μεγαλοπρέπεια. Στερείται μέν τών: εξωτερικών της στολιδιώ ν, αλλά διατηρεί τις αδρές γραμμές μιας σπηλιάς μέ ίστο^ ρία καί μέ μυστικά. Ό διάδρομος, μετά από μια μικρή ανάβαση κοντά στην είσοδό του, βαίνε» σέ οριζόντιο σχεδόν επίπεδο μέχρι βάθους 7 0 περίπου, μέτρων, μέ κάπως a n o ro -j μες αλλαγές κατευθύνσεως. "Έ π ειτα αρχίζει ανάβαση έλαφρή, ανωμαλίες, καί τέλος απότομη ανάβαση^ μέ κλίσ η G00 περίπου. Ή κλίση αυτή έλαττοΰται κατά πολύ στά τελευταία 30 μ. τού διαδρόμο^ι ; ό όποιος γίνεται στο σημείο αυτό σχεδόν ίσιος, έκτος από ενα δύσκολο σκαλοι κ π ά τι, επίσης αρκετά ψηλός καί φαρδύς, καί μοιάζει σαν γαλαρία τραίνου. * 1. Στη σπηλιά Κουτοΰκη μόνο μέ ανεμόσκαλες καί άλλα ειδικά εφόδια είναι δυναι νά κατεβή ό επισκέπτης, νά.τόν κατεβάσουν δηλαδή σαν τό γουβά στο πηγάδι, δεμένο μέ σχοινί ασφαλείας, μην τυχόν καί γλιστρήση από την ανεμόσκαλα. j

ϋ Κ Τ Β Ρ Ϊ0 2 To σπήλαιο τοδ Β ερά μ α τοξ Iowcvvfvtov 585 Σ το σημείο αυτό του Διαδρόμου έχουμε νά παρατηρήσουμε θαυμαστά σταλακτιτικά τοιχώματα, μια κολώνα αριστερά ωραιότατη μέ ραβδώσεις καθέτους, κορμούς θεώρατους από σταλακτιτική μάζα, πού μοιάζουν σαν κορμο'ι γέρικων εληών μέ κιτρινωπό φλοιό καί τέλος, στην είσοδο ακριβώς τού μεγάλου θαλάμου, αριστερά καί δεξιά σαν όρθια παγοβούνια, ψηλές ως τήν οροφή τη ν οποία υποβαστάζουν, ωραιότατες αποκρυσταλλώσεις. 'Η μια μάλιστα, ή δεξιά, σχηματίζει σέ ύψος 1.50 μ. ωραιότατο δαντελλωτό «αμπαζούρ». Κατά μήκος τού όλου Διαδρόμου παρατηρούμε επίσης, πότε από τό α ριστερό καί πότε από τό δεξιό μέρος, ιδίως στο τμήμα τής απότομης άναβάσεως, μικρούς θαλαμίσκους μερικοί των οποίων είναι απροσπέλαστοι, επειδή τό ύψος τής οροφής τω ν είναι χαμηλό καί οί σταλακτιτες φράσσουν τή ν δίοδο. Τ ό μήκος τού όλου διαδρόμου είναι 130 μ. "Οταν προχωρήσουμε 30 περίπου μέτρα από τό στόμιο τού σπηλαίου προς τό εσωτερικό, καί ρίξουμε ματιές προς τό άντιφέγγισμα τής εξόδου, νομίζουμε πώς βρεθήκαμε κιόλας στην κοιλιά κανενός τεράστιου καρχαρία, πού κρατάει ακόμα τό στόμα του ανοιχτό, σαν νά μή μάς πήρε εϊδησ ι, δ τι γίναμε λεία του. " Ο τα ν προχωρήσουμε βαθύτερα, χάνουμε κάθε επικοινω νία μέ τον έξω κόσμο, κ ι9 όταν φτάσουμε στον κυρίως θάλαμο τής σπηλιάς, καί ρίξουμε δυνατό φως στο γύρω διάκοσμο, τότε νομίζουμε δ η βρισκόμαστε στή μ υ θ ικ ή 9Α τλα\τίδ α. ; Παράξενα, άλλ»κοτα όσο κι* (Αραιότατα οχέδια ναι μορφές^άναπαραστάσεις τού φοτι κοο καί ζωϊκοΰ βασιλείου, ορθώνονται *στό δάπεδο των θαλάμων τοΰ Σπηλαίου 1

58(5 ί σ πήλαιά τοδ Κ ε ρ ά μ ο υ ς Τ ω αννίνω ν f itte ip f e ilk E Ε Σ ίϊα Έ δ ώ σταματάει τό λογικό αυτών πού για πρώτη φορά μπαίνουν σέ σπήλαιο. " Ο λ ο ι, μπρος στο άνεπάντεχο καί μυστηριώδες αυτό περιβάλλον, καταλαμβάνονται από δέος καί έκσταση, θαυμασμό καί απόλαυση. * ι Ο ί διαστάσεις τού μεγάλου θαλάμου, πού έχει καί τό σχήμα ανεστραμμένου πετάλου, δπως τό βλέπουμε στο σχέδιο, είναι 70 X 90 μ. περίπου, μή ΰπο- λο γιζο μ ένω ν τώ ν συνεχομένων προς δλες τις πλευρές διαμερισμάτων, τα όποια σχηματίστηκαν και χωρίστηκαν από τον κυρίως θάλαμο από ποικιλόμορφα σταλακτι- τικά και σταλαγμιτικά φράγματα. Τ ό ύψος του θαλάμου αυτού κυμαίνεται μεταξύ τών 8 1 0 μ. στα περισσότερα σημεία. Ή βάση καί ή στέγη τού αριστερού σκέλους τού πετάλου, βρίσκονται σέ χαμηλότερο επίπεδο από εκείνες τού δεξιού, τό δε τόξο πούναι κοντά στήν είσοδο, βρίσκεται ψηλότερα κ ι5 από τά δυο σκέλη. Ο ί διαστάσεις τού δευτέρου θαλάμου, πού βρίσκεται σέ βάθος 300 περίπου μέτρων από τό στόμιο τού σπηλαίου καί σέ επίπεδο χαμηλότερο αρκετά μέτρα από τό επίπεδο τού δεξιού σκέλους ιο ύ πετάλου τού α' -θαλάμου, είνα ι 5 0 X 2 0 μ. περίπου, τό δέ ύψος τού θολού 1 0 μ. περίπου στο κέντρο. Τ ό δάπεδο τού θαλάμου αυτού είναι λόφος ύψους έως 4 μ. Τ ό υλικό τού λόφου είνα ι πετρώματα καί υπόλευκα χώματα τά όποτα δέν φαίνεται νά έχουν καταπέσει από την οροφή καί από πολύ παλαιά, γ ια τ ί λ ίγ ο ι σταλαγμίτες βρίσκονται σχηματισμένοι στην επιφάνεια του. Ό θόλος είναι επίσης γυμνός σταλα- κτιτώ ν στο κέντρο του, φέρει δμως σ τ ά'λλα σημεία τής'στέγης του, πού πλησιάζουν προς τις βάσεις του, ωραιότατους σταλακτΐτες σχήματος κατάλευκων θυσάνων. Κ α ί στοΰ θαλάμου αυτού τις διαστάσεις δέν υπολογίζουμε καί την έκταση τώ ν διαμερισμάτω ν τής δυτικής καί βορεινής πλευράς. Ή απόσταση από τό στόμιο τού σπηλαίου, ώς τό τέρμα τής ρωγμής τών βράχων πού σχηματίζεται μετά τά βορεινά διαμερίσματα τού β' θαλάμου «Σ υ μ - πληγάδες» είνα ι 400 περίπου μέτρα. Ή απόσταση αυτή καταμετρήθηκε διά τάσεως σπάγγου από τού στομίου μέχρι τού τέρματος, μέ διαβάσεις τά σημεία Ε, Β 3 δπου ή διάβαση κάτω από τό βράχο, Κ 3 στο όποιο σημειώνεται απότομη ανάβαση ανάμεσα από βραχώδη στενό δίαυλο, τό β' θάλαμο, καί τό σημείο Κ 4. Έ ά ν ακολουθήσουμε τό άριστερό σκέλος τού πετάλου, καί μάλιστα τήν πλευρά πού πλησιάζει προς τά διαμερίσματα τών δυτικών ορίων, επειδή από τά σ ημεία αυτά ό θάλαμος είνα ι εύκολώτερα βατός, πιθα νόν νά σημειώσουμε μεγαλύτερο μήκος. Διάβαση κατ ευθείαν από τό Ε προς τό Y i καί Υ* είναι λίαν δυσχερής, για τί ή γραμμή αυτή παρουσιάζει ρωγμές βαθειές τών βράχων, άνωμα λίες, έπίσης δλισθηρότητα τώ ν επιφ ανειώ ν. Ο ί ΠΡΩΤΕΣ ΕΠ ΙΣΚ ΕΨ ΕΙΣ ΤΟΥ ΣΠΗΛΑΙΟΥ ΠΕΡΑΣΤΙΚΟΣ άπό τό Πέραμα λίγες μέρες προ τού Πάσχα τογ 1941, είχα καταφύγει στή σπηλιά του κατά Ινα βομβαρδισμό τών Ιωαννίνων τής ήμέρας ίχείνης, όδηγηθβίς άπό συναδέλφους στρατιώτβς πού ξέρανβ td κατατόπια, καί ot

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ Το σπήλαιο του Π εράματος Ίω α ννίνω ν όποιοι μου ε ίπ α ν: «Π ά μ ε, θά δής καί μια σπηλιά, κρύβεται πολύς κόσμος Ικε Πήγαμε τό σκοτάδι δμοος κι* ή εθνική περιπέτεια δεν μάς άφιναν να σκεφθοί τόιε τίποτε πιο πολύ, από ιό πώς θά αντιμετω πίσουμε τη δουλεία πού ρχότα Αργότερα, όταν τελείωσε ό πόλεμος, οί επισκέπτες τού πρώτου τμήμαι τού διαδρόμου γίνονταν περισσότεροι. Μερικά παιδιά τού χωριού προχωρούσ βαθύτερα, καί βγαίνοντας διηγούντο φανταστικά πράγματα. Έ ν τω μεταξύ πληροφορήθηκαν γιά την ύπαρξη τής σπηλιάς καί οί σπ λαιολογικές ομάδες των ορειβατικών καί φυσιολατρικών Σω ματείω ν Ά θ η ν ώ καθώς καί ή τελευταίως ίδρυθεισα Ε λ λ η ν ικ ή Σπηλαιολογική Ε τ α ιρ ία. Μέλη τής Ε τα ιρ ία ς αυτής επισκέφτηκαν προ έτους περίπου αρκετό τμήμ τού διαδρόμου τής σπηλιάς καί ύπεκίνησαν τό τοπικό ενδιαφέρον. Λ ίγες μέρ αργότερα, ό Νομάρχης Ίω α ννίνω ν κ. Χ ρ. Κ ιτσίδης, ό Διοικητής τότε τής Υ Ι Μεραρχίας στρατηγός κ. Σόλω ν Γκίκας καί ό υποφαινόμενος έπισκεφτήκαμε τό δι< δρομο μέχρι βάθους 50 περίπου μέτρων, προς εξακρίβωση των άπαιτουμένων γι τήν αξιοποίηση. Αποτέλεσμα τής πρώτης έπίσημης επισκέψεως ήταν νά άναλάβη ή Μ ηχι νική υπηρεσία τής Νομαρχίας Ίω α ννίνω ν νά διάνοιξη πιο πολύ τό στόμιο τί σπηλιάς καί νά διαρρύθμιση κάπως τό προαύλιό του, τό όποιο έχρησιμοποιείι πριν ως χοιροστάσιο καί άχυρώνας. j Μιά νυχτερίδα, τή συνέλαβε ό φωτογραφικός φακός νά σουλατσάρη πάνω άπό ένα δάσο; ωραιότατων σταλαγμιτών τού Α' Θαλάμου.

6δΒ *Γ4 σπήλαιον ν Α ϊίερώματος Ίώαννίνών ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΗ feztla Π ιο αργά, προ δμήνου περίπου, μέλη τής Σπηλαιολογικής Ε τα ιρ ία ς τον κ. Π ετρ όχειλο, γεω λόγο, εξερεύνησε το σπήλαιο μέχρι βάθους 250 μ. έπ'ι ολόκληρη μέρα, κι* έκανε διάφορες παρατηρήσει, οί όποιες -θά δημοσιευτούν στο Δελτίο τής Ε τα ιρ ία ς. Ή αποστολή αυτή είχε προχωρήσει μέχρι τή γραμμή Υ 3 Κ 2 περίπου. Ό υποφαινόμενος, σαν μέλος τής Σπηλαιολογικής Ε τα ιρ ία ς, έπρεπε νά προσφέρω για συμπλήρωμα και τις δικές μου υπηρεσίες, περισσότερο εκτεταμένες μάλιστα, χάριν τής Η π ε ίρ ο υ στήν όποια υπηρετώ. Έ π ε χ ε ίρ η σ α και πραγματοποίησα λοιπόν μέχρι τής στιγμής τρεις εξερευνήσεις. Τ ή ν πρώτη στις 25 και τή δεύτερη στις 27 υπό Αύγουστου 1952, καί τήν τελευτα ία στις 30 7)βρίου, μετά ένα μήνα δηλαδή περίπου από τις δυο προηγοΰμνες. Σ τ ή σπηλιά μέσα παρέμεινα γιά διάφορες παρατηρήσεις, εξερευνήσεις καί μετρήσεις επ ί οκτώ ώρες τή ν πρώτη φορά, δέκα τή δεύτερη καί έξ τήν τρίτη. Έ φ θ α σ α μέχρι βάθους*400* περίπου μέτρων, μέχρι τό σημείο (Σ ) δηλαδή, κατά τή ν τελευταία προσπάθεια. Γ ιά τις παρατηρήσεις μου δεν έκαμα βέβαια χρήση ειδικώ ν επιστημονικών οργάνων. Χρησιμοποίησα μόνο πυξίδα, μετροταινία καί ^σπάγγο καθόδηγή- σεως. Ό σκοπός μου δεν ήταν καθαρά επιστημονικός, αλλά γενικός, καί προ παντός περιγραφικός. "Ο τα ν λοιπόν πήγα γιά πρώτη φορά στο Πέραμα καί ζήτησα συντρόφια νέων νά με συνοδέψουν, νά κάμω τήν πρώτη συστηματική εξερεύνηση, φωτογρα- φηση καί σχεδιαγράφηση τού εσωτερικού τής σπηλιάς, αρκετά παιδιά τού Δημ. $ Σ χ ο λε ίο υ παρουσιάστηκαν νά μέ οδηγήσουν καί νά με βοηθήσουν. Μέ βάση λοιπόν τό σπίτι τής φιλόξενης οικογένειας τού κ. Στέφανου Ν τόβα, πού κατοικεί απέναντι από τό στόμιο τής σπηλιάς, ετοιμάστηκα, πήρα μαζί μου τρόφιμα καί νερό, κηρία πολλά, σπάγγο μπόλικο καί τήν πυξίδα, έδιωξα ^ τούς πολύ μικρούς πού ήθελαν νά μέ ακολουθήσουν, κράτησα 5 τούς πιο μ εγά -$ λους καί μπήκαμε όλοι μαζί στή σπηλιά. Μά ώσπου νά φτάσω στον πρώτο μεγά- $ λο θάλαμο, ξετυλίγοντας τό σπάγγο καί κρατώντας σημειώσεις, ένας μόνο μου 4 είχε άπομείνει, ό καϋμένος ό Βαγγέλης Καζανάς. Α λ λ ά κ Γ αυτός, σαν μέ είδε νά^ εξοικειώ νομαι καί νά χά νομα ι προς τά βάθη φοβήθηκε, μέ φώναξε, καί μου λέει0 ότι θέλει νά γυρίση στο χωριό το υ... Χρειαζόμουνα τουλάχιστον ένα βοηθό, μά^ τ ί νά κάμα>; Τοΰδω σα κηρί καί σπίρτα ρεζέρβα, καί τον άφισα νά έπιστρέψη, άκο*^ λουθώντας προσεχτικά τό σπάγγο. Κ Γ έμεινα μοναχός, δήλωσα υπηκοότητα σ τ ο ν... Πλούτω να κγ άρχισα νά δοκιμάζω γιά πρώτη φορά σέ τέτοιο βάθος τις Ιξερευνητικές μου ικανότητες, άλλά καί νά χορταίνω ήσυχος ένα έργο τέχνης τής Φύσεως, ένα αριστούργημα στο είδος του, πού δέν ξέρω άν θά μου δοθή ευκαιρία νά δώ καλύτερο. Έ π ε ιτα, ή «Η π ε ιρ ω τ ικ ή Ε σ τ ία» μέ παρεκάλεσε νά τής ετοιμάσω καί σχετικό άρθρο. Κ α ί ναναι, λέει, μεγάλο καί πλήρες. Εύκαιρία έπομένως, καί γ ι ά,,. σπουδαίος σπηλαιολόγος / Τά 400 μ, είναι φεχόρ βάθους ΙλληνίκοΟ σπηλαίου λεπτομερές νά λανσαριστώ

ύ 'Κ Τ ώ Β Ρ ίό ί ΐό σπήλαιο τοβ ίίεράματος νίωαννινώψ Μ Π ερ ιή λθ α λοιπόν κατ αρχήν καί έξήτασα δλα τά διαμερίσματα του πρώ του θαλάμου, δπως περιγράφονται στο ειδικό μέρος, έπεσήμανα τά πλέον χαρακτηριστικά κρυσταλλικά αριστουργήματα, και ή ώρα 5 τό απόγευμα βγήκα από τή σπηλιά, σύμφωνα με συνάντηση πού είχαμε κλείσει, καί παρέλαβα τον εκδότη τής «Ηπειρω τικής Ε σ τ ία ς» δημοσιογράφο κ. Μ ιχ. Μ άνο, άποδειχθέντα λίαν ενθουσιώδη στήν προσπάθεια διαφυλάξεως καί άξιοποιήσεως του σπηλαίου, καί τό φωτογράφο κ. Γκογκώ νη, λαβόντα πολλές φωτογραφίες τού εσωτερικού με έξοδα τής «Ηπειρω τικής Ε σ τ ία ς». Τ ή μεθεπομένη 6 υποφαινόμενος ξαναπήγα στή σπηλιά γιά νά ολοκληρώσω, δπως ήλπ ιζα, τις απαραίτητες μετρήσεις και παρατηρήσεις. Ά λ λ ω ς τε καλοκαίρι ήταν, δ άλλος κόσμος παραθέριζε, άς ασχοληθώ κι* εγώ λιγά κι περισσότερό μ αυτό τό σπόρ, είπα, αφού μαζί μέ τή ν ευψυχία, τήν τόλμη και τόσες άλλες αρετές πού καλλιεργεί, τή δοκιμασία στήν οποία υποβάλλει δλο τον οργανισμό και τήν ψυχή, δίνει καί τή]χαρά τής κατακτήσεως, τή χαρά τής μεγάλης νίκης και τής πρ ω τοποριακής γνώσεως. Κ ι ό ίδιος θά διασκεδάσω, καί διαφήμιση τής σπηλιάς θά κάμω, κα'ι τό παράδειγμα στούς νεώτερους θά δώσω νά γίνω ντα ι πα ρα τηρητικοί. Αλλά ή σπηλιά τού Περάματος είναι, είπαμε, λαβύρινθος, γ Γ αυτό καί χρειάστηκε νά ξαναμπώ. Ε το ύ τη τή φορά ήρθαν μαζί μου και 6 Γενικός Ε π ιθ ε ω ρ η τή ς Μ. Ε. κ. Σταύρος Κοκκινάκης, διακεκριμένος φυσιολάτρης, κ ι δ καθηγητής τού Γ υ μ ν α σίου Θηλέων Ίω α ν ν ίν ω ν κ. ΙΙαπακώστας, οι όποιοι «τά εν σοφίφ ποιηθέντα έργα τού Κ υ ρ ίο υ». Μετά τήν αναχώρηση επί τρίωρον άπεθαύμαζαν δ υποφαινόμενος, διαπιστώσας συνέχεια τού σπηλαίου, παρέμεινα γιά τήν τω ν ανωτέρω πλήρη του εξερεύνηση. Εισέδυσα σ δλα τά συνεχόμενα πρός τό Β ' μεγάλο Θάλαμο δια μερίσματα, καί προχώρησα μέχρι τις «Συμπληγά δες». Ή ύπό οτοιχεΐον Υι μεγαλύτερη λεκάνη τοΰ Α' θαλάμου» α«ήν περιοχή τρύ «Mawefiov» Έ δ ώ τελειώνει δ σπόγγος, τά κηριά λιγοστεύουν, τό ενδιαφέρον δμως κορυφώ νεται. Π ο ύ οδηγεί αυτή ήόχισμή ; Σ άλ λο θ ά λα μ ο ; Σ έ βάραθρο ; Β γα ίνω άπό τό σπήλαιο κα ί στέλνω ένα μ ι κρό παιδί νά μού' άγο- ράση κηριά καί σπόγγους, καί ή ώρα 8 τό βράδυ ξεκινώ πάλι γιά τά... ενδότερα. Κ α μ - μιά δεκαριά νεαροί περιστοιχίζουν μέ καί μέ παρακαλοΰν νά τούς πά* Μ β$ Μ*0,0 Μα etvai χύοο δύσκολο! Έ π ε ιτ α

m Τδ σπήλαιο τοδ Περάματος Ίωαννίνων ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΗ ΕΣΤΙΑ I ι δεν είχα καιρό για καθυστερήσεις μέ συντροφ ιά, ή οποία δεν διέθετε τά απαραίτητα εφόδια. Ό ένας άπό τούς νέους επιμένει. «Ε ίμ α ι ό Κοντογιάννης, πού ανακάλυψα τή σπηλιά...». «Β ρ ε καλώς τον...σε αναζητούσα! Μά εσύ έχεις δικαιώματα, έλα μαζί μου». Ξαναφθάνουμε λοιπόν στη σχισμή, καί προχωρούμε ω ςτό τέρμα της, οπότε διεπίστωσα, δτι δεν υπάρχει συνέχεια. Συμπληρώνουμε δμως με τον Κοντο γίά ννη τήν εξερεύνηση και των διαμερισμάτων τής Β.Α. πλευράς τού Β ' μεγάλου Θ αλάμου, και ή ώρα 10 τό βράδυ άφίσαμε τή σπηλιά. 1 Λ J Ο ΜΕΓΑΛΟΣ ΘΑΛΑΜΟΣ ΑΝ, Μ Π Α Ι Ν Ο Ν Τ Α Σ στο σπήλαιο, σταθούμε στο τέρμα τού διαδρόμου, στήν είσοδο δηλαδή τού Α ' μεγάλου Θαλάμου, και τον φωτίσουμε μέ τά κηρία της συντροφιάς ή κανένα δυνατό *λούξ» μια έκσταση μας καταλαμβάνει. Ό πρώτος αυτός θάλαμος μοιάζει μέ μυστηριώδη νεκρή πολιτεία, μέ ύπερπολυτελέστατο άντρο θεοτήτων, οί όποιες δεν αποκλείεται, σκεφτόμαστε, νά διαμαρτυρηθοΰν κατά κάποιο τρόπο γ ιά τή βεβήλωση. Α υτό μ α τα και χωρίς υπερβολή, ή σκέψη τού καθενός στρέφεται κινηματογραφικά προς τον εσωτερικό του άνθρω πο, καί εξετάζει αστραπιαία τις σχέσεις του μέ τό θαύμα πού α τενίζει. Τ ά παιδιά τού Περάματος τό θάλαμο αυτό τον λένε «Ν εκροταφείο» για τί τό δάπεδό του ε ίνα ι δασωμένο από -πολυάριθμους σταλαγμίτες, άλλους σταυροειδών σ χημά τω ν, άλλους άγαλματόμορφους, άλλους σέ σχήματα κηροπηγίω ν, ανεστραμμένων ρουθουνιώ ν ελεφάντινων προβοσκίδων, χιονισμένων κυπαρισσιών κ.δ.κ. Τ ό ύψος τών σταλαγμιτών αυτών κυμαίνεται μεταξύ ενός καί δυο μέτρων. \Από τή θέση αυτή, αν στείλουμε φώτα προς δλα τά σημεία τού θαλάμου, καί πίσω από τις κολώνες καί τά φράγματα τώ ν συνεχομένων διαμερισμάτων, θά μπορούμε νάχουμε μιά είκόνα τού συνολικού μεγαλείου τού τμήματος αυτού τού σπηλαίου. " Ο,τ ι υποπίπτει αμέσως στήν αντίληψη τού επισκέπτου, ακόμα καί πριν νά φτάση στο θάλαμο, είναι ή παρουσία τώ ν νυχτερίδων. Ο ί νυχτερίδες, οί όποιες κατά δεκάδες εκατοντάδων κατοικούν καί περιφέρονται στή σπηλιά» τρεφόμενες άπό σπηλαιόβιους μικροοργανισμούς, μερικοί τώ ν οποίω ν όμοιάζουν μέ αραχνοειδή, δίνουν τήν εντύπωση στον ασυνήθιστο επισκέπτη» πού τις άκούει διάδρομο ενφ πλησιάζει άπό τό νά τσ ιρ τσ ιρ ίζο υ ν παράξενα καί μονότονα, δτι περ ιστοιχίστηκε άπό πνεύματα, καί δύσκολα ξεμακραίνειάπό τή συντροφιά. Τ ά μεσημέρια οί νυχτερίδες κρέμονται άπό τήν δροφή τού θαλάμου κατά μπουλούκια, δπως άκριβώς τό μελίσσι δταν μαζεύεται στις διχάλες κανενός δένδρου, ή οί κάμπιες τών πεύκων, πού κάνουν φωληές στ άκρινά τους βλαστάρια, Τά ήσυχα βράδυα, οί πτερω τοί αύτοί κάτοικοι τής σπηλιάς βγαίνουν άπό τό διάδρομο καίά άτελείωτα σμήνη γιά νά βρουν στό ύπαιθρο τήν τροφή πού τούς λείπει. 'Ος Ιδώ μικρή ή ίνόχλησή τους» άλλά Ικείνη ή κοπριά Τονςι πού ύψωνε s % ι

OfcTSBPIOS ΐ ό σπήχαΐρ τοδ Ιίβ ρ ά μ α τδ ς Ίω α ν ν ίν ώ ν 591 ται οέ μικρούς σωρούς κάτω από τις φωληές έχει χαρακτηριστική κακοσμία, όταν την πλησιάζη ό επισκέπτης, και μυρίζει τόσο πιο άσχημα, όσο πιο πολύ τυχαίνει νά μουσκεύη από τήν υγρασία τής σπηλιάς. 30 εως 40 τ.μ. έν συνόλω τού δαπέδου τού θαλάμου αυτού ε ίνα ι σκεπασμένα από παχειά ή λεπτά στρώμματα κοπριάς νυχτερίδων. Απομακρυνόμενος ό επισκέπτης από τούς σωρούς αύτοΰς, παύει καί νά ένοχλήται από τή δυσάρεστη οσμή. Ευτυχώ ς, κοντά στ'ις πλευρές, όπου βρίσκονται και τα σταλακτιτικά α ριστουργήματα, ελάχιστες νυχτερίδες συχνάζουν γ ια τ ί προτιμούν τον ψηλό κα'ι πετρώ δη θόλο τού κέντρου, ό όποιος δεν παρουσιάζει ρωγμές, γ ι αυτό δεν έχει καί σταλακτιτες κ ι είναι επομένως κατάλληλος για φώ λιασμα. ; Ά ς αρχίσουμε όμως τή ν εξέταση τω ν διαφόρων διαμερισμάτω ν μέ τή σειρά πού θά τά συναιτούμε βαδίζοντες από τήν αριστερή πλευρά. Μετά τούς σταλαγμίτες τού δαπέδου, οι όποιοι δεν παρουσιάζουν έν τοΰτοις τή στιλπνότητα καί ωραιότητα τω ν άλλων αποθέσεων τω ν χαμηλοτέρων διαμερισμάτω ν τω ν πλευρών, το μάτι μας έλκεται από χίς μεγάλες κολώνες πού βλέπουμε στο εσωτερικό, προ παντός άπ* αυτές πούναι στήν αρχή τής αριστερής πλευράς τού θαλάμου. Ο ί περισσότερες από τις κολώνες αυτές είναι κατάλευκες ή χρώματος κ ιτρ ι- νισμένου μαρμάρου, καί υψώνονται περήφανες ώς τήν οροφή γιά νά κόψουν, λές, τή μονοτονία τού χάους, ή γιά νά στηρίξουν το θόλο. Αυτή πού βλέπουμε στο κέντρο τού θαλάμου, κατάλευκη σάν λαξευμένη σέ πεντελικό μάρμαρο, έχει ύψος ώς 10 μ., περίμετρο στή βάση της 15 μ., καί 12 μ. κοντά στήν κορυφή. Ά λ λ η μιά, πού βλέπουμε μόλις πάρουμε τή στροφή προς τήν αριστερή πλευρά, έχει περίμετρο 18 μέτρα! Τ ρ ίτη συνέχεια, σάν τήν πρώτη τού κέντρου, κ ι άλλες διαφόρου μεγέθους σκόρπιες στο χώρο. Π οιος ξέρει, πόσες χιλιάδες χρόνια χρειάστηκαν γιά νά πάρουν ot κολώνες s αυτές τό σημερινό τους όγκο! Μερικές, Ιδίως οί πιο χοντρές, μοιάζουν μέ θεώρατους κορμούς Ιληώ ν, ροζιάρικους καί μέ ζωνάρια σέ πολλά σημεία, αλλά κατάλευκους σάν τή ζάχαρι. Τ ά υπόλοιπα τού θαλάμου αυτού θά τά δούμε, περιοδεΰοντες τά δια μ ερ ί σματα τού πετάλου. Π ρ ιν μπούμε όμως στα διαμερίσματα, Ιπειδή στή συντροφιά μας μπορεί νάχουμε καί κανένα πού θάθελε μερικές βασικές πληροφορίες γιά τήν α ρχιτεκτονική πού διέπει ^ό σχηματισμό τω ν διαφόρων μορφών πού θά δούμε, παραθέτουμε μερικά γενικά. ΔΥΟ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΩΝ ΜΟΡΦΩΝ ΚΑΠΟΤΕ προ χιλιάδων έτών, κόπηκε ό τόπος κάτω άπό τά πετρώματα τού λόφου Γορίτσα, καί σχηματίστηκε ένα χάσμα, Ό τόπος αύτός μπορεί νά Κόπηκε, γιατί ίσως σέ μεγαλύτερο βάθος άπό τή σπληλιά νά περνάς ύπόγειος ποταμός, ή νά βρίσκεται υπόγεια λίμνη,

m ίο σπήλαιό tbu ΐίεράματος 'Itoavvivtov E^TtA Τ ά τοιχώματα του χάσματος πού έμεινε δεν είχαν καμμιά διαφορά από τά συνηθισμένα πετρώματα καί κοιτάσματα πού βλέπουμε στήν επιφάνεια τής γης. Φαντασθήτε, πόσο άσχημο θά ήταν μέ την πρώτη γένεση του αυτό τό χάσμα... Ή Φύση, πού φτιάχνει κι* άσχημα πράγματα, μά πού τής αρέσουν τά ωραία πιο πολύ, καί διορθώ νει τ άσχημα, σκέφτηκε νά διορθώση κι* αυτό τό φρικτό κενό, και νά τό μεταβάλη μάλιστα σέ ανάκτορο. "Αρχισε λοιπόν κι* εδώ, δπως κάνει καί μέ τ άλλα σπήλαια, σάν πρωτομάστορας τη διαρρύθμιση στοών καί κιονο- σ τοιχιώ ν, τά μαρμάρινα επιχρίσματα, την επίπλωση, τά καλλιτεχνήματα, την άγαλ- ματοποιΐα. Κ ι άρχισε μέ κέφι καί υπομονή τη δουλειά. Κ α ί τί δουλειά!!... Μ έ τά ελάχιστα μόρια αλάτων πού περιέχουν οι σταγόνες πού πέφτουν σιγά καί* αραιά από τήν οροφή, σταγόνες, πού σχηματίζονται από λίγα νερά πού βυζαίνει προς τά βάθη ή γή, έχτισε πλουμιστό παλάτι! Ή σταγόνα λοιπόν, έφτιαξε αυτά τά καταπληκτικά πρά γμα τα!! Τ ί παράδειγμα υπομονής!.. Παράδειγμα γιά δλους μας, καί προ παντός γιά τούς μαθητάς καί σπουδαστάς... α ναγνώ στης. «Μ ά πώς ακριβώς ή σταγόνα χτίζει πα λά τια ;» ρωτάει ένα μικρός "Ο λο ι μας ξέρουμε, δτι τό νερό, περνώντας ανάμεσα από τά διαφόρου περιεκτικότητος στρώματα καί πετρώματα τής γής μαλακώνει καί διαλύει, ώ ρι- σμένη από τή μάζα τους, καί παρασύρει στο στράγγισμά του προς τό βάθος λεπτότατα μόρια τω ν συστατικώ ν αυτών. "Οταν λοιπόν τύχη άποστραγγιζόμενο νά φτάση ως τήν πετροόδη πού νά παρουσιάζη καί σχισμές στέγη καμμιάς σπηλιάς μαζεύεται σέ σταγόνες καί πέφτει. Κάθε σταγόνα, ώσπου νά σχηματιστή, καί πριν νά πέση στο κενό, άφίνει στήν πετρώδη Ιπιφάνεια τής στέγης τής σπηλιάς κάτι από τά συστατικά πού περιέχει. "Α ν τύχη νά έχη περάσει από στρώματα π.χ. άσβεστολιθικά, ή περιέχοντα δολομίτη ή γύψο κλπ. θά άφίση άσβεστολιθικές ή άλλες άντίστοιχεςούσίες, οί όποιες, υπό τις υγρασίας πού ειδικές συνθήκες θερμοκρασίας καί επικρατούν στή σπηλιά, προσκολλώνται καί άπολιθώνονται. Ή επομένη σταγόνα κατά τον ϊδ ιο τρόπο θά άφίση από τό δικό της περιεχόμενο, καί ούτω κα θ εξής, τά μόρια προστιθέμενα σχηματίζουν μικρές θηλές, οι όποιες σιγά σιγά μεγαλώνουνκαί επιμηκύνονται, καί σχηματίζονται οι σταλακτίτες, οί όποιοι έχουν τά χρώματα καί τή σ τιλπ νό τη τα τώ ν αλάτω ν πού άφθονοΰν πιο πολύ στά ύπερκείμενα στρώ ματα γής. * **Ας παρακολουθήσουμε τώρα τις σταγόνες στήν πτώση τους. Κάθε μιά άπ* αυτές, δταν πέση, καί πριν άπορροφηθή από τά στρώμματα τού δαπέδου, μουσκεύει τά πετρώματα πού βρίσκονται κάτω. Σ τ ο σημείο ακριβώς*πού πέφτει ή σταγόνα, καθώς καί πιο μακρυά, πού πέφτουν τά σταγονίδια από τή διάσπαση κάθε σταγόνας πούρχεται από ψηλά, μένει κάποια ύ/ρασία. "Ωσπου νά ρθή άλλη σταγόνα από πάνω, στεγνώνει ή πρώτη, τής οποίας ώρισμένα άλατα πού περιείχε έσφιξαν καί έγιναν ένα μέ τό πέτρωμα. Ή δεύτερη, τρίτη καί λοιπές σταγόνες πού θά πέσουν μέ τή σειρά τους, θά άφίσουν κατά τόν ίδιο τρόπο, δπως καί σιήν όροφή, τόίδιο καί στόσημείο πτώσεως τους, άλατα, τά όποια σιγά καί βαθμιαία

ΟΚΤΩ ΒΡΙΟ Σ Τό σπήλαιο τοδ ΙΙερ ά μ α το ς Ίω α ν ν ίν ω ν 593 όγκούνται καί ψηλώνουν, και φτιάχνουν τούς σταλαγμίτες. "Ο τα ν μεγαλώσουν οι στενόμακροι σταλακτιτες από πάνω, κα'ι σταλαγμίτες από κάτω, τότε έρχεται σ τιγμ ή πού κι* οί δυο αυτές μορφές ενώνονται καί σχηματίζουν κολώνα λεπτή στήν άρχή, ή οποία σιγά - σιγά, χοντραίνει καί παίρνει διάφορα σχήματα. Α ν τύχη νάναι πολλοί σταλακτιτες καί σταλαγμίτες στή γραμμή, για τί θάτυχε στήν οροφή τής σπηλιάς νά ύπάρχη μακρυά σχισμή, τότε οί σταλακτιτες κ ι οί σταλαγμίτες ενούνται μέ την πάροδο τού χρόνου μεταξύ τους, καί φτιάχνουν ολόκληρα φράγματα πού χωρίζουν τά δωμάτια, ή δημιουργούν άλλα περίεργα σχέδια. s'a v βρεθή κανένας σκελετός ζώου ή φυτού στή σπηλιά, τότε κι* αυτός θά καλυφθή από άλατα καί θά άπολιθωθή στο σχήμα του. Συμβαίνει δηλαδή κι* εδώ, άλλά μέ βραδύτατο ρυθμό, ο,τι περίπου καί με τό σχηματισμό τω ν παγοκρυστάλλων στο ύπαιθρο τό χειμώ να. Ο ί παγοκρύσταλλοι αυτοί σχηματίζονται καί επιμηκύνονται πολύ γρήγορα, ανάλογα μέ τήν εποχή δηλαδή, μέ τό άμεσο διαδοχικό πάγωμα τού νερού τού ρυακιού ή τής πηγής πού τρέχει, τώ ν σταγόνω ν πού στάζουν από τις στέγες κλπ. Τ ό περίεργο τώρα τών μορφών τώ ν αποθέσεων τώ ν σπηλαίω ν τό καταλαβαίνουμε καλύτερα, δταν παρατηρήσουμε τά ωραία σχέδια πού φτιάχνει τό λυω - μένο κηρι πού τρέχει προς τον κορμό αναμμένου σπαρματσέτσου. Ιδίας αρχιτεκτονικής μέ τήν τών σταλαγμιτώ ν, στο σχηματισμό καί τή μορφή πολλές φορές, είνα ι καί οί πέτρες πού «π ιά ν ο υ ν» τά νεφρά καί ή κύστη τού ανθρώπου, τού οποίου τά ούρα περιέχουν περισσότερα από τά φ υ σ ιο λογικά άλατα. Τ ά άλατα αυτά ε π ι κάθονται σιγά - σιγά στά τοιχώματα τώ ν ανωτέρω οργάνω ν τά π ιο πρόσφορά γιά τέτοιες προσκολλήσεις, ά π ολιθώ νονται καί μεγαλώνουν λίγο - λίγο, καί παίρνουν πότε σχήμα φασολιού, πότε κούμαρου ή μούρας, πότε καρυδιού ή καί μικρής πατάτας. * ί lit Μια άλλη πλούσια σέ σταλαγμιτικές και στα* λακτιτικές ώμορφιές πλευρά του σπηλαίου. Υ π ά ρ χει ή εξής διαφορά μεταξύ τών άποθέσείον τών σπηλαίων, καί τώ ν λίθ ω ν τών νεφρών. Φαντάζομαι, πώς δλοι θά τή βρήκαν κιόλας. 'Ό τ ι τούς μέν λίθους τώ ν νεφρώ ν τού ανθρώπου τούς καταπολεμούμε, για τί προξενούν πόνους, Αένω τούς σταλακτιτες πρέπει νά τούς προσέχουμε, γιά τούς λόγους πού άναφέραμε σ τήν αρχή. Α ς αρχίσουμε δμως τήν περιοδεία, γ ια τί άργήάαμε.

694 Τ 6 σ π ή λ α ιο τοδ Περάματος Ιω ά ν ν ιν ά ν Η Π Ε ΙΡ Ω Τ ΙΚ Η Ε Σ Τ ΙΑ «ΘΕΩΡΕΙΟ» «ΠΑΡΘΕΝΩΝΑΣ* ΗΚΑΛΥΤΕΡΗ κι* ή πιο φυσική διαδρομή, την όποια πρέπει νά άκολουθή δ έπισκέπτης, γ ιά νά δη τά π ιο άξιόλογα, μήν τύχη καί δεν τον πάρη ό χρόνος νά έπισκεφθή δλες τις (Αραιότητες, είνα ι ή έξ άριστερών, τήν όποια άκολουθώ καί στήν περιγραφή. Φυσικά χρειάζεται προσοχή στό πέρασμα, νά μήν πατάμε όπου κι* δπου, τόσο για νά μήν καταστρέφουμε μέ τά πόδια μας τις έπιφάνειες, δσο καί γ ια τί μπορεί νά γλιστρήσουμε. Ούτε π ρ έπ ει'νά άκουμπάμε στις μορφές, για τί θραύονται. Παρακάμπτουμε λοιπόν, μετά τήν είσοδο, τήν πρώτη άπό τό άριστερό μας χέρι ροζιάρικη σταλακτιτική κολώνα πουναι ενωμένη μέ τό άλλο τοίχωμα της πλευράς, κι* άπ* τό άριστερό ή τό δεξί πλευρό τής κολο>νας πού έχει περίμετρο 18 μ. άνεββίνουμε σ ένα διαμέρισμα υπόστεγο μέ άνόίμαλη επικλινή προς τό -θάλαμο βάση, τό σημειούμενο στό Σχέδιο μέ τό γράμμα (Θ ). Τ ό διαμέρισμα αυτό, διαστάσεων 4X6 μ. περίπου έχει χαμηλότερη άπό τόν κεντρικό θάλαμο στέγη, χωρίζεται δέ άπό αυτόν καθώς καί άπό τον Ιπόμενο άριστερα υπό χαρακτηριστικόν γράμμα ( Π ) μέ κολώνες μεγάλης διαμέτρου. *Όλα τά τοιχώ ματα του θαλάμου αύτοΰ είναι μεγαλοπρεπείς, άποκρυσταλλώσεις. Ή θέα άπό το κέντρο του προς τό άριστερό σκέλος του πετάλου του μεγάλου θαλάμου είνα ι έξοχη, ή ω ραιότερη γιά τή λήιίτη επιβλητικώ ν φω τογραφιώ ν. Σ τ ό κέντρο περίπου τού διαμερίσματος ένας σταλαγμίτης προσφέρεται γιά κάθισμα πάνω στό όποιο μπορεί νά άναπαυθή λίγο ό επισκέπτης, καί νά άπο θαυμάση καί τήν προς τά επόμενα διαμερίσματα μαγευτική σύνθεση μορφών. Γ ιά τούτο τό διαμέρισμα αυτό τό ονομάζουμε «Θεωρείο*. Όνομάζοντες καί παρομοιάζοντες καί τά υπόλοιπα τμήματα τού σπηλαίου καί τις διάφορες άποθέσεις μέ ονόματα ειλημμένα άπό τή ζο>ή καί τη φύση, εύκολυνόμεθα στή συνεννόηση. Σ τ ά νώτα τού «Θ ειορείου» τά τοιχώματα πού δεν είναι καί πολύ χοντρά, φέρουν σ* ένα σημείο άνοιγμα σχήματος φ εγγίτη μέ γρίλλιες, άπ δπου κατεβαίνουμε σ ένα διαμέρισμα τό οποίο παρουσιάζει άπότομη κλίση στέγης καί δαπέδου προς τή Β πλευρά, διαστάσεων 4X10 μ. περίπου, κι* άλλο ένα βαθύτερο, συνεχόμενο προς τό πρώτο. Τ Ι υψομετρική διαφορά τού δαπέδου τού «Θεο>ρείου» άπό τό τού τελευταίου διαμερίσματος στό όποιο κατεβηκαμε είναι περίπου 6 μ. Κ α ί τά δυο έν λόγω διαμερίσματα είναι καθαρό') τατα καί γεμάτα σταλακτίτες. 'Ό τ α ν βλέπη κανείς άπό αυτά ά'νθροιπο νά στέκη στό παράθυρο τού «Θεωρείου» κρατούντα μάλιστα άναμμένη θαμπάδα, νομίζει ότι βλέπει άγιο πού προβάλλει άνάμεσα άπό νεφέλες. Ά π ό τά όπισθεν τού «Θεο)ρείου> διαμερίσματα αυτά φεύγει στοά, ή οποία όδηγεΐ στήν έ'ξω ( Ν.Α.) πλευρά τού «ΙΙα ρ θ ενώ να». Τ ό δεύτερο οαραίο διαμέρισμα, ό «Παρθενώ νας» βρίσκεται σέ άρκετά χαμηλότερο έπίπεδο άπό τό «Θ εω ρ είο». *Η βάση του παρουσιάζει κλίση προς τή Ν.Α. πλευρά. Μ οιά ζει μέ υπόστεγο υποβασταζόμενο άπό πέντε γερούς στύλους, καί τά τοιχοίματα τώ ν νώτο>ν καί τής άριστερής του πλευράς. Ο ί περισσότεροι τώ ν στύλω ν του φ έρουν ραβδίόσεις, οί όποιες στή μία κολώνα, τή ν πιό λευκή, είναι

Ο Κ ΤΩ ΒΡΙΟ Σ Τό σπήλαιο τοΰ Π εράματος Ίω α ν ν ίν ω ν 595 κάθετες, παράλληλες καί λία ν χαρακτηριστικές. "Ο ταν παρατηρούμε από τή Ν οτία πλευρά του «Π αρθενώ να» τό «Θ εω ρείο», η από τή Ν.Α. πλευρά των διαμερισμάτων αυτών προς τήνκατεΰθυνση του μεγάλου θαλάμου, έχουμε τήν -ψευδαίσθηση, δτι βρισκόμαστε προ αρχαίων ναών πού ούτε σέ ερείπεια κεΐνται, ούτε καί σωστοί είναι. *Η θέα τού «Π αρθενώ να» τής σπηλιάς από τή Ν.Α. πλευρά του δίδει τήν έντύπωση τού Παρθενώ να τής Ά κρ ο π όλεω ς μέ σ πηλα ιολογική προσαρμογή. Τ ό συγκρότημα τών στυλών τού «Π α ρ θ ενώ να» είναι τό ωραιότερο τού σπηλαίου, έπειδή δίδει σύνολο καλαισθητικών αρχιτεκτονικών γραμμώ ν. Κ α ι τό διαμέρισμα τούτο ε ίνα ι από τά ωραιότερα γιά φωτογράφηση. ΣΤΟΑΙ - ΚΑΤΑΚΟΜΒΑΙ ΝΟΤΙΑΣ ΠΛΕΥΡΑΣ Σ Τ Η Ν Ο Τ ΙΑ πλευρά τού «Π α ρ θ ενώ να» σχηματίζεται μια μικρή στοά στήν οποία μόνο σκυφτός μπορεί ό έπισκέπτης νά προχωρήση. Σ το τέρμα τής στοάς άνοίγεται τρύπα προς τό βάθος, μέ απότομη σχεδόν κλίση, πού οδηγεί σέ σύστημα άλληλοσυνδεομένων μικρών κατακομβών. Ή στέγη τής στοάς ώς κα'ι τών κατα- ; κομβών στά περισσότερα σημεία είναι καταστόλιστες από σταλακτΐτες σω ληνοει- δεις, πού κρέμονται πυκνοί- πυκνοί και μοιάζουν μέ ανεστραμμένους αγρούς κατά- ξανθων σιταριών, ή σαν σκάρα κηροπλαστείου, γεμάτη κηριά πού παγώνουν. Τέτοιες στέγες βλέπουμε καί σ άλλα μικρά διαμερίσματα καί στοές τού σπηλαίου. Δεξιά τήζ στοάς ένα άνοιγμα κάθετο σαν πηγάδι, οδηγεί σ9 άλλο άλληλοσυνδεομένων κατακομβών σύστημα πού οδηγούν στο διαμέρισμα τής νοτιω τέ- j ρας πλευράς τού πετάλου τού θαλά- I μου, ευρισκόμενο 8 περίπου μέτρα χαμηλότερα από τό επίπεδο τού «Π α ρ θενώ να». *Η διάβαση από τις στοές αυτές σέ ώρισμένα στενά σημεία απαιτεί ευκινησία. Σ έ πολλά σημεία ό επισκέπτης παρίσταται ανάγκη νά δλισθαί- νη πάνω σέ σταλαγμιτικά καί άνάμεσα από καταπακτές. κοιτάσματα Τ ό μεγαλύτερο διαμέρισμα πού ; βρίσκεται στήν καμπή τού πετάλου το οποίο σχηματίζει ό μεγάλος θάλαμος, κάπως χιυριστό καί ανεξάρτητο από ί τά άλλα, φέρει ωραιότατες άποκρυ ί σταλλώσεις τόσο στήν οροφή, δσο καί : [ τό δάπεδο, τό οποίο παρουσιάζει σχε- τικές ανωμαλίες. Ο ί διαστάσεις τού! διαμερίσματος είναι 20X10 περίπου μ. Χαρακτηριστικοί ραδδιοτοΐ σταλαγμίτες στα τοιχώματα τής καμπής το0 «πετάλου» του Α' μεγάλου Θαλάμου

596 To σ πήλαιο του Π εράματος Ίω χ ν ν ίν ω ν Η Π Ε ΙΡ Ω Τ ΙΚ Η Ε Σ Τ ΙΑ τό δέ ύψος τής οροφής 3 μ. κατ' άνώτατο δριο. Π ά νω στις πέτρες τής βάσεως έχουν σχηματισθή ωραιότατοι σπογγόμορφοι σκιεροί κρύσταλλοι, ένφ τή βάση τού θολού συνδέουν μέ τό δάπεδο ολόγυρα στην περιφέρεια, ώραιότατοι σταλακτιτες. Σ τ ο βάθος δεξιμ μια τρύπα, δυσκολοπέραστη οδηγεί φαίνεται σ άλλο διαμέρισμα. Έ ξερ χό μ ενο ι από τό διαμέρισμα αυτό προς τό διακριτικό Υ ι, από μικρά διαμερίσματα και στοές γεμάτες σταλακτιτες, στην περνάμε έξοδο δέ ακριβώς προς τό μεγάλο θάλαμο ένα ομοίω μα κεφαλής κροκοδείλου ξεμυτάει μπροστά μας. Ή διαδρομή την οποία ακολουθήσαμε ώς εδώ, είναι για τούς φέροντας είδική στολή για σπηλαιολογικές έρευνες, ή τουλάχιστον παλαιά ρούχα για νά έρπουν στα στενά περάσματα. Γιά δ σ ο υ ς δέν άρέσκονται σέ τέτοιες...επιχειρήσεις, ή δέν φέρουν ειδική στολή, είνα ι εύκολη ή διαδρομή κα τ ευθείαν σχεδόν από τον «Π α ρθενώ να» προς τό Υ ι Ή διάβαση αυτή παρουσιάζει κατωφέρεια, γ ια τί τό επίπεδο τού τέρματος, τού αριστερού σκέλους τού πετάλου βρίσκεται δέκα περίπου μέτρα χαμηλότερα από τό.τμ ή μ α τού θαλάμου πού βρίσκεται μπρος στήν είσοδο. "Ο λα τα τοιχώματα των διαμερισμάτων τά όποια άφίνουμε αριστερά, μέχρι τό Υ ι, αποτελούνται από ωραιότατα σχέδια σταλαγμιτών καί σταλακτιτών. Δεξιά, δσο προχωρούμε πυκνώνουν οι σταλαγμίτες, καί σχηματίζουν σχεδόν δάσος. "Αλλοι απ αυτούς έχουν μεγάλο ύψος (2 μ., 3 μ.), κι άλλοι μικρότερο, καί σχηματίζουν ομοιώματα ζώ ω ν, φυτών καί πλείστω ν άλλων αντικειμένων. «Μ Ο Υ Σ Ε Ι Ο» Γ Υ Ρ Ω Α Π Ο Τ Ο Σ Η Μ Ε Ι Ο Υ ι καί προς τό βάθος, δυτικές ιδίως πλευρές, α ρχίζουν άλλα θαυμαστά καλλιτεχνήματα καί κομψοτεχνήματα. Θά μπορούσαμε νά ονομάσουμε τήν περιφέρεια αυτή «Γ ε ν ικ ό Μ ουσείο», γιατί εκεί θά δούμε αναπαραστάσεις δλων τών ζώων καί φυτών, καί ομοιώματα αγαλμάτων διαφόρων τύπω ν καί εκφράσεων. Κάθε κρύσταλλος, κάθε απόθεση, εννοεί νά άντιγράψη καί νά ζωντανέψη κάτι από τή ζωή στήν επιφάνεια τής γής. Μ ια κολώνα κατάλευκη, περιμέτρου 12 περίπου μέτρων, από τή μιά της πλευρά μοιάζει μέ μήκυτα κατσαρό, από τήν άλλη μέ έκραγεΐσα ατομική βόμβα. "Ένας σταλακτίτης από τή μιά πλευρά ομοιάζει μέ 20 δκ. περίπου χταπόδι κρεμασμένο από τό λαιμό* τ<'σο δέ μοιάζει καί στο χρώμα μέ φυσικό χταπόδι, ώστε - από λίγο μακουά είναι αδύνατο νά πιστέψη κανείς, δτι πρόκειται περί σταλακτίτου. Α π ό τις άλλες πλευρές τό «χτα π ό δ ι», όπως κγ δλες σχεδόν οί μορφές τού. σπηλα ίου αλλάζει τελείως σχήμα. ΙΙο λεμ ισ τα ί, τοξόται, γλώσσες μεγαθηρίων πού κρέμονται από τήν οροφή ώς κοντά στο δάπεδο, γέροι ξαπλωμένοι, κράνη, κηροπήγια, κουκουνάρες, φιάλες, αμφορείς, κεφάλια άλογων, βόμβες στή γραμμή, αλάτι σέ μικρούς σωρούς καί σέ στρώ ματα κάτω από ξεπεταμένα από τό δάπεδο γείσα, χοντρές λαμπάδες κρεμασμένες γραμμωτά ή μιά κοντά στήν άλλη πού φτάνουν από τήν οροφή ώς τή βάση καί σ χη μ α τίζο υν τοιχώ ματα ολόκληρα, δαντελλωτά φορέματα, κολώνες κατάλευκες -r Π &

'* t η I *; V I, I. κ «V λ Κ c; ; ' f:; Κοντά στη λεκάνη V,, μια από τις μεγαλύτερες και θαυμαστώ τερες χόλωνες του Σπηλαίου, περιμέτρου ώς 12 μ., περιβαλλομένη από ωραιότατο διάκοσμο σταλαγμιτών χα ί σταλαχτιχών. ' t -

V, λ ^?. τ.; >; - ~ - ί _.λ h y f. *,, - ' i ϊ φ \ ' ' '. > ' $ -? * V.' >; ν Λ *.: ; 7 - '. ', '.. Λ - r t.. y >- - Μ \ r -. :, ί 7> 4 * ί ί *.-. ',i.'.:'... f -. t r / - > r - *. -ί - Λ / 5 ν ^. -* -*,/ ιμ, - * t - ' ^ ' * *% * &: Κ%, *, ' - X *,r ν' * <I ** V _^ ^ *! >*$*&* r ' * ' ': V' V #*. %' *» ' : :?«Λ,,>. :.' ν 4 - v* * -4 - ' ι 7 ' ' " U.., ν»τ*. '. ;./, <,ι j.r >. -*/ Λν ν '. Α ν-*?» '* * - *?Λ i r f j?..- - ; * ;έ V:^0 '*Lv α1. ':":'. -. 4 - ' ; ^,; /-.-Αν

ι ΟΚΤΏ ΒΡΙΟ Σ Τό σ πήλαιο τοδ Π βράματος Ίω α ν ν ίν ω ν 697 από τή μια πλευρά, σοκολατιές άπό τήν άλλη, ουρές αλόγων πού ξεφυτρώνουν από τή στέγη, σωροί άπό κώκ καί διάφορα άλλα είδη ζαχαροπλαστικής, σχέδια πολικών τόπε ίων, δλα διαδέχονται τό ένα το άλλο σέ μια ατέλειωτη ποικιλία. Ό κάθε Επισκέπτης θά βρή οπωσδήποτε να παρατηρήση καί κάτι τό δικό το υ ΕΠΙΤΕΛΙΚΑ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑΤΑ ΚΑΣΤΡΑ» ΜΕ Τ Α Χ Α Ρ Α Κ Τ Η Ρ Ι Σ Τ Ι Κ Α γράμματα (Ξ ), επισημαίνουμε στο σχέδιο διαμερίσματα, των όποιων τό δάπεδο ομοιάζει μέ ανάγλυφους Επιτελικούς χάρτες. Π ίσ ω άπό τό Υ 2 καί μέχρι τό Υ* περίπου δλα τα διαμερίσματα, συνδεόμενα μεταξύ τους, έχουν χαμηλό επιστέγασμα άπό πυκνότατες σταλακτιτικές μορφές. Τ ό ύψος των επιστεγασμάτων κυμαίνεται άπό 1 2 μ. κατά μέσον δρο. Τ α δάπεδα των διαμερισμάτων αυτών είναι ώς επ ί τό πλεΐστον ομαλά καί κατακάθαρα. Ε λά χισ τες μορφές τής περιοχής παίρνουν κιτρινωπές ή άλλες άποχρώσεις. Κυριαρχεί τό λευκό. Έ δ ώ είμαστε χωμένοι στις άποκρυσταλλώσεις. Τ ό καταπληκτικότερο πού παρατηρούμε στα διαμερίσματα τής περιοχής αυτής ε ίνα ι ο ΐ μικρογραφίες φρουριακών οχυρώσεων, οι όποιες έχουν σχημα τισθή στο δάπεδο. Δαντελλόμορφες μινιατούρες κάστρων μέ επάλξεις, μέ λεπτομέρειες πού δεν μπορεί νά άποδώση τό άνθρώπινο χέρι. 'Ομόκεντρα διαζώματα τειχώ ν, ύψους ώς 10 ή 20 εκατοστών τό πολύ. Σ ιν ικ ά τείχη δεκάδων μέτρων μήκους, μέ π τυ χώσεις φυσικότατες, δίδουν τήν εντύπωση, δτι τά διαμερίσματα αυτά είναι αίθουσες Ε π ιτε λ ε ίω ν στις οποίες μελετάται ή τέχνη τώ ν οχυρώσεων. Μικρότερης κτάσεως «κάστρα» συναντούμε καί στα διαμερίσματα πού βρίσκονται στο τέρμα τού σκέλους τού πετάλου. Στά διαμερίσματα αυτά, δπως καί σ δλα τά χαμηλά τής σπηλιάς, τά οποία επισημαίνουμε μέ τά γράμματα (Δ) τά παχειά, σκληρά καί άπαστράπτοντα τοιχώματα αντανακλούν τό φωτισμό τών κ η ρ ιώ νή φακών καί σπινθηρίζουν σαν τά άδαμαντοκόλλητα άμφια τών αρχιερέων, ιδίω ς δταν μετακινούμε τό φώς. Ή κυκλοφορία στά διαμερίσματα καί τούς διαδρόμους αυτούς πρέπει νά γίνεται μέ σκυφτό κορμί, σέ πολλά δέ σημεία καί «μ έ τά τέσσαρα». Σ έ πολλά σημεία, γιά νά δούμε καλύτερα ιίς στέγες, πρέπει νά ξαπλώσουμε ανάσκελα. Ά π ό πάνω μας τότε δεν θά βλέπουμε τίποτε άλλο παρά τεράστια σταφύλια κρεμασμένα, στριμωγμένα τό ένα κοντά στο άλλο, κεφάλια καί ουρές διαφόρων ζώ ω ν και γενικά σταλακτΐτες πού άναπαριστούν τό φυτικό καί ζω ικό βασίλειο μέ κατάλευκη ύλη. Ούτε μιά πιθαμή γυμνού βράχου. Λ Ε Κ Α Ν Ε Σ Σ5 Ο Λ Ο τό χώρο τής σπηλιάς, ανάλογα μέ τήν εποχή, συναντούμε καί λεκάνες γεμάτες μέ νερό. Δ ^ ρ ίν ο τ μ6 επίσης άλλες άδειανές, μέ λίγη υγρασία, οί όποιες φαίνεται δτι γεμίζουν τό χειμώνα. Τ ό καλοκαίρι κρατούνε νερό πέντε άπ9 αυτές.

t 698 To σ π ή λ α ιο τοδ Π εράματος ItocwvCvtov Η Π Ε ΙΡ Ω Τ ΙΚ Η Ε Σ Τ ΙΑ Ή Υ, έχει στενόμακρο άκανόνιστο σχήμα, διαστάσεων 1.80X0,70 μ. περίπου, βάθους 0,50 μ., πάντοτε γεμάτη. Τ ό νερό της φαίνεται μαύρο, από τήν κοπριά νυχτερίδων πού βρίσκεται στο βάθος, και άναδίδει ελαφρή οσμή θείου. Τ ά τοιχώματά της από τή μια πλευρά είναι σπογγόμορφα. Ο ί υπόλοιπες λεκάνες πού βρίσκονται στά χαμηλά διαμερίσματα, έχουν δλες νερό κατακάθαρο, πόσιμο. O t Υ 2 καί Y s είναι οί πιο μεγάλες από τις υπόλοιπες, μήκους 0,80 μ. περίπου, καί βάθους 0,20. Έ κ τ ο ς τής πρώτης, δλες οί άλλες λεκάνες έχουν τοιχώματα κατάλευκα καί καθαρώτατα. Τ ά τοιχώματα τής Υ 2 μοιάζουν νάναι από χοντρό κατακάθαρο αλάτι. ΤΟ «ΜΥΣΤΙΚΟ ΚΑΜΠΑΝΑΡΙΟ» ΓΙ Α Ν Α Π Ε Ρ Α Σ Ο Υ Μ Ε από τό αριστερό στο δεξί σκέλος του πετάλου του μεγάλου θαλάμου καί νά πετύχουμε τή διάβαση Βχ, όπου τό «μ υσ τικό Καμπανα ριό» πρέπει νά προχωρήσουμε από τό Υ ι σχεδόν κατ9 ευθείαν προς τό Βχ κατά μήκος καί δεξιςί δηλαδή από τις μεγάλες κολώνες πού ορθώνονται στον τομέα αυτό* Ά ν πέσουμε αριστερά, σε χαμηλότερες διαβάσεις, μπορεί νά μπερδευτούμε καί νά βρεθούμε στο β' θάλαμο, ή νά περάσουμε από τή διάβαση Β 2 πού βρίσκεται σέ χαμηλότερο επίπεδο καί είνα ι δυσκολοοτερη καί απότομη. Μετά τά μισά τής διαβά- σεως Β ι, ανεβαίνουμε προς τά avco ανάμεσα από βραχώδη στοά. Ή σκεπή τής στοάς σ ένα σημείο φέρει χαρακτηριστικά έγχελειοειδή απολιθώματα. Λ ίγ ο δεξιαπερα, προχοορώντας, συναντάμε σέ μιάν άλλη στοά πού οδηγεί κατ9 ευθείαν στο δεξί σκέλος τού Α ' Θαλάμου μερικές γλώσσες σταλακτιτικές πού κρέμονται από τή λοξή οροφή, ή μιά ενός μέτρου μήκους καί πλάτους 0,25 μ. περίπου, οί άλλες μικρότερες. 'Ό τ α ν χτυπιούντα ι οί γλώσσες αυτές μέ τό κοκκαλάκι τού δακτύλου, αποδίδουν άρμονικούς ήχους κωδοονων πολύ χαρακτηριστικοι'ς. Έ δ ώ είνα ι τό... «Κ ω δω νοστά σ ιο» τής πολιτείας. ΤΟ ΔΕΞΙ ΣΚΕΛΟΣ ΤΟΥ ΠΕΤΑΛΟΥ ΒΓ Α Ι Ν Ο Ν Τ Α Σ από τή στοά αυτή θά βρεθούμε στό τέρμα μιας σταλαγμιτγ κής δενδροστοιχίας, πού αρχίζει από τή μεγάλη κολώνα τού κέντρου τού Α ' Θαλάμου. Κυπα ρισσάκια, κολωνίτσες, ελατάκια χιονισμένα, κ ΐ ένας θάμνος (σταλαγμίτης απολίθωμα) μέ περίεργα πλατειά φύλλα φυτών τού βυθού τής θάλασσα ς» ' άπό τά αριστουργήματα τής σπηλιάς, χάνεται σέ μιά λασπώδη περιοχή αυτού τού θαλάμου. Π α ρόμοιες σταλαγμιτικές αποθέσεις, πού καλύπτουν ελαφρά τά πετρώματα, συναντάμε σ 9 δλο σχεδόν τό μήκος τής δαιδαλώδους με αναβάσεις καί καταβάσεις διαδρομής άπό τή διάβαση Β 2 ώς τό Β ' θάλαμο, επίσης άπό τό Β ' θάλαμο ώς τις «Συμπλη γά δ ες». Α π ό τό δεξί σκέλος τού A ' θαλάμου έχουμε νά θαυμάσουμε 8 περίπου διαμερίσμα τα τού βάθους, ίσης ώραιότητος μέ τις άλλες ώμορφιές πού συναντή-

ΟΚΤΩ ΒΡΙΟ Σ T 6 σπήλαιο τοδ Π εράματος Ίω α ν ν ίν ω ν 699 σαμε ώς τώρα. Μεταξύ τω ν διαμερισμάτων αυτών και τού κυρίως θαλάμου υψώνονται μεγάλες χόλωνες, πού κονταίνουν, δσο προχωρούμε προς τά διαμερίσματα. Κ α ι των διαμερισμάτων αυτών ή στέγη είνα ι, όπως παντού, χαμηλή, δ σταλακτιτικός πλούτος άφθονος, καί οί κολωνίτσες πού συνδέουν τήν οροφή μέ τό δάπεδο ωραιότατες. Κάθε διαμέρισμα, είνα ι κ ι ένα α ληθινό ξωτικό το π εΐο. Σ έ μια διά βαση τώ ν τελευταίων στο βάθος διαμερισμάτων ένας μικρός σταλαγμίτης σχηματ ίζε ι στήν κορφή του κανονικώτατο σταυρό. Τ ά τοιχώματα τής ανατολικής πλευράς τού μεγάλου θαλάμου, δηλ. από τής εισόδου τού σπηλαίου μέχρι τά πρώτα διαμερίσματα τού δεξιού σκέλους τού πετάλου, είναι μεγάλοπρεπέστατα. Σ έ πολλά σημεία ομοιάζουν μέ θεώρατα αποκρυσταλλωμένα σεντόνια πού κρέμονται από τήν οροφή ώς τό δάπεδο, μέ τις φυσικές πτυχώσεις τους, ή μέ εξωτερική πλευρά κάστρου λαξευμένου πάνω σέ ελεφαντόδοντο. Μ ια στοά διαμέρισμα μέ ψηλή οροφή, στενόμακρη, πού σχηματίζεται στήν πλευρά αυτή κατά μήκος τού διαδρόμου, οδηγεί σ αυτόν μ* ενα σχετικώζ ευρύχωρο πέρασμα. Ο Β' ΘΑΛΑΜΟΣ ΚΑ Ι ΤΑ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑΤΑ Τ Ο Ϊ Iί?!*& ϊ ΓΓ Α Υ Τ Ο Ν μερικά είπαμε στο περί διαστάσεων κεφάλαιο. Τ ά διαμερίσματα τού Β ' Θαλάμου έχουν τήν ίδ ια επίσης άξια από άπόψεως σταλακτιτικού πλούτου καί αποθέσεων, τήν οποία έχουν καί ό'λα τα άλλα διαμερίσματα τού σπηλαίου. Τ ό ανατολικό τοίχω μα τού Β" θαλάμου είνα ι ψηλό καί γυμνό από αποθέσεις, όπως καί μεγάλο μέρος τής οροφής. Ανάμεσα από τά τοιχώματα πού χωρίζουν τά διαμερίσματα τής δυτικής πλευράς τρεις διάφορες στοές αναχωρούν από τό θάλαμο καί ξαναφέρουν σ αυτόν από άλλα σημεία. Τ ά διαμερίσματα τής Β.Α. πλευράς είναι μικρότερα καί λία ν δυσπρόσιτα, λυγφ τώ ν στενώ ν διαβάσεων ο ί όποιες τά συνδέουν. Τ ά διαμερίσματα αυτά βρίσκονται ψηλότερα από τή βάση τού Β ' θαλάμου περίπου δ μ. Η επιστροφή από τό Β ' Θάλαμο στο αριστερό σκέλος τού πετάλου τού Α ' Θαλάμου γίνεται από δύο διάφορες στοές, εκ τώ ν οποίω ν ή μιά, ή πιο δεξιά, δύσκολη. Π ιο εύκολη, ή αριστερή όπως βγαίνουμε. Δεξιώτερα άπό τις στοές αυτές τής εξόδου είναι μιά άλλη αδιέξοδος, ή οποία οδηγεί πάνω σ ένα στενόμακρο λοφίσκο κοίτασμα σταλαγμιτικής ύλης. Αριστερά καί δεξιά τής κορυφογραμμής τού κοιτάσματος αυτού σχηματίζεται είδος κιονοστοιχιών, ά\άμεσα στις όποιες περνάει δρόμος πού μοιάζει νάναι τεχνητός. Τ ό μήκος τού δρόμου καί τών κιο νο σ το ιχιώ ν πλησ ιά ζει τά 5 μ. "Ολα τά συνεχόμενα διαμερίσματα τού Β ' Θαλάμου καθώς κι* αυτά πού βρίσκονται μεταξύ τών διακριτικών Κ 3 καί Υ 4 είναι άπό τά ωραιότερα καί γραφικώτερα τού σπηλαίου, τόσο γιά τό σταλακτιτικό τους πλούτο, δσο καί γιά τά ωραία δάπεδα καί τά σκληρά καί άπαστράπτοντα τοιχώ ματα.

600 Τό σ π ή λαιο τοΰ Π εράματος Γωαννίνων Η Π Ε ΙΡ Ω Τ ΙΚ Η Ε Σ Τ ΙΑ ΟΙ «ΣΪΜΠΛΗΓΑΛΕΣ» πρ Ο Χ Ω Ρ Ο Υ Ν Τ Ε Σ προς τό γράμμα ( Σ ) του σχεδίου πρωία μέ ανάβαση, κάτω από χαμηλές στέγες, κ ι υστέρα μέ κατάβαση, βρισκόμαστε σέ μια βραχώδη σ χισ μ ή κάθετη, πού δίνει τήν εντύπωση συμπληγάδων. Ο ι παρειές τής σχισμής αυτής είναι γυαλιστερές άπό τις άποθέσεις, καί παρουσιάζουν ελαφρές αχωμαλίες τόσες, ώστε νά μπορή κανείς να προχωρήση αρκετά προς τό τέρμα. Τ ό μήκος τής σχισμής φθάνει περίπου τά 10 μέτρα, τό δέ ύψος από του σημείου στο όποιο φαίνεται δ τι κλείει τό κενό κάτω, ως πάνω ψηλά, 7 μ. περίπου, Τ ό πλάτος τής σχισμής σ τη ν αρχή φ θάνει τό ένα μέτρο. Γ Ε Ν Ι Κ Α ΗΥ Γ Ρ Α Σ Ι Α τού σπηλαίου είνα ι έντονη. Μετά από πολύωρη παραμονή εντός αυτού τό σώμα γίνετα ι βαρύ, καί τά μέλη άτονούν. Τ ό σπήλαιο δέν προσφέρεται για διατήρηση ειδών γαλακτοκομικής κλπ. λόγω κατασκευής του άφ ενός και έλλείψεως ελευθέρου από αποθέσεις χώρου άφ* ετέρου. Γ ιά δλους τούς ανωτέρω λόγους, δέν ένδείκνυται καί ή εντός αυτού στέγαση διαφόρων 'Υ π η ρ ε σ ιώ ν σέ περίπτω ση πολέμου. Τ ό σπήλαιο τού Περάματος είναι καθαρώς τουριστικό, καί τά εκτελεσθη- σόμενα έργα άξιοποιήσεώ ς του πρέπει νά άποβλέψουν στή διαφύλαξη τώ ν θησαυρών του και τήν από το υ ρ ισ τική ς πλ,ευράς εκμετάλλευσή του. ΘΡΥΛΟΙ ΚΑΙ ΑΛΗΘΕΙΕΣ ΠΟΥ ΑΝΑΦΕΡΟΝΤΑΙ ΣΤΟ ΣΠΗΛΑΙΟ ΣΕ Κ Α Θ Ε τόπο, υπάρχει κι* ένας θρύλος γιά κάποια σπηλιά, πού ποτέ δέν άνταποκρίνεται σ τή ν πραγματικότητα. Ο ί θρύλοι είναι ιδίως άχαλίνθ)τοι, εκεί δπου δέν χρησιμοποιήθηκαν ποτέ τεχνικά μέσα έξερευνήσεως. Ε π ίσ η ς, δπου δόθηκε νύξη ύπάρξεως σπηλαίων, άλλα δέν είδε τό μάτι, ή δέν μπόρεσε νά προχωρήση τό άνθριόπινο σώμα.όσο βαθειά επιθυμούσε τό πνεύμα, έρχεται ή φαντασία ή οποία, μέ τή διεισδυτική της ικανότητα και τή... διαβρωτικώτερή της δύναμη χώνεται ανεμπόδιστα στα βάθη κα'ι διανοίγει... πρόσθετα παραμυθένια παλάτια. Ό σ ο γιά τό σπήλαιο τού Περάματος, διεδόθη τελευταία, δτι τούτο έξερευνήθηκε από πολλούς, καί από τον υποφαινόμενο, μέχρι βάθους 1500 μ.!! Ο ι διαδόσεις αυτές έχουν τή ρίζα τους σέ κομπασμούς ευφάνταστων π α ι-. δ ιώ ν τά όποια, μή δυνάμενα, ώς συνήθως, νά εκτιμήσουν καί τις αποστάσεις, λένε στούς ξένους, άλλα καί στούς ντόπιους πού τυχαίνει νά μήν ξέρουν, δτι τά περισσότερα άπό αυτά προχοόρησαν σέ βάθος άνυπολόγιστο καί έπέστρεψαν σέ...

0 Κ Τ Ω Β Ρ Ι0 2 To σπήλαιο του Ιίερ ά μ α το ς Ίω α ν ν ίν ω ν C01 12 λεπτά, άλλα ότι μπήκαν από τό στόμιο, καί βγήκαν από την... πίσω πλευρά τού λόφου «Γορίτσα *» κ. ο. κ. Φαντάζομαι τί θά λεχθή, άν τύχη καί άρχίση ή εξερεύνηση ωρισμένων οπών πού υπάρχουν στις πλαγιές τού Μιτσώιελιού, καί οί όποιες δεν αποκλείεται νά οδηγούν σέ βάραθρα, πολύ μεγάλα σπήλαια, ή υπόγειους ποταμούς καί λίμνες που πιθανόν νά σχηματίζωνται από τά νερά τής Π ίνδου τομέως Ζαγορίου και τα όποια βαδίζοντα ύπογείως τού Μ ιτσικελιού μπορεί νά κατευθύνωνται προς τον Καλαμά ή τις πηγές τού Λούρου. ΛΙΓΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΔΙΕΘΝΗ ΣΠΗΛΑΙΟΛΟΓΙΚΗ Κ ΙΝ Η ΣΗ Σ Τ Ο Ε Ξ Ω Τ Ε Ρ ΙΚ Ο τό σπόρ τής σπηλαιολογίας ε Τ α ι ευρύτατα διαδεδομένο, γγαύτό καί κάθε τόσο οί ερασιτέχναι σπηλαιολόγοι, χορτασμένοι από άναβά σεις βουνών, χιονοδρομίες, κυνήγια καί άλλες παρεμφερείς ψυχαγωγίες, πού λαβαίνουν χώρα στήν επιφάνεια τής γής καί στις όποιες καταφεύγουν γιά νά χα ί- ρωνται τά διαλείμματα τής δουλειάς τους, τρέπονται καί προς τά βάθη καί τά μυστήρια πού παρουσιάζει τό υπέδαφος, καί φέρουν εις φώς ευρήματα κ α ί σ το ι χεία πολύτιμα γιά τή μελέτη τώ ν διαφόρων επιστημώ ν καί τή διάνθιση τής ζωής. *Όλοι μας ξέρουμε από την 'Ιστο ρ ία, δτι πολύτιμα στοιχεία πρόσφεραν στήν Ανθρω πολογία καί την ιστορία τού πολιτισμού τά ευρήματα τών σπηλαίων τού Κρομανιόν (Γα λλία ), τού Νεάντερταλ (Γερμανία) καί άλλων, δπου έζησεν ό προϊστορικός άνθρωπος. Ή μεγαλύτερη σ πηλαιολογική κίνηση τελευταία καί παλαιότερα σημειώ θηκε πρώτα στή Γαλλία έπειτα στήν Ιτ α λ ία, Γιουγκοσλαβία κλπ. γρ αυτό καί στις χώρες αυτές έχουν άνακαλυφθή καί έχουν έξερευνηθή μέχρι σήμερα σπήλαια καί βάραθρα τά όποια βρίσκονται σέ κάθετο βάθος άνω τώ ν 500 καί 700 μ., επίσης στοές καί υπόγειοι ποταμοί μήκους πολλώ ν χιλιομέτρω ν. Σπ ο υ δ α ία καρστικά φ α ι νόμενα παρουσιάζει τό υπέδαφος τών Πυρηναίω ν, δπου καί τό σπήλαιο τού 'Α γίο υ Μαρτίνου, βάθους άνω τών 500 μέτρων (σχεδόν καθέτως), μέ πολλούς θαλάμους καί υπόγειο ποταμό στο βάθος, άνακαλυφθέν τό 1950 από ένα ώ ρολογοποιό Γά λλο. Σ το σπήλαιο αυτό βρήκε τό θάνατο στις 13 παρελθόντος Αύγούστου ό περίφημος Γάλλος σπηλαιολόγος Μάρκελλος Λούμπαν (M arcel L,oubens) από πτώση λόγφ αποκοπής τής αγκύλης τού συρματόσχοινου, πού γάντζω νε στήν εξάρτησή του κατά τήν ανέλκυσή του. Ή άποστολή, ή οποία μελετούσε επ ί πολλές μέρες * *Από τήν αντίθετη Β.Δ. πλευρά τού λόφου «Γορίτσα» ό ΰποφαινόμενος έξερεύνησα καί δεύτερο σπήλαιο, μικρότερο, στενόμακρο, βάθους 70 μ. περίπου, μικρής αξίας από άπόψεως περιεκτικότητος σταλακτιτών. Τό σπήλαιο αυτό οί κάτοικοι του Περάματος, καί προ παντός τά παιδιά τού χωριού πίστευαν, δτι άποτελεϊ τή συνέχεια καί τήν έξοδο τού μεγάλου σπηλαίου, αλλά δπως διεπίστωσα, τής στενόμακρης αυτής στοάς τό βάθος, καθώς καί οί πλευρές, καταλήγουν σέ χωμάτινα τοιχώματα, μή δίδονται ύπόνοιαι, δτι πίσω άπό αυτά συνεχίζονται άλλοι θάλαμοι, ή έστω καί μικρά διαμερίσματος

^62 ΐό τόδ ϋβράματος *ίωαννίνών &1ΪΕΐ1?βΤίΚΗ Ε Σ Τ ΙΑ to σπήλαιο αυτό, δεν κατώρθωσε νά τον άνασύρη ζώντα από τό βάθος των 370 μ. δπου είχε καταπέσει. Σ τη ν περιοχή του T a r n, σέ μια νεοανακαλυφθεΐσα σπηλιά, πού την ώ νό- μασαν M a g d e le in e, βρέθηκαν τοιχογραφίες χρονολογούμενες από τα 23.000 χρόνια προ Χ ρ ισ το ύ. Ταυτόχρονα (δηλαδή τό περασμένο καλοκαίρι), άλλη ομάδα στο D e n t de C ro lle s μπήκε από μια τρύπα σε μια σπηλιά, καί μετά από 24 ώρες βγήκε από άλλη σπηλιά, αφού διήνυσε σέ υψομετρική διαφορά 650 μέτρων, υπόγειες στοές 4000 μ. μήκους. Ή νεαρή σπηλαιολόγος N e ilz από τή Ν ίκαια κατέκτησε τό παγκόσμιο ρεκόρ καταβάσεως γυναικός σέ μιά σπηλιά, σέ βάθος 400 μ. στο όποιο έφτασε αφού διήνυσε μέ τήν ομάδα της ωραία στοά υπογείου ποταμού μήκους 3.500 μ. (Τ ις πληροφορίες αυτές γιά τήν τελευταία σπηλαιολογική κίνηση τής Γ α λ λίας σταχυολόγησα από τό Δελτίο τού Σεπτεμβρίου Ό κτω βρίου τού Ε λ λ η νικ ο ύ Ο ρειβατικού Συνδέσμου Α θ η ν ώ ν και τις παραθέτω γιά σύγκριση.) Ή Σ π η λ α ιο λ ο γ ία άρχισε νά διαμορφώνεται σέ επιστήμη μέ ειδικό α ντικείμενο από τον παρελθόντα αιώνα από Γάλλους κυρίως σπηλαιολόγους, όπως ο Ε.Α. M a rte l 1888. Ή Σπ ηλα ιο λογία εξυπηρετεί, μέ τά στοιχεία πού προσφέρουν τόσον οί είδικο'ι όσο και οί έρασιτέχναι τού είδους, οί ρηξικέλευθοι αυτοί κατάσκοποι τών σπλά χνω ν τής γής καί πολλές άλλες επιστήμες, όπως τή Γε ω λο γία, Π α λα ιοντολο γία, Ο ρυκτολογία, Υ δ ρ ο λ ο γ ία, Μ ετεωρολογία, Βιολογία, Τουρισμό, Φυσική Α γ ω γ ή κ. ά. ΣΠΗΛΑΙΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΑΠ Ο Α Δ Υ Ν Α Μ Ι Α στήν ειδικότητά μου, θά έπεκταθώ λίγο στήν τελευταία τούτη περίπτωση σχέσεως τής Σπηλαιολογίας μέ τή Φυσική Α γω γή. *Η Φ υσική Α γ ω γ ή εξυπηρετείται μέ κάθε μέσο, τό όποιο παρέχει στο άτομο ψ υχικά ή οργανικά κίνητρ α γιά δράση μέσα στο φυσικό βασίλειο. Γ ιά τις σπηλαιολογικές έρευνες ειδικά χρειάζονται ισχυρότατες παρορμή- σεις, οί όποιες νά τραβήξουν τό άτομο στούς σκοτεινούς καί μυστηριώδεις κόλπους τής γής, επίσης χρειάζονται γεροί οργα νισμοί, προητοιμασμένοι δέ από άλλες δράσεις, καθώς καί αδάμαστη θέληση καί υπομονή, απαραίτητα γιά τήν ψηλάφηση τού σκοταδιού. Χρειάζονται δηλαδή προσόντα, αλλά καί καλλιεργούνται έντονώτατα τά προσόντα αύτά, μέ τις σπηλαιολογικές έρευνες. "Ο τα ν λοιπόν οί παρορμήσεις γιά τήν περιπέτεια καί τή ν έρευνα υπάρχουν στό άτομο, άπολύτρωσή του α π αυτές θά άποτελή καί ή πραγματοποίηση εξερευνήσεων, όπως άκριβώς καί σ άλλες περιπτώσεις, απολύτρωση από τήν πλεονά* ζουσα ζω τικότητα τού άτόμου αποτελούν τό κυνήγι, οΐ έπιστημονικές έρευνες τού $0γαστηρ(ου( νά διάφορα σπόρ, ό αθλητισμός, Ευκα ιρ ία είναι νά προσθέσουμί V.

ΟΚΤΏ ΒΡΙΟ Σ To σπήλαιο του Π εράματος Ίιο α ννίνω ν m εδώ, δτι δπως τά πα ιγνίδια, ό άτ^λητισμός? αΐ τα σπόο γενικοί, έτσι καί υ ί δ ιά φορες εξερευνήσεις, περιλαμβανόμενης καί της Σπηλαιολογίας, έχουν ιδιαίτερη θέση στο πρόγραμμα τής Προσκοπικής Α γω γή ς. ' Ι Ί Προσκοπική Α γ ω γ ή έχει καλά επισημάνει, δτι μέ τή δράση του ατόμου όχι μόνο στήν επιφάνεια τής Γης» αλλά καί προς τά άνω, τις κορφές καί τούς αιθέρες, καί προς τά κάτω προς τά έγκατα δηλ. τής γης μέ τή δράση λέμε αυτή τήν πολυσχιδή ή προσωπικότητα τού ατόμου ανθίζει καί ωριμάζει ραγδαιότατα, ό χαρακτήρας τού ατόμου όλοκληρώ νεται, άνδρούται, καί τά ανθρωπιστικά του ιδανικά ευρύνονται καί καλλιεργούνται σε μέγιστο βαθμό. Τ ό παράδειγμα τω ν πρωτοπόρων προς τις έρευνες καί τις απασχολήσεις αυτές καθοδηγεί καί* τούς νεώτερους καί τούς παρασύρει προς τή Φύση, στήν όποια αρχίζουν νά πιστεύουν κ ι αυτοί δτι θά βρούν τά πολύτιμα στοιχεία πού ψυχαγωγούν καί άναδεικνύουν, πού δίνουν τήν υγεία, πού εξευγενίζουν καί άνεβά- ζουν τό π ο λιτισ τικό επίπεδο. Κ α τ αυτό τον τρόπο τό νέο άτομο νανουρίζεται μέ εύγενή ιδανικά, άπο- καθαίρέται από ζορώδη ένστικτα, δαμάζει δέ καί μετουσιώ νει τις ορμές του απασχολούμενο μέ τό φυσικό κόσμο. Ε π ίσ η ς συντηρεί καί τροφοδοτεί* τις καλές καταβολές, πού τού χάρισε ή Φύση, ώσπου νά βρή τήν ευκαιρία νά δράση πρω - τοπορειακά, καί νά άναδειχτή καί τό ίδ ιο, σύμφωνα μέ τή ν ιδ ια ίτερ η ιδ ιο σ υ γ κρασία του, πότε δηλαδή ανθρω πιστικά, μέ κοινω νικές ή άλλες είρηνιστικές εκδηλώσεις, πότε πατριωτικά, μέ τήν ανάληψη καθηκόντων προστασίας τής τιμής ανεξαρτησίας τής χώρας τού, τή ν οποία τόσο πιο πολύ θά αγαπά, δσο καί περισσότερο τή γνω ρ ίσ η από πολύ κοντά, καί πότε μέ τον αγώνα καί τή ν αυτοθυσία του γιά τήν κατοχύρωση καί ανύψωση τού π ο λιτισ μ ο ύ. ΙΙΡΟΦΥΛΑΞΗ - Α ΞΙΟΠ Ο ΙΗΣΗ ΤΟ Σ Π Η Λ Α Ι Ο τού Περάματος, δπως ό καθένας καταλαβαίνει άπό τις φ ω τογραφίες πού βλέπει καί τά οσα διάβασε, πρέπει νά τεθή άμέσως υπό τήν προστασίαν ειδικού οργανισμού, ό όποιος νά άναλάβη νά τό διασφάλιση καί νά τό αξιοποίηση. Ο ί σπουδαιότερες ανάγκες τού σπηλαίου είναι ο! έξης γιά τήν ώρα : 1) Κλείσιμο τής εισόδου καί διορισμός φυλάκων, οί όπ οιοι έκ περιτροπής είτε όμαδικώς, εάν παραστή ανάγκη, νά παρακολουθούν κατά πόδας τούς έπισκέ* πτες καί νά προλαβαίνουν κάθε ζημιά καί συναποκόμιση δειγμάτων, έστω καί των πιο μικρώ ν, 2) Ή λεκτροφ ω τισμός τών διαφόρων διαβάσεων μέ 100 περίπου λα μπτήρες τω ν 40 κηρίω ν καί τώ ν τμημάτω ν τώ ν μεγάλων θαλάμω ν μέ 5 έως 10 Ισ χυ ρούς τώ ν 200 κηρίω ν περίπου έκαστον. 3) Διάνοιξη τών στενών διόδω ν τού διαδρόμου καί διαρρύθμιση διαβάσεων έντός τών θαλάμων καί διαμερισμάτο)ν, μέ άπαγόρευση τής κυκλοφορίας πάνω στίς άποθεσεις, γιά τήν προφύλαξή ίους άπό τις καταστροφές.

δο4 Ίίδ εκήλαιδ τ&δ ϋβράματδς 'tuxawivttv f ittf ilf f itlttf i fefctta ψ 4) Κατασκευή πίνακαν μέ οδηγίες προς τούς θεατάς, και ανάρτηση αυτών σε επίκαιρα σημεία τής εισόδου καί του εσωτερικού. Τ ελευ τα ία έγινε α ντιλη π τό, δ τι οι αδέσποτοι επισκέπτες συνεχίζουν τη λεηλασία. Γ ι αυτό, κατόπιν διαταγής τού κ. Νομάρχου Ίω α ννίνω ν, απαγορεύτηκε κάθε είσοδος στη σπηλιά, ώσπου νά ρυθμιστούν τα ζητήματα τής διαρρυθμίσεως καί άξιοποιήσεώ ς της. Ε Ιδ ικ ή επιτροπή διορισθεΐσα αυτές τις μέρες, άποτελεσθεΐσα από τον Δήμαρχο Ίω α ν ν ιτ ώ ν, τον υποφαινόμενο, τό Νομομηχανικό Ίω α ννίνω ν, τό Διευθυντή τής υπηρεσίας Τουρισμού Ίο^α ννίνω ν, τό δημοσιογράφο κ. Μάνο και τον Πρόεδρο τής Κοινότητος Περάματος, άνέλαβε τό έργο τής εξευρέσεως πόρων για τον ήλεκτροφ ω τισμό, διορισμό φυλάκω ν κλπ. Ε Ε λ π ίζο υ μ ε, δτι δλοι θά τή συνδράμουν, για νά εύοδο)θή ή προσπάθειά της, καί δτι από τή ν προσεχή Ά ν ο ιξ η θά αρχίσουν οΐ επισκέψεις, επί καταβολή δικαιώ ματος εισόδου. Ή επίσκεψη τού σπηλαίου Περάματος έκ μέρους των Σ χ ο λείω ν τά όποια θά οργανώνουν στο μέλλον εκδρομές στην Ή π ε ιρ ο, θά δίδη πρώτης τάξεως ευκαιρία διδασκαλίας φ υσιογνω στικώ ν μαθημάτων στους μαθητάς, καί θά άφίνη σ δλους αλησμόνητες εικόνες. Τ ό μεγάλο δμως πρόβλημα νάναι τό πώς ο! μαθηταί θά συγκρατούνται, γιά νά προσέχουν τίς αποθέσεις, τις όποιες πρέπει νά χα ίρω ντα ι άθικτες καί ο ί μεταγενέστεροί μας. Ή κινηματογράφηση τού σπηλαίου προς τό παρόν είναι αδύνατη, θά κα ταστή δέ δυνατή ή πραγματοποίησή της μετά τή διάνοιξη τω ν στενών διαβάσεων, δηλαδή μετά τήν εξεύρεση τώ ν άπαιτουμένω ν πόρων άξιοποιήσεώς. Κ. ΚΑΣΒΙΚΗΣ Διόρθωση: Στη σελίδα 584, στίχο 7ο, αντί «τουριστικών περιφερειών», νά διαβαστή : «καρστικων περιοχών». μιά η J.V {JV ία, - ι * Χί <9ν ί «i ί 3ν- Μ. I / ' >

W^ftWIWWWWANOIKOAOMHLIL H P /y/^ y/yy^ yyyyyyyyyyyyry y 'y y y y y y y y ^ y 'y y y y //yyyyy/ / / / / / y / / / ^ / '^ y/yyy yy/ / y y 'y y 'y y y y y y y y y / y ^ y y ^ y /y ^ y y y ////y/^ ///y /////y y //y y^ //y/ / / yy//^ y y y y ^ a /^ I ΕΩΡΓΙΟΥ BANTZIOY Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΤΗΣ ΗΠΕΙΡΟΥ ; Ή "Η π ειρ ο ς μή εύνο η θ εΐσ α, ώς ϊλ λ α ι περιφ έρειαι υπό τής φ ύσεω ς, ά τέχο υ σ α θέαιν γε ω γρ α φ ικ ό ς δυσμενή ϊπομεμακρυσμένη τώ ν μ ε γ ά λ ω ν τής ώρας κ έντρ ω ν, στερουμένη κ ε ντρ ι ών σ υ γ κ ο ινω νια κ ώ ν ά ρ τη ρ ιώ ν κ α ί δή Ιδηροδρόμου, ά π ο τε λ ε ΐ το εύπ α θ έσ τε- W οίκονομικώ ς μέρος τής Ε λ λ ά δ ο ς ixl κ α τέχει μ ειονεκτικήν θ έσ ιν είς τό ίιπόριον κα ί είς τή ν έ κ μ ε τά λ λ ε υ σ ιν id ά ξιο π ο ίη σ ιν τώ ν π λ ο υ το π α ρ α γ ω -!κών της πόρω ν. Στερ ο υ μ ένη α υτή έπίσης β ιο μ η χα - Sv ώς καί μ ε γ ά λ ω ν ά σ τικ ώ ν κέντρ ω ν ει μ ά λ λ ο ν γε ω ρ γ ικ ό ν χα ρ α κτή ρ α :ό άπόψ εω ς ο ίκονο μ ία ς. Ό γ ε ω ρ γ ι- ς πληθυσμός της ά νέρ χ ετα ι είς τά 7ο του σ υνολικοο π λη θ υ σ μ ο ϋ κα ί ' α ύτου θ εμ ε λιο υ τα ι ή οίκονομική ό σ τα σ ίς της. Α ό γ φ τ ή ς όρεινής κ α τά π λ ε ΐσ τ ο ν μ ορφ ολογία ς τοο έδ ά - ;ς της κα ί τώ ν δ υ σ μ ενώ ν κ λ ιμ α τ ο - /ικών συνθηκώ ν τη ς, ή σ ύνθεσις τής ονομία ς της δέν ε ϊν ε π λ ο υ σ ία οδ* π ο ικ ίλη. Δ έ ν ύ π ά ρ χ ο υ ν είδη γεω ρ - ά μέ εύρεΐα ν έπ ίδ ο σ ιν κα ί ά π όδοιώ ς ά λλα χ ο Ο (κ α π νό ς, σ τα φ ίς, β ά μ ; κ λ π.). Έ ν το ύ το ις ώ ρ ισμένα έδάεύνοοον π ερ ισ σ ό τερ ο ν τ ώ ν δημηχκών τή ν κ α λ λ ιέ ρ γ ε ια ν τώ ν ά μ π έ - ι (Ιω ά ν ν ιν α ), τής όρύζης (θ εσπρω * ΑοΟρος, Κ α λ α μ ά ς ), τοο βάμβακος Ορος), τή ς έλα ία ς (Θ ε σ π ρ ω τία, ;βεζα, "Α ρ τα ), τώ ν έσπεριδοειδώ ν ο τα Π ρ έβ εζα ).!Η καλλιεργουμένη έκτασις έν *Η )φ, έν συγκρίσει πρός τά λοιπά διαίσματσ τοο Κράτους, κατέχει τήν ΐυταίαν βαθμίδα έν σχέσει πρός τήν έπ ιφ ά νεια ν το υ έδάφ ους. Ο ϋ τω ς έν Ή π ε ίρ ω κ α λ λ ιε ρ γ ε ίτ α ι τό '/ίο τή ς έ π ι- φ α νεία ς, έν φ έν Π ε λ ο π ο ν ν ή σ ω κ α ί Μ α κ εδ ο νία κ α λ λ ιε ρ γ ε ίτ α ι τό 7$» Θ ε σ σ α λ ία τό */4, έν Σ τε ρ ε ά Έ λ λ ά δ ι καί Ε ύ β ο ια τό /c κ λ π. Δ ιά το ύ ς ά ν τ ι- θέτους λ ό γ ο υ ς, κ α ί λ ό γ ω τής μ έτρ ια ς γ ο ν ιμ ό τη τα ς τ ώ ν έδαφ ώ ν κ α ί το υ π ε ν ι χρού γ ε ω ρ γ ικ ο ύ κ λή ρ ο υ, έ νδ ε ίκ ν υ τα ι ή δ ια φ ο ροποίη σ ις τή ς γε ω ρ γικ ή ς π α ρ α γ ω γ ή ς. Ω ρ ισ μ έ ν α ι κ α λ λ ιέ ρ γ ε ια ι π ε - ν ιχ ρ α ί είς π ρ ό σ ο δ ο ν δέον νά π ε ρ ιο ρ ι- σθουν δπου δ ει κα ί έν τ ιν ι μέτρ ω ά ν - τικ α θ ισ τά μ ε ν α ι ύ π ό ά λ λ ω ν κ α λ λ ιε ρ γ ε ιώ ν έ χ ο υ σ ώ ν ύψ η λή ν π ρ ό σ ο δ ο ν (ό ρ υ ξα, ό σ π ρ ια κ λ π.) κα ί ίο ια ίτ α τ α τ ώ ν β ιο μ η χ α νικ ώ ν φ υτώ ν (κ α π ν ό ς, β ά μ β α ξ, σησάμι κ λ π.). Ή έπ ίδ ο σ ις το υ κ ό σμου είς τά δ η μ η τρ ια κ ά, ένερ γο υ μ ένη κα τά π ο σ ο σ τό ν σ ο β α ρ ό ν είς βάρος ά λ λ ω ν κ α λ λ ιε ρ γ ε ιώ ν ά π ο δ ο τικ ω τέ ρ ω ν είς είσόδημα κ α ί κ α τ α λ λ η λ ο τ έ ρ ω ν έδαφ ο- λ ο γ ικ ώ ς, δέον νά ά ποδοθή είς τή ν φ ύ σιν τώ ν β ιω τικ ώ ν ά ν α γ κ ώ ν, είς π α λ α ι- ο τά τη ν γ ε ω ρ γ ικ ή ν σ υ νή θ εια ν κ α ί είς τή ν ά σ κ η θ εΐσ α ν ύπό το ϋ Κ ρ ά το υ ς μ ο νό π λε υ ρ ο ν π ρ ο σ τα σ ία ν τοο σ ίτο υ. Ε Ιν ε ά ληθές δ τι μ ε γ ά λ α ι έκτά σ εις γή ς, α ί γ ο ν ιμ ώ τε ρ α ι μ ά λ ισ τα, π α ρ α μ έ νο υ ν ά ν ε κ μ ε τά λ λ ε υ το ι, τό μ έν δ ιό τ ι ά π ο τε λ ο υ ν έ λη, τό δέ δ ιό τι κ α τ α κ λ ύ ζ ο ν τ α ι ύ π ό τώ ν ύ δ ά τω ν. Άπόδοσις τών έκτάσεων τούτων είς τήν καλλιέργειαν, έν συνδυασμφ μέ έφαρμογήν έπιστημονικών μεθόδων καλλιέργειας καί όρθολογισιικήν κατανομήν τών είδών καλλιεργείας, ήθελε συντελέσει είς τήν αΰξησιν τοο γεωργικού είαοδήματος, είς τήν άνοδον.τοο

606 ιη βίκονβμ,ία της Ήπβίρδυ. δ Ι Ι Ε Ι Ρ β ΐΐΚ Η Ε Σ ΐ Ι λ ϊ,, κ β ιω τικ ο ϋ έ π ιπ έδ ο υ τοο ά γρ ό το υ κ α ί είς τή ν δ ια μ ό ρ φ ω σ ιν ύγιοο ς ο ικ ο νο μ ία ς έν Ή π ε ίρ ω μέ τά έ π α κ ο λο υ θ ο ϋ ν τα γ ν ω σ τ ά ά γ α θ ά. Ά μ π ε λ ο ι : Ό γ ε ω λ ό γ ο ς κ. Ν ικ ο - λέσ κ ο είς γ ε ω λ ο γ ικ ό ν σ ύ γ γ ρ α μ μ ά το υ διά τ ή ν κ ο ιλ ά δ α το υ Κ α λ α μ ά α να φ έ ρει δ τι ή έξα ιρ ετικ ή π ο ιό τη ς σ τα φ υ- λ ώ ν κ α ί ο ίν ο υ είς τή ν π ε ρ ιο χ ή ν Ζ ίτσ η ς ό φ ε ίλε τα ι είς τή ν terra rossa τώ ν γ ε ω λ ο γ ικ ώ ν σ τρ ω μ ά τω ν,π ρ ο ε ρ χ ο μ έ ν η ν έξ ώ ρ ισ μ έ ν ω ν γ ε ω τ ε κ τ ο ν ικ ώ ν έπ ιδ ρ ά σ εω ν. Δ υ σ τ υ χ ώ ς έ λ λ ε ίπ ε ι ή έμ π ο ρ ική κα ί β ιο μ η χα νικ ή ό ρ γ ά ν ω σ ις το υ π ρ ο σ ο δ ο φόρου το ύ το υ κ λά δ ο υ (τυ π ο π ο ίη σ ις, δ ια φ ή μ η σ ις, σ υ ν ε τα ιρ ικ ά ο ιν ο π ο ιε ία κ λ π.). Α λ λ α χ ο ύ τή ς Ε λ λ ά δ ο ς οί σ υ ν ε τα ιρ ισ μ ο ί το υ είδ ο υ ς το ύ το υ έθ α υ - μ α το ύ ρ γ η σ α ν (έ γ κ α τα σ τά σ ε ις ο ιν ο π ο ι ε ίω ν σ υ γ χ ρ ο ν ισ μ έ ν ω ν, σ υ μ π υ κ ν ώ - σεω ς χυ μ ο ϋ σ τα φ υ λ ώ ν κ λ π.). Δ έ ν β λ έ π ο μ ε ν ε ΰ κ ο λο ν, σήμερον μ ά λ ισ τ α, τ ή ν σ ύ σ τα σ ιν έτα ιρ ία ς μ ε γ ά λ η ς, ά νω νύ μ ο υ ή ά λ λ η ς μορφής, διά τή ν έ κ μ ε τά λ λ ε υ σ ιν τοο κ λά δ ο υ το ύ το υ. Β λ έ π ο μ ε ν δμω ς ε ΰ κ ο λο ν τή ν έ κ μ ε τά λ - λ ε υ σ ιν κ α ί φ υ σ ιο λ ο γ ικ ή ν κ α θ δ λ α, δ τα ν γ ίν η έκ τ ώ ν κ ά τω, διά τ ώ ν σ υ ν ε τα ιρ ι σ μ ώ ν τ ώ ν π α ρ α γ ω γ ώ ν, κα ί δ τα ν μ ά λ ι σ τα οί σ υ ν ε τα ιρ ισ μ ο ί θά έ χ ο υ ν ώς μ ία ν τ ώ ν λ ε ιτ ο υ ρ γ ιώ ν τ ω ν τή ν β ε λ τίω ο ιν τ ώ ν π ο ικ ιλ ιώ ν κα ί μεθόδω ν κ α λ λ ιέ ρ γ ε ια ς κ α ί τή ν ά ν ά π τ υ ξ ιν έν γ έ ν ε ι τή ς π α ρ α γ ω γ ή ς. Ο ρ υ ζ α : Ω ς γ ν ω σ τ ό ν ή δ ρ υ ζα έ κ α λ λ ιε ρ γ ε ΐτ ο είς τή ν π εριφ έρεια ν Φ α να ρ ίο υ ά π ό τής έπ ο χή ς τή ς Ε ν ε τ ο κ ρ α τία ς, δ τε τό π ρ ώ το ν είσήχθη. Π α - λ α ιό θ ε ν ή κ α λ λ ιέ ρ γ ε ια α ϋτη ά π ε λ ά μ - β α ν εν ιδ ια ιτέ ρ ω ν φ ρ ο ντίδ ω ν έκ μέρους τ ώ ν ψ ιλ ώ ν κ υ ρ ίω ν τής π ερ ιο χή ς (χ ά ν δακες ά π ο χ ε τε ύ σ ε ω ς ή ά ρδεύσεω ς κ λ π.). Έ π η κ ο λ ο ύ θ η σ ε μ ε τα π ο λε μ ικ ώ ς έ γ κ α τά λ ε ιψ ις τ ώ ν κ ε ντρ ικ ώ ν ά π ο χ ε τε υ τικών χ α ν δ ά κ ω ν, έ ξ ά ν τλη σ ις τοο έδάφους, π τ ώ σ ις τή ς π α ρ α γ ω γ ή ς κ λ π. 'Ήδη ή άνάπτυξις τής καλλιεργείας ταύτης προσέλαβε τεραστίας διαστάσεις διπλασιαζομένη άπό έτους είς δτος κβΐ έπεκτεινομένη διά πρώτην φ οράν είς π ο λ λ ά έδάφη (π εριο χή ν Κ α λ α μ ά ). Π ε ρ ιττό ν νά το ν ίσ ω μ ε ν τή ν οίκονομι κήν σ η μ α σ ία ν, ή ν έχει ό κλά δος ουτος α.ϊ διά τή ν 'Ή π ε ιρ ο ν καί διά τή ν έ θ ν ικ ή ν ^ ο ικ ο νο μ ία ν γενικ ώ τερ ο ν. Ε δ ά φ η κατα-ί κ λ υ ζό μ ε ν α ύ π ό ύ δ ά τω ν ά π οδίδοντα τ είς τή ν προσοδοφ όρον κ α λλιέρ γεια ν! τής όρύζης. Ε δ ά φ η ά π α σ χ ο λο ύ μ ε να : μέ τή ν μ ο ν ο κ α λ λ ιέ ρ γ ε ια ν το υ άραβο :α σ ίτο υ τε τρ α π λ α σ ιά ζο υ ν τήν π ρ ό σ ο ^,?, δ ό ν τ ω ν διά τής ά ντικ α τα σ τά σ εω ς τής^/ κ α λ λ ιε ρ γ ε ία ς τα ύ τη ς δ ι όρύζης. J j* Έ ξ ίσ ο υ ικ α νο π ο ιη τικ ή ν έ ξ έ λ ιξ ιν λ 0 π ρ ο σ έλα β εν ό κλά δος τής βιομηχανο ; π ο ιή σεω ς κ α ί έμ π ο ρία ς τής όρύζης.^ Τ ό π ρ ώ το ν έρ γο σ τά σ ιο ν άποφλοιώ^δ, σεω ς όρύζης έν Ή π ε ίρ ω ε ΐχ ε ν ίδρυθή^ είς Π ά ρ γ α ν (Δ ο ύ μ α ς Κ ο το ύ λη ς ), με >μ ταφ ερθέν βραδύτερον είς Πρέβεζαν^» Έ π η κ ο λ ο ύ θ η σ ε ν ή ΐδ ρ υσις έπίσης έ γ ; Π ρ εβέζη έτέρου σοβαρού έργοστασίοι**ί: (Η π ε ιρ ω τ ικ ο ί Ό ρ υ ζ ό μ υ λ ο ι) καί ά λ λ α ^ χο υ π ο λ λ ώ ν κα ί διαφ όρω ν ό ρ υ ζο μ ύ λω ν^ Δ ιά τώ ν ν έ ω ν π ο ικ ιλ ιώ ν όρύζης είς ά ντν κ α τά σ τα σ ιν τώ ν έ γχω ρ ίω ν καί διά τή<*. τε λε ιο π ο ιή σ ε ω ς τής έπ εξερ γα σ ία ς (λεί α νσ ις, σ τίλ β ω σ ις κ λ π.) άποδίδετσρ. π λ έ ο ν είς τή ν κ α τα ν ά λ ω σ ιν δρυζα έφά ν μ ιλ λ ο ς τή ς ξένης έν π ο λ λ ο ΐς καί δέμ π ερ ιέρ χετα ι είς τά έρ γο σ τά σ ια Πεί :, ρ α ιώ ς ή ά να π ο φ λο ίω το ς π α ρ α γω γή ώ } είς τό π α ρ ελθ ό ν, ' Β ιο μ η χ α ν ικ ά φ υ τ ά : Ή καλλιέ(2 I γ ε ια το υ κ α π νο ύ ε ίν α ι περιω ρισμέν - είς τή ν 'Ή π ε ιρ ο ν. Τ ά έδάφη της δέ κ ρ ίν ο ν τα ι κ α τ ά λ λ η λ α δ ι' α ύτή ν, ίδί έ κ λεκ τώ ν π ο ικ ιλ ιώ ν. Λ ό γ ω τής περί* ρ ισμένης π α ρ α γω γή ς κα ί τής μονά κής π ο ικ ιλία ς (τζ ε μ π έ λ ι) δέν έδημιοϋ] γήθη ά ξ ιό λ ο γ ο ς έμπορική καπναγορ έν Ή π ε ίρ ω. Ή κ α λ λ ιέ ρ γ ε ια τοο σησάμου είά χθη τό π ρ ώ το ν ύπό τώ ν προσφύγο τή ς Ν έας Σ ε λεύ κ ε ια ς. Έ δ ά φ ο λ ο γ ικ σ υνθ ή κα ι ώ ρ ισ μ ένω ν π ερ ιο χώ ν (θ ε π ρ ω τία ς, Λ ο ύ ρ ο υ ) εύνοοον τή ν κβ λ ιέ ρ γ ε ια ν τα ύ τη ν. Ή ά νά π τυ ξις τ π α ρ α γ ω γ ή ς τα ύ τη ς ύπαγορεύετοα κ Ο π ό τ ώ ν σ ο β α ρ ώ ν ά ν α γ κ ώ ν τ ή ς Ή π

}& Τ Ω Β Ρ Ιθ 'ή οικ*νομία τη ς ^Η ϋείρού (to?. >ου είς τό είδος το ύ το, τό ό π ο ιο ν π ρ ο - ιη θ εύ ο ντα ι οί ένδισφ ερόμενοι έκ Θ ε σ σαλία ς. 3Ε λ α ί α : *Η κ α λ λ ιέ ρ γ ε ια τα ύ τη ς ίύ δ ο κ ιμ εΐ είς τούς νομούς Ά ρ τ η ς, Ίρ εβ έζη ς καί Θ εσ π ρ ω τία ς. Υ π ά ρ χ ο υ ν χί δ υ να τό τη τες εύρυτά της ά να π τύ ξεω ς 'ής δ ενδ ρ ο κ α λλιερ γεία ς τα ύ τη ς. Έ κ α - Ό ντά δ ες χιλιά δ ες ά γ ρ ιο ι έ λ α ΐα ι π α - >αμένουν ά νεμ β ο λία σ το ι. Α λ λ ά καί ιε γ ά λ α ι έκτά σεις έλα ιο δ ένδ ρ ω ν, ίδ ία ίς θ ε σ ιτρ ω τία ν, πα ραμένουν σ χεδ ό ν α νεκμετά λλευ το ι. Δ υ σ τυ χ ώ ς έ λ λ ε ίπ ε ι Ιό έμψ υχον ύ λικ ό ν. Η έκθλιψ ις τώ ν έ λ ά ιώ ν γ ίν ε τ α ι υνήθως είς π ρ ω τό γο να έ λ α ιο τρ ιβ ε ΐα. Α ν ά γ κ η έγκ α τα σ τά σ εω ς είς τά ς κενιρικωτέρας έ λ α ιο π α ρ α γ ω γ ικ ά ς κ ο ινό - (ήτας σ υ γχρ ο νισ μ ένω ν π ιεσ τη ρ ίω ν έκλίψ εω ς έ λ α ιώ ν ώς κ ο ί μ η χ α νικ ώ ν π υ - (η νελα ιο υ ρ γείω ν πρός ό ξ ιο π ο ίη σ ιν το υ Ίυρήνος. Δ ι' δ λα δμω ς α ύτά ό π α ιτ ε ΐ- ρ ι κρατική ά ντίλη ψ ις, σ υ νετα ιρ ική ό ρ Ιάνω σις, κα ί έ π ιχειρ η μ α τικ ό ν π νεύ μ α, ί 3Ο πω ροφόρα. Μ ε γ ά λ η ς οίκονομικής ημασίας ε ίνε αί δ ε νδ ρ ο κ α λλιέ ρ γεια ι ί ν έσπεριδοειδώ ν είς τούς νομούς \ρτης, Π ρ εβέζη ς κα ί κ α τά δ εύ τερ ο ν 5γον Θ εσ π ρ ω τία ς. 'Α λ λ ά καί μ ε γά λη ί ζη μ ία τώ ν π α ρ α γ ω γ ώ ν ά π ό τή ν έ λ - Είψιν κλά δ ου β ιο μ η χα νο π ο ιή σ εω ς α ύ - 5ν πρός ό ξιο π ο ίη σ ιν Ικα νο ύ μέρους π α ρ α γω γή ς (έ γ κ α τα σ τά σ ε ω ς έρ γο - τσσίω ν, κονσ ερ β ο π ο ιή σ εω ς, σ υ μ π υ - >ώσεως τοο χυ μ ο ύ τώ ν έσ π εριδοειδώ ν νπ.). Κ α ί διά τα υ τα π ά ντα ά π α ιτε ΐ- *ι έπίσης σ υνετα ιρ ική ό ρ γά νω σ ις κα ί κάπτυξις έτα ιρ ικ ώ ν έπ ιχειρ ή σεω ν. Ε ίς οισμένας περιοχάς τής Η π ε ίρ ο υ (π ε φέρειαι Ζ α γ ο ρ ίο υ κ ο ί Κ ο ν ίτσ η ς ) ύπάρ* ρυν αί δ υ να τό τη τες εύρυτά τη ς ό ν α - ίύξεω ς τής όπω ροκομίας. Α π έ ρ α ν τ α ίση υπάρχο υν άπό α ύτοφ υεΐς ά γρ ια ς ίπτοκα ρέα ς, καρυά ς, ά γρ ια ς μ η λέα ς, ιρασέας κ λ π. Έ ξ α ιρ ε τ ικ α ί π οιότητες *1 έκλεκτα ί π ο ικ ιλ ία ι μ ή λω ν παρά* Ί&νται τό σ ο ν είς τή ν π ερ ιοχή ν Ζ α γ ο - Ιου, δσον κ α ί είς τή ν περιοχήν Κ ο ν ί ας. Μ έχρ ι σήμερον ύπήρχε σοβαρόν»λυμα ιά ΐήν άνήπτύξιν τής όπωροκομία ς είς τά ς π ε ρ ιο χ ά ς τα ύ τα ς ή έλλειψ ις σ υ γ κ ο ιν ω ν ιώ ν. Τ ό κ ό σ το ς τώ ν μ ετα φ ο ρικώ ν διά ζώ ω ν έφθανε συνήθω ς τό π ο σ ό ν τής ά ξ ίσ ς τώ ν π ρ ο ϊ ό ν τω ν. "Η δ η, διά τής δ ια νο ίξεω ς τώ ν Ο α σικώ ν όδώ ν καί τής ά ν α π τύ ξ ε ω ς έν γ έ ν ε ι το υ σ υ γ κ ο ιν ω ν ια κ ο ύ δ ικ τύ ο υ, δ ια - ν ο ίγ ο ν τ α ι ε υ ρ ύ τα το ι ό ρ ίζο ν τε ς τε ρ ά σ τια ς ά ν α π τύ ξ ε ω ς τής ό π ω ρ ο κ ο μ ία ς κ α ί πρό π α ν τό ς ά ξιο π ο ιή σ ε ω ς α υ τή ς, ιδ ια ίτα τα τώ ν κ λά δ ω ν τώ ν μ η λεώ ν κα ί ξη ρ ώ ν κ α ρ π ώ ν, θ ά έλθη σ υ ν τό μ ω ς έπ ο χή κ α τά τήν ό π ο ια ν τά η π ε ιρ ω τικ ά μ ή λα Ζ α γ ο ρ ίο υ κα ί Κ ο ν ίτσ η ς είς έ κ λεκ τά ς π ο ικ ιλ ία ς κ α ί μέ τό ύ π έ ρ ο χ ο ν ά ρω μ ά τω ν θά έ π ικ ρ α ιή σ ο υ ν είς τά ς ά γο ρ ά ς Α θ η ν ώ ν κ α ί Π ε ιρ α ιώ ς, είς τά ς ό π ο ια ς σ ή μ ερ ο ν έ π ικ ρ α το ΰ ν τά μήλα τής Φ λω ρ ίνη ο. Ο λ ίγ α έτη πρό τού π ο λ έ μ ο υ ή π α ρ α γ ω γ ή τώ ν μ ή λ ω ν είς τή ν π ερ ιοχή ν Φ λω ρ ίνη ς εύρίσ κετο είς ύποτυ π ώ δ η κ α τά σ τα σ ιν ά π ό ά π ό - ψεως π ο ιό τη το ς κα ί π ο ικ ιλ ιώ ν. Ε ύρέθ η είς ιε ρ α π ό σ το λο ς γ ε ω π ό ν ο ς, ό περίφημος Κ ο ν τ ό π ο υ λ ο ς, ό ό π ο ιο ς δ :ά τ ώ ν έ κ λε κ τώ ν ό π ω ρ ώ νω ν το υ διέδω σε τή ν μ η λέα ν είς δ λη ν τή ν π ερ ιο χή ν. Έ κ ε ΐ δμω ς εύρέθη κ α ί τό έμψ υχον ύ λ ικ ό ν, μέ ά γρ ο τικ ή ν σ υ ν ε ίδ η σ ιν, μέ έ ρ γα τικ ό «τη τα υ ε γ ά λ η ν κ λπ. θ ά ά ν α π τυ χ θ ή κ α ί έδώ ή ά γρ ο τικ ή σ υ νείδ η σ ις, ή ό π ο ια ε ίχ ε ν ύ π ο χω ρ ή σ ει πρό το ύ ά σ τικ ο ΰ π ο λ ιτ ισ μ ο ύ, π ρ ο ϊό ν το ς τ ώ ν Τ α ξ ε ιδ ίω ν ; Α σ φ α λώ ς ν α ί, ά λ λ ά βραδέω ς. ΕΤνε γ ν ω σ τ ό ν π ό σ ο ν μ η δ α μ ινό ν ε ίν ε τό κ ό σ το ς π α ρ α γ ω γ ή ς τ ώ ν ό π ω ρ ο φ ό ρ ω ν έν σ υ γκρ ίσ ε ι πρός τό τ ο ιο ύ τ ο ν τ ώ ν λοιπ ώ ν κ α λ λ ιε ρ γ ε ιώ ν. Δ έ ν ά π ο κ ρ ύ π το μ εν δμω ς κα ί έν σ ο β α ρ ό ν μ ειο νέκτη μ α τώ ν δ ενδ ρ ο κ ο μ ιώ ν τό τής βραδείας ένά ρ - ξεω ς ά π οδόσεω ς το ύ κεφ α λα ίου, π ροϋπ ο θ έ το ν το ς ο ικ ο νο μ ικ ή ν ε ύ ε ξία ν το ύ π α ρ α γ ω γ ο ύ. Δ υ σ τυ χ ώ ς ε ίν ε έ λ λ ιπ έ ς είς ά ριθμόν τό έμ ψ υχον ύ λ ικ ό ν τ ώ ν π ε ριφερειώ ν Ζ α γ ο ρ ίο υ Κ ο ν ίτσ η ς διά μ ία ν π ρ ο β λεπ ο μ έ νη ν τε ρ α σ τία ν ά ν ά - π τ υ ξ ιν τής ό π ω ρ ο κ ο μ ία ς ιδ ια ίτα τα τώ ν μ η λεώ ν κα ί ξςρ ώ ν κα ρ π ώ ν, μέ εύρ υ τά τη ν, έκ τα τικ ή ν, έ ν τα τικ ή ν κα ί έτη* στημονικήν δενδροκαλλιέργειαν.'ότϊως

6 θδ VH δΐκ& νδμία τη ς 'Qftdpbi) 6 0 8 1 ] ε ΐν ε έ λ λ ιπ έ ς το ϋ το κ α ί είς τ ο ν νο μ ό ν Θ ε σ π ρ ω τία ς διά τη ν έ λ α ιο κ ο μ ία ν κ υ ρίω ς μ ετά τη ν ά π ο χ ώ ρ η σ ίν τ ώ ν Μ ο υ σ ο υ λ μ ά ν ω ν. Μ ε λ ισ σ ο κ ο μ ία : Α ν ώ τε ρ ο ς ύ π ά λ - λ η λ ο ς το υ Υ π ο υ ρ γ ε ίο υ Γ ε ω ρ γ ία ς, ε ι δικός είς τη ν μ ε λ ισ σ ο κ ο μ ία ν, μου έ λ ε - γ ε ν δ τι μ ία έ π ιχείρ η σ ις ά π ό 800 μελ ίσ σ ια π α ρ ή γ α γ ε π έ ρ υ σ ι 10.000 όκάδες μ έ λ ι, ά ξία ς δ ρ α χ. 200 έκα το μ μ υ ρ ίω ν. Δ έ ν φ α ν τά ζο μ α ι νά ε ΐν ε τά έξο δ α σ υ ν- τη ρ ή σ εω ς, ά π ο σ β έσ εω ς, ά να νεώ σ εω ς κ λ π. π ε ρ ισ σ ό τε ρ α τ ω ν 2 5%, δ η λ. 50 έκ α τ. έτη σ ίω ς. Ή γ λ ώ σ σ α τ ω ν ά ριθ μ ώ ν ό μ ιλ ε ΐ ά νευ λ έ ξ ε ω ν π ε ρ ιττώ ν. Ε ίς τ ή ν Ή π ε ιρ ο ν, λ ό γ ω τής όρεινής μ ο ρ φ ο λο γία ς τη ς, ύ π ά ρ χ ο υ ν α ί δ υ ν α τό τη τε ς τε ρ ά σ τια ς ά να π τύ ξεω ς τή ς μ ε λ ισ σ ο κ ο μ ία ς. Κ α ί είς τ ό ν κ λ ά δ ο ν το ύ τ ο ν ή έ λ λ ε ιψ ις έπ α ρκους είς ά ρ ιθ μ ό ν έμψ υχου ύ λικ ο Ο, ή έ λλε ιψ ις κ ε φ α λα ίω ν κ α ί όργ α ν ώ σ ε ω ς τή ς ά γ ρ ο τικ ή ς ο ικ ο νο μ ία ς κ α τά τρ ό π ο ν ό ρ θ ο λ ο γ ισ τ ικ ό ν,ά λ λ ά κα ί ή έ λ λ ε ιψ ις π είρ α ς κ α ί τ ε χ ν ικ ώ ν γ ν ώ σ ε ω ν ά π ο τε λ ο Ο ν σ οβαρά κ ω λ ύ μ α τα διά τή ν Ικ α ν ο π ο ιη τικ ή ν έ ξ έ λ ιξ ιν α ύ το υ. Ε ύ τ υ - χ ώ ς ό κόσμος π α ρ δ λα ς τά ς στερήσεις το υ κ α ί τ ή ν έ λειψ ιν ο ικ ο νο μ ικ ώ ν μ έσ ω ν έστράφ η μέ ά γ ά π η ν μ ετά τ ό ν έξα φ α - ν ισ μ ό ν τοο σ υ μ μ ο ρ ιτισ μ ο Ο είς τή ν μελ ισ σ ο κ ο μ ία ν. Π ε ρ ιτ τ ό ν νά το ν ίσ ω μ ε ν δ- τ ι τό κ ό σ το ς π α ρ α γ ω γ ή ς το υ π ρ ο ϊό ν το ς το ύ το υ ε ΐν ε π ο λ ύ μ ικρ ό ν κ α ί δ τι π ρ ό κ ε ιτα ι π ερ ί κ λά δ ο υ, δ σ τις δέν θά έπ ηρεά ση δ υ σ μ ενώ ς, λ ό γ ω τή ς μικράς ά π α σ χ ο λ ή σ ε ω ς, το ύ ς ά λ λ ο υ ς κ λά δ ο υ ς τή ς ά γ ρ ο τικ ή ς ο ίκ ο γ ε ν ε ία ς, ά λ λ ά ν τ ι- θ έτω ς θ ά π ο κτη θ ή έν σ οβαρόν εισόδημα τε λ ε ίω ς π ρ ό σ θ ετο ν κα ί έ κ τα κ το ν. Κ τ η ν ο τ ρ ο φ ία : Δ έ ν ε ΐν ε έπα ρκώ ς ώ ρ- γ α ν ω μ έ ν η κ α ί ά ν ε π τυ γ μ έ ν η, ώς οίκό- σ ίτο ς, κ α ίτο ι ύ π ά ρ χ ο υ ν αί δ υ να τό τη τε ς εύρεία ς π ρ ο ό δ ο υ κ α ί έ ξ ε λίξεω ς α ύτής. Είς ά λ λ α μέρη τής Ε λ λ ά δ ο ς ά π ο τ ε λ ε ΐ Ικ α ν ο π ο ιη τικ ό ν εισόδημα κα ί π ο λ λ ά κ ις μορφήν έπ ιχειρ ή σ εω ς πρός έ ξ α γ ω γ ή ν πουλερικών κ α ί ώών είς μεγάλην κ λ ί μα κα, Ύπήρχεν έποχή πρό τής άπαλλοϊριώσεως, καθ'ήν ή "Ηπειρος ήτο κατ έξο χή ν κτηνοτροφ ική χώ ρ α κα ί κ α θ ή ν Λ ί; ή νομαδική κτηνοτροφ ία δ ιε τέλει έ νπ λ ή τ ρει άκμή μέ έξα ιρ ετικήν ά π ό δ ο σ ιν κ α ΐ - τό κτη νο τρ ο φ ικόν είσόδημα π ρ ο σ ή γ γ ι- 0 ζε τό γ ε ω ρ γ ικ ό ν. Μ ε τά τή ν ά π α λ λ ο - 0 τρ ίω σ ιν κ α ί τή ν έκ τα ύ τη ς κα τά τμ η σ ιν \ τ ώ ν χ ε ιμ ε ρ ινώ ν βοσκώ ν καί γ α ιώ ν ΐ;; ή νομαδική κτη νο τρ ο φ ία ύ π έστη ά νε π α -4 νό ρ θ ω το ν μ είω σ ιν, περιελθοο σα είς πα-,; ρακμήν. Ή χω ρ ική.κτη νοτρ οφ ία, έλλεί-! ψει έπ α ρκώ ν β οσκώ ν, λ ό γ ω τής γεω ρ -il^ γικ ή ς π υ κνώ σ εω ς κα ί τής ά ν α π τ ύ ξ ε ω ς ΐ;1 τ ώ ν κ α λ λ ιε ρ γ ε ιώ ν, έλλείψ ει έ π ίσ η ς κ τ η -ί νο τροφ ικώ ν φ υτώ ν κα ί έπα ρκώ ν ζω ο -Ιγ τρ οφ ιώ ν διά τό ν μακρόν χειμ ώ να, δέν δ ύ ν α τα ι νά ά να π τυ χ θ ή εύρύτα τα & οτ& νά ύ π ο κ α τα σ τή σ η τήν νομαδικήν το ι- : α ύ τη ν. Έ ν το ύ το ις α υτή έβελτιώ θη αί- j σ θ η τώ ς, ά π ο τε λο υ σ α τό ν έτερον π ν ε ύ -j μ ο νά αής ο ίκ ο νο μ ία ς τοο ά γρ ό το υ μας κ α ί τό έτερ ο ν σ κέλος τής κινήσεω ς αύτου» ' ] Π ά ν τω ς ή κτηνο τρ ο φ ία σ τη ρ ιζομένη ΐ κ α ί είς τά εκ τετα μ ένα θέρετρα τής Π ίν δ ο υ κ α ί τώ ν ά λ λ ω ν όρέω ν τής Ή π είρ ου, δέν π α ύ ει νά ε ΐνε ό κ α τ έξο χή νκ π λ ο υ το π α ρ α γ ω γ ικ ό ς κλά δος ταύτης, τής έ ξ α γ ω γ ή ς τώ ν γα λα κτο κομικώ ν} κα ί κ τη νο τρ ο φ ικώ ν έν γ έ ν ε ι π ρ ο ϊό ντω ν! έξικνο υ μ ένη ς π ο λ λ ά κ ις είς τά 50 / ί) τοο δ λο υ έ ξ α γ ω γ ικ ο ϋ έμπορίου της.? Ή α ίγο τρ ο φ ία π ρ ο σ ιδ ιά ζο υ σ α εί< τή ν όρεινή ν κ α τά τό π λ ε ισ τ ο ν ίδιοσυ σ τα σ ία ν τοο έδάφους τής Η π είρ ο υ ει$ χε μειωθή είς τό ήμισυ έκ τώ ν περιο ρ ισ τικ ώ ν νο μ ο θ ετικ ώ ν μέτρω ν. Α ί κατ έξο χή ν ό ρ εινα ί π ερ ιο χα ί ά π ο ζώ σ α ι κ υ ρίω ς έκ τής α ίγοτρ οφ ία ς άπέστε : ρήθηάαν τής βάσεω ς το ϋ είσοδήματό'* τω ν, ή δέ π ροβ α τοτροφ ία ώς έκ τή φύσεως τώ ν βοσκώ ν δέν ηύξήθη άντ^ί σ το ίχ ω ς, ώς ά π έ β λεπ εν ό νομοθέτηγ^ Π ρ ο σ έ τι π λ ε ΐσ τ α ι όρεινα ί π ερ ιο χα ί δέ>; δ ιέθ ετο ν δα σικά ς έκτάσεις έκ μ ετα λειΐι σ ίμ ο υ ς, ά λ λ ά το ια υ τα ς κεκα λυμμένσ ί! υπό πρεμνοφυοος β λα σ τή σ εω ς, dwci! τ α λ λ ή λ ο υ ς διά γεω ρ γικ ή ν ή δασική^ έ κ μ ε τά λ λ ε υ σ ιν, Γενικώτερον ή πρόοδος τής ΚΐΤ\Ψ ί* τροφίας μας θά έξαρτηθή έκ τής λύα* 4

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ *Η οίκονομία χήζ Η π είρ ο υ 609, ως τοο ζητήματος τής διαρρυθμίσεως τών βοσκών διά προστατευτικών μέτρων, καθ δσον οΰτω θά άντιμετωπισθή ή έλλειψις ζωοτροφιών, δεδομένου δτι σοβαρά αϋξησις αύτών γενησομένη λόγω στενότητος γής, είς βάρος άλλων καλλιεργειών άποδοτικωτέρων, θα ήτο άσύμφορος διά τήν δλην οίκονο- Οί δύο οδτοι κλάδοι, γεωργία καί \ κτηνοτροφία, τά δύο σκέλη τής κίνησε. )ως του άγρότου μας, οϊτινες κατά φύισιν έδει νά άλληλοσυμπληρώνωνται, λόγω τής άμέτρου προστασίας τής γεωργίας, άλληλοϋποβλέπονται. Τέλος ή κτηνοτροφία άποτελοοσα τό σταθερώτερον στοιχείον τής οικονομίας τοο Ήπειρώτου άγρότου δέον νά τύχη τής δεούσης προστασίας διά νά καταστή τό άντίδοτον κατά τής περιοδικής γεωργικής δυσπραγίας καί τής άσταθείας έν γένει τής γεωργικής π α ραγωγής, ήτις είς τήν "Ηπειρσν κατά τό μεγαλύτερον μέρος τών περιφερειών της άποβαίνει συνήθως παθητική διά τόν άγρότην. ΓΕΩ ΡΓΙΟ Σ BANΤΖΙΟ Σ ίκωστα ΜΙΧΑΗΛΙΔΗ!- ι ι. (; I ΛΙΧΝΙΣΜΑΤΑ Τ ό έθιμον αποτελεί Νόμον. «Τ ό π ο υ έθιμον νόμου κεςράλαιον» λέει ό λαός. Τ ό % άδικον όμως δεν' μπορεί νά επικράτηση ποτέ ώς εθιμον κα'ι συνεπώς τό r άδικον δεν μπορεί νά περιβληθεΐ ποτέ νομιμότητα. I 9Ά ν δέν μου δώσεις δ,τι δέν έχω, άν δέν μου κάνεις δ,τι δέν μπορώ, άν δέν μου πεις τουλάχιστον δ,τι δέν ξαίρω, για τί νά σ9 έχω γιά μεγαλύτερο; * H Γ ιά νά βρει κανείς τό δίκαιό του τρία πράγματα χρειάζονται: Πρώτ* α π δλα I νά έχει πραγματικά δίκαιο. Δεύτερο νά ξαίρει πώς νά τό ζητήσει καί τρίτο νά υπάρχουν αυτιά νά τόν άκουσουν. Τ ό σοφόν άνθρωπο μπορείς νά τόν φυλακίσεις, μπορείς νά τόν εξορίσεις απ τόν τόπο του, δέν μπορείς όμως νά του αφαιρέσεις τη σοφ ία πού έχει.

«««««««««««««««««««««««Μ * * * * ΕΥΡΙΠΙΔΟΥ ΚΑΖΑΝΤΖΗ ΤΑ ΑΡΤΙΝΑ ΠΟΡΤΟΚΑΛΙΑ Σ τ ο ν μεγάλο, τον πλούσιο κάμπο της Ά ο τ α σ, δίπλα στα νερά του Ά ρ α χθ ο υ και του Λούρου, άπλο^νονται οέ συνεχή έκταση άπδ χιλιάδες στρέμματα τά περιβόλια τής αριστοκρατικής πορτοκαλιάς. Π ά ντοτε όλοπράσινα, μέθη ματιών καί όσφρησης την άνοιξη, χρυσίζουν έπειτα μέσα στους μάκρους χειμω νιάτικους μήνες μέ τούς μεστωμένους καρπούς, σωστά θεία δώρα. Σ έ κανένα άλλο μέρος τής Ε λλά δ ο ς δεν υπάρχει τόσο πυκνή, τόσο συστηματικ ή, τόσο επιμελημένη καλλιέργεια εσπεριδοειδώ ν. Κ α ί το ά ρτινό πορτοκάλι κατέχει αναμφ ισβήτητα την πρώτη θέση στην ελληνική άγορά και πω λείται πάντα κατά προτίμηση. Δισεκατομμύρια δραχμές εί>αι ή απόδοση τώ ν πορτοκαλιώ ν για την περιφέρεια τής Ά ρ τα ς κάθε χρόνο. Κ α ί ζή μ* αυτό ένας κόσμος ολόκληρες από κ τη ματίες, εμπόρους, μεταφορείς και εργάτες. Α ρ κ ε ί μόνον νά σω θή από τούς παγετούς τού χειμώ να. Κατακλύζεται κάθε χρόνο από τ άρτινά πορτοκάλια ή Ή π ε ιρ ο ς, ή Θεσσαλία, ή Μακεδονία καί πέρα έως την Κ ομ οτινή σ όλο τό διάστημα από Νοέμβριο έως τό Μ άη. Κ α ι στην άγορά ιώ ν Α θ η ν ώ ν στελ λονται πάντα ιά πιο εκλεκτά, ακόμα καί όλο τό καλοκαίρι. Ά λ λ 5άς μη Λομίση κανείς, πώς ή ά ν θίζουσα σήμερα πορτοκαλοπαραγωγή δεν έχει τά ποοβλήματά της, πού μάλιστα κάθε χρόνο πού περνάει, γίνετα ι διαρκώς δξύτερη. Ή κα λλιέργεια τής πορτοκαλιάς α να πτύσσεται συνεχώς μέ τεράστια άλματα σ όλη τή νότια Ε λλά δ α. Δεκάδες χ ιλιικ ο δες στρέμματα από χρόνια τώρα φυτεύοά> ται μέ νέα δένδρα κάθε άνοιξη ή φ θ ινφ : πώρο. Κ α ί προστίθεται σιγά σιγά ή ν& : παραγω γή κάθε χρόνο. Αυτή τή στιγμή είναι ήδη ή ε σ ω τε ρική άγορά τής χώρας μας κορεσμένη $ Α τά εκατό εκατομμύρια τόννους τής σημί ρινής παραγωγής. Τ ί θά γίνη ύστερα obi ;r 2 3 χρόνια, αλλά καί ακόμα πιο έ'πειτά ι. 'Υπάρχουν, είναι αλήθεια, τούλα γ; στον θεωρητικά, δύο μέσα γιά τήν άήϋ συμφόρηση. " Πρώ τα ή εξαγωγή, για τί είναι εύν<$ ; το, ότι δεν λείπει μεγάλη ζήτηση έσπ^( δοειδών άπό τήν κεντρική καί βόρεια Ε ρο>πη, μέ όλη τήν πολιτική καί οικονο κή της σημερινή κατάσταση. Α λ λ ά δυστυχώς καί ή εξαγωγή πορτοκαλιά)ν παρουσιάζει τήν ίδια βασι /: δυσχέρεια, άπό τήν οποία πάσχει ή S. γωγή κάθε ελληνικού γεωργικού προΐ τος : τό υπερβολικό κόστος παραγωγΐ πού δέν επιτρέπει κανένα συναγωνισ Ή άρρώστεια είναι βαθειά, συνδέί μέ όλη τή συγκρότηση τής εθνικής οικονομίας, μέ. τήν έλλειψη σύγχρονέ νων μέσων καλλιέργειας, τήν υψηλή τ τών λιπασμάτων, τά μεγάλα μεταφο έξοδα, τό άκριβό ημερομίσθιο, λόγφ μεγάλης ακρίβειας ιδίως τών βιομηχ κών προϊόντων, καί τής άρυθμίας έν* νει τής οικονομικής μας ζωής. Νά έλπίζη κανείς μια σύντομη οΰ δη βελτίωση όλων αυτών τών όρων ήτο χίμαιρα. Α λλά σ όλα αυτά προστίθεται & καί ή έλλειψη κάθε όργανώσεως τ ώ ν Ιϊ

ΟΚΤΩ ΒΡΙΟ Σ Τ ά Ά ρ τ ιν ά π ο ρ το κ ά λ ια 611 ραγωγών. Κ α ί δταν μέ μεγάλη, άντιοικονομική είναι αλήθεια για τήν εθνική ο ι- νομία, κρατική πριμοδότηση, γίνεται δυ- ' νατή κάποια εξαγωγή, αυτή πρα γμα τοποιεΐ- ται από εμπόρους αεριτζήδες, πού δεν ϊ Ινδιαφέρονται διόλου για τήν περιποίηση «τού προϊόντος, ώστε ν άποκτήση σταθεί ρές αγορές. Ένδια φ έρονται μόνον να είσ- [πράξουν τό πολύτιμο, ελεύθερο, πριμοδοιτιμένο συνάλλαγμα καί στέλλουν τά φ θη νότερα πορτοκάλια μέ τή χειρότερη συίσκευασία. Κ α ί φυσικά οί Ευρω παίοι άποίμακρύνονται περισσότερο από τά ελληνικά 'πορτοκάλια. "Ενας εξαγωγικός συνεταιριίσμός των παραγωγών θά μπορούσε νά Ιέχη μεγάλες επιτυχίες όπως συμβαίνει μέ τούς παραγωγού; μανταρινιών στή ίχ ίο. "Οπως επίσης ένας οργανισμός έσωτερικής καταναλώσεως μέ τή ν οργάνωσ η πρατηρίω ν στά μεγάλα κέντρα, θά δ ι ευκόλυνε μέ μικρότερες τιμές τή μεγαλύ-' (τερη κατανάλωσι, έχοντας καί δικά του με- ταφορικά μέσα., Ά λ λ ο μέσον άποσυμφορήσεως είναι ή (βιομηχανοποίηση των πορτοκαλιών. Σ ε ίκατάλληλα συγχρονισμένα εργοστάσια μπορούσαν νά παραχθούν διατηρήσιμοι γιά ιτό θέρος γευστικοί γνήσιοι χυμοί για τί Ιστή χώρα τω ν πορτοκαλιών νά πίνουμε ίρωμερές γκαζόζες ; αιθέρια έλαια, μαρελάδες καί πολύτιμη πηκτίνη. Τέτοιο άξιο λόγου εργοστάσιο δέν υπάρξει στήν Ε λλά δ α, ένφ υπάρχουν πολλά Β* όλες τις παραγωγικές χώρες τής Ε ύ ρ ώ - (πης, τής Μέσης Ανατολής και βέβαια στήν Αμερική. Ο ί χυμοί, πού κυκλοφορούν ί ήμερα στήν Ε λλά δ α, είναι χημικά προϊ- & όντα, πού δέν έχουν καμμιά σχέση μέ τά πορτοκάλια. Κατά τά τελευταία χρόνια τώ ν παχειών αγελάδων μεγάλη επιθυμία είχαν οί Αμερικανοί νά Ιδρύσουν στήν Ή π ε ιρ ο ένα συγκρότημα εργοστασίων μέ βάση τήν παραγωγή κτηνοτροφών, αλλά καί μέ όρυζόμυλον καί εγκαταστάσεις πα ρα γω γής κονσερβών καί χυμών. Μ άλιστα είχεν ύπολογισθή καί ή άξια του σέ 800 χ ιλιά δες έως ένα εκατομμύριο δολλάρια. Κ α ί βέβαια προ παντός στον κάμπο τής Ά ρ τας υπάρχει σέ αφθονία ή πρώτη ύλη : πορτοκάλια, έληές, ρ ίζια, βαμπάκι, λαχανικά κτλ. Α λ λ ά δυστυχώς σοβαρές πρω τοβουλίες τέτοιας ολκής δέν εμφανίζονται στήν Ή π ε ιρ ο. Κ α ί ή σχετική προπαγάνδα μας έμεινε χωρίς αποτέλεσμα. Ε ίν α ι πράγματι λυπηρόν, ό τι ειδικώ - τερα οί πορτοκαλοπαραγωγοί Ά ρ τα ς, ενώ είνα ι άριστοι γεω ργοί, δέν είνα ι διόλου έμποροι καί δέν έχουν καμμιά διάθεσι γιά συνεταιριστικές προσπάθειες. "Ενας συνεταιρικός οργανισμός θά μπορούσε νά συνδυάση τή βιομηχανία μέ τό εμπόριο τώ ν πορτοκαλιώ ν. Ή πρώτη θά μπορούσε ν άπορροφήση τεράστιες ποσότητες καρπών κατωτέρας ποιότητος. Έ ν ώ στο εμπόριο θά έστέλλοντο τά εκλεκτότερα πορτοκάλια μέ ασφαλές γ ι αυτό κέρδος. Κ α ί άλλοι επωφελείς συνδυασμοί θά μπορούσαν νά γίνο υ ν. Θά μπορούσαν νά γίνουν, αλλά δέν γίνοντα ι. Κ α ί όμως ή κατάσταση συ ντομώτατα θά γίν η πολύ πιεστική. ΕΥΡΙΠ ΙΔ Η Σ ΚΑΖΑΝΤΖΗΣ

ΓΙΩΡΓΟΥ ΡΑΓΚΟΥ ΘΕΡΜ ΟΠΥΛΕΣ 9 1 Μ έ σ 9 στους καιρούς βάρβαροι πάντα θαρχονται σατράπες καί μακέλλη δες κά θε είδους. Σ τ ις Θ ερμοπύλες οι λαοί θά μάχονται ενά ντια στους άγέρω χους, τούς Μ ή δους. 2 ' Π ά ντα το χρέος τής Π α τρίδα ς ιερό, ή πάλη για τή λευτεριά, το δ ίκ ιο. Γ ιά τούς τυρά ννους το Μ Ο Λ Ω Ν Λ Α Β Ε ηχηρό ράπισ μα, τω ν ηρώ ω ν θούριο ά ντρ ίκ ιο. ΐί r Ί. \% λ. i Γ' 1 ί ι 3 Χ υ μ ο ύ ν ε στίφ η οπού β ρ εθ ή πόρτα α νο ιχτή... Π ο ιό ς θά βαστάξη τη ν τρελήν ορμή το υ ς ; 90ρθο1 τής Μ οίρας οι τρακόσιοι διαλεχτοί φ ράζο υνε τη ν ποριά μ ε το κο ρ μ ί τους. 4 Κ ι αν 9Ε φ ιά λτη ς τούς χ τυ π ά ει ά π 9 τά πλευρά, κι α ν τό σπαθί πισώ πλατα τούς μ π ή χ ν ε ι, θ ρ εμ μ έν η Από τά κόκκαλά τους τά ιερά τό μ εγα λ είο τους ή Δόξα δείχνει: 5 Τ ί κι αν θά πέσουν δλοι κάτω ατά Σ τ ε ν ά ; Τ ί κι αν ό Ξ έρξης γαύρος θά π ερ ά σ η ; θ ά προσκυνάη ή Μ νή μ η πάντα ταπεινά ατού τάφου τους το τίμ ιο Ε ικονοστάσι. 0 Γ ια τούς ά ϋά νά το υς αυτούς λύρα θά ήγ$ μ ε τραγουδιού πνοή παλληκαρήσια. Κ α ι θά τούς πλαστονργή μ ε νέα χρυχή ό σ μ ιλευ τή ς στής τέχνης του τά 9Η λύσια I S

Μ ΙΛΤΙΑΔΟΥ ΑΘ. ΟΙΚΟΝΟΜ ΙΔΟΥ ΔΙΗΓΗΜΑΤΑ ΤΟ Υ ΠΟ ΛΕΜ ΟΥ ΚΑΙ ΠΑΛΙ ΠΡΟΣ ΤΗΝ Κ ΛΕΙΣΟ ΥΡΑ... Αμέτρητες φορές είχε ακούσει και ξα νακούσει ό Βλάσης τούτην την ιστορία για τόν πατέρα του* τό πώς δηλαδή είχε ρθεί από τά ξένα αμέσως, άμα άρχισε 6 πόλεμος τοϋ 12, δ'τι πολέμησε, σαν άληβινό παλληκάρι πού ήτανε, στό Γρίμποβο, στα ΓΓεστά, στη Μανωλιάσα, στό Μ πιζάνι, 6'τι μπήκε μέ τούς πρώτους στα Γιάννινα καί κατόπι στην Πρεμετή, καί δτι, δταν τελείωναν πλιά 6'λα, σκοτώθηκε άνεπάντεχα στην ϊ^λεισού-? ρα από κάποια «παμπεσιά» άρβανίτικη. 10 θειος του 6 Άναστάσης, πού είχε -, βρεθεί σ δλες τις μάχες δίπλα του, του είχε παρασταθή στο ξεψύχισμά του, του είχε : κλείσει τά μάτια καί τόν είχε θάψει σέ κάποια γωνιά τού νεκροταφείου τής Κλεισού - ρας, τού τά είχε οιηγηθή δλ αυτά άλογάριαστες φορές κι* έτσι καταλεπτώς, πού του Βλάση πότε πότε του φαίνεται, πώς τά είχε ίοεί αυτά μέ τά μάτια του. Ακόμα καί τήν παραγγελία πού βγήκε από τό στόμα τοϋ πατέρα του μαζί μέ τήν τελευταία του πνοή καί πού ήτανε : «Ά να σ τά σ η, τό Βλασάκη μου... Στά χέρια σου αφήνω τό Βλασάκη μου...», λες καί τήν ακούει : κάποτε, σάν πού άργότερα τοϋ φαινόντανε πώς ακούε τή χοντρή φωνή τοϋ είου του νά κλείνη, δπιος τό συνείθιζε πάνα, με τοϋτο δώ τή διήγησή του : «Έ τ σ ι πού λες παιδάκι μου πίσω από ιό "Αγιο Βήμα, στή γωνιά τοϋ περίβολου, κοντά στή δάφνη έχω αφήσει τόν αδερφό μου καί πατέρα σου... 'Αλλο σημάδι δεν έχει ιό μνήμα του, έξόν μιά μαύρη πλάκα στητή κατά τό κεφάλι καί μιά άσπρη κατά τά ίόοια...». * Θυμούντανε κι δ Βλάσης λιγάκι τόν Μίτέρα του, άν καί τότε ήτανε πάνω κάίω νήπιο, θυμούντανε τόν ψηλό καί καλοκαμωμένου έκείνον άνδρα πού ένα ήλιολουσμένο άπόοειλνο μπήκε ξαφνικά στό «χ ε ι μωνιάτικο», τόν βρήκε νά παίζει μέ τό γατάκι έκεί δίπλα στή γωνιά, τόν έπήρε στήν αγκαλιά του, τόν έφίλησε, τόν έσήκωσε ξαπλωτόν στά χέρια έπάνω άπό τό κεφάλι του τόν ξαναφίλησε καί τόν έκύτταξε μέ μάτια πού λάμπανε. Κ Γ αυτός τρομαγμένος άπό τά καμώματα αυτά τοϋ «ξένου», δπως τόν άπάντεχε, καθώς πού δέν είχε τύχει καί ή μάνα του έκείνη τή στιγμή έκεί, έπιασε τά κλάματα καί δέ θάπαυε, άν έκείνος δέν έβγαζε άπό τις παραφουσκωμένες τζέπες του λογιών λογιών παιγνιδάκια και λιχουδιές καί δέν τοϋ τάδινε λέγοντάς του *. «Ε ίμ α ι δ πατέρας σου, ρέ χαζούλικο, είμαι δ πατέρας σου... Μ ή κλαίς... Ποϋ είναι ή μάνα σου ;» Κ α ί θυμάται άκόμα, δτι όταν μπήκε κ Γ έκείνη μέσα καί τόν άντίκρυσε. πώς άπόμενε σάν αποσβολωμένη καί δέ μπόρεσε νά πή τίποτε άλλο παρά : «Μ πάαα! Έ σ είσ Ανδρέα;... Καλώς ώ ρισες./». Θυμούντανε τις μεγάλες βαλίτσες καί τά μπαούλα πού φέρανε λίγο άργότερα οί άγωγιάτες έκείνος είχε βιαστεί νά φθάσει μιά ώρα γρηγορώτερα καί τούς είχε άφήσει μα - κρυά, πού ήτανε όλα ξεχειλισμένα άπό χ α ρίσματα γιά τή μάνα του, γ Γ αυτόν, γιά τούς 'συγγενείς καί άπό στολίσματα τοϋ σπιτιού. Θυμούντανε ένα κουστουμάκι «να υ τικ ό», μέ χρυσά κουμπιά καί μεταξωτό κορδόνι μέ σφυρίχτρα, πού τούχε φέρει καί πού έπέμενε νά του τά φορέσει μέ. τά ίδια του τά χνέρια, για τί δπως τώλεγε άργότερα ή μ η τέρα του, «χαιρόντανε δ άμοιρος περισσότερο άπό τόν Βλασάκη». θυμούντανε σάν όνειρο πώς έλάμπανε δλα έκεί μέσα τές λίγες μέρες πού στάθηκε

614 Κ α ί π ά λ ι προς τήν Κ λεισούρα... Η Π Ε ΙΡ Ω Τ ΙΚ Η Ε Σ Τ ΙΑ κοντά τους δ πατέρας του, καί πόσο εύτυχισμένοι ήτανε δλοι τους. Μ ά ά π ' δλα πλιό πολύ του δμεινε ζω η ρή ή θύμηση του χωρισμού τους. Ό τα ν οέν μπορούσε πλιά νά κρύβεται ή μάνα του, κι* έκλαιγε φανερά γι* αύτόν τδν χωρισμό, ικλαιγε μαζί της καί δ Βλά-. σης καί τότες δ πατέρας του προσπαθώντας ' νά την κάμη νά πάψη μέ τδ νά τής λέει : «σώπα, γιατί κλαίει καί τδ πα ιδί», ικλαιγε κι αύτός, κ ι έτσι έγενικεύονταν τό κλάμα καί ή συζήτηση. Κι* δταν πλιό Ιφθασε ή κρίσιμη σ τιγμ ή, 6 Βλάσης οέν έννοουσε μέ κανέναν τρόπο νά ξεκολλήση άπό την άγκαλιά τού πατέρα του, άλλα κρεμασμένος άπό τδ λαιμό του χαλούσε κόσμο. «Ση μ α δ ια κό», τούτο λέγανε δλοι* δ θεός νά τδ βγάλει σέ καλό. Κ ι άλήθεια* ήταν σαν προαίσθημα αύτδ τού Βλάση δτι όέ θά τδν ξανάβλεπε τδν πα τέρα του* για τί μιά βροχερή μέρα τού Μ άρτη τδ σπίτι του βυθίζονταν στά μαύρα. * Τ ά χρόνια πού πέρασαν άπδ τότε, ή μάνα του τάζησε μέ τή θύμιση τού σκοτωμένου* πένθος χρόνια στήν αράδα, μνημόσυνα, τρισάγια, σαρανταλείτουργα, πάντα γιά κείνονε κουβέντα καί πάντα ή κουβέντα αύτή έγκώμιο. Ό καϋμδς καί τδ μαράζι τού πατέρα, τόν είχε άπδ μικρό τδ Βλάση. Ά π ό τήν έποχή άκόμα πού άρχισε νά καταλαβαίνη κάπως, κάθε φορά πού έβλεπε στδ νεκροταφείο τού τόπου τους τά ψυχοσάββατα καί τις «καλές τις μέρες> τά μνήματα καθαρισμένα άπδ τά χορτάρια, στολισμένα καί φωτισμένα άπδ τά κεράκια πού άναβαν έκεί χέρια συγγενικά, δ νούς του ταξίδευε στήν Κλεισούρα, εύρισκε έκεί τήν έκκλησίτσα της, διάβαινε πρδς τδ 'Ά γ ιο Βήμα της, εύρισκε χωρίς κόπο τή δάφνη, έψαχνε άνάμεσα στά χορτάρια γιά τά άλλα σημάδια, καί πάντα έννοιωθε στήν καρδιά του θλίψη. Ά χ πόσο είχε ποθήσει νάπαιρναν άπό κεί πέρα τά κόκκαλά του, γιά νά μή τά πατούσε ποδάρι άρβανίτικο, γιά νάνοιωθε ή ψυχή τού πατέρα του χαρά καί ξαλάφ ρω μα! Κ α ί πόσο είχε λυπηθή σά ματαιώθηκε (προσωρινά πρώτα καί κατόπι γιά J πάντα, γιατί στδ μεταξύ πέθανε), τδ ταξίδι ; στήν Κλεισούρα, πού άπό καιρό μελετούσε ; δ θείος δ Άναστάσης γιά νάκανε γιά τδ ί ι σκοπόν αύτόν. :, Καί πόσο στενοχωρήθηκε κάποια μέρα j πού, καθώς είχε ίδεί στδν ύπνο του δλο-, ζώντανον τδν πατέρα του γυρμένον στή ρ(- I ζα τής δάφνης σέ μιά πνιγμένη άπδ τούς βάτους καί τ άγριόχορτα γωνιά, νά τδν κυττάζει μέ άμολόγητη πίκρα ζωγραφισμένη στδ πρόσωπό του καί νά τού λέει; «Ά χ βρέ Βλάση, έσκασα έδώ στά άγκάθια* δέν! Γ θά μέ πάρετε ποτές άπδ δώ μέσα;» καί j τώπε τ δνειρό του αύτδ τής μάνας του μα- ). ζί μέ τήν άπόφασή του νά πήγαινε μόνος ι. του νά τάφερνε, έκείνη, καθώς πού λαχτα-1 ροΰσε γ ι αύτόν κ ι9 έβλεπε δλούθε κινδύνους,^ Γ. τδν σταμάτησε άπδ τά πρώτα του λόγια?.. μ* ένα τρομαγμένο : «Ό χ ι, δχΐ, Βλασάκηί., μου* μού φτάνει δ ένας πού έχω άφημένον* έ κ ε ί...» καί σάν τδν έβλεπε νά θέλει νά έπι-./ μένη έκλεισε τή συζήτηση μέ τούτα : «Ά ν μέ άγαπάς, Βλάση μου. μή μού ξανακάμης γ ι αύτδ τδ ζήτημα λόγο* δταν δώση δ θεός καί έλευθερωθή μιά μέρα δ τό* πος έκείνος τότε κάνεις τά καθήκοντά σου στούς πεθαμένους* τώρα έχεις μεγαλείτερβ Γ στους ζωντανούς».. * ' I Βράδυ 28 τού Ό χτώ βρη 1940. Γ Κάποιος, μαζί μέ τή μεγάλη είδηση,έφερι ' καί τούτο τδ γράμμα στή μάνα τού Βλάση πού έτυχε έκείνες τές μέρες νά βρίσκετα : γιά δουλειές του μακρυά τ η ς: Σεβαστή μου μητέρα, 01 Ιταλοί μας κηρύξανε τόν πόλεμο κ γένηκε έπιστράτευση. Έ πρεπε νά παροοοιασ? αμέσως καί έξ αιτίας άπ αύτό δέ μοϋ δίδοντ καιρός νάρθω νά σού φιλήσω τό χέρι καί πάρω τήν ευχή σου. Είμαι όμως βέβαιος I αύτή θά μέ συνοδεύη καί τώρα δπως πάντα, κ δτι θά δείξεις γενναιότητα καί θά παρακαλ τόν θεό γιά τή νίκη μας. Σέ προσκυνώ *0 Βλάσης σου Αύτή τή στιγμή μαθαίνω πώς πηγαίν* γ ιά τά σύνορα. Έ τσ ι έλπίζω νά μέ άξιά -I-avaiyjywf «

ΟΚΤΩΒΡΙΟΙ) Κ α ί π ά λ ι πρός τήν Κ λεισούρα... 615 6 Μεγαλοδύναμος νά προσκυνήσω τον τάφο του j πατέρα καθώς πού ήτανε ό παντοτεινός μου πόθος. Φείδια ζώσανε τή δυστυχισμένη μάνα. Για κάμποση ώρα έμεινε σά νά χτυπήθηκε από άστροπελέκι* και βταν μπόρεσε νά συρθή, σωριάστηκε κάτω άπό τό εικονοστάσι καί μιά θερμή παράκλησι στάλθηκε άπό τά βάθη τής καρδιάς της στην πονεμένη Μάνα,, των πονεμένων τήν παρηγοριά... "Οταν κάποιο πρωί βρέθηκε δ Βλάσης πέρα άπό τά σύνορα, στό δρόμο γιά τήν j Πρεμετή, κάτι πρωτόγνωρο έννοιωθ# μέσα του, σά νάχε μπει σ τ9 αχνάρια του πατέρα του. Έ κ ύ ττα ζε αχόρταγα παντού, σά νάχε περάσει άπ αυτά τά μέρη, σά νάχε ζή - σει σ αυτά... Καί τό πλιό παράξενο, δεν τοϋ φαίνονταν, καθόλου άγρια, καθόλου άποκρουστικά, όπως χοο τά είχανε παραστήσει καί τά είχε πλάσει ή φαντασία του. Έ δ ώ νόμιζε πώς βρισκότανε στην ίδια τήν Πατρίδα του. Μυστήριο πράγμα!., j Νά, έκείνο έκεί τό απάνεμο!.. Μπορεί Κι* δταν τοϋ ήτανε βολετό, ξέκοβε πότε πότε δ Βλάσης με κάποια πρόφαση, κ ι έπή- γαινε κι άγγιζε (τήν πέτρα, τόν το ί χο, καί το δέντρο, εή βρύση πού λογάριαζε νάχε *ει κ ι ί :ου. Κάτι ίννοιωθε κά του [ύγωνε στην Κ λεισούρα τόσο κ ι έμε- 'άλωνε ή αδημονία ου* ή αδημονία κείνου πού ξανα* ορίζει στην πατρί- "ά του ϋστερ* άπό ;ολύχρ ονο ταξίδι «ί πρόκειται νά νάχε σταθεί σ αύτό κι* δ πατέρας του κάποια τέτοια χειμω νιάτικη μέρα, σαν τή σημερινή!.. Κ α ί μέ τή φαντασία του τόν έβλεπε συμμαζωμένον σέ μιά γωνιά νά προφυλάγεται άπό τόν άέρα, κουρασμένον, μά πάντα μέ τό γελαστό έκείνο πρόσωπο πού έδειχνε στή φωτογραφία πού είχε βγάλει στρατιώτης, σάν ξαναφόρεσε τά φανταρίστικα... Νά, έκείνη ή βρύση έκεί πέρα!.. Μ πορεί νάχε π ιεί κι* έκεϊνος άπ α ύτή... Κ α ί τοϋ φαινόντανε πώς τόν έβλεπε σκυμμένον άπάνω άπό τήν κάναλη νάχει χωμένα τά χείλη του στό βαθούλωμά της. Νά, έκείνη ή γκρεμισμένη καλύβα!. Τ ό τε βέβαια δέ θά ήταν έτσι* ποιός τό ξέρει τό λοιπόν άν δεν είχε κοιμηθεί έκεί κανένα βράδυ, ζαρωμένος σέ κάποια γωνιά της κι* δ πατέρας του καί δεν είχε όνειρευτεί δ δύστυχος τό σπίτι τους, αύτόντόν ίδιο τόν Βλάση... Νά, έκείνο τό παρατημένο χά νι!.. Ποιός τό ξέρει άν δέν είχε σταθεί στό κατακαπνισμένο μαγειριό του, γιά νά ζεσταθεί λίγο καί νά καπνίσει κανένα τσιγάρο.. Κ α ί τόν φαντάζεται νά κάθεται κοντά στή φωτιά, στό χαμηλό σκαμνάκι καί νά συλλογιέται... Πρός τή Κλεισούρα.,,

δίβ Κ α ί π ά λ ι πρός τήν Κ λεισ ούρα... Η Π Ε ΙΡ Ω Τ ΙΚ Η Ε 2 Τ ΙΑ ξαναδή τόπους γνωστούς καί άγαπημένους καί ν άνταμώσει πρόσωπα άγαπημένα. Κ α ί καθώς πού όλο άποροϋσε γ ι αυτό, κάθε φορά μουρμούριζε: «Μ υστήριο π ρ ά γμ α!». * Ε ίχα νε άρχίση πλιά οί σκληροί άγώνες γύρω της. Ή άπόφαση δλων νά νικήσουν χαλύβδωνε καί τοο Βλάση τήν ψυχή, κ ι ό πόθος του ν5 άντικρύσει μια ώρα γρηγορώτερα τό χιλιόχρονο έκκλησάκι μέ τό φτωχικό του νεκροταφείο φούντωνε τή ν άνυπομονησία του καί τόν παρακινούσε σέ πράξεις τέτοιες, πού λές κ ι ένόμιζε δτι άπ α,ύτδν ήτανε νά δοθεί τό πρεπούμενο τέλος. Κ α ί δταν προβιβάζεται «έ π 9 άνδραγαθία» άπάνω στις φλόγες του πολέμου, ή χαρά πού νοιώθει στήν καρδιά του προέρχεται από τή σκέψη δτι πηγαίνει στό προσκύνημα του πατέρα του καί τιμημένος, αντάξιος γυιός του. Α λλά νοιώθει τώρα ζωηρότερη καί μιά άνησυχία, τήν άνησυχία μή δεν ίοεί νά πραγματοποιήται τ όνειρό του. Γ ι αύτό καί κάποια ώρα πού οί καρδιές αισθάνονται πλιό μαλακές, αφήνει τή ν παραγγελία :* Τ ά κ η, σου έχω πει τί μου κρατεί τό νεκροταφείο τής Κλεισούρας. Σάν άδελφός πού μου έχεις σταθεί πάντα, πιστεύο) νπώς θά θελήσεις νά μου κάμεις καί μιά ακόμα χάρη : *Αν δέν μ άξιώσει ό Θεός νά φτάσω ώς τά κεί, μή μ αφήνεις άν σου σταθεί βολετό, δπου καί νάναι... Σβάρνισέ με ώς σ αύτό καί θάψε με στό μνήμα του πατέρα μου. Νά τά σημάδια του, γιά νά μπορέσεις νά τό βρεις καί θυμήσου τα καλά: Πίσω από τό "Α γιο Β ή μ α, στή γωνία του περίβολου, κοντά στή δάφνη... * Δέν παρουσιάστηκε ανάγκη νά έκτελέση τήν υπόσχεσή του ό φίλος τοϋ Βλάση, γιατί κάποιο πρωί τά τρομερά στενά δέν αντιστέκονταν πλιά. Ο ί περιγραφές πού τόσες φορές του είχε κάμει δθείος ό Άναστάσης ήταν πιστές σά φωτογραφίες κ ι άναγνωρίστηκε μέ τό πρώτο ή πολυπόθητη έκκλησίτσα. Πόση συγκίνηση έννοιωσε στό άντίκρυσμά της ό Βλάσης! Του έρχονταν νά φωνάξει: «Πατέρα... πατέρα... ήρθα... νάμαι! μά ό λαιμός έσφιγγε ή καρδιά χτυπούσε καί παράξενο! τά γόνατα τρέμανε... να! νά τό Βήμα, δ περίβολος, ή δάφνη!..'] Δόξα Σοι δ Θεός!.. < «Κ ο ντά στή δάφνη...» Ναι μά έδώϊ δέν είναι ένα μονάχα μνήμα!.. Εδώ είναι τώρα πολλά... να ποϋ νάναι άραγες τοϋ πατέρα του ;!ί Ψάχνει δ Βλάσης σέ κάθε γωνιά, στή ί ρίζα κάθε δέντρου κ Γ όχι μονάχα δάφνης,! μά πουθενά δέ βρίσκει τά σημάδια, πού θά* τόν πείσουν, δτι κείνο ήτανε. Τό παράπονοΐ τόν πνίγει γιά τήν άτυχία αύτή καί τά μά- τια βουρκώνουν πιό πολύ. Μά ή φωνή τοδ θείου τοϋ Άναστάση έπιμένει: «Κ οντά στόί "Αγιο Βήμα, στή γωνιά τοϋ περίβολου, κοντά; στή δάφνη...» * Κοντάστή δάφνη!.. Γυρίζει πάλι σ αύτή. Ε κ ε ί σιμά στή ρίζα της έχει άπομείν κάποιο κομμάτι τόπος άδειανός... Κ Γ 5J δέν βρισκόντανε έκεί μέσα τά κόκκαλα τοδ πατέρα του, κάπου έκεί είχε θαφτή κ ' έλυωσε τό κορμί του. Δέν έφτανε λοιπόν αύτό γιά ν άγιάαε γ Γ αυτόν, δλον έκείνον τόν τόπον, δπώΐ δ θάνατός του είχε κάμει ίερή γιά τήν οίκο, γένειά τους τήν Κλεισούρα, καί τά κόκκαλι καί τό αίμα τόσων άλλων παληών καί και νούριων παλληκαριών ίερά γιά δλους τούι Έ λλη να ς δλ αυτά τά χώματα πού ξαναπαι τοϋσε δώ καί λίγον καιρόν δ στρατός μας Ρίχνεται, λοιπόν, στά γόνατα καί φι5 λάει τή γής... Κ α ί τά χείλη του, καθά πού τή ραντίζει μέ δάκρυα, ψιθυρίζουν στί πατέρα του κάτι σάν παρακάλια συγχώρ σης, κάτι σάν χαιρετισμούς από τούς άγαπ μένους του, κάτι σά νέα από τόν τόπο r από τό σπίτι του, κάτι σάνύποσχ, σεις... ν 1941 Μ ΙΛΤΙΑΔΗΣ ΑΘ. ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ!

Γ. Κ Ο Τ Ζ ΙΟ Υ Λ Α ΤΣΟΠΑΝΟΣ ΙΔΑΛΓΟ Σ *0 Ά λ έ ξ η Γ ιά ν Κ ολιός," βλάχος άπό τ ' 9Α ν ώ ι, πάει σ αλλλον κόσμο πέρσι, όχι στα χειμ α δ ιά. Μ ά διάτανος τρανός, κι ας τούλειπε τό μ π ό ι, π ρ ιν ξεψ υχήσει αφηκε διάτα στα παιδιά : <ινά μ ο υ φυλάτε τα σκυλιά καί τό ΓκΧννούλη, γιατί κι ετούτος άγρυπ νάει στα ζω ντα νά, δίχω ς νά ΰέλει δ έρμος ρώ γα ουδέ μ α ξο ύλι, μονάχα ότι χω ράει τ' ασκί του σάν πεινά. t *Ν ά κονομάτε και γ ι' αυτόν κα μ ιά τσιγάρα, : τις ^νύχτες δεν περνάει αλλιώ τικα ό καιρός. Κ αί μπόλικο φαι τ ' άκοϋτε ; άρα κατάρα I νά ψ υχοπιάσει έδώ στή στάνη δ καψ αρός». i4' Του άφησε ό τσέλιγκας και τά παλιά σκουτιά του, τσακτσίρες δ ίμ ιτες, σουλτοΰκα βασταερά, νά βάλει και πετσί στά δάχτυλα άποκάτου, πούχαν τρ ιφ τεί άπό τό ξυπόλυμα γερά. νε τσι ό Γ ιαννούλης πιά σκαπέτηοε α π ' την Τ ζο ύμα που φύλαε τά λιανά του ένός καί του άλλουνού, τώ ρα άφεντεύει σέ κοπάδι άκέριο, σούμα, κι ή άφαντασία τού άποσήκω σε τό νού. Ά ν τ ϊ δ Μ πανώ ρας δ νταής νά είπ ει σπολλάτι, γιά ψ υχικό δεν πήρε την π α ρά γγολή* τού κονακιού του λέει τόν όρισε προστάτη, φοβέρα ζουλα πιώ ν, γνώ ρα κλεφ τιώ ν,καλή. Κ ι άς ε ϊν * τού Ά λ έ ξ η τά παιδιά κάτι ντερέκια μ έ γνώ μ η γέροντα μ α ζί κι άψ ιάδα νιού, κι άς εχει να φ α νεί χρόνον καιρόν άπέκεια ληστής, σπορά άπό κείνους τού Ξ εροβουνιού, W' Ρ if* & W } ΐ:& -*Μ Ν ά κά μ εις Εμπνευση την ίδ ια σου κατάντια, δικό σου βιός νά σαλαγάς τά ξένα άρνιά, μ έ τό Τ ζουμέρκο εμ π ρ ό ς, τό Π εριστέρι ά γ ν ά ν η α, τύ χη κα λύτερη δεν ξέρω ατό ντο υ νιά. Γ ειά σου, Γ ια ν ν ο ύ λ η! Μ αχαλιώ τη καί κουμπάρο νά σ εχω, νά σέ νιώ& ω, άς λείπω έγά) άπό κ εϊ, μούεινα ι μετάλλιο πιό τρανό παρά &ν $ά πάρω Δ άφνη Χ ρυσή, μακάρι κα\ πολωνική*

f ΓΙΩΡΓΟΥ ΚΟΤΖΙΟΥΛΑ Β Λ ΑΧΟΣΕΙΡΑ Ψ ηλά στο Ξ εροβούνι ζούσ* ένας Ζ αρκάδας στο σύνορο Τ ουρκία ς ανάμεσα κι Ε λλά δ α ς. Α υ τό ς δ χριστια νός χο ύγια ζε τά ζουλάπια κι οϋτ* επ α ιρ νε μ α ζί μ ε την κυρά του χά πια, μόνο τραβάγαν τον Θεού την ϊσια στράτα, π α ιδ ιά κα ντάριαζα ν κοκινομαγουλάτα. Τ ους λαγαρίσαν δέκα γιο ι, οι κοπέλες χώ ρια, π 5άριώ σανε κι αυτές γύρα στα βλαχοχώ ρια, κι* εκείνοι άπ* άλλα δέκα εκάναν και π ερ ιττο ύ, βάλε μ ε νού σου ά νΰρώ π ο ν βιος και προκοπή τον. Μ ε το τσοπάνε μ α πορεύαν, μ ε μαξούλια, ρ ίπ α γα ν τό χ ειμ ώ ν α και παρακατούλια, ν* άχολογάν οι λάκες ά π * τό φω νατό τους, ν* ά κούγο ντ δλο οι Ζ α ρκα δα ΐοι πρώ τοι στους πρώ τους. Τ ους π ά α ινα ν κάπου κάπου και στά δικαστήρια, πώς κατα πάτα γα ν βοσκες κι άλλα μ υ σ τή ρ ια * κλέβαν καί κάνα άμα τους ρχόταν από χ έ ρ ι, μ ά σ 9 ά νθ ρω π ο ν πότες δε μάτω σαν μ α χα ίρι. Π λέρω σαν φόρους, κεφ α λέτια ατό κονβέρνο, πάρε ελεγα ν στην ψ ω ροκώ σταινα, δχι π α ίρ νω, π ιρ έτη σ α ν καί στο στρατό ίσαμε τον iv a νάναι τά κόκαλα τού π ά πον άνα παμένα I Η ΣΥΝΕΧΕΙΑ Σ τη ν έξοχή κα μ ιά φορά, oh κάνα έρημοκλήσι, που ξένο έκ εΐ δέ βρίσκεται μ ά τι νά μ* άντικρύσει, γιά τω ν δικώ ν μ ο υ τις ψ υχές άνάβω ενα κ ε ρ ά κ ι: τής β ά β ω ς, τον πατέρα μου και τον άμοιρου Γ ιαννάκη. Δ ιά β η κ α ν κιόλας τρ εις γενιές ά π 9 τό φτω χό μ α ς τζά κ ι, κάτω άπ* τό γούπατο, κα ϋώ ς τά φ κιανα ν τότε οί π λιά κοι. Μ ά άπ* τό πολύ νά λείπ ο υμε, βάσανα, ά ρώ στιες, μίση, Θ έ μ ο υ, κατάκατσε ή φω τιά καί κόντευε νά σβύσει. Ν ά σβύσει) δ ιμ έ, στά χέρια μου, πρω τοξεκινημένη δάδα άπ*τά τόπια τού Σ ουλιού, στον Χ αλασμού τούς χρόνονζι π 9 ά νίκα γε τό Θ άνατο μονάχη ή 9Α ψ ηφ ηοιά. Δ έ &ά μ ά ς π ά ρ ε ι σ ύ ψ ν χ ο ν ς ι δ χ ι I ή κ α τ ε β α σ ιά κ ρ α τ η & ε ϊ τό σ ό ϊ μ έ μ ιά ρ ιζ ο ύ λ α γ ι %ά π ο γ ό ν ο ν ς, TWr* ή σ τα λ ιά π ρ ο π ά το ρ ε ς α ΐώ ν ζο ν ά ν α σ τ α ίν ε ι. ί i 1 μ. υ C'.Τ I ^ i J yc ί n j x i v * / ί :i: 1 Cl; ' i ir l k? t* n ; PC. n - k?! u IV - k Jv *. fl'r'. «1* f t f J ^1

Λ» & % Λ λ3=ν S 5*3 ί / g * i /» * i / * i <ξβ <si / g s i "......,... ; I / S A W f * _,.., _. Ι11Ι1Ι>»Ι ΙΜ Β Μ»Μ»Μ Β»» ί «>» «Η ^ Β Μ ΙΙΜ «Μ Μ ΙΙΗ Μ ΙΒΐϋ ΙΙΙ> ΧΡΥΣΑΝΘΗΣ ΖΙΤΣΑΙΑΣ ΠΑΛΗ A ΙΣΤΟΡΙΑ (Δ ΙΗ ΓΗ Μ Α ) To ξω κ λή σ ι τ Ά ϊθ α νά σ η ήταν γκρεμισμένο. Ή σκεπή πεσμένη, οι τοίχοι ξεφτισμένοι. Θά πής και τ! δεν ήταν γκρεμισμένο σέ κείνον τον τόπο. Τ ά σπίτια, τό σκολειό, τά όνειρα, ο ί καρδιές τω ν α νθρώ πων. "Ολα ερειπωμένα από τή συμφορά, Ά π ό που ν αρχίσης κσι που νά τελειώj σης. *Έτσι στην κλείδωση καθώς βρισκόj I τανε ανάμεσα δυο βουνών, πότε οί *Αρβα- \ νιτάδες ροβολούσαν γιά πλιάτσικο, καί* j γοντας κ α ι' κανένα σπίτι γιά φοβέρα, πόι τε οί Τούρκοι γιά δοσίματα, πότε οί ζα- I πτιέδες κυνηγώντας τούς κλέφτες, ρή- [μαζαν τό χωριό. Κι* άν ψήλωνε καί μιά (πίστη κι* άπλωνε τις ήίζες τγ1? βαθειά ίστή σκλαβωμένη γή, δμως τά κλωνάρια τάπερνε δ δρόλαπας τόσο συχνά και τ άνειμόδερνε, πού τάρριχνε καί κείνα ξερά στο [χώμα. Μ* άς είνα ι. Θάρθουνε γυιέ μου [καί καλές μέρες, θάρθουνε, ό θεός είναι [μεγάλος. 'Ό λ α θά γίνουν, δλα μπορούν νά ί:εριμένουν ακόμα. Μ ά... δ Ά ϊθ α νά σ η ς ; Ο χι, αυτό ήταν μεγάλη αμαρτία. Βρέχει, ιονίζει, αγέρας, χαλάζι, κ ι δ άγιος ξεικέπαστος; Ακόμα καί τό κόνισμα νά ϊρέχεται κρεμασμένο στον το ίχ ο ; «Π ά μ ε <αί τό περνούμε θειά παπαδιά καί μη χο- Λοσκάς». Ή κυρά Καλή, ή παληά παπαριά, μέ τά ενενήντα χρόνια της κι* ένα ^αβδί στο χέρι, κούτσα, κούτσα, τριγύριζε :6 χωριό, έπιανε τούς προεστούς καί δεν ϊφινε άνθρωπο νά μή τού τρώη τό μυαλό Ία τον άγιο. «*Αμαρτία παιδιά μου, θά ιας δοκιμάση ό Θεός», i «Π ά μ ε καί τό πέρνουμε κυρά πρεσβυτέρα τό κόνισμα νά μή βρέχεται, Εύκολο ίίραμα». Κι* έτσι δταν ή σκέψη κάρπισε }ι* ωρίμασε, μιά Κυριακή τ* άπολείτουρ- jo ξεκίνησε δλο τό Εκκλησίασμα, πήραν VεΙκόνα μέ ψαλμουδιές, καθώς ταίρια* ζε, καί τήν έβαλαν στον 'Α ϊνικ ό λα,π ο ύ ακόμα, άς πούμε, στεκότανε κάπως στά πόδια του, στή μέση στο χωριό. Ή συνείδηση τού χωριού, απέναντι τού ιερού χρέους ήταν πιά εν τάξει. Ό κόσμος ήσΰχασε κ ι από τή γκρίνια τής γρηάς, πού σάν παληά πρεσβυτέρα, τήν υπολόγιζα ν καί τή ν τ ι μούσαν. Μ όνο εκείνη δεν ήσΰχασε. Τ ό α ν τίθετο μάλιστα, ή απελπισία τήν έζωσε μεγαλείτερη. Τώ ρα είνα ι, σκεφτότανε, πού τό ξωκκλήσι δε θά χτιζότανε ποτέ. Ό άγιος ήταν πραρυλαγμένος, στημένος στ ά* ριστερό μέρος, δίπλα μέ τον Α ϊκοσμά τον προφήτη καί μπροστά του έκαιγε τ άσημοκάντηλο τό Για ννιώ τικο, τάμα τής ίδιας γιά τήν άρρώστεια τού δρφανού εγγόνου. Τ ι θά μπορούσε τώρα νά πή ; Τ ί νά ά ξιώση ; "Ο τι μπορούσαν τώκαναν. *Άλλο τ ί ποτε δεν είχαν στο χέρι τους οι φ τω χοί. Κΰτταζαν τή δουλειά τους καί τά βάσανά τους. Θέρος, σκάλος, τρύγος, ξεσπείρισμα τού καλαμποκιού γιά τό βλοημένο, τδνα πίσω στ* άλλο γιά τον άγώνα τής σκληρής ζωής, χωρίς ανάσα. Τ ί νά κάνης; Έ δ ώ βρεθήκαμε. *Από τά Π υργιά, ίσ ια μέ τά δέματα φτάνουν τά σύνορά μας. Ε κ α τό μέτρα χώμα, καί χίλια κοτρώνες. Τ έ λ ο ς... Κ είνη ή χρονιά πήγε κάπως καλύτερη. Κ ά τι θέρισαν, κάτι μάζεψαν, ήρθαν καί δυότρεΐς ξενητεμένοι κι* έβαλαν δλοι τον όβολό τους, δλοι άπό τό υστέρημά τους, από τον ί'δρω τους, κι* έστησαν τό σκολειό, νά μή μένουν στραβά τά πα ιδιά τους. Σύχασαν καί τά πουλιά πάνω στον πλάτανο. Ε κ εί στο ύπαίθριο σχολείο, εκεΐ να τ αγριοκάτσικα, μιά τή ματιά στο μαυροπίνακα πού κρεμότανε στο ροζιασμένο κορμό καί μιά με τή σφεντόνα στά κλωνάρια, Μόνο ή θειά Καλή δέν ήσύχαζβ,,»

; ίϊαληά Iστ6ρ(ά ferfteipsiικη ΙΣΐΟ ΡΑ Π ο ιο ς άπόστολος μιας ιδέας, καί ποιος άνθρω πος πού τού φ λο γίζει την ψυχή κάποιο Ιδανικό, βρίσκει τή λύτρωση, πριν αυτό πάρει σάρκα καί οστά ; Π ρ ο τιμ ή θηκε τό σκολειό. Τ ί να π ή ς ; Ό πόθος είχε βουλιάξει, ή ελπίδα της είχε ν α υ -» αγήσει. Ή ρ θ ε πάλι ό χειμώνας. Έ β ρ ε χ ε, χιό - νιζε, φυσούσε. Μ ια μπουμπουνισμένη μέρα ό άγιος βρέθηκε πάλι κρεμασμένος στο χαλασμένο ξω κκλήσι. Βρεχότανε κει ανελέητα στον ξεγδαρμένο τοίχο. "Ό λο ι θά τώπερναν για θάμα, άν δεν άντάμα>ναν οι νυχτοσηκω μένοι δουλευτάδες τή γρηά, μέ τυλιγμένο στην ποδιά της, μυστηριακά ένα τετράγωνο πράμα να τραβάη για τον Α ϊ- θανάση. Π ώ ς; φαγώθηκε να πάρουμε τό κόνισμα και τώρα τό κουβάλησε μόνη της πίσω νά βρέχεται; «Τ ό νηρεΰτηκα» είπε κ ι έκοψε την κατακραυγή. «Ό άγιος ήθελε νά πάη στον τόπο το υ». "Ομω ς δεν τόλμησε νά σ υνέχιση τον ίδ ιο αγώνα. Περιορίστηκε τώρα στις προσευχές. «Κ ά νε τό θάμα σου άγιέ μου. Δώσε στον κόσμο φώτιση νά σε χτίσ ο υνε». «Θ ά τό χτίσω εγώ σά μεγαλώσω Β άβω» είπε γιομάτο πίστη τό δεκαπεντάχρονο ά γγόνι, πού δούλευε κοπέλλι στή στάνη τού γέρο Σ τα λίκ α. «Κ α λά καρδούλα μου... Ζήσε Μ ά η νά φάς τρ ιφ ύ λλι. Ν ά σ άξιώση ό θεός νά χτίσης έκκλησιές, αλλά τούτο, θέλω νά τό 9δώ πριν κλείσω τά μάτια μου. Έ τ σ ι, σάν δπως τό θυμάμαι στά νειάτα μου. Τό τε πού κατέβαιναν οι άρματωλοί νύχτα νά τούς κοινωνήση ό μακαρίτης ό παπούλης σου. Π ή γα ινα κ ι εγώ μέ τις λειτουργίες καί τις λαμπάδες. Έ! καί νά* βλεπες φέρμελες καί φουστανέλλες καί κα* ριοφ ύλλια. *Αστραφτε τό κλησάκι κ ι3άναθάρρευε ή καρδιά τ 9 ανθρώπου για τή λευθεριά». Ο λα τά παληά λ ίγ ο -λ ίγ ο χάνονται καθώς χάνονται κ ι οί άνθρωποι, "Υστερα δλλα πράγματα πέρνουν τή θέση τους. «" Α γ ιέ μου, κάνε τό θάμα σ ο υ»..,'κ ι9 δλήθεια, δ άγιος έκανε τό θάμα του κ Γ άκόμα μολογιέται κείνο τό θάμα στο μ ι Κρό χω ριό,.^ύχτα χειμωνιάτικη, Τά βουνά τής "Ηπείρου βαρυοφορτωμένα μέ τ9 άσπρο φορτίο τους. Ψ ιλό, ψιλό, τό κοσκίνιζε ό αέρας καί στο χωριό. Ό μπάρμπα Στα - λίκας καβαλλίκε\[*ε τό μαύρο, κουλουργιάστηκε στην κάπα καί ξεκίνησε γιά τή στάνη, πότε μισοκλείνοντας τά μάτια καί πότε χτυπώντας βιτσιές στά καπούλια. Π ρ ο χω ρούσε στήν άγρια φύση θαρρετά, ένα κ ι9 αυτός μαζί της. Περνούσε τοορα μπροστά στο χαλασμένο ξωκκλήσι. Σ ά νά τρόμαξε τό ζώο. Τινάχτηκε απότομα καί στηλώθηκε μεσοστρατίς. Ντέ! Τ ίπ ο τε. "Αντε μαύρε. Ό χ ι. Φρούμαζε καί τίναζε τή < χαίτη. Σκούπισε τά χιόνια ά π ό τά τσίνου- ^ ρα κ ι έφερε τά μάτια δλοτρόγυρα. Μπά! j παράξενο πράμα. "Ενα αναμμένο κερί ανάμεσα στις βατιές καί πίσω από τούς ίσκιους πού τρεμοσάλευαν, ενα βιβλικό, άγιοτικό πρόσωπο, μ άσπρα γένια και μακρυά μαλλιά. Γέρο Σ τα λίκα! Γέρο Στα λίκα! 1 m 1IX ακούστηκε μιά βαρειά φωνή. Τ ί θέλεις ; Ποιος ε ίσ α ι; Ε ίμ α ι ό Αϊθανάσης. Δεν έχω σπίτι καί βρέχομαι. Νά τό χτίσης εσύ γέρο Στα λίκα κ ι9 εγώ θά βλογάω τά πρόβατά σ ο υ ^ί νά χιλιάσουνε. Α να τρ ιχίλα ^ τον έζοοσε ανακατωμένη^ μέ περηφάνεια, π9 αξιώθηκε ένα τέτοιο φανέρωμα, αυτός ό ταπεινός, αμαρτωλός άνθρωπος. Μέ τρεμουλιαστή κομμένη φω*? νή άποκρίθηκε. «Κ α λά, καλά Αϊθανάσή μου, μεγάλο τόνομά σου» κγ έδωσε δυνα-^ τή βιτσιά τ αλόγου του, γυρίζοντάς τσ πίσω γ ιά τό σ π ίτι. Τ ή ν άλλη μέρα δλο τό χωριό μιλοΰσ^] γιά τό θάμα. Πέτρες κουβαλήθηκαν άμε σως, ξύλα στήθηκαν, ήρθαν τεχνίτες άπ τά μαστροχώρια, ό γέρο Σταλίκας διάτα ζε καί πλήρωνε σ έκσταση θρησκευτική κ Γ ή θειά Καλή καθότανε μεταρσιωμένα σέ μιά πέτρα εκεί στήν άκρη κ Γ άναπο λούσε τήν παληά εποχή» Τότε πού ό μ καρίτης ό άντρας της μεταλάβαινε τή νύ χτα τούς άρματωλούς, "Ο λο τό χωρι ήρθε καί βοήθησε γιά τή χάρη τοί "'Αλλος πέτρα, άλλος νερό, άλλος προσεί; χές καί σταυροκοπήματα, Τελείωσε, Καμάρωνε φρεσκοασπρισμί νο σά ννφούλα, "Έγιναν τά έγκαίγια μ1

5κϋίβΒ Ρ ϊό$ ίίαληά Ιστ&ρίά \ H i γαλόπρεπα. Ή ρ θ ε κι* 6 Δεσπότης μέ } χρυσά άμφια. Ή ρ θ α ν κι* οι Τουρκικές αρχές να τιμήσουν τόν άγιο τω ν Χ ρ ισ τια νώ ν, πού τό θάμα του προκαλούσε σεβασμό και δέος. Ακόμα τά διηγούνται κι* αυτά σάν ' παραμύθι. Πέρασαν χρόνια. Ή γρηά πρεσβυτέρα, : κοιμήθηκε τόν αιώνιο ύπνο της, γλυκά ' γλυκά ευχαριστημένη. Ό Ά ϊθ α νά σ η ς, θά?την υποδέχθηκε στήν πόρτα τού παραδείj σου κα'ι θά την έβαλε σέ μιά χλοερή γω - I νιά μέ ψηλά δένδρα, γιά νά θυμάται εκείίνα πού φυτρώνουν αγέραστα στο ξωκκλή- Ισ ι τού χωριού της. Ό γέρο Σταλίκας πάλι, πού 6 άγιος (κράτησε τό λόγο του, κ ι9 ευλόγησε τά (ζωντανά του, έφυγε κ ι9 αυτός από τόν μά* τοίιο τούτο κόσμο, αφήνοντας πίσω του, βιος περίσσιο καί παιδιά κ ι άγγόνια, κι* ένα φημισμένο όνομα, σκαλισμένο σέ μιά άσπρη πέτρα, πάνω από τήν πόρτα τχ\ζ εκκλησούλας. Πέρασαν καθώς είπαμε χρόνια. "Ενας γέρος βοσκός, πού είχε πάρει κάποτε όταν ήταν παιδί, μιά φλογερή ευχή νά χτίση εκκλησίες, μά πού ή μοίρα δεν τό θέλησε κ ι άπόμεινε σ* ολη τή ζωή του βοσκός στο βιό τού Σταλίκα, ήρθε ίή ώρα νά παραδώση τό πνεύμα του. Π ά - Ινω στο χαροπάλεμα ζήτησε παπά νά ξεμολογηθή. «Ά νθ ρ ω π ο δέν έβλαψα, μύράηγκα δέ σκότωσα...» "Ομως κάτι τού βαραίνει τήν καρδιά. «Έ κ α να τόν άγιο Λΐά φορά παποΰλη...» Π ώ ς ; τόν ά γ ιο ; Πρώτη φορά τού τύχαινε ν άκοΰση τέτοιο κρίμα. «Π έ ς το καλά άνθρωπέ μου. Α μ α ρ τία εξομολογημένη...» Κι* 6 ετοιμοθ ά νατος συνέχισε «Κ ρ υ φ ό μαράζι έτρωγε τή Βάβω μου... τό καί τό... Π ήρα μιά άσπρη προβιά, τήν έβαλα μαλλιά καί γένια, άναψα ένα κερί καί κρύφτηκα τή νύχτα στις βατομουργιές...». Ή φω νή όσο πήγαινε κι* έσβυνε, ερχότανε μυστηριακή, σάν από τόν άλλο κόσμο... Έ κ λεισ ε τά μάτια ξαλαφρωμένος κ ι ήρεμος. Ύ Ο ί έξομολόγοι βέβαια δέ λένε ποτέ τίποτα. Τ ά κρίματα τ ακούει μόνο ό Θεός κ ι εκείνος μόνο ό πολυεΰσπλαχνος, ξέρει νά τά συγχωρή όταν πρέπει. Θά πής τώρα, πώς μαθεύτηκε τ ο ύ τ ο ; *Έ! άνθρωπος είναι κ ι ό λειτουργός τού Θεού, κάπου θά τό εμπιστεύτηκε. Έ τ σ ι είναι βλέπεις. Εδώ σέ τούτη τή ζωή γίνονται δλα, εδώ μένουν οι πράξεις τώ ν άνθρώπων, εδώ δ ι καιώ νονται, ή στιγματίζονται. Έ δ ώ έμεινε καί τούτη ή παληά ιστορία. Ά λλο ς τό πίστεψε κι* άλλος όχι. Ο ί παληοί είχαν πεθάνει, μέ τήν ακλόνητη πίστι τούς. Ο ί καινούργιοι, μεγάλωναν πάνω στις ίδιες ρίζες, καί ή ιστορία τούτη, έφτανε στ αυτιά τους σάν ένα μαγικό παραμύθι περασμένου καιρού. Π ο ιο ς ξέρει; Ό καιρός τό είχε τυλίξει καλά, καί ή π ί στη είχε βάλη τή σφραγίδα της. Μ πορεί ή αλήθεια, νά είναι αλήθεια, \ά φ ω τίζη τή σκέψη καί νά ξεδιαλύνη τά μυστήρια. "Ομως κι* ό μύθος είναι μύθος, κατακτάει τις ψυχές καί τίποτε δέ σβύνει τή γοητεία του.. ΧΡΥΣΑΝΘΗ ΖΙΤΧΑΙΑ f

MIX. ΠΕΡΑΝΘΗ Η Π Ε Ι Ρ Ο Σ * ' \ Σ ή μ α ν ε ή ώ ρα. Ή ρ ω ο τό κ α, οργίσου. "Ο ρθια στήσου σαν άλλοτε καί μά χο υ για ταχραντα τής φυλής και τής στοργής σου. eh ευλογία τής λαβω μένης υπερμάχου θά λα μ π ρύνει τού αγώ να μ α ς τού άνίσόυ τή δόξα. Κ α ι Θ Ανθίσουνε οι ακτές σου. Σ κ ιρ το ύ ν οΐ σκλάβοι τής Δω δεκάνησου. Σ η μ α ίε ς υψ ώ νονται άπό τις καταπακτές σου. "Ω, Αν ε φ τάνε το μάκρος τού πυράς μ ο υ στα χώ ματά σου, άστρομέτω κη "Η π ειρός μ ο υ!.. "Ε τσ ι, ναι, στον α γώ να σου Αποδύσου. Σ ύμ β ο λο Ιδέας αιώ νιας κ ι 9 α ιθέριας, τω ν γρ ύ λω ν μ ά ν α και τής ελευθερίας, κα μάρι μ ο υ νάμαι π α ιδ ί σ ο υ! * Τό σονέτο Ιγράφτηκε δταν μάς κήρυξαν τον πόλεμο οΐ Ιταλοί φασιστές, στο Μπέλες δπου έτυχβ νά ύπηρετεΐ ό ποιητής. Δ. ΣΑΑΑΜΑΓΚΑ "ΑΚΟΥΩ ΤΑ Π ΕΥΚ Α...,, Α κ ο ύω τα π εύκα πού βροντούν καί τις δξιές πού τρίζουν Γ λυστρούν Αντάρες, σέρνουνται, τού 9Ο κτώ βριου τις νυχτιάς, στής Π ίν δ ο ς τις Ασάλευτες τις σκοτεινές πλαγιές: Φ οβέρες στις τιερήφ ανες τϊς κορυφ ές γυρ ίζο υν, Μ ά πάντα γάργα ρες κυλούν κ ι9 άνέσπερες σ π ιθ ίζο υν π ο τά μ ια πού ξεχύνο ντα ι σέ μ υ θ ικ έ ς στεριές τής Π ίνδος οΐ κρυστάλλινες, οΐ Α στείρευτες π η γ έ ς. Τ ή ς Κ λεφ το υρια ς οΐ Αντίλαλοι, Ακόμα, λές, β ο υίζο υ ν. Μ εσ ά νυχτα /,. Σ τις λαγκα διές, στίς Π ίνδος rd κοτρόνια ληστές καί λάγνοι Κ έντα υροι τού σκοταδιού φ ονηάδες μ έ σ 9 τά ρουμάνια σέρνονται, Μ ά ν ά!.. ΟΙ τρανοί Τ σ ο λ ιά δ ες, μ κι οΐ 'Αμαζόνες τοο Βουνού, μ 9οργή, μέ καταφρόνια, ατούς Αφρισμένους φάραγγες τής Πίνδος τούς γκρεμίζουν, \ά πεύκα πού βροντούν καί τις δξιές πού τρίζουνε^

ΓΙΩΡΓΟΥ ΠΡΑΤΣΙΚΑ ΤΕΛΛΟΣ ΑΓΡΑΣ (Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΚΑΙ Ο ΠΟΙΗΤΗΣ) 1*0 ΤΕΥΧΟΣ Ψαλίδα και οί προσπάθειες της κατά τό δυνατόν όλοκλή ' ροκτής του, διετάραξαν κάπως την κανονικότητα τής πορείας των δημοσιευμάτων του περιοδικού τόσο, πού για την επάνοδό της θά χρειασθή ενα μικρό ακόμη διάστημα. Γ ι αυτή την αιτία βρισκόμαστε στην ανυπέρβλητη ανάγκη νά άναβάλδυμε για τό επόμενο τεύχος τή συνέχιση των επιστολών του Τέλλου "Αγρα καί ν άρχίσωμε τή δημοσίευση τής για τον ίδιο ποιητή καί άπό καιρό σταλμένης στήν «Ηπειρωτική Εστία» αξιόλογης μελέτης τοΰ κ. Γ. Πράτσικα Παρόμοιες άφαντα πουλιά πού κελαδοΰν στα [δάση, πίσω απ τούς στίχους μου άφαντες οί πίκρες [κατοικούνε* ίτούς βλέπουν οί άλλοι νά σκιρτούν, νά τρέχουν [τούς άκοΰνε I τό σπαραγμό τους ποιός μπορεί νά τόνε δοκγ [μάση;.. # Τ ις άφαντες τούτες πίκρες, *τόν κουφό σπαραγμό ενός έξαίσιου αληθινά ποιητή, πούτόσο πρόωρα μάς άφησε, σε ηλικία μόλις 45 χρονώ, θά προσπαθήσω ν άνα-,λύσω σ αυτές τις σελίδες, πού δεν είναι τίποτε άλλο παρά μιά ευλαβική προσφορά στην ίερή μνήμη τού Τέλλου Ά γ ρ α. Μ ιά φιλία είκοσι πέντε δλόκληρων χρόνων μέ συνέδεσε μαζί του, μιά φ ιλία στενή αδερφική, δίχως σύγνεφα, μιά φιλία τρυφερή Κι1 άγνή. Τον πρωΐογνώρισα γύρω 0*ά 1020, Ηταν ή Ιποχή, ύστβρ* art τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο. Μ ιά εποχή, όπως και σήμερα, αναταραχής. Μ ά, τότε, είμαστε νέοι, μόλις είκοσι χρονώ καί δεν είχαμε απόλυτη συνείδηση τού τι γινόταν γύρω μας. "Ό ταν έχεις τά νιά τα, έχεις δικό σου τον κόσμο ολόκληρο. Ζούσαμε, λο ιπ όν, μεσ στις εφηβικές μας χ ί μαιρες, αντλώντας απ τό πλούτος τής ψυχής μας, τής διψασμένης γιά μάθηση καί γιά κάθε λογής περιπέτειες. Ε ίμ α σ τε οι νεοσσοί τής λογοτεχνίας καί τά βράδυα τά περνούσαμε στο αλησμόνητο εκείνο φ ιλολογικό κέντρο, τό «Μ αύρο Γ ά τ ο», ένα λαϊκό καφενείο, στή νγωιά των όδών Ασκληπιού καί Ακαδημίας. Τ ό κέντρο αυτό ήταν κάτι σάν α νεπ ί σημη Ακαδημία δλων των ποιητώ ν πού δοκίμαζαν νά καβαλικέψουν τον Πήγασο καί νά πετάξουν στά ουράνια, αδιάφορο άν μερικοί τσακίστηκαν κιόλας από τότε στο φοβερό κι* άνίδεο καλπασμό τους! Μέσα στήν ηλεκτρισμένη α π τές λο γοτεχνικές έριδες ατμόσφαιρα τού «Μ αύρου Γ ά το υ», πού τήν περιέγραψα άλλοτε, μιλώντας γιά έναν άλλο μου φ ίλο, τον Ιξα ί- σιο Λάμπρο Πορφύρα, γνώρισα γιά πρώ* τη φορά τον Ά γρ α. Ε ίχ α διαβάσει ώς τότε αρκετά ποιήματά του καί πρόζες του στή «Διάπλαση τών Π α ίδ ω ν» τό περιοδικό αυτό πού στάθηκε πολύτιμος ο δη γό; γιά τό σες γενεές, Ή μ ο υ ν α κ ι εγώ αρκετά χρόνια Διαπλασόπουλο κα ί θυμάμαι μέ πόση σ υ γ κίνηση περίμενα κάθε φορά νάρθει τό φύλλο γιά νά λησμονηθώ μέσα στις σελίδες το υ Ή πρώτη γνωριμία μου μέ τον "Αγρα ήταν τυπική, μά γρήγορα δσο περνούσε ό καιρός, γίναμε φίλοι καί μιά μέρα μέ

624 ΐ έ λ λ δ ς uaypfit* Μ Ε Ϊ Ρ & Τ Ϊ Κ ΐΙ fis W A κάλεσε σ π ίτι του, στήν οδό Η π ε ίρ ο υ, οπού έμεινε τήν εποχή εκείνη, μαζί με τον αδελφό του, φ οιτητή στο Πο?α)τεχνεϊο, και μια θειά του. Ό πατέρας του έλειπε, μαζί μέ τή γυναίκα του, διορισμένος Γ υ μ ν α σιάρχης στήν επαρχία. Ή κάμαρα δπου ζουσε ό Ά γρ α ς ήταν ένα άθλιο δωμάτιο, που έβλεπε προς το δρόμο. Π όση μοναξιά, πόση άκαταστασία. "Έ να φτηνό ξύλινο τραπέζι μέ τά χαρτιά του καί τά βιβλία του, μέσα σέ μια ατμόσφ αιρα πνιγερή, πού σου πίεζε τήν καρδιά. Έ κ ε ι μέσα κυλούσαν οί μέρες για τον Ά γ ρ α μ 5 αρκετές, αλλοίμονο, στερήσεις. Μά δεν παραπονιόταν, δπως δεν παραπονέθηκε παρά πολύ σπάνια, τά τελευταία προ πάντων χρόνια τής σκλαβιάς, δταν τό μαχαίρι είχε φτάσει στο κόκκαλο. Τ ά ύπόφερνε δλα μέ αξιοπρέπεια, μι9 εγκαρτέρηση, σά νά ντρεπόταν από τήν έμφυτη δειλία του, νά ενοχλήσει τον άλλο, έστω καί τον π ιο αγαπημένο του φ ίλο. Έ τ σ ι, από τότε, τον συναντούσα συχνά σ αυτή τήν κάμαρα, μιλώντας μαζί του για τέχνη καί ποίηση, για κάποια μελλοντικά σχέδια κ α ί, πολύ φυσικό μια καί είμαστε νέοι, γιά τον έρωτα καί τή γυναίκα. Ό Ά γρ α ς δε στάθηκε ποτέ του τολμηρός καί πάντα περίμενε μοιρολατρικά τό θα\~μα, τό μεγάλο έρωτα πού θά φώτιζε τή ζωή του. Θυμάμαι τώρα πώς είχε αγαπήσει, μ 9 δλο τον ενθουσιασμό τω ν εφ ηβικώ ν του χρόνων, μιά ψηλή γοητευτική κοπέλα, αληθινή Καρυάτιδα καί μ 9 έπαιρνε καί στεκόμαστε στο δρόμο, ά π9 δπου ήξερε πώς θά περνούσε, μια ν ορισμένη ώρα, γιά νά δει τό φέγγος των ματιώ ν της, τήν δμορφιά τού προσώπου της καί τή λυγερή κορμοστασιά της καί νά ζήσει έτσι, παραδομένος στή γλυκειά της οπτασία, μ ια ν ολόκληρη μέρα ευτυχισμένος. «Κύταξε τό πρόσωπό της, μούλεγε 1 κύταξε τό κορμί της. Δέν είναι θ ε ία ; Τ ι πλούσια μαλλιά 1 Π όσο θάθελα νά χώσω μέσα τό κεφάλι μ ο υ.,. Κ ύτταζα καί θαύμαζα κ Γ Ιγώ. Ό τ α ν Αληθινά ώραία. Ό τ α ν ή νιότη, τό κάλλος πού θριάμβευαν. Έ σ π ρ ω χ ν α / ό φίλο μου J «~ Μ ά μίλα της» λοιπόν^ κ ο ν τ έ!»» Ό / Ά γ ρ α ς δμως άπόφευγε νά τήν πλησιάση. Ή κοπέλα αυτή πασίγνωστη σήμερα στήν Α θηναϊκή κοινωνία, καλλιτέχνιδα J άπ9 τις πρώτες τής πατρίδας μας έμεινε ανύπαντρη ώς τώρα είχε άντιληφθεΐ μέ τή γυναικεία της διαίσθηση τά ερωτικά ι βλέμματα τού Ά γ ρ α καί τον κοίταζε μέ i τρυφερότητα, χαρίζοντάς του πάντα τό χαριτωμένο της χαμόγελο* μά ή δειλία κ ι9 ό φόβος τού εφήβου μπρος στή γυναίκα i εμπόδισε τις αμοιβαίες εξομολογήσεις. t Έ τ σ ι, τό νεανικό αυτό ειδύλλιο έσβυσε δίχως σχεδόν ν9 ανθίσει. Ό "Άγρας πέρασε ίσως, δπως τόσες άλλες φορές αργότερα, μπροστά άπ9 τήν ευτυχία, δίχως νά τήν r 0 άγγίσει. Ό καιρός κυλούσε καί ή φιλία μ α ς ]!' δλο μεγάλωνε, γινότα ν πιο σταθερή, πιο 11? βαθειά, πιο πιστή, γιά νά μείνει τέτοια είκοσι πέντε ολόκληρα χρόνια ώς τήν ήμέ- ij ρα πού δ θάνατος μάς χώρισε. I I Τ ο ν ξαναβλέπω καί τον αναπολώ δπως 3^. τον έβλεπα λίγες μέρες πριν από τή μ ο ι-^ ν. ραία εκείνη ημέρα πού μιά αδέσποτη σ φ α ί- ^ ρα τον τραυμάτισε στο πόδι καί τον κάρ-jg ' φωσε σ9 ένα κρεβάτι τού «Ε υ α γγελισ μ ο ύ»] γιά νά μή σηκωθεί πιά καί συγκρίνω τίς δυο εικόνες: ίδιος φαντάζει μπροστά μου] τ ό τ ε καί τώ ρα., # Έ ν 9 ανάστημα κανονικό, ένα πρόσωπο^ αδύνατο, μακρουλό, πονεμένο, μέ πρώϊμες^ ρυτίδες. Χρώ μα θαμπό, κέρινο. Μάτια? μυωπικά, πού τό έντονο καί ήμερο βλέμμα; τους λάμπει κάποτε παράξενα, άπορεμένα,^ κάτω άπ9 τά γυαλιά πού τού σφίγγουν τή μύτη, ένα φτηνό Pince nez, πού, μ δλες ι τις φιλικές προτροπές μου, δέν θέλησε; ποτέ νά τ 9 αλλάξει καί νά συγχρονιστεί.. Τ ά μαύρα μαλλιά του, πού τελευταία άρχιζα ν νά λευκαίνουν στούς κροτάφους, ρ ιγμένα πάντα ανέμελα γιά νά κρύψουν τή φαλάκρα του. Έ ν α α ιώ νιο μαύρο μεταξωτό παπιγιόν γιά γραβάτα. Κοστούμι γκρι σκούρο πικέ "Έ να στόμα πούμοια ζε μέ βεντούζα μέ τό πάνω χοντρό χείλος καί τό κάτω, τό τόσο λεπτό καί στενό. Δά χτυλα μακρυά, γυναικεία, άριστοκρατικάιί πλασμένα λές μόνο xai μόνο γιά ν1άποδρί.

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ Τ έλ λ ο ς "Α γρας 625. δουν ατό χαρτί τούς Ιξαίσιους τόνους,τής συγκινημένης ψυχής του. Ή ομιλία του σιγαλόφωνη, σταθερή, μέ συχνές παυσεις. Α κ ό μ α και στις πιο ζωηρές συζητήσεις μας ήταν συγκροτημένος, ευγενικός, δίχως βιαιότητες. Μόνο τά μάτια του θα μπορούσαν νά προδώσουν τή μύχια σκέψη του, δταν τά κοίταζες προσεχτικά. Χειρονομίες σπάνιες και μετρημένες. Κ α ί σ δλο του τό άτομο, σ δλη του τήν ύπαρξη μια άπέ- ) ραντη γ λ ν κ ν τ η τ α, πού προερχόταν απ! τον πονετικό κι.άδολο χαραχτήρα του., Γ ια τ ί δ αξέχαστος φίλος μου ήταν πονετι* ; κός από ιδιοσυγκρασία. Ή απέραντη καλοί σΰνη του, ή παιδική του αφέλεια, ή γυναιί κεία ευαισθησία του, τον τραβούσαν πάν- τα κοντά στους ταπεινούς, στους δυστυ- I χισμένους καί στους απόκληρους. Έ ν ιω θ ε, βαθειά τον πόνο των άλλω ν, για τί ό ίδιος πονούσε βαθειά στη ζωή. Πονούσε γ ια τί μέ την ποιητική φαντασία του είχε πλάσει μέσα του έναν κόσμο ό)ραΐο, δίχως κακίες, έσιειδή ή τα ν δίκακος ό ίδ ιο ς, δίχως μίση, έ π ε ιδ ή δ έν ή ξ ερ ε ό ίδ ιο ς τό μ ίσ ο ς, δίχως πάθη, έ π ε ιδ ή ήτα ν ά γνό ς ό ίδ ιο ς. Δέ θυμάμαι ποτέ τον Ά γ ρ α νά μου κακολόγησε κανένα. Σ τις πολύωρες συζητήσεις μας διατηρούσε τον αυθορμητισμό καί τήν ειλικρίνεια ενός παιδιού. Σ υ γκ ρ ο τημένος καί ντροπαλός δέν πίκρανε κανένα, Ινώ πολλοί τον πίκραναν καί τον τυράννησαν μέ τήν ενοχλητική παρουσία τους. Σπάνια μιλούσε γιά τό έργο του. Μονάχα σέ μερικούς πού ήξερε πώς τον αγαπούσαν, Ικμυστηρευόταν τις σκέψεις του. Ανάμεσα στούς λογοτέχνες είχε λίγους στενούς φ ί λους, μά έκλεχτούς. Το ν Κλέωνα Παράσχο, τον Πέτρο Χάρη, τήν ακαταπόνητη καί ευγενική φίλη Αθηνά Ταρσούλη, πού ύψωσε τό πιο περίλαμπρο μνημείο στά Δωδεκάνησα, τό Γιά ννη Παναγιωτόπουλο, Γ0 Γιά ννη Μπεράτη, τον έξοχο αύτοβιογράφο τού Μπωντελαίρ καί τον υ π ο φ α ι νόμενο. * Σά τελευταία χρόνια,, στά χρόνια προ ίάντων τής μαύρης σκλαβιάς, μαζευόμαπε σχεδόν κάθε βράδυ τό ερημητήριο τού Μπεράτη, στήν οδό Τή νο υ, μια πάροδο τής δδού Πατησίω ν, δ Παράσχος, δ "Αγρας κ εγώ. Μέσα στο ευρύχωρο καί καλλιτενικά επιπλωμένο δωμάτιο, φωτισμένο απαλά, συζητούσαμε ώρες πολλές, δχι μόνο γιά λογοτεχνία καί ποίηση, θέματα πού πάντα μάς συγκινούσαν, αλλά καί γιά τά γεγονότα τής ημέρας, γιά τά δίσεχτα χρόνια καί γιά τήν Ε λλά δ α. Προβλήματα οδυνηρά, αιματηρά, εναγώνια, άπ αυτά πού απασχολούν κάθε σύγχρονο πνευματικό άνθρωπο, ό Ά γρ α ς προσπαθούσε νά τ αποφεύγει. Ά ρ α γε δέ βρίσκονταν στο κέντρο τού ζω τικού ενδια φέροντος ίου ή μήπως από δειλία δέν ήθελε νά τά θ ίγ ε ι; Κάθε φορά πού τον πιέζαμε νά μάς πει τις απόψεις του πάνω σ αυτά, χαμογελούσε μ εκείνο τό αιώ νιο πα ιδιά στικο χαμόγελο καί σώπαινε. Κάποτε δμως μάς ανάλυε τις Ιδέες του. Ά γνω σ τικ ό ς χρόνια πρίν, τον τελευταίο καιρό τον βασάνιζαν τά μεταφυσικά προβλήματα. Θυμάμαι πώς δταν δ Παράσχος, δ Μπεράτης ή κ εγώ μιλούσαμε γιά τό θάνατο καί τήν αθανασία τής ψυχής, τό πρόσωπο τού Ά γ ρ α φ ω τιζόταν ξαφνικά, ή έκφρασή του άλλαζε καί βεβαίωνε σχεδόν κατηγορηματικά πώς ή ψυχή μας ε ιν αθάνατη. «Δ έ μπορεί μάς τόνιζε δέν μπορεί, κάτι υπάρχει ύστερ απ τό θάνατο». Ή τ α ν ή μεταφυσική αγωνία, ένα σαράκι πού τον βασάνιζε, μπρος στο μυστήριο τού θανάτου, τό ανεξερεύνητο, πού στάθηκε γ ι αυτόν, στο τέλος, βραχνάς. Σ τ ις ύστατες μέρες τής ζωής του, τις τόσο τραγικές, δταν ή απελπισία του είχε φτάσει στο κατακόρυφο καί γαντζθ)νόταν άπ τή ζω ή, ατένιζε μόλα ταύτα καρτερικά, στούίκά, τό μ ο ι ραίο τέλος, σάν κάτι τό άναπόφευχτο κι έγραφε, μέ ιοαυμαστή πνευματική διαύγεια, πού τή διατήρησε όίσπου παράδωσε τό πνεύμα, τούτα τά λόγια, δπως μάς πληροφορεί ή Α θ η νά Ταρσούλη, πού στάθηκε σάν φύλακας άγγελος πάνα) άπ τό προσκεφάλι του ό)ς τις τελευταίες του στιγμές. «Ό άνθρωπος κατόρθωσε κ έκλεψε άπ τό Θεό τό μυστικό τής αμαρτίας. Α λ λ ά τότε δ Θεός εδημιούργησε έν* άλλο άπεί* ρως μεγαλύτερο : τό μυστικό τού θανάτου. Κ ι αύτό τό κρατεί διά παντός άδιαπέρα-

Α ΛΚΗ ΜΥΡΣΙΝΗ ΑΙΣΘΗΤΙΚΑ ΣΗΜΕΙΩΜΑΤΑ 1 f ΠΟΙΗΣΗ - ΠΟΙΗΤΑΙ - ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΙ Δ εν στερούνται ενδιαφέροντος οΐ «Σ τ ο χα σμοί» του κ. Κ. Α. Μ ιχαηλίδη, για δτι άφορά την ποίηση και τον ποιη τή. ( «Η πειρωτική Ε σ τ ία» τεύχος Ιο ). Δεν ξέρω ωστόσο αν ή προσπάθεια αισθητικής διαπαιδαγωγήσεων κάθε φιλαναγνώστου, ή όποια, από γενικής άπόψεως, θά έπρεπε να χειροκροτηθή, θά μπορούσε νά συμβάλη αποτελεσματικά στήν εκπλήρω ση ενός τόσον ευγενικού σκοπού, δπως ή ανάπτυξη τής αγάπης του αναγνώστου προς τη ν ποίηση. Ε π ε ιδ ή, γιά νά προκληθή τό ενδιαφέρον, ή προτίμηση ή και ή αγάπη του αναγνώστου πρός τήν ποίηση, παρεμβάλλονται ή επιδρούν άλλοι παράγοντες, όχι ασήμαντο ι. Κ α ι πρώτα από δλα εκείνο πού λέγετα ι «κ λ ίμ α» καί άναφέρεται στήν ψυχοσύνθεση, τή νοοτροπία καί τις προτιμήσεις, άν θέλετε, του αναγνώστου κάθε εποχής, ώς εκδήλωση του μορφω τικού του επιπέδου. Ή ποίηση, εξ άλλου, άν καί ώς κοινω νικό φαινόμενο, στά πλαίσια τής Τέχνης, συνδέεται μοιρα ία μέ τήν εποχή τής δημιουργίας της, δεν πάυει νά είναι ή πιο «α ριστοκρα τική» άς μου συγχωρηθή ό στο. Ώ ρ ε ς ώρες αισθάνεται κανείς τό μυστήριο του Ά γνιό σ το υ κοντινότερο, ευκρινέστερο, όπως τις υγρές νύχτες άκούγεται νά ροχθει διάχυτα ή θάλασσα πού δέ φ α ίνετα ι». Τ ό μυστικό του θανάτου τό γνώρισε επί τέλους ό * Αγρας. Κ α ί τον φαντάζομαι τώρα γαλήνιο, μακάριο, στήν άλλη ζωή. Ή παιδική του ψυχή θ άγάλλεται μέ τούς 9Αγγέλους. Μ ά άς ξαναγυρίσουμε σέ εικόνες λ ιγ ό τερο θλιβερές. [Συνεχίζεται] δρος εκδήλωση τής πνευματικής, τής λογοτεχνικής δημιουργίας καί νά απευθύνεται συνεπώς σέ περιορισμένο αριθμό άναγνω- στών, πού χωρίς νά τό καταλαβαίνουν έχουν: μιά στενή πνευματική ή συναισθηματική συγγένεια μέ τον ποιητή. Ό πεζός λόγος (διήγημα, μυθιστόρημα 8// κ.λ.π.) γιά νά όλοκληρωθή ώς πνευματική^; ή καλλιτεχνική δημιουργία, χρησιμοποιεί*! υλικά πού υποπίπτουν στήν κοινή άντίλη- ν; ψη χωρίς πολλές διατυπώσεις. Παίρνει τ α ^ εξωτερικά φαινόμενα, μάς παρουσιάζει τήν-jn ορατή θά τολμούσα νά πώ ύπόστασηίό τού ανθρώπου, γιά νά μάς δώση μιά είκό-ίγ να ή μιά αντίληψη τού έσιυτερικού τουί* κόσμου. ft Σ τή ν ποίηση τά πράγματα είναι εντε-ir λώς διαφορετικά. Ό ποιητής, αίοηαος καί αδιόρθωτος όραματιστής ενός ώραιοτέρου}* κόσμου, ξεκινάει από τήν αντίθετη άη;ετη? ρία. Μάς καλεί νά ατενίσομε μέ τά μάτιο ; τής δικής του τρυχής τις ομορφιές τοι : κόσμου, νά λαχταρήσωμε, μέ τή δική τοι? λεπτή ευαισθησία, γιά κάποιες μελλούμενε *, χαρές ή \ά θρηνήσωμε τό άτέλειωτι ανθρώπινο δ ρ ά μ α... Μάς καλεί νά ξ^νυ > χτήσο3με πλάι του, ερευνώντας, σάν μέσ< \; από τεράστιο τηλεσκόπιο, τον ψυχικό μσ κόσμο, τις ταραχές τις αμφιβολίες μα κάποιες κρυφές προσδοκίες, δ,τι χαρίζ στή ωή μας πάθος, ώμορφιά, πλάτος κ( βάθος. Προσπαθεί, μέ τήν πλατΰφτες φαντασία του, νά μάς παρασύρη, σαν < φανταστική πανδαισία χρωμάτων, ήχω ρυθμών, στον κόσμο του, σέ μιά υασ πού σ εμάς είναι άγνωστη κ ι όχι π τότε προσιτή. Σ τ ο θο^μάσιο βιβλίο τού καθηγητ; 79. Λσνβαρη διάβασα αυτό τό ωραίο mott «Α π ό λόφο, σέ λόφο πρός τήν κορυφή \

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ Π οίηση - Π οιη τα Ι - Α ναγνώστου 627 Μια διαρκής πνευματική Ανάταση. Α υτή είνα ι στο βαθύτερο νόημά της, ή προσπάθεια του ποιητοΰ. Ποιος μπορεί νά τον παρακολούθηση πάντοτε χωρίς νά κουραστή ; Κ α ι ποιος θά μπόρεση νά έμβαθΰνη στον προφητικό του λόγο, μέ τον όποιο, ενώ φαινομενικά προσπαθεί νά έκφραση τά δικά του συναισθήματα, ουσιαστικά διερμηνεύει τις κρυφές λαχτάρες όλων μ α ς; Σ αύτό κυρίως οφείλεται ή απομόνωση ; του ποιητοΰ ανάμεσα στους άλλους συνανθρώπους του, στήν κοινωνία, πού τήν κυ- \ βερνοΰν οί αμείλικτοι νόμοι τής καθημεi ρινής πραγματικότητος, τήν όποια εκείνος 1ξεπερνά (μέ ποιες θυσίες όμω ς!) μή θέΐλοντας νά της καθυποτάξη τό ελεύθερο 1πνεύμα του. I Ύ π ή ρ ξεν ίσως κάποτε ό «χρυσός α ιώ - νας» άν μπορώ νά εκφραστώ έτσι τής ΐποιήσεως. Κα'ι ό ποιητής δέν ήταν ό «α ίώ - iνιος παρεξηγημένος» ή καθυστερημένος, [όπως στή μεταπολεμική Ιδίως περίοδο. (Είχε γίνει συνήθεια τότε νά διαβάζωνται (και νά σχολιάζωνται, ν απασχολούν κατά ;ένα τρόπο τή σκέψη τών αναγνωστών, τά [ποιητικά δημιουργήματα, οί καλοί στίχοι, ι Μόδα, σνομπίσμός, διαφορετικές β ιο τικές συνθήκες, άλλο μορφωτικό κλίμα ; Πι* (θανόν. Δέν ξαίρω. Φαίνεται ωστόσο ότι οί άνθρωποι τής καλής εκείνης εποχής ήξαιραν καλά τή σημασία τού «ούκ έπ9άρτο) κ.τ.λ.» κα'ι είχαν καλλιεργι μένη καί ποιο ανεπτυγμένη τήν αίσθηση τού ωραίου. Ο ί πόλεμοι δυστυχώς σκόρπισαν σ ή ν Επιφάνεια τής γής αμέτρητα ερείπια. *Έρεραν τον φόβο τού θανάτου πο?.ύ κοντά ΐτόν σύγχρονον άνθρωπο καί τού περιώ- &ησαν τις δυνατότητες τού όραματισμού <«ί τής επιστροφής στις αιώνιες καλλιτεχνικές χαρές. Τραυμάτισαν, ακρωτήριασαν *όν εσωτερικό του κόσμο καί μάταια άναίητεΐ τώρα Vs άναπληρώση τον χαμένο ίέαυτό» του μέ κάθε λογής παραγεμίίματα. Ε ξέλιξη ; Υπέρτατος Νόμος τής Δ η μιουργίας ; Μεταβατική περίοδος ; Ποιος >ά μπυρέση νά δώση ακριβή απάντηση ; Ή ποίηση, όπως κ ι9 ή προσευχή, χαστούς πιστούς της μια ασύγκριτη διανοητική χαρά, μια ψυχική άνάπαψη αταίριαστη. Αλλά απαιτεί λίγη προσπάθεια καί περισυλλογή, πού ό σημερινός φ ιλα να γνώ στης δέν είναι 'ίσως σέ θέση ή δέν έχει διάθεση νά τής άφιερώση. Το ύ χρειάζεται πιθανόν ή «α ισ θ η τική διαπαιδαγώ γηση» άν καί δέν μπορεί νά ύποστηριχθή απόλυτα ότι ή αγάπη προς τήν ποίηση έξαρτάται μόνο από αυτή, χωρίς τή συμβολή τής ψυχικής συγγένειας, κάποιας προδιαθέσεως καί τόσων άλλων συντελεστών. Ο αείμνηστος ποιητής Γ. Πελλερέν, εις ένα πολυσέλιδο γράμμα του, πού ήταν καί τό ποιητικό του πιστεύω, (δυστυχώς δέν τό έχω σήμερα αυτό τό πολύτιμο σ το ι χείο) μού έγραφε, σχετικά γιά τήν ερμηνεία καί χήν τεχνική τώ ν τρα γουδιώ ν, περίπου τά ακόλουθα: «... 9Ε γ ώ απολαμβάνω τήν ώμορφιά τού τραγουδιού στο σύνολό του, σάν τό άρωμα ενός ωραίου λουλουδιού, τού οποίου ή τεχνική σύνθεση δέν μέ απασχόλησε ποτέ...». Ε ίχ ε ν άντιληφ θή προφανώς εκείνο πού αναφέρει ό Σ τ. Τσ β ά ϊχ στο «Μ υστικό τής Καλλιτεχνικής Δ ημιουργία ς», ότι δηλαδή, «είνα ι δύσκολο στούς καλλιτέχνες νά αύτοεπισκοπούνται κατά τή διάρκεια τής δημιουργικής εργασίας, όταν υποτίθεται ότι εύρίσκονται σέ μια εκστατική κατάσταση, πού μεταφραζομένη φ ιλολογικά δέν σημα ί νει παρά κατάσταση έκτος εαυτού, έξω από τά αισθητά πράγματα». Ωστόσο ή προσπάθεια αισθητικής διαπαιδαγωγήσεω; τών αναγνωστών καί ιδιαίτερα τής μαθητικής νεολαίας πρέπει νά επιδοκιμασθή έστω καί ώς αρχή, ως ξεκίνημα προς τις λησμονημένες καί κρουστάλλινες πηγές τής π ιιή σ εω ς. Ά λ λ ο τε, προ τριάντα χρόνων περίπου, στα μικρά Προσκοπικά Γ ραφεία τών Γ ια ν- νίνω ν, ό κ. Γ. Βαβαρέτος, οργανωτής τού προσκοπισμού καί αρχηγός Συστήματος τότε, καί οί συνεργάτες του, παράλληλα προς τήν άλλη προσκοπική διδασκαλία, διάβαζαν στούς προσκόπους τραγούδια τού Κρυστάλλη, τού Πορφύρα, τού Δροσίνη κ. ά. καί προκαλούσαν ενδιαφέρουσες καί κατατοπιστικές συζητήσεις πάνω σ* αυτά.

628 Π οίηση - Π ο ιη τα Ι - Ά ν α γ ν ω σ τ α ι ' Η Π Ε ΙΡ Ω Τ ΙΚ Η Ε Σ Τ ΙΑ - Ό καθημερινός Τύπος, τής περιόδου Ικείνης θά μάς άποσχολήση ίσως κάποτε μπορεί νά μάς δώση μια εικόνα τής προσπάθειας για μια ευρύτερη αισθητική διαπαιδαγώγηση. Σήμερα, τό Εθνικόν "Ιδρυμα Ραδιοφωνίας, υπό τον τίτλο «ποιητική βραδυά» αφιερώνειι στα προγράμματα του, ένα δεκαπεντάλεπτο ή ήμίωρο, στήν ποίηση. Μεταδίδονται τότε, με μια σύντομη άλλα διαφωτίστική εισήγηση, εκλεκτοί στίχοι νεολλήνων ποιητών. Καί ως μια καλή αρχή είναι ευχάριστο καί παρήγορο. Γιατί μάς πείθει δτι καί δ σύγχρονος άνθρωπος δεν έπαυσε ν άγα π$ τό ώραιο στήν ευρύτερη σημασία του; καί δτι, σε μια δραματική πάλη προς' τις αντιξοότητες των καιρών, δεν κουρά- στηκε αναζητώντας τον δρόμο τής επί στροφής προς τις φωτερές πνευματική χαρές ΑΛΚΗΣ Μ ΥΡΣΙΝΗΣ ^ Ν Ε Ο Ι ΗΤΓΕΙΡΩ ΤΑΙ ΤΤΟΙΗΤΑΙ ΚΟΡΗ ΤΗΣ ΒΡΥΣΗΣ Σ είδα σαν έφτασα άπ τήγ πόλη στο χωριό μια μέρα άποσωσμένη του Αλωνάρη.. Τύλιγες στή βαρέλα τό ζωνάρι, όντας στή βρύση ζύγωσα νερό νά πιώ. Ράχιαζε δ γήλιος στήν κορφούλα του "Αη Λμϊ κι έστρωνε οτή μαντήλα σου πλουμίδια, χρυσάφι στά γραφτά, γαϊτανυφρύδια* καί μύρια ρόδινα στά χείλια σου φιλιά. Ήπια νερό κι άπ τών μ- τιών σου τήν πηγή μούρριξες ένα φτερωτό σου βλέμμα. Μ* ένοιωσες* καί στά μάγουλα σάν αίμα ~ ήρθε κι αλάργα αλάργα απλώθηκε ή ντροπή... - Λ * (Δαφνωτή 1952) ' "Όμοια του δειλινού τήν ώρα λαχταρώ στήν κρήνη νάρθω γιά νά ξεδιψάσω. - ΚΓ όντας στήν πόλη φύγω καί σέ χάσω, κόρη τής βρύσης, δεν θά ματαπιώ νερό! ΓΙΩΡΓΟΣ I. ΧΡΙΣΤΟΓΙΑΝΝΗΣ

E D IT H S IT W E L L ΑΚΟΜΑ ΠΕΦΤΕΙ Η ΒΡΟΧΗ... ( Αεροπορικές έπιδρομές, 1 9 4 0 Ν ύχτα, μέρα) LJ ΕΝΤΙΘ ΣΙΝΤΓΟΥΕΛ γεννήθηκε σ,τά 1887 καί ζεΐ στό Λονδίνο. Έ γραψ ε σ ο υ ρ ε α λ ι στικά ποιήματα δπως «Ή Νυχτερίδα» καί «Ό Βασιληας τής θυγα ^ρας ^ τής Κίνας*. Χαρακτηρίστηκε σαν ταχυδακτυλουργός πού διασκεδάζει σ ένα κόσμο δπου ή ^πρασιναδα είνε σκληρή, ή φιοτιά μανία, δπου οί βροχές κρέμονται σαν ξύλινοι σταλακτίτες, οπού ο βουερός άνεμος, οί σαρωμένες θάλασσες καί οί χρυσές συγκινήσεις είνε δλα τό ίδιο ^αυτόματα. 'Η άλλη Σίντγουελ, ή Σίντγουελ τού «Ακόμα π έφ τει ή Βροχή* πέτυχε την ω ριμότητά της στό «Τραγούδι τού δρόμου* (194'i) καί στό «Πράσινο Τραγούδι κι αλλα ποιήματα» (1944), παίρνοντας τη θέση πού τής αξίζει, ανάμεσα στούς άλλους μυστικούς ποιητές μιας θρησκευτικής γενεάς. Τά νεώτερα έργα της είνε διαποτισμένα από βαθύ θρησκευτικό μυστικισμό. Α κ ό μ α πέφ τει ή βροχή Σ κοτεινή οάν ό κόσμος τον α νθρώ που, μα ύρη σαν τό χαμό μ α ς Τυφλή σάν τά χίλια ένιακόσια σαράντα καρφιά Π άνω στό Σ τα υρό. 5Α κόμα π έφ τει ή βρογέ} *Η χώ ντας σάν τό χτύπο τής καρδιάς τι άλλάζει σε σφ νροκόπημα Σ τον 9Α γρό του Κ εραμέω ς, και τον ήχο α νίερω ν π ο δ ιώ ν Σ τό Μ νημείο : 9Α κόμα π έφ τει ή βροχή Σ τον 9Α γρό τού Α ίμ α το ς, όπου θ ρ έφ ο ντ9 οί μ ικ ρ ές ελπίδες καί τ* ά νϋρώ π ινο μυαλό Θ ρέφει τήν ά/ορτασιά τον, τό σκονλίκι μ ε τό φρύδι τον Κ ά ϊν. 9Α κόμα πέφ τει ή βροχή Στά πόδια τού ΓΙεινασμένου 'Α νθρώ π ο υ κρεμασμένου πάνω στό Σ τα υ ρ ό. Χ ριστέ, Σ υ που κάθε μέρα, κάθε β ρά δ ι, κα ρ φ ώ νεσ9 εκ ε ί σπλαχνίσου μ α ς Τον Π λούσιο καί τον Λ ά ζ α ρ ο : Κάτω ά π τή βροχή, ή θλίψ η καί τό χρυσάφι είνα ι ενα. 9Α κόμα π έφ τει βροχή Α κόμα στάζει τό α ίμ α ά π 9 τήν π λη γω μένη Π λευρά τού Π εινα σ μ ένο ν * Α ν θ ρ ώ π ο υ : Κουβαλάει στην Κ αρδιά Του όλες τίς λσφθ)ματιές, αυτές τού φω τός που εσβυσε, Τή στερνή ά δύναμη άναλαμπή ϊτή ν αυτοδολοφονημένη καρδιά, τις λαβω ματιές τού θ λιμ ένο υ ακατάληπτου σκοταδιού, Τ ίς πληγές τής δολοιμένης αρκούδας, "ής τυφλής καί κλαμένης αρκούδας που οί αφέντες της χτυπούν ϊτήν αβοήθητη σάρκα της... τά δάκρυα τού κ υ νηγη μ ένο υ λαγού. 9Α κόμα πέφ τει ή βρογβ) άτε *Ω %θά πηδήσω ψ))λά στό Θεό μ ο υ : Κ άποιος μ έ σέρνει κάτω ίοίταξε, ίδές έκει που τό α ίμ α τον Χ ρ ισ το ύ ανλακο)νει τό σ τερ έω μ α : 1ρέχει άπό τό Φ ρύδι, που κα ρφ ώ σαμ9 απάνω στό δέντρο Ιαθειά στήν π εθ α μ ένη, στή διφ α σμένη καρδιά Αυτή πού κρατάει τις φ ω τιές τού κόσμου, μάνροπασα λειμένη μ έ τον πόνο ^άν τού Καίσαρα τό δάφνινο στεφάνι. }ότε ά ντηχεϊ ή φω νή τού 'Ε νός πού αγαπάει τήν καρδιά τ ά νθρώ π ο υ ιού ήταν κάποτε παιδάκι καί ξάπλω σε άνάμεσα στά θ η ρία Ακόμα, ναι, σ αγαπώ, ακόμα χύνω τό αγνό μ ο υ φώ ς, τό Α ίμ α μ ο υ για Σ ένα». ( Μετάφραση άπό τ 'Α γγλικ ά : Γ ΙΑ Ν Ν Η Ε Υ. Α Ν Α Σ Τ Α Σ ΙΟ Υ )

Δ. ΣΙΑΤΟΠΟΥΛΟΥ Η ΚΥΡΑ ΒΑΓΓΕΛΙΟ Χ α ρ ά ο το ν... Σ κ ά ν ε οί μ υ γδ α λ ιές, τής γειτο νιά ς σου οί κοπελιές το μ ο ρ φ ο νιό στην πόρτα σου μπροστά που ϋά π εζέψ ει, χαράοτον, ά π τον κήπο σου Ρ οδιές, μ η λ ιές, τρια ντα φ υλλιές... κ ι 9 ά π του κορμιού σου τις ελιές, σοδειά που &ά μ α ζέψ η... Χ α ράοτο ν, και βαλάντω σαν τά παλληκάρια, Β α γγελιώ, και τά κοπάδια ά φ ίνο υ νε κι ά φ ίκα νε τις στάνες κι δλονυχτις κι δλη μ ερ ις τά κρυφ ολέν στο κα πηλειό... Σ ε βλα στημάν οί μ ά ν ε ς... Χ ά λ κ ιν η αλκή, ά κα τά δεχτη, περνά ς κουρσάρα τω ν καρδιώ ν, μ έσ α στίς φ λέβες σου απονιά τατάρικη κοχλάζει, σ α ϊτιές άτσάλι, σου οί μ α τιές, π λη γές στά στή ϋια τω ν π α ιδ ιώ ν... Μ ά ς εφ α ε τό μ α ρ ά ζ ι... Κ ι είμ α ι και γώ ένας ά ρ ρ ω σ το ς! Τ ί ήτανε νάρ&ης λεϊμ ονιά στην π ο λιτεία τη ν άπιστη νά σε ξανανταμώ σω /.. Τ δ φ ερ ε ή μ ο ίρ α νάμαστε κι εδώ στην ίδ ια γειτονιά δάκρυ, μ ερ ά κ ι, δρόσο... κι ήλιος προσμένω τη ν α υγή μ έ σ 5 ά π 9 την πόρτα σου νά β γή... Ν ά χ α ενα μ π ά ρ κο ολόχρυσο, μ π ά ρ κο κουρσάρικο παλιό και τσούρμο νάχα διαλέκτους τραγουδιστάδες μά γο υς, νά πά τα γα τον τόπο σου καϊ νά σε φ έρ ω, Β α γγελιώ, σ ενα καστέλι γυά λινο στη μέση τον πελά γους... Κ α ί κ ε ΐ κ ρ α σ ί, κυρά Β α γ γελιώ, νά μ ε κερνάς έσϋ π α λ ιό, μπρούσκο δχι άπό σ τα φ ύλια 9 μ *ά π * τά γλυκά σου χ είλ ια... 9Α χ, τ ί μ ε κά νει ή άρρω στη καρδιά νά συλλο γιέμ α ι... Ν ά π ίν ω μπρούσκο ϋ ά να το... καί νά ξ α ν α γεν ν ιέμ α ι...

Α. ΠΩΓΩΝΙΤΗ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΟΥΛΟΣ * Σ το γύφτικο χαμόσπιτο λαβοΰτα χαΐ κλαρίνα κα'ι ντέφια καί βιολιά τά λόγιαζες ξυπόλυτο σέ φτώχεια καί σέ πείνα παιδί χωρίς μ ιλιά. Περνούσε ό χρόνος κ 9έδεναν τά νεύρα σου στά μέλη δυνάμωνες κ ι εσύ χυμός σά νά'ησουν σταφυλιού κλεισμένος σέ βαρέλι κ9έγινες μπρούσικο κρασί. Γ ν Ως πού δεν τώλεγε κανείς σάν χάδι αύρού αγέρα στο μεσοχώρι μ ιά.γιο ρ τή με τό κλαρίνο σου έφτασες, γιος ντερτιλή πατέρα ' - στο δείλι ή μέρα ήταν γερτή. Ξημέρωμα ανοιξιάτικο κ9ανέβαζες όχτάβες μέ τήν περίσια σου, αφεντιά σάν λεμονιές μέ τ9ά νθια τους χόρευαν κι9 οί νυφάδες μέ τή βουνίσια λεβεντιά. Κ α ί νιώ θ ει ρίγη ό πλάτανος κ ι9 άναφτουροΰν οί κλώνοι για σου Η π ειρ ώ τικ η ζω ή τό μοιριολόϊ τής Ντέμενας κάθε καρδιά ματώνει καί δίνει σ τ9άψυχα πνοή. Κ 9έγινες δίφορη χαρά εσύ μέ τον Κ ερίμη στήν ανθισμένη μας γενιά πώστεινε γλέντι στήν αυλή χορό στο γκαλντερίμι καί χάλαγε δλ9 ή γειτονιά. "Ε τσ ι σέ γνώρισα ακριβέ ξέχωρε λαλητάρη στήν Π ω γω νια νή κ ακόυσα αηδόνια νά λαλούν στη νύχτα ένού Γενάρη μέ τή δική σου τή φω νή. Μ α ζί σου καί τή γύφτισσα τήν Τουρκόπουλα Ζίρα μέ τό τραγούδι τό θερμό στο πανηγύρι τ 9 Α γιω ρ γιο ύ μιά από χαρές πλημμύρα κ ι ένοιωσα δίφ λογο καϋμό. Τ ά μεσοχώρια τώρα κλαΐν, βουβές στέκουν οί ρούγες σ9αναζητώ κ ι9 εγώ πού ή μοίρα μέ τό φτόνο της μώσπασε τις φτερούγες κ ι9 δλο το ν κόσμο νοσταλγώ. * Σκοτώθηκε στη μάχη των Δολιανών τό 1940,

ΤΑΚΝ ΣΙΩΜ ΟΠΟΥΛΟΥ ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΕΣ ΣΥΖΗΤΗΣΕΙΣ ΤΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΤΟ Υ ΝΕΚΡΟΥ ΑΔΕΡΦΟΥ Έ π ε ιτα από τόάρθρο μας για τό «'Τραγούδι τού νεκρού αδερφού» ( Ή π. Έ σ τ. τεύχος I I I ) ένομίζαμε δ η τό ζήτημα έκλεισε. Ά λ λ 9 δ κ, Δεδούσης επιμένει. Σ τις ''Μ ορφές» τού Σεπτεμβρίου, σε εκτενές σ.,μιάω* ; μά του, υποστηρίζει δτι τό άρθρο μας δεν έθιξε τα κύρια σημεία Των απόψεων τον, (δ η λ- την κατάρα τής μάνας) και προβάλλει τό επιχείρημα, δτι τό τραγούδι αυτό ε ίν α ι μια μικρή τραγω δία και σαν τραγω δία πρέπει νά περιέχη τό «σφ άλμα» καί τήν τιμιορία (δηλ. την κατάρα τής μάνας και τό θάνατο μάνας καί κόρης). Δεν τον ικα νοποιεί ακόμα καί ή ψ υχολογική ερμηνεία τού θανάτου τής μάνας καί κόρης, πού δίνομε εμείς, για τήν οποία λέει δτι δεν αρκεί καί φαίνεται σαν νά έπιμένη στή αρχική δ ι»ή του γνώ μη, δτι είναι αποτέλεσμα θείας τιμω ρίας. Έ π ε ιτ άπ9 δλ αυτά είναι ανάγκη νά προσθέσωμε μερικά ακόμα γιά τό «τραγούδι τού νεκρού αδερφ ού», δχι απλώς α πα ντητικά στις απόψεις τού κ. Λ., άλλα γιά νά συμπληρώσουμε τις δικές μας. ' Η κατάρα, ή δίκαιη κατάρα, δεν θεω ρήθηκε ποτέ αδίκημα. Τ ή δίκαιη κατάρα τήν φοβούνταν οί Α ρ χα ίο ι "Έ λ λ η νες, δσο καί οί σημερινοί. Δεν υπάρχει παράδειγμα τιμω ρία ς τού δίκαια καπαρωμένου. Σ τή ν αντίληψη αυτί) είναι σύμφωνοι καί ό 'Ό μηρος καί οί τραγικοί. Ό ταν δ Χρύσης, ιερέας τού Θεού Α π ό λ λ ω νος, διουχτηκε βάναυσα από τον αρχηγό τού Ε λ λ η ν ικ ο ύ στρατοπέδου μπροστά στήν Τρ ο ία, τον Ά γα μ έμ νο να, δ πονεμένος πατέρας, λέει ό 'Ό μηρος, φεύγοντας από τό στρατόπεδο των Ε λ λ ή ν ω ν ευχήθηκε στόν Α πόλλω να μέ αυτά τά λόγια : «τίσειαν Δαναοί έμά δάκρυα σοΐσι βέλεσσι» (Α, 42), ά μποτε νά πληριύσουν οί Δα να οί τά δάκρυα* μου μέ τά βέλη σου (μέ τήν τιμω ρ ία πού θά τούς έπιβάλης έού). Κ α ί δεν τιμ ω ρήθηκε δ Χρύσης πού καταράστηκε, αλλά οί "Ελληνες πού φέρθηκαν βάναυσα καί έπέσυραν εναντίον τους τήν κατάρα του καί τήν δργή τού Θεού. Ο ί "Ελληνες, αφού έπαθαν δσα έπαθαν, αναγκάστηκαν νά στείλουν τή Χ ρυσηΐδα μέ δώρα στον πατέρα τ η ; τον Χρύση, γιά νά τον ικανοποιήσουν. Κ α ί ο ί νεώτεροι "Ελληνες έξ ίσου φοβούνται τή δίκαιη κατάρα, ακόμα καί δταν παίρνόυν τά βόλια της καί άνθριύπους, πού τυχαία παρεμβάλλονται στο «πεδίον Λ *1 σκοπεύσεώς της». Ό τ α ν ή γυναίκα τού πρωτομάστορα στοίχειώνεται, προκειμένου νά χτιστή τό γεφύρι τής Ά ρ τα ς, καταριέτα ι δίκαια καί λέει : «ΙΊώς τρέμει -ν- ή καρδούλα μου νά τρέμη, τό γεφύρι πώς πέφτουν τά μαλλάκια μου νά πέφτουν [οί διαβάτες». Ο ί διαβάτες δεν φταίνε γιά τό στοίχειωμά της. Ά λ λ ο ι είναι οί φταίχτες. Καί όμως υπάρχει φόβος νά τιμωρηθούν αυτοί από τήν κατάρα, πού θά πέση επάνω to v c. ft * Για ύ τό αναγκάζεται νά ύπενθυμίση κά- Η ποιος στή στοιχειωμένη «ν άλλάξη τό λόγο» ί καί νά είπή άλλη κατάρα (πού τώρα ί)ά πάρη τήν έννοια τής ευχής), για τί έχει 3 i αδερφό στήν ξενιτειά. i Κ εκείνη, καθώς θυμάται τον αδερφό της, αλλάζει τό λ ό γ ο : «Σίδερον ή καρδούλα μου, σίδερο τό γεφίίρι, σίδερο τά μαλλάκια μου, σίδερο κι* οί διαβάτες, τί εχω αδερφό οτήν ξενιτειά μή λάχη καί περάση». Α υ τή είναι ή αντίληψη τού Ελληνικού λαού γιά τή δίκαιη κατάρα. Διχάζονται οί.ι L γνώμες γιά τήν άδικη κατάρα, πού μέ πε ριφρόνηση εκφράζεται γ ι αυτή : «Τά τούμπαλα, τά τούμπανα [καί τ ς άνεμοκατάρες». 'δ

0 K T 2 fe to 2 To τραγούδι too νεκρού αδερφοί 6$3 Κ α ι οι άνθρω ποι, πού άχαρα και κακομοίρικα πάνε κι* έρχονται, λέμε ότι γυρνάν «σαν άδικη κατάρα», δηλ. σαν την κατάρα πού δεν βρίσκει τόπο νά καθίση. Ά λ λ α συχνά ακούεται και ή φράση «νά σέ φυλάη δ Θεός απ άδικη κατάρα». Κ α ί θέλουν μ* αυτό νά εΐπούν, ότι άπό τή δ ί καιη κατάρα, δταν σέ βρίσκει, δίκαια πάσχεις και δεν πρέπει νάχης παράπονο, ένφ δταν σέ βρίσκει ή άδικη, πληρώνεις ξένες αμαρτίες. "Ωστε δέν είναι αμαρτία ή κατάρα της μάνας. Κ α ι αφού δέν είναι αμαρτία, δέν μπορεί νά έπισύρη καμμιά τιμω ρία στο πρόσωπο πού καταριέται. Ιδιαίτερα την κατάρα της μάνας, κα'ι δταν ακόμα δέν προβάλλονται, η σιωπώνται τά δικαιολογητικά, δ Ε λλη νικ ό ς λαός τή θεωρεί δ ί καιη* (άλλο ζήτημα τί είναι αυτή «κα θ εαυτήν» και τί τήν θεωρούν οι θεωρητικά εξετάζοντές τά πράγματα). Ι Υ αυτό συχνά άκούμε νά λέγεται «νά προσεχής τήν ευχή 1 τού πατέρα κ α ι-τ ή ν κατάρα τής μά να ς». 1 Ά π ό πού βγαίνει αυτή ή αντίληψη ; Π ο ιά πείρα ώδήγησε τό λαό μας στή διατύπωση τέτοιων αντιλήψεων ; *Αλλ* αύτό δέν μάς άφορφ τούτη τή στιγμή. *Υπάρχει δημοτικό τραγούδι, δπου τά εννιά αδέρφια (άλλον οχτώ) κα'ι τά δώ δεκα ξαδέρφια κινάνε γιά τον πόλεμο. Ή μάνα τούς εύχεται νά γυρίσουν όλοι εκτός ενός (τού Γ ιά ν ν η, σέ άλλη παραλλαγή τού Κω σταντή). Γ ιά τήν αιτία πού προ κάλεσε τήν κατάρα δέν γίνετα ι λόγος. Τ αδέρφια καί τά ξαδέρφια, άφού πείνασαν καί δίψασαν στον πόλεμο, βρίσκουν τέλος ενα πηγάδι. Ρίχνουν λαχνό γιά νά Ιδούν ποιος θά κατεβή νά βγάλη νερό καί ό λαχνός πέφτει στο Γ ιά ν ν η (ή στον Κ ω σταντή). ΙΚ α ί τό τραγούδι, πού είνα ι πανελλήνιο, συνεχίζεται έτσι : Τού Κώστα πέφτει, ή σκούρτα γιά νά βγάλ* νερό, και κόβουν τούς τσαμπάδες κ έκαμαν τριχιές* τον δένουν καί τον ρίχνουν καί τον άπολάν. 1'Επήγε ώς τή μέση, έφοβήθηκε,έπηγε ώς τόν πάτο λιανοσείσθηκε Τραβάτε με, άδέρφια, καί δέν φαίνομαι. Καί μείς τραβάμε, Κώστα, σύ δέν φαίνεσαι Γιά βάλτε καί τό μαύρο νά τραβάη κγ αύτός. ΚΓ αύτό τραβάει» Κοιστα, γιά δέν φαίνεσαι} Έσύ, Κώστα, δέ βγαίνεις* τί νά κάνουμε; Κατσήτε νά πεθάνω κι* άπέ φύγετε. 'Ώ ρα καλή, αδέρφια καί ξαδέρφια μου. Τ ύ τραγούδι αυτό, όταν τό τραγουδούν στά χωριά τής Η πείρου μέ ένα ρυθμό ούτε γοργό ούτε βραδύν,* καί μέ ύφος καί τόνο δυνατό, σχεδόν ήρω ϊκό, κάνει τεράστια εντύπωση γιά τήν ιερή, τή θ εϊκή δύναμη τής μητρικής κατάρας. Ή μάνα θεωρείται πρόσωπο ιερό καί ή κατάρα της έχει κάτι άπό τή φοβερή δικαιοσύνη τού Θεού. Μ ήτε σχετίζεται' αυτή ή κατάρα μέ τήν κατάρα τής Λεονώρας, τής άρραβωνιασμένης κόρης, πού ζήτησε τό θάνατο καί ό Θεός πραγματοποίησε τήν ολέθρια ευχή της. Ο ι ομοιότητες είνα ι μονάχα- στην νυχτερ ινή πορεία τής ζω ντανής καί τού φ αντάσματος. Κ α ί δμως δέν υπάρχει μόνο ή κατάρα στά λόγια τής μάνας τού Κω σταντή, τού αδερφού τής Α ρ ετή ς. Ή μάνα καταριέται τόν Κω σταντή, άλλα συγχρόνως έχει το νού της στην εκτέλεση τού όρκου: «Ανάθεμά σε, Κωσταντή καί μυριανάθε μάσε, οπού μου τήν έξώρισες τήν Αρετή στμ ξένα. τόν ουρανό βαλές κριτή καί τούς άγιούς [μαρτύρους άν τύχη κγ έρθη θάνατος, άν τύχη κγ έρθη (αρρώστια. άν τύχη πίκρα ή χαρά, νά π α ς νά μου τή [φέρης. τό τάξιμο πού μοϋταξες π ό τε μου τό [ Kdvffl ; Ά ν οί στίχοι αυτοί αρχίζουν μέ τό «ανάθεμα» τελειώνουν μέ τήν ερώτηση πότε θά πραγματοποιηθή δ δρκος. Γ ιά τό πρώτο εξηγήσαμε δτι δέν άποτελεΐ «τρ α γικό σφάλμα». Γ ιά τό δεύτερο σηκώνεται άπό τόν τάφο ό Κω σταντής. Ά λλω ς τε ώρισμένες παραλλαγές τού ίδ ιο υ τραγουδιού δέν αναφέρουν καθόλου κατάρα. Κ α ί. αυτή ή λεπτομέρεια ρίχνει φως στο σημείο αύτό καί τραβάει καί τήν τελευταία υποψία, γιά τό τραγικό σφάλμα, άφού δέν είναι ασάλευτο στοιχείο τού μύθου. Μ ια παραλλαγή λέει απλώς : «Ά χι πούσαι, Κιοσταντάκη μου, τήν Αρετή νά [φέρης ; όπου τήνε παντρέψαμε πολύ μακρυά στά ξένα καί τώρα τήν αναζητώ τά μάτια νά μοΰ [κλείση ( Α θηνώ ν)

m T i τρβγρύ&ι 't>i νίκρβι) άϊ.ρφόδ fidfilp Q T Ifeg fcs tfll "Α λ λ η παραλλαγή λέει : *Ασηκού άπάνω, Κώσταντά, νά πά νά μου [τή φέρχίς, όπου μ* άνιπενιάριζες την 'Αρετή νά φέρης τό καλοκαίρι τρείς βολές κα ί τό χειιιώνα δύο. (Έ φτανήσου) "Α λλη παραλλαγή συντομεύει τό λόγο της μάνας σ ένα μόνο σ τίχο : Πώς Κωσταντή, τον ορκο σου νά μήτονε (βαστάξης ; (X ί. ο υ) Κ α ι ή παραλλαγή τής Μάνης είναι πολύ σύντομη κ α ί πολύ εκφραστική : Έ δώ σανε την Αρετή καί χάνονται οί εννιά αδερφοί. Γίνεται ή μάνα της ξερή κι* άναζητάει τήν Α ρετή. Κεϊ τό μαθαίνει ό Κωσταντής (δηλαδή στόν "Αδη) καί διάηκε στο δικαστή όπου δικάζει τις ψυχές, γιά νά τού δώση άδεια. Ή παραλλαγή τής Μ άνης είνα ι συνειδητή διασκευή σέ συνεχείς οχτασύλλαβους στίχους. Ή παράλειψη συνεπώς τής κατάρας δέν είνα ι καθόλου τυχαία. Δεν χρειάζεται νά προσθέσομε κ ι άλλες. Ό Ε λ λ η ν ικ ό ς λαός τραγουδώντας τό τραγούδι τού νεκρού αδερφού, είτε αναφέρει τήν κατάρα είτε δχι, δέν έχει τήν κατάρα στο νο ί του σαν κύριο στοιχείο τού λόγου τής μάνας, άλλα τον δρκο. Σ τό ν δρκο προσέχει και τήν ηθική σημασία του εξαιρεί σηκώνοντας τον Κωσταντή από τόν τάφ ο. Π ο λ ύ εκφραστική είνα ι ή παραλλαγή τής Μάνης, δπου ό Κωσταντής ζητάει άδεια από τόν δικαστή τού Κάτω Κόσμου, γιά νά έκτελέση τήν υπόσχεσή του. Α φ ο ύ δέν υπάρχει σφάλμα «τρ α γικό» δέν ΰπάρχει καί τιμω ρία «τρ α γικ ή». Κ ι έξ άλλου τό μεγάλο κακό δέν είναι στο τέλος τού τραγουδιού, αλλά στήν αρχή, στο θάνατο τω ν έννιά άδερφιων. " Α ν Ιπρό κειτο δ δημοτικός ραψίρδός νά μιλήση γιά τούς θανάτους, τούς θανάτους των εννιά άδερφιων, πού προκάλεσε τό ξεκλή. ρισμα τού σπιτιού, θά έπαιρνε γιά θέμα : Π ο ιά αμαρτία έφερε τόσες συμφορές; Π ο ιο σφάλμα τού σ π ιτιού προγονικό σταμάτησε τή συνέχιση τής γενιάς ; Ά λ λ ε ί να ι εξω άπό τήν πραγματικότητα νά ζητούμε τούς κανόνες τής άρχαίας τραγωδίας στά αυθόρμητα δημιουργήματα τού νεοελληνικού λαού. "Α ς συμβουλευθούμε δμως και τις παραλλαγές σχετικά μέ τό τέλος τού τραγουδιού. Ή παραλλαγή τής Μάνης τελειώνει έτσι: Θέ μου καί Παναγίτσα μου κουκουβαγίτσα νά γενού νά τρέχω άπό τούς έγκρεμούς κ ι άπό τά χτάρια τά ψηλά κ ι άπό τά ρημογκλήσιδα... Δέν υπάρχει δηλ. θάνατος μάνας καί Α ρετής. Τή ς Πάρου ή παραλλαγή τελειώνει μέ τά λόγια τής Α ρ ετή ς. Σήκω, μάνα μου, κ ι άνοιξε, κ ι εγώ είμαι [ή Αρετοΰσα πού μ* εφερεν ό Κωσταντής ό μακροταξι- [διάρης. Ό χαρακτηρισμός τού Κωσταντή ώς μ α κροταξιδιάρη δικαιολογεί τά δσα γράφαμε στο πρώτο άρθρο, πού τόν χαρακτηρίζαμε ταξιδευτή καί περάτη. Τή ς Λακεδαίμονος ή παραλλαγή Εκφράζεται δμοια μέ τήν παραλλαγή τής Μ άνης : Θεέ μου, κάμε με πουλί, κάμε με κουκουβάγια νά περπατώ νά χλίβωμαι νά κλαίω τόν [Κωσταντή μου. Ε ίν α ι γνω στό δτι ή κουκουβάγια θεω ρείτα ι πουλί τού θρήνου καί τής συμφοράς. Τέτοιο πουλί ζητάει νά γίνη ή μάνα. Μ ά δ ποιητής τελειώνει εδώ. ΤΑΚΗΣ ΣΙΩΜΟΤΤΟΥΛΟΣ ίο 4 jaau. % It-.Μ Μ; ; ι t i ll. 4

Π μ ι ο. ε ι a ------ ------- -------- ---------- -----... ΤΑΚΗ ΔΑΝΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟ ΚΑΙ ΣΤΕΝΟΤΕΡΗ ΠΑΤΡΙΔΑ Σ έ προηγούμενο σημείωμά μας (σελ. 260 «Ηπειρωτικής Ε σ τ ία ς») μιλήσαμε πολύ γενικά βέβαια για τή μεγάλη σημασία πού έχει για τό παιδί μια πραγματική γνωριμία μέ τό στενώτερο περιβάλλον μέσα στο οποίο κινείτα ι καί δρά, μια γνω ριμία μέ την άψυχη μά πού μδλα ταΰτα είναι έτοιμη σέ κάθε στιγμή να μάς μιλήση, μά και νά μάς αποκάλυψη δλα της τά μυστικά γύρω φύση καί τού λαού της τά δημιουργήματα, υλικά καί πνευματικά, πού τόσο τά έζησαν παρθένα καί τά σφυρηλάτησαν οι περασμένες γενιές, για νά μάς τά παραδώσουν σάν τήν ίερώτερη παρακαταθήκη του:. Κάθε στενώτερη Πατρίδα μέ τά κειμήλια της, μέ τά ιδιαίτερα μορ- I φωτικά της στοιχεία, μέ τον ιδιαίτερο έδα φολογικό λαϊκό της πολιτισμό. * Πώ ς δμως τώρα θά γίνη ή γνωριμία «αυτή μέ τό π α ιδ ί; *Ή, μάλλα λόγια, πώς θά γίνη ή οίκειοποίηση πνευματικών πει ριεχομένων, γιά νά μιλήσουμε στή γλώσσα ιτής Π α ιδα γω γικής, πού τό σχολειό τή θ έ I λει καί συνειδητή κιόλας ; Τ ή ν απάντηση στο ίρώ τημα αυτό μάς ιτή δίνει ή ίδ ια ή ζωή. Ας πάρουμε γιά 'παράδειγμα έναν τομέα των πνευματικών fαυτών περιεχομένων τής λαϊκής μας ζωής, ;τά έθιμα. Τ ό χωριό, τό γνήσιο αυτό κύτταρο τής ικοινωνικής ανθρώπινης συμβίωσης, πανηγυρίζει. Κιάπό τις παραμονές ακόμα δλοι «κ ε ΐ μέσα άνασκουμπάίνονται γιά τις προετοιμασίες του. Ό καθένας ξέρει τή δουλειά του άπό τά περασμένα χρόνια, Καί με ^θρησκευτική εύλάβεια άφοσιώνβται σ αύτή. Ο ί στιγμές είναι ιερές. Κ α ι τό πανηγύρι μυλες τις λεπτομερειακές αποχρώσεις του παίρνει χαρακτήρα τελετουργικό. Ο ί παραλείψεις κι οί ατέλειες εδώ δέν συγχωρούνται. Ε ίν α ι αμάρτημα πραγματικό. Κ α ί οί μικροί παρακολουθούν κι αυτοί τήν if ροτελεστία μέ πρα γμα τική κατάνυξη. Βλέπουμε δηλ. έδώ, δτι ή οίκειοποίηση άπό τό παιδί γίνεται κατά τρόπο άβίαστο, φυσικό καί χωρίς κανένα καταναγκασμό. Τ ί θά κάνη λοιπόν ό δάσκαλος σέ κάθε παρόμοια περίπτω ση ; «') Πρω ταρχικό, είνα ι νά οργάνωση τή δουλειά του έχοντας γιά πρότυπο τήν ίδ ια τήν πραγματική γύρω του ζω ή. Θ ά ξεχωρίση εκεί μέσα δλα τά ίδιά ζοντα χαρακτηριστικά της, έκεΐνα μάλιστα, πού συγκινούν ιδιαίτερα καί τήν παιδική ψυχή. Κ α ί επειδή τά χαρακτηριστικά αυτά επηρεάζονται καί άπό άλλους παράγοντες, δπως είναι π.χ. ή εποχή, ή κοινω νική ζω ή, μέ τό διαφορετικό τό χρώμα σέ κάθε τόπο, οί οίκονομικές σχέσεις κλπ., διαφορετική θά είναι καί ή κάθε φορά διάρθρωση τής δουλειάς του άπό τόπο σέ τόπο καί άπό εποχή σ εποχή. β') Κ α ί έπειτα νά σύνδεση όργανικα τά παιδιά μέ τή φυσική αυτή τροφό τους* φροντίζοντας νά κάνη βίωμά τους εκείνο πού θέλει νά τούς έμβάλη. * Π ραγματικό υμως βίωμα στά παιδιά είναι ή ίδια αναστροφή τους μέ τήν πράξη. Τό τε καί μόνο ή δμαδική συμβίωσή τους φέρνει τά ευεργετικά εκείνα αποτελέσματα τού όμαδικού πνεύματος. Απαράλλαχτα δπως καί στή ζωή, Κ α ί μέσα στον άτελείωτο κρίκο τής Ιστορικής συνέχειας τών ο

636 &χ λεΐ κ α ί στενώ τερη β α τ ρ ίό α k im ip S T I K H Ε Σ Τ ΙΑ πεπρωμένων μας γίνο ντα ι και αυτά φορείς των λαϊκώ ν μας αξιών, όπως και οί μεγάλοι. Ά λ λ α, ας μιλήσουμε κι εδώ μ ένα συγκεκριμένο παράδειγμα. Τά παιδιά έχουν γιά Κέντρο σχολικής ασχολίας τους τά Χριστούγεννα. Ή ατμόσφαιρα δλη γΰρω έχει πάρει to ανάλογο χρώμα της κι έχουν έξασφα λισθή οί προϋποθέσεις γιά μιά επίκαιρη σχολική εργασία. Τ ι άλλο από μιά ζωντανή σχολική γιο ρ τή επιβάλλεται νά καλύψη και μ ά λιστα γ ι αρκετόν καιρό, δλες τις σχολικές Ασχολίες τώ ν παιδιώ ν ; Κ α ί πόσο δεν είναι εξοικειω μένα στήν εργασία αυτή από προηγούμενες ασχολίες του γΰρω τους κόσμου ; Ο ί αναμνήσεις αυτές από προηγούμενα χρόνια τούς έχουν γίνει ζωντανές επ ιβ ιώ σεις καί τά έχουν οπλίσει μέ ανεξάντλητη δύναμη, χαρά καί δημιουργική διάθεση, πού βάζουν *τόν εαυτό τους ολόκληρο στήν ύπηρεσία τους, γιά τή ν επιτυχία τού μεγάλου τω ν σκοπού. Ε ίν α ι αυτονόητο δ τι σέ μιά τέτοια π α ι δική γιορτή, αποκορύφωμα Ατομικής καί ομαδικής πρωτοβουλίας καί προσπάθειας, μέσα στήν άλλη ικανοποίηση τώ ν σχολικών μας επιδιώξεων, οίκειοποιεΐται από τά παιδιά, κατά τό φυσικώτερο μάλιστα τρόπο, καί κάθε λαϊκό στοιχείο, πού αποτελεί τήν παράδοση τού τόπου. Ο ί γιορτές λοιπόν, οί πραγματικές γιορτές, οί διαφορετικές από'τόπο σέ τόπο μέ τό ιδιότυ π ο τους χρώμα ή καθεμιά, μπορούν νά καλύψουν ένα σημαντικό μέρος τού σχολικού προγράμματος τού λαϊκού μας σχολείου. (Γιορτές τών Χριστουγέννω ν, τής Ά π οκρηά ς, τής Ά ν ο ιξ η ς, του Πάσχα, άλλες, Ε θ ν ικ έ ς αυτές, μέ βάση τά διάφορα μνημεία τού τόπου καί γενικώτερα άλλα Ε θ ν ικ ά γεγονότα, περίοδος τής σποράς καί τού θερισμού τό ά νοιγμα καί τό κλείσ ιμ ο τής σχολικής χρονιάς κ λπ.) κ α ί άλλες άκόμα. * Σ τή γύρω μας δμως φύση καί τή ζωή, πού είναί ένα πολύ'ευρύτερο σύνολο, κρύβονται μορφ ω τικά σ τοιχεία Ανυπολόγιστα Καί δ ν ε ξ α κ ρ φ ω ία * «Σ τ ο ν κόσμο τής ιδιαίτερης Π α τρ ί- δος πρέπει νά είναι βυθισμέναι αί ρίζας δλων τώ ν μορφωτικών αγαθών» γράφει στο σύγγραμμά του «Σ υ γκ εντρ ω τικ ή Διδασκαλία καί νεώτερον Πρόγραμμα» δ παι ΛΊ δαγωγός κ. Ε ύ ρ ιπ. Σούρλας. Τόσο λοιπόν ή ανθρώπινη ζωή μέ τά πλούσια υλικά καί πνευματικά δημιουρνήματά της, δσο καί ολόκληρος δ άλλος περίγυρος πού μάς περιβά?λει, μέ τις αμοιβαίες καί τις ατελείωτες αλληλεπιδράσεις των προβάλλουν τήν αξίωσή τους νά μυηθή καί τό παιδί μιά πού στό περιβάλλον αυτό ή μοίρα του τό έταξε νά ένταχθή στά τόσα ιδιαίτερα της μυστικά. Α λ λ ά εδώ πρόκειται γιά μιά ολότητα αφάνταστα πολύπλευρη, ανεξάντλητη θά έλεγα. Κ ι άν δέν είναι εύκολο νά συλλά- j βουμε μέ μιά μονοκοντυλιά τό περιεχόμε-! νό της, πολύ δέ περισσότερο νά τό γνω ρί- ( σουμε από κοντά, νά τό ζήσουμε καί νά τό * αισθανθούμε, μπορούμε ωστόσο νά φέ - ρουμε τό παιδί σ επαφή μαζί της, δσο χρειάζεται κάθε φορά, μ 5ένα προκαθορισμένο δικό μας σχέδιο, νά μελετήσουμε δλες τις πτυχές της, δλες τις περιοχές της, από κάθε δυνατή άποψη, δσο επιτρέπουν ί οί δυνάμεις τού παιδιού καί τή θαμπή ει- ί κόνα γιά τό καθετί γύρω του, πού ως τά r τώρα είχε τό πα ιδί, λές κι έπλεε σέ σκοτεινιασμένο πέλαγο, νά φροντίσουμε νά τή λαμπικάρουμε, νά τή ζωντανέψουμε. Π ο ιο τώρα θά είναι τό προκαθορι- j σμένο αυτό δικό μας σχέδιο ; Κ α ι θά είναι j λεπτομερειακό καί ομοιόμορφο γιά δλα 'ί τά σχολεία; \ Ά π ό δσα ίσ ια μ5εδώ είπαμε βγαίνει j δτι ή εργασία αυτή ούτε εύκολη, ούτε τού ; τυχόντα είναι. Α λ λ ά είναι καταστάλαγμα; μακροχρόνιας έρευνας, συλλογής καί έπίζη-v σης τού κάθε δασκάλου. Το ύ δασκάλου πού έχει δώσει τήν ψυχή του, πού έχει συνδέ-ί σει τό είναι του καί έχει αφιερώσει τήι ζωή του δλόκληρη στή διακονία του Ναού τού παιδιού. Το ύ δασκάλου τού τύπου Π έ τρου Ά ν έ ζ η (*), Τού δασκάλου τού στοί4 χειωμένου σχολειού. Τού αφανούς αύτούι ΐ]ρωα καί μάρτυρα μαζί, 1

OkTQBPI02 - - * χολβΐο καί βτινώΐβρη tiettpcfti -. - -.. ---- -... ^ΐί ^,- ^.ν.<ί Μ νεργο δικό του είναι νά άγαπήση, νά λατρέψη, νά κλείση μέσα του καί νά μελε* τήση τον τόπο του, τά μνημεία αυτού του τόπου, τις συνήθειές του, τις παραδόσεις καί τήν Ιστορία του, τον έδαφικό καί γεω λογικό του πλούτο με τά ζώα καί τά φυτά του κλπ., καί σαν άλλος πραγματικός κιαύτός φυσιοδίφης, ιστοριοδίφης καί λαογράφος, μέ τή βοήθεια καί τή συνεργασία κι όλων των γύρω συναδέλφων του νά τά άνακαλύψη δλα αυτά τά στοιχεία, νά τά περισυλλέξη, νά τά ταξινόμηση, νά καιαρτίση συλλογές, βιβλιοθήκες, μουσεία, κλπ. μοναδικές κι άλάνθαιτες πηγές γιά τή μελέτη καί τήν πραγματική γνω ριμία τής στενώ τερης Πατρίδας. Ιδιαίτερη δέ θέση σέ μιά τέτοια δημιουργική προσπάθεια, πού ευχής έργο θά είναι άν κάποτε μ αυτή κυρίως ασχοληθούν καί τά Π α ιδ α γω γικ ά μας συνέδρια, ; παίρνει καί τό σχολικό, τό πατριδογνωστικό βιβλίο. Αλλά γ ι αυτό θά μιλήσουμε I σ άλλο μας σημείωμα. ι * 9Α πό μιά λοιπόν πολυσύνθετη τέτοια εργασία θά άντληση καί θά διαλέξη τά Ιδιαίτερα θέματα, τις διαφορετικές ενότητες του δ καθένας, καί θά διαγράψη προκαταβολικά τό περίγραμμά τους μόνο, αφή* νοντας τις λεπτομέρειες στήν Ιπ Γ μέρους έπεξεργασία πού θά κάνουν τά ίδ ια τά παιδιά γιά νά είναι σύμφωνες καί μέ τά ένδιαφέροντά τους. Μ 9 ένα τέτοιο πνεύμα άς χαράξη τό γενικό πλαίσιο τω ν ενοτήτων του μέ τις οποίες καί θ άσχοληθή. Κ ι άς τις διαπότιση, άν είνα ι δυνατό, μέ τό καθάριο καί μυρωμένο εκείνο απόσταγμα τής ζωντανής πράξης, δπως συμβαίνει καί στήν ίδ ια, τήν πραγματική ζω ή. Καταλήγουμε μέ τις απόψεις μας αυτές στή γνω ριμία πού πρέπει νά κάνουμε μέ τή στενώτερη Π α τρ ίδ α : Ε λ α σ τικ ό καί προκαθορισμένο σχέδιι* ενοτήτων στις γενικές τους γραμμές από τή μιά μεριά, γιορτές πραγματικές καί ευκαιριακές διδασκαλίες από τήν άλλη, αυτό πρέπει νά είνα ι τό πρόγραμμα τής σ χο λικής μας έργασίας, στις πρώτες τάξεις τού Δημοτικού υποχρεωτικά καί δοκιμαστικά καί παραπάνω. ΤΑΚΗ Σ ΔΑΝΟΣ (*) Ό τύπος τού Ιδανικού δασκάλου τού αναγνωστικού τής Δ' τάξεως «Ό φάρος τού χωριού».

t ΤΑ ΔΕΚΑΧΡΟΝΑ ΤΟΥ ΣΥΝΔΕΣΜΟΥ ΕΛΛΗΝΩΝ ΛΟΓΟΤΕΧΝΏΝ Μέ την αρχή τής φετεινής χειμερινής περιόδου, ό Σύνδεσμος Ε λλή νω ν Λογοτεχνώ ν, συμπληρώνει δέκα χρόνια άπ' όταν πρωτοϊδρύ9ηκε, καί μέ την ευκαιρία αυτή, γιορτάζει πανηγυρικά τά δεκάχρονα του. Μέσα σ αύτή τη δεκαετία, τό έξαίρετο αυτό πνευματικό σωματείο, μέ τό όποιο ή «'Ηπειρωτική Ε στία» βρίσκεται σέ ιδιαίτερους δεσμούς, έδωσε πολλές μάχες κι έφερε σέ νικηφόρο τέρμα πολλ' ύς αγώ νες. Στήν περίοδο τής σκλαβιάς και του έμφυλίου σπαραγμού, κράτησε ψηλά τον πνευματικό πυρσό, φωτίζοντας τις σκοτισμένες άπό τον κατα τρεγμ ό καί τά μίση διάνοιες, καί δείχνοντας έπιτακτικά, στον πνευματικό τομέα τό δρόμο τού έθνικού συμφέροντοςκαί τής έθνικής τιμής.συνεχίζοντας τώρα την έπίπονη πορεία, ό Σ.Ε.Λ., στή γιορταστική Διακήρυξη πού έξαπέστειλε, κάνει μιά σημαντική διαπίστωση : δτι δηλ. «ή νέα γενιά, κλείνοντας μέσα στήν ψυχή της τό άληθινό νόημα τής 'Ελλάδος, έξακολουθεΐ άκόμα νά μάχεται στον πνευματικό τομέα. Α γ ω νίζετα ι νά παραμερίση τή φθοροποιό επίδραση κοσμοπολιτικών άπομιμήσεων, καί τήν καλλιέργεια τής άμφιβολίας προς κάθε τι έλληνικό, οί όποιες καταπατούν δυναστικά τήν πνευματική μας ζωή, καί ζητεί νά έπανασυνδεθή μ& τούς πρώτους σκαπανείς τού Νεοελληνικού Πολιτισμού, πού τό έργο τους άνέκοψε ό Α' Παγκόσμιος Πόλεμος καί ή Μικρασιατική καταστροφή* καί νά τό συνεχίσει, ανανεώνοντας καί προεκτείνοντάς το, γιά νά έπιβάλει σάν συνειδητά 'Ελληνική καί αύτοκυρίαρχη, τήν πνευματική 'Ελλάδα, στήν Παγκόσμια Κοινωνία. Στον εύγενικό της αύτον άγώ να, συνεχίζει ή Διακήρυξη, οί άτομικές προσπάθειες, όσο δυναμικές κι' άν είναι, τούτη τή στιγμή, 6έ μπορούν νά τελεσφορήσουν, μπρος σέ μιά όργανω μένη άντίδραση. *Η νέα πνευματική μας γενιά, πρέπει νά συσπειρωθεί καί νά όργανώ σει τίε δυνάμεις της*. Καί καλεϊ, ό Σ.Ε.Λ. νά συγκεντρωθούν στούς κόλπους του οί όσοι λογοτέχνες έμπνέονται άπό τις ίδιες Ιδεολογικές άρχές, κι1 άπό τήν ίδια άντίληψη τοο Πνευματικού καί έπαγγελματικού καθήκοντος. Μέσα στά πλαίσια αυτής τής t διαμάχης, ή «Ηπειρωτική 'Εστία* δίνει ρ κι αύτή τή μάχη της : "Εχει άπό τήν άρχή τής έκδοσής της χαράξει κι άκολουr κ θεΐ μέχρι σήμερα πιστά τούτο τό δρόμο % μ τής ήπειρωτικής διανόησης, όση έχει γύρω της συσσωρευθεΐ: «Φιλοδοξεί νά ι ^ [ υλοποίηση τό χρέος τών Ή πειρωτών ( προς τον τόπο τους καί τό "Εθνος. Φίλο- Τ δοξεί νά γίνει φορεύς τών κατευθύνσε- $ ων, πού άπορρέουν άπό τήν βαρείαν f κληρονομιάν τού παρελθόντος διά τά ^ έπερχομένας γενεάς». Ή «'Ηπειρωτική \( Ε σ τία», στή μάχη πού δίνει ό Σ.Ε.Λ., Τ( άγω νίζεται παράπλευρα, μέσα στά σύ-. νορα τά ήπειρωτικά. Καί «είς τήν Ιστορίαν, ή "Ηπειρος έπεφύλαξε δι έαυτήν, ; )c τόν ρόλον του πρω ταγω νιστούν >' ΐ(' ΓΕΏΡΓΙΟΣ ΚΑΛΟΥΔΗΣ Τήν 5ην τρέχ. μηνός πλήρης ήμερών Kr άπεδήμησε προς Κύριον καί έκηδεύθη είς τήν πόλιν μας έκλεκτόν τέκνον τής Ή- ( πείρου, ό Γεώργιος Καλούδης, πρφην η Γυμνασιάρχης τής Ζωσιμαίας Σχολής, 1 0( χρηματίσας άλλοτε βουλευτής καί γε-!,. ρουσιαστής Ίωαννίνων. Ή «Ηπειρωτική Εστία» έθεώρησε χρέος της νά μετάσχη ^ L ένεργώς είς τήν έκδήλωσιν τού πένθους διά τόν θάνατον τού έξοχου αύτού διδα- jt, σκάλου καταθέσασα έπί τής σορού του άπέριττον στέφανον καί άποχαιρετήσασα ι,. αύτόν διά στόματος μέλους τής συντακτικής έπιτροπής της, τού κ. Π. Φάντη. Επιφυλασσόμενοι νά γράψωμεν είς τό προσεχές τεύχος πληρεστέραν νεκρολο- ^ γίαν άρκούμεθα σήμερον νά έξάρωμεν ;ή^ συντόμως τάς άρετάς τού μεταστάντος / C καί νά δείξωμεν τό δυσαναπλήρωτον κε- λ νόν, τό όποιον ή άπώλεια τού άρίστοιμ αύτού έκπαιδευτικού άφήνει είς τά ή πειρωτικά γράμματα. Ό άείμνηστος Γ. Κα- C; λούδης, προικισμένος έκ φύσεως μέ σπα-' νίαν διαύγειαν άντιλήψεως καί κριτικήν ν Ικανότητα, μέ άδιάπτωτον ζήλον διά τήν ^ μάθησιν καί άοκνον μελετηρότητα, εύτυ χησε νά άποκτήση άρτιωτάτην έπιστημονικήν κατάρτισιν είς τά Πανεπιστήμια Αθηνών καί Μονάχου άποκομίσας τέρα >; στίαν φιλολογικήν πείραν έκ τής σπου* δής τών άρχαίων Ελλήνω ν καί Λατίνων.*! πεζογράφων καί ποιητών* Δέν θά ήτρ ;^

0KTS2BPIO2 *Από μήνα σέ μ ήνα (J30 υπερβολή νά εΐπη κανείς, δτι ό Γ. Κα- ' λούδης δέν ήτο άπλός καθηγητής τής μέσης παιδείας, άλλ Ακαδημαϊκός διδάσκαλος, δυνάμενος έπαξίως ν' άνέλθή έπί τής πανεπιστημιακής έδρας. Ή έπιβλητική του έμφάνισις, τό εύσταλές παράστημά του, τό σοβαρόν ύ ψος και ή αύστηρότης τού χαρακτήρος του, συνδυαζόμενα με ενδιαφέρον θερμόν διά τούς μαθητάς του, άπήρτιζον μίαν φυσιογνωμίαν ασκούσαν διά τής α κτινοβολίας της Ισχυράν έπίδρασιν δχι μόνον έπί των μαθητών του, άλλά έπί πάντων των μετ' αυτού όμιλούντων. Ώ ς Γυμνασιάρχης τής Ζωσιμαίας έπί σειράν έτών άψήκεν εποχήν άνυψώσας τό γόητρον τής γεραράς ταύτης Σχολής καί ώς άντιπρόσωπος τής Ηπείρου εις τό Κοινοβούλιον διεκρίθη διά τήν σεμνότητα καί άκεραιότητα του ήθους του. Εύλογος, λοιπόν, ήτο ή συρροή τόσων συμπολιτών του είς τήν κηδείαν του καί μάλιστα των διδασκόντων καί διδασκομένων είς τήν πόλιν των Ίωαννίνων καί δλων των φι-.λομούσων. "Ας είναι αίωνία ή μνήμη του. ' Γ.Ι.ΤΤ. ΐΤΟ ΤΕΥΧΟΣ ΨΑΛΙΔΑ "Αν ή έκδοσις των μέχρι τώρα τευχών ιτής «'Ηπειρωτικής Εστίας» άποτελεΐ, ικατά κοινήν όμολογίαν, έκδοτικόν άθλον, λαμβανομένων υπ' δψιν τών μέσων πού ίδιαθέτει ή έπαρχία καί δή ή "Ηπειρος, (ή έπιμελημένη έμφάνισις του αφιερωμένου είς τόν 'Αθανάσιον Ψαλίδαν τεύχους ίδικαιολογημένα έπροξένησε κατάπληξιν. Άύτήν τήν κατάπληξιν, συνοδευομένην ηέ τήν έκτίμησιν καί τόν θαυμασμόν, εκφράζουν σέ πολυάριθμα γράμματά των οί άναγνώσται καί φίλοι του περιοδικού μας καί οί λογοτέχναι καί κριτικοί του άθηναϊκου καί επαρχιακού τύ του. 'Αλλά διά νά άχθή είς αίσιον πέοας μία τοιαύτη προσπάθεια πού έτίμηι ε τήν "Ηπειρον καί άπέδειξεν είς τό Πανελλήνιον τάς δημιουργικάς Ικανότητας πού κρύβει, έχρειάσθησαν άγώ νες χαί θυσίαι πνευματικαί καί ύλικαί. Διά ;άς πρώτας ή τιμή άνήκει εις τούς συ-?εργατας τού τεύχους, τούς άσχοληθέν- :ας μέ τήν ζωήν καί τό έργον τσύ μ εγάλου αύτού έλληνος διδασκάλου, διά τάς Δευτέρας δέ έξ όλοκλήρου εις τούς έκδόιας τού περιοδικού, 'Η Ε πιτροπή Έ πιιελείας Ολης τής «Ηπειρωτικής Εστίας» ίίσθάνεται τήν ύποχρέωσιν νά εύχαριιτήση τόσον τούς πνευματικούς συνεργ ί α ς της δσον καί τούς έκδότας, οι ptotoi είς τήν μάχην τής ήπειρωτικής νεοματικής άναγεννήσεως έστάθησαν τό ΰψος των καί ύπεβλήθησαν είς!νβι«ς ίν«ηολογ1«τους.,.ν< Π νευματικά π ένδ η Σ Ω Τ Η Ρ Η Σ Σ Κ Ι Π Η Σ Τις τελευταίες ήμερες του Σεπτέμβρη πέθανε στο Ρονιάκ τής Προβηγκίας (στή Γαλλία) ό ποιητής Σωτήρης Σκίπης, γεννημένος στή Λάρισα τό 1879, άλλά καταγόμενος άπό τή Βόρειο "Ηπειρο, ά π δπου έφυγε 6 πάππος του Γεώργιος Σκίπης, γιά νά λάβη μέρος στήν Ε θνική Επανάσταση τού 1821, άψοΰ πρω τύτερα είχε υπηρετήσει στο σώμα του αρματολού Σψάλτου. Γιά τήν Η πειρω τική του καταγω γή μιλάει ό ίδιος ό ποιητής στήν αύτοβιο- γραψία του, καθώς καί σέ κάποιο τραγούδι του : Τον ερχομό μου στή ζωή ό πατέρας μου χαιρέτησε μέ σμπάρο ενός παληοΰ, ένος παληοΰ Σουλιώ τικου, Η πειρώ τικου μπαρουτοκαπνισμένου ντουφεκιού. Ό πάππος του ποιητή είχε πολεμήσει μαζί μέ τούς Σουλιώτες στο Μεσολ ό γ γ ι καί αλλού καί τό γεγονός αύτό έδινε τό δικαίωμα στον ποιητή, δπως νόμιζε, νά θεωρή Σουλιώτικη τήν καταγω γή του. Ποιητής πηγαίος καί αυθόρμητος ό Σκίπης, είχε δλα τά γνω ρίσματα τού τρουβαδούρου, ξάστερο νόημα, εύκολη ρίμα καί λυρική πνοή πού άτυχώ ς συγ χέεται κάποτε μέ τή ρητορεία. "Ενας τόνος παραπάνω θά τόν έκανε μεγάλο ποιητή. "Ενας τόνος παρακάτω δέν θά τού έπέτρεπε νά ξεχωρίση σέ τίποτε. Υ πήρξε πολυγραφώτατος* έγραψε κριτική, ταξιδιωτικές έντυπώσεις, θέατρο, ποίηση. Ή τελευταία αυτή ήταν ή λατρεία του. Μιμήθηκε στήν ποίηση κυρίως τόν Παλαμά καί τόν Μωρεάς. Ό «Απέθαντος» είναι δ είγμ α τής μίμησης τού Παλαμά, (μιά καλικατούρα τού «Δωδεκάλογου τού γύψτου»), ένφ ή «Αιολική άρπα» είναι έπιτυχημένη μίμηση του Μωρεάς. Ε π ίσ η ς μιμήθηκε καί τόν Κάλβο στά «Κάλβεια μέτρα», πού τόν θεωρούσε άνώτερον άπό τόν Σολωμό. Τά Σολωμικά συντρίμμια δίκαια τόν άφηναν διατακτικό, ένώ οί (ολοκληρωμένες φ«δές» του Κάλβου τού κινούσον τον ένθουσιασμό. 'Αγάπησε τή Γαλλία δσο καί τήν 'Ε λλάδα καί ή μοίρα τό θέλησε ν άφήση τήν τελευταία του πνοή στήν πατρίδα τής γυναίκας του. Κάποτε τά κόκκαλά του πρέπει νά μεταψερθοϋν στήν 'Ελλάδα καί μάλιστα στήν Ήπειρο* στή γή τών πατέρων» γιά τήν όποιαν πάντα μιλούσε μέ τόση πε«ρήφάνεια» **

640 *Απέ μήνα σέ μήνβΐ ϋ ΰ Ε ΪΡ & Τ ΪΚ Η Ε Σ ΪΙΑ Τ Ι Μ Ο Σ Μ Ω Ρ Α ΪΤ ΙΝ Η Σ Κι* άλλος κορυφαίος των 'Ελληνικών γραμμάτω ν εψυγε την ϊδια έποχή άπ' άναμεσά μας. Ό Τϊμος Μωραϊτίνης, ό εύθυμος κωμωδιογράφος καίό σ υ γ γ ρ α φέας έπιθεωρήσεων με τό χιούμορ και τό άττικό άλας του, πού σκόρπισε πάνω άπό 50 χρόνια τό γέλιο καί την ευθυμία στό θεατρόφιλο κοινό καί στους άναγνώστες των χρονογραφημάτω ν του. 'Α λλ' ό Μ ωραϊτίνης δεν ήταν μόνο θεατρικός σ υ γγρ α φ έα ς καί χρονογράφος. Συχνά ήταν ό ευνοούμενος των. μουσών πού του ένέπνεαν ώραίους στίχους στίχους βέβαια, όχι ποιήματα, άλλα στίχους χαριτωμένους. Πεθαίνοντας δεν άφήνει ίσως τίποτε πίσω του έκτος άπό την άνάμνηση του γέλιου του καθώς καί όλίγα άστεΐα πού έγιναν κτήμα του κοινού τών έπιθεωρήσεων. Αύτή είναι ή μοίρα τών συγγραφ έω ν τού είδους του. Ά λ λ ' ό Μω ραΐτίνης, όσο ζούσε, άπομάκρυνε τούς σύγχρονους του άπό τη χοντροκοπιά καί τούς πλησίασε προς αύτό πού όνομά ζουν οΐ "Α γγλοι χιούμορ. Αύτή ήταν ή θετική ποσφορά του. Γ. Α Σ Π Ρ Ε Α Σ Τά 'Ελληνικά γρά μ μ α τα θρηνούν έπίσης καί τον θάνατο τού δημοσιογράφου καί Ιστορικού σ υ γγρα φ έα Γ. Ά σ π ρέα πού εΐχεν έπιβληθή στή συνείδηση τού έλληνικού κοινού μέ τήν άξιόλογη Ιστορική του έργασία. Τ.Σ. ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΔΟΣΙ ΤΗΣ ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΗΣ ΕΣΤΙΑΣ,, Ό Γενικός Γραμματεύς τής 'Ακαδημίας 'Αθηνών, Καθηγητής Πανεπιστημίου κ. Μπαλάνος έγραψε τά έξης για τήν «Ηπειρωτική «Εστία» : ΑΚΑΔΗΜΙΑ ΑΘΗΝΩΝ Ο ΓΕΝ. ΓΡΑΜΜΑΤΕΥΣ Ά θή να ι 14.10.52 Α ξιότιμοι Κύριοι, "Εχω τήν τιμήν νά ευχαριστήσω υμάς θερ* μώς διά τήν αποστολήν τών τευχών τής «Η π ειρωτικής Εστίας» καί συγχρόνως νά συγχαρώ ύμάς έγκαρδίως διά τήν λαμπράν άπό πάσης άπόψεως έμφάνισιν τού περιοδικού, οπερ έχει έπιστημονικήν άξίαν καί εθνικήν αποστολήν. Μετά πάσης τιμής Δ Μ Λαλάν ος Τόν διαπρεπή ήπειρώτη Α καδημαϊκό, για Τη μεγάλη ήθική ένίσχυση πού χαρίζει μέ τόν τρόπο αύτό στήν έπίπονή ΐης πορεία, ή «Η π ε ι ρωτική Ε σ τία» εύχαριστεΐ θερμά; Μάς γράφουν επίσης κατά χρονολογική σειρά αποστολής τών επιστολών τους : Θ, Ράϊδος, Peabody Mass (U.S.A.). «...Συγχαρητήρια θερμά... Μεγάλη ήθική ικανοποίηση γιά όλους τούς *Ηπειρά>τας ή έκδοση ενός τέτοιου περιοδικού... Είναι ανάγκη νά διαφημίσετε στον εδώ Ελληνικό τύπο τήν «Ηπειρωτική Εστία». 9Αν. Τρίμμης, Iohannesburg Ν. Αφρικής. «... Π ρόκειται γιά ένα έργο εξαιρετικό άπό πάσης π?νευράς...» Γεώργ. Χριοτογιάννης, Δαφνωτή (Τζουμέρκων). Απόσπασμα άπό (υραιότατο γράμμα του προς τήν «αγαπητή «Ηπειρωτική Εστία» «... σέ ξεφύλλισα μέ περιέργεια στήν αρχή, μέ ενδιαφέρον καί αγάπη ύστερα. Τή φυσική ομορφιά τού τόπου μας τή ξούσα, σέ σένα βρήκα τήν Ιστορία του, τή σύγχρονη πνευματική καί κοινωνική του κίνηση καί σκέψεις γιά τό μέλλον. Τώρα, κάτου άπ* τόν πλάτανο σέ διαβάζω άχόρταγα, μέ τήν ευτυχία αυτού πού ανακάλυψε ό,τι ζητούσε, καί μέ τήν περηφάνεια τού Ή πειρώτη πού βλέπει στή γενέτειρά του έργα προκοπής...» Ά #. Παπαχαρίσης, Φιλόλογος, Περιστέρι (Άθήναι). «... Δέν πρέπει όμως νά τελειώση ή παρούσα μου, χωρίς νά σάς παρακαλέσω νά διαβιβάσετε τά συγχαρητήριά μου στήν Επιτροπή Επιμέλειας ύλης γιά τήν άρτιότητα μέ τήν οποία καταρτίζεται τό κάθε τεύχος...» Βασ, Σκαφιδάς, Ιστοριοδίφης, Φάρσαλα. ]{ «... εύχομαι μέ ολη μου τήν καρδιά νά διατη ρηύή άσβεστη ή Η πειρω τική Ε στία... γιά νά < συγκεντρώνη γύρω της καί νά φωτίζη μέ τή \ φλόγα της τις έπερχόμενες Ηπειρωτικές γε νεές...». Μ ίλτ. ΟΙκονομίδης, Elisabethvilie, (Βελγ. 3 Κογκό). «...Ευχαριστώ θερμότατα γιά τήν έξαι-g ρετικήν χαράν πού μού επροξενήσατε μέ τ ό ώραΐον αύτό πνευματικό εντρύφημα τό οποίον κατορθώσατε νά παρουσιάσετε καί τό όποιον ρ,] διά πολλούς λόγους αποτελεί πραγματικόν έκ δοτικόν άθλον...» Φώτιος Πέτοας, άρχαιολόγος Jesus Colie *;;ν ge, Cambridge, «...μέ τό διπλό τεύχος της, τόά αφιέρωμα στόν Α θανάσιο Ψαλίδα, ή αγαπητή.: «Ηπειρωτική Εστία» σταθεροποιεί τή θέση?* της στήν Ιστορία τών ελληνικών γραμμάτων...». Μ ιχαήλ Περάν&ης, «... ή «Ηπειρωτικήν Ε σ τία πρέπει νά γίνη ή αφετηρία ενός γενικω-t?:; τέρου πνευματικού κινήματος, πού ή γιαννιώ τι ^ κη παράδοσι τό δικαιολογεί καί τό επιβάλλει..,» Γ: *Α φ ροδίτη ΜJJA ήτοη, 7 / C V // ) W Stoughton 1 ν ' 11 V. v 11 Mass.«...slv8 H J L c i o o * > C v V P J τόσο Ιστορικόν καί πατριωτικόν πού μάς ένθου-j, σιάζει... περηφανευόμεθα νά λέμε ότι εϊμα ].' στε Ή πειρώ ται... ή χαρά μας είνε ανέκφρα^^. στη γιά τήν έκδοση τής «Ηπειρωτικής Έ σ τία ^..είμαστε πάντα στό πλευρό σας...».. Δημητρ, Τοηάλης, Γυμνασιάρχης, Δράμας «.. έπιτρέψατε νά σάς έκδηλώσω την άπερίγρα*! πτη χαρα καί ένθουσιασμό πού ένοιωσα ότα% έλαβα τά τεύχη τής «Ηπειρωτικής Ε στίας»»' «Γ7 t;j; /ί Ι'ι.

0 Κ Τ 2 Β Ρ Ι0 Σ Ά π ό μήνα σέ μήνα 641 ή όποια έρχεται νά συμπληρώση ενα μεγάλο κενό στην πολυβασανισμένη νηπειρο... Προχωρείτε στο δρόμο σας καί νά εΐσθε βέβαιοι ότι όλοι οί Ή πειρώται θά σάς συνδράμωμε μέ όλες μας τις δυνάμεις...». Φώτ. Μ άνος, σπουδαστής, Ά θή να ι. «...θαύμασα την εμφάνισή σου, καί σάν Ή πειρώτης σπουδαστής, αίσθάνθηκα βαθειά ικανοποίηση. Ή τ α ν καιρός γιά μιά τόσο μεγαλειώδη πνευματική εκδήλωση... Προ παντός ημείς οί νέοι είμεθα εύγνώμονες γιά την ανεκτίμητη υπηρεσία πού μάς προσφέρετε. 'Αναντίρρητα καλύπτετε ενα μεγάλο πνευματικό κενό τής Η πειρωτικής διανόησης». Ν ΐχ ο ς ΙΙρω τόπαλας, Συγγραφεύς. Αλεξανδρούπολη. «... έμεινα κατάπληκτος άπό τήν αρτιότητα τοϋ περιοδικού σας. Τό συναίσθημα αυτό, τό διαδέχθηκε ό θαυμασμός καί ή ίκανοποίησις μά καί ή υπερηφάνεια γιατί είμαι κι* εγώ ήπειρώτης... γ ι αυτό διάβασα τό περιοδικό σας μέ συγκίνηση, γιατί κάθε σελίδα του f ήταν κι ένας χαιρετισμός τής πατρίδας... Σάς ι συγχαίρω γιά τήν πολιτισμένη έκδοση πού τιμά I τή λογοτεχνική καί καλλιτεχνική κίνηση των ' Ίωαννίνων καί συγκινεΐ κάθε ξενητεμμένον!ήπειρώτην...» Χ ρ. Σ ολομω νίδης, Κυβερνητικός Έπίτροιπος Ε.Ι.Ρ. Ά θήναι. «... Θαυμάσιο, υπέροχο τό ειδικό σας τεύχος τό αφιερωμένο στον Τιεγάλο,Ήπειρώτη διδάσκαλο τού Γένους Ά θ. Ψαλίδα. (Συγχαρητήρια θερμά..* Χ ριστόφ ορος Σ κνβαλος, Διευθυντής έφημ. «Φωνή τον Χωριού» (Κορησός - Καστοριά).«Τήν «Ηπειρωτικήν Εστίαν» τήν πήρα καί κατεβρόχθησα τό περιεχόμενόν της τό πλούσιον καί 'επαγωγόν...» Π. Ή γο ν μ εν ίδ η ς, Δ]ντής Εμπορικού καί Βιομηχανικού Επιμελητηρίου Βόλου.«...Ή άπόκτησις τής έπιθεωρήσεως ταύτης, αποτελεί διακαή μου επιθυμίαν, καθ δ Ήπειρώτης... είμαι ρέ βέβαιος καί παντός Ήπειρώτου». ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΤΟΥ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 12 1. - "Ο Νομάρχης Ίωαννίνων έπεθεώοησε ετά του Αντιπροσώπου της Αμερικανικής λποστολής τήν κατασκευσζομένην έκ τοο :ρογράμματος «Πρόνοια Εργασία» δασικήν ιδόν Τσεπελόβου. 2. Ά φίκετο είς Ιω άννινα ή άντιπρόσω 1ος τής Ό ργανώ σεω ς «Φίλοι τοο Χωριού» Ιυνοδεύουσα τρία φορτηγά αότοκίνητα πλήρη εμάτων μέ οικιακά σκεύη καί είδη ΙματιμοΟ, άτινσ θά διανεμηθούν είς άπόρους κ ο ύκους διαφόρων χωρίων. Ή «Μάννα του Στρατιώτου» κ. Κσλ όκα έπ ευκαιρία τής τρίτης έπετείου άπό ς Νίκης τοΰ Γράμμου διένειμε σιγσρέττα xl μικρά δώρα είς τά τμήματα προκαλύτψεως 3. Ύ πό τήν έποπττίαν τοο καθηγητοο του Πολυτεχνείου κ. Δ. Ε ύαγγελίδη ήρχισαν είς Δωδώνην άρχαιολογικαί άνασκαφαί. 4. Διά συμβολής τοο ΣτρατοΟ θά έκτε* λεσθώσιν είς τόν Νομόν Ά ρ τ η ς τά κάτωθι ργα: Ή διάνοιξις τής όδοο Μ πολιάνας Νισίστης, ή χαλικόστρωσις τών όδών αϊτινες άρχίζουν άπό τής κεντρικής όδοο Κ αλσώ ρας καί καταλήγουν είς τά Κοινότητας Ά νέζη ς, Πολυδρόσου, Ράχης καί Γαβριάς, ή διάνοι ξις Αποστραγγιστικών χανδάκω ν Περιοχής Σελάδω ν Κομποτίου κοί ή διομόρψωσις του ΈθνικοΟ Γυμναστηρίου Ά ρ τ η ς. 5 Είς Ιω ά ννινα διεξήχθη ή δημοπρασία διά τήν άνάδειξιν έργολάβου πρός άνέγεροιν έξαταξίου Δημοτικού Σχολείου είς Καλούτσιανην. 6. Ά πεβίω σεν έκ συγκοπής είς Ίω ά ννι να ό παθολόγος Ιατρός του Νοσοκομείου Φιλιατών Ά ρ. Σ πανόπουλος. Ά φίκετο είς Ιω ά ννινα ό Διευθυντής του ΈθνικοΟ Ιδρύματος κ. Π όγγης καί μετέβη είς Ζαγόριον πρός έπιθεώρησιν τών δασικών όδών τών κατασκευαζομένων διά πιστώσεων του Ιδρύματο ς. 7. Ό Μ ακσριώτατος Α ρχιεπίσκοπος Αθηνών κ, Σπυρίδω ν άνεχώρησε έξ Ίω αννίνων δ ι Αθήνας. Ό Σεβασμιώ τατος Μ ητροπολίτης Τρίκ* κης καί Σταγώ ν κ. Δωρόθεος έτρσυματίσθη είς ούγκρουσιν τοο ούτοκινήτου του tcu μετά τετρατρόχου έπί τής όδοο Τ ρικάλω ν-λ σρίσσης. Παρουσία του Ν ομάρχου κ. Κιτοίδη έτελέσθησαν τά έγκαίνια τής διανοιγο ένης όδοο Κ ακκολάκου Π αληοπύργου (Π ω χω ίου). 8. ΔΓ άποφάσεως του ύπουργείου Δ η μοσίων 'Έ ργω ν έγκρίνεται ή άνάθεσις τής συνεχίσεως τών υδραυλικών έργων Η π είρ ο υ (Ά ρ ά χθου Λούρου Ά χέροντος) είς τήν Ε τα ιρ εία ν ΕΤΚΑ. 9 Ά φίκετο είς τά Ιω ά ννινα Κλιμάκιον τής ύποπετροπής είρήνης τοο ΟΗΕ καί μετέβη είς Κόνιτσαν. Ά νέλοβε τά καθήκοντά του ό νέος Υ γειονομ ικός Έ πιθεω ρητ ς κ, Γ κίζας. Συνεχίζεται ύπό τών ύπηρεριών Ά ν ο ι- κοδομήσεως ή προώθησις ξυλείας είς διάφορα ήπειρωτικά κέντρα έκ Π ρεβέζης. 10. Είς Ιω άννινα συνεχίζονται μέ γ ο ρ γόν ρυθμόν αί έργασίαι διά τήν άποπεράτω - σιν τοο Σ α νατορίου. 1 1. 'ίδρύθη καί ήρχισεν λειτουργοον είς Ιω άννινα Κέντρον αίμοδοσίας. Ά φ ίκ ο ντο είς "Η πειρον οί Α ντιπρόσωποι τής Αμερικανικής Ό ρ γα νώ σ εω ς ΚΕΑ Ρ κ.κ Κόρτον καί Κρέζ ϊν α μελετήσουν τό θ έ μα ύδρεόσεως τών Ηπειρωτικών χωρίων. Ά φ ίχθη έπίοης είς Ιω ά ννινα ή άμερικανίς Ιατρός δίς Γκίμπενς τοο Παγκοσμίου Συμβουλίου Ε κκλη σιώ ν πρός διαπίστω σιν τών Α ναγκών διαφόρων χωρίων. 12. Έπερατώθη τό Αρδευτικόν Spyov

642 Ά π ό μί}να σέ μ ήνα ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΗ ΕΣΤΙΑ Βροσύνης (Σιφόνιον) καί άπεδόθη είς κοινόν χρήσιν. Ό νέος Α νώ τερ ο ς Διοικητής Χωρ)κής Ηπείρου κ. Μ υλωνάκης Αφίχθη είς Ιω ά ννινα καί άνέλαβεν τά καθήκοντά του. 13. Είς τά ς Η πειρωτικός πόλεις καί πολλά χω ρία συνεκροτήθησαν Αγροτικά συλλαλητήρια διαμαρτυρίας διά τήν θίκτράν οικονομικήν κστάστασιν είς ήν Εχουν περιέλθη οι άγρόται. Ε ίς Δελβινάκιον έτελέσθηααν τά Εγκαίνια τής Εκεί ίδρυθείσης προσκοπικής Λ έσχης. Είς τήν περιοχήν Φ ιλιατών έτελέσθησαν έορταί έπί τή 4η έπετείω τής νίκης τής Μ ουργκάνας. 14 Ε ίς Ροδοτόπιον έγένετο Εναρξις Α ρχαιολογικώ ν Α νασκοφών, Είς Σκσμνέλιον έγένετο διάνοιξις τών θεμελίων του άνεγειρομένου διδακτηρίου πσριστσμένου τοο σχολικού Αρχιτέκτονος κ. Βερτοδοόλου* 15. 'Υπό τοο ΚεντρικοΟ Συμβουλίου ύδρεόσεω ς ένεκρίθη πίστωσις 150 έκατ. δρσχ. διά τήν συνέχισιν τών Εργων ύδρεόσεως Ά ρτη ς. 16. Ιδρύοντα ι κέντρα διαθέσεως χημικών λιπασμάτω ν εις τά ς κοινότητας Νησίτσης, Π αλαιοκατοόνου, "Ανω Κσλεντίνης, Λέπια* νών ϊ ό Ι Μ ηλιανών "Αρτης. Είς Ιω ά ννινα Ιδρύεται βρεφικός καί νη πισγω γικός σταθμ ός του ΠΙΚΠΑ. 17. Π υρκσϊά έκρσγείαα είς «Προφήτην Ή λίαν» Λίστης Θ εσπρωτίας άπετέφρωσε 50 στρέμματα δασικής έκτάσεως. Ά φ ίκετο είς Ιω ά ν ν η α ό Διευθυντής του πουργείου Γεω ργίας κ. Βασ. Π σπαδη μητριού. 20. Δ ι Αποφάσεων του Υπουργείου Γε ωρ>ίας Απαλλοτριουντσι είς "Ηπειρον αί κά τα θ ι Εκτάσεις: Πέντε Α λώνια, Μ υλωτάδες, Συψιά ΒασιλικοΟ, Πλικάτι, ΠαγοΟνσ, Γούβες- Ρ σ χίτα (Μ αζαράκιον), Μ πράγια καί Πάπιγκον Η. Ίω αννίνω ν κοί Χσμηδιέ, Τζούμτζα, Λουτρό, Φ ράξιλσ, Χειρόλακκο, Ντούρες, Ρωυιά, / ερ-, βίζι, Λ ιμποχοβίτι καί Δ ό ρ α Νομού ΠρεβΕζης. 21. Είς Λόβδανην έτελέοθηοαν τά έγκαί νια τής διανοιγομέιης όδου Χάνι Δελβινάκι Φ ιλιάτες ώς κα. του νέου κτιρίου τής ΑΜΟΣ Λάβδανης. Είς τά έγκοίνια παρέστηοαν ό Ν ομάρχης κ. Κιτσίδηο, έκ μέρους του Δ ή μου Πειραιώς, δστις υίοθέτησε τήν Κοινότητα καί ένίσχυσε τό έκτελούμενον Εργον διά 50 έκατομ. δρχ. ό Δήμαρχος κ. Α νδριανόπουλος, ό έκ Λάβδανης Πρόεδρος του Ήπειρα^τικοϋ Συνδέσμου Πειραιώς κ. Β. Έ ξά ρ χο υ ώς καί περί τούς 30 Λ αβδα νΐτσι Εκδρομείς Εξ Α θ η νών συνοδευόμενοι υπό τοο Προέδρου τής οικείας Αδελφότητος κ. Ά ν α σ τ. Π αντοζή καί Α ντιπροέδρου κ. Σ τυλ. Ράπτη, Αρτοποιών. Είς τό Στρατιωτικόν ΘΕατρον Ίω αννίνα)ν ό καθηγητής τοο Πο>υτεχνείου κ. Δ. Ε ύαγγελίδης Εδωσε διάλεξιν, τήν πρώτην τής σειράς διαλέξεων, όργανουμένων ύπό τής «Ή πειρω τικήςέ στίας» μέ θέμα «περί τέχνης». 22. *0 κ. Ά νδριανόπουλος μετά τοο Αντιπροέδρου τοο ΔημοτικοΟ Συμβουλίου Π ειραιώς κ. Σκορδίλη μετέβησαν είς Σκσμνέλιον καί παρέστησαν είς τά έγκαίνια τής διανοί* ξεω ς τής δασικής όδοο 6Γ ήν ό Δήμος Πειραιώ ς προοέφερε 50 έκατ. δρχ. Αφίκετο εις Ιωάννινα έκ Βενετίας ό έκει διακεκριμένος συμπολίτης μας κ. Κ. Μέρτζιος, Α. μ. τής 'Α καδημίας 'Αθηνών. 23. Υπό τοο Υπουργείου Κοιν. Προνοίας ένεκρίθησαν πιστώσεις 300 έκατ. δρχ. διά τόν Ν. Ίω αννίνων, 300 έκ. διά τόν Νομόν Πρεβέζης, 300 έκατ. διά τόν Νομόν Ά ρ τ η ς καί 200 έκ. διά τόν Νομόν Θεσπρωτίας πρός συνέχισιν τών έκτελουμένων ύπό τής «Προνο ία ς έργσσίσς» Εργων. Δ ιά τήν ϊδρευσιν τής πόλεω ς Π ρεβέζης ένεκρίθη πίστωσις 250 έκατ. δρχ. Τό Συμβοόλιον Επιλογής Νομαρχών περιέλσβε τόν Νομάρχην Ίωαννίνων κ. Χρ.' Κιτσίδην εις τήν πρώτην πεντάδα τών άρι στευσάντων Ν ομαρχών. 24. Είς Ιω άννινα άφίχθη ό άντιπρόσω-; πος τής όρνανώσεως ΚΕΑΡ πρός διανομήν γεωργικών Εργαλείων είς τούς άγρότας τής* Ηπείρου. Έ νεκρίθη ύ^ό τοο Υπουργείου Προνοίας ή άγορά άντί 120 έκ. δρχ. τής οικίας Δ. Ρίγκα είς Παραμυθία πρός στέγασιν τοο] Εκεί Ε θ ν ικ ο ύ Αγροτικού Νηπιοτρε φείου. ^ 25. ΔΓ άποφάσεως του Υ πουργείου 01? κονομικών, τά μουσουλμανικά κτήματα τοδί Νομού Θεσπρωτίας θά ένοικιαοθουν διά πεν^ ταετή περίοδον. Προσωρινός Ιατρός του Ια τρείου τοί Ε Ε Σ Εν Ά ρ τ η διωρίσθη ό κ. Παπαχρήστου* Διεξάγονται είς Ά ρτα ν διαπραγμα* τει'σεις διά τήν Ανέγερσιν νέου μεγάρου τοι Υποκαταστήματος τής Εθνικής Τραπέζης Εναντι τι 0 Α γίου Δημητρίου. *0 έπιθεο ρητι'ς Ελονοσίας κ. Ά λεξσ δρόπουλος μετίβη είς τήν περιοχήν ΦανσρΙ cu ΠρεβΕζης δγ έπιδημολογικάς κοί Εντομ λογικός Ερεύνας. 26 ΑΙ Εντετολμέναι του Ε ράνου τ Α.Μ. τής Βαοιλίσοης κ. Ά γγελοπούλου κ«δίς Κορυζή μετέβησαν είς τήν περιο; ήν Λ κας Σουλιου διά νά μελετήσουν τήν Υδρυσι «Σπιτιών του Παιδιού» είς διάφορα χωραί ο- 27. Ό Διοικητής του Έκστρατευτικ< σώματος τής Κορέας άντρ)χης κ. Τομβσκέίρ άπέστειλεν είς τόν Γεν. Διοικητήν 'Ηπείρα εύχσριστήριον Επιστολήν διά τόν δωρηθεν^ ύπό τής Γενικής Διοικήσεως όμφορέα ήπ#: ρωτικής τέχνης. κ Διά τήν Επισκευήν τοο Διοικητηρί Π αραμυθιάς ένεκρίθη πίστωσις 110 έκ. 6f-rc Εις Θεσπρωτίαν ήρχισαν αί έργαα!1ίάνασυγκροτήσεως τή συμμετοχή μονάδων ιι?1 ' ΈθνικοΟ στραιοο. ΐ ά έκτελούμενα Εργα

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ Ά π ό μήνα σέ μήνα 648 ναι ή διάνοιζις τής Αγροτικής όδοο Ν. Σελευ κείας Κάμπου Ραγίου, ή έκσκαφή τοο γη πέδου του έθνικου Γυμναστηρίου Ήγουμενίτσης, ή κατασκευή Αναχώματος παρά τήν πηγήν Ά νάκωλον ΡαγΙου κοί ό έκβραχισμός έπί τμήματος τής όδου Ήγουμενίτσης Μσργαριτίου Πάργης. 28. Ιδρύονται νέα «Σπίτια τοο ΠαιδιοΟ» καί είς τήν περιοχήν Κονίτσης. Άφίκετο είς Ιωάννινα προερχόμενος έξ "Αρτης ό Διοικητής τής Αγροτικής Τρα πέζης Ε λλάδος κ. Ά λ. Μυλωνάς. 29. Χορηγείται νέα ποσότης ξυλείας 6.600 κ.μ, διά τάς οτεγαοτικάς άνάγκας τής 'Ηπείρου, Είς Δροσοχώριον (Κλσζιάδες) συνεστήθη ύπό τής Γεωργικής Υπηρεσίας Γεωργοτεχνική Σχολή, 30. Είς τό Δημαρχιακόν κατάστημα Ίω αννίνων έγένετο σύσκεψις διά τήν ϊδρυσιν είς Ιωάννινα 'Εταιρείας Ηπειρωτικών μελετών, άνατεθείσης είς προσωρινήν έπιτροπήν τής φροντίδος διά τήν σύγκλησιν νέας συσκέψεως πρός έξονυχιστικωτέραν μελέτην τοο ζητή ματος. 'Υπό του Δημάρχου Ίωαννιτών καί τών Προέδρων τών σωματείων καί όργανώσεων τής πόλεως άπεστάλη υπόμνημα πρός τό ΓΕΣ, Υ ΕΘ.Α. κλπ. διά τήν άποδέσμευσιν τοο κτιρίου τής Ζωσιμαίας Παιδαγωγικής Α καδημίας έκ μέρους τών στρατιωτ. άρχών. Σημ. «Η.Ε.» Είς τό χρονικόν του προηγουμένου μηνός έκ πορσδρομής δέν άνεγρόφη ό τραγικός θάνατος ό έπιουμβάς τήν 25ην Αύγούστου είς Ιωάννινα έξ ούτοκινητιοτι- : κοο δυστυχήματος τής συζύγου τοο Προϊi στομένου τοο Ταχυδρομείου Ίωαννί\ων Ά γ j γελικής Χρ. Τατσιοπούλου, ήχις τόσον κατά τόν πόλεμον τοο 1940 41 δσον καί κατά τήν διάρκειαν τοο ουμμοριτοπολέμου [προσέφερεν πολιτίμους έθνικάς ύπηρεοίας ώς έθελοντίς άδελφή τοο ΕΕΣ, ΒΙΒΛΙΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΟΔΙΚΑ ΠΟΥ ΛΑΒΑΜΕ ΒΙΒΛΙΑ: Πέτρου Σπανδωνίδη. «Τό κλέφτικο Τραγούδι και ή αρχαϊκή τέχνη», Θεσσαλονίκη 1952. Κώστα Κρυστάλλη, «Π οιήματα», έκδιδόμενα ύπό τοο άδελφου του Βασ. Δ. Κρυστάλλη, τόμ. Α \ Ά θήνσι, 1952. Ά ρ. Α. Άσπιώτη, «'Ο *Έ φηβος και ή Παιδεία», Ά θδναι 1952. Α λεξίου Α. ΞιοΟρσ, «'Α ριθμ ητική μέ εικόνες», έν Ά θή ναις, 1952. Ύποοτρατήγου έ.ά. Ά θα ν. I., Χρ» σοχόου, «Ή 'Ελληνοαλβανική ουνεννόησις τον 1944 διά τήν ένωσιν τής Αλβανίας με τήν 'Ελλάδα», έκδ. Ηπειρωτικής Εστίας Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονίκη 1952. Παραοκευά I. Μηλιοποόλου, «Ό Κότσυφας ό κυρ - Κώ- \οτας». «Μ ακεδονικά», Θεσσαλονίκη 1952. Π ΕΡΙΟΔΙΚΑ: «Κ ιβωτός», 'Οκτώβριος 1952. «Α κ τίν ες», 'Οκτώβριος 1952. «Ε κλογή», 'Οκτώβριος 1952 «*Ελληνική Δ η μιουργία», 113. «Μ ορφές», Σεπτέμβριος 'Οκτώβριος 1952. «Κ ρίκος», Σεπτέμβριος 'Οκτώβριος 1952. «Μ ακεδονικές ημέρες», 'Οκτώβριος 1952. «'Ε λληνικά Χρονικά», 19 'Οκτωβρίου 1952. «Ραδιοπρόγραμμα», 12 18 'Οκτωβρίου 1952. «Συνεργατική *Ε γ κυκλοπαίδεια», Σεπτέμβριος 'Οκτώβριος 1952. «Κ ρητική *Ε σ τία», τευχ. 31 32 'Ο κτώβριος 1952. «'Ε λλη νικ ά», 'έκδ. Ε τ α ι ρείας Μοκεδονικών Σπουδών), τόμ. 12ος, τεοχος Ιον, 1952. ΕΦΗΜ ΕΡΙΔΕΣ: 'Εθνικός Αγών, Κήρυξ, Ή π. Αγών και Β. "Ηπειρος (Ίωαννίνων). Πρωία (Κομοτινής). Βήμα (Πρεβέζης), Φωνή τοο χωριοο (Κορησός Καστοριάς). Πσξοί (Παξών). Ξενοδοχειακόν Βήμα ('Αθηνών) θεσπρω τικά Νέα ( Αθηνών) Ελεύθερος Λόγος ( Ά ρτη ς), Θεσπρωτικόν Βήμα (Ή γουμενίτσης). Στρατιωτικά Νέα» 'Αθηνών. Ηπειρωτικόν Μέλλον ( Αθηνών). ΡΑΦΙ A 4ΡΤ Κωνστ. Παηαγεωργίου, δημοδιδάσκαλον, Μαραθώνα 'Αττικής : θ ά δημοσιεύοωμε στό προσεχές τό γράμμα σας. Σάς εύχαριστοομε καί, σόν Ήπειρώτεο, σάς συγχαίρουμε γιάτήν χειρο\εμίσ σ α ς. Άναοτ. Τσιάραν, δημοδιδά οκαλον, Τσέργιανη: Σάς εύχαριστοομε θερμά γιά τή στοργή σας. Δημοσιεύουμε έδώ καί τό έμμετρο αφιέρωμά σας σχήν «Ή π. Έ σ τ.» : Γεννήθηκες νά ζωντανέψη μιά πνοή, νά σαρκωθή ευγενικά μιά Ιδέα άνταόγεια κάποιας Αρχαίας Εποχής Χρησμός άπό τή γή τή Δωδωναία. Γεννήθηκες γιά ν άληθέψη τ δνειρο πού πλάστηκε υές τών Σοφών τή γνώση γιά κάποιον κοσμο (δανικό, αιώνιο πού δέν μπορεί κανείς νά τόν σαρώση. Γι αύτό γεννήθηκες. Γιά νά σκορπίσης Φώς, νά διώζης τά σκοτάδια, τούς κυκλώνες καί σ δλους τούς λαούς νά πής: «ΟΙ "Ελληνες δέν σταματούν νά χτίζουν Παρθενώνες». Γεωργ. Χριοτογ, : Τό ποίημά σσς δημοσιεύεται, εύχαριστοομε. Ά θ α ν. Παηαχαρ., φιλόλογον, Περιστέρι: Μόλις πήρομε και τό δεύτερο γράμμα σας* χύχοριστοομε θερμά γιά τή συνεργασία σας. Μιλτ. Οίκον., Ε ΐίsabetliville: ΕύχαριστοΟμε διά συ\ εργασίαν σας δημοσιεύουμε. Φωτ. Πέτο., Jessus College, C am bridge: Γράφουμε Ιδιαιτέρως. Γ. Βάντζ., 'Α θήνα: Συνεργασία σας δημοσιεύεται* εύχαριστοομε, κατάλογος έλήφθη. Δημ. Τοτταλ., Δ ράμα: Μάς ύποχρεώνει τό ένδιαφέρον σας καί μάς συγκινεΐ ό Ή π ειρ ω.

L Από μίνα cl μίνα ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΗ ΕΣΤΙΑ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΗΠΕΙΡΩ ΤΙΚΩ Ν Μ Ε Λ Ε Τ Ω Ν Κατά τήν δεξίωσιν ή οποία έδόθη είς τά Γραφεία της «Ηπειρωτικής Εστίας» π ρος_ τιμήν τοΰ καθηγητοΰ κ. Δημ. Ευχγγελίδη έτέθηααν αί πρώται βάσεις διά την ιδροσιν Ε ταιρείας Ηπειρωτικών Μελετών. Είς την φωτογραφίαν ό κ. Δημ. Εύαγγελίδης, ό πρώην Δήμαρχος κ. Β. Πυρσινέλλας, ή Μάνα τοό Στρατιώτου κ. Αύκα, οί έκδοτα*. του περιοδικού, τά μέλη της Συντακτικής Επιτροπής καί οί παρκστάντες είς τήν δεξίωσιν. * τισμός σας ευχαριστούμε θερμά. Γ ι α ν. Ά ναστ., Φλώρινα: Εγράψσμε σήμερα. Τό μεταφρασμένο ποίημά σας, δημοσιεύεται* ύπό λοιπή συνεργασία, προσεχώς* εύχσριστουμε γιά 6λα θερμά. Β α σ. Μ π α ρ ρ., Αθήνα: τεύχη έταχυδρομήθησαν. 2Γ..δίίχαηλ.,Ή γουμενίτσα : Εγράψσμε εύχσρισιουμε θερμά γιά ό λ α. Σ τ ι, Μ ο ν ο ε λ Πσρσμυθιά : Συνεργασία έλήφθη θά γράψουμε Ιδιαιτέρως.«Τακ. Π α π., Αθήνα : Ευχαριστούμε γιά τή συνερ γασία σας* θά σάς γράψουμε έν κσιρω. Ν. Π ρ ω τ ο η., Αλεξανδρούπολη : Εύχσριστούμε γιά τή στοργή σας* γράψομεν ιδιαιτέρως. Μ α ν. Β η τ., 'Αθήνα : Μάς δόθηκε ή συνεργασία σας, στόν συνάδελφό σας κ. θεοδ. Παππάν, θά οτέλωμε τήν «Ή π. Έ σ τ.». Γ ια ν ν ιώ τ η ν, ένταυθα : Ευχαριστούμε γιά τό ένδιαφέρον σας τή πρότασήν σας γιά ειδικό τεύχος Γιοσέφ Έ λιγιά τήν μελετούμε καί θά τή θέσουμε ύπ* δψει τής Επιτροπής Έ πιμελείας Ολης τής «Ή π. Έ στ.». Ό μω ς, γιατί μονάχα μέ ψευδώνυμο ; δέν έρχεστε τούλάχιστο νά γνωριστούμε ; Γ. Γ ι ά π ρ., λ/γόν, Σ.Τ.Γ. 918 β : Σημειώσαμε τή νέα σας διεύθυνση* γιά τ άλλα εύχσριστοομε. ΛΗΨΙΣ ΣΥΝΔΡΟΜΩΝ Σ τ έ φ. Π α τ ιη α ν, Λάρισα. Δ η μ. Π ά ν ο υ, Αθήνας. Μ ι λ τ. Ο ιχ ο ν ο μ ίδ η ν, Βε*γ Κογκό. Δ. Τ ο τιά λ η ν t Δσάμα. Θ εό δ. Ρ ά ϊδ ο ν, Pea- ϊ*- bod), Mass. Β α ο. Σ χ α φ ιδ α ν, Φάρσαλα. Άναστ. Τ σ έ λ ιο ν, Λαμία. Σ τ, Π α π α δ α το ν, 'Α θήνας. Τ. Δ α ν ό ν, Κέρκυρα : Συνδρομαί I σας έλήφθησαν ευχαριστούμε. ϋίαν. Ά θήνσι : ΈΥγράψαμε τή συνδρομή που 0 4 μάς ύποδείξατε* εύχαριστουμε. Χ ρ. Ν. U a n. t Ά θ ν α : Τά τεύχη «Ήπ. Έστ.» θά σιέλλονχαι στή νέα διεύθυνση πού μάς δώσατε. Φ ω τ. Λ. Π α π., Λάρισα: Σάς έγγρά ψσμε* τεύχη έστάλησαν. Ό ήπειρώτπς άξιωματικός, εκανε παράπονα εναντίον όχι Γιαν νιώτη πού συκοφαντούσε τά Γιάννινα. Πάντως σημε ώνουμε καί τά δικά σας παράπονα, γιά νά γράψουμε έν καιρω σημείωμα, γιά τούς ντόπιους, πού δσοι δέν συμπεριφέρονται εύγενικά στούς ξένους, έναντίον το ΰ τουριστικού τής πόλης μας συμφέροντος. 12. Ί Ί γ ο ν μ., Βόλον : Σάς έγγράψαμε* εό χαριστούμε.

/ > $ I ;jf ri A: ΕΙΣ.ΤΗ Ν ΑΔΕΛΦΟΤΗΤΑ TQNZQZfMAAQN ΑΙΩΝΙΑ Η ΕΥΓΝΩΜΟΣΥΝΗ I. ;K.; I \ * 1 \, i>. A Ϊ r u $ % Uff / 2 c h. 35. \ ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΗ ΕΣΤΙΑ ΙΩΑΝΝΙΝΑ 1 9 5 2 '

r Jtc z I; P( "Ε^γον N, Λ v τ ο α ΖϋΠΣ Ζ2ΣΙΜΑ2 AvitYeoqov Σ. Βονδώςον m 1